Niyazi mısri divanı2

500|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz

GzyaDuygularnsuyudiyebileceimizgzya;ayrlk,hasret,yalnzlk,aresizlik,

sevingibiduygularnoluturduuyounluununifadesiolarakdayansr.nsanolununtepkileriniifadedezelbiryeresahipolangzyanndinivetasavvufhayattadanemlibiryertuttuunugrrz.KuranKerimdedeiikyerlerdeazglmek,okalamaktavsiyeedilir.ncevehassaskalpvlrken,kabave duygusuz kalp taa benzetilerek yerilir.Hz. Raslllah sallallh aleyhi veselleminskskaladvealamaytevikettii,sahabelerindeskskgzyadktkleribilinmektedir.Hz.demaleyhisselm,ilediizelledendolayyeryzne indirilince pimanlk gzyalaryla Allah Teldan af diler. Hz. Yakubaleyhisselm,Yusufaleyhisselm iinokadarokalarkisonundagzleri rahatszolur.Hz.Davudaleyhisselmngnlercealadrivayetedilir.

Hassaskalpliliinvedevamlmahzunolmannbirbakmadstursayldtasavvufdncesinemensupilkzahidvemutasavvflararasndaokalamasebebiylemehurolmukimselervardr.Gereklemdeyaananskntlarn ifadesiolangzya;airinmuhayyilesindegzpnarlarndandklentuzluvelkbirsuolmaktankpzihindegrselve iitselarmlarayolaanbirestetikbirobjeyednr.

Sevgiliiindklenyalarbudnyadaileninifadesiolsada,ahirettebununmkfatalnacaktr.Gzlerinden selleraktank,ahirettebunakarlkbulamayncagzyalarylaadetamaheralannseleverecektir.nkdnyadayken ektii skntlaravehalknknamalarnaaldrmayannyegnegayesiHakknrzasnkazanmaktr.

k,akurunadnyasndanvazgemi;aklsahiplerinindeerverdiieylereyzevirmitir.Istrabndandolaydurmadanahedipalayannhalinianlamayanlaronuknarlar.Busebeplek,melmetmlknnsultansayar.nk onun imek gibi akan ah, altn ta; inci gibi gzyalar da fildii birtahttr.Gzya,maddileminkesafetindenbirtahtgibikaldrpykseltir.Biyolojikbendenykseekalkarakmanevbenindahayksekbirmertebesineulamak,gndelikmryceliktengeenyolaveebediyetinsaltanatnahazrlamaktadr1106

Onunsevgisindenbuzrmbeyanedenmedhiyeyiyaptm

Umarmkibenimkusurumabakmyarakbuirimikabuleder,

Onunmedhindencizim,demektir. 1106(SELUK,Yl:9Say:25Gz2005,s.233246)

DivnlahiyyatveAklamas|501

YRabb,naslgneindouugibiinsanlariindefazlnzerimeoalt

Veaalarzerineyapraklarbirintizamiindeoalttngibi.

Onundabenimzerimdeikrmnarttr.

Annmedhinitemizbirkalbeyaptm.

Msryemedhindendolaykabahatolmaz.

Sevenvesevilenarasndasuvezrkalktgibiedebbilearanmaz.Sevime

de asl olan birlemektir. Birlemek ile aradaki btn ayrlklar kalkar. Vahdetinolduuyerdesonsuzhuzurzuhureder.Artksu,kabahat,zrveedeparanmaz.


43 Vezin:MeflMeflMeflFeln

riflereesrrHddanhaberimvar,klaradildrbekdanhaberimvar.

Eyfirktodunayanubenbardelinen,Gelkimyaranetrldevdanhaberimvar.

Gellisenszlerimetutkulankim,Canbahedicinefhiniddanhaberimvar.

demyzolyremukbildediAhmed,Buszdeolanremzumndanhaberimvar.

Girmektebiirfnaokudeminilmin,lemlerebuilmikndanhaberimvar.

VechindeyediFtihytyazlm,demdekiytHddanhaberimvar.

demdebulupvasfilhyiNiyz,Olmecmaievsfiamdanhaberimvar.riflereesrrHddanhaberimvar,klaradildrbekdanhaberimvar.riflereesrrHddanhaberimvar,klarabeksevgilisindenhaberimvar.

AllahTelnnsrrinsandr.nsantanyanAllahTelyengzelekildetanr.nkztnsfatlarnntecellighinsandr.

Bek sevgilisi HakiktiMuhammediyedir. Allah Tel alemleri ona duyduusevgiyleyaratt.Onuyarattvehayranoldu.

SultnrslhmmeccedsinefendimBareleredevletisermedsinEfendimDivanilahidesermedsinEfendimMenuriLeamrklemeyyedsinEfendim.SenAhmedMahmudMuhammedsinEfendimHakkdanbizeSultanmeyyedsinEfendim.HutbenokunurminberiiklmibekdaHkmntutulurmahkemeirzicezdaEsmyerifenanlrarzusemdaGlbangkudmunalnrArHuddaSenAhmedMahmudMuhammedsinEfendimHakkdanbizeSultanmeyyedsinEfendim.

eyhGALBkaddesellhsrrahulazz


Eyfirktodunayanubenbardelinen,Gelkimyaranetrldevdanhaberimvar.Eyayrlkateineyanpbardelinen,Gel!Yaranatrldevdanhaberimvar.

nsann ruhnilemdendevri ilebeeriyete intikali ilegeenzamandasrekliayrlk onu zmekte ve tekrar Hazrete varamamann ezginlii ile zlmektedir.Niyzi Msr, devri ariyenin kat edilmesinde gerekli olan bilgi ve himmetekdirimdemektedir.

Gellisenszlerimetutkulankim,Canbahedicinefhiniddanhaberimvar.Gellisenszlerimetutkulankim,Canbahedicinidnefesindenhaberimvar.

Olnidasndanhaberimvardemektir.Yaratlnolduuzamandaevresindebengafildeildim.Eerbenim ilesohbetedersensenindebuhaldenhaberinolacakdemektir.demyzolyremukbildediAhmed,Buszdeolanremzumndanhaberimvar.demyzolyrebedeldediAhmed,Buszdeolanimnsrrndanhaberimvar.

dem aleyhisselmn yokluktan varla kmasna sebep olan Raslllah

sallallhaleyhivesellemolduundanbahsediliyor.RaslllahsallallhaleyhivesellemBen,Hz.demaleyhisselamyaratl

mazdanondrtbinylnce,Rabbiminyanndabirnurolarakmevcuttum.buyurdular.

Bilindiizere, hakikatlerinaslnaakllarmzvakfolamaz.OnlarancakAllahTelveilahnurdanpaysahibiolanlarbilir.

Hz.Raslllah sallallh aleyhi ve sellemim sahipolduu yksekmertebenedeniylebeerbatnnsrlarilensiyetsalayabilmitir.

nsanolundan,cesetleriyaratlmazdannce, ruhlarndan szalnmt.AllahTeldemaleyhisselmnsrtlarndanzrriyetlerinialp,onlarnefislerinekar ahitklp,Rabbinizdeilmiyim?deyince,bunaEvet,Rabbimizsin!diyeilkcevapverenRaslllahsallallhaleyhivesellemolmutur.DierruhlardaOndan grp bu cevab syleyebilmilerdir. te bu suretteO, en songnderilen olduu halde, btn nebilerin nne gemitir. Bu sebepleRaslllahsallallhaleyhivesellem,kendisininilknebiolduunusylemitir.1107

1107(ALTUNTA,2004),s.57


dem su ile amur arasnda iken ben nebi idim 1108 hadisi erifi bunatelmihdir.1109

Girmektebiirfnaokudeminilmin,lemlerebuilmikndan1110haberimvar.Girirfnmektebineokudeminilmin,lemlerebuolilmindenhaberimvar.

YokluunvarlageiindenhabervermekAllahTelyalayktr.BuilimlerdenbahsedebilmekteAllahTeldakendinibulanlaramahsustur.

Menkabe:GavslzamhramczdeHacsmailHakkToprakSivas(hyt.1969)Hazretle

ribirsohbetlerindeanlatmtr.CibriliEminhazretleriCenbHakkailticaediyor,Yarabbimsaadeetde,Seninulemlerinibenbirdolaaymdiyor.Cenb

Hakk;Ettim,YaCibriliEmindiyebuyurmaszerineCibriliEminepeycebirzaman

dolatktansonra;AmanYarabbibenhataetmiim.Seninlemlerindolalmaklabitmezmidi

yor.AllahZlcelalHazretleri;YaCibriliEmin,filanyerdepirifanibirkulumvar.Onagit,uandaCibrili

Eminneredediyesordiyor.CibriliEmindenilenyerevaryor.Ozatmuhteremibuluyor,

Sendenbireysoracamdiyor.Ozatta;Sorbakalm.Nesoracaksndediinde;CibriliEminnerededir?diyor.MbarekZatmuhteremylebirrabtaedi

yor,birankadardurduktansonrabankaldryor;Btnlemleridolatm,hibiryerdeyoktu.CibriliEminsenolsangerektir

diyor.BuseferCibriliEminCenbHakkadnyor,AmanYarabbibundakihikmetne?NasloldubuiAllahTel;YaCibriliEminonudaondansordiyor.Buseferdnp;Evet,CibriliEminbenim,hereysanamalm.Ozamannasloldubuide

1108Buhri,Edeb,119;Ahmetb.Hanbel,IV,406;Mslim,Fezailussahabe,28;AliyulKari,272.273;Acln.II/1871109Telmih:(C.:Telmiht)Lykiylevekmilenkefedipnazaraarzetmek.Bireyiakasylemeyipbakabirmna ifade iinszarasndamnalsylemek. m ileszarasndabakabirmnayifadeetmek.Edb:bredebahsigemeyenbirkssaya,fkraya,ataszneveyamehurbiriire,birszeiaretetmek.1110Kn:"Ol"mnasndaemirdir.AllahTelbireyeKndese;oeyolur.Kna:f.Arzi.Tarla.Etrafevrilerekekilenyer.Knan:f."Ederek,yaparak,eden,yapan"manlarnagelerekkelimelereeklenir.Mesel:(Handeknn:Glerek)


mesizerine,ozattabuyurduki;YaCibriliEmin!SenAllahAzimanalemlerinidolaaymdedin.Kendi

arzuveisteinledolatn.MuvaffakolamadnBiz ise,hinisebvetimdenberikendiarzumlahihareketetmedim.Biz ii

oraya havale ettik. Bilen deOdur, bildiren deOdur. HepsiOdur. Ya CibriliEmin

Bunubilenbirkulimi.Odabizimiiz.Gardalarm

VechindeyediFtihytyazlm,demdekiytHddanhaberimvar.YzndeFtihnnyediyetiyazlm,demdekiHdyetlerindenhaberimvar.

FatihaSuresiAllahTelnnesrarveesm'snnftihi(aklaycs)dir.lemlerinyaratlmasndaki ilksebep;"AllahTel'nntannma,bilinmeve ibdetolunma, zuhuru ve vcdu ilemahedeolunma irdesi vemuhabbet"dir. FatihaSuresi Kurn Kerimin ba mesabesindedir. Ba vcudun en nemli yneticiorganolduunagreAllahTelnn yzdeyanibata tecellisiumumvehususbakmdantamzuhuryeridir.Hz.Cabirradiyallhuanhdemitirki:

"KimFatiha'yokumadanbirrek'atnamazklarsa,imamnarkasndabulunmadtakdirde,namazklmsaylmaz."1111

EbuSadbnu'lMuallradiyallhuanhanlatyor:"BenMescidiNebev'denamazklyordum.Raslllahsallallhaleyhive

sellembeniard.Fakat(namazdaolduumiin)icabetedemedim.Sonrayannagelerek:

"EyAllah'nReslnamazklyordum(busebeplecevapveremedimdiyezrbeyanettim).Bana:

"AllahTelKitab'nda:"Eyimanedenler,AllahveReslsiziardklarzamanhemenicbetedin"buyurmuyormu?"1112dedivearkasndanilaveetti:

"Senmesciddenkmazdannce,sanaKur'nKerm'in(sevabca)enbyksresinireteyimmi?"dediveelimdentuttu.Mesciddenkacasradaben:

"Sanaenbyksureyireteceim"dememimiydiniz?dedim.Bana:"OsureElhamdlillhiRabbi'llemindirki(namazlardatekrartekrar

okunan)yediyet(esSeb'u'lMesn)vebanaverilenyceKur'n'dr"buyurdu.1113

Ebu Hreyre radiyallhu anh anlatyor: "Hz. Raslllah sallallh aleyhi vesellemUbeybnuKa'bradiyallhuanhaurad.Onamazklyordu...devamnyukardakigibiaynenkaydetti.Ancakuziydevar:

1111Muvatta,Salt38,(1,84);Tirmiz,Salt283,(313)1112Enfal,24;BuradakiicabetkonusundabizlerebildirilendierbirhususAllahTelnndiniyaayRaslllahsallallhaleyhivesellemsizkabuletmediigibionunvarisleriolanehlullhadaaynekildeitibaredilmesihaberiverilmektedir.1113Buhr,Tefsir1;Nes,ftith26;EbDvud,Vitr15.


"NefsimikudretelindetutanZtZ'lCell'eyeminederimki,Allah,Ftiha'nnbirmislinineTevrat'ta,ne ncil'de,neZebur'da,nedeFurkn'da indirmemitir.O(namazlarda)tekrarlaokunanyediyetvebanaihsnedilenyceKur'n'dr."

Tirmizihadisinsahiholduunusylemitir.Nes'ninyineEbHreyre'denyaptbirrivayette:

"O(Fatihasresi)benimlekulumarasndataksimedilmitir.Kulumaistediiverilmitir"ziyadesivardr.1114

EbHreyreradiyallhuanhbutaksimhakkndaRaslllahsallallhaleyhiveselleminylebuyurduunurivayetetmitir.

AllahTelbuyurduki:Ben,namazkulumlakendiaramdaikiksmaayrdm.stektebulunduuk

smkulumaaittir.KulelHamdlillahiRabbillemndediinde,AllahTel:Kulumbanahamdetti.buyurur.Kul: erRahmnirrahimdediindeAllah

Tel:Kulumbenisenetti(vd).buyurur.Kul:MlikiyevmiddndediindeAl

lahTel:Kulumbenitemcdetti(yceltti).buyurur.Birrivayettede:Kul:yykenabuduveiyykenestendediindeAllahTel:Bubenimlekulumarasndadrveistektebulunduuksmkulumundur.diye

buyurur. Kul: hdinassrtalmustekm, srtallezne enamte aleyhim, ayrilmadbialeyhimveladdllndediinde,

Buraskulumundur.stektebulunduukulumundur(kulumaistediivardr).diyebuyurur.1115

Hz.Alikerremallhvecheylebuyurdu:"BilkitmsemavikitaplarnesrarKurnKerimdetoplanmtr,KurnKe

rimntmesrarFatiha'dadr,Fatiha'nntmesrarBesmelededir,Besmelenintmesrar'B'harfindedir,'B'harfinintmesrardaonunaltndakinoktadadr."Dahasonraylebuyurdu:"'B'harfininaltndakinoktabenim."1116

"steseydimyalnzFatiha'nntefsirindeyetmideveykkitapyazardm"1117NiyziMsr,Fatihasuresininsrrnamazharoluu,hz.Alikerremallhveche

ileolanmanevibalantsnaiarettir.nkbusureninilmiHz.Alikerremallhvecheyeverilmitir.Bukapybulmayanbuilmevasldaolamaz.

