If you can't read please download the document
Upload
lynhu
View
219
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
13
NNG CAO HIU QU S DNG PHN BN
VIT NAM
Nguyn Vn B1
I. T VN
Vit Nam l mt quc gia nng nghip v v lu di vn da
vo nng nghip, cho d ng gp ca nng nghip (bao gm c
nng, lm, thy sn) vo GDP ch khong 20%. i vi chng ta,
nng nghip khng ch l mt ngnh kinh t quan trng, cung cp
lng thc, thc phm, nguyn liu cho cng nghip m cn l ch
da vng chc cho cng nghip ha, m bo an sinh x hi. Cc
t khng khong kinh t va qua cng cho thy iu .
Vit Nam vi ti nguyn hn ch, ch c 10,126 triu ha t
sn xut nng nghip (Nin gim thng k 2012). Tuy nhin, nh
chnh sch i mi chng ta chuyn t mt nc nhp khu
lng thc thnh nc xut khu go v nhiu nng, lm, thy sn
hng u th gii vi kim ngch t 27,5 t USD nm 2012, chim
gn 25% tng kim ngch xut khu ca c nc. Mt iu c bit
na, duy nht ch c nng nghip xut siu trn 9,2 t USD lm cho
nhp siu c nc gim dn.
Gn y, ti Din n kinh t Th gii, Vit Nam cam kt
trin khai Tm nhn mi trong nng nghip vi mc tiu tng
trng 20% cho mi thp k, trong khi m bo pht trin bn
vng, gim thiu tc ng v thch ng vi bin i kh hu, p
ng nhu cu v lng thc, thc phm tng thm cho 1 triu
ngi/nm. t c mc tiu ny, ngoi vic y mnh ng
dng ging mi, cc k thut canh tc tin tin th phn bn c vai
tr v cng quan trng.
II. S DNG PHN BN V SN XUT NNG NGHIP
VIT NAM
Khi chng ti vit nhng dng ny (0h00 ngy 18/2/2013)
th trn trang web ca Vin Nghin cu La Quc t2 cho thy dn
s ton cu l 7.100.649.960 ngi, sng trn 8.538.843.863 ha t
1 Gim c Vin Khoa hc Nng nghip Vit Nam 2 www.irri.org
http://www.irri.org/
14
sn xut nng nghip. Nh vy, trung bnh trn th gii c 1,2 ha
t sn xut nng nghip/u ngi, trong khi con s ny Vit
Nam ch l 0,104 ha, bng 8,7% trung bnh th gii3.
nui sng dn s ang tng ln, mi quc gia c th p
dng mt hoc nhiu bin php sau y: i) Tng din tch thng qua
khai hoang cc vng t mi; ii) Tng v v iii) Thm canh (ging
mi, bn phn, qun l su bnh v p dng cc bin php thu
nng thch hp). Tuy nhin vi Vit Nam, t sn xut nng nghip
ni chung v t sn xut cy lng thc cy thc phm ni ring
khng nhng khng tng m cn ang gim i nhanh chng c v
s lng v cht lng. Trong giai on nm 2000 - 2007, din tch
t trng la gim i 361.935 ha4. Cn theo bo co ca cc a
phng, t 2004 n 2009 th 29 ngn d n thu hi gn
750.000 ha, trong trn 80% l t nng nghip5.
Vic m rng din tch canh tc gn nh l khng th, c
nc hin ch cn 327 ngn ha t bng cha s dng6, song phn
ln li nm vng ven bin, hoc nhim mn hoc l cn ct nn
khai thc cho nng nghip rt kh khn. Vic tng v cng khng
kh thi, nhiu ni trng 2-3 v la/nm; mt s vng trng rau
mu t 4-5 v/nm. H s s dng t tng t 1,49 nm
1990 ln 1,92 nm 2007 (Theo nin gim thng k, 2010). Do vy,
gii php gn nh duy nht tng sn lng ch c th l tng
nng sut thng qua thm canh, m trc ht l s dng phn bn.
C th thy ngay rng sn lng nhiu loi cy trng Vit
nam tng ng k trong thi gian qua (nht l cy lng thc) ch
yu l do nng sut cy trng tng. Ly 4 cy trng i din cho 2
nhm cy lng thc v cy cng nghip, c din tch ln v tiu
th nhiu phn bn lm v d, l cy la, ng, c ph v ch.
Bn cy trng ny ph 9,65 triu ha gieo trng (chim 66% tng
din tch gieo trng cy nng nghip) v tiu th gn 90% lng
phn bn ton quc (Ph lc 1). Tnh t 1921-2012 (91 nm), din
3 Tnh ton theo s liu thng k t ai ca Vin QH-TKNN, 2011 trong Bo co: Hin
trng s dng t n 31/12/2010. 4 Bo Nng nghip Vit Nam, 11/07/2008 5 Thi bo kinh t VN, 15/5/2009 6 Bo co: Hin trng s dng t n 31/12/2010. Vin QHTKNN, 2011
15
tch gieo trng la tng 1,64 ln; sn lng tng 7,07 ln, trong
nng sut tng 4,35 ln. Vi cc cy trng khc cng c chung qui
lut: Ng nng sut tng 3,75 ln trong 36 nm; c ph tng 2,88
ln trong 22 nm; cn ch tng 14,1 ln trong 68 nm (Bng 1).
Bng 1. Bin ng din tch, nng sut v sn lng mt s cy
trng chnh ti Vit Nam
Cy
trng Thi gian
Din tch,
1000 ha
Nng sut,
tn/ha
Sn lng,
1000 tn
La 1921 4.732 1,31 6.211
2012 7.769 5,66 43.965
2012 vs 1921,
ln
1,64 4,35 7,07
Ng 1976 337 1,15 387
2012 1.140 4,32 4.925
2012 vs 1976,
ln
3,38 3,75 12,7
C ph 1990 119 0,77* 92
2012 614 2,22* 1.366
2012 vs 1990,
ln
5,15 2,88 14,8
Ch 1944 16 0,49* 8
2012 131 6,92* 905
2012 vs 1944,
ln
8,18 14,1 11,3
* C ph nhn v ch bp ti
Ngun: S liu thng k Vit Nam th k 20, cun 1,2. NXB Thng k,
nm 2004. Nin gim thng k hng nm. 2011, 2012: Bo co tng kt
B Nng nghip v PTNT v tnh ton ca tc gi.
Thi gian ti, khi dn s tng ln, trung bnh 1 triu
ngi/nm (Ph lc 4), trong khi din tch t canh tc thu hp li do
cng nghip ha, giao thng, th, bnh qun din tch t trn u
ngi gim (Ph lc 2) th tng nng sut l con ng duy nht
m bo an ninh lng thc v an sinh x hi.
Theo Balu L. Bumb and Carlos A. Banante (1996), nng
sut ng gp trn 80% sn lng cy trng, 20% cn li l do tng
din tch. Hin nay, gn nh 100% sn lng tng thm ca cc
cy trng chnh ti Vit Nam l nh tng nng sut.
16
C 3 con ng tng nng sut, l: i) Ci thin ging;
ii) Tng cng u t, trong ch yu l h thng thy li v
phn bn v iii) Ci tin k thut canh tc. Cc nh khoa hc Trung
Quc cho bit, phn bn ng gp 40% trong tng nng sut cy
trng trn phm vi ton quc (Bng 2). Vi Vit Nam, chng ti
cho rng phn bn ng gp cao hn bi v trong 40 nm (1970-
2010), nng sut la (Cy trng chim n 33 triu ha ti Trung
Quc) tng c 1,92 ln cn Vit Nam tng tng ng 2,66 ln
(Bng 3). Tc tng nng sut ca Vit Nam cao hn trung bnh
ca th gii v hu ht cc nc trng la (Bng 3, Ph lc 3).
Bng 2. Cc yu t ng gp vo tng nng sut cy trng ti
Trung Quc
STT Yu t % ng gp
1 Phn bn 40,0
2 Ging cy trng 30,0
3 Bo v thc vt 20,0
4 C gii ha 10,0
Ngun: Dongxin FENG, 2012
Bng 3. S dng phn ho hc v nng sut la ti mt s nc
Nc Kg N+P2O5+K2O/ha canh tc Nng sut la, t/ha
1970 1980 1990 2000 2007 1970 1980 1990 2000 2010
Trung Quc 44,0 158,2 220,4 256,9 366,9 3,42 4,14 5,72 6,26 6,55
Nht Bn 376,3 372,6 385,5 324,5 272,1 5,63 5,13 6,38 6,70 6,51
Hn Quc 261,9 351,4 418,7 301,1 257,9 4,55 4,31 6,21 6,71 6,51
Thi Lan 6,6 16,7 59,7 99,7 133,4 2,02 1,89 1,96 2,61 2,88
Vit Nam 55,2 26,1 104,9 365,6 400,3* 2,01 2,08 3,19 4,24 5,34
* S liu 2010
- Ngun: Tiu th phn bn: FAOSTAT Database, (1961-2001 data: FAO update 06 Sept 2006/30 Aug 2007). Patrick Heffer, 2008. IFA, 2008.
