Konopka, Hanna

Niedziałkowska, Zofia: Ostrołęka : dzieje miasta. –Wydanie 2, uzupełnione. – Warszawa : MazowieckiOśrodek Badań Naukowych, 1975. rec.

"Rocznik Białostocki", 15, 1981, s. 364-366

Zdigitalizowano w ramach projektu pt. Digitalizacja i udostępnianie online czasopisma

„Rocznik Białostocki”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa

Wyższego na działalność upowszechniającą naukę (nr umowy 834/P-DUN/2019).

Udostępniono do wykorzystania w ramach dozwolonego użytku.

364 RECENZJE I OMÓWIENIA

nauczycieli tajne nauczanie w Sejneń,.. -skiem było prowad~one na po'ziomie szkO>ły powrs·zech:nej i ś.redniej za['ówrw w kompletach jak i nauczanie jednost­kowe, kt.órego rozmiary ilrościowe w części udało się autovce urs·talić. J. K o-w a l c z Y k. i W. M O• n ki e W i 'C. Z W

artykrule "Temor okupanta :Qitler·ow­srkiego na ziemi sejneńrskiej" · przedsta­wili ekstermi-nacyjną poHtykę okvtpanta hitlerowskiego na terenie powiatu sej­neńskiego . . Pierwsza Ćzęść artykułu do­tyczy ·strukturY orga·ritza·cyjnej admi­,nis.tr·acji cywilnej ora.z 'Władz bez:,Jie­czeństwa i poHcji, drug,a Ż:aś stosowa­ny·~h przez olkupan ta form eksterm i­nacji ludnoś·ci i w ·związku z tym po­niesionYJCh :ttrat biologicznych i mate­rialnych. Roz:miia.ry zbrodni hi'tle­r·owrskich dokonany,ch na ludności po­wiatu sej.neń•skiego najdob1itniej iłu- -

. , s·tf!uje . załączony do artykułu 20-:-stro­nicowy wy.kaz osób pomordowanych w latach 1939-1944.

Artykuł H. M a.j e e ki e g o "Pier­wsze lat.ą władzy ludowej w Sejneń­skie~ (1944=--1947)" doty.crzy ksżtałto-. wania się władzy ludowej w Sej,neń:­

skiem. Organizacja władzy ludowej na tym terenie wedŁug autom przebiegała w trudnych i ··złoiionych warunkach go­spodarczych i poHtycznych, · spowodo­wanych z jednej :s:brony dużymi znisz­czeniani<i wojennymi, z dl:r.:ug.iej zaś znacznym wpływem na .społeczeństwo

organiza·cji rzwiązany,ch z .rządem lotQ. ·· dyńskim. Bo omówieniu organi:zjacji władz administracyjnych i . samorządo­

wy,ch zaikoń:·czonej do kpńca 1944 J.". oraz realizaćj'i Teformy rrolnej aubor p.rżed­

s,tawił w dalsrej części ar:tyrkułu okres ciężkkh ZJmagań 'sił demoklt'atycznych z silami wstecznymi ·O uhrw.alenie· wł,adzy

ludowej, zakoń·c:zony . zwyCięstwem w wyborach do Sejmu.

Artykuł E. I w a ń c a "StaDoobrzę­

dowrcy i ich t radycje ku·]turalne w Sej­Beńskiem" stanowi interesują.ce opra­cowanie dziejów i trady,cji kultural­nych staroobrzędowców, lugno·ści przy-

byłej na . terem powiatu · s·ej:neńskiego z Rosji, gdzie by la · prześladowaina pT·zez władze carskie i ro·syjiski kośCiół pr,a-

-wosławny ·za nieuznawanie reform w za:kTesie niektóry;ch 'obrzędów ręligij,..

·nych. Pod w,zględem wyzJnani,owym st.a:roobrrzędowcy nie rstano~iH rg,rupy jedno-litej, dmelili się :na bezpopowców i popowców, a w ·'l':ainach ty·ch dwóch z-asadniczych grup poWistJa:w,ały mniej­sz;e Wspólnoty, których za,sadom · reli­gijnym autor po.święca wie~e miejsca .. Pierwsi staroobrzędowcy osiedlili . s-ię

na ziemi iSejneń,skiej w 2 połowie

XVIII w.~ w tym też ~~resie powstały pierwsze osiedla ,sta,roolbrzędowcó,w.

