ROZPORZDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1)

z dnia 23 grudnia 2008 r.

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk

Na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 2 lit. a i b ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z pn. zm.2)) zarzdza si, co nastpuje:

1. Okrela si podstaw programow: 1) wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziaw przedszkolnych

w szkoach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego, stanowic zacznik nr 1 do rozporzdzenia;

2) ksztacenia oglnego dla: a) szk podstawowych, stanowic zacznik nr 2 do rozporzdzenia, b) uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub

znacznym w szkoach podstawowych i gimnazjach, stanowic zacznik nr 3 do rozporzdzenia,

1) Minister Edukacji Narodowej kieruje dziaem administracji rzdowej owiata i wychowanie, na

podstawie 1 ust. 2 rozporzdzenia Prezesa Rady Ministrw z dnia 16 listopada 2007 r. w sprawie szczegowego zakresu dziaania Ministra Edukacji Narodowej (Dz. U. Nr 216, poz. 1591).

2) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostay ogoszone w Dz. U. z 2004 r. Nr 273, poz. 2703 i

Nr 281, poz. 2781, z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400 i Nr 249, poz. 2104, z 2006 r. Nr 144, poz. 1043, Nr 208, poz. 1532 i Nr 227, poz. 1658, z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280 i Nr 181, poz. 1292 oraz z 2008 r. Nr 70, poz. 416, Nr 145, poz. 917 i Nr 216, poz.1370.

2

c) gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, stanowic zacznik nr 4 do rozporzdzenia,

d) zasadniczych szk zawodowych, stanowic zacznik nr 5 do rozporzdzenia,

e) szk policealnych, stanowic zacznik nr 6 do rozporzdzenia, f) szk specjalnych przysposabiajcych do pracy dla uczniw z upoledzeniem

umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw z niepenosprawnociami sprzonymi, stanowic zacznik nr 7 do rozporzdzenia.

2. Przepisy rozporzdzenia nie dotycz ksztacenia dzieci i modziey z upoledzeniem umysowym w stopniu gbokim.

3. Podstaw programow wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziaw przedszkolnych w szkoach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego, okrelon w zaczniku nr 1 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si poczwszy od roku szkolnego 2009/2010.

4. 1. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk podstawowych, okrelon w zaczniku nr 2 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010, w klasach I szkoy podstawowej.

2. W pozostaych klasach szkoy podstawowej, do zakoczenia cyklu ksztacenia w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk podstawowych, okrelon w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. Nr 51, poz. 458, z pn. zm.), z zastrzeeniem ust. 3.

3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci szkoy podstawowej, w roku szkolnym 2009/2010 2013/2014 w klasach IV-VI szkoy podstawowej, w ktrych stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk podstawowych, dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej

3

opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o stosowaniu dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szk podstawowych, okrelonej w zaczniku nr 2 do niniejszego rozporzdzenia.

5. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkoach podstawowych i gimnazjach, okrelon w zaczniku nr 3 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010.

6. 1. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla gimnazjw, okrelon w zaczniku nr 4 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010, w klasach I gimnazjum.

2. W pozostaych klasach gimnazjum, do zakoczenia cyklu ksztacenia w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla gimnazjw, okrelon w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia, o ktrym mowa w 4 ust. 2, z zastrzeeniem ust. 3.

3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci gimnazjum, w roku szkolnym 2009/2010 i 2010/2011 w klasach II i III gimnazjum, w ktrych stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla gimnazjw, dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o stosowaniu dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy programowej ksztacenia oglnego dla gimnazjw, okrelonej w zaczniku nr 4 do niniejszego rozporzdzenia.

7. 1. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, okrelon w zaczniku nr 4 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si:

1) poczwszy od roku szkolnego 2012/2013, w klasach I liceum oglnoksztaccego, liceum profilowanego i technikum;

2) poczwszy od roku szkolnego 2015/2016, w klasach I uzupeniajcego liceum oglnoksztaccego i technikum uzupeniajcego.

4

2. W pozostaych klasach szk wymienionych w ust. 1, do zakoczenia cyklu ksztacenia w tych szkoach, stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla tych szk, okrelon w zaczniku nr 4 do rozporzdzenia, o ktrym mowa w 4 ust. 2, z zastrzeeniem ust. 3.

3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci szkoy ponadgimnazjalnej, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010, we wszystkich klasach liceum oglnoksztaccego, liceum profilowanego i technikum, w ktrych stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla tych szk, dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o stosowaniu dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy programowej ksztacenia oglnego dla tych szk, okrelonej w zaczniku nr 4 do niniejszego rozporzdzenia.

8. 1. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych, okrelon w zaczniku nr 5 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2012/2013, w klasach I zasadniczej szkoy zawodowej.

2. W pozostaych klasach zasadniczej szkoy zawodowej, do zakoczenia cyklu ksztacenia w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych, okrelon w zaczniku nr 5 do rozporzdzenia, o ktrym mowa w 4 ust. 2, z zastrzeeniem ust. 3.

3. W zalenoci od potrzeb i moliwoci zasadniczej szkoy zawodowej, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010, we wszystkich klasach zasadniczej szkoy zawodowej, w ktrych stosuje si dotychczasow podstaw programow ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych, dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o stosowaniu dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka podstawy programowej ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych, okrelonej w zaczniku nr 5 do niniejszego rozporzdzenia.

9. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk policealnych, okrelon w zaczniku nr 6 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010.

5

10. Podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk specjalnych przysposabiajcych do pracy dla uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw z niepenosprawnociami sprzonymi, okrelon w zaczniku nr 7 do niniejszego rozporzdzenia, stosuje si, poczwszy od roku szkolnego 2009/2010.

11. Traci moc rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. Nr 51, poz. 458, z pn. zm.3)).

12. Rozporzdzenie wchodzi w ycie po upywie 14 dni od dnia ogoszenia.

Minister Edukacji Narodowej

3) Zmiany wymienionego rozporzdzenia zostay ogoszone w Dz. U. z 2003 r. Nr 210, poz. 2041, z 2005 r. Nr 19, poz. 165, z 2006 r. Nr 228, poz. 1669, z 2007 r. Nr 157, poz. 1100 i Nr 171, poz. 1211 oraz z 2008 r. Nr 159, poz. 992.

1

U Z A S A D N I E N I E

Rozporzdzenie stanowi wykonanie upowanienia zawartego w art. 22 ust. 2 pkt 2 lit. a i b ustawy z dnia 7 wrzenia 1991 r. o systemie owiaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z pn. zm.). Na podstawie tego przepisu, minister waciwy do spraw owiaty i wychowania zobowizany jest do wydania rozporzdzenia okrelajcego podstawy programowe wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk.

Zmianie w stosunku do obecnie obowizujcych przepisw rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. Nr 51, poz. 458, z pn. zm.) ulegaj:

1) podstawa programowa wychowania przedszkolnego (zacznik nr 1 do obowizujcego rozporzdzenia);

2) podstawa programowa ksztacenia oglnego dla: a) szk podstawowych i gimnazjw (zacznik nr 2 do obowizujcego

rozporzdzenia), b) licew oglnoksztaccych, licew profilowanych, technikw,

uzupeniajcych licew oglnoksztaccych i technikw uzupeniajcych (zacznik nr 4 do obowizujcego rozporzdzenia);

c) zasadniczych szk zawodowych (zacznik nr 5 do obowizujcego rozporzdzenia).

Nie ulega natomiast zmianie podstawa programowa ksztacenia oglnego dla: 1) uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym

w szkoach podstawowych i gimnazjach (zacznik nr 3 do obowizujcego rozporzdzenia);

2) szk policealnych (zacznik nr 7 do obowizujcego rozporzdzenia); 3) szk specjalnych przysposabiajcych do pracy dla uczniw z upoledzeniem

umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniw z niepenosprawnociami sprzonymi (zacznik nr 8 do obowizujcego rozporzdzenia).

W rozporzdzeniu nie okrela si ju podstawy programowej ksztacenia oglnego dla szk ponadpodstawowych (zacznik nr 6 do obowizujcego rozporzdzenia), bowiem od roku szkolnego 2009/2010 szkoy te nie bd ju funkcjonoway.

2

Podstawa programowa okrela cele i treci nauczania, umiejtnoci uczniw oraz zadania wychowawcze szkoy, ktre s uwzgldniane odpowiednio w programach wychowania przedszkolnego oraz w programach nauczania. Regulacja treci ksztacenia w jzyku efektw ksztacenia, poprzez okrelenie wymaga na koniec kadego etapu edukacyjnego, ma na celu precyzyjne okrelenie tego, czego szkoa zobowizana jest nauczy przecitnego ucznia. Przywizanie szczeglnej wagi do efektw ksztacenia, dokonujce si aktualnie w systemach edukacji krajw Europy, bdzie szo w parze ze zwikszeniem autonomii szkoy w zakresie ksztatowania procesu ksztacenia. Pozwoli to szkole na taki dobr metod nauczania, ktry w kontekcie uwarunkowa jej pracy w sposb optymalny zapewni osignicie opisanych w podstawie efektw ksztacenia. Precyzyjny opis wymaga na koniec kadego etapu ksztacenia zapewni take spjno procesu nauczania w obrbie caego systemu szkolnictwa.