1114Tirmiz,Sevbu'lKur'n:1,(2878);1115Mslim(395)1116ElKunduzielHanefi'nin"Yenabi'lMevedde"s.69/KemaleddinelHalebieafii'nin"edDarr'lManzum"1117 bnEbCemreyoluylaHz.Ali'den (r.)nakledilmekteolanbuszveaklamas iin(Bkz:Risletu'lLedunniyye,106.tkn,2,12231224.mamGazzali'nin"hyauUlumiddin"c.1, s.803 / elKunduzi 'nin "Yenabi'lMevedde" s.64, 407, 524/ Tefsir'l Fatiha s.57 /KemaleddinelHalebieafii'nin"edDarr'lManzum")


demdebulupvasfilhyiNiyz,Olmecmaievsfiamdanhaberimvar.Niyzdemdebulupilhzellii,Oamdatoplanmsfatlardanhaberimvar.

Ashab kiramdan Ebu Rezin el Ukayl radiyallh anh bir keresindeRaslllahsallallhaleyhiveselleme;

Rabbimizmahlkatyaratmazdannceneredeidi?diyesorar.Raslllahsallallhaleyhivesellemde;FevkindevetahtndahavaolmayanAmadaididiyebuyurur.1118

NiyziMsrkuddisesrruhulazizinsanmeguledenezelveebedsorunlarnacevapverebildiindenbahisileAllahTeldafni,bekiletevhidinsonmerhalesindeahadiyyetinularntebliedeceiniizharediyor.Buradahatrlanlmasgerekenudur.Builiminsatrlarileifadesiyoktur.Neredebukonuileilgilibirmevzuvarisenoksanolduukesindir.nkhdisinmutlakifadesimmkndeildir.ButatmadiyeifadeedilenvefemisedetileihbarvekalbenazaryoluileolduuiinRaslllahsallallhaleyhivesellemdahimirahadisesiilebubilgidenhaberdroldu.Buyerindegrmedenilenhusustur.Onuniinyazlarnkifayetiyoktur.

1118Timizi,Tefsirsure11.1;bn.Mce.Mukaddime.13;bnHanbel.IV/11.12


447+7=14

VallhiDecclseninemeklerinhebdr,altnsihirlerhabirkurukavgadr.

MuhittirAllhseniheriinolhalkeder,MekriHddansaknbalsandnbeldr.

Mstedricnkeydinikeydiniindegzet,Kazmaderinkuyuyuboyuncavarkazadr.

Hasmndabirgzetvarmsanahilesi,BhodolandansaknkimshibiHddr.

Yaprayerdudkazzglegledutalar,Yaprantutbulurddunsonufendr.

Dudkazznaskerihernekadarokise,Beyzyagirinceolaskeronagdadr.

amurdasenMsryiokgrdkebasmakim,MazlmasenkyarsnAllhsanakydr.VallhiDecclseninemeklerinhebdr,altnsihirlerhabirkurukavgadrVallhiDecclseninemeklerinzayiolmutur,altnsihirlerhabirkurukavgadr.

(EyMuhammed!)Deki:Hakgeldi,batlyokoldu.Elbettebatlyokolmayamahkumdur.1119

Deccalbatltemsilettiiiinyklmayamahkmdur.DahancedeccalhakkndayorumyaptmzkimliihakkndautespitleritekrarelealrsakYahudilerhakknda olduunu syleyebiliriz. nk Yahudiler sihirle anlmaktadr. Hz. Musaaleyhisselmnmucizelerisihirynndentecellietmesibugerei ispatetmektedir.MuhittirAllhseniheriinolhalkeder,MekriHddansaknbalsandnbeldr.HereyievreleyenAllhseniheriinideyaratandr,Hdnnhilesindensakn!Tatlzannettiinbeldr.

AllahTelKurnKerimdebuyuruyorki,Allahhereyinyaratcsdr1120Sizide,yaptnzilerideyaratanAllahtr.1121bunedenlekinattababo

braklmhibireyolmadgibikudretiHakktanzadeolmakdahiyoktur.Yara 1119sra,811120Zmer,621121Saffat,96


tlperdelerininkalnlgafletverdii iinsebepmsebbiparasndaoluan ikilietkininneticesinikavramaktabeeriinmmkngrnmemektedir.

Her frsat verilenin ve yapannAllahTel tarafndan takdiredilipedilmediitahkikerevesiiindetayinimmkngrnmediindenerrinvehayrntespitidezahirinbatnamaznda,tevilidearifolandanbakasnakapaldr.Kur'nKerimbukonuyayleiareteder:

"Belkisevmediinizeyhakknzdahayrldr.Bazendesevdiinizbireysiziniinerolur.Allahhereyibilir,sizbilmezsiniz."1122

DemekkiAllahTel,okdefabizlere ersuretindegrnenskntvemusibetlerihayravesilevebirbalangklabiliyor.

Mstedricnkeydinikeydiniindegzet,Kazmaderinkuyuyuboyuncavarkazadr.Mstedricn1123tuzantuzaniindegzet,Boyuncaderinkuyuyukazmatakdiredilmimusibetinvardr.

Muhyiddinibn'lArabkaddesellhsrrahulazizbuyurduki;AllahTelnnherbiratyyesigzeldir;senhevvehevesineuygunolan

hayr,hevvehevesineuygunolmayanda erkabuledersin. Her eyAllahkatndandrde.

Hevnauygunolanheratyyesknt,hevnauygunolmayanherskntiseatyyedir.1124

Hasmndabirgzetvarmsanahilesi,BhodolandansaknkimshibiHddr.Hasmndabirgzetvarmsanahilesi,kendindengemiolandansaknonunshibiHddr.

Bu ilahide bahsedilen deccal ile kasdedilen Vani Mehmed Efendi (hyt.1000/1592) dir.1125 NiyziMsr kuddise srruhulaziz ile ok urat iin busfatlavekendisinindeAllahTeltarafndankorunduunuonuihtarediyor.Yaprayerdudkazzglegledutalar,Yaprantutbulurddunsonufendr.Glegleipekbceiyaprayerdutaacalar,Yapransakla.Bulursaddunsonufendr.

1122Bakara,2161123 stidrac:Derecederece ykselmeyi isteyi,hakk vehakikideeriolmadhalde vekabiliyetsizbirkimseninoknimetekavumasvebusebeplekfrveisyanadevametmesiyleazapve.gazablahiyeyeyaklamas.Mstedric:stidrac1124(AKMAKLIOLU,2005),s.351125Kiihakkndagenibilgiilerikiilahilerdemevcuttur.


Sonunudnmeyipdnyayaaldananinsan, ipekbceigibidir. pekbceikendineyuvarervesonunubilmez.Sonraoradankmakister,kacakyerbulamaz,rdyuvasndalrvealmasbakalarnayarar.pekdnyanimetiolduuveerlikelbisesiolmad iinmneviyatehlince itibaryoktur.BunedenleVaniMehmedEfendi (hyt.1000/1592)ninuramalarnnneticesininktoluubildirilmektedir.Dudkazznaskerihernekadarokise,Beyzyagirinceolaskeronagdadr.pekbceiaskerihernekadarokise,Yumurtayagirinceobcekonagdadr.

Decclnaskerivekuvvetinekadarokisede,onagveniphareketedenonun

esiri olur veya cann kaybeder.Onun btn yaptklar erden teye gitmez demektedir.

Biryabandomuzuylabirat,ayrdaotluyorlarm.Yabandomuzuotlarbo

yuna kknden skp kurutuyor, suyu da bulandryormu.At kzm, cnalmakiingitmibiravcbulmu:

"Kurtarbeniuyabandomuzundan!"demi.Avc:"Peki,kurtaraym,kurtaraym,amaben tekbamao iibaaramamki!

Gel,seninaznabirgemvuraym,stnebineyim,sendeyardmet!"Atokadarfkeliymikihidnmedenrazolmu.Avcatnstnebinmi,yabandomuzunasaldrm;onunhakkndangelmiamaatdaevegtrpahrabalam.Birokkimsedefkelenipdmanlarndanalmayakalkar,amakendibalarndabelayasoktuklarnhidnmezler.1126

amurdasenMsryiokgrdkebasmakim,MazlmasenkyarsnAllhsanakydr.Sen!amurdaokgrdkeMsryebasma,Allhsanahiddetlekzmaktadrsenmazlmakyarsn.

1126(ASOPOS,1998),s.162


45Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln

HerneyebaksagznbilsrrSbhnandadr,HerneiitsekulanmazKurnandadr.

Hereyemahlkgzylebaksanolmahlkolur,HakgzylebakkibeknriYezdnandadr.

Kesretiemvcabakmacmlebirderydrr,Hernemevcikimgrrsnbahrummnandadr.

Vahdetikesrettebulmak,kesretivahdettehem,Birilimdirolkikamuilmirfnandadr.

bretileecihettengrneneyyabak,CmlebirynedirkimvechiRahmnandadr.

Syleyenol,sylenenol,grenol,grnenol,Hernevarlveesfelbilkicnnandadr.

Mazhartammvelidemyzdrphesiz,Knhzthemsftcmleyeksnandadr.

HarunerileSrtudzahumlikazab,HemdahiRdvnucennethruglmnandadr.

GrnensanmaNiyzninhemansenmlkn,Gnlbirvirnedirgencipinhnandadr.

HerneyebaksagznbilsrrSbhnandadr,HernereyebaksarsanbakAllahTelnnsrrondadr,Herneyeyaniherneeyedemektir.Baksagznyanizahirigznbak

ilekinattasrrSbhngrrsn.Yanibirsrvardrki;onaezelsrrderler.VcdkelimesiileHakknvarlkastedilmektedir.Varlnmertebelerimu

tasavvflartarafndandeiiktasnifleretbitutulmutur.Vcdbirdir,odaHakknvcdudur.Vcdunmertebeleripekoktur.An

cakbumertebeleranahatlaryladrt,be,yediv.s.gibibirbirindenayrmertebeleretasnifedilmitir.

Drtltasnifegrevcdunmertebeleri:1Laht,zat;2Ceberut,sfatlarveilhisimler;3Melekt,ruhlarvemisl,

4Nastveehdetlemlerineayrlmtr.Hazarthamsedenilenbelitasnifteiseyukardakitasniftenbirazfarkl

olarakMelektlemiikimertebeolarakkabuledilmitir.Bylece1Zatsrf ltaayyn,ahadiyyet;2Vhidiyyet;3Ervah;4Misl;

5ehdetveinsankmilmertebelerineayrlmtr.Yedilitasnifegreise,hazarthamseninikincimertebesiolanvhidiyyet


mertebesivahdetvevhidiyyetdiyeikiayrmertebe;beincihazretdeyineehdetveinsankmildiyeikiayrmertebeolarakitibredilmi,bylecemertebesaysyedikabuledilmitir.

1Ltaayyn,ahadiyyet,zatsrf;2Vahdet,hakkatimuhammediyye;3Vhidiyyet,hakkati insaniyye,ayn sabite;4Ruhlar;5Misl;6 ehdetlemi;7nsankmil.1127HerneiitsekulanmazKurnandadr.KulanherneiitseKurnzondadr.BuradaKurndanmuratOnuvgiletesbihetmeyenhibireyyoktur.Ne

varkisiz,onlarntesbihinianlamazsnz...1128BtneyaAllahTelyzikreder.Yaniszle,halle,srlazikrederler.

Hereyemahlkgzylebaksanolmahlkolur,Hereyemahlkgzylebaksanomahlkolur,

BuradaBanatbiolursanzAllahsiziseverkavlierifineiaretvardr.Buyzden bu din Ak dini diye isimlendirilmitir. Ve bu dinle dinlenen kiimahbbunun tekliflerini kabul, rz ve sevgi ile karlarsa o zaman o kiidenhangiyndengelirsegelsinbtnmeakkatveklfetlergiderilmiolur (Bkz.bnulArab,ZehirulalkferhiTercmnilevk,40).1129Senbeniaslagremezsin.Fakat udaabak... 1130AllahTelygrmek

basiretlecaizdir.Yanizahirgzzahirivebtnnazarhakikatigrr.HakgzylebakkibeknriYezdnandadr.HakkgzylebakkiphesizAllahTelnnnruondadr.Yezdan: Zanni galibe gre Zerdt iin bilinen en salkl isim Pehlevce

Zrathestraismidir.ErdeblerbuismitahrifederekZrastrodemilerdir.simlerinsonlar,Pehlevdilindede,Sanskritedeolduugibimutlakahemzeliolurvefethal olarak okunurdu. Bu hemzeyi belirtmek iin gnmzde Elif harfi konulmaktadr. Buna gre Zrtistra kelimesinin sonu fetha sesiyle okunur. KlasikPehlevi dilinde T harfinin yerini Sasan Pehlevce sinde Dal harfi almtr.rnein Pehlevcede Yezata kelimesi Sasan Pehlevcesinde Yezd eklindeyazlmtr.ZamanlabukelimedetahrifedilerekYezdaneklinialmtr.Budeiiklik Pers dininin kurucusunun isminde de yaanmtr. Nitekim onun ismi deZrahestradan Zerdeht ekline dnmtr. Araplar bunu da tahrif ederek 1127(ERGL,2002),s.1551128sra,441129(KILI,1995),s.1261130Araf,143


ZerleitveyaZerdtdemilerdir.1131BazkesimlerceTrkedekullanlanTanrkelimesinekaryaplantepkibuke

limeiinyaplmadgibiokrahatAllahismiyerindekullanlmaktadr.BunedenlebanazlksnfndanyaplanitirazlaryerineiinhakikatinibilipAllahisminiyalnzcaAllahTelyaduyduumuzsevginianesiveKuranKerimdekendinelaykgrdisimizikretmekuygunolduunubilmekdahanemlidir.

Hakgzyledenmuratbasretnurudur.Ona cangzvekuvvetikalbde

denir.BasiretnuruAllahTelnnnurundaniktibsdr.Nurtrldr.a Gznurudur.Grramagstermez.b Gnevekamer,ay,yldzlarveateteolannurdur.Gsteriramagrmez.c AllahTelnnnurudur,hemgrrhemgsterir.bugrpgstermekde

zahirvebtnnuruAllahTelileberaberbulunur.Gizliyiveabilendir...1132Eergznurubasiretetbiolursahkmbasi

retinolupbasiretdahAllahTelnnnurundanfeyzalmaklazuhuragelennazareyannbelirmesindekisrrndandahaaktr.

NriYezdanondadr.Murateyadaolanilhisimlerdir.Gzlyegizliolmazdedikleribudur..Yanigz,basiretetabivebasiretiAllahTelnnnuruilemnevverolanbasiretsahiplerivarlklaratayinolanilhisimlerigrr.Allah,gklerinveyerinnurudur...1133

Kesretiemvcabakmacmlebirderydrr,okluundalgalarnabakmahepsibirderydr.Kesretiemvcdanmuratmahlkattazuhureden ilhhakikatlerve isimler

dir. Cmle bir deryadan murat hakkatlhakyk olan HakkatMuhammediyyedirki;yaratlnevvelidir. BumertebedeAllahTel okluunbalangcdr.Fiil,sfatveesmasnntecellsimertebesiulhiyyettir.Yaratclk,rzkvermek ve sir isimler kemltn zuhurumertebesidir. Allah Telbu ulhiyyetmertebesindekemltolanztnaverilen isimdir.Btneyannmahlkolmasbumertebeninzuhrtndandr.BumertebedeAllahTelnnismineAllahderler.Allahismiismizamdr,belirlenmibirhakkattirvebtnisimlerinmerciidir.