Assessment of Fertilizer Use by Crop at the Global Level. Nng sut la:
http://ricestat.irri.org: 8080/wrs/
Theo s liu thng k, nng sut v sn lng cc cy trng
chnh ti Vit Nam c mi quan h cht ch vi lng phn bn s
dng. Qui lut tng t cng xy ra vi cc nc trng la ch yu
khu vc chu (Bng 3 v 4).
http://ricestat.irri.org/
17
Mt iu l th l, nhng nc c nn thm canh sm nh
Nht Bn, Hn Quc u s dng phn bn rt cao, t 300-400
kg N+P2O5+K2O/ha canh tc t nhng nm 70-80 ca th k 20. Hn
Quc tng bn 418 kg cht dinh dng/ha canh tc cch y 23
nm, khi lng bn ca Vit Nam mi ch t 104 kg/ha. Tuy
nhin cc nc thm canh sm nh Nht Bn, Hn Quc li ang
gim nhanh lng phn bn s dng/ha canh tc. Mt phn do chi
ph cao, song phn ln do cng ngh phn bn v k thut bn
phn c ci thin nn hiu qu s dng tng v c th gim
lng bn. Lng bn ca Vit Nam nm 2010 thuc loi cao trn
th gii, song chng ta c h s s dng t t gn 2 ln, do vy,
thc cht lng dinh dng bn cho cy trng cng ch khong 200
kg N+P2O5+K2O/ha/v. Lng bn ca Thi Lan hin thuc loi
thp, ch yu do nc ny c trn 10 triu ha la s dng ging
cht lng cao nn khng chu thm canh.
Bng 4. S dng phn bn v nng sut cy trng Vit Nam
n v: 1000 tn N+P2O5+K2O
Nm Tiu th phn bn Nng sut cy trng, tn/ha
Ton cu Vit Nam La Ng C ph Ch
1961 31.182 89 1,34
1965 47.003 78 1,90
1970 69.308 311 2,01
1975 91.399 330 2,12 1,15
1980 116.720 155 2,08 1,10 2,01
1985 129.490 469 2,78 1,48 2,43
1990 137.829 560 3,19 1,55 0,77 2,41
1995 129.681 1.224 3,68 2,11 1,16 2,71
2000 135.198 2.267 4,24 2,75 1,42 3,58
2005 161.358 1.985 4,89 3,60 1,56 4,51
2010 163.500 2.582 5,34 4,11 1,98 6,42
2011 172.600 2.935 5,53 4,29 2,04 7,03
2012 176.600 2.774 5,66 4,32 1,97 7,80
2012 vs
1961, % 566 3.116 422 375*
255*
*
388*
**
* So vi nm 1970; ** So vi 1990 v *** so vi 1980
Ngun: IFA, 2012; S liu thng k Vit Nam th k 20, cun 1,2. NXB
Thng k, nm 2004. Nin gim thng k hng nm. Bo co tng kt B
Nng nghip v PTNT
18
III. HIU QU S DNG PHN BN TI VIT NAM
3.1. Yu t dinh dng hn ch
Nhn li lch s s dng phn bn ti Vit Nam c th thy,
chng ta thc s mi chuyn t nn nng nghip qung canh da
vo t sang nn nng nghip thm canh da vo phn bn t
nhng nm 70 ca th k trc. Trc , c nc mi s dng
khong 80 ngn tn cht dinh dng/nm (Bng 4) v nu chia bnh
qun cho tt c cc cy trng th ch t khong 12 kg cht dinh
dng/ha v tt nhin, cng ch c phn m. Phn ln cha c
s dng, phn kali th gn nh c? Do vy, ngay c th nghim v
mi quan h gia bn phn vi bnh o n ca Vin Bo v Thc
vt thc hin trc nm 1980 cng ch c bn phn ur v phn
chung, do vy t l nhim bnh rt cao (Bng 11). S lng phn
ha hc nu trn ch yu bn cho cy cng nghip (cao su, c ph).
Cc cy trng khc nht l la s dng phn hu c (phn chung,
phn bc, tro bp...) v phn xanh (bo du, in thanh...) l chnh.
Trong nhng nm 1960-1970 vi cc ging c truyn, nhu cu dinh
dng thp th cht dinh dng trong t cng vi phn hu c c
th p ng nhu cu dinh dng ca cy trng (Bng 5).
Bng 5. Lng ht dinh dng lin quan n ging la
Ging la Lng ht, kg/ha
N P2O5 K2O
La a phng, c
truyn
15-25 2,5-4,0 30-35
La thun ci tin 80-100 40-50 100-120
La lai 120-150 60-75 150-180
Ngun: ti 02A-0601, 1990 v Nguyn Vn B, 2003
Nh vy, c th ni nhng nm 60 ca th k trc, m l
yu t hn ch nng sut hng u. Chnh v vy, ngoi vic bn
phn m ha hc, mi hot ng u tp trung to ra m m
in hnh l phong tro bn phn ln cho cy phn xanh Bin
ln thnh m nh sn xut bo hoa du, in thanh m... Phn ln
thi k ny cha c s dng nh mt loi phn bn ng ngha.
Tnh trng dng SSP ri ng, sn phi kh ph bin cc tnh
pha Bc.
19
Vi vic s dng cc ging ci tin c xut x t IRRI v
Trung Quc u nhng nm 1970 lm thay i ng k sn xut
nng nghip ca Vit Nam. Nng sut la tng t 1,31 tn/ha nm
1961 ln 2,01 tn/ha nm 1970. Thi k ny, phn m c s
dng tng rt nhanh v lin tc cho n nm 2005 (Hnh 1). Vic
tng lng m bn khng cn i vi cc yu t dinh dng khc,
trong khi dinh dng t t v phn hu c khng p ng nhu
cu ca cy trng nn vic bn m ring r khng lm tng
hiu qu nh mong mun. Nng sut la trong sut 10 nm t
1970-1980 gn nh khng tng, ch xoay quanh 2,01-2,08 tn/ha
(Bng 4).
Sau gii phng, Nh nc y mnh pht trin nng nghip
ti pha Nam v ci to t phn ti BSH v BSCL tng din
tch, ch yu cho sn xut lng thc. Nu nh t nm 1961 n
1974, din tch gieo trng la ch tng c 112 ngn ha, th t 1975
n 1985 din tch ny tng thm 844 ngn ha (trung bnh 84
ngn ha/nm so vi 8 ngn ha/nm ca giai on 1961-1974).
Nh vy, cng vi vic khai ph t phn trng la, m rng
sn xut cy cng nghip trn vng cao nguyn vn t thiu ln v
s dng ging mi to ra tin cho xut hin yu t hn ch
mi, l ln. Vi c im khc bit ca mnh m phn ln trong
t Vit Nam d l t ngho hay giu ln u lun trong tnh trng
thiu ht ln d tiu. Vic cung cp ln t ngun phn ha hc l
rt cn thit. Nhng nghin cu ca Vin Th nhng Nng ha
(1995) cho thy ln b thiu vi t l cao nht trong cc loi t Vit
Nam. C th l, c ti 87% t Vit Nam ngho ln, trong khi ch
khong 50% t ngho m.
T nhng nm 1990, khi ging la lai vo Vit Nam, c ph
v cc cy cng nghip khc pht trin vi tc nhanh th nhu cu
v phn bn cng tng rt nhanh (Hnh 1). C th thy, giai on
1990-2012, din tch gieo trng la tng 1.726 ngn ha (28%) ch
yu do tng v, t 6.043 ngn ha ln 7.769 ngn ha, trong c
khong 700 ngn ha la lai; tng t din tch ng tng 708 ngn
ha (163%), t 432 ngn ha ln 1140 ngn ha; Din tch c ph tng
496 ngn ha (417%), t 119 ngn ha ln 614 ngn ha. V vy, c
th ni, giai on nhng nm 90 ca th k trc kali xut hin nh
20
l yu t hn ch tip theo sau m v ln. Cc kt qu nghin cu
trong sut 10 nm ca Chng trnh BalCrop v BalCof chng
minh iu ny. (Nguyen Van Bo, Ernst Mutert, Cong Doan Sat,
2003).