Sformuowanie podstawy programowej ksztacenia oglnego w jzyku wymaga (gwne kierunki oraz cele ksztacenia w danej dziedzinie sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, za treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych) stanowi take pierwszy krok do wypenienia zalece Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia si przez cae ycie (Dz. Urz. UE C z 6.05.2008 r., str. 1). Oprcz korzyci pyncych z precyzyjnego okrelenia wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na kadym etapie ksztacenia, celem rozporzdzenia jest take poprawa jakoci edukacji, osignicie spjnego programowo procesu ksztacenia, dostosowanego do moliwoci i indywidualnych potrzeb uczniw oraz uwzgldniajcego zwikszone aspiracje edukacyjne uczniw i modziey.

We wspczesnych badaniach edukacyjnych identyfikowane s trzy podstawowe obszary ksztacenia: umiejtno czytania ze zrozumieniem, umiejtnoci matematyczne oraz umiejtno rozumowania waciwego dla nauk przyrodniczych, ktre cznie stanowi o przygotowaniu ucznia do dalszej drogi zawodowej i edukacyjnej, niezalenie od jej szczegowego profilu. Tylko w obszarze czytania ze zrozumieniem wyniki polskich uczniw w tych badaniach s

3

zadowalajce; w pozostaych dwch - wyniki polskich uczniw wypadaj poniej przecitnego wyniku dla krajw wysokorozwinitych, zrzeszonych w OECD. Z tych bada wynika, e najwiksz saboci ksztacenia oglnego w polskim systemie owiaty jest niedostateczne rozwijanie umiejtnoci samodzielnego mylenia uczniw. Tymczasem szeroko rozumiana umiejtno rozumowania jest dzi potrzebna kademu dla sprawnego poruszania si w wiecie natoku informacji oraz rozumienia otaczajcego wiata. Szkoa powinna rozwija u uczniw umiejtno rozumowania, za podstawa programowa ksztacenia oglnego powinna koncentrowa uwag nauczycieli na realizacji tego zadania. Wprowadzenie w 1999 r. gimnazjw przeduyo powszechne ksztacenie oglne o rok. Zamiast dawnej omioklasowej szkoy podstawowej, kady ucze w nowej szkole podstawowej i gimnazjum cznie otrzyma dziewi lat powszechnego ksztacenia oglnego, zakoczonego egzaminem zewntrznym. Zmiana ta przyniosa pozytywne rezultaty, znacznie ograniczajc odsetek uczniw wypadajcych najsabiej w porwnawczych badaniach midzynarodowych i przyczynia si do wyrwnywania szans edukacyjnych jednoczenie poprawiajc redni wynik caej populacji polskich uczniw. Jednake, zaoenia przyjtego w aktualnie obowizujcej podstawie programowej, e w trakcie nauki w gimnazjum pomieci si cay cykl ksztacenia oglnego nie udaje si efektywnie zrealizowa.

Ponadto, wprowadzenie obowizkowego rocznego przygotowania przedszkolnego w 2004 r. wyduyo wprawdzie edukacj o rok, ale program ksztacenia przedszkolnego nie zosta w sposb zadawalajcy powizany z programem ksztacenia wczesnoszkolnego: z jednej strony w zerwce dziecko spdza zbyt wiele czasu na zajciach typowo szkolnych; z drugiej nauczanie pocztkowe dzieci zaledwie o kilka miesicy starszych stanowi dla wielu z nich zbyt wysoko ustawion przeszkod. Przedmiotowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego uwzgldnia aspiracje przewaajcej (znacznie wikszej ni podczas tworzenia obecnej podstawy) czci uczniw do zdobycia przynajmniej wyksztacenia redniego oraz konieczno pogbionego ksztacenia kadego absolwenta szkoy koczcej si egzaminem maturalnym w zakresie wybranych przedmiotw w celu zdobycia przez kadego ucznia gbokiej wiedzy w zakresie jego zainteresowa i uzdolnie, co w efekcie zapewni mu take lepsze przygotowanie do podjcia studiw wyszych.

4

Wprowadzane zmiany zapewni konsekwentn cigo programow od chwili pierwszego kontaktu dziecka ze szko a do uzyskania kocowego wiadectwa. Powizanie programowe gimnazjum i szkoy ponadgimnazjalnej umoliwi przede wszystkim spokojn, pen realizacj podstawowego zakresu wyksztacenia oglnego.

Celem zmian jest rwnie zwikszenie moliwoci indywidualizacji nauki poprzez pewne zrnicowanie programu w zalenoci od zainteresowa uczniw oraz lepsze przygotowanie uczniw do podjcia nauki w szkoach wyszych i aktywnoci na rynku pracy.

Przy opracowywaniu przedmiotowej podstawy programowej uwzgldniono polityki horyzontalne Unii Europejskiej (polityk rwnoci pci, spoeczestwa informacyjnego oraz zrwnowaonego rozwoju). Podstawa programowa ksztacenia oglnego uwzgldniania take Zalecania Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia si przez cae ycie (2006/962/WE). Wpisuje si rwnie w realizacj zaoe Strategii Lizboskiej w obszarze edukacji, takich jak: poprawa efektywnoci i jakoci ksztacenia, poprawa dostpnoci edukacji dla wszystkich, zblienie ksztacenia do ycia, podniesienie poziomu umiejtnoci kluczowych, pooenie nacisku na ksztacenia w kierunkach technicznych, cisych i przyrodniczych. Przewiduje si, e zmiany programowe przyczyni si do osignicia celw okrelonych przez Komisj Europejsk w Programie Edukacja i Szkolenia 2010, takich jak: rozwijanie kompetencji kluczowych (porozumiewanie si w jzyku ojczystym, porozumiewanie si w jzykach obcych, kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, kompetencje informatyczne, kompetencje spoeczne i obywatelskie, umiejtno uczenia si, rozwizywania problemw w twrczy sposb, inicjatywno i przedsibiorczo, wiadomo i ekspresja kulturalna), co przyczyni si od osigania lepszych wynikw polskich uczniw w midzynarodowych badaniach OECD/PISA, zwikszenia odsetka osb z wyksztaceniem minimum rednim, lepszego przygotowania do studiw (zwaszcza na kierunkach matematycznych, innych nauk cisych i technicznych) oraz aktywnoci na rynku pracy. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego zosta opracowany przez zesp ponad 100 ekspertw, zoony z wybitnych przedstawicieli polskiego wiata nauki oraz dowiadczonych nauczycieli, metodykw

5

i pracownikw systemu egzaminacyjnego. Przygotowana przez ten zesp wstpna wersja projektu zostaa poddana szerokiej konsultacji spoecznej. Eksperci przeanalizowali ponad 2,5 tysica opinii i uwag oraz ponad 200 recenzji sporzdzonych na zamwienie Ministerstwa Edukacji Narodowej przez ekspertw w poszczeglnych dziedzinach ksztacenia.

Rozporzdzenie jest realizowane przy dofinansowaniu ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki, priorytet III, tytu projektu Doskonalenie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk pod ktem jej zgodnoci z wymogami gospodarki opartej na wiedzy.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli, oddziaw przedszkolnych w szkoach podstawowych oraz innych form wychowania przedszkolnego (zacznik nr 1 do rozporzdzenia) opisuje podstawowe zaoenia wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym. Wymienia on obszary dziaalnoci edukacyjnej przedszkola, dla ktrych okrelone s kompetencje, ktrymi powinny charakteryzowa si dzieci pod koniec wychowania przedszkolnego. Opis tych kompetencji jest na tyle precyzyjny, by dzieci rozpoczynajce nauk w szkole, byy do niej przygotowane niezalenie od tego, do jakiej formy edukacji przedszkolnej uczszczay.

W podstawie programowej wychowania przedszkolnego okrelono rwnie zalecane warunki i sposb realizacji tej podstawy. Wrd tych zalece naley wskaza przede wszystkim przeprowadzanie przez nauczyciela przedszkola diagnozy przedszkolnej w roku szkolnym poprzedzajcym termin rozpoczcia przez dziecko nauki w szkole. Celem diagnozy ma by zgromadzenie informacji, ktre pomog nauczycielom przedszkola opracowa i zrealizowa indywidualny program wspomagania i korygowania rozwoju kadego dziecka, tak aby byo ono jak najlepiej przygotowane do nauki w szkole.

Nowa podstawa programowa wychowania przedszkolnego bdzie realizowana od roku szkolnego 2009/2010 w przedszkolach, oddziaach przedszkolnych w szkoach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego.

6

Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych (zacznik nr 2 do rozporzdzenia) obejmuje dwa etapy edukacyjne: etap I (klasy I-III szkoy podstawowej) oraz etap II (klasy IV-VI szkoy podstawowej). Dotychczasowe ksztacenie zintegrowane (I etap klasy I-III) okrela si mianem edukacji wczesnoszkolnej, ktrej celem jest stopniowe i moliwie agodne przeprowadzenie dzieci z ksztacenia caociowego do nauczania przedmiotowego w wyszych klasach szkoy podstawowej. Z uwagi na moliwoci rozwojowe ucznia klasy I, zakres wiadomoci i umiejtnoci ustalony zosta odrbnie dla ucznia koczcego klas I oraz w formie wymaga dla ucznia koczcego klas III. Wymagania te zostay sformuowane w sposb zakadajcy przeprowadzenie ucznia przez ten etap w sposb jak najbardziej przyjazny i zachcajcy do podejmowania indywidualnej aktywnoci oraz wsppracy z innymi uczniami.