Zasa~.niczą grupę przybyłych n.a te te­reny ·staroob['rzędowców ·St,anówi'li · fi,e­odosieje•wcy. PTZedmiotem .. _ s ·zczeg6łowej

analizy w dalszej częśd ar,tykułu są

dzieje staroobrzędowców w Sejneń .. skiem w XIX i XX w.

Ostatni artykuł tego tomu "Doro­bek 1ziemi sej:neń,skiej w XXX-leciu Folski Ludowej" J. S ·z y r y ń s ki ej prezentuje dordbek ri osiągnięcia we wszystkich dziedzinach .życia gospodar­czego, społerc:zm.ego i kul1tulfal~g.o po­wiatu .sejnehskiego w okresie 30 lat PRL OTaz perspektywy 1rozwoju.

Omawiany drugi tom "Materiałów do d~iejów ziemi sejneńrskiej" stJannwJ i:nteTesującą .pozY,cję wydawtnkzą o du-­;i:~j wartośc.i naukoweJ uzupełniającą iuki wys,tępujące w tema:ityce tomu pierwsze:g.o. ~ .

.. Mek!sander A:ntoniuk

Zofia N i e d z i .a ł k o w s k a, Osbrolę­

-ka. Dzieje miasta. Wydanie II UJZl.{peł­

nlone, Warszawa 1975, s. 340.

W 1967 r. uka·zało .się pod tym 3a­m ym tytu•łem pi~rwsze wydatnie rpracy Zofii Niedziałkowskiej. Wypełn~ło on o · lukę ist.niE.~jącą dotąd rw historiog.rafii dotyczącej miatst reg~ol!l!u maz,owieckie­go. Wychodząc naprrzedw zapotrzebo-­waniu ze stTony społeczeństwa, szcze-

ił.ECENZJE I OMÓWIENIA !365

gólnie ostrołęckiego, praca ta rozeszła się .·bardzo . szybko. Drugie ,uzupełńione

- wydanie książki ukazało się w 1975_ r. NiezaJ.~imie od żjczliwego ·przyjęcia przez czy;telników, monografia Ost·rołę­

k.i spotkafa się z priychy!lmą rec·enzją

Stanisława P a z y r y ("Rocznik Mazo­wiecki" 1969, t. li). · Poczyinione przez recenzenta uwagi, odno•s,zące się . na ogół do kwestii dlrugorzędrtych, · w;ska­zywały celowość dal>szy.ch . badań mnie­rzających do dosikonalenia tej pracY.. Przy,gotowując obecne wydanie autorika nie dokonała jednak zbyt wielu popra­wek, s~czególnie w .ro:udziałach obej!llu­jących oka.-es _do pierwsze:j wojny świa- • to\\(ej. '-

J edyiriie prOiblemat~ka, dctycząca okresu międzywojennego (a:-ozdział XV) · pot.raktow~na została niec(), szerzej niż w wydan,iu pierw;szym. Uzupełniono ją dodatkowymi imformacjami o stanie szkolnictwa; opieki społecmej, .rozbu­dowie i ąpiększaniu m.i,asta oraz uka­ZJują·cymi zajęcia mieSizkańcó.w Os:tr·o­łęki. Na podk.reślenie za·sŁuguje próba zaprezentowania istnieją•CJT~Ch w mie­~cie organizacji społec·znych" kuHulrał­

nych i polity~ZJnyc.h. S,z:koda, że bardzo ogólnikowo i pobieża1.i~ przedstawiona

. została · sprawa praktyc:nnej dżiałalno­

ści tych o·Dganizacji i ich wpływu na tok codzioonego życia w mieśde.

Sporo uwagi- ·poświęciła ,autorka dlziej.om Ost'r;ołęki w 'cza1sie drugiej wojny światowej i oku'Pacji · hitler.ow­sk,iej (r.Ozdział XVI). BHskd•ść tego ·okre- -' su hitstorycznęgo oraz wielJk,ie ~r'alory · ideowo-wychowawcze płyną·ce ·z. jej do­kładnej ·znajomości, a itakże ·wyJ:?,ika.ją- · ca stąd umiejętność wartościowania

wymagała, jak sądzę, przeprowadzenia głębszych . badań I- pełniej·szego naświe­tlenia · ty.ch zagadnień.. Zapreze.nt'Owana faktog,rafia poz·ostawia uczucie niedosy­tu, · stanowić może jedynie tło pe·łniej­

szego, bardzieJ · żywego ukazania wyda­rz·eń tego okresu.