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1962
1966
1970
1974
1978
1982
1986
1990
1994
1998
2002
2005
2007
2009
Nm
ng
hn
t
n
N
P2O5
K2O
Hnh 1. Tiu th phn bn ha hc Vit Nam giai on 1962-
2009 (IFA, 2011)
Nh vy, c th thy, cc yu t dinh dng hn ch trong
sn xut nng nghip Vit Nam xut hin sut na th k qua lun
phin xut hin l m, ln v kali. Hin nay, cc yu t hn ch
trung v vi lng cng xut hin cc mc khc nhau.
Nguyn nhn xut hin cc yu t hn ch ch yu l do: i) Gieo
trng ging mi, k c cc ging lai nn nhu cu dinh dng tng
ln (Bng 6); ii) Tng v; iii) Bn phn khng cn i v iv) Hn
ch vic s dng phn hu c do thay i tp qun chn nui, s
dng ph ph phm nng nghip. Tt nhin, yu t t nhin vn
c trong mi loi t u gp phn vo vic thc y nhanh hay
chm hn s hnh thnh cc yu t hn ch mi.
21
Bng 6. Lng ht cht dinh dng ca cy la7 (kg/ha)
Giai on N P2O5 K2O Cng
1975-1980 30,7 12,2 33,6 76,5
1981-1990 46,4 18,7 50,8 115,9
1991-2000 64,9 25,5 77,9 168,3
2001-2010 83,8 32,9 100,6 217,3
Tng, ln 2,72 2,69 2,99 2,84
Ngun: Vin TNNH, 2005; Nguyn Vn B, 2001 v Doberman, 2000.
3.2. Nghin cu cn i dinh dng v qun l dinh dng
tng hp
Bn phn cn i c hiu l cung cp cho cy trng cc
nguyn t dinh dng thit yu vi liu lng ng, t l thch
hp, thi gian bn hp l cho tng i tng cy trng, t, ma
v c th m bo nng sut cao, cht lng nng sn tt v an
ton mi trng sinh thi. Kt qu tng kt ca FAO trn phm vi
ton th gii cho thy c t nht 10 nguyn nhn chnh lm gim
hiu lc phn bn, trong bn phn cn i gi vai tr quan
trng nht, c th lm gim ti 50% cho cng mt lng bn
(Nguyn Vn B, 2003).
Da trn nhng nghin cu thuc Chng trnh
BALCROP/IPI-PPI-PPIC ti cc vng ca Vit Nam (Nguyen Van
Bo, E.Mutert, Cong Doan Sat, 2003), chng ti tng kt rng, c
rt nhiu mi quan h rng buc, nh hng ln nhau khi bn phn.
V mi tng quan hu c-v c, t l dinh dng tt nht
t hai ngun ny l 30-70%, nht l i vi cy cng nghip di
ngy. Khi c bn hu c, hiu sut s dng m ca cy c ph
tng thm 15,6% (t 37,2% khi khng c bn hu c ln 52,8% khi
c bn hu c). Ngc li, phn ha hc cng lm tng hiu qu
ca phn hu c. Trn nn c bn phn khong, hiu sut 1 tn
phn hu c t 53-89 kg thc ty theo loi t v ma v, cn trn
nn khng c phn khong, ch s ny ch t 32-52 kg thc. Phn
hu c cng lm tng hiu qu s dng phn ln do hn ch ln kt
ta vi cc ion Fe, Al v Ca. Bn phn hu c, nht l phn chung,
7 Theo tnh ton trn c s 300 th nghim ca h nng dn ca Dobermann (2000), th
c sn xut 1 tn thc, cng vi rm r, cy la ly i 17,5 kg N; 7 kg P2O5 v 21 kg
K2O
22
phn c cht n l rm r cn lm gim ng k lng kali cn
bn do hm lng kali trong rm r rt cao, t t 1,5-1,7% K2O.
Cc yu t dinh dng cng c mi tc ng qua li, khi th
tng h, lc li i khng v c mi lin quan rt cht vi ph
nhiu t nhin/loi t. Trn t phn, gi tr hiu lc tng h N-P
c th t trn 2 tn thc/ha, gim ng k lng N tiu tn to
ra mt tn thc (Bng 7). Cn trn t vng, gi tr tng h N-
P c th t 1,4-1,6 tn ng ht/ha (Nguyn Vn B, 2003).
Bng 7. Mi quan h N-P v loi t
Loi t Lng N cn sn xut 1 tn thc, kg
Khng bn ln C bn ln
Ph sa sng Hng 23-27 19-23
Ph sa sng Cu Long 18-20 16-18
t phn min Bc 34-36 26-28
t phn min Nam 30-34 17-20
Ngun: ti 02A-06-01, 1990
Bng 8. Mi quan h N-K v loi t
Loi t
Bi thu do bn K
Ng La
tn/ha % tn/ha %
Ph sa sng Hng 0,95 33,0 0,23 5,0
Ph sa sng Cu Long - - 0,45 11,0
Bc mu 3,76 83,5 1,05 46,0
t xm 1,17 47,0 1,20 41,0
t vng trn Granit 0,39 7,0
Ngun: Nguyn Vn B, 2003; Trung Bnh, 1995 (dn theo N.V.B, 2003)
Vi t ph sa, giu kali, gi tr hiu lc tng h N-K v
NP-NPK ch t khong 0,3-0,5 tn thc/ha hay 0,5-1,0 tn ng/ha;
song trn t ct bin, t bc mu, gi tr tng h c th t tng
ng 1,0-1,5 tn thc/ha v 3-4 tn ng ht/ha (Bng 8). Vi cc loi
t ny, hiu lc phn m c th tng ln gp 2 ln khi c bn kali.
Thm na, ma v, nht l ti BSH khi c s khc bit ln v iu
kin kh hu, thi tit th cng cn quan tm n liu lng, thi k
v phng php bn phn m nng cao hiu qu (Bng 9).
23
Chnh nhng hn ch trong qun l phn bn ni chung v phn m
ni ring m h s s dng phn m trung bnh mi ch t 40-45%.
Bng 9. nh hng ca kali n hiu lc phn m vi la trn t
bc mu
V Hiu lc, kg thc/kg N
Khng bn kali C bn kali
V xun 8,1 13,2
V ma 2,1 4,7
Ngun: Nguyn Vn B, 2003
Bng 10. Bn phn cn i v nng sut ng ti M
Nm Nng sut, tn/ha
NPK (168-74-139) N (168) Gim nng sut, tn/ha
1974 9,48 9,16 0,32
1975 9,35 8,72 0,63
1976 9,98 7,28 2,70
1977 9,60 5,02 4,58
1978 8,41 6,53 1,88
1979 9,98 2,32 7,66
1980 7,66 0,82 6,84
1981 11,93 3,26 8,67
1982 11,42 1,44 9,98
1983 7,85 1,32 6,53
1984 11,55 2,01 9,54
Tng sn lng mt trong 11 nm, tn/ha 59,33
Ngun: Tp ch NC Phn bn s 26/1990, dn theo Nguyn Vn B, 2003
Mi quan h tng h v i khng cn th hin cc liu
lng khi p dng. Vi liu lng thp v ti u, cc mi quan h
gia N-P-K l tng h, song khi vt qu t l thch hp, chng
tr nn i khng. y cng chnh l c s khoa hc bn kali
nhm hn ch lp hoc tng kh nng chu lnh khi bn qu d
tha m. Trong mi quan h ny, kali lm tng h s s dng
m ca cy la. Khng bn kali h s s dng m ch t 15-
30%, trong khi c bn kali h s ny tng ln n 39-49%. Nh vy,
trong nhiu trng hp, nng sut tng khng hn l do bn kali m
l kali c tc dng tng h, lm cy ht c nhiu m v cc
24
cht dinh dng khc hn t t v phn bn. Ngc li, thiu m
trong thi gian di, lm cho nng sut cy trng gim i r rt
(Bng 10).
Cn i m-kali cho la cng rt cn xem xt n nh
hng ca yu t ma v. Nhng nghin cu gn y cho thy
trong v ma, h thu khi nhit khng kh cao hn, cht lng
nh sng tt hn, cy trng c kh nng huy ng ngun kali t t
nhiu hn nn hiu lc phn kali thp hn. Ngc li trong v
ng Xun (nht l min Bc), nhit thp, thi tit thng m u
nn hiu lc phn kali cao hn. y chnh l cc l do cn bn kali
nhiu hn trong v ng Xun.
Mt vn cn cn nghin cu tip l vai tr ca kali trn
t ph sa thuc h thng sng Hng v sng Cu Long. Nhiu
nghin cu gn y cho thy hiu lc kali rt thp. Hiu lc kali ch
c th thy r trong cc th nghim di hn, nht l vi cc c cu
cy trng c tng sn lng cao, nhiu v trng trong nm. Do vy,
vic s dng mt lng kali ti thiu m bo cn bng dinh
dng trong t, nht l nhng ni khng c hoc qu thiu phn
hu c, hoc bn cch v l rt cn thit.