Zakres wiadomoci i umiejtnoci, jakimi ma dysponowa ucze koczcy klas pierwsz, a pniej klas trzeci ustalono tak, by nauczyciel mg je zrealizowa z uczniami o przecitnych moliwociach. Przedmiotowa podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej umoliwia w szczeglnoci indywidualizacj nauczania, ze wzgldu na rnice dojrzaoci, ktre obserwuje si pomidzy dziemi.

Dla podkrelenia cigoci procesu edukacji, w podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej wyodrbnione zostay poszczeglne obszary edukacyjne: edukacja polonistyczna, jzyk obcy, edukacja muzyczna, edukacja plastyczna, edukacja spoeczna, edukacja przyrodnicza, edukacja matematyczna, zajcia komputerowe, zajcia techniczne, wychowanie fizyczne oraz etyka. Okrelono rwnie wiadomoci i umiejtnoci wymagane po zakoczeniu tego etapu edukacyjnego dla przedmiotu jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk kaszubski. Edukacja w tych obszarach jest w sposb spjny skorelowana zarwno z wychowaniem przedszkolnym, jak te z nauk na kolejnych etapach edukacyjnych.

Edukacja wczesnoszkolna - tak jak dotychczas - bdzie realizowana w formie ksztacenia zintegrowanego.

Dla II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI) okrela si podstaw programow dla nastpujcych przedmiotw: jzyk polski, jzyk obcy, muzyka, plastyka, historia i spoeczestwo, przyroda, matematyka, zajcia techniczne, zajcia komputerowe, wychowanie fizyczne, etyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk

7

regionalny jzyk kaszubski. W stosunku do obowizujcej podstawy programowej wyodrbniony zosta dodatkowy przedmiot wychowanie do ycia w rodzinie, ktrego treci nauczania s w dotychczas obowizujcej podstawie programowej uwzgldnione jedynie w ramach cieki edukacyjnej wychowanie do ycia w spoeczestwie (modu wychowanie do ycia w rodzinie).

Podstawa programowa ksztacenia oglnego nie zawiera na adnym z etapw edukacyjnych dotychczasowych cieek edukacyjnych treci tych cieek zostay w peni uwzgldnione w podstawie programowej poszczeglnych zaj edukacyjnych. Przykadowo, na II etapie edukacyjnym elementy edukacji medialnej bd realizowa wszyscy nauczyciele w ramach prowadzonych zaj. Edukacja ekologiczna i prozdrowotna bdzie realizowana w szczeglnoci w ramach przedmiotu przyroda oraz wychowanie fizyczne, wychowanie do ycia w spoeczestwie (modu edukacja regionalna dziedzictwo kulturowe w regionie oraz modu wychowanie patriotyczne i obywatelskie) w ramach przedmiotw historia i spoeczestwo, jzyk polski, plastyka i muzyka.

Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych bdzie realizowana poczwszy od roku szkolnego 2009/2010 w I klasach szk podstawowych. W pozostaych klasach szkoy podstawowej, do czasu zakoczenia cyklu ksztacenia w tej szkole, stosuje si dotychczasow podstaw programow. W klasach realizujcych dotychczasow podstaw programow dopuszcza si stosowanie nowej podstawy programowej dla przedmiotw jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka w celu uatwienia organizowania przez szko zaj z tych przedmiotw. Szczeglnie w przypadku maych szk, optymalne wprowadzenie nowych rozwiza organizacyjnych proponowanych dla tych przedmiotw, moe wymaga wprowadzenia ich od razu dla dwch lub trzech rocznikw uczniw. Decyzj w tej sprawie bdzie podejmowa dyrektor szkoy (po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej).

W zaczniku nr 4 do rozporzdzenia okrelona zostaa podstawa programowa ksztacenia oglnego dla gimnazjw (III etap edukacyjny) i szk ponadgimnazjalnych (IV etap edukacyjny), ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego. W rozporzdzeniu zczono programowo gimnazjum i szko ponadgimnazjaln, w celu unowoczenienia programu szkoy i uniknicie mao skutecznej, dwukrotnej

8

pospiesznej realizacji tych samych treci programowych. Z dotychczasowych dowiadcze wynika, e okres 3 lat jest zbyt krtki, by pomieci w nim peny cykl ksztacenia oglnego i uzyska satysfakcjonujce efekty ksztacenia. Zczenie programowe gimnazjum i szkoy ponadgimnazjalnej polegajce na wydueniu powszechnego ksztacenia w gimnazjum o ksztacenie w szkole ponadgimnazjalnej spowoduje, i uczniowie uzyskaj solidne podstawy wiedzy i umiejtnoci w kadej dziedzinie ksztacenia.

Dla gimnazjum okrelona zostaa podstawa programowa dla nastpujcych przedmiotw: jzyk polski, jzyki obce nowoytne, muzyka, plastyka, historia, wiedza o spoeczestwie, geografia, biologia, chemia, fizyka, matematyka, informatyka, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w rodzinie, etyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny - kaszubski. W stosunku do dotychczasowej podstawy programowej dla III etapu edukacyjnego wyodrbniony zosta jeden dodatkowy przedmiot, tj. edukacja dla bezpieczestwa, dla ktrego ustalona zostaa podstawa programowa (dotychczas dla gimnazjum bya przewidziana cieka edukacyjna edukacja obronna). Ponadto, dla gimnazjum okrela si podstaw programow dla dwch przedmiotw, ktre bd miay charakter uzupeniajcy, tj. zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne. Wprowadzenie tych zaj w szkole ma na celu umoliwienie odkrywania i rozwijania indywidualnych zdolnoci i zainteresowa uczniw oraz wzbogacenie oferty szkoy.

Na IV etapie edukacyjnym przedmioty bd mogy by nauczane w zakresie podstawowym lub w zakresie rozszerzonym:

1) tylko w zakresie podstawowym - przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy przedsibiorczoci, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w rodzinie i etyka;

2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym: a) jzyk polski, jzyk obcy nowoytny na poziomie IV.1, matematyka,

jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk kaszubski; ucze realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegowe dla zakresu rozszerzonego obejmuj take wszystkie wymagania szczegowe dla zakresu podstawowego),

9

b) historia, wiedza o spoeczestwie, geografia, biologia, chemia, fizyka i informatyka; ucze obowizkowo realizuje zakres podstawowy (zakres rozszerzony stanowi kontynuacj nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym);

3) tylko w zakresie rozszerzonym: historia muzyki, historia sztuki, jzyk aciski i kultura antyczna, filozofia.

Dla uczniw, ktrzy wybior ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw matematyczno-przyrodnicznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy historia i spoeczestwo, ktry poszerzy ich wiedz w zakresie nauk humanistycznych oraz ksztatuje postawy obywatelskie. Natomiast, dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw humanistycz-nych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy przyroda, ktry poszerzy ich wiedz w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych. Na III i IV etapie edukacyjnym wprowadza si ponadto przedmioty uzupeniajce, ktre maj na celu dostosowania oferty szkoy do zainteresowa uczniw:

1) na III etapie edukacyjnym - zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne; 2) na IV etapie edukacyjnym - zajcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.

Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych nie zawiera dotychczasowych cieek edukacyjnych, ktrych treci zostay uwzgldnione w podstawach programowych poszczeglnych przedmiotw.

Podstawa programowa dla gimnazjw i szk ponadgimanzjalnych bdzie wdraana stopniowo, tj.:

a) od roku szkolnego 2009/2010 w klasach I gimnazjum; b) od roku szkolnego 2012/2013 w klasach I licew oglnoksztaccych, licew

profilowanych i technikw; c) od roku szkolnego 2015/2016 w klasach I uzupeniajcych licew

oglnoksztaccych i technikw uzupeniajcych. W pozostaych klasach tych szk do czasu zakoczenia cyklu ksztacenia w tych szkoach bdzie stosowana dotychczasowa podstawa programowa. Dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, bdzie mg postanowi

10

o stosowaniu nowej podstawy programowej dla przedmiotw: jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka w pozostaych klasach gimnazjum. Proponuje si, aby rwnie w szkoach ponadgimnazjalnych, w ktrych nowa podstawa programowa bdzie realizowana poczwszy od roku szkolnego 2012/2013 w klasach I tych szk, ju w roku szkolnym 2009/2010 moliwe byo stosowanie nowej podstawy programowej dla przedmiotw jzyk obcy nowoytny, wychowanie fizyczne i etyka, w celu stopniowego wdraania szkoy do nowych rozwiza organizacyjnych proponowanych w nauczaniu tych przedmiotw. W tym przypadku rwnie decyzja bdzie naleaa do dyrektora szkoy (po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej). Zacznik nr 5 do rozporzdzenia zawiera podstaw programow ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych. Poniewa dobre wyksztacenie oglne nie tylko wspomaga wykonywanie wyuczonego zawodu, ale take stanowi baz do podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz ewentualnej ich zmiany, dla zasadniczych szk zawodowych okrela si ten sam katalog przedmiotw oglnoksztaccych jak dla szk ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, czyli: jzyk polski, jzyk obcy nowoytny, historia, wiedza o spoeczestwie, podstawy przedsibiorczoci, geografia, biologia, chemia, fizyka, matematyka, informatyka, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w rodzinie i etyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny - kaszubski (dotychczas obowizujca podstawa programowa nie przewiduje w zasadniczej szkole zawodowej przedmiotw biologia i chemia). Tylko dla jzyka polskiego i matematyki okrelono dla zasadniczych szk zawodowych odrbne wymagania. W przypadku pozostaych przedmiotw obowizywa bdzie podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk ponadgimnazjalnych, ktrych ukoczenie umoliwia uzyskanie wiadectwa dojrzaoci po zdaniu egzaminu maturalnego, z tym e wycznie w zakresie podstawowym. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla zasadniczych szk zawodowych nie zawiera dotychczasowych cieek edukacyjnych, ktrych treci zostay w caoci uwzgldnione w podstawach programowych poszczeglnych przedmiotw. Edukacja w szkole ponadgimnazjalnej, w tym rwnie zasadniczej szkoy zawodowej bdzie zamykaa rozpoczty w gimnazjum cykl ksztacenia

11

oglnego, ktry zapewni wszystkim uczniom solidne podstawy wyksztacenia oglnego.