HereyinmlkkendielindeolanAllahnnnekadarycedir.SizdeOnadneceksiniz. 1134 Her ne mevcudat var ise denizin dalgalar gibi hakkatMuhammediyyedenizindenzahirolupbirtaraftanvarolurkenvebirtaraftanyokolmaktadr.

BtneyannvarlklarfniveAllahTelnnztiylebakdir.nkztnkendisidir.NitekimbuyururOndanbaka ilhyoktur.Onunztndanbakaherey 1131EbulKelmzd,ZlkarneynKimdir?,zYaynlar,(2.Bask)stanbul2004:86.1132Enam,731133Nur,351134Yasin,83


yok olacaktr... 1135 Bunun iin dalgalara (emvca) hayran olup kalma, belkisuretdenmanaya ynel. Yani bumahlkat lemimahabbeti ilhiyye suretidir.HalknvcdundanAllahTelyaynelveonubil.nkmahlkilhkemltnzuhurudur.AllahTelnnbilinmesimahlkatnvarliledir.

Hernemevcikimgrrsnbahrummnandadr.Hernedalgagrrsenokyanusondadr.

Allahhereyiihataedendir1136Sfleregrebu ihata,zarfn iindekini ihataetmesigibideil,gnein k

veglgeleri,ruhunbedenleri,suyundalgalar hataetmesigibidir.AllahTelbuyuruyorki;OnlarAllahgereigibideerlendiremediler.Btnyeryz,kyametgnOnunavucundadr;gklerOnunkudretiyledrlmolacaktr.O,putperestlerinortakkomalarndanycevemnezzehtir.1137Yni,Cisimleretbiruhlar,yoksaruhlaratbicisimlerideil.Kbz,cisimlerikabzettiizamanruhlardakabzetmidemektir.nkonlarocisimlerinheykelleridir...Btncisimlerruhlarnnarzdrlar.Buyzdenruhsuzcisimolmaz.Cisimlerdeikiyeayrlr.Unsrvenr.Tabkibirdetabatlarvar.Allahruhlarnvcdunucisimlerinvcduna,cisimlerinbeksn iseruhlannbekasnabalamtr...Buradakikabz:tutma iihakikatindeAllahTelnnAllahhereyi ihataedendir1138yetininmnsdr.Bir eyi ihataedeno eyi kabznaalmtr.nkihataedileneyinbirkayerikalmamtr.AksihaldebuihataolmazveokiideMuhtolmaz.BtnbunlardemekoluyorkiAllahTeldanbaka,hibirmmknvarlkyokkiesmihsndenilenilhnisbetlerverabbnhakikatlerile irtibatlolmasn.Btn(Kll)mmknlerhakkat ilhiyyeninkabzasndadrlar.Vezten btn(Kll)bilekabzadadr.(bnulArab,elFtht(Thk.),XIII/6466.)1139Vahdetikesrettebulmak,kesretivahdettehem,Birliiokluktabulmak,okluubirlikteberaber,

Bilki:Hakikatveaynbirdir.Ondakesret(okluk)yoktur.Herhangibirekildetezahredenhakikatebaksan,HakikatolmasitibariyleHaktr,dardagrnitibariylehalktrdersin.AhadiyyetebakarsanZat,yahuthakikatdersinkafi.Zatitahakkukuna(hakikatine)bakarsanHakdersin.(Kulumbanadevamlnafileibadetleriileyaklar.Bununsonucundabenonuseverim.Birkereonu sevdimmibenonun iiten kula,grengz, tutaneli ve yryen

1135Kasas,881136Nisa,1261137Zmer,671138Nisa,1261139(KILI,1995),s.136


ayaolurum.Eerbendenbireyisterseonuveririm.Banasnrsamuhakkakonukorurum.1140)Hadisinmanasnabakarsan:Btnkuvvelerinveuzuvlarn,kulunaynolduunugrrvekulaizafetidolaysylabunlarahalkdersin.Hakkn da o kuvvelerin ve uzuvlarn ayn olduunu grrsen bunlara Hakkdersin. Vahdetin (tekliin) oklua orann dnrsen (oun bire ballngznndetutarsan)lahdersin.Tekhakikatten ibaretolangerekvarlndgrnnn, ivarlndaimabiraynasolduunudnrsenO,tecelliedenvetecelliedilmidersin.Bu,enokalacakeylerdendirkibirtekhakikatebukadaritibarlargirer.Vehakkndabtnitibarlardadoruolur.(Birtekvarlkbu kadar isim alr).O,hakikatiyle, ilelebet sonsuz suretlerde tecelli etmektedir.Otekhakikat,belirlibirsurettetecelliedersedierbtnsuretlerdegrnenindeoolduunuunutma.Ogrnyleberaberdir.Heraynda(varlkta)Ovardr.HervarlktangrnenOdur.Bireydegrn,mutlakiyetinibozmaz. O bir eye hasderilemez. Hereyin z Odur. Ama bu ayn (varlk)larda,eyada,tecelliedensuretler,Onunmutlakzatdeildir.Mutlakzat,hersurettenmnezzehtir,Onunzahiri,herayndaveherayniindir.Btnbunlar,Onunmahiyetiveitibaredeninitibarnagredir.(Mahiyetimutlaktr,ekilsiz,zamanszvemeknszdr,ama taayyn,yanigrn ekillereve suretlerebaldr).

Bundanhayretet; iyicebundayerletinveanladnsahayretetme;ZiraO,zatndakendindenbakavarlkbulunmaktanmnezzehtir.Ondanbakailahyoktur.Hereyyokolucudur.YalnzOnunvechibakidir.HkmOnundurveOnadndrleceksiniz.1141

Ohaldeeyveli,iinleAllahTelilebirlemeninartmasnaalrken,dnladaayrlnbilmelisin.Yani iinlecemtarafnda,dnlafarktarafndaolmalsn.Vahdetilekesretten;kesretiledevahdettenperdelenmemeli,kulluktamarifetarasnbulmalsnkitehlikelerdenkurtulasn.

Mutasavvflardilindekicem,tefrikavecemulceminmanasudur:Tefrika,sananisbetedilendir.Cem,sendensoyulupalnandr.Bu,udemektir:Yanikulun,kullukvazifelerine,beeriyeticaplarnagreyaptamellertefrikadr.Hakktarafndanonagelenmanalar,ltufveihsaniseCemdir.Herikisidekulalazmdr. nk tefrikas olmayan kimsenin kulluu olmaz; cemi olmayankimsenindemarifetiolmaz.Kulunancak sana ibadetederiz sz,kulluugstermeksuretiyle tefrikay isbattr. Ancaksendenyardmdilerizszdecemi istemedir.Tefrika, iradeninbalangc,cemsonudur.Cemulcemdahatamvedahayksekbirmakamdr.

Cem,eyayAllahTel ileberabergrmek,kuvvetvekudretinAllahTelyaaitolduunubilmektir.

CemulcemisetamamenhelakolmakveAllahTeldanbakahereydenfenabulmaktrkibu,Ahadiyyetmertebesidir.

alpmcadeleetmelisin.Vcudunugzndenkaybetmeli,Zataynelme 1140Buhr.Rekaik,38;lbn.Mce.Fiten.16.381141Kasas,88


li,hakikatleuramalsnki,btnvarlklar,Onuncemalinincevlangahvebtnkinat,Onunkemalininaynasdr.Ruhunubumertebeyeykseltmeyeciddiyetlealmal,mcahedeetmelisin.Varlnylesinekaybetmelisinkisanabakman Ona bakman olsun; senden bahsetmen, Ondan bahsetmen olsun.Neredevenezamanolursaolsun,yemede, imede,konumada,susmada,gidipgelmede,hareketveskndaheranOndanbokalmamalsn.1142

PANTEZMVAHDETVCUDMUDUR?1143Panteizmkelimesinietimolojik1144yndenelealrsak,kelimeolarakkullanl

nnokyeniolduunugrrz.Oysamahiyet itibari ilepanteizm,antikadanberi vardr.Andr Lalande (18671963)a gre panteist terimini, ilkdefa1705ylndaJohnToland(16701722)kullanm,pantizmteriminiise,TolandnhasmFay,1709dakullanmtr.Panteizmi, ikiana tanmla ifadeetmek istersek:

aTamanlamile:HereyinTanrolduunu,Tanrilekinatntekveayncevherolduunukabuledendoktrindir.Bundandatemel ikianlamortayakar:

1)Tanr tek gerek, kinat sadece,nedevaml gereklie,nede farklbircevheresahipolmayan,grnmlerinveyasudurlarnbtndr.TabiatTanrda,sonluyusonsuzdaeritenpanteizminbutrneidealistpanteizmdenilir.

2)Kinat tek gerek,Tanr sadece varolanher eyin toplamdr. Sonsuzusonluda,Tanrytabiattaeritenpanteizminbutrnenaturalistveyamateryalistpanteizmdenilir,sonundaateizmevarr.

bKapalveyafelsefolmaktandahaziyadeedebbiranlamda,tabiat,bir

eittaplmannretildiicanlbirbirlikolaraktasavvuretmektedir.Buadanpanteizmilahlatrlmtabiattr.

PanteizmegreTanrnnlemdenayrvemstakilbir ahsiyetiyoktur.O,birkanundur,birkuvvettir.Bundandolaypanteizm,ahsiyetkavramnvehrriyetinvarlnkabuletmez.Budurumdainsan,fiziklemininbirparas,ahlkdatabiatdzeninezarurvepasifbiritaatolur.Ayrcayaratanla,yaratlanarasndakifarkkaldrdiinbtndinleriykar.

Grldgibipanteizminbirokeitleribulunmaktavedeiik tanmlaryaplmaktadr.Bunlarn,hemenhemenhepsindedeimeyengerekudur:

Sonsuzvarlkla sonluvarlklarn,yaniTanr ile tabiatnezeldenberi tekveayn eyolduununkabuledilmesidir.Bubakmdanpanteizmineitleri,esasitibariylebirbirininayndr.Bunlarnfarkllklarylebelirtilebilir:Birannkenarlaruzadkaaradakimesafeninalmasgibi,panteizminmuhtelifeitleritekmledorugittikearalarndakiuzaklkartar.

1142(ATE,1971)Krkyedincisofra1143KORLAEL,Murtaza,FelsefeDnyas,s.44501144Kelimeninkk,ilikisi,geldiiyerlevb.ilgilenenbilim


Tanrlemzdeliinikabuledip,savunanpanteizmin,Arapabir ifade ilevahdetimevcudundurumunu,ksmendeolsa,belirttiktensonra slmtasavvufundayeralanVahdetiVcud ilkesihakkndabilgivermeninyerindeolacadr.

Aratrmalarn bugnk durumuna gre Vahdeti Vcud deyimi, ilk defaKonevnin eserlerinde ve onun yaad devirde ve kendisiyleMsrda grmolan bnSebinin (669/1270)eserlerindekullanlmayabalanmtr.1145Bugibi iddialarnyannda, bnArab (560/1165 638/1240)nin,VahdetiVcudifadesiniFenaRisalesindekullandgrlmektedir.O,ylediyor:

Hikmet ehli olduunu iddia eden ve hep akl nazariyeler ileri sren biri,VahdetiVcudehlindenolanhakikatehlindenbirinegelipbirmesele sordu,bendebulunuyordum()OysakiVahdetiVcuddncesinesahipolankimsebildiieylerdentrsonderecemutludur.1146

VahdetiVcud ilkesinetaraftarolanlar,budncetarznnKuranveHadisleredayandn ilerisryorlar.Bu iddialarndelillendirmek iindebirokyetvehadisleridelilgsteriyorlar.Buyetlerdenbirkatanesini ylesralayabiliriz:

Bizona(insana)ahdamarndandahayaknz.1147Gklerdeolanlarda,yerdeolanlardaAllahndr.Allah,hereyikuatr.1148O,evvel,hir,zahirvebtndr.O,her eyibilicidir. 1149Zikrettiimizbusonyetikerme yletefsirediliyor:

Zahir, varl her eyden aikr, nk her eyOnun vcuduna delildir.Hibir eyyokturkivcuttazuhurederkendahaevvelOnunvcudunu isbatetmiolmasn.MamafihherzahiriO,zannetmemelidir.nko,zahirolmaklabtndrda,havassilehis,hayaliletahayylolunamayacagibihakikatiakllarn idrakve ihatasnasmaktanmnezzehtir.Binaenaleyhneyalnzzhir,nedeyalnzbtndiyehkmetmemeli,hkmatftansonrayaparakzhrbtndemelidir. Evvel ve hir de byledir. ()Mamafih hepsinde hkm rabttansonraolmakdahaevldr.nkHvezamiriAllah ismiCellinercidir.Allahismiisebtnesmavesfatnmertebeicemidir.HlbukibiroklarbundangafletederekVahdetiVcudnamnahatalaradmektedirler.VeO,hereyelimdir. Binaenaleyh kendini de bilir. Btn isminden, kendine nazaran dabtnolduuzannedilmemelidir1150.

smailFennErturul, tefsirinibelirtmeyealtmzbuAyetiKerme iinylediyor:cizanegrmegrebuAyetiKermede,VahdetiVcudvar

1145AhmetAvniKonuk,Fusus'lHikemTercmeveerhi,Haz.Dr.MustafaTahralveDr.SelukEraydn,ciltI,stanbul1987,s.XLIX.1146AhmetAvniKonuk,FususlHikemTercmeveerhi,Haz.Dr.MustafaTahralveDr.SelukEraydn,ciltI,stanbul1987,s.XLIX.1147Kaf,16.1148Nisa,126.1149Hadid,3.1150ElmallHamdiYazr,HakDiniKuranDili,cilt7,1st.Tarihsiz,s.4731.


dr,budaKuranamahsusmeziyetlerdendir.VahdetiVcudilkesiiin,zikredeceimizugrnenbelirleyicivekabul

edilebilirolduu inancndayz:Tanr ilelemibirveaynsayanmonistmistisizmi,slmadansavunmakmmkndeildir.Savunulabilecekolanveasrlarboyunca da kabul edilegelmi olan fikir yle zetlenebilir: nsanAllahn dayardmile(vevahyinrettiklerinedayanarak)kendisindekiilhyankefedereknazarveamelkemalieldeetmekiinbykbirmcadeleyekoyulur.Nefsinindvebayaglerinihkimiyetialtnaalr.Manevimknvekabiliyetlerininidrakiyolundaadmadmilerler.Sonundaylebirkemalnoktasnagelirki,kendisindeilhsfatlarn,beerimknlarnelverdiiseviyedegerekletiinihisseder.Ozamanhereylevehereyinyaratanilebalantl,ilikiliolduunufarkeder.Hangikaynaktangeldiinivehangikaynaadneceinibilir.NereyebaksaAllahnyzngrr.Onundaimhuzurundadnrvehareketeder.Beeriradeileilhiradearasndakigerilimyokolur.Birinciderecedekmilinsanngnl,ikinciderecedeiseherey,ilhtecellyemazharolur.Artksfherzaman,hereydeOnunlaolduunuidrakeder.