Bng 11. nh hng ca bn phn cn i n mc nhim bnh
trn la ti H Ni (H Ty c)
a im
Kh vn Bc l
T l bnh, % Ch s bnh T l bnh, % Ch s bnh
NP NPK NP NPK NP NPK NP NPK
H.Quc Oai 21,0 14,1 5,3 3,3 22,0 11,0 8,2 4,7
H.Thanh Oai 11,2 10,0 2,7 2,2 32,0 16,0 11,0 6,5
TX.H ng 18,0 12,1 5,2 2,8 28,0 11,0 8,4 4,5
Ngun: Nguyn Tin Huy, 1995
Bn phn cn i m-kali v v c hu c ngoi tc dng
tng nng sut cn c ngha rt ln trong vic tng kh nng
chng chu su bnh ca cy trng. Thng thng, do s dng m
qu tha hoc qu mun lm cho qu trnh chn chm li, lm
mng cc v t bo v do cy trng d b cc su bnh thm
nhp v ph hoi. Nh kh nng i khng trong quan h m-kali
m chng ta hon ton c th dng phn kali thc y qu trnh
25
hnh thnh lignin, cc b mch, lm thnh t bo dy ln nn kh
nng chng bnh cng tng ln (Bng 11). Phn chung c kh
nng iu tit qu trnh gii phng m v cung cp mt lng kali
nht nh nn cng tng kh nng chng chu su bnh ca cy la.
Cc kt qu nghin cu chng minh kh nng ny (Bng 12).
Bng 12. Cn i hu c-v c v bnh o n trn la
Cng thc bn Cp bnh giai on lm
ng (thang 9 cp)
T l nhim bnh
o n c bng
Khng bn phn 2 45,5
Bn phn chung 2 57,1
Bn ur 4 79,0
Bn ur+phn chung 3 69,8
Ngun: Nguyn Hu Thy, 1980
Vic bn phn khng cn i, thiu khoa hc lm cho su
bnh pht trin nhiu hn, tn sut cao hn v mc nghim
trng hn. Cc dch ln nh vng ln, ln xon l trn la ti
BSCL hay la ln sc en ti BSH, bnh chi rng trn nhn,
sn... l nhng v d c mt phn nguyn nhn t bn phn cha
hp l. Theo Nguyn Hng Sn, nm 2000 Vit Nam mi s dng
33.637 tn thuc BVTV nhng nm 2005 s dng 51.764 tn,
nm 2008 s dng 105.900 tn8.
Hin ti, khi cc nguyn t a lng ti nhiu vng c
p ng tng i y th nhu cu v cc nguyn t trung lng
v vi lng bt u tng ln. Nguyn nhn c nhiu song phn
ln do s dng cc loi phn khng c hoc cha qu t cc nguyn
t trung v vi lng... Vic s dng lin tc ur, DAP, phn ln nung
chy chc chn s dn n thiu lu hunh, hay s dng DAP v
supe ln cng s dn n thiu Mg... Nhiu th nghim cho bit, bn
kt hp ur v SA lm tng nng sut c ph 16%, cn bn Supe-
Tecmo (phi hp SSP-FMP) lm tng nng sut la 5,8% so vi bn
SSP v 9,2% so vi bn FMP ring r (Nguyn Vn B, 2001 v
1997). Do vy, trong cn i dinh dng, vic lun lun b sung cc
loi phn c cha nhiu thnh phn dinh dng bao gi cng cho
hiu qu cao nht. Vic hnh thnh cc loi phn bn chuyn dng
8 Bo Nng nghip Vit Nam,18/1/2013
26
NPK, phn chc nng hay Super-Tecmo cng gip gii quyt s mt
cn i dinh dng. Cc nguyn t vi lng c th c b sung
bng cc loi phn phun qua l.
Chnh nh chng trnh nghin cu nhiu nm ca cc nh
khoa hc trong v ngoi nc m s dng phn bn cho cy trng
c s ci thin ng k, cn i cho tng cy trng, trn tng loi
t u c cp v a ra cc khuyn co. Cc t l ngy
cng cn i hn gia NPK cho chng ta thy thnh qu lu di y
(Bng 13, 14). Vic cn i trong cung cp dinh dng, ngoi tng
nng sut cy trng cn gip n nh ph nhiu t, lm hm
lng mn tng ln c ngha (Bng 15, ph lc 5).
Bng 13. Thay i t l bn N : P2O5 : K2O theo thi gian
Ch tiu 1990 2000 2012
N + P2O5 + K2O, kg/ha 57,8 117,8 190,0
N : P2O5 : K2O 1 : 0,12 : 0,05 1 : 0,44 : 0,37 1 : 0,51 : 0,39
Ngun: Nguyn Vn B, 2001 v tng hp t cc ngun
Bng 14. Thay i t l bn N : P2O5 : K2O cho la ti min Bc
Vit Nam
Loi t Nm iu tra N : P2O5 : K2O
Ph sa 1992 1 : 0,35 : 0,03
1998 1 : 0,50 : 0,43
Bc mu 1992 1 : 0,53 : 0,19
1998 1 : 0,38 : 0,72
Ct bin 1992 1 : 0,49 : 0,18
1998 1 : 0,45 : 0,53
Ngun: Nguyn Vn B, 1998
Bng 15. nh hng ca bn phn n hm lng mn trong t trng
la ti Aizu, Fukushima, Nht Bn. TB 4 th nghim trong 50 nm
Cng thc phn bn Hm lng mn, theo gi tr tng i
Chay 100%
NPK 110%
Phn chung 130%
Phn chung + NPK 140%
Ngun: Ilka Kimo, 1995
27
III. GII PHP NNG CAO HIU QU S DNG PHN BN
TI VIT NAM
3.1. Pht trin cng ngh mi
C th ni, nn nng nghip thm canh da vo phn bn
ca nc nh tri qua trn 30 nm. Rt nhiu thnh tu nghin
cu c chuyn ha thnh tin b k thut v ng dng hiu
qu trong sn xut. Chnh nhng thnh tu trong nghin cu
gip nng dn thm canh hiu qu hn v gp phn lm tng lng
phn bn s dng trong 30 nm qua gn 10 ln, tc thuc loi
cao nht th gii.
Va nghin cu trong nc, va tip nhn thnh tu ca
nc ngoi, cc chng trnh nh qun l dinh dng tng hp
(Integrated Nutrient Management), h thng dinh dng cy trng
tng hp (Integrated Plant Nutrient System-IPNS), h thng qun
l dinh dng cy trng tng hp (Integrated Plant Nutrient
Management -IPNM), Bn phn cn i (Balanced Fertilization for
Better Crop-BALCROP) v gn y nht l bn phn theo vng
chuyn bit (Site-Specific Nutrient Management -SSNM) thc
s thay i hin trng nghin cu v s dng phn bn Vit Nam.
Nh cc kt qu nghin cu ny m cc loi phn bn hn hp, hu
c khong, hu c vi sinh, phn bn chc nng, phn phun l...
c sn xut v nhp khu lm cho th trng phn bn tht s a
dng v si ng. Bn thn mi loi phn bn cng c thay i
theo nhu cu ca sn xut cn c vo kt qu nghin cu, l ur
vin to (2-3 g/vin) dng cho bn di gc (hin nay, tng bn
di gc ca IRRI nhng nm 70 ca th k trc vi ur vin to
(Urea Super Granule) v ur bc lu hunh (Sulphur Coated Urea),
ang c pht trin thnh chng trnh phn vin di bao gm c
m, ln v kali vi hng vn nng dn ang p dng, nht l ti
cc tnh min ni), ur bc PE... v gn y l s dng Agrotain,
NEB-26 sn xut m ht vng, ht xanh, hn ch qu trnh gii
phng m. Vi ln, ch phm Avail ang ha hn mang li nhng
t ph mi v sn xut phn ln cht lng v hiu qu cao. Nu
nh tt c cc loi phn bn ca Vit Nam u c ng dng cng
ngh Agrotain, NEB, Avail... th chc chn v kinh t chng ta c
th tit kim thm hng triu tn phn bn/nm, cha tnh n cht
lng sn phm c ci thin v mi trng c bo v. Cc kt
28
qu nghin cu v phn bn nu c ng dng rng ri hn trong
cc chng trnh 3 gim-3 tng; 1 phi-5 gim; ICM, SRI...
chc chn s cn mang li hiu qu cao hn.
