Temettuat Defterlerine Göre Keles; Niyazi Topçu

7/28/2019 Temettuat Defterlerine Gre Keles; Niyazi Topu

1/6

Bursa Aratrmalar, Bahar 2006, Say 12

T e m e t t u a t D e f t e r l e r i n e G r e

K e l e sNiyazi Topu *

Bugn Keles ile me rkezini oluturan Keles, Ye-nicekeles ve Kavack K yle ri; 19.yzyl ortalarndane Bursa ma halleleri ka dar fakir ne de ova kylerikadar zengindir.Osmanl Devleti 'nin son zamanlarndaki yenil ik hareketleri ve zell ikle Tanzimat d nem inde, heralanda olduu gibi mali sistemde de bir takm deiiklikler yaplmtr. Bu deiikliklerin belki de ennemlisi vergi reformudur.Bununla daha nce eit l i adlar altnda toplanan vergilerin tek kalemd e toplanmas am alanmtr. Bu dorultuda, vergilerin salkl bir ekildetarh ve tahakkukunu salamak zere tm Osmanl lkesinde kyler ve mahalleler baznda saymlaryaplm, saymlar sonucunda son derece kapsaml ve ayrntl bilgiler ieren "Temettuat Defterleri"tanzim edilmitir Halen Babakanlk Osmanl Ar-ivi'nde mu hafaza edilen bu defterler; Osm anl Devlet i 'n in 19. yzy l or talar ndaki demograf ik, ekonomik ve sosyal durumunu olduka net bir ekilde

ortaya koymaktadr. Zira; defterlerde vergi mkellef lerinin isim leri, meslekleri, menkul ve gayrim enkul mollan, hayvanlar, gelir ler i gibi temel bi lgi lerayrntl olarak kaytldr. ok byk bir ksm 1844-18 45 yl larna ait olan bu defterlerin kapsam , nem i , ierii, zenginlii ve sair zell ikleri hakkndapek ok kaynak mevcuttur .Biz bu yazmzda genel deedendirmelere veayrnt lara girm eden , Bursa Aratrm alar Vakf 'nnbalatt temettuat almalar erevesinde Kelesile merkezine ait temettuat defterlerini ele alaca z . Bugn 6 m ahallesi b ulu na n Keles; temettuat sa

ymlarnda 3 ayr ky halinde kaydedilmitir u anda Keles ile merkezini oluturan bu ky; Keles,Yenicekeles ve Kavack Kyleri olup o tarihte idariynden Kite Kazas'nn Cebel-i Atik Nahiyesi'ne tabidir .Defterlere gre, Keles Ky; Sofular, ukur veCum a olma k zere 3 mahalle i le 116 haneden,Yenicekeles Ky 19 haneden, Kavack Ky 36haneden mteekkildir. Yenicekeles Ky bugnkYenice Mahalle, Kavack Ky Kkkavack Mahallesi olup o zamanki Cuma Mahallesi Cuma veErturulgazi adlarnda iki mahalleye blnmtr.Sofular ve ukur Ma halleleri va rln aynen korumaktadr.Keles Temettuat Defteri; "H d ven dig r Eylet i mlhakatndan Hdvendigr Sanca dahil indekin Kite Kazsna muzfa Cebel- i Atik Nahiyesine tbi Keles Karyesinin So fular Mahallesinde m - temekkin ah linin em lk ve araz i ve temettutlar-n mbeyyin defteridir. Sene [ 1 ]2 6 1 " eklinde balamakta olup dier defterlerde sadece alt izili ksmlar ("...Yenicekeles Karyesinde..." ,"...KavackKaryesinde..." ) deiikt irDefterler hane esasna gre dzenlenmi, hane numarasndan sonra ahsn aile ismi veya lakab , ardn dan kendi ismi ve baba ismi yazlm, bundan sonra sahip olduu araziler, hayvanlar, sondedii vergi ve aar miktar, tahmini gelir i ve dier bilgiler srayla kaydedilmitir. Baz hanelerdeiki kii kaytldr.Kaytl mkelleflerin hepsi mslman olup hemen hemen tamam da erkektir. Sadece Kavack'takira geliri nedeniyle bir kadn vergiye tabi tutulmu,