Kinattaki,zerredenkreyehermevcud,Allahnvarlnnvebirliinin,kinatlazdeolmadnnakbirdelilidir.yidnebilenzeklarbilinendenbilinmeyeni; grlenden grlmeyeni; hissedilebilir kuvvetlerden ana kuvvetikefedebilir. nsana den, h Allahla kinat zdeletirerek Allah inkretmekdeil,yaratlnsrlarninceleyerekyaratklardan,AknveMutlakYaratannvarlkvebirliinigrmektir.

Bylece belirtilmeye allan Vahdeti Vcud ilkesi ile panteizm arasndabirokfarklarnolduukendiliindenortayakyor.Bufarklareletirelbirekildeortayakoymannyararlolacadncesindeyiz.

PANTEZMLEVAHDETVCUDARASINDAKFARKLARPanteizmhereydennceelimezlikilkesiniykyor.nkAllahinsanve

dnyaytekbircevherkabulediyor.Buevrenselcevheraynzamandasonluvesonsuz,mkemmelvegayrimkemmel,izafvemutlakolacaktr.Eerbuhipotezdesonsuzvarsa,yerkaplamailedncenin,ruhlavcudunsadecebirkarmolacaktr.Fakatyerkaplama ilednce, ruhlacisimbirbirine indirgenemezvebiribirinemuhalifzellikleresahiptir.

Sonsuzilesonluarasndakifarkhibirzamankapatlamayacaktr.Birtaraftasonsuz var,dier tarafta sonlular kolleksiyonu var.Bunlarnbirlemenoktasnerede?Spinozabunubulamad.Nesonsuzdansonluyukarmay,nedesonluyusonsuzabalamayisbatedemedi.Yaratmainkredilirse,Allahlemilikisiniaklamakimknszlargibigrnyor.

Panteizm, aknlk fikrini reddettii iin ateizme yardmc olmaktadr .Panteist, inkryolununyarsnateist iin tesviyeetmektedir sz,panteizmtenkidedeneserlerinpekoundageer.()PanteizmTanrher eydirdemekle varlkmertebeleri arasndaki ayrm kaldrmakta, szgelii tala insanbir tutmaktadr.()uurlu fertkendikendinibildii,kendisiniteki fertlerden


ayrabildii, kendisini bakasndan ayr grd takdirde fert olmaktadr.Penteizmdebunaslmeydanagelecek?radem,szgelii,benimirademmidir?Yoksahembanahemdeklliolanamaittir?Semavdinler,kuluniradesinin,Tanrnniradesinetabolmasnisterler.Fakatevvelabanaaitbiriradeolmalki,onubakasnniradesinetabiklmaydnebileyim

Panteizm, cevherinmutlakbirliinidorulayarak ferdiyat ve ahsiyeti ykyor. ahsiyet yklnca, uurlu ahsa ait olan gerek lmszlk de yklyor.lmle, benioluturaneler,yenibirbirleim iinbykbtndedalacaktr.Yenidendirilme,cennetvecehennempanteizmiinszkonusudeildir

Panteizm,ahlkadanbirtakmhususiyetleriyokediyor.Bunlardanbazlarunlardr: Sorumluluk:Hrriyet ve ahsiyeti kaldrd iin, zorunluolarak sorumluluudakaldryor.Benolmadiin,benincevapvermekmecburiyetindeolduufiillerdeyokdemektir.

yi ilekt, faziletlegnah,deerlilikledeersizlikarasndaki farkyokediyor. nk panteizme gre her ey, ilhlemitir.Oysaki her eyi ilhletirmek,hersamaydorulamaktr.

Panteizmdeaknulhiyetanlayolmad iin yaratma fikrideyoktur.Teizminenbarizvasf,iradesiolanbirhryaranafikrineyervermesidir.Panteizmdeher eyTanrdaolupbitmektedir.Ondanayrbirlemyokkiyaratmaolsun.

Panteizmdintecrbeninanlalmasndaoldukagdurumasokmaktadr.Eer,Tanrbirzatdeilse,ibadetin,duannneanlamvardr?Dintecrbe,Tanrinsanmnasebetinedayanmaktadr.Tanrinsanayniyetinedeil.()Panteizm ileVahdetiVcud fikrini savunanlararasndakiennemli farklardanbiriburada karmza kyor. Panteizm din tecrbenin deil, nazar dnceninnesrdfelsefibirteoridir;oysadieri,yaananbirtecrbedir.Birihayatnsomutvehesindenkopmubirsistem,teki ise,birokmutasavvfagre,busomutluun,btnderinliiiinde,yansmasdr.

Panteistlere greAllah iin hibir zat sfat sz konusu deilken,VahdetiVcud ilkesinikabuledenlerin tamamnagreAllahn ilim, irade,kudret,yaratmav.s.gibi zat sfatlarmevcuttur.Bunlarn hibirisiCenabAllaha,dnceveyerkaplamagibisfatlar isnatetmemitir.nkbunlar,mahlkatamahsussfatlardr.Felsefibirteoriolanpanteizmle,dinbirtecrbeolanVahdetiVcudarasndaenaz,isimilemsemmaarasndakifarkkadarayrlkvardr.

Meseladnyakresizerindekkbirnokta ile isimolarakgsterilenbirehir,fiilenziyaretedildiizamanismiileoehrinimardurumuarasndakifarknnekadarbykolduugrlr.Fikirvenazarlazevkveuhuddabyledir.VahdetiVcudilepanteizmarasndakimanevifarkdabyledir.Bumanevifarkiman ile ilhadarasndaki farknayndr.Felsefedeki tevhidigrpde slmdinindenyzevirmekneise,panteizmdenilenfelsefsistemigrpde,VahdetiVcudakailolanevliyalardanyzevirmekodur.

SpinozayagreTanrnn tezahr zarurdir.Onda iradeve ihtiyaryoktur.


Tanrhrolaniradesiylevedilediigibincedentakdiretmemitir.MutasavvflaragreAllah,lemikendiiradesiileyaratmtr.Kinatnhepsi

sonradanolma,muhdes vemmkndr. nsan cz iradeye sahiptir.Ceza vemkfat,cziradedenmtevellidsemeyedayanr.

Spinozayagredin,Tanrtasavvurundanyahut ilhaktandoanemelvefiillerinbtndr.Dininyinveekle ihtiyacyoktur.Onundindediieysrfakladayananbirsistemdir.Dinhkmlereitaatesarettir.

Mutasavvflaragredin,Allahnvahyettii ilhbirnizamdr.Oradadurur,ondan ilerisi iinnebilerin iradnamuhtatr.Hidayete, selmeteve saadeteancakonlaratabolmaklaulalr.

VahdetiVcudyetvehadislerleberaber,kalbkeifleredayanandinbirmezheptir.Panteizmisesrfakladayananfelsefbirsistemdir

PanteizmileVahdetiVcudarasndabelirtmeyealtmzfarklardahadaartrlabilir.Bununla beraberVahdetiVcudda, panteizmin birok etkileriningrlddebirgerektir.Btnbuetkileimlereramen,birmslmanpanteist olamaz; dolaysyla bir mslmana, mslman olduu srece panteistdemek,hi teuygundmezgibigrnyor.Ayn ekildeVahdetiVcuddeyimini,panteizmolarak ifadeetmeninde slmkltrneuygundmeyeceigrndeyiz.Grldgibibu ikideyim, ihtivaettiklerianlam itibariyle tamamen farkldr.Budurumda slmkltrnde,panteistvepanteizm terimlerini kullanrken okdikkatliolup, cmertedavranmamak gerekiyor.BirMevln,birYunusszkonusuolduuzamanbudurumdaimagznndebulundurulmaldr.Bunlargibivellerepanteistdemek,birbakma,slmadan,buzatlara,mmindeildirdemekkadaryanlgyihtivaedergibigrnyor.Birilimdirolkikamuilmirfnandadr.Birilimdirki,bubtnilimveirfnondadr.Bahsedilenilimhakikatilmidir.ehlininkavutuububilgisayesindemarifet

haslolur.Bunutahsiletmekiinkesblikartolmasnaramenbykksmvehbolupkavuanlarazolmaktadr.

bretileecihettengrneneyyabak,bretilealtyndengrneneyyabak,Buradaeyaeymanasnakullanlm,eyannhakikatiolanAllahTelnn

eyadazuhurediinianlavefarketdenilmektedir.AllahTelnnzuhuru,perdedirzuhurunademektir.Eyahemzuhura sebephemdeengelolmaklaperdeleriinsanngzneekmektedir.

CmlebirynedirkimvechiRahmnandadr.BtneyabiraynadrhepsindeRahmnnyzondadr.


GrmeninsrrnaerimekyineAllahTelnnyardmsayesindedir."Sadecegktengeleneylerinhakkveotoritesivardr;sadeceonlarhakika

tingstergesini tarlar:Bu yzdenhakikati kendi gzlerimizle grmeyiz,onukendiyntemlerimizledeyakalayamayz:Bukutsalvebyk ide1151,tanronubu ama, iinhazrlamamolsayd, tanronu inayetiyle vezel vedoastltfuylaoluturupglendirmeseydi,bylesefilbiryerdeaslabarnamazd."1152Syleyenol,sylenenol,grenol,grnenol,SyleyenolsylenenolgrnenolgrenolBumsrakadersrrniareteder.MeselKaragzoyunu;hayalveglgededik

leriperdedezahirolanoyundurki;herhangibirsuretvetrltrlszler,ekillervehayallerzuhuragelip,onlarabakaninsanlarnzanilemeguleder.Bucnbnoynatcsolanztperdeninengelolmasndangrmezler.

tednyaybireitryalemiolarakanlamakmmkndr.Uyuduu

muzdaduyu uyaranlar lebalant kesilir veyaherhalkardabunlarnbeyinmerkezlerineolanetkileriengellenir.Fakatbiz,yinedetecrbeetmeyedevamederiz.Artkduyualglarnnkesildiidorudur;fakatyeterikadarbunabenzeyenbireydedevametmektedir.Bizim,uyankkenduyuuyaranlarnnaralkszbombardman altnda geri ekilenhayalreten glerimiz (imageproducingpowers)uykudabuengellerdenkurtulur.Bundansonrabirokeyinfarknavarr,onlarnzerindednrveonlarakaristekduyarz.Farkndaolduumuzbu eylerylebirharekettebulunurlar ki,uyandmzdabudurumbize oktuhaf gelir.Onlarn davran yasalar fiziin yasalar deildir.Bununla birliktebunlarndavranlar,nekadaracayipolursaolsun,o sradabizimdzenimizibozmazvebizimkiiselkimliimizdekesintiyeuramaz.Bakatrlsylemekgerekirse, eer te dnya olacaksa, ben bunun bir zihinsel hayaller lemi(worldofmentalimages)olacagrndeyim....Dorusuhayallemionuyaayanlarasndan,budnyakadargerekolacaktr;hattabunaokadarbenzeyecektirki, insanlarorada,lmolduklarnn farknavarmakta sondereceglkekecekler.1153Hernevarlveesfelbilkicnnandadr.Hernevargzelvekt,bilkicnnandadr.Gklerde,yerdeveikisiarasndabulunaneyleriletopranaltndaolanlar

hepOnundur.1154yilikktlkbizegredir.AllahTelkatndaktlkveiyilikyoktur.

1151ide(a):ideafikir1152(MaxHORKHEMER,2005),s.4101153(KO,1990);s.82;H.H.PricePersonalSurvivalandtheIdeaofAnothers.367.1154Taha,6


Mazhartammvelidemyzdrphesiz,phesizvelidemyztamzuhuratyeridir.

demyzdemek,insannkinatahkmetmeyetisineiarettir.Ancakinsann

AllahTelnnhalifesiolmasvednyadahereyinonaitaatetmesievliyakullarna verilmitir. Sradan insanlar iin bu durumdan bahsetmekmmkn deildir.AllahTelbuyurduki;

Andolsunki,birokciniveinsancehennemlikolarakyarattk.Onlarnkalplerivar.Fakatanlamazlar,gzlerivar,fakatgrmezler,kulaklar

var,fakatiitmezler.ONLARHAYVANLARGBDRLER.HATTAHAYVANLARDANDASAPIKTIRLAR.Onlargafletiindedirler.1155Knhzthemsftcmleyeksnandadr.Hereyinasl,ztvesftheponunladr.AllahTelbirdir,ortayokturcisimdeildir,ziracisimparalarnbirleme

siylemeydanagelir.Cevherdeildir,nkcevheruzaydayerkaplayandr.HlbukiAllah Tel yer kaplamaktan (bir yerde bulunmaktan)mnezzehtir, aksine heryerinveyerkaplayannyaratcsdr.Arazdeildir,ziraarazikizamandabulunmaz(bir zamandiliminden fazlavarln srdremez).AllahTelbkilii (sreklilii)zorunluolandr.Nebirleir,neayrlr,nedeparasvardr1156

HarunerileSrtudzahumlikazab,Har,nerileSrtvecehennemveazabbekisimlik(ondadr)Bumsralardavahdetinneesinigrmekteyiz.HereyOndanveOndadr.Bu

sebeplecezavemkaftiinyorumyapanlaryanlmaktadr.HemdahiRdvnucennethruglmnandadr.Rdvn,cennet,hriveglmnondadr.GrnensanmaNiyzninhemansenmlkn,uansenNiyzningrnenvarlnsanmaNiyziMsr, kendine varlk veren aldanmtr.Varlkdenen eyin vehimden

ibaretolduunubilirsennekazandnanedekaybettiinezlrsndenilmektedir.

Gnlbirvirnedirgencipinhnandadr.Virnegrnengnlndegizlidefinesivardr.

1155Araf,1791156EbunNecibSuhreverd,dblmrdn,Kahire,ts.(DrulVatanilArab),s.15;(VASSAF,etal.,2006),s.49


465+5=10

ErimizerdirPrimizPrdir,KaramznrduryerimizTrdur.

steyenyriizlesunPri,PrdenayrlanHakkdanayrdr.

PrdirenvrmHakkdretvrm,DmanmbekHakkdanoldrdur.

olkiSfynartttuyn,Oldureytnbirgzkrdr.

AzdrrhalkbezdirirHakk,Kizbioksdkbindebiryokdur.

Hakkakulol,kulolasnmakbul,Dilmslmanhidizordur.

Msrnindindeizzetizinde,CmlemilletteHamzavhordur.1157ErimizerdirPrimizPrdir,KaramznrduryerimizTrdur.ErimizerdirPrimizPrdir,KaranlmzktryerimizTrDadr.

HazretiMsaaleyhisselmTrdandaCenabHakklakonutuugibi, ayni

muvahhidolan tevhidehlideher yerdeHakkla konuur. BudurumdaherbirtevhidehlibirTrdur.steyenyriizlesunPri,PrdenayrlanHakkdanayrdr.YriisteyenizlesinPri,PrdenayrlanHakkdanayrdr.

PirAllahTelnntecelliettiimakamdr.PireittibaetmekdolaysylaHakkbulmaktr.