Hin nay, do phn bn v c mang li hiu qu cao v tc
th nn vic lm dng loi phn ny rt ph bin. Khi gi nng sn
ln, nng dn sn sng bn vi liu lng cao hn gp nhiu ln
nhu cu ca cy trng m c ph l v d in hnh. Theo Trng
Hng (2012), s liu iu tra 2011 cho thy, lng m bn cho c
ph vi trung bnh 518 kg N/ha, cho c ph ch 639 kg N/ha. Trong
, t l h bn m cao t 501-1.000 kg N/ha cho c ph vi
chim 36,3% v cho c ph ch chim 54%. y l nhng con s
cao khng khip, vt 2-4 ln mc khuyn co.
Vi ln, lng bn cho c ph vi trung bnh 269 kg
P2O5/ha; cho c ph ch l 489 kg P2O5/ha v c ti 82% s h bn
cho c ph vi hn so vi khuyn co, trong khi con s ny vi c
ph ch l 88,6%.
Lng kali bn cho c ph vi a phn vt mc khuyn
co v trung bnh t 425 kg K2O/ha. C ti 40% s h bn tha
kali cho c ph ch (401-800 kg K2O/ha) v 39,4 % s h bn tha
kali cho c ph vi.
Vi la, cng tng c nhng m hnh trnh din t 14
tn/ha/v ti BSH vi mc bn khng tng theo qui trnh ca
Cng ty Ging cy trng Khoa Nng, T Xuyn, Trung Quc. M
hnh c thc hin trn t ph sa sng Hng ti HTX nng nghip
Xun Kin, Xun Trng, Nam nh trong V Xun 2005. Ging
th nghim l ging la lai My Sn 2 v My Sn 4. M hnh qui m
0,5 ha do chuyn gia Trung Quc thc hin v m hnh 50 ha do
chuyn gia Vit Nam thc hin (c iu chnh qui trnh ca bn cho
ph hp hn).
iu c bit theo qui trnh ca Trung Quc v phn bn l
s dng ti 60 tn phn chung/ha. Mc bn m khng cao hn so
khuyn co song mc bn ln cao gp 1,5 ln (124 kg P205/ha) v
kali cao gp 4-5 ln (329 kg K20/ha), t l N: P205: K20 l 1 : 0,44 :
1,17 (kali cao hn m), trong khi t l ny theo khuyn co ch l
1 : 0,5 : 0,3. c bit hn na, phn m bn ti 7 ln (khuyn co
3 ln), trong 6 ln bn thc v 1 ln thc nui ht, khng bn
29
lt. Vi bn thc , ch bn khi nhit trn 150C v c chiu
hng n nh trong vi ngy ti. Mi 1 l bn thc 1 ln, bn nh
khi la 3-4 l v 6-7 l, bn nng khi la 5-6 l. Hon thnh bn
m thc khi la 7 l. Kt qu m hnh ca chuyn gia Trung
Quc t 13 tn/ha v ca chuyn gia Vit Nam t 9,6 tn/ha (S
NN-PTNT Nam nh, 2006).
Vic lm dng phn khong cng vi vic thay i m hnh chn nui, thiu ht lao ng, p lc v ma v... m phn hu c ngy cng t c s dng. Vi n gia sc ln nh hin nay (nm 2012 c 26,5 triu con ln; 308,5 triu con gia cm; 2,63 triu con tru; 5,03 triu con b tht v 167 ngn con b sa) th hng nm chng ta c th cung cp cho sn xut khong 120-150 triu tn phn chung, song thc t, con s ny khng t 30%, do hnh thc chn nui cng nghip, khng s dng cht n chung... Chnh y cng l mt trong cc nguyn nhn m chng ta ang lng ph thm 45-50 triu tn rm r khng c ti s dng m phn ln b t lng ph. Vi s lng rm r ny nu c ti s dng th ngoi cht hu c to nn thm canh, cc cht dinh dng trung v vi lng khc cho cy trng cn c th c cung cp 315-350 ngn tn N, 100-115 ngn tn P205 v 780-870 ngn tn K20/nm. l cha k khi hn ch t rm r, chng ta cn gp phn gim thiu pht thi CO2.
3.2. Nng cao nng lc qun l Nh nc
Phn bn ngy cng ng gp vai tr quan trng trong nng
cao nng sut v gi tr nng sn, l vt t khng th thiu ca mi
ngi dn. Do vy, sn xut phn bn tr thnh lnh vc hp dn
cho cc doanh nhn. Theo thng k cha y , c nc hin c
khong 500 c s sn xut ra trn 2.000 loi phn bn khc nhau;
trong khong 1.700 loi phn hn hp NPK, phn hu c khong
v hu c sinh hc.
Loi tr cc loi phn bn ho hc n hoc phc hp (ur,
SA, DAP, KCl, SSP, FMP), hoc phn hn hp NPK nhp khu
hoc do cc doanh nghip cng nghip trong nc sn xut m
bo ng cht lng, a phn cc loi khc u c cht lng
khng n nh. Theo iu tra ca Cc Trng trt, s lng phn
bn khng t cht lng rt ln, ln ti 54% vi phn NPK v trn
30
70% phn hu c sinh hc. Vy lm th no qun l loi sn
phm ny mt cch hiu qu.
Trc ht, phi coi sn xut phn bn l lnh vc sn xut
kinh doanh c iu kin. Ngh nh s 113/2003/ N-CP, Ngh
nh s 59/2006/N-CP v Ngh nh s 191/2007/N-CP v cc
vn bn hng dn thi hnh u a phn bn vo danh mc
kinh doanh c iu kin nhng li khng phi cp giy chng nhn
iu kin kinh doanh, do vy hin khng c c quan no thm
nh iu kin sn xut ti c s sn xut phn bn v vic chp
hnh iu kin sn xut ti c s sn xut l ty vo s t gic ca
DN. Do vy, cng ngh qu th s, nguyn liu khng n nh,
cng thc thiu c s khoa hc, sao chp... lm cho th trng
hn lon. Cc loi phn bn km cht lng, phn gi, nhi khng
c qun l bi bn. S trng cho, khng r rng trong qun l
gia B Cng thng v B Nng nghip v PTNT cng l mt nguyn nhn lm cho tnh trng ln xn ny thm trm trng. Vic
ch giao B Nng nghip v PTNT qun l phn hu c v hng dn s dng l khng hp l v khng qun l c t gc, xut x
ca sn phm.
Th hai, cn thay i phng thc qun l phn bn, chuyn
t qun l theo Danh mc sang qun l theo qui chun, tiu chun.
Bi b qui nh v kho nghim, tr phn bn l v cht ci to t,
bi gn nh 100% cc loi phn bn kho nghim u c cng
nhn, mt th tc khng tng thm cht lng phn bn cng nh
hiu qu qun l. c th qun l c, Nh nc ch cn thc
hin 3 cng vic sau: i) Doanh nghip (c sn xut v xut nhp
khu) bo co danh mc sn phm v tiu chun cht lng km
theo, sn lng tng loi v lng tiu th hng nm; Doanh
nghip khng bo co v thc trng sn xut kinh doanh s b rt
giy php; ii) Thng xuyn kim tra iu kin sn xut v lu gi
phn bn; iii) Thng xuyn kim tra cht lng sn phm v i
khi c nguyn liu. Nhng sn phm t cht lng c Nh nc
chi tr tin phn tch, cn nhng sn phm khng t cht lng th
doanh nghip ngoi vic phi chi tr 100% chi ph kim tra, phn
tch, chu pht theo qui nh m cn b nu tn cng sn phm ca
mnh trn phng tin thng tin bo ch. Bc u, Nh nc thnh
lp qu qun l cht lng, cc khon thu do x pht s c b
31
sung cho qu hng nm. Ngn sch ca Qu c dng chi ph
kim tra, phn tch, tng cng nng lc phng kim nghim cht
lng phn bn, xy dng tiu chun, qui chun, phng php th,
o to nghip v v cng tc kim tra, ly mu, phn tch, t chc
hi ngh, hi tho v qun l phn bn. Vic x hi ha cng tc
phn tch cht lng cng cn c m rng.
Th ba, cn hon thin, thng nht v cp nht thng k v
sn xut, xut nhp khu v s dng phn bn c th cn i
cung cu v iu tit th trng hiu qu. Hin nay, vic cha tnh
ht lng ur, DAP, SA, kali v c phn ln ch bin c s dng
cho sn xut phn NPK, nn vic cn i cung cu cha chnh xc.
Th t, qui hoch hp l h thng sn xut v cung ng phn
bn (c nhp khu), trnh tnh trng cng mt loi phn bn song li
vn chuyn ngc chiu nhau lm tng chi ph, gim chi ph lu kho,
hn ch tn ng. Khp kn h thng t sn xut n i l, ca hng
ca mi doanh nghip qun l cht lng, chng hng gi.