* Avukat-Tar ih Ara t rmacs


2/6

Bursa Aratrmalar, Bahar 2006, Say 12Sofular Mahallesi'de ya kk bir ocuun vasisisfatyla annesi de deftere yazlmtr.Bugn olduu gibi saymlarn yapld dnemde de bu blge, Bursa'nn en krsal blgesi olduuiin geim byk oran da ifti l ik ya ni tarm ve hayvanclktan salanmaktadr Muhtemelen bu nedenle geimini iftilikle salayanlarn meslei akabelirtilmemi sadece farkl meslek sahiplerinin meslei yazlmtr Kald ki bunlarn bir ksm da yineziraatla megul olmaktadr Meslek dalmna baktmzda halkn yarya yaknnn (% 48,3) iftiliklegeimini sa lad, bundan sonra yevmiyecilik ve kiracln nemli bir geim kayna olduu grlmektedir Kiraclar; tarla, deirmen ve hamam gibi gay-rmenkullerin kira gelirleriyle geinen kiilerdir. Ka-vack Ky 'nde iftilikten sonra helvaclk nem li birgeim kaynadr ve helvaclarn tm bu kydendir. Bunlardan baka; de mirc i, berber, leb lebici, semerci, ekmeki, nalbant, boyac, sara, dlger vs.gibi kasaba t ipindeki kk bir yerleim yerinde b ulunabilecek tm esnaf ve zana at erba bnda n birkakii mevcutturGe lirlerin miktar ynnd en genel dalmna b aktmzda mkelleflerin yaklak % 38 ' in in 500-750kuru arasnda gelire sahip olduu, ayrca her onkiiden bir inin gelir inin 1.000 kuruun zerinde olduu gze arpmaktadr.1.000 kuruun zerinde gelire sahip 19 kii mevcut olup Yenice Mah 'den Yrkhali loullar 'ndan Kara Mustafa adl ahs 1.900 kuruluk geliriyle hemmaha llenin hem de Keles'in en zengin kiisidir G el ir ortalamas ynnden de Yenice Mah en zenginmahalledir. Zira; genel gelir ortalamas 598 kuruiken Yenice Mah'de ortalama gelir 708 kuru olup,burada en fakir kii yllk 362 kuru geliri olan birobandr. En fakir mahalle ise 508 kuruluk ortalama i le Kavack'tr Tm ma hallelerde en zengin kiilerin hepsi iftidir.Mkellef lerden toplam 11 kii "Hac" unvan tamaktadr Bu unvan tayanlarn ortalama gelir idoal olarak genel ortalamadan bir hayli yksektir.Bunlardan 8' in in gel i r i 1.000 kuruun zer inde,3'nn geliri 1.000 kuruun altndadr, ortalama gelirleri 1.072 kurutur Haclarn da biri dnda hepsi iftidir. Yenice ve ukur Mah'de hi "hac" yoktur. ukur M ah 'de 4 2 hane noda kaytl Keskinoul-larndan Seyyid Emin Aa'nn Bursa'da Kprba- 'nda emlak ve arazisi bu lunduu belir ti lmi ancakmiktar ve geliri gsterilmemitir. Bundan baka kydnda mal olan yoktur.Mesleklere gre gelir dalmna b akldnda ise

ifti ler in ortalama g elir inin genel ortalam ada n yksek olduu (739 kuru) grlmektedir.al amayacak durumdaki 7 kii, bakalarnnyardmyla geinmekte ve bu husus defterlerde "sakin olduu hanesinden maada hibir nesnesi olma-yub , hizmetkrla dahi kudreti bulunmayub ununbunun ianesiyle geinmekde old u u" eklinde belirt i lmek tedir ukur ve Yenice M ah 'de alamayacakderecede aciz kimse yoktur. Hibir mal ve geliri yazl olmamasna ramen lm veya ky terketmibaz han e sahiplerinin d e ismen kaytl olmas olduk-a i lgintir . Ayrca vergiye tabi olmad halde ukur Mah'de bir asker de kaydedilmitir .Hayvan var l na bakt mzda; tarmdan ziyade hayvancla msait olan bu blgedeki hayvanvarlnn olduka az olduu grlmektedir . Ziratoplam kkba hayvan says 74 4, bykba hayvan says 27 6, binek hayvan says 96 'd r z ell ikle ayr, m er'a ve otlak arazisi yn nden son derece zengin bir potansiyele sahip olunmasna ramenkkba hayvan saysnn bu kadar az olmas, hele hele Yenice Mah'de hi koyun bulunmamas olduka gariptir Bykba hayvanlardan 140 ba kzn ifti hanelerinde zaten bulunmas gereken birunsur olduu nazara alnrsa bykba hayvancln da yetersiz olduu grlecektir. te y an da n; enaz ifti ai lesi Cuma Mah'de bulunmasna ramenen fazla kkba hayvann da yine burada bulunmas i lgintir Ancak, Cuma Mah.'de kkba hayvan varl Kavack Ky'nden fazla olmasna ramen "koyun verg isi"nde tam tersi bir durumun (hemde 2,5 kat farkla) szkonusu olmasnn izah gtr