PrdirenvrmHakkdretvrm,DmanmbekHakkdanoldrdur.NurlarmPrdir,hallerimtavrlarmHakkdr,phesizHakkdanuzakolandmanmdr. 1157Msrninbundaizzetizinde,DinleriindeHamzavhordur.BubeyitiNiyziMsrkuddisesrruhulazzdahasonraelyazsylavarakkenarnayazmtr.(AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.216)


olkiSfynartttuyn,Oldureytnbirgzkrdr.uSfynnin1158arttazgnl,Obirgzkrolaneytndr.

VanMehmedEfendininverdiiskntlariledecclnzuhuruileeletirilmitir.

AzdrrhalkbezdirirHakk,Kizbioksdkbindebiryokdur.HalkazdrrHakkbezdirir,Yalanokbindebirdoruluuyoktur.

Buradavaizleresitemvardr.nkvaizlerkrsdenhitapederkengnlehitapetmeyiunutup,AllahTelnnyerineunutupdinbezirgnoluncahalkbezdirir.DinsahibiAllahTelyerinehkmleriradederkenbirokkiiyidindenkarr.Hakkakulol,kulolasnmakbul,Dilmslmanhidizordur.KulolHakka,makbulkulolursun,Mslmanldildeolannhidizordur.

Dildemslman olmak nifak alametidir.Onun dinini ispat etmesi iin zorlukyanikuvveti kullanr.Vanefendigibidevletiarkasnaalr.Bu tr insanlarndinihakkndayorumyapmak yledursuncanemniyettedeildir.Onun iinNiyziMsrhakkndasreklisrgnvegurbetkaderolmutur.Msrnindindeizzetizinde,CmlemilletteHamzavhordur.Msrninizzetidindesalamdr,BtninanlariindeHamzavhordur.

NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzbuyurduki;Mminlere cennet hak mnafklara ve hamziyyelere cehennem hak.1159

Hamziyyekeferevefeceresineramen.Veyazdmkicemenbiyveevliyacmlemahlukatilesulholurlarammahamziyyeilezddiyetlerizatiyyeolmakileebedonlarilesulholmazlardedimdahiszokhelefehvabuidi.1160hemchilimhemfskuim hemmfsidim hem ahmak ve ebterim hemmerkeb hem kpekhem 1158 Sfyan: Sfyandan olan, Sfyana mensub, Sfyana mteallik. Zbdetl BuharTercemesinegre,Sfyan:Mslmanlaraktlkeden,sefil,kt,alakolankimsedemektir.1159(MISR,1223),s.2b;(EEN,2006),s.341160(MISR,1223),s.9a;(EEN,2006),s.43


kedihemdomuzumherneolursamolaymancakhamziyyeolmakdanAllahTelyasnrm.1161

nsanhayatboyuncafikirlerindedevamlolarakdeiimgsterebilir.Budurum

o kiininbugndorudiyebildiine yarn yanldemesi gibiolabilir.Bunedenlemslmankiidncelerinin temelinidinikstaslar ileoluturduu iinsonundahakikatmuhakkakgrrbilirvehatalarndanvazgeer.BudurumAllahTelnnikramlarndandr.nkAllahTelkullarnherzamanvelisidir.

AllahTelimnedenlerinvelsidir.Onlarzulmetlerdennrakarr.Kfirolanlarnvelleriisetauttur.Onlarnrdanzulmetlerekarrlar.teonlarcehennemehlidirler.Onlaroateteebedolarakkalankimselerdir.1162

Mesela:HikmetlaydnagreAbdulbkiGlpnarl,birmaneviyatyolcusuolarak,

yaamnnuzuncabirblmndezikzaklaryapmaktankurtulamamtr.Mevlevilikgibi,Bektalikgibiapayrtrikatlarnderviiolmu,sonralarMelmlieilgiduymutur.HattabirzamanlarAtheismeesaptnbilesylemitir.Fikirvesanatalanlarndakialkantlarada,uzuncabirsrekarkoyamamtr.Kopmadeksen,MevlnCelleddinkaddesellhsrrahulazizincokusuveonunbyktemsilcisisaydYunusEmrekaddesellhsrrahulazizsevgisidir.Drtbe aynce,mrnn seksen ikinci (kendihesabyla) seksennc ylnda,imdiki huzuruna, ancak bu elikileri yaamak suretiyle erdiini sylemi vehamdetmitir.1163

XVI.YzyldaHamzaBlninevresindetoplananveondansonradaHamzev

adylaanlanBayrammelmleri,melmeti tammns ile temsiledenkiilerdi.Bunlar trikaterbabnn tekke,esma ileslk,evrad,hussikisvevekendilerineit yinlerle, trelerle halktan ve dier trikatlerden uzaklam, vakfla geimesaslarnkabuletmemi,tasavvufehlindenayrlmlardr.Vahdeti,birzevk, biruhdvetahakkukolarakkabuletmiler;herzamanbirkiiyimuktedtanyponaballkla, ak ve cezbe ile yol alnacan, trikatin, eratlehakkat arasndabirberzah olduu kanatini gtmlerdir. Trikatlere, bu inanla Turukuberzahiyye demiler, geimhususundada almay esas tutmulardr, (bk.A.GlpnarlMevlnCelleddn,ncbask,istanbul,1959,s.140152).

Trikatlere bile ehemmiyet vermeyen Hamzevler, elbette Niyzi Msrkaddesellhsrrahulazzihogremezlerdi.AncakNiyziMsrkaddesellhsrrahulazzinbiraralkHamzevlerlemsbetmnsebetiolduunudabiliyoruz.MeselenyaknolanveLimnidekendisiyleberaberbulunanKavalaeyhiMustafannelyazsylayazlmfatihatefsirininsonundaylebirfetvasvar:

Bu fetvay mftye gtrsnler, sahih ise imza edp sultan Muhammedeversnler;ziydeihsanamazharolmakmukarrerdir. 1161(MISR,1223),s.48b;(EEN,2006),s.791162Bakara,257,bkz.1163(F,2003),s.45


Sul:Msryi SultanMuhammedHamzevlere cebren tasarrufettirirse cemiidvasbtlolurmu,olmazm?ZiraAllahuTelnnrhikudssiilekoydumderkentasarrufolunursaLhtisyansutolabilirmi?

elCevb:Tasarrufakadirolurlarsabtldr;Hamzevlermezhebihaktr.Burada ad geen Sultan Mehmed, IV. Sultan Mehmed (10581099 1848

1687)tir. u hlde bu yaz da, saltanat srasnda yazlmtr. Niyzi Msrkaddesellhsrrahulazz,mecmuasnda

birtaifeninamelinedeil,ilminekanarak1164arasnakatldnsonraonlardankurtulduunuyazyor.Sonradaniddialarnkabuletmeyen,belkideruhhaletlerini anlayp ilerinden atlanbu taifeye, yniHamzevlere iddetledman olmutur.Onlarndinsiz,imanszolduunusyleyerek,olmadkeylerionlaraisnadedecekkadardabudmanlktailerigitmiveiirindeCmlemillettehamzevhordureylerisylemitir.

HattaLlzdeSeyyidAbdlbki(1159h.1746),SergzetiMelmiyyesinde,emrigaribdirkiehliHakkgeinennadanlar,Hamzevlerdir,drdncesmadakalmlardrvenaksolmalarylailhdadmlerdir,deygnegneifkuiftirayacretederler;MsrEfendicmlemillettehamzevhordurdeyu ilhisyler;bilen bilmeyen, tifei aliyye mezemmetinde kl u kale mbtellardr diyeHamzevleredahledenlerivebilhassaMsryianmaktadr.1165

Yine;VedahiMerhum eyhYsufSinanUmmEfendihazretlerikendilerinin,veledinecbeteserleri ileMsrEfendiyi erefybhizmeti (49b)aliyyeleri ikenmean bery maslahat mahrsai slmbola irsal eyleyb anlar dahi bilyemnvessedetbadelvuslolvakitdeslmboldahretiirrolubOlaneyhidinmeklemaruf eyhinebilislevenebittebi ziyaretmlktdanMsrEfendiictinb tm ile ib ve bu hl zremusrr badelitmmilmeslih yineHazretiSinan Umm Efendi hkipylarna rml olduklarnda Msr merhumun eyhimezbr ademi ziyareti Sinan mmi Efendi Hazretlerinin mesmi eriflerioldukdabervechiyetistihsnbuyurmular.1166 1164Hatralar105bdebirtaifeninamelinedeil, ilminekanarakHakdinsanupkabuletmi idim; elhamdulillahi tel inyeti ilhiyye yetiip tartt, bu fakiri ol amurdankard...dokuzyldryanarm,dahihalsumarm.Binseksentarihindenberiyanarm;bu evvalin ihtidasndadokuz sene tamamoldu,onuncuya geti.Canmdaberk imi,lpkurtulamadmdiyor.(AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.216;Halileen,NiyziMsrninHatralar,st.2006,s.158)1165AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.2201166(brahimRAKIM,1750),v.50aNiyaziMsr,ziyaretetmektenvazgetikleribueyhinkimolduuhususundahibirbilgivermemekleberaber, brahimRakmVaktMsrsindeNiyaziMsrnin eyhinolu ilebirlikte ziyaretten vazgetikleri bu eyhi, olan eyhi demeklemaruf ifadesiyle ipucuverirkibuodnemdestanbuldayaayandnemininmehurlarndanOlaneyhibrahimEfendi(hyt.1065/1655)olabilir.nkbueyhotarihlerde stanbuldayaamaktavehemenherkestenhrmetgrmektedir.(Bkz.B.MehmedTahir,OsmanlMellifleri,c.I,s.2627; Fevziye Abdullah Tansel, Olanlar eyhi brahim Efendi ve Devriyesi, AF Dergisi,Ankara1971,c.XVII,ss.185190),(AKAR,1997),s.62


1253 (1827/l828)te stanbuldavefatedenvehtralarn,grdklerini,duyduklarnbirkamecmuadakaydedenmevlevveHamzevSleymanFaikEfendi,aynHediyyetulihvnnaynsayfasnnkenarna,

Malumolakibumahaldedhi,shibirisaleMehmedNazmEfendimerhumhakk tarka riyetbuyurmamlar;bilmemninbyleHazretiMsrhakkndanbeckelmtahrirbuyurmular?

Zannolunanbudurkihasbelbeeriyyemiynelerindebir vevukuuola.HazretiMsr,mazharihsnizanve icmimteahhirn ileesrrvelayetemazharve nice nice hrika ve kerametemasdar bir zt lkadr; caiz ki birmuktezyneeiezelbumakalehltvekelimtmemurenolaveNazmEfendimerhumsrrna vkf olamam ola. Yoksa Hazreti Msr kemlt manevye sahibiidnde sfiyyenin shib keml olanlarmttefiklerdir ve icmi sfiyye bununzerinedir;fefhem.Faiksatrlarnyazm.drsiMuhtefbahsindeHediyyetulihvnnifdelerinihaklolarakcerhedenhaiyeleryazmbulunanFaikEfendimerhum,Msrnin,hamzevyehakkndakiyazlarngrseydi,bilmemkigenememurenyazmdermiydi?AncakMsryiincelemeyensonzamanhamzevlerininCmlemillettehamzevhordurmsran,btnmilletleriyniinansahiplerinicennete,hamzevlerideocennetiindehurilerebenzettiinizannederekMisryimdfaaettiklerinidebiliyoruz.1167

1167AbdulbakiGlpnarl,NiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,s.223


477+7=14

EytrikaterlerieyhakkatPrleri,Birhaberverinolbninkandedir.

Kandedirdostunilikandealurgl,Dostbahesiblblglihandnkandedir.

Aradmbahruberribulmadmbenbusrr,Cismcandanierigizlisultnkandedir.

Mademkicantendedirtencanlazindedir,Ammanidembilmedimcnacnnkandedir.

Niyzyecanolansrrndasultnolan,Dinhemimnolanolbmeknkandedir.EytrikaterlerieyhakkatPrleri,Birhaberverinolbninkandedir.EytrikaterlerieyhakkatPrleri,Birhaberverinoiaretsizeynerdedir?

NiyziMsrhaberverindemeklekasdbildiinibilenvarmdiyemeydan

okumaktr.nksorankiibilmediieyisoramaz.Tarikattasorusormaktehlikeliyerileneylerdendir.

Nakledilmitir ki: Bir gnMevln emseddin Tebrizi buyurdu ki: Bistammahcuptu.Altmsenekavunyemedi."Niinyemiyorsun"diyesordular.Oda

"Mustafahazretlerinin,onunaslkestiinibilmiyorum"dedi.O halde onun nasl kavun kestiini bilmeyen kimse, bundan daha gizli ve

mklolanilimlerdennaslhaberverebilir.Yineemsbuyurduki:Ben yz yllk bir kfire svsemmmin olur.Mmine svsem veli olup

Cennetegider.Yinebuyurduki:Biribana:"bliskimdir?"diyesordu.Bende:"Sensin,nkbizbusaattedris'tegarkolmuuz.Eersenblisdeilsenni

indris'tegarkolmadn.Eersendedris'tenbireservarsablis'tennekorkunolabilir?Eersen:"Cebrailkimdir?"diyesorsaydn,bende:"Sensin"derdim.1168

Buszlerdenanlalansorannyceliisorusukadardr.Bilenlerinkonumad,

konuanlarnisebilmediibuyolunsrltarafoktur.

Kandedirdostunilikandealurgl,Dostbahesiblblglihandnkandedir.Nerdedirdostunilinerdealurgl,

1168(EFLK&trc:TahsinYAZICI,1995),s.204,b:(22)


Dostbahesiblblalmglnerdedir?

Dostun ilignl,blblkalp,gl isekalbinzerindekiRaslllah sallallhaleyhi ve sellemin bahsettii noktadr. Gnl ve kalp ok zaman aynmanadakullanlsadaaralarndafarkbulunur.Gnlkalbikapsar,kalpgnlihataedemezolarakbilmekuygundur.

Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;demoullarnnkalplerininhepsiRahmannparmaklarndan ikiparman

arasnda bir kalp gibidir. Onu diledii gibi evirir. 1169Bu nedenle, Efendimizsallallahualeyhivesellemokaylederdi:

Eykalplerieviren!Kalbimidininzerinesabitkl.1170NiyziMsrnin aray iinde olmas kalbin durumlarndan dolaydr. nk

kalbindnekliiher zaman iinbulunmaktadr.Gnl isednekliihibir zamantalep etmez. Sevdiine vemeylettiine her zaman sadktr.Raslllah sallallhaleyhivesellembuyurdularki;

Ademolununkalbikaynadzamantenceredendahaokaltstolur.1171Kalp,ancak(takallubu)dnmesidolaysylakalpolarakisimlendirilmitir.Kalp,biraagvdesindekitygibidir.Rzgronunaltnstnegetirir.1172

Aradmbahruberribulmadmbenbusrr,Cismcandanierigizlisultnkandedir.Benaradmyerigbusrrbulamadm,Cisimvecandanieriolangizlisultnnerdedir?

Yukardabelirttiimizzelliklerdendolaykalpkendinehkmedensulatanndan

kendinikaybeder.Araypbulmakiingayretedenyinegnldr.

Mademkicantendedirtencanlazindedir,Ammanidembilmedimcnacnnkandedir.Mademkicantendedirtencanlahayattadr.Ammanidembilmedimcnacnnnerdedir?

lhininamaznabubeyitleizahediliyor.Techlirifne1173sanatilebildiinidesylyor.