1

Zacznik nr 2

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA SZK PODSTAWOWYCH

Ksztacenie oglne w szkole podstawowej tworzy fundament wyksztacenia szkoa agodnie wprowadza uczniw w wiat wiedzy, dbajc o ich harmonijny rozwj intelektualny, etyczny, emocjonalny, spoeczny i fizyczny. Ksztacenie to dzieli si na dwa etapy edukacyjne:

1) I etap edukacyjny, obejmujcy klasy I-III szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna;

2) II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IV-VI szkoy podstawowej.

Celem ksztacenia oglnego w szkole podstawowej jest: 1) przyswojenie przez uczniw podstawowego zasobu wiadomoci na temat faktw,

zasad, teorii i praktyki, dotyczcych przede wszystkim tematw i zjawisk bliskich dowiadczeniom uczniw;

2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystywania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw;

3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie.

Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego w szkole podstawowej nale:

1) czytanie rozumiane zarwno jako prosta czynno, jako umiejtno rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstw w zakresie umoliwiajcym zdobywanie wiedzy, rozwj emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w yciu spoeczestwa;

2) mylenie matematyczne umiejtno korzystania z podstawowych narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowa matematycznych;

3) mylenie naukowe umiejtno formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa;

4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzyku obcym, zarwno w mowie, jak i w pimie;

5) umiejtno posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym take dla wyszukiwania i korzystania z informacji;

6) umiejtno uczenia si jako sposb zaspokajania naturalnej ciekawoci wiata, odkrywania swoich zainteresowa i przygotowania do dalszej edukacji;

7) umiejtno pracy zespoowej.

Jednym z najwaniejszych zada szkoy podstawowej jest ksztacenie umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbao o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela.

Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z

2

rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw.

Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.

Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw.

Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest ksztatowanie u uczniw nawyku dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.

Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa w szkole podstawowej opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalifikacji, w jzyku efektw ksztacenia1). Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.

Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy,

obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze

wychowawczym; 3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb

danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze profilaktycznym.

Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program profilaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela.

Obok zada wychowawczych i profilaktycznych nauczyciele wykonuj rwnie dziaania opiekucze odpowiednio do istniejcych potrzeb.

1) Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).

3

Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si ponadto do ich moliwoci psychofizycznych oraz tempa uczenia si.

Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych dzieli si na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujcy klasy I-III szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie ksztacenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IV-VI szkoy podstawowej, podczas ktrego realizowane s nastpujce przedmioty:

1) jzyk polski; 2) jzyk obcy nowoytny; 3) muzyka; 4) plastyka; 5) historia i spoeczestwo; 6) przyroda; 7) matematyka; 8) zajcia komputerowe; 9) zajcia techniczne;

10) wychowanie fizyczne; 11) wychowanie do ycia w rodzinie2); 12) etyka; 13) jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3); 14) jzyk regionalny jzyk kaszubski3).

2) Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037).

3) Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).

21

2) zajcia zwikszajce szanse edukacyjne uczniw zdolnych oraz uczniw majcych trudnoci w nauce.

II ETAP EDUKACYJNY: KLASY IV-VI

JZYK POLSKI

Cele ksztacenia wymagania oglne

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze rozwija sprawno uwanego suchania, czytania gonego i cichego oraz umiejtno rozumienia znacze dosownych i prostych znacze przenonych; zdobywa wiadomo jzyka jako wartociowego i wielofunkcyjnego narzdzia komunikacji, rozwija umiejtno poszukiwania interesujcych go wiadomoci, a take ich porzdkowania oraz poznawania dzie sztuki; uczy si rozpoznawa rne teksty kultury, w tym uytkowe, oraz stosowa odpowiednie sposoby ich odbioru.

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego; rozpoznaje ich konwencje gatunkowe; uczy si je odbiera wiadomie i refleksyjnie; ksztatuje wiadomo istnienia w tekcie znacze ukrytych; rozwija zainteresowania rnymi dziedzinami kultury; poznaje specyfik literackich i pozaliterackich sposobw wypowiedzi artystycznej; w kontakcie z dzieami kultury ksztatuje hierarchi wartoci, swoj wraliwo, gust estetyczny, poczucie wasnej tosamoci i postaw patriotyczn.

III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze rozwija umiejtno wypowiadania si w mowie i w pimie na tematy poruszane na zajciach, zwizane z poznawanymi tekstami kultury i wasnymi zainteresowaniami; dba o poprawno wypowiedzi wasnych, a ich form ksztatuje odpowiednio do celu wypowiedzi; wykorzystujc posiadane umiejtnoci, rozwija swoj wiedz o jzyku.

Treci nauczania wymagania szczegowe

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i suchanie. Ucze:

1) sprawnie czyta teksty gono i cicho; 2) okrela temat i gwn myl tekstu; 3) identyfikuje nadawc i odbiorc wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika,

suchacza); 4) identyfikuje wypowied jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy; 5) rozpoznaje formy gatunkowe (zaproszenie, yczenia i gratulacje, zawiadomienie

i ogoszenie, instrukcj, w tym przepis);

22

6) odrnia zawarte w tekcie informacje wane od informacji drugorzdnych; 7) wyszukuje w tekcie informacje wyraone wprost i porednio (ukryte); 8) rozumie dosowne i przenone znaczenie wyrazw w wypowiedzi; 9) wyciga wnioski wynikajce z przesanek zawartych w tekcie (w tym rozpoznaje

w nim prawd lub fasz); 10) dostrzega relacje midzy czciami skadowymi wypowiedzi (tytu, wstp,

rozwinicie, zakoczenie, akapity). 2. Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze korzysta z informacji zawartych

w encyklopedii, sowniku ortograficznym, sowniku jzyka polskiego (maym lub podrcznym), sowniku wyrazw bliskoznacznych.

3. wiadomo jzykowa. Ucze: 1) rozpoznaje podstawowe funkcje skadniowe wyrazw uytych w wypowiedziach

(podmiot, orzeczenie, dopenienie, przydawka, okolicznik); 2) rozpoznaje w tekcie zdania pojedyncze nierozwinite i rozwinite, pojedyncze

i zoone (wsprzdnie i podrzdnie), rwnowaniki zda i rozumie ich funkcje; 3) rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe czci mowy (rzeczownik, czasownik,

przymiotnik, przyswek, liczebnik, zaimek, przyimek, spjnik) i wskazuje rnice midzy nimi;

4) rozpoznaje w tekcie formy przypadkw, liczb, osb, czasw i rodzajw gramatycznych rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

5) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych rodkw komunikowania si (gest, wyraz twarzy, mimika, postawa ciaa).

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela. 1. Wstpne rozpoznanie. Ucze:

1) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wraenia, emocje); 2) konfrontuje sytuacj bohaterw z wasnymi dowiadczeniami; 3) wyraa swj stosunek do postaci.

2. Analiza. Ucze:

1) dostrzega swoisto artystyczn dziea; 2) odrnia fikcj artystyczn od rzeczywistoci; 3) odrnia realizm od fantastyki; 4) rozpoznaje w tekcie literackim: porwnanie, przenoni, epitet, wyraz

dwikonaladowczy i objania ich role; 5) rozpoznaje: wers, zwrotk (strof), rym, rytm, refren; odrnia wiersz rymowany

i nierymowany (biay); 6) wyodrbnia elementy skadajce si na widowisko teatralne (gra aktorska,

reyseria, dekoracja, charakteryzacja, kostiumy, rekwizyty); 7) wyodrbnia elementy dziea filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reyseria,

ujcie, gra aktorska);

23

8) wskazuje cechy charakterystyczne przekazw audiowizualnych (filmu, programu informacyjnego, programu rozrywkowego), potrafi nazwa ich tworzywo (ruchome obrazy, warstwa dwikowa);

9) omawia akcj, wyodrbnia wtki i wydarzenia; 10) charakteryzuje i ocenia bohaterw; 11) identyfikuje: opowiadanie, powie, ba, legend, mit, bajk, fraszk, wiersz,

przysowie, komiks. 3. Interpretacja. Ucze:

1) odbiera teksty kultury na poziomie dosownym i przenonym; 2) objania mora bajki oraz samodzielnie formuuje przesanie bani.

4. Wartoci i wartociowanie. Ucze odczytuje wartoci pozytywne i ich przeciwiestwa wpisane w teksty kultury (np. przyja wrogo, mio nienawi, prawda kamstwo, wierno zdrada).