Zamykające .publikację posłowie stanowi skondoosowaną próbę nalm'e-:-

ślenja rozwoju. miasta Os:trołęki po drugiej w9jnie światowej. Pli-z~dstar\.vio­ne · tu 1 illlfÓil"macje mo,gą .być może za­spokoić potrzeby st;ały-c~ m.ieszJkańców

tego ;miasta, U.CiZelstników burzliwych przemian dokonujących się w ostatnich kilkunastu latach. Są one jednak zb'yt wą•skie i bezosobowe dla ,iJrmych czy­telnikó:w ·Omawianej kisią,żki. Szersze ukazanie dziejów Ostrołęki w okresie Polski Ludowej wykraczało poza pier-

. wotne ·zamierzenia autorki, stąd też wynika ma1rgineLSoWe potraktowanie tej prob1em.atylk:i. .Stanowi ()(na . otwar­·ty i · wdzięcZlny temat badawczy' dla historyka, równie jak p. Zofia Nie­diZiałkowska, rozmiłow,anego w naj·· bliilszej nam hi;storii O:strołE~ki.

Omawiana ~ca ~składa 1s.ię z· sze­snastu ułoż;on~ch · chronologicznie roz-­działów oraz posłowia poświęconego

. dziejom miasta po dr'lllg;iej WOJme świaitowej. Kolejne ro·zdzi:ały dotyczą

problematylci miasta w da111ym okresie hilstory~eznym, a nie określ-onych pro­bl·emów na . przestrzeni jego dziejów.

· Z tego . też pąwodu taki układ rpr.acy ·stanowi . pewną lt.rudlność w sys.terna­-tYJczriyrri śledzeniu myśli autorki. .

Wyjątkow'e m.iejs·ce w IP!'acy :zaj­muje rozdział XI, "Bitwa pod Ostrn­łęiką 26 maja 1831 rok:u". Jako jedyny poświęcony on ZIOistał jednemu proble:. mow.i, co pozytywnie rzultuje na jeglo wartość. Do.sk·on.ałym za~k:nięciem te­·go · rozdziału byłyby d.nfórma·cje o pro­' jektach · uci.czeni<:f ·pamięci bohate<rów t'ej bitwy rvv setlną roc:anicę powstania listopadowego, jednak koncepcja chro­nolą~icznego ukłald'4 ;pracy spowodo­wał'a, że uczynione 1o zostało dopiero w ro:adznałe XV na stronach 222-225.

Nasuwają się dalsze uwagi 'SiZC'Ze­gół-owe. W ir'Ozdziale VII, poświęc·onym

Ostrołęce w pow·s,taniu. kośdUJs:zjkow­skim, autorka da}e 'między iinnymi za­rys dzia'łl;Ulia l. wielk·opo,lskiej bryg a­dy kawalerii narodowej. Zast!fizeżooie . budzić może ocena zdoU.ności. jej do­wódcy, sugerująca, że pozbawiony on

l l

/

366 RECENZJE I OMÓWIENIA

był talentu wojS:k·owego (s. 116). Póź­niejsze działaillie brygady M a d a i i ń­s ki e g o nie potwie['dza takiej opinii. Nie jest również ZJbyt Ś·c,i'słe •stwier­dzenie, jakdby: "W drodze s.z.częśliwie

wy~lizg.iwały .się (1szwacm:oilly Madaliń~ , skiego - H. K.) oddziałom !I'Osyj1skim (wysłanym za ntilmi w pogoń ,przez _ ge­nerała I g e l ·s t tr o m a), a także od­

. działom pruskim" (s·. 119)~ W :cz·asie marszu na· Ktraków oddział . lY,[adałiń­skieg_o nie . ty-lko "wy,śHzg~wał się",

lecz stoczył tCO najmniej t['zy zwytcię­

skie potyc:zki ·z oddziałami prusk~mi (w Sz,reńskiu~ Wy.szogrodzie i Inpwłodziu).

