nhã nam NHÀ XUẤT BÁN VĂN HỌC

1

Ngày xửa ngày xưa ở Berlin nước Đức có một người đàn ông tên là Albinus. Ông ta giàu, hạnh phúc, đáng kính; một ngày nọ ông bỏ vợ để theo một người tình trẻ tuổi; ông ta yêu; không được yêu; và cuộc đời ông kết thúc trong thảm họa.

Đó là toàn bộ câu chuyện và đáng ra chúng ta đã có thể dừng tại đây nếu không phải vì việc kể chuyện này sẽ mang lại lọi ích và vui thú; và dù một tấm bia mộ viền rêu có rộng chỗ để khắc lại bản tóm tắt cuộc đời một ngưòi đàn ông, người ta luôn mong được biết chi tiết.

Chuyện là vào một đêm nọ, Albinus có một ý tưởng tuyệt vòi. Đúng ra, ý tưởng này không thật sự là của ông, bỏi vì nó được gọi lên từ một câu viết của Conrad (không phải ông Conrad nổi tiếng ngưòi Ba LanU) mà là Udo Conrad, người viết cuốn Hồi ký kẻ hay quên và một cuốn khác về nhà ảo thuật già tự làm mình biến mất bí ẩn trong buổi biểu diễn giã biệt). Bất kể thế nào, ông đã

1. Chỉ Joseph Conrad, nhà văn Anh gốc Ba Lan nổi tiếng.

7

VLADIMIR NABOKOV

bien ÿ tuông dô thành cua minh bàng câch yêu thich no, choi dùa voi no, dé no ngày càng chiëm nhièu câm tïnh noi ông, và chùng ây là du dé hop phâp hoa mot tài sân trong thành quôc tu do cua tâm tri. Là mot nhà phê binh nghê thuât và chuyên gia vè hôi hoa, ông thuông thich thü voi viêc gân mâc danh hoa này danh hoa kia voi nhüng phong cành và khuôn mât mà ông, tue Albinus, gap trong dôl thuc: dieu này dà bien cuôc song cua ông thành mot phông trung bày tinh té gôm nhüng bue tranh giâ hap dân, büc nào cûng vây. Roi, mot dêm, khi ông dang cho bô oc cô hoc cua minh nghi ngoi và viét mpt bài tiéu luân vè nghê thuât diên ânh (không co gi däc säe cho läm, ông không co tài nâng gï xuâ't chüng mà), thi ÿ tuông tuyêt vôi do này ra trong dâu ông.

Ÿ tuông này liên quan dén thé loai phim hoat hinh màu vira moi xuat hiçn vào thôi kÿ do. That hap dân làm sao, ông nghï, néu nguôi ta co thé su dung phuong phâp này dé tài tao hoàn hâo trên màn hinh mot büc hoa noi tiéng nào do, hay nhât là mot büc thuôc truông phâi Hà Lan, trong màu säe rue rô và thoi vào do su sông - nhüng chuyén dông, eu chi duoc trién khai sinh dOng, hài hoa tron ven voi trang thâi tïnh cua chüng trong büc tranh: vi du nhu, mOt quân ruou vôi nhüng hinh nguôi nhô bé dang say sua uong quanh nhüng chiéc bàn gô, và hinh ânh thoâng qua cua mpt mânh sân ngâp nâng voi dàn ngua thäng yên - tat câ bông tro thành mot cânh song khi nguôi dàn ông nhô bé mâc âo dô no dât chiéc coc vai xuong, cô gai dang bê chiéc khay kia vàn minh dé thoât

8

TIẾNG CƯỜI TRONG BÓNG TỐI

ra, và một con gà mái bắt đầu mổ lên ngưỡng cửa. Cảnh đó có thể tiếp tục bằng cách đưa những nhân vật nhỏ bé ra ngoài trời, đi xuyên qua một bức phong cảnh của chính họa sĩ ấy; cảnh đó có thể có bầu trời nâu xám vói con kênh đóng băng, và nhũng ngưòi đi những đôi giày trượt lạ mắt dùng ở thời đó, đang trượt thành những đường lượn tròn kiểu xưa gọi lên bởi bức tranh; hay cảnh đó có thể có một con đường ẩm ướt trong sương mù và một cặp hai người cưõi ngựa - kết thúc là quán rượu lúc trước, rồi từng bước từng bước các nhân vật và ánh sáng đưọc khôi phục theo đúng trình tự và được ổn định đâu vào đó, đại khái là mọi thứ cuối cùng quay về như trong bức tranh ban đầu. Sau đó, ta cũng có thể thử dùng tranh của các họa sĩ Y: mảng màu xanh hình nón của một ngọn đồi ở phía xa, một con đường mòn màu trắng lượn vòng quanh, dòng người hành hương nhỏ bé đang uốn khúc đi lên. Và thậm chí ta có thể dùng cả tranh theo chủ đề tôn giáo, nhưng chỉ những bức vói nhân vật thu nhỏ. Và người họa sĩ làm phim không những phải hiểu biết sâu về nhà danh họa và thòi đại của ông, mà còn phải đủ tài năng để tránh mọi tương phản giữa chuyển động mói thêm vào và chuyển động được nhà danh họa thòi xưa làm ngưng lại - để làm việc đó họa sĩ kia phải lấy cảm hứng từ bức họa - ờ, việc này cũng khả thi đấy. Còn màu sắc... màu sắc thì nhất thiết phải thật tính tế hon màu sắc trong phim hoạt hình. Câu chuyện được kể sẽ thú vị biết bao, câu chuyện về trí tưởng tượng của một nhà danh họa, một chuyến du hành ngây ngất của đôi mắt và cây cọ vẽ, một thế giới toát lên

9

VLADIMIR NABOKOV

phong cách của nhà danh họa và tràn ngập những gam màu do chính ỏng tạo nên!