III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Mwienie i pisanie. Ucze:

1) tworzy spjne teksty na tematy poruszane na zajciach zwizane z otaczajc rzeczywistoci i poznanymi tekstami kultury;

2) dostosowuje sposb wyraania si do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej oraz do zamierzonego celu;

3) formuuje pytania do tekstu; 4) wiadomie posuguje si rnymi formami jzykowymi oraz (w wypowiedzi

ustnej) mimik, gestykulacj, postaw ciaa; 5) tworzy wypowiedzi pisemne w nastpujcych formach gatunkowych: opowiadanie

z dialogiem (twrcze i odtwrcze), pamitnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera literackiego lub wasnej), list oficjalny, proste sprawozdanie (np. z wycieczki, z wydarze sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, ogoszenie, zaproszenie, prosta notatka;

6) stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiedni kompozycj i ukad graficzny zgodny z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity);

7) sporzdza plan odtwrczy wypowiedzi (ramowy i szczegowy); 8) uczestniczc w rozmowie, sucha z uwag wypowiedzi innych, mwi na temat;

prezentuje wasne zdanie i uzasadnia je; 9) czytajc gono, wyrazicie, przekazuje intencj tekstu, waciwie akcentuje

wyrazy, wprowadza pauz, stosuje odpowiedni intonacj; 10) recytuje teksty poetyckie oraz fragmenty prozy, podejmujc prb ich gosowej

interpretacji. 2. wiadomo jzykowa. Ucze:

1) rozrnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujce, pytajce i rozkazujce; 2) przeksztaca zdania zoone w pojedyncze i odwrotnie, a take zdania

w rwnowaniki zda i odwrotnie odpowiednio do przyjtego celu; 3) stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazw odmiennych;

24

4) poprawnie stopniuje przymiotniki i przyswki i uywa ich we waciwych kontekstach;

5) pisze poprawnie pod wzgldem ortograficznym, w tym w razie potrzeby wykorzystuje wiedz o:

a) wymianie gosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazw odmiennych,

b) rnicach w wymowie i pisowni samogosek ustnych i nosowych, spgosek twardych i mikkich, dwicznych i bezdwicznych,

c) zapisie nie z rzeczownikami, przymiotnikami i czasownikami, d) sposobach pisania nazw wasnych i nazw pospolitych;

6) poprawnie uywa znakw interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;

7) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie skoncentrowanym przede wszystkim wok tematw: dom, rodzina, szkoa i nauka, rodowisko przyrodnicze i spoeczne).

Teksty kultury poznawane w caoci nie mniej ni 4 pozycje ksikowe w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objtoci:

Frances Hodgson Burnett Tajemniczy ogrd; Jan Brzechwa Akademia Pana Kleksa; Carlo Collodi Pinokio; Roald Dahl Charlie i fabryka czekolady; Antonina Domaska Historia tej ciemki; Irena Jurgielewiczowa Ten obcy; Stanisaw Lem Bajki robotw; Clive Staples Lewis Lew, Czarownica i stara szafa; Astrid Lindgren Bracia Lwie Serce; Kornel Makuszyski Szatan z sidmej klasy; Aleksander Minkowski Dolina wiata; Ferenc Molnr Chopcy z Placu Broni; Lucy Maud Montgomery Ania z Zielonego Wzgrza; Edmund Niziurski wybrana powie (np. Niewiarygodne przygody Marka Piegusa, Sposb na Alcybiadesa); Joanna Olech Dynastia Miziokw; Joanna Onichimowska wybrana powie (np. Duch starej kamienicy, Daleki rejs); Ren Goscinny, Jean-Jacques Semp Mikoajek (wybr opowiada z dowolnego tomu); Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy; Alfred Szklarski wybrana powie (np. Tomek w krainie kangurw); Dorota Terakowska Wadca Lewawu; Mark Twain Przygody Tomka Sawyera; John Ronald Reuel Tolkien Hobbit, czyli tam i z powrotem; Juliusz Verne W 80 dni dookoa wiata; Moony Witcher Dziewczynka z szstego ksiyca; wybr mitw greckich, bani i legend; wybr kold; wybr pieni patriotycznych; wybr poezji, w tym utwory dla dzieci i modziey; film i widowisko teatralne z repertuaru dziecicego; wybrane programy telewizyjne.

JZYK OBCY NOWOYTNY

Cele ksztacenia wymagania oglne

I. Znajomo rodkw jzykowych. Ucze posuguje si bardzo podstawowym zasobem rodkw jzykowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umoliwiajcym realizacj pozostaych wymaga oglnych w zakresie tematw wskazanych w wymaganiach szczegowych.

II. Rozumienie wypowiedzi.

1

Zacznik nr 3

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA UCZNIW Z UPOLEDZENIEM UMYSOWYM W STOPNIU UMIARKOWANYM LUB

ZNACZNYM W SZKOACH PODSTAWOWYCH I GIMNAZJACH

Wskazania oglne

1. Edukacja uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na integralnej realizacji funkcji dydaktycznej, wychowawczej i opiekuczej szkoy, z uwzgldnieniem specyficznych form i metod pracy oraz zasad nauczania, opisanych przez wspczesne nauki spoeczno-pedagogiczne.

2. Specyfika ksztacenia uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na nauczaniu i wychowaniu caociowym, zintegrowanym, opartym na wielozmysowym poznawaniu otaczajcego wiata w caym procesie edukacji. W stosunku do uczniw, zwaszcza uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu znacznym, przez cay okres ksztacenia w szkole podstawowej, a nastpnie w gimnazjum, dziaania edukacyjne s ukierunkowane na zaspokajanie specyficznych potrzeb edukacyjnych tych uczniw, odpowiednio do ich moliwoci psychofizycznych. Przy ustalaniu kierunkw pracy z uczniem naley uwzgldnia indywidualne tempo rozwoju ucznia. Z tego wzgldu podstawa programowa nie wyrnia odrbnych celw, zada ani treci nauczania dla kolejnych etapw edukacyjnych w szkole podstawowej i gimnazjum.

Edukacja uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym opiera si na indywidualnych programach edukacyjnych, opracowanych przez nauczycieli i specjalistw pracujcych z uczniami na podstawie odrbnych przepisw.

3. Nauczyciele prowadz zajcia edukacyjne zgodnie z indywidualnym programem edukacyjnym, zachowujc korelacj treci nauczania i wychowania. Czas zaj i przerw naley dostosowa do moliwoci i potrzeb uczniw. O doborze uczniw do oddziaw decyduj gwnie ich potrzeby edukacyjne i moliwoci psychofizyczne, w mniejszym stopniu wiek i lata nauki.

4. Na kadym etapie edukacyjnym w szkole podstawowej i gimnazjum wyodrbnia si: 1) zajcia edukacyjne:

a) funkcjonowanie w rodowisku, b) muzyka z rytmik, c) plastyka, d) technika, e) wychowanie fizyczne, f) etyka1);

2) zajcia rewalidacyjne.

1) Nauczanie religii jest realizowane zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia

14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunkw i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkoach (Dz. U. Nr 36, poz. 155, z 1993 r. Nr 83, poz. 390 oraz z 1999 r. Nr 67, poz. 753).

2

5. Nawet niewielkie postpy ucznia powinny by wzmacniane pozytywnie, natomiast brak postpw nie podlega wartociowaniu negatywnemu.

6. Wskazane jest nawizanie wsppracy z rodzin ucznia, wczanie jej w dziaalno rewalidacyjn prowadzon na terenie szkoy, a take, w miar moliwoci, kontynuacja przez rodzicw niektrych elementw tej dziaalnoci w domu ucznia. Konieczna jest te taka organizacja dziaalnoci rewalidacyjnej szkoy, ktra przygotuje rodowisko lokalne do przyjcia i zaakceptowania ucznia i udzielania mu pomocy.

7. Podany jest udzia rodzicw (prawnych opiekunw) w konsultacjach dotyczcych postpw i trudnoci ucznia, wspieranie przez szko ich wysikw w pracy z uczniem (zgodnie ze specyfik rodziny, wyznawanymi przez ni wartociami i kultywowan tradycj).

Cele edukacyjne

Celem edukacji uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym jest rozwijanie autonomii ucznia niepenosprawnego, wdraanie go do funkcjonowania spoecznego, rozumienia i uznawania norm spoecznych, a w szczeglnoci wyposaenie go stosownie do jego moliwoci w takie umiejtnoci i wiadomoci, ktre pozwol mu na postrzeganie siebie jako niezalenej osoby oraz, aby:

1) mg porozumiewa si z otoczeniem w najpeniejszy sposb, werbalnie lub pozawerbalnie;

2) zdoby maksymaln samodzielno w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb yciowych;

3) by zaradny w yciu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawnoci i umiejtnoci oraz mia poczucie decydowania o sobie;

4) mg uczestniczy w rnych formach ycia spoecznego na rwni z innymi czonkami danej zbiorowoci, znajc i przestrzegajc oglnie przyjtych norm wspycia, zachowujc prawo do swojej innoci.

Zadania szkoy

1. Tworzenie warunkw niezbdnych do zapewnienia uczniowi komfortu psychicznego, poczucia bezpieczestwa i akceptacji, nawizania pozytywnego kontaktu emocjonalnego nauczyciela z uczniem.

2. Dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia i na jej podstawie opracowywanie i modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego.

3. Rozwijanie u ucznia motywacji do porozumiewania si z drug osob (rwienikiem, dorosym), komunikowania potrzeb i stanw emocjonalnych.

4. Tworzenie sytuacji edukacyjnych i wykorzystywanie sytuacji yciowych do rozwijania umiejtnoci komunikacyjnych uczniw, w tym take umiejtnoci czytania i pisania, jak rwnie elementarnych umiejtnoci matematycznych.