Th nm, cho php doanh nghip sn xut phn bn nhp
khu nguyn liu v nhin liu cng nh cc loi phn m ta khng
sn xut c (kali, SA) vi mc thu 0% m bo h gi thnh
sn xut v bo v ngun ti nguyn (vn gn cn kit nh vi
apatit, than). Trong kh , khuyn khch doanh nghip xut khu
ur, ng thi vi phn ln ch bin nn p thu 100% ( khuyn
khch nhp khu v hn ch khai thc ti nguyn).
3.3. Nng cao nng lc nghin cu v khuyn nng phn bn
Hin nay, mi nm chng ta s dng trn 10 triu tn phn
bn cc loi. Phn bn mang li t nht 30-35% gi tr sn lng
ca nng nghip. Ch tnh ring phn bn nhp khu, nm 2012
tiu tn ca ngn sch gn 2 t USD. Nu tnh c lng phn bn
sn xut trong nc th chng ta tiu th lng phn bn c ga tr
tng ng khong 4 t USD. Vi ng gp v gi tr cao nh vy,
nhng chng ta cha quan tm ng mc n nghin cu ch
to ra cc loi phn bn mi cng nh k thut s dng hiu qu.
Nhn vo danh mc ti liu khoa hc cng b lin quan n phn
bn, hoc l qu c, hu ht cch y hng chc nm, hoc
thng qua h tr quc t. Mi nm 2006-2016, B Nng nghip
v PTNT ch u t cho nghin cu 3 ti c lin quan n phn
32
bn, ch thc t khng c ti no trc tip v phn bn ha hc.
Trong 3 ti th c 2 ti v x l ph ph phm, 1 ti v
phn vi sinh vt chc nng vi tng kinh ph l 4,4 t ng, bng
0,11% tng kinh ph nghin cu ca cc ti cp B thuc lnh
vc Trng trt v Bo v thc vt. ng bun hn na, c 3 ti
ny cng kt thc t 2008 v 2011, ngha l hin nay cho ti
2016, khng c ti nghin cu cp B no v phn bn. Trong
khi , chng ta u t cho 85 ti chn to ging vi 64% kinh
ph v 21 ti v bo v thc vt vi 10% kinh ph ca lnh vc
(Bng 16). ti cp Nh nc v phn bn gn y nht c
thc hin l ti Nghin cu phn vng a l sinh thi hiu lc
phn bn Vit Nam, do GS. V Tng Xun ch tr, giai on
1996-2000. Rt may, B Khoa hc v Cng ngh, nhn thy s bt
cp ny nn u t cho 1 ti cp Nh nc giai on 2011-
2015 Nghin cu hiu lc trc tip v tn d ca phn v c a
lng i vi la, ng, c ph lm c s cn i cung cu phn bn
Vit Nam, do Vin Khoa hc K thut Nng nghip min Nam
ch tr.
Bng 16. ti cp B Nng nghip v PTNT thuc lnh vc trng
trt v bo v thc vt kt thc v ang thc hin giai on 2006-
2016
Stt Lnh vc S ti Kinh ph, t ng T l (%)
1 Chn to ging 85 256,15 64,0
2 Bo v thc vt 21 40,66 10,0
3 Phn bn 3* 4,40 0,11
4 Khc 49 98,42 24,89
Cng 157 399,43 100,0
Ngun: Tng hp t Danh mc ti ca B Nng nghip v PTNT.
* C th xem ph lc 6
Nhng thnh tu nghin cu c p dng hiu qu v tr
thnh tin b k thut li hu ht nh s tr gip ca Quc t vi
s cng tc ca cc nh khoa hc Vit Nam. l: Qun l dinh
dng tng hp vi s tr gip ca FAO, Bn phn cn i v
nghin cu yu t hn ch dinh dng vi s tr gip ca IPI/PPI
(IPNI)/PPIC/IFA, TSI, IMPOS...; RTOP, SSNM, gi k thut 3
Gim-3 Tng vi s tr gip ca IRRI, Phn bn di vi s tr
33
gip ca T chc phi chnh ph ca Chnh ph Ty Ban Nha
Codespa v T chc T vn Pht trin Quc t IDE v gn y vic
a Agrotain, Avail nh s h tr ca Cng ty TNHH Hu C,
Cng ty C phn phn bn Bnh in v NEB-26 vi s tr gip
ca cng ty CPTM Ph Bc.
Vic chuyn giao tin b k thut v phn bn qua h thng
khuyn nng Nh nc cng gn nh khng c ngoi mt vi Din
n Khuyn nng @ Cng ngh. Gn nh ton b vic khuyn co
s dng phn bn khon trng cho doanh nghip. Do vy vic Con
ht, M khen hay l kh trnh khi. Tng hp K hoch 2011-
2013, B Nng nghip v PTNT thc hin 29 D n khuyn nng
thuc lnh vc Trng trt v Bo v thc vt vi kinh ph l 153,34
t ng, cng khng c d n khuyn nng no v phn bn!
IV. THAY CHO LI KT
Hin nay, rt nhiu vn lin quan n phn bn c t
ra cn phi nghin cu, t chnh sch v m, h thng qun l quc
gia, ngnh; vn cht lng, hiu qu s dng. Chng ta cng cn
tng cng u t cho nghin cu cng ngh hoc nhp khu cng
ngh mi trong cng nghip phn bn (nh Doanh nghip ang lm
vi Agrotain, NEB-36, Avail...), cng nh nghin cu nng cao
hm lng cht dinh dng trong phn bn, sn xut phn bn
chc nng, chuyn dng; nghin cu gii php nng cao hiu qu
s dng, ci thin cht lng nng sn, bo v t v gim pht thi
kh nh knh, gim ph dng ngun nc mt v nc ngm...
Khong trng mnh mng v nghin cu s dng phn bn cha
c quan tm ng mc. Trn 10 triu tn phn bn s dng 1
nm, gi tr tng ng 26% kim ngch xut khu ca ngnh
trng trt (nm 2012 gi tr xut khu nng sn t xp x 15 t
USD), mt ngnh m gn nh tiu th 100% phn bn cc loi.
l cha k, hiu sut s dng phn bn cha cao, mi t 40-45%
vi m v chung cho cc loi phn bn (k c hiu lc tn d)
cng khng vt qu 50%. Mt lng dinh dng tht thot qu
ln. S mt mt ny khng ch v kinh t m cn nh hng n
mi trng, tng pht thi kh nh knh (lu NXO c ch s GWP
cao gp 310 ln CO2) v gy ra ph dng ngun nc, tc nhn
gy ung th cho con ngi cng nh tc ng tiu cc n ngnh
34
thy sn. Hnh nh mi ngi cho rng, phn bn v bn phn c
g phi nghin cu, chuyn c nh tri t, nng dn ta lm c i
ri? Khng c quan tm t cp v m n c s nn ti B Nng
nghip v PTNT ch c khong 1,5 ngi cho qun l s dng ca khong 10 triu tn phn bn, tr gi gn 4 t USD. Lu , ngnh
Bo v thc vt, qun l c trn 100 ngn tn thuc, tr gi 700
triu USD (2012), song li c hn mt cc chuyn ngnh vi h
thng khp kn t Trung ng n c s vi hng ngn ngi. Tt
nhin mi so snh u khp khing, song cng l vn m chng
ta phi suy ngh. Cn ti n v c giao chuyn nghin cu s
dng phn bn (Trung tm Nghin cu Phn bn v Dinh dng
cy trng, Vin Th nhng Nng ha) cng ch c cha y 10
cn b i hc v 2 tin s. Ti c s o to Nng nghip ln nh
i hc Nng nghip H Ni cng ch c 2 gio vin dy v Nng
ha.
Khng c u t nghin cu n ni, khi c Hi ngh
quc gia, tm chuyn gia vit bi v phn bn v bn phn tht kh
khn. Nhiu Vin nghin cu ln v cy trng m khng vit ni
mt bo co v bn phn cho cy trng m mnh ph trch. Cn
nu c, hu ht cc bo co u s dng s liu c hng chc, thm
ch vi chc nm. Khng c u t, cc nh khoa hc v nng
ha ch i lm mt vic c ch song li rt ng bun, ch l
Kho nghim phn bn cho cc doanh nghip. Vy ai s gii
quyt s bt cp ny v gii quyt ra sao?