1169mamAhmedveMslim,bnimerdenmerfuolarakrivayeteder.Bkz.NevevininMslimerhi(16/204)1170Tirmizi,Enestenmerfuolarakrivayeteder.Bkz.TuhfetulAhvezi(6/349),SahihulCami(7864)1171Ahmed;Msned(6/4),Hakim;Mstedrek(2/289)Bkz.esSilsiletusSahiha(1772)1172Ahmed;Msned(4/408)Bkz.SahihulCami(2361)1173Techlirifne:Edb:Bildiibireyibilmiyormugibigsterme.Bilenbirkimsenin,bilmezgibidavranmas.


Niyzyecanolansrrndasultnolan,Dinhemimnolanolbmeknkandedir.Niyzyecanolansrrndasultnolan,Dinvehemimnmzolanmeknsznerdedir?

Builhidesorulansorularncevaplardabirsonrakiilahideaklanmaktadr.


487+7=14

Eygnlgelalamazrizriinleme,Prdenaldmhaberiolbninsendedir.

Sendedirdostunilisendealrgl,Sylerbucanblblglihandnsendedir.

Gezmegelbahruberrkendindenistesrr,Cismcnahkmedengizlisultnsendedir.

Anladnsasenseni,bildinisecnuteni,Gayrinevareygnlcnucannsendedir.

Tentahtdrbucnn,cantahtdrcnnn,EyNiyzphesizolbmeknsendedir.Eygnlgelalamazrizriinleme,Prdenaldmhaberiolbninsendedir.Eygnlgelalamazayfvedermanszinleme,Prdenaldmhaberiolninolmayansendedir.

nsanayardmyineinsannkendindendir.BunaiaretedenAllahTelKurnKerimde

Vededilerki:"BuResliinnevarki,yemekyiyorvearlardayryoronabirmelekindirilmelideilmiidiki,artkO'nunlaberaberbirkorkutucuolsaidi!1174syleyenlerebuyurduki;

Vesendenevvelderasllerdengndermedikki,illonlardaelbettetaamyerlerdivearlardagezerlerdivesizinbaznzbazsiinbirfitnekldk.Sabredecekmisiniz?VeRabbin(hereyikemaliyle)grcbulunmaktadr.1175

nsanolanainsandanfaydagelir.AllahTelinsanabiriyilikmuradetseyineinsanileyardmedecektir.

Deki:"Eeryeryzndemutmainlerolarakyrrmeleklerolsaidielbetteonlaragktenreslolanbirmelekindirirdik.1176

Bazlartasavvufagirerkenbekledikleriinsanstbeklentilerinolmayacayineinsanainsandanmenfaatolacadr.

VeeerO'nu(peygamberi)birmelekklsaydk,elbetteO'nuyinebirerkek(suretinde)klardkveonlaryinedmolduklarpheyedrrdk.1177

Saliklerindthatalarnenbandaolanhallerinbandagelen, teslimolduupirininebilerdenstngrmehalidir.nsandtbuseyryolundabulacaAllahTelnn ihsankldmeziyettir.Onun iinaradnkendindearamayanvebulamayanbuyoldabireybulacanzannetmemelidir. 1174Furkan,71175Furkan,201176sr,951177Enm,9


Sendedirdostunilisendealrgl,Sylerbucanblblglihandnsendedir.Sendedirdostunilisendealrgl,SylerbucanblbliaanglsendedirGezmegelbahruberrkendindenistesrr,Cismcnahkmedengizlisultnsendedir.Gezmegelyerigkendindenistesrr,Cisimvecnahkmedengizlisultnsendedir.Anladnsasenseni,bildinisecnuteni,Gayrinevareygnlcnucannsendedir.Anladnsasenseni,bildinisecnveteni,Gayrinevareygnlcnvecannsendedir.Tentahtdrbucnn,cantahtdrcnnn,EyNiyzphesizolbmeknsendedir.Tentahtdrbucnn,cantahtdrcnnn,EyNiyzphesizolmeknszsendedir.

Allah Tely kendindenuzak gren iin vuslat yoktur.Vuslat yoluhakikattesendensanadr.nklemdeAllahTeldanayrvegayrbireyyoktur.

FutuhatiMekkiyye'nin banda bnl rab kaddesellh srrahl azzinylebirbeytivardr:

RabHakk'tr,kulHakk'tr.Ahbilseydim,kimdirmkellef.Kuldurdersen,oldr.Rab'drdersenohaldeOnaslmkellefolur?



NicebirmekrhiyelnikbetiDecclnicebir,Nicebireydiniyokmezhebiyokdlnicebir.

Nicebiradlkatlfitneiihyedesin,Benildrsunaymboynumugellnicebir.

Hkmeridahikendineuydurdunise,Hkiminhkmyeterfitneilelnicebir.

Hzrmbenhnerinvarisegelgrelim,lmiLednokunugrzngelslnicebir.

erriDecclidefimmknolamszile,Msryvarisehlinoyeterklnicebir.

NicebirmekrhiyelnikbetiDecclnicebir,Nicebireydiniyokmezhebiyokdlnicebir.NezamandrDecclfelaketibirtuzaktr,hilesihangisidir,Diniyok,mezhebiyok,azgnvesapkn,naslbiridir.

FitneyesebepolanherkesDeccldr.NiyziMsr,Decclolarakgrdkii

lerinartndanbizrolarakkendincebirsorgulamaiinedmveDecclnahsmaneviyeolacandnmeyebaladnngrmekteyiz.Nicebiradlkatlfitneiihyedesin,Benildrsunaymboynumugellnicebir.Nicebirmanivekatilfitneyiihyedersin,Sunaymboynumugelkesnetrlbenibirldr.Hkmeridahikendineuydurdunise,Hkiminhkmyeterfitneilelnicebir.eriHkmdahikendineuydurdunise,Fitnelibirhileolarakhkiminhkmyeter.Hzrmbenhnerinvarisegelgrelim,lmiLednokunugrzngelslnicebir.Hzrmbenhnerinvarisegelgrelim,lmiLednokunugrzngelnaslslarsn.

NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzinyirmiseneliksrgnhayatnnsebebinintemelindebumeydanokuyularvardr.Zamanndaonakarszsylemekteekbirtakmacizkaldklarveilmiledn,cifrvegizliilimlerevukufiyetinibildiklerindenbiryandandaekinmeleributedirginlikleriyaratmtr.DevleterkndahisrgnolaylarvezehirlemegibiarelerileNiyziMsryibertarafetmekistemi


lerdir.Hayatnnbykbirksmsrgnilegetiihaldesilinmeyenbirahsiyetoluu,

kanaatimizce birok olay ve durumlarda Niyzi Msr kaddesellh srrahulazzinhakllkynndenbakabireydeildir.

erriDecclidefimmknolamszile,Msryvarisehlinoyeterklnicebir.Decclinerrisziledefimmknolurmu?Msryhlinvariseoyeter,sznediye.


50Vezin:FiltnFiltnFiln

Eygaribblbldiyrnkndedir,Birhaberverglizrnkndedir,Senbuildekimseyeyrolmadn,Varseninelbetteyrinkndedir.

Arttgndengneferydnsenin,huefgnoldumutdnsenin,Akiindekimdirstdnsenin,Buseninsabrukarrnkndedir.

Birenisinyokacebhasrettesin,Rahatterkeyledinmihnettesin,Gecegndzbilmeyphayrettesin,Yseninleylnehrnkndedir.

Negrndglekargzne,Nebrndbaktncazne,Kimsemahremolmadhirzna,Bilmedilerehsvrnkndedir.

Gkteuarkenseniindirdiler,runsurbendlerineurdular,NrikenadnNiyzdediler,olezelkiitibrnkndedir.Eygaribblbldiyrnkndedir,Birhaberverglizrnkndedir,Eygaribblbldiyrnnerdedir?,Birhaberverglbahesinerdedir?

Bu ilhidebahsekonuolanblblNiyziMsrkaddesellh srrahulazzinkendisidir.Senbuildekimseyeyrolmadn,Varseninelbetteyrinkndedir.Senbuildekimseyeyrolmadn,Varseninelbetteyrinnerdedir?Arttgndengneferydnsenin,huefgnoldumutdnsenin,Arttgndengneferydnsenin,detinhveefgnoldusenin,


Akiindekimdirstdnsenin,Buseninsabrukarrnkndedir.Akiindekimdirstdnsenin,Buseninsabrvekarrnnerdedir?Birenisinyokacebhasrettesin,Rahatterkeyledinmihnettesin,Birdostunmuyokacebhasrettesin,Rahatterkeyledinmihnettesin,Gecegndzbilmeyphayrettesin,Yseninleylnehrnkndedir.Gecegndzbilmeyiphayrettesin,Yseningecevegndznnerdedir?.

yleki:AllahTelmahlkatyaratm,hereyitamyerliyerincekoymu

tur.Bir kul,AllahTelnn fiillerinden kendi ilmine, zevkine ve tabnaaykrolanbireyisormak isterseAllahTelonunbasiretgznaarvekulAllahTelnnoeydekihikmetinigrr.Busuretlekul,zaruriolarakkalbindenniin,naslsorularnkarrveartkondanhayretetmez.Onuyerinelaykgrr.Artkhibir eyin sinek kanad kadar fazla yahut eksik tarafn dahiRabbnasormaykendineyaktramaz.Elbettebirhastaln,birkusurun,bireksikliin,birfakirliin,birzararn,bircehlin,birkfrnkaldrlmasndorubulmaz.AllahTelnn insanlara ezelde taksim ettii rzk, eceli, kudreti, aczi, taati vemasiyetideitirmeyiistemez.Eyayolduugibigrr.Bunlarnhepsini,iindehi zulm olmayan, srf adalet ve eksiksiz srf kemal, hi bozukluu, eriliibrlolmayantamdorukabuleder.Herersandnnaltndabirhayrvardrveherzararsandeyinsonundabirfaydavardr.Birzamanzulmetinkaplad bir eyi, baka bir zaman nur kaplar.Allah Tel cmert, kerim vemerhametlidir.Yaratklarnaaslacimriliketmez.Onlarnyararnaolanbir eyikendinealkoymaz. tebu, ikincibirsorudahameydanakarrkikeferbabbunusormaktanvebunacevapvermektenmenedilmiler,bilginlerbundahayretedmlerdir.

BizibunailetenAllahahamdolsun.Allahbizehidayetetmeseydi,bizhidayeteeremezdik.11781179

Negrndglekargzne,Nebrndbaktncazne,Negrndglekargzne,Nebrndbaktncazne,

1178Araf,431179(ATE,1971)Onuncusofra


EflatunDevlet isimlieserinde, idelerlemi ilemaddelemininayrlndan

bahseder,idelerlemienykseknoktasnda"iyiye"sahiptir.Buiyitmgerekbilgininkaynadr.Devamldeienmaddeleminegvenilemez.nsanniyiyeulaabilmesi iin,maddedenalkasnkesmelidir.Budaancak,gerekbilgiyegeiiteminedecekolan"Diyalektikmetodu"1180kullanarakmaddeyiamaklammkn olabilir.Diyalektik, "madde" ile "ide"yi1181 birbirinden ayran izgiyigeebilir. Bumetot,madde leminde beyni, dili ve elleri kullanarak balar;hakkatkefetmekleidelerlemindesonbulur.

Mehur"MaaraBenzetmesindeEflatun,karanlklarlemindezincirevurulmumahkmlar,maarannuzaktakiduvarnda grdkleri glgeleri gerekzannedeceklerdir.

Mahkmlardanbiri,zincirdenkurtulupdarknca,gerek kkaynanngneolduunuanlayacaktr.

Gerekbilgiyeulatndanmutluolacakvedardakigerekdnyayarkadalarnaanlatmakiindnecektir.

Onlarglgedenteekkletmibilgilerineztbilgilerverenidinlemeyeceklerdir.

Hattamahkmlarserbestbraksalar,onuldreceklerdir.Plato'nunMaara Benzetmesi'nin anlam udur: Biz bir glgelermaara

snda cehalet ve ilgisizlik zincirine vurulmu olarak yayoruz; zincirlerdenkurtuluumuzgerekeitimimizinbalangcolacaktr.

Gerekbilgi lemine ykselmiolan filozof, arkadalarna aydnlk getirmekiinmaarayadnmelidir.1182

Kimsemahremolmadhirzna,Bilmedilerehsvrnkndedir.Kimseainaolmadhigizlisrrna,Bilmedilerbabinicinnerdedir?.

Doduumuzdahibir eybilmediimizibildirenNahl Sresi'nin78.yeti

kermesininmnsnagrehkmyrtenslmfilozofuFrb'yegre,herfi 1180DiyalektikEskiYunandilindeki,konumak, tartmakanlamnagelendialego szcndenkmtr.Eskizamanlardadiyalektik,muhaatabntezindekielikileriortayakoyupbuelikilerinstesindengelmekyoluylagereeulamasanatdemekti.Eskizamanlarda,dncedekielikileriortayakarmannvekartgrlerinatmasnn,gereeulamadaen iyiyntemolduunukabuleden filozoflarvard.Dnceninbudiyalektikyntemi,sonralartabiatolaylarndakapsad;tabiattakiolaylarsreklibirhareketvedeime iindegren, tabiattakigelimeleri, tabiattaki elikileringelimesi sonucuolarak vetabiattakikartglerinbirbirlerinikarlkletkilemelerisonucukabuleden,tabiatndiyalektikkavranmasbiimindegeliti.Diyalektik,zndemetafiziintamkartdr.1181dea:dnce,fikir;tasar,plan,neri;kani,gr,kanaat1182(BAYRAKLI,2002),s.23


kirduyulardaneldeedilir.Balangtazihin,hibireyyazlmambobirlevhagibidir.Onunzerinehereyiyazanduyulardr.Duyuorganlar,grme,iitme,koklama,tatmavedokunmadanibarettir.Bunlardanherbirikendiobjeleriiinmkemmelduymazelliinesahiptir.Herduyumdaduyuorgan,duyulabileceknesnelerin ekliveya trlerini,maddeolmaksznalr; tpkmaddesiolmadanmhrneklinialanbalmumugibi..1183

Gkteuarkenseniindirdiler,runsurbendlerineurdular,Gkteuarkenseniindirdiler,Drtunsurhkmnevurdular,

lhileminbireyiikendnyevleminunsurlarileskntyadldanlatlyor.

Eflatun'agre,insanbilgiyaratamaz.Birzamanlarogerekbilgiyesahipti.

Bilgiyimahvedenmaddbedeneyerleince,onukaybetti.Bylece,insannenbykgrevi,birzamanlarbildiinihatrlamasdr.

Sokrates, kendisini, insanlarnbilgiye gebeolduklarn tesbitedenbirebeolarak tantyor.Asla bilgiye sahip olduklarn bilmeyen insanlarla, bilgiyi dourmalarndayardmetmekiintartmalaryaparak"HatrlamaDoktrini"niortayakoydu.Bilgi,rencininzihnine"Aktlmaz=Poured into",ama"Skp=Wrungout"alnr.

Ayn gr, dn kisveye brnm haliyle, M.S. IV. asrda yaamAugustine'degrlr.nsanbilgiyaratamaz,bilgiyiAllahTelyaratr.nsanAllahTel'ybulmayaalrken,onukefeder.Augustine,ruhumuzuniindevarolangerekbilgiyiaramamzgerektiine inanyor.Byleceo,eitimdesezgicibiryaklamyceltmioluyor.Kendimizi fiziklemzerine teksfetmemizin,bizigerekbilgidenuzaklatracagrnEflatunilepaylayor29.