5. Wdraanie do samodzielnego wykonywania czynnoci zwizanych z samoobsug, budzenie chci pomocy innym.

6. Tworzenie sytuacji wychowawczych umoliwiajcych dowiadczanie relacji spoecznych, przygotowanie do penienia rl spoecznych, wzmacnianie pozytywnych przey zwizanych z penionymi rolami.

3

7. Uczenie zasad wspycia spoecznego (w szczeglnoci pomoc ssiedzka i inne zachowania prospoeczne, poszanowanie godnoci osobistej drugiego czowieka, uprzejmo i yczliwo).

8. Ksztatowanie umiejtnoci radzenia sobie w rnych sytuacjach spoecznych, uczenie umiejtnoci rozwizywania sytuacji konfliktowych.

9. Uczenie umiejtnoci kierowania swoim postpowaniem, rozwijanie umiejtnoci dokonywania wyboru i budzenie poczucia odpowiedzialnoci za wasne decyzje, uczenie obowizkowoci i ksztatowanie niezalenoci uczuciowej.

10. Tworzenie sytuacji sprzyjajcych poznawaniu otoczenia, w ktrym przebywa ucze, instytucji i obiektw, z ktrych bdzie w przyszoci korzysta.

11. Umoliwianie uczniowi udziau w rnych wydarzeniach spoecznych i kulturalnych w roli odbiorcy i twrcy kultury, uczenie przy tym wyraania swoich przey i emocji.

12. Przyblianie tradycji i obyczajw lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia przynalenoci do spoecznoci lokalnej, regionu, kraju.

13. Umoliwianie poznawania rodowiska przyrodniczego, budzenie zainteresowania i szacunku dla otaczajcej przyrody i wychowanie do ycia w harmonii z przyrod.

14. Wspieranie rozwoju sprawnoci psychofizycznej uczniw, prowadzenie zaj niezbdnych do rozwoju psychoruchowego.

15. Tworzenie warunkw do uprawiania przez uczniw rnych dyscyplin sportu, udziau w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie.

16. Tworzenie warunkw do zdobywania umiejtnoci technicznych i wykorzystywania ich w rnych sytuacjach yciowych. Umoliwianie korzystania z urzdze technicznych, uatwiajcych funkcjonowanie w yciu.

17. Zapewnienie uczniowi udziau w rnych zajciach rewalidacyjnych wspierajcych rozwj i majcych wpyw na moliwoci ksztacenia oglnego oraz realizacj treci podstawy programowej. Zajcia rewalidacyjne s prowadzone w celu:

1) wspomagania rozwoju ucznia; 2) rozwijania psychofizycznej sprawnoci ucznia oraz zdolnoci do odniesienia

sukcesu; 3) rozwijania zainteresowa (w szczeglnoci muzycznych, teatralnych,

tanecznych, piewu i sportowych), sprawnoci manualnej oraz zdolnoci plastycznych;

4) usprawniania funkcjonowania ucznia oraz jego kondycji fizycznej; 5) wspomagania samodzielnoci spoecznej; 6) wdraania do aktywnoci ruchowej i ksztatowania umiejtnoci samodzielnego

organizowania wypoczynku i rekreacji. Zajcia rewalidacyjne s ustalane na podstawie orzeczenia o potrzebie ksztacenia specjalnego.

Treci nauczania

Zakres treci nauczania i wychowania w ksztaceniu uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym odpowiada indywidualnym potrzebom edukacyjnym i moliwociom psychofizycznym ucznia. Przy realizacji treci nauczania i wychowania naley wykorzysta moliwoci, jakie stwarza rodowisko spoeczno-kulturowe ucznia oraz

4

baza materialno-dydaktyczna szkoy. Zakres treci nauczania i wychowania ulega poszerzaniu w miar nabywania przez uczniw wiadomoci, umiejtnoci i sprawnoci.

1. Umiejtno samoobsugi: 1) ksztatowanie sprawnoci niezbdnych w codziennym yciu, dotyczcych

ubierania si, jedzenia, higieny osobistej, czynnoci fizjologicznych, ochrony organizmu przed szkodliwymi czynnikami;

2) ksztatowanie nawykw i postaw oglnie akceptowanych w tym zakresie. 2. Dbao o zdrowie:

1) przyjmowanie prawidowej pozycji ciaa, w szczeglnoci podczas nauki; 2) utrwalanie podstawowych nawykw higienicznych i ywieniowych; 3) unikanie czynnikw szkodliwych dla zdrowia; 4) korzystanie z pomocy medycznej.

3. Umiejtno porozumiewania si z otoczeniem, w tym: 1) wykorzystywanie komunikatw pozawerbalnych; 2) poznawanie wspierajcych lub alternatywnych metod komunikacji (w stosunku

do uczniw napotykajcych trudnoci w sownym porozumiewaniu si); 3) doskonalenie sownictwa ucznia i umiejtnoci formuowania wypowiedzi; 4) doskonalenie wymowy.

4. Rozwijanie percepcji wzrokowej i spostrzegania: 1) podczas obserwacji rzeczywistoci i na obrazkach; 2) przez manipulowanie przedmiotami i porzdkowanie przedmiotw; 3) przez wyszukiwanie rnic i podobiestw oraz zauwaanie zmian w otoczeniu.

5. Rozwijanie percepcji suchowej przez: 1) wiczenia wraliwoci suchowej; 2) wiczenia rytmiczne; 3) wiczenia suchu fonematycznego; 4) analiz i syntez suchow.

6. wiczenia pamici, w szczeglnoci dotykowej, ruchowej i sownej. 7. Nauka czytania i pisania z wykorzystaniem wicze:

1) usprawniania spostrzegania wzrokowego i suchowego; 2) rozwijania orientacji przestrzennej; 3) rozwijania sprawnoci manualnej i umiejtnoci pisania rcznego; 4) usprawniania koordynacji wzrokowo-ruchowej; 5) usprawniania innych obszarw zgodnie z potrzebami ucznia.

Biorc pod uwag indywidualne uwarunkowania uczniw, ktrzy nie nabd umiejtnoci pisania rcznego, naley, w miar moliwoci, przygotowa ich do posugiwania si maszyn do pisania lub komputerem. 8. Elementarne umiejtnoci matematyczne:

1) porwnywanie; 2) odwzorowywanie; 3) porzdkowanie zbiorw przedmiotw; 4) liczenie i posugiwanie si pienidzmi;

5

5) mierzenie dugoci, objtoci, ciaru, czasu z zastosowaniem prostych przyrzdw pomiarowych.

9. Poznawanie najbliszego otoczenia: 1) szkoy; 2) urzdw i innych instytucji; 3) placwek kulturalnych; 4) sklepw, punktw usugowych.

10. Poznawanie najbliszego rodowiska spoeczno-kulturowego: 1) aktywne uczestniczenie w rnych formach ycia spoecznego i kulturalnego; 2) przygotowanie ucznia do penienia rnych rl spoecznych (w tym roli dorosej

kobiety i dorosego mczyzny); 3) wdraanie do kulturalnego, spoecznie akceptowanego sposobu bycia.

11. Twrczo artystyczna: 1) kontakt z dzieami muzycznymi, plastycznymi, filmowymi i teatralnymi; 2) aktywno muzyczna, plastyczna i taneczna; 3) umiejtne stosowanie rnych rodkw artystycznego wyrazu; 4) rozwijanie specjalnych uzdolnie i zainteresowa kulturalnych.

12. Poznawanie przyrody: 1) zapoznawanie z rnymi rodowiskami naturalnymi; 2) prowadzenie hodowli i upraw; 3) ksztatowanie postaw proekologicznych w kontaktach z przyrod.

13. Zajcia ruchowe: 1) zabawy i gry ruchowe suce rozwijaniu sprawnoci psychofizycznej; 2) wiczenia gimnastyczne i korekcyjne niezbdne do rozwoju psychoruchowego; 3) udzia w zawodach sportowych, turystyce i krajoznawstwie; 4) wykorzystywanie nabytych umiejtnoci ruchowych w yciu codziennym; 5) przygotowanie do aktywnego spdzania wolnego czasu.

14. Ksztacenie techniczne: 1) poznawanie materiaw i produktw codziennego uytku, ich waciwoci i

zastosowa; 2) korzystanie z prostych narzdzi; 3) korzystanie z urzdze socjalnych i technicznych powszechnego uytku, zgodnie

z ich przeznaczeniem; 4) ksztatowanie zachowa proekologicznych w trakcie posugiwania si

narzdziami, korzystania z urzdze socjalnych i technicznych.

Osignicia

Ze wzgldu na specyficzny charakter edukacji uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, a take indywidualne tempo i zakres nauki kadego ucznia, osignicia w poszczeglnych sferach oddziaywa pedagogicznych i rewalidacyjnych s planowane indywidualnie. Dokonywana okresowo przez nauczycieli i specjalistw wielospecjalistyczna ocena poziomu funkcjonowania ucznia umoliwia modyfikowanie indywidualnego programu edukacyjnego i dostosowanie poziomu oczekiwanych osigni ucznia do jego moliwoci.

6

1

Zacznik nr 4

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA GIMNAZJW I SZK PONADGIMNAZJALNYCH,

KTRYCH UKOCZENIE UMOLIWIA UZYSKANIE WIADECTWA DOJRZAOCI PO ZDANIU EGZAMINU MATURALNEGO

Po ukoczeniu szkoy podstawowej ucze kontynuuje ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, za IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej. Ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym, cho realizowane w dwch rnych szkoach, tworzy programowo spjn cao i stanowi fundament wyksztacenia, umoliwiajcy zdobycie zrnicowanych kwalifikacji zawodowych, a nastpnie ich pniejsze doskonalenie lub modyfikowanie, otwierajc proces ksztacenia si przez cae ycie. Celem ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:

1) przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyk;

2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw;

3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie.

Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym nale:

1) czytanie umiejtno rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa;

2) mylenie matematyczne umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym;

3) mylenie naukowe umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa;

4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno w mowie, jak i w pimie;

5) umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno -komunikacyjnymi;

6) umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si; 8) umiejtno pracy zespoowej.

2

Jednym z najwaniejszych zada szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie ksztacenia umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbaoci o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela.

Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw.

Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol, zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym celem dziaalnoci szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest skuteczne nauczanie jzykw obcych. Bardzo wane jest dostosowanie zaj do poziomu przygotowania ucznia, ktre uzyska na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Zajcia z jzykw obcych nowoytnych prowadzone s na nastpujcych poziomach:

1) na III etapie edukacyjnym: a) na poziomie III.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie III.1 na podbudowie wymaga dla II etapu edukacyjnego;

2) na IV etapie edukacyjnym: a) na poziomie IV.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie IV.1 dla kontynuujcych nauk:

w zakresie podstawowym na podbudowie wymaga poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego,

w zakresie rozszerzonym na podbudowie wymaga poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego,

c) na poziomie IV.2 dla oddziaw dwujzycznych. Szkoa powinna te powici duo uwagi efektywnoci ksztacenia w zakresie nauk przyrodniczych i cisych zgodnie z priorytetami Strategii Lizboskiej. Ksztacenie w tym zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy. Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest rozwijanie u uczniw postawy dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu.

3

W procesie ksztacenia oglnego szkoa na III i IV etapie edukacyjnym ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na III i IV etapie edukacyjnym opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalifikacji, w jzyku efektw ksztacenia1). Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.

Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy,

obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze

wychowawczym; 3) program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego

rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze profilaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program profilaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela.

Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Nauczanie uczniw z niepenosprawnociami, w tym uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, dostosowuje si do ich moliwoci psychofizycznych oraz tempa uczenia si. Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga si od uczniw take wiadomoci i umiejtnoci zdobytych na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Strategia uczenia si przez cae ycie wymaga umiejtnoci podejmowania wanych decyzji poczynajc od wyboru szkoy ponadgimnazjalnej, kierunku studiw lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalifikacji, a do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu. cznie III i IV etap edukacyjny zapewniaj wsplny i jednakowy dla wszystkich zasb wiedzy w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym moliwe jest ponadto ksztacenie w zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego.

1) Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram

kwalifikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).

4

Na IV etapie edukacyjnym przedmioty mog by nauczane w zakresie podstawowym lub w zakresie rozszerzonym:

1) tylko w zakresie podstawowym przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy przedsibiorczoci, wychowanie fizyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w rodzinie, etyka;

2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym: a) jzyk polski, jzyk obcy nowoytny na poziomie IV.1, matematyka, jzyk mniejszoci

narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk kaszubski; ucze realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegowe dla zakresu rozszerzonego obejmuj take wszystkie wymagania szczegowe dla zakresu podstawowego);

b) historia, wiedza o spoeczestwie, geografia, biologia, chemia, fizyka, informatyka; ucze obowizkowo realizuje zakres podstawowy (zakres rozszerzony stanowi kontynuacj nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym);

3) tylko w zakresie rozszerzonym przedmioty: historia muzyki, historia sztuki, jzyk aciski i kultura antyczna, filozofia.

Szkoa ma obowizek zadba o wszechstronny rozwj kadego ucznia i dlatego dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw matematyczno-przyrodniczych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy historia i spoeczestwo, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk humanistycznych oraz ksztatuje postawy obywatelskie. Natomiast dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy przyroda, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych.

Szkoa ma obowizek przygotowa uczniw do podejmowania przemylanych decyzji, take poprzez umoliwianie im samodzielnego wyboru czci zaj edukacyjnych. Dlatego na III i IV etapie edukacyjnym uczniowie mog wybra przedmioty uzupeniajce:

1) na III etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne; 2) na IV etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.

5

Przedmioty nauczane na III i IV etapie edukacyjnym

IV etap edukacyjny Nazwa przedmiotu III etap edukacyjny zakres

podstawowy zakres

rozszerzony Jzyk polski Jzyki obce nowoytne Wiedza o kulturze Muzyka Historia muzyki Plastyka Historia sztuki Jzyk aciski i kultura antyczna Filozofia Historia Wiedza o spoeczestwie Podstawy przedsibiorczoci Geografia Biologia Chemia Fizyka Matematyka Informatyka Wychowanie fizyczne Edukacja dla bezpieczestwa Wychowanie do ycia w rodzinie2) Etyka Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3) Jzyk regionalny jzyk kaszubski3)

2) Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia

12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037).

3) Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).

6

Przedmioty uzupeniajce nauczane na III i IV etapie edukacyjnym

Nazwa przedmiotu III etap edukacyjny IV etap edukacyjny Zajcia artystyczne Historia i spoeczestwo Ekonomia w praktyce Przyroda Zajcia techniczne

JZYK POLSKI III etap edukacyjny

Cele ksztacenia wymagania oglne

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksj nad znaczeniami sw i dy do ich dokadnego rozumienia; krytycznie ocenia zawarto komunikatw.

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze doskonali sprawno analizy i interpretacji tekstw kultury; zyskuje nowe narzdzia, dziki ktrym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej wiadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojcia w refleksji o literaturze i wartociach; czyta teksty kultury odpowiadajce charakterystycznej dla tego wieku wraliwoci z zakresu literatury modzieowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawa dziea klasyczne wane dla kultury polskiej i wiatowej. III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze zyskuje coraz wyraniejsz wiadomo funkcji rodkw jzykowych, ktre su formuowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedz o rnych odmianach polszczyzny i ksztaci umiejtno poprawnego wykorzystywania ich w rnych sytuacjach, pogbia znajomo etyki mowy i etykiety jzyka; poznaje i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.

Treci nauczania wymagania szczegowe

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i suchanie. Ucze:

1) odbiera komunikaty pisane, mwione, w tym nadawane za pomoc rodkw audiowizualnych rozrnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dwiku i obrazie;

7

2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;

3) porzdkuje informacje w zalenoci od ich funkcji w przekazie; 4) odrnia informacje o faktach od opinii; 5) rozpoznaje rnice midzy fikcj a kamstwem; 6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym; 7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobat, dezaprobat, negacj, prowokacj); 8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji; 9) rozpoznaje wypowied argumentacyjn, wskazuje tez, argumenty i wnioski;

10) rozrnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artyku, wywiad, reporta);

11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu. 2. Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze:

1) samodzielnie dociera do informacji w ksikach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;

2) stosuje zasady korzystania z zasobw bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece rda potrzebnych mu informacji;

3) korzysta ze sownika: jzyka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazw obcych, synonimw i antonimw oraz szkolnego sownika terminw literackich w formie ksikowej i elektronicznej.

3. wiadomo jzykowa. Ucze: 1) rozumie pojcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzdowy, artystyczny i

naukowy; 2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekcie; 3) dostrzega zrnicowanie sownictwa rozpoznaje sownictwo oglnonarodowe

i sownictwo o ograniczonym zasigu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje uywania wulgaryzmw); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapoyczone (obce) rozumie ich funkcj w tekcie;

4) rozpoznaje cechy kultury i jzyka swojego regionu; 5) rozpoznaje w zdaniach i w rwnowanikach zda rne rodzaje podmiotw,

orzecze, dopenie, okolicznikw oraz przydawk rozumie ich funkcje; 6) rozrnia rodzaje zda zoonych podrzdnie i wsprzdnie, imiesowowe

rwnowaniki zda, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

7) odrnia temat fleksyjny od kocwki; 8) odrnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynn

i biern) czasownika oraz imiesowy wyjania ich funkcje w tekcie; 9) rozpoznaje temat sowotwrczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje

funkcje formantw w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym. II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury

wskazane przez nauczyciela. 1. Wstpne rozpoznanie. Ucze:

8

1) opisuje odczucia, ktre budzi w nim dzieo; 2) rozpoznaje problematyk utworu.

2. Analiza. Ucze: 1) przedstawia najistotniejsze treci wypowiedzi w takim porzdku, w jakim

wystpuj one w tekcie; 2) charakteryzuje posta mwic w utworze; 3) rozrnia narracj pierwszoosobow i trzecioosobow oraz potrafi okreli ich

funkcje w utworze; 4) wskazuje funkcje uytych w utworze rodkw stylistycznych z zakresu

sownictwa (neologizmw, archaizmw, zdrobnie, zgrubie, metafor), skadni (powtrze, pyta retorycznych, rnego typu zda i rwnowanikw), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazw dwikonaladowczych);

5) omawia funkcje elementw konstrukcyjnych utworu (tytuu, podtytuu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);

6) przypisuje czytany utwr do waciwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);

7) rozpoznaje czytany utwr jako: przypowie, pamitnik, dziennik, komedi, dramat (gatunek), tragedi, ballad, nowel, hymn, powie historyczn;

8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powie lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;

9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst gwny, tekst poboczny, monolog, dialog;

10) znajduje w tekstach wspczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawizania do tradycyjnych wtkw literackich i kulturowych; wskazuje przykady mieszania gatunkw;

11) uwzgldnia w analizie specyfik tekstw kultury przynalenych do nastpujcych rodzajw sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.