Defterlerdeki aar miktarlar ayn zamanda yrede yetitirilen tarm rnleri hakknda da fikir vermesi asndan n em lidir Ayrca ki le cinsinden toplam rak am lard a kayt l olduu iin genel retim miktarlarnn da hi hesaplanmas mmkndr. Buna gre Keles'te arlkl olarak yetitirilen tarm rnleri;buday, arpa, nohut, burak, yulaf , zm, dut vemuhtelif meyvelerdir. Sofular'da 4 hane, Yenice'de1 hane dut retimi yapmakta ve ipekbcekil ii i leuramaktadr Cuma Mah'de 2 hanede toplam 11adetan kovan vardn

Tm bunla rdan sonra, Sayn Raif K aplano lu'nunBursa'nn 25 mahallesini ve 5 ova kyn kapsayanaratrmas i le bir l ikte de erle ndir i ldi inde sonuolarak unu sylemek mmkndr ki; bugn Kelesile merkezini oluturan ve Bursa'nn krsalnda yeralan bu 3 ky 19.yzyl ortalarnda ne Bursa mahalleleri kada r fakir ne de ova kyleri kada r zengin d i r


3/6

T A B L O 1Hane Say s Kayt l Ki i Says IVlkeilef SaysTahmin i NfusEkil i Arazi (Tarla , Ba, B a h e )E k i l m e m i A ra z i ( N a d a s )S a m a n K o y u nYoz KoyunS a m a n K e iYoz Ke iT o p l a m K k b a H a y v a n S a y s k znekTosunDveT o p l a m B y k b a H a y v a n S a y s K s rakBeyg irKatrM e r k e bToplam Binek Hayvan Say s Ar Kovan1844 Y l ze l Verg is i1844 Y l Aar Verg is i1844 Y l Top la m Verg is iOrta lama Verg i (Mke l le f Ba na )1845 Yl Tahmini Gelir iOrta lama Ge l i r (Mke l le f Ba na )

A d e dA d e dA d e dK i i

D n mD n mB a B a B a B a B a B a B a B a B a B a B a B a B a B a B a

A d e dK u r u K u r u K u r u K u r u K u r u K u r u

C u m a3 73 73 7

1 8 51 6 91 9 87 64 99 95 3

2 7 72 41 521

4 25493

2 11 1

2 , 1 1 67 4 8

2 , 8 6 47 7

2 1 , 3 1 25 7 6

u k u r4 44 34 1

2 0 52 2 93 3 32 28

3 21 88 03 43 355

7 72856

2 10

2 , 4 0 19 2 6

3 , 3 2 68 1

2 3 , 9 4 65 8 4

G E N E L B L G L E RS o f u l a r

3 63 63 5

1 7 52 3 31 8 54 51 02 01 08 52 81 921

5 00664

1 60

2 , 0 3 89 0 4

2 , 9 4 28 4

2 3 , 6 0 56 7 4

Y e n i c e1 91 91 99 5

1 1 31 1 8

00

3 11 14 21 71 100

2 8044080

1 , 3 0 06 1 4

1 , 9 1 41 0 1

1 3 , 4 4 77 0 8

K a v a c k3 63 93 8

1 9 02 1 71 7 97 91 3

1 1 55 3

2 6 03 71 41

2 77 9

158

1 63 00

2 , 1 3 51 , 0 1 43 , 1 4 9

8 31 9 , 2 9 8

5 0 8

TOPLAM1 7 21 7 41 7 08 5 09 6 0

1 , 0 1 22 2 28 0

2 9 71 4 57 4 41 4 09 21 03 4

2 7 68

2 73 22 99 61 1

9 , 9 9 04 , 2 0 6

1 4 , 1 9 58 4

1 0 1 , 6 0 75 9 8

TABLO 2?0

1-100100-200200-500500-750750-10001000-1500

1500 +TOPLAM

KuruKuruKuruKuruKuruKuruKuruKuruKuru

GELRLERNCuma

1100

1511540

37

ukur0211

1318440

41

MKTAR ve ORAN OLARAK DAILIMISofular

0401612751

35

Yenice00002

13301

19

Kavack04131212340

38

T O P L A M1

1125

486622172

174

YZDE %0.66.31.12.9

27.637.912.69.81.110 0

TABLO 3Buday rArpa rNohut rBurak rYulaf rMeyve rzm rDut rKoyun VergisiTOPLAM

KuruKuruKuruKuruKuruKuruKuruKuruKuruKuru

Cuma4 3 31 4 41 23 307

6 205 8

7 4 8

ukur5 2 01 4 41 82 30

4 71 3 7

03 89 2 6

AAR VERGS DKMSofular

4 5 51 9 27 83 50

1 85 76 55

9 0 4

Yenice4 1 51 2 93 0000

2 839

6 1 4

Kavack4 7 52 1 94 8060

1 3 201 3 5

1014

T O P L A M2,298

8 2 81 8 69 06

7 24 1 66 82 4 3

4,206

YZDE %54.619.74 . 42 . 10 . 11 .79 . 91 .65 . 8

100.0



4/6

TABLO 4iftiYevmiyeciMucir / Kiraya Verenalmayan (Aciz)HelvacDemircimam - Hatip - Muallimoban - SrtmaBerberHizmetiSemerciLeblebiciEkmekiNalbantalmayan (Y.Kk)EskiciKatrcOduncuKasapTereciBoyacSaraTacirDlgerDuhanc / Ttn TaciriAskerBelirsiz (Ol - Terk)TOPLAM