NrikenadnNiyzdediler,olezelkiitibrnkndedir.AdnNrikenNiyzdediler,uezelkiitibrnnerdedir?

MuhyiddnbnulArabkaddesellhsrrahlazzleminyaptalarnizah

ederkendrt rknn 1184(erknerbaa)aslolanbirbeincimevcddan1185 1183(BAYRAKLI,2002),s.261184Ate,su,havavetoprakolarakdndmzeyien,boy,genilikvezamanolarakmutealaetmekdahauydundur.1185 Sonra bu erknn asl olan bir beincimevcd olutu. Yalnz bu konu zerindetabiatlimleriarasndagrfarkllklarvardr.HakmUstukusstndabunuanlatmama


(Mevcdhmis)bahsedervebununHakminUstukusst 1186 isimlieserindegetiinisyler.1187Fakatbunu,szkonusukitabbizzatokuyarakdeildeonuokumuvetptahsiledenbirarkadann,bubeincimevcthakkndakefiniz asndannederseniz? eklindekibir sorusunamuhatap kalmaszerinesyler.ZtenbnulArabningeneldebueitmetafizik1188meselelerievrensel

bunuokuyanadoyurucubiraklamagetirememi.Bizbunutabiat ilimlerinibirstaddanokurken falanrenmideiliz.Tb ilmiylemegulolanbirdostumelindebukitaplabanageldi.Vebueyannhakkndabizimsahipolduumuz ilmimizyanikraatvenazardndaolanbizimkefimizasndandurumlarnsordu.Szkonusubukitabnilgiliyerinibanaokuduvemerakettiibunoktadadurdu.Bukonudaokitaptakibilgilerbizimilmimizintersineidi.tebendebukonudabizemuhaliflerdevarmymyokmuymuancakozamananladm.Eerbuarkadambanabundanbahsetmeseydibenimbu ihtilflardanhaberimaslaolmayacakt. Oysaki bizim indimizde hi bir hilafl ey yoktur, bizde her ey dorudur(Bkz.elFtht (Thk.), I/250). Beincimevcdu ise yle aklar: Eflkn tabiatlar yanibeinci tabiathakkndaki ilmimizdrtana (mmuhtlerbaa)hakkndakibilgimizolmasayd olmayacakt. Feleklerin bu tabiatlarn hricinde yani bu drt anada olmayan birhkmedetbiolduklarnanlayncagerekhavaveesirdeolanatmosferikhareketlerden (elHarektululviyye) ve gerekse su ve toprakta olan arz hareketlerden (elHarektussufliyye)bubeincitabiatnvarolduubizemalumoldu(Bkz.elFtht,II/86).

Fizikilemindrt rknnedairalt farklgrolduunuanlatrkenantik filozoflarngrlerinizetlemektediraslnda.Kimisiateasldrder.Kimisihavaasldrder.Kimisisuvekimisidetoprak.Oiseendorugrnkendilerinde(inden)bulunduunuyleaklar:

lemitabiattanolanerkndrttr.Budrterknlemiulvilebirleincedoumlarolur.Asl;budrdndenolmayanbirbeincisidir.Bumelekiyemnmesabesindedirveonlarlabirleir.Bizimeriatmznaklamalarentamamgrtrveaslndadierbtngrleriiindebarndrr.(Bkz.elFtht,II/309310).(KILI,1995),s.911186Ustukuss:GrekeaslndaaslmanasnagelenbukelimeArapayadagirmitirveasl,rkn, esas manalarna gelir. Cisimlere ustukusslar denilmesi mrekkeblerin onlardanmeydanageldiindendolaydr.Yerinegreaslevvel,mahallievvel,ansrerbamanalarndakulanlr.1187BubirbeincisomaveyaousiannvarlmeselesigeneldeAristoeatfedilmekleberabershakb.Sleymanelsrlninaynadlabireseri(Kitbulustukusst)veHuneynb.shakndafi1Ustukstalreyibukrt(GAL,1/369)adndabirtercmesininbulunduubilinmektedir.DolaysylaburadageenHakim iletamolarakkiminkasdedildiibellideilsedesonuncuihtimldahakuvvetlidir.(KILI,1995),s.911188Metafizik, insanlarn felsefekelimesi ilekarlatklarndahemenakllarnagelenbirkelimedir. Metafizik teriminin kkeni, Aristotelesin tabiat (fizik)hakkndaki kitabndansonra(meta)yazdbireserineonuisimolarakvermesinedayanr.

Bununlaberabermetafizikkavram;deneyedayal,olumsal (contingent)dnyayaanyadabudnyann temelinioluturan eyi,evrenselvenihaolan eyivebtn eylerinzorunlutemeliolaneyianlamakiinyaplanteebbslerinortakadolagelmitir.Metafiziksahasndafilozoflar,temelrealiteyi,kendindevarlbelirlemeyeveonunmahiyetinin,btneylerinyapsn,amacnveanlamnnaslbelirlediinikavramayaalrlar.MetafizikhakkndaTillich,hereydeortakolarakbulunanvarln,ilkelerini,yapsnvemahiyetini kefetmektirder.Whitehead isemetafizii, ilk ilkeleri kavrama teebbs olarak


konularolarakgrpmuayyenbirkiiyeatfetmektenziydeesasdikkatikonuzerine ekenbir tavrdikkat eker.Tabikibu,bizzatkendi aynlar bilgiolannebilervevellerszkonusuolduundabyleolmamakta,onlarnisimlerideobilgiylezdevemerbutolmakhasebiylenemarzetmektedir.1189Konuileilgiliolmasasndanubilgilerihatrlamakuygunolacaktr.

Tmbilim tarihininenbyksimalarndanolanDr.AlbertEinstein,uzayn

en,boyveykseklikte(x,y,z)belirtilenzelliklerinedrdncbirboyutolarakZAMANdaekleyerekuzayfiziindeyepyenibirramt.Ondansonragelenbilimciler,birbeinciboyutudauzayadhilederekEvreninkarakteristiklerineolaanstbiryorumdahagetirdiler.BubeinciboyutaBLNdiyoruz.

Zamannmadde ilebirlikte ayn anda yaratlmas,maddeninzellikleri ilezamann zelliklerinin uyuabilir olmasnn en belirgin zelliidir. Zamann,maddenin iinenfuzedereksinmesi,maddeninzamandanayrlamazolmasdemektir.Bakabir anlatmlamadde ile zamanbirdir,birliktedir,birbirindensoyutlanamaz,ayrayrdnlemez.

Zamann kinttnmaddesi gibi 15milyar ylnceden yaratlmasdemek,zamannplanlanmasanlamntar.Buplanlamannbirbakavesesgetirenbirismidahavardr.BunaKADERdenir.Bunagreevremizdekitmmaddeileolaylar,ncedenbelirlenmibirkaderin(plann),uandayrrlkteolangrntsnnbizegrenisb (izaf,relatif)vesbjektifbirdeerindenbakabireydeildir.

Zaman,enkklekolanhcrevemoleklgruplarndan;engenilekolanyldzlarvegalaksilerboyutlarnakadaruzanpyaylanveDAMAgemitengeleceedoruakanbirzelliesahiptir.

Zamannnnehirdeakanbirsuktlesigibisrekliolarakakmas,sonderecede ilgiekicibirzelliktir.evremizdekimekngrr;dokunur,lerbierveiindebizzatyaarz.Ancakzamannaslgrpneyledokunupalglayalm?Ama bir gerek var ki asla gzard edemeyiz.Mekn gibi zamann da bizzatiinde yaamaktayz. Meknn hareketsiz ve statik olmasna kar, zamannakc,hareketlivegrnmezbirzelliesahipolmas;onunabucak idrakedilmesiniengellemiolmaldr.Biliminensoneritiigerekleregre,zamanartkdrdncbirboyutolaraktanmlyoruz.Bilimciler,zamanbyletarifettiktensonraakllarnaheptaklansoruyutekrargndemegetirdiler.Acabaenkkbirzamanparasnekadarsrekaplyordu?Evrendeartkylekckbirzamanaralolsunki,buzamanaralndandahakkbiraralkolmasn.Artkdahafazlablnemeyen,paralanamayanenufakbirzamandilimineka

tanmlar.Builkilkeler,varolanvegnnbirindevarolacakolanherbireydenkartlabilirdirlervebylecetutarl,mantksalvezorunlubirgeneldncelersistemiolutururlarkionunterimleriaraclylatecrbelerimizinherbirparasnyorumlayabiliriz.(PALN,etal.,2005/12,cilt:IV,say:78),s.143)1189(KILI,1995),s.90


darolmaldr?Bunun iin yineevrendeki umehur3 sabiteyielealponlarlauygunbir

denklemserisioluturdular.Sonularortayaktndahepsiningzlerifaltagibiald.Evrendeenkkzamandilimi1043saniyeidi.

Evren iinenbyksayonunyayd.Evrenimizin15milyarylyandaolmasdemek,onun1017saniyelikbirmrtketmiolmas ileeanlamageliyordu.Evrendekienkksayise,1043saniyeyigsteriyordu.Bukadarkkbirsaniyearal,bizimzihnimizindarackmoleklkalplariindenaslanlalacakt?

1043 saniye demek, 1 saysn, 1 saysnn yanna 43 tane sfr koyduktansonraeldeedilensayyablmekdemektir.Bucmleninanlam,aadakisayileverilir:

0.0000000000000000000000000000000000000000001. Bu deer, BR SANYENNmilyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,milyondabirinin,ondabiridir.

Tmkinatitebuzamanaralndayaratlmtr!1190Matematikiolmayanbiri,drtboyutlu,eylerdenszedildiiniduyduuzamandoastdncelerekaplmgibititrer.Amayinedestndeyaadmzdnyanndrtboyutlusreklisiolduunubelirtmektendahadoalbircmleolamaz.

Uzay,boyutlubirsreklidir.Bununla;birnoktann(duraan)durumunusay(koordinatlar)x,y,z iletarifedebilmeninmmknolduunuvebunoktann yaknnda durumlar x, y, z, gibi koordinatlarla tariflenen ve birincinoktannkoordinatlarolanx,y,zdeerlerine istediimizkadaryaknolabilensonsuzsaydanoktavardrdemek istiyoruz.Buzelliksayesindebirsreklidenvekoordinatolmasndandolaydabununboyutlu,olmasndanszedebiliyoruz.

Ksacadnya,diyeadlandrlan fizikselolaylardnyas,uzay zamananlamndadoalolarakdrtboyutludur.nkherbiridrtsayyaniuzaykoordinatlarx,y,zvebirdezamankoordinattzamandeeriiletariflenenolaylardanolumaktadr.Buanlamdadnyadabir sreklidir.nkburadakiherolaynyaknndakoordinatlarx1,y1,z1,vet1,olanvebataszedilenx,y,z,t olayndan sonsuz kk uzaklkta bulunan birok sayda (gerek, ya da enazndandnlebilen)olayladoludur.Dnyadabuanlamdadrtboyutlubirsrekligzylebakmayaalkolmamznnedeni, ilikinlik(izafiyetteorisi)kuramnnortayakmasndanncefiziktezamannuzaykoordinatlarylakarlatrldndadeiikvedahabamszbirroloynamasdr.Yinebunedendendolayzamanbamszbirsrekliolarakkabuletmekteydi.Aslndaklsikmekaniegrezamanmutlaktr.Yanikoordinatsistemininhareketkoulundanvedurumundanbamszdr.Dnyaydrtboyutluolarakgrmebiimi, ilikinlikkuramnazgdr.nkbu kuramagre zamanbamszlndanuzaklatrlmtr.1191

1190(TUNA,1995),s.28291191(ENSTEN,1976),s.69



Kusirihletaldmevtammhenzcnbhaber,AskeriazyalerzedtSultanbhaber.

Gndebirtabinymrmndtyere,Canyaturgfilbinsolduvirnbhaber.

Dilbeksn,dostfensnistedimlkitenin,BirdevszderdedtmahkiLokmnbhaber.

Birticaretklmadnbennakdimrolduheb,Yolageldimlkgmcmlekarbnbhaber.

ngelolduyalnzgirdimyolatenhgarb,Ddegirynsinebrynaklhayrnbhaber.

Azmyok,yazmokyoldatrlkorkuvar,Yolumalrsanolagerdivvueytnbhaber.

Yoleriyoldagerektiriraveplakautok,Msrygeldedisanankcannbhaber.Kus1192irihletaldmevtammhenzcnbhaber,AskeriazyalerzedtSultanbhaber.Seferdavulualdlm1193fakathenzcnhabersiz,TitremedtazaaskerlerineSultanhabersiz.

Sultanmuradbedenderuhtur.Ruhdnyayagelincebedeneakolmu,aslva

tannunutmahalinedmtr.Fakatlmdncesiisebuunutkanlayklaevirmitir.Ruhvatanaslyiarzuederhalegelmitir.Gndebirtabinymrmndtyere,Canyaturgfilbinsolduvirnbhaber.Gndemrbinamnbirtayeredt,Cannbinasharaboldugfilyatarhabersiz.Dilbeksn,dostfensnistedimlkitenin,BirdevszderdedtmahkiLokmnbhaber.Tenmlkignlbeksn,dostfensnistedi,AhdevszbirderdedtmkiLokmanHekimhabersiz.

Manevihastalklarndoktorumridikmillerdir.

1192Ks:f.Ks.Eskidenmuharebelerdedeveveyaarabastndetanarakalnanbykdavul1193Mevt:lm.hireteg.Dnyadangitmek.*Mevt,m'minleriindnyavazifelerindenveimtihanndanbirpaydostur.


Birticaretklmadnbennakdimrolduheb,Yolageldimlkgmcmlekarbnbhaber.Benbirticaretklmadmmrsermayesiolduheb,Yolaktmlakinbtnarkadalargmhabersiz.

Meclisteoturankiilerbirbirlerinruhhallerindenokzamanhaberiolmaz.HerkesKbeyitavafederken,kimisitavafnsaysylamegulolurkenkimisidehakikatinenazareder.TavafederkenAllahTelytavafederdeyanndakilerinhaberiolmaz.

DilK'besinieydostdillertavafederken,Ngholgamzelerincanikrekm.

Dostkandedeygzlerherdemnighederken,Canlarmeerseninleolbirkenarakm.

Kimhergzbilmemilersaydettiininlar,Bezmiezeldeeminmeerbukrekm.

Hulkhuyunugrencmlemelekdemiler,Dilsaydnavahdettenbundakarrakm.

Mlkiferagatiresultnikenvcdun,Bulemihdugetgzrakm.

DiyrdemdehkipyinikenHULS,SenbezirgnHakk'acanpzrakm.

SeyyidOsmanHulusiDarendev

kaddesellhsrrahlazz

ngelolduyalnzgirdimyolatenhgarb,Ddegirynsinebrynaklhayrnbhaber.Nezamangelolduyalnzgirdimyolatenhgarb,Gzyalgsmkebapaklhayrnhabersiz.

dnRabbine,sen1194hitabilekarlancahayretleriindekaldm.nkgnlerceekilenzahmetlerinkarlverilecek,fakatbenneyapacambilemiyorum.Azmyok,yazmokyoldatrlkorkuvar,Yolumalrsanolagerdivvueytnbhaber.Azmyok,zntmokyoldatrlkorkuvar,Yolumalrsanolaayetdevveeytanhabersiz.