3. Interpretacja. Ucze: 1) przedstawia propozycj odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia j; 2) uwzgldnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny; 3) interpretuje gosowo wybrane utwory literackie (recytowane w caoci

lub we fragmentach). 4. Wartoci i wartociowanie. Ucze:

1) ze zrozumieniem posuguje si pojciami dotyczcymi wartoci pozytywnych i ich przeciwiestw oraz okrela postawy z nimi zwizane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, pikno-brzydota, a take rozpoznaje ich obecno w yciu oraz w literaturze i innych sztukach;

2) omawia na podstawie poznanych dzie literackich i innych tekstw kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. mio, przyja, mier, cierpienie, lk, nadzieja, wiara religijna, samotno, inno, poczucie wsplnoty, solidarno, sprawiedliwo; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartoci humanistyczne;

9

3) dostrzega zrnicowanie postaw spoecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekcie ksztatuje swoj tosamo.

III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Mwienie i pisanie. Ucze:

1) tworzy spjne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w nastpujcych formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przey, zrnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykych przedmiotw lub dzie sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z ycia, rozprawka, podanie, yciorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmian i styl jzyka do gatunku, w ktrym si wypowiada;

2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworzc spjn pod wzgldem logicznym i skadniowym wypowied na zadany temat;

3) tworzy plan twrczy wasnej wypowiedzi; 4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego rcznie i na komputerze (umiejtnie

formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki wedug rozmiaru i ksztatu, stosuje waciwe odstpy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednoczenie kontrolujc autokorekt), poprawia ewentualne bdy jzykowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;

5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia wasne zdanie, przyjmuje pogldy innych lub polemizuje z nimi;

6) przestrzega zasad etyki mowy w rnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych rodkw przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma wiadomo niebezpieczestwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowoci uczestnikw komunikacji w sieci, atwego obraania obcych, omieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazw przedstawiajcych ich w sytuacjach kopotliwych, zna skutki kamstwa, manipulacji, ironii);

7) stosuje zasady etykiety jzykowej wie, w jaki sposb zwraca si do rozmwcy w zalenoci od sytuacji i relacji, czcej go z osob, do ktrej mwi (dorosy, rwienik, obcy, bliski), zna formuy grzecznociowe, zna konwencje jzykowe zalene od rodowiska (np. sposb zwracania si do nauczyciela, lekarza, profesora wyszej uczelni), ma wiadomo konsekwencji uywania formu niestosownych i obraliwych;

8) wiadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych rodkw przekazywania informacji, w tym z Internetu.

2. wiadomo jzykowa. Ucze: 1) rozrnia norm jzykow wzorcow oraz uytkow i stosuje si do nich; 2) sprawnie posuguje si oficjaln i nieoficjaln odmian polszczyzny; zna granice

stosowania slangu modzieowego; 3) tworzc wypowiedzi, dy do precyzyjnego wysawiania si; wiadomie dobiera

synonimy i antonimy dla wyraenia zamierzonych treci; 4) stosuje zwizki frazeologiczne, rozumiejc ich znaczenie;

10

5) stosuje rne rodzaje zda we wasnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazw i zda skadowych do wagi, jak nadaje przekazywanym informacjom;

6) wykorzystuje wiedz o skadni w stosowaniu regu interpunkcyjnych; stosuje rednik;

7) przeksztaca czci zdania pojedynczego w zdania podrzdne i odwrotnie, przeksztaca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesowy i odwrotnie ze wiadomoci ich funkcji i odpowiednio do celu caej wypowiedzi; zamienia mow niezalen na zalen;

8) wprowadza do wypowiedzi partykuy, rozumiejc ich rol w modyfikowaniu znaczenia skadnikw wypowiedzi;

9) wykorzystuje wykrzyknik jako cz mowy w celu wyraenia emocji; stosuje woacz w celu osignicia efektw retorycznych;

10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczownikw, czasownikw (w tym imiesoww), przymiotnikw, liczebnikw i zaimkw; stosuje poprawne formy wyrazw w zwizkach skadniowych (zgody i rzdu);

11) operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw: rozwj psychiczny, moralny i fizyczny czowieka; spoeczestwo i kultura; region i Polska).

Teksty kultury

1. Teksty poznawane w caoci nie mniej ni 5 pozycji ksikowych w roku szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objtoci, przy czym nie mona pomin autorw i utworw oznaczonych gwiazdk:

*Jan Kochanowski wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier witoszek lub Skpiec; *Ignacy Krasicki wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesaw Prus lub Eliza Orzeszkowa wybrana nowela; *Henryk Sienkiewicz wybrana powie historyczna (Quo vadis, Krzyacy lub Potop); wybrane wiersze nastpujcych poetw XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyski, Julian Tuwim, Czesaw Miosz, ks. Jan Twardowski, Wisawa Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiski Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwr podejmujcy problematyk Holokaustu, np. wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gaczyski wybrane utwory; Stanisaw Lem wybrane opowiadanie; Sawomir Mroek wybrane opowiadanie; Antoine de Saint Exupry May Ksi; wybrana powie przygodowa; wybrana modzieowa powie obyczajowa (np. Magorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych wspczesnych autorw podejmujcych problematyk dojrzewania); wybrany utwr fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwr detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle'a lub Agaty Christie); wybrane opowiadanie z literatury wiatowej XX w. (inne ni wskazane wyej); wybrana powie wspczesna z literatury polskiej i wiatowej (inna ni wskazana wyej); inne pozycje ksikowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniw (przynajmniej jedna rocznie).

2. Teksty poznawane w caoci lub w czci (decyzja naley do nauczyciela):

11

Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pie o Rolandzie; Juliusz Sowacki Balladyna; Miron Biaoszewski Pamitnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuciski wybrany utwr.

Biblia (opis stworzenia wiata i czowieka z Ksigi Rodzaju, przypowie ewangeliczna, hymn w. Pawa o mioci); wybrane mity greckie.

3. Wybr publicystyki z prasy i innych rodkw spoecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy telewizyjne.

JZYK POLSKI IV etap edukacyjny

Cele ksztacenia wymagania oglne

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze rozumie teksty o skomplikowanej budowie; dostrzega sensy zawarte w strukturze gbokiej tekstu; rozpoznaje funkcje tekstu i rodki jzykowe suce ich realizacji; ma wiadomo kryteriw poprawnoci jzykowej.

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze stosuje w analizie podstawowe pojcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedz o kontekstach, w jakich moe by on odczytywany; poznaje niezbdne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki; odczytuje rozmaite sensy dziea; dokonuje interpretacji porwnawczej.

III. Tworzenie wypowiedzi. Ucze buduje wypowiedzi o wyszym stopniu zoonoci; stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki; ma wiadomo wasnej kompetencji jzykowej.

Treci nauczania wymagania szczegowe

ZAKRES PODSTAWOWY ZAKRES ROZSZERZONY I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

1. Czytanie i suchanie. Ucze:

1) odczytuje sens caego tekstu (a w nim znaczenia wyrazw, zwizkw frazeologicznych, zda, grup zda uporzdkowanych w akapicie, odrnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentw; potrafi objani ich sens oraz funkcj na tle caoci;

2) rozpoznaje specyfik tekstw publicystycznych (artyku, felieton, reporta), politycznych (przemwienie) i popularnonaukowych; wrd tekstw prasowych rozrnia wiadomo i

spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) czyta utwory stanowice konteksty dla tekstw kultury poznawanych w szkole;

2) twrczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artyku, esej);

3) porwnuje tekst linearny i hipertekst rozumiany jako wypowied nieciga, nielinearna, stanowica system powizanych segmentw tekstowych, czonych dowolnie przez uytkownika

12

komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte;

3) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu; 4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu

danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie;

5) wyrnia argumenty, kluczowe pojcia i twierdzenia w tekcie argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia;

6) rozrnia w dialogu odpowiedzi waciwe i unikowe;

7) rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania jej mechanizm i funkcj;

8) rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujce odpowied;

9) rozpoznaje manipulacj jzykow w tekstach reklamowych, w jzyku politykw i dziennikarzy.

jzyka w kadorazowym akcie odbioru; 4) rozpoznaje retoryczn organizacj

wypowiedzi wskazuje zastosowane w niej sposoby osigania przejrzystoci i sugestywnoci;

5) rozpoznaje mechanizmy nowomowy charakterystyczne dla systemw totalitarnych.

2. Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze: 1) szuka literatury przydatnej do opracowania

rnych zagadnie; selekcjonuje j wedug wskazanych kryteriw (w zasobach bibliotecznych korzysta zarwno z tradycyjnego ksigozbioru, jak i z zapisw multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu);

2) korzysta ze sownikw i leksykonw, w tym sownikw etymologicznych i symboli;

3) tworzy przedmiotowe bazy danych zawierajce informacje zdobywane w toku nauki;

4) sporzdza opis bibliograficzny ksiki i artykuu, zapisw elektronicznych, bibliografi wybranego tematu.

spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosujc rne kryteria wyboru, ktre potrafi uzasadni;

2) adiustuje tekst na poziomie elementarnym.

3. wiadomo jzykowa. Ucze: 1) analizuje i definiuje (w razie potrzeby

z pomoc sownikw) znaczenia sw; 2) zna pojcia znaku i systemu znakw;

uzasadnia, e jzyk jest systemem znakw; rozrnia znaki werbalne i niewerbalne, ma wiadomo ich rnych funkcji i spos