Cuma108311211223

1

11

3 7

ukur1832

61132

2

111

114 3

Sofular2 2223

11

11

1

1

13 6

MESLEK DAILIMIYenice133

1

11

1 9

Kavack213371

2

1

13 9

TOPLAM8 41 61 077754443332

31 7 4

%48.39 .25 .7

4442 . 92 . 32 . 32 .31 .71 .71.71.1

0 .60 .60 .60 .60 .60 .60 .60 .60 .60 .60 .60 .61 .71 0 0

ORT.GELIR7 3 94 5 85 1 905 0 86 4 94 2 04 1 83 7 53 4 35 9 25 3 56 0 04 1 01 8 05 3 07 4 04 0 03 5 09 2 0

10506 0 62 5 08 0 09 0 0005 9 8

TABLO 5MahalleYeniceSofularCumaSofularSofularukurSofularKavackCumaKavackCumaKavackukurCumaSofularukurKavackSofularukur

1 0 0 0 KURUTAN YKSEK GELR OLANLARMesleiiftiiftiiftiiftiiftiiftiiftiiftiiftiiftiMucir/Kiraya VereniftiiftiiftiiftiBoyaciftiiftiifti

Slale AdYrkhali loullarSarmehmedoullarNesimoullarMalaoullarBeytioullarKadoullarDombayoul lar HabiboullarKarahali loullarKasaboullarHacyusufoullarKasaboullarKeskinoullarHacismailoullarKseoullaravuoullarDombayoullarGenoullar

A d Kara MustafaHac ibrahimHac Mehmed AliMehmedMehmedSeyyid smailHac OsmanHac OsmanAhmedHac ismailEminHac MustafaSeyyid Emin AaYakubHac AhmedSeyyid EminHac MustafaHseyinA l i

Baba AdHalilMehmedmerbrahimibrahimismailMehmedHac MustafaA l iSal ihYusufSalih[? ]YusufMehmedMehmedHac AliMehmedMustafa

Geliri1,9001,5651,4901,4301,4101,3121,2601,2351,2161,1751,1251,1201,1101,0621,0551,0501,0431,0301,018



5/6

TABLO 6MahalleCumaukurSofularYeniceKavackTABLO 7MahalleCumaSofularSofularSofularKavackKavackKavackukurSofularukurKavackTABLO 8MahalleCumaukurSofularYeniceKavack

Mesleiiftiiftiiftiiftiifti

Mesleialmyor (Aciz)almyor (Aciz)almyor (Aciz)almyor (Aciz)almyor (Aciz)almyor (Aciz)almyor (Aciz)Asker l lTerk (Firar)

MAHALLELERN E N ZENGNLERSlale A d NesimoullarKadoullarSarmehmedoullarYrkhali loullarHabiboul lar

A d Hac Mehmed A l iSeyyid smailHac brahimKara MustafaHac OsmanH GELR OLMAYANLARSlale A d HacmustafaoullarArzhaloullarKaracaoullar

Hali loullarTaviloullarTarkazoullar?Himmetoul lar KaracaoullarAhmedcikoul lar OsmanpaaoullarMAHALLELERN E N FAKRLERMesleiobaniftialmyor (Kk)oban

Mucir/Kiraya Veren

Slale A d YabaoullarAhmedcikoul lar YetimoullarCavloullar

A d Kara YakubsmailMustafaKoca VeliYusufsmailEminOsmanVeliMehmedYakub

Baba A d mersmailMehmedHalilHac Mustafa

Baba A d MustafasmailA l iHalilAbdul lahAbdullahSalihHasanHalilMehmedOsman(H i geliri olmayanlarn dnda)A d YakubMehmed A l iAbidinHseyinHanlfe Hatun^ . . , r , ^ , .

Baba A d HamzaMehmedAhmedsmail[? ] , ...,,.., ^,.,....

Geliri1,4901,3121,5651,9001,235

Geliri00000000000

Geliri2 0 03 01 803 6 272,..,.-.-,.^,^,_.,.^.,.^..,.,

KELES TEMETTUAT DEFTER, BOA.MLVRD.TMT.8461


6/6

A R A T I R M A L A R I5x*^

Documents

Temettuat Defterlerine Göre Keles; Niyazi Topçu