35
PHN PH LC
Ph lc 1. S dng phn bn ti mt s nc, 2007
Quc gia Dinh
dng
Tng La Ng Rau qu Cy khc (cng
nghip)
1000t % TG A B A B A B A B
Vit Nam
N 1.432 1.5 969 67.7 175 12.2 18 1.3 189 13.2
P2O5 634 1.6 460 72.5 46 7.3 13 2.1 71 11.2
K2O 538 2.0 354 65.9 36 6.6 9 1.7 83 15.4
Cng 2.604 1.6 1.783 68.5 256 9.8 41 1.6 343 13.2
Trung
Quc
N 31.000 31.7 5.673 18.3 5.053 16.3 9.787 31.6 2.018 6.5
P2O5 11.700 30.1 1.860 15.9 807 6.9 4.012 34.3 1.205 10.3
K2O 6.100 22.5 1.623 26.6 116 1.9 2.928 48.0 665 10.9
Cng 48.800 29.8 9.156 18.8 5.976 12.2 16.727 34.3 3.888 8.0
n
N 14.048 14.4 4.664 33.2 351 2.5 562 4.0 2.179 15.5
P2O5 5.663 14.6 1.495 26.4 136 2.4 481 8.5 989 17.5
K2O 2.334 8.6 864 37.0 37 1.6 381 16.3 236 10.1
Cng 22.045 13.5 7.023 31.9 524 2.4 1.424 6.5 3.045 15.4
M
N 11.794 12.0 224 1.9 5.307 45.0 495 4.2 2.713 23.0
P2O5 4.355 11.2 26 0.6 1.916 44.0 244 5.6 636 14.6
K2O 4.672 17.2 28 0.6 2.196 47.0 243 5.2 766 16.4
Cng 20.821 12.7 278 1.3 9.419 45.2 982 4.7 4.115 19.8
EU-15
N 8.459 8.6 42 0.5 893 10.6 720 8.5 2.268 26.8
P2O5 2.530 6.5 13 0.5 304 12.0 442 17.5 573 22.7
K2O 2.871 10.6 29 1.0 269 9.4 528 18.4 896 31.2
Cng 13.860 8.5 84 0.6 1.466 10.6 1.690 12.2 3.737 27.0
Indonesia
N 2.500 2.6 1.125 45.0 375 15.0 Na Na 589 23.6
P2O5 470 1.2 103 22.0 71 15.0 Na Na 126 26.9
K2O 590 2.2 83 14.0 59 10.0 Na Na 91 15.4
Cng 3.560 2.2 1.311 36.8 505 14.2 Na Na 806 22.6
Thi Lan
N 992 1.0 299 30.1 60 6.0 275 27.7 277 28.0
P2O5 345 0.9 82 23.7 24 7.0 110 32.0 60 17.5
K2O 353 1.3 4 1.0 35 10.0 130 36.7 112 31.8
Cng 1.690 1.0 384 22.7 119 7.0 515 30.5 450 26.6
Philippines
N 534 0.5 197 37.0 107 20.0 43 8.0 159 29.7
P2O5 109 0.3 19 17.0 12 11.0 26 24.0 34 31.5
K2O 115 0.4 10 9.0 8 7.0 58 50.0 20 17.0
Cng 758 0.5 226 29.9 127 16.7 127 16.7 213 28.0
ROW (Rest
of the
World)
N 15.510 15.8 853 5.5 1.861 12.0 1.551 10.0 2.482 16.0
P2O5 6.376 16.4 351 5.5 797 12.5 638 10.0 925 14.5
K2O 3.995 14.7 220 5.5 439 11.0 479 12.0 599 15.0
Cng 25.882 15.8 1.424 5.5 3.098 12.0 2.669 10.3 4.006 15.5
Ton cu
N 97.892 100.0 15.790 16.1 15.42 15.8 14.050 14.4 14.724 15.0
P2O5 38.856 100.0 5.025 12.9 4.898 12.6 6.332 16.3 5.676 14.6
K2O 27.148 100.0 3.492 12.9 3.814 14.1 5.137 18.9 4.155 15.3
Cng 163.895 100.0 24.308 14.8 24.132 14.7 25.518 15.6 24.555 15.0
Ngun: Patrick Heffer, 2008
A: 1.000 tn; B: % so tng (Vi tng nc, so tng lng phn bn tiu
th ca nc )
36
Ph lc 2. Tiu th phn bn Vit Nam v th gii t canh tc: 1.000 ha. Tiu th phn bn: 1.000 tn N, P2O5, K2O.
S dng: kg N+P2O5+K2O/ha canh tc/nm
Ch s 1961 1970 1980 1990 2000 2007*
2007 so
1961,
ln
Th
gii
t CT 1.281.338 1.329.244 1.352.386 1.404.176 1.397.959 1.411.117 1,10
Tiu th PB 31.182 69.308 116.720 137.829 135.198 161.358 5,17
S dng PB 24,3 52,1 86,3 98,2 96,7 114,3 4,70
Chu
t CT 410.424 418.670 422.615 458.688 497.482 504.537 1,23
Tiu th PB 3.809 11.823 30.948 56.004 72.291 92.325 24,2
S dng PB 9,3 28,2 73,2 122,1 145,3 183,0 19,7
Trung
Quc
t CT 103.397 100.072 96.964 123.726 133.191 140.630 1,36
Tiu th PB 728 4.407 15.335 27.274 34.218 48.866 67,1
S dng PB 7,0 44,0 158,2 220,4 256,9 366,9 52,4
Nht
Bn
t CT 5.660 5.196 4.874 4.768 4.474 4.326 0,76
Tiu th PB 1.584 1.955 1.816 1.838 1.452 1.177 0,74
S dng PB 279,8 376,3 372,6 385,5 324,5 272,1 97,2
Hn
Quc
t CT 2.033 2.150 2.285 2.288 2.600 2.800 1,38
Tiu th PB 316 563 803 958 783 722 2,28
S dng PB 155,4 261,9 351,4 418,7 301,1 257,9 1,66
Thi
Lan
t CT 10.400 12.300 16.515 17.494 15.654 15.210 1,46
Tiu th PB 18 81 275 1.044 1.561 1.724 95,8
S dng PB 1,7 6,6 16,7 59,7 99,7 133,4 78,5
Vit
Nam
t CT 5.550 5.630 5.940 5.339 6.200 6.350 1,14
Tiu th PB 89 311 155 560 2.267 1.955 22,0
S dng PB 16,0 55,2 26,1 104,9 365,6 307,9 19,2
VN so TG v s
dng phn bn, %
65,8 105,8 30,1 106,8 378.1 318,4 -
* Vi t canh tc, s liu ca 2007 v tiu th phn bn ca 2005.
Ngun: i) t canh tc: FAOSTAT, 2002 and FAOSTAT, 2009 of FAO
ii) Tiu th phn bn: FAOSTAT Database, online. (1961-2001
data: FAO update 06 Sept 2006/ 30 Aug 2007). Patrick Heffer, 2008
37
Ph lc 3. Nng sut la ca Vit Nam v th gii (Tn/ha)
Nm Th gii Chu Vit Nam
Tn/ha % so TG
1990 3,53 3,61 3,18 90,1
1995 3,66 3,73 3,69 100,8
2000 3,88 3,95 4,24 109,3
2005 4,08 4,17 4,88 119,6
2006 4,12 4,19 4,89 118,6
2010 4,37 4,45 5,32 121,7
Tng, 2010 vs 1990% 23,8 23,3 67,3
Ngun: http://www.irri.org/statistics
Ph lc 4. Dn s Vit Nam 2021-2011
Nm Dn s,
1000
ngi
Tng so vi k
trc, TB ngn
ngi/nm
t canh tc/ngi
m2/ngi % so
1960
1921 15.584 -
1930 17.582 222,0
1960 30.172 419,6 1.839 -
1965 33.295 624,6
1970 37.891 919,2 1.485 80,7
1980 53.722 1.583,0 1.106 60,1
1985 59.872 1.230,0
1990 66.016 1.228,8 808 43,9
1995 71.995 1.195,8
2000 77.635 1.128,0 799 43,4
2005 83.120 1.097,0
2010 86.928 761,6 730 39,7
2011 87,840 912,0
-
-
2011 so 1921, % 563,7
Ngun: S liu thng k Vit Nam th k 20, cun 1, 2. NXB Thng k,
nm 2004 v Nin gim thng k hng nm. FAOSTAT, 2002 and
FAOSTAT, 2009
http://www.irri.org/statistics
38
Ph lc 5. nh hng ca cn i v c v v c-hu c n
nng sut la ti Aizu, Fukushima, Nht Bn
Cng thc 1920-1921 1951-1955 1971-1975 1986-1988
NPK 4,35 6,66 7,68 7,74
PK 2,61 3,17 4,71 4,68
NK 4,15 5,42 5,07 6,15
NP 4,03 5,10 6,52 5,39
Chay 2,23 2,49 3,79 3,85
NPK+Phn
chung
8,64 8,81
NPK+Rm r 7,70 8,44
Ngun: Ilka Kimo, 1995
Ph lc 6. Danh mc ti cp B lin quan n phn bn
giai on 2006-2015
Tn ti Thc
hin
Kinh ph,
tr. ng Ch tr
1. Nghin cu s dng ph ph
phm nng nghip nng cao
nng sut, cht lng, nng sn
v ci thin ph nhiu ca t.