1194Fecr,28


Kur'anKerimdekorkupsikolojisineHz.Msaaleyhisselmnhayatileiaret edilmekte ve bu psikolojisi nedeniyleAllah Tel tarafndan korkmamasnoktasndauyarlmaktadr.Kur'anKerimonunbukorkularnaiaretettiigibi,onunkamaeyleminindekorkupsikolojisinedeniyleortayakardbirtepkiolduunuiaretetmektedir.

Korku ve endie, canl organizmalarn duygusal nitelikleridir ve gerek birtehlikeveyatehlikedncesikarsndainsandanoluankaygduygusunaiaretederler.Korkuveendieninileridzeydeoluu,davranbozukluklarnaiaretederkibubozukluklarpsikiyatribiliminin incelemeve iyiletirmealanndakabuledilmektedir.Bununlabirlikte,korkuduygusutehlikedenuzaklaarakgvenlialanakamaeyleminiolutururkibuher insandavarolansavunmamekanizmalarndanbiridir.

nsandakorkuveendieyioluturannedenler,nesneveolaylarntehlikevezararlar konusundabilgi sahibiolmasdr.Hz.Msa aleyhisselm, Firavununkendiotoritesinekakanlarnveotoritesinisarsanlarakarzulmkonusundaveasamucizesindeasanndntylann insanazararkonusundabilgisahibidir.

Kur'anKerimHz.Msaaleyhisselmnpsikolojikbirniteliiolarakkorkuveendiesinevurguyapmaktadr.yleki;

lk olarak; Allah Tel,Msay Firavuna dinsel ilkeleri tebli etmek iingnderdiizaman,ondakorkuveendieduygusununvarolduugrlmektedir.Buduygusunedeniyleo,ailesindenkendinebirdeyardmcvermesiniAllahTeldan istemekte ve her ikisi de Firavuna giderken korku ve endieleriniakaifadeetmektedirler.1195

kincisi;Hz.Msaaleyhisselm,sihirbazlarbyleriniyaptklarzaman,onlarnbylerikarsndabirkorkuyakaplmtr.BununzerineAllah,stngelecekolannkendisiolduunuonabildirmitir.1196Onun,sihirbazlarnbylerinigrdandakorkuyaveendieyekaplmas,kendielindegerekleecekbyleriyutanniteliktekigcnbilgisinesahipolmadnimaetmektedir.

ncs; Hz. Msa aleyhisselmn asas bir ylan haline geldii zamanMsannondankorkmasvebununzerineAllahTelnnondankorkmadanasasnalmasnistemesinde1197grlmektedir.Gerektekorkuduygusu,kiininmahiyetve ilevihakkndabilgisahibiolduubirnesneninbakabirnesneyednmesikarsndaherinsandaolabilecekbirduygudur.

Drdncs;Msaaleyhisselmnasamucizesininanlatldbakabirbalamda,asasnnylanadntngrdndearkasnabakmadankatvebununzerindedeAllahTelnnkendisinekorkma;nkbenimkatmdapeygamberlerkorkmaz1198dediianlatlmaktadr.1199

1195Th,2436,4246;Kasas,3335.1196Th,6570.1197Th,1721;Kasas,31.1198Neml,101199(YAR,4:22006)


Korkuyu yenebilmenin enbyk yardmcsbakabir korkunun yerlemesine

baldr.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;Neredeolursanol,Allahtankork!1200buekildedierkorkulardaninsan

kendiniemniyetealr.

Yoleriyoldagerektiriraveplakautok,Msrygeldedisanankcannbhaber.Buzamanyoleriplakavetokolsunyoldagerektirir,YMsrsanageldedinkcannhabersiz.

Yoleriyoldagerektir... deyolerigibislkehlininslklerininseyriesna

sndaalk,tokluk,plaklkgibidnceleriolmamaldr.MalzenginliiniverenCenbHakktr.Yineinsanlarnnafakavekisvelerini(giysilerini)deverenOdur.

Habersizcanandanmaksatruhunakolduubedendir.Bedenmanevilemlereolanseyirdenokzamanhabersizdir.

1200Drim,Rikk,74;Hkim,elMstedrek,I,54.(UYSAL,23Bahar2007)



Kandedircehlilezulmetnefsisubnndadr,Kandedirilmiylehikmetbilancnndadr.

Zlmeticehlibraksenistenrihikmeti,Cennetinzevkindilersencmleirfnndadr.

Sretabuharmanlemdesenbirdnesin,Mnayzndenekimvarcmleharmnndadr.

Zhirahkmeflkinvelmahkmusun,Btnygnfeleklercmlefermnndadr.

Aleleevknzikrihemsvrolnefsine,Kapagrtevhidtopununkmeydnndadr.

Saykalurmirtkalbetarayabakmako,Sensanabakcmlelemhalkdivnndadr.

BilkivechiHakkamirttrznbirhogzet,Menarefsrrndakimadenseninknndadr.

KntkenzenremzinibuldunsasenMsry,Klleyevminhyuanlakimseninnndadr.

Kandedircehlilezulmetnefsisubnndadr,Kandedirilmiylehikmetbilancnndadr.Herneredecehaletilekaranlkbykylannefsindedir,Herneredeilmiylehikmetbilonucnndadr.

Nefsinylan ileanlmasnefsikklemek iindeilondakikuvvetibeyan iin

dir.Nefsinkudretininanlalmasiinbuekildeifadeedilmitir.[Ylanndinlertarihindekiroliseoldukafarklmahiyettedir.Nitekimolum

suzluklarnkaynaylan,Cennet'inortasndakibilgiyklaatakimeyvelerinyenmesi yasak edilmesine ramen, Havva'y kandrm; Havva da demaleyhisselm, "bunda kt bir ey olmadna inandrarak yasakmeyveleriyemilerdir.

MsrKralFiravunuAllahTel'danbakatanrolmadnainandrmakistediinde,onu"sihirbazolaraknitelendirip,lkeninennlsihirbazlarylayarmas" istenir.BeklenengngeldiindeHz.Musaaleyhisselmn,ss,ylanklnagirerekbtnhileleriyutar.Taber'ninrivayetettiibirhadisegrede,Hz.Raslllah sallallhaleyhive sellemcinlerieayrrvebirksmnylanolarak nitelendirir. Ayrca Hz. Osman radiyallhu anhn ve Hz. Muhammedsallallhaleyhive selleminkllarnnkabzasnnylan eklindeolduubilinmektedir.Hz.Cafer'iHaydar'nklcndadagrlenbu"ylanlba"motifi,Hz.Muhammed'inkullanmassebebiylesnnetsaylmtr.


slmdnyasndadervilerinellerindebir"mucizesimgesi"halinegelmitir.YlanOrtaAsyaTrkleritarafndansaadetsembololaraktelkkiedilmi;OnikihayvanlTrkTakvimindedeyerinialmtr.in,UygurTrklerininkinatahas grlerini izaheden ve Seluklulardada rastlanan ylanmotifinin eitliyaplarmzdakivarlise,herkesebilinmektedir.Yurdumuzdakiylanlmaaraveylanlkuyularnvarlyannda,stnesylenenataszvedeyimlerinbolluuyladagzearpan"ylan",halkhekimliindepekokhastalntedavisindehalenkullanlmaktadr.

"Ylan"ileilgilibilgilerin,ilkelveeskikltrlerdengnmzekadargeliiiseinsanzihniyetini,onabalolarakda totemistik1201veanimistik1202dnemlerdenHz.Musa,Davutvesa(aleyhimsselm)rasllerleslmiyetin,yanibugnedoruuzananizginintekmlngstermesibakmndan,bykbirnemihaizdir.]1203

Zlmeticehlibraksenistenrihikmeti,Cennetinzevkindilersencmleirfnndadr.Cehaletinkaranlnbraksenistehikmetinnrunu,CennetzevkinidilersencmleirfnndadrSretabuharmanlemdesenbirdnesin,Mnayzndenekimvarcmleharmnndadr.Sretabulemharmanndasenbirtanesin,Mnayzndenekimvarhepsiharmnndadr.

bnlArabkaddesellhsrrahulaziz insanve insanlembenzerliihu

susundaki grlerini dier birok eserinin yan sra zellikle EtTedbrtllhiyye f Islh Memleketilnsniyye de etraflca ortaya koyar ve lemiekberdiye isimlendirdiikintta,dierbir ifadeylemakrokozmozdabulunanbtnunsurvezelliklerinlemi insnde,ynimikrokozmozdabulunduunusyler.1204

1201Totem:Bireyinyadabirgrubuneskialardaboygstermeyebaladkendinikoruduuna inanlan;mistik, bysel duygularla bal bulunduu hayvan, eya, herhangi birmaddevegrlmeyeneduyulaninan.1202Animizm:Psikolojikolaylardaolduugibihayatla ilgiliolaylardadnenbir ruhunynettiine inanan sistem (Stahl doktrini).Stahl'n animizmi hem mekanizme hemdevitalizmekardr;mekanizm,hayatolaylarn yalnz fizikkimyaolgularndan ibaret sayar;vitalizm isehayatolaylarnyarmaddiyarmaneviolan,hem fizikkimyaolaylarndanhemdednenruhtanayrbirhayat ilkesiyleaklar.uurvebitkiselhayatgibi ikiayrilkeyivarsayanvitalistleriniftedinamizminin(dodinamizm)aksineanimistlerhemhayatla ilgili olaylar hem de psikolojik olaylar tek bir sebebe,dnen veya akll bir ruhabalarlar.(Canlclk)1203KSE,Nerin;SeyflmlkHikyeleriVeocuksuzluk;turkoloji.cu.edu.tr1204(AKMAKLIOLU,72006)


bnlArabTedbrtdainsanlembenzerliihususundakigrlerinietraflcaortayakoyarkenlemdesrekligelieneylerekarlk insandakiklvetrna, tuzlu, tatl,acvekokmu suyamukabil insanngzlerinde tuzlu,burundeliklerindekokmu,kulaklarndaacveazndaisetatlsuvardr,demektedir.1205

Yine,Tedbrtda ruhvenefs ilegneveayarasndaki sfatbenzerliivetekbliyetihususundasylediklerikaydadeerdir:

Mesel; gnee ve aya bakarsn, gnei insann ruhuna, ay danefsinebenzetirsin.nknefsinhemmkemmellikvehemdeeksiklikynvardr.Mkemmelliiaklve ilim,eksiklii isecehaletve ehvet iledir.Ruh isemkemmelvesrekliaydnlktr.Ayiseaslndasrekligneemukabilolupondansrekliaydnlanr.Fakatyeryz ikisiarasnagirmesindendolayaynaydnlneksiltir.Aytutulmasesnasnda isebueksilmehatsafhayaulamtr.nkyeryzlemlerinenaasdr.1206

Grldgibiburada insan ilekintarasndaolduka incebirbenzetmeyaplmtr.BubenzetmedeRuh,mkemmelliinevesrekliaydnlna iretetmekiingneebenzetilmi,nefsiseaydnlkvemkemmelliinyansraeksikliivekaranldakendisindebarndrdiinayabenzetilmi.Eernefs,srekliaydnlkolanruhaynelirseonunndanistifadeylemkemmellikderecesineular.Eerkaranlkolanmaddleme,maddhazvelezzetlereynelirseeksikolanynortayakarvekemlinigerekletiremez.1207

lemileinsanarasndakibenzerliiifadeedenbuekildekibirokifadesiilebirlikte bnlArab,bubenzerlik ve tekbliyetinher yndenbir ayniyetolmadnFthtdavurgularve insannkuatcolanbuynn,bnyesindeher bir mahlkttan bir vehe barndrmasyla aklar. Sz gelimi insandasemdan,arzdan,ardanyadaansrerbaadanbirynvardr.Biryndensemya,biryndenyere,biryndenate,hava,suyadatopraabenzer.Yoksabukuatcynnebinaen insan;semdr,arzdrvs.denilemez.Zrnihtahlildeodamahlktcinsindendir.1208

Aslnda insan ile lem arasnda grlen bu paralellik eyhlEkberinvcdvevahdettasavvurunadayanmaktadr.

Vcd,aslvemahiyettibrylatekolupmakamvemertebetibrylafarklgrnmlereshipolduuiin,leminfarklherbirmertebesiarasndakihakikattekiteklikvebunabalolanbenzerlikveparalellik;insan,hayvanyadabtnylekintaaitsfatlarnbirbiriyerinekullanlmasnaimknsalar.1209

Muhyiddinibn'lArabikaddesellhsrrahulazizinsanlembenzerliihususundakiEtTedbrtllhiyyefIslhMemleketilnsniyyedekigrle

1205bnlArab,Tedbrt,s.108vedevam,ayrcabkz.,s.123vedevam,s.132,138,178,185189,194,210213.(AKMAKLIOLU,2005),s.2031206bnlArab,Tedbrt,s.110,111.1207(AKMAKLIOLU,72006)1208bnlArab,Ftht(tahk.),c.III,s.328.1209(AKMAKLIOLU,72006)


rinematikzmuekildedir.

Bu ema ile lem ve insanda bulunan hayatmcadelesi ve benzerlik ile

vcdvevahdetgrtekraraklanmolmaktadr.tebnlArabninbuekildetasvirettiiinsanlkesindesreklibirsavavukubulmaktadr.

emadaanlatlmak istenenmanayagrebulkeninkudretlihkmdrnnkarsndaonamuhalefetedebilmegcnesahipbirdmanvardr.Dahasbudmanhkmdrneinektrvebtngcylehalifeninbudeerlieinemeyletmekte,onungnlnalmakiintrltrlhlelerebavurmaktaveonaendeerlihaznelerinisunmaktadr.Hkmdrbundanhabersizolmaklabirliktevezri/aklbudurumun farkndadr.Aklbelkihalifeninhaberiolmadanbukuvvetlikomutan/hev isteklerindenvazgeerdiyedurumuhkmdardangizler ve durumu kendi idare etmeye alr. Bu durumda lkenin ynetimivezr/aklnelindedir.Hkmdrndeerliei/insnnefisiseikiamanszgcn,


aklilehevnnotoritesialtndakalmtr.Herikiotoritedeonasrekliseslenmektedir.Busebepleo,ayette(sr,20)ifadeedildiizere,hemfcrunhemde takvnn mahallidir. ehvetin de etkisiyle hevya cevap verirse aslndanuzaklar,deiir (tayr), fcrhaslolurvektlemreden (emre)nefisdiye isimlendirilir. Vezr/akla cevap vererek kudretli eine ynelirse temizlik,saflk,takvhaslolurvehuzuraermi(mutmainne)nefisdiyeisimlendirilir.1210

Bu pasajlarn devamnda bnl Arab, hkmdrn lkesinin bylesi bir d

manla kar karyaolup etnbir savaamruz kalmasn vebundan kendisininhabersizoluunun sebebiniaklar:Kemlzere yaratlanhkmdarnacziyetiniidraketmesivemutlakgvekuvvetsahibiRabbikarsndakifakirlikvezilletininfarknavarmas,birlkeyesultanolmaklabirliktekulluunu/kleliiniikrretmesi.Ruh/sultanarrk

Documents

Niyazi mısri divanı2