Một thời gian sau, Albinus có dịp nói đến chuyện đó vói một nhà sản xuất phim, nhưng ông này không một chút hào hứng - ông ta nói rằng ỷ tưỏng này sẽ cần đến một công việc tinh xảo đòi hỏi những cải tiến mói trong phưong pháp làm phim hoạt hình, và sẽ tốn một núi tiền; ông ta nói rằng vì thiết kế quá công phu, độ dài họp lý của một bộ phim như thế sẽ không thể nhiều hon vài phút; và kể cả nếu được chiếu, bộ phim cũng sẽ làm đa số khán giả chán đến tận cổ và ai cũng sẽ thấy thất vọng.

Rồi Albinus lại bàn chuyện đó vói một nhà điện ảnh khác, và ông ta cũng gạt bỏ đề xuất này. "Chúng ta có thể bắt đầu bằng một bộ phim khá đon giản," Albinus nói, "một cửa sổ nhà thờ kính màu bỗng trở nên sống động, một huy hiệu chuyển sang hoạt hình, một hoặc hai ống thánh nho nhỏ."

"Tôi e rằng đây không phải là ý tưởng hay/' ông ta đáp. "Chúng tôi không thể liều làm một bộ phim quá cầu

k ỳ Nhưng Albinus vẫn ôm giữ ý tưởng của mình. Cuối cùng thì ông nghe nói đến một anh chàng thông minh, Axel Rex, một tay cực giỏi vẽ những bức tranh quái dị - frên thực tế tay này từng làm bộ phim dựa trên một câu chuyện cổ tích Ba Tư làm giói trí thức ở Paris thích thú và cũng đồng thòi làm phá sản người bỏ vốn cho vụ kinh doanh mạo hiểm này. Vì thế Albinus cố tìm gặp hắn, nhimg được biết hắn vừa trở lại Mỹ để vẽ tranh biếm họa

10

TIẾN G CƯỜI TRO N G BÓNG TỐI

cho một tờ báo ảnh. Một thòi gian sau, Albmus tìm được cách liên lạc vói hắn và Rex có vẻ quan tâm.

Vào một ngày tháng Ba, Albmus nhận được một lá thư dài của hắn, nhưng lá thư lại đến đúng vào lúc chuyện đòi tư - rất riêng tư - của ông đang trải qua một cơn khủng hoảng đột ngột, cho nên ý tưởng tuyệt vòi đó (mà lẽ ra đã có thể sống dai dẳng và biết đâu sẽ tìm được một bức tường để bám vào rồi đom hoa kết trái) vừa héo khô rồi teo quắt lại một cách lạ lùng trong tuần trước đó.

Rex viết rằng việc tiếp tục cố thu hút dân Hollywood chỉ là vô vọng thôi, rồi hắn thản nhiên đề xuất rằng Albinus là ngưòi có của cải, thì nên tự bỏ vốn để thực hiện ý tưởng của mình; trong trường họp đó, hắn, tức Rex, sẽ chấp nhận một khoản tiền công như thế như thế (một số tiền nghe mà giật mình) mà một nửa phải trả trước, để thiết kế một bộ phim, ví dụ lấy cảm hứng từ bức Thành ngữ của Brueghel(1) chẳng hạn, hay bất cứ thứ gì khác mà Albinus muốn hắn dựng thành hình ảnh động.

"Nếu là anh, tôi sẽ thử mạo hiểm. Các phim thông thường khác tốn tiền hơn... Ý tôi nói những bộ phim về chiến tranh có các tòa nhà sụp đổ," ông em vợ của Albinus tên Paul, một ngưòi béo mập và tốt bụng, vói hai cái bút chì và hai cái bút máy gài ở túi áo ngực, nhận xét.

1. Pieter Brueghel (1525-1569): họa sĩ và nhà đồ họa in ấn người Hà Lan. Bức Thành ngữ Hà Lan, côn gọi ỉà Áo choàng xanh, là một bức tranh lớn minh họa nghĩa đen cùa nhiều thành ngữ, trong đó trung tâm là một người đàn bà khoác cho chồng mình chiếc áo choàng xanh, có nghĩa là cắm sừng chồng.

11

NHÃ NAM I KINH ĐIỂN

Ibinus, người đàn ông đứng tuổi, có gia đình,

thành đạt trong sự nghiệp, tình cờ gặp

Margot, một cô gái trẻ măng trong nhà hát,

và cuộc gặp đó làm thay đổi số phận ông mãi mãi. Lúc

đó, làm sao ông có thể biết được sự tươi mát nhường

ấy, ngọt ngào dường ấy của tuổi xuân và sắc đẹp rồi sẽ

dẫn ông đến đâu?

M ột chuyện ngoại tinh, cái mô tip “xưa như trái đ ấ t”,

song vẩn cuốn hút không cưỡng nổi bởi được viết ra bằng

ngòi bút tà i hoa của N abokov, tác g iả Lolita.

Ml

nhãnamw w w .n ha n a m .v n

Giá: 7 5 .0 0 0 Ổ& * Ị Ị r , ISBN 9 7 8 - 6 0 4 - 6 9 - 3 4 5 9 - 2