Bardzo pobieźnie potrak'towa.I?-a została •sprawa organ;izacji władz po­wiatowY'Ch >i miej\Sikicb Ostrołęki , w -oktresie K1sięstwa Warszaw,skiego. Nie uzyskujen!y wiadomości na .temat ob­sady i działalności poszczegóLnych or-

. ga:nów władzy rw mieście oraz w po­wiecie. Ogóln1ie zasy~na·lizowany zo­stał iProblem ·sytuacji mies21czan w tymże okres·ie ~s. 140) _-:- chodziło

prawdopodobnie ' o demokr.atyc~ą _ wy­mowę -Ustawy Konstytucyjnej Księ- ·

strwa Wars1zawskiego z 22 1Hpca '1807 t.

,, Załączona .bogata i wszechstro.n~a biibliografia podno:s:i wartość publika­cji i stanowić moż·e wyt~czną do pro­wadzenia datlszych badań. Wielka szkoda, 1że w pracy nie znałazły miej­sca indeksy nazw osobowyich i geo~ra­ficznych. Omawiana puJblikacja, oparta na wie1u dotstępnych' · dzisiaj mate.ria-

. łach i opracotwaniach, wzbogacona re­la·cjami mieszkańców Osbro·łęki, ;posia.; .~

da wiele walorów składają•cych się na wa.rt·ość tej książki. Obszerny materiał Hu.st·rac"Yjny, liczme .schematy, tabele, szkice oraz 1Za.łą·c·z01ne illajciekarw·sze, unikalne dokum·enty, zna·czmie zwięk­

szają komunikatywność tpTacy.

Oddane ·w ręce czyteLników _dru­gie wydanie Ostrołęki stanowa. dalszy krok ku pe1niej1s·zemu poznaniu jedne­. go . z po1ski,ch miast, watrulllltó-w życia jego spółeczeń:stwa, jego rozwoju i do­robku. Ma on.o wreszcie · obok walorów

naukowych, po~nawczych, ważny as­pek!t wychowawczy. Umiejętne wyko­rtzystanie przez pedagogów treści tej mQ.nografii, :rozbudzenie wśTód mło­dy·ch mieszka·ń·ców Ostrołęki · ś:wiado·­

mości dOilpOrnujących ,się W ńiej pr.ze­mian · pOigłębić mo1te i·ch związek z bo­gatymi trad)Ticjami regiornu i zdynami­zować irch urdział we WlspóHwor:zeniu jutra .swego mias•ta. / ·

Hanna Konopka

Osbrów Ma2lowie·cka. Z dzi·ejów miasta i powiatu, praca zbiorowa pod- :red. Stanisła•wa R ms 1S ·O 'C :ki e g o, Warsza-wa 1975, K.i.W, ,s. 572. '

Oddana do rąk c:zytelil1ik6w publi­kacja ję_st zbiorem ~o,zszerzonych , oraz · u:ZJupelnionych referatów i komunika­tów WYigŁOISzonych rw lisitopad?;ie 1971 r. na uroczystej sesji naukowej, Z~woła­

nej z okazji 550-lecia Ostrowi Mazo­wieckie'j. .Jest :to ifllter·esują·cy; choć niepełny jeszcze pl01I1 !badań pracy ikil­kunas:tu zawodOWYICh hiStoryków· oraz miejs•cowych 1ręgionaUstów. Reforma admlinisttracji terengwej wypr,zedziła

wprawd:zi·e trwające ktlka lat prace redakcYjne i :roZJważania do~yczą·ce po·· wiatu .Ostrów Mazowiecka, :oędąc·e czę­

ścią przedmiotu badań, rst•raciły z for­malne~o punktu widzenia aktuałność

z uwa•gi illa likw~dację tego szczebla podziału adminitStracyjneg-o. • Jednakże wieloletnie . istnienie tej jednostki ad­mińitstracyjnej :powoduJe, ]Że przydat­ność ·~ celowość pracy -istnieje w dal­szym . cią~u.

Pulblikacja 1s·k·łada _ się ze studiów (:s. 9-258) i · maltei'IiałÓ'w . ~s. 261~520).

Studia 1srt.anowią zbiór dziewięciu

ohrono'lo-gi.c~nie uŁożonych artykułów, dGity·c.zących pÓszczególnych etapów rozwoju miasta i powiatu Ostrów Ma­zowiecka, IPOczyrnając od początków osadn.idwa, a k~oń-cząc na perspekty­wa.ch jego rozwoju do 1985 1roku. Ta