2006-
2008 1.200
TS. Trn Th
Tm, Vin
TNNH.
2. Nghin cu phn bn chc
nng, chuyn dng cho cy trng
v phng php s dng thch
hp
2006-
2008 1.200
TS. Bi Huy
Hin, Vin
TNNH
3. Nghin cu xy dng quy trnh
x l rm r trn ng rung lm
phn bn hu c BSCL v
BSH.
2009-
2011 2.000
TS. Trn Th
Ngc Sn,
Vin La
BSCL
TI LIU THAM KHO
Ting Vit
1. B Nng nghip v PTNT, 2012. Bo co tng kt thc hin k hoch nm 2011 v trin khai k hoch 2012.
2. B Nng nghip v PTNT, 2013. Bo co tng kt thc hin k hoch nm 2012 v trin khai k hoch 2013.
39
3. Nin gim thng k nm 2005, 2010 v 2011. NXB Thng k 2006, 2011 v 2012.
4. S liu thng k VN th k 20, Quyn 1, t 1921 n 1975 v Quyn 2, t 1976 n 2000. NXB Thng k, 2004
5. S Nng nghip v PTNT Nam nh. 10/2006. Bo co D n: Xy dng m hnh la cao sn ging My Son 2, My Son 4, D.u
527 bng quy trnh canh tc mi ca cng ty Ging cy trng Khoa
Nng T Xuyn, Trung Quc nhm xc nh tim nng nng sut
v la xun, tng bc hon thin quy trnh k thut thm canh to
bc t ph mi v nng sut, sn lng la Xun.
6. Vin Th nhng Nng ha (1990). Nghin cu c s khoa hc ca cc bin php nng cao ph nhiu thc t mt s loi t ( ti
02A-0601 thuc chng trnh 02A).
7. Vin Th nhng Nng ha, 1995. Yu t dinh dng hn ch nng sut v chin lc qun l dinh dng cy trng. Bo co ti cp
Nh nc KN-01-10. NXB Nng nghip.
8. Vin Th nhng Nng ha, 2005. S tay phn bn. NXB Nng nghip.
9. Nguyn Vn B, 1997. Phn ln Supe-Tecm: Hng i trin vng cho mt nn nng nghip sinh thi bn vng. Khoa hc t, s 9-
1997.
10. Nguyn Vn B v ctv. Hin trng s dng phn bn ca h nng dn min Bc Vit nam. Bo co Hi tho quc t "Quan im v
qun l dinh dng tng hp cho cy trng min Bc Vit Nam".
H Ni, 26-27/5/1998.
11. Nguyn Vn B, 2003. Bn phn cn i cho cy trng Vit Nam: T l lun n thc tin. NXB Nng nghip.
12. Nguyn Vn B, 2009. Khoa hc cng ngh v sn xut la go Vit Nam gp phn m bo an ninh lng thc quc gia. Bo co
trnh by ti Hi tho: Khoa hc v cng ngh vi pht trin Kinh
t-X hi v hi nhp quc t nhn k nim 50 nm B Khoa hc
v cng ngh. H Ni, ngy 26 thng 12 nm 2009.
13. Trng Hng, 2012. Bo co chuyn : iu tra, nh gi thc trng cung ng, s dng v nguyn nhn gy tht thot phn bn v
c a lng i vi c ph vi v c ph ch thuc ti khoa hc
cp Nh nc Nghin cu hiu lc trc tip v tn d ca phn v
c a lng i vi la, ng, c ph lm c s cn i cung cu phn
bn Vit Nam, thc hin trong giai on 2011-2015.
40
14. Nguyn Hun, 2012. TKV o p doanh nghip sn xut phn bn. Tp ch Ma Vng, s 2, ngy 25/12/2012, trang 14-15.
15. Nguyn Tin Huy, 1995. My nhn xt v dinh dng la lai trong qu trnh m rng sn xut H Ty. Bo co Hi tho: Dinh dng
cho la lai, H Ni, 30/11/1995
16. Nguyn Hc Thy, 2012. Cn pht huy ni lc ca phn bn Vit Nam. Tp ch Ma Vng, s 2, ngy 25/12/2012, trang 24-25
17. Nguyn Hu Thy, 1980. Mt s kt qu nghin cu v bnh o n. Kt qu nghin cu Khoa hc k thut 1969-1979 - Vin Bo v
thc vt. NXB Nng nghip, H Ni.
Ting Anh
18. Fertilizing Crops to Improve Human Health: a Scientific Review, Volume 1. Food and Nutrition Security. International Plant Nutrition
Institute. Norcross, GA, USA and International Fertilizer Industry
Association Paris, France. 2012
19. IFA, 2012. Global supply and demand outlook for fertilizer and raw materials. [email protected] www.fertilizer.org
20. Balu L. Bumb and Carlos A. Baanante, 1996. The Role of Fertilizers in sustaining Food Security and Protecting the Environment to 2020.
IFPRI, Washington D.C.
21. Nguyen Van Bo, Ernst Mutert, Cong Doan Sat, 2003. Balcrop: Balanced fertilization for better crops in Vietnam. - 1st ed. Oxford
Graphic Printers.
22. Dobermann Achim and Thomas Fairhurst, 2000. Rice Nutrient Disorders and Nutrient Managemnet. IRRI.
23. Dongxin FENG, 2012. Agricultural Researh for Development at CAAS. Roundtable Consultation on Agricultural Extension. Beijing,
March 15-17, 2012
24. I. Kimmo, 1992. Balanced fertilization. FADINAP, Bangkok.
25. Patrick Heffer, 2008. IFA, 2008. Assessment of Fertilizer Use by Crop at the Global Level.
26. Nguyen Cong Thanh, Baldeo Singh, 2006. Trend in rice production and export in Vietnam. Omonrice 14, p.111-123. 2006
http://www.fertilizer.org/
41
SUMMARY
IMPROVING FERTILIZER USE EFFICIENCY FOR CROPS
IN VIETNAM
Nguyen Van Bo9
Vietnam is an agricultural-based economy with limited land
resources and a high population. The average cultivated land per capita
in Vietnam is only 0.104 ha, which is only 8.7% of the world average. In
order to feed an increasing population with such low and reducing land
resoures the only solution is to improve crop productivity.
Vietnamese farmers started using inorganic fertilizer very late,
commencing in the 1960s. The adoption of fertilizers turned agriculture
in Vietnam from farming based on extensive management of inherent soil
fertility to one based on intensive use of fertilizers.
According to a recent survey, fertilizers use and crop yield are
highly positively correlated. Over a period of 91 years the area sown to
rice increased by only 1.64 times, but yield has increased 4.35 times. The
same tendency can be seen with other crops. The yield of coffee has
increased 2.88 times in 22 years; tea 14.1 times in 68 years, and maize
3.75 times in 36 years. As for fertilizer use, consumption has increased
from 89,000 tonnes of N+P2O5+K2O in 1961 to 2,774,000 tonnes in
2012. In combination with the increase in the area under agriculture, the
average fertilizers rates have increased from 12-15kg of nutrients per ha
to 200kg per ha during the same period. According to the Chinese
Academy of Agricultural Sciences (2012), fertilizers have contributed up
to 40% of the observed crop productivity increase in China. The same or
higher is probably true in Vitenam.
Due to the high demand for fertilizers and associated benefits for
fertilizer businesses, many small fertilizers companies have used
simple equipments and technologies to produce fake and low quality
fertilizers, causing chaos in the fertilizer market. The state has
introduced a registered fertilizer list to limit the impact of fake
fertilizers, but this has proved to be ineffective.
Low fertilizer use efficiency is one of the main concern in
agriculture. On average, the recovery rate for applied N is only 40-45%;
for P is about 25-30 % (including the residual effect) and for K it is 55-
9 President, Vietnam Academy of Agricultural Sciences
42
60%. Inefficient fertilizer use and subsequent losses not only increase
production costs, so reducing farmer incomes, but they also cause
negative environmental impacts, such as eutrophication of ground and
surface water, increased GHG emmissions, and more.
Despite the importance of fertilizers in agriculture, research on
fertilizer use efficiency in Vietnam has not been paid attention to and
funded appropriately. For the last 10 years, most of the achievements in
fertilizer use and management have come from international cooperation,
especially with PPI/PPIC/IPNI, IPI, IFA, IFDC, IRRI, CIAT, ACIAR,
and other universities or research institutions. A higher national and
international support for research in this critical area is a necessity.