ÖNSÖZ

Kalite Politikamız; Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama konusunda Türkiye’de; Kamu Kurumları, Askeri Kurumlar, Özel Sektör ve Üniversite hizmet alanlarına kurumsallaşmış bir iş anlayışı ile en ileri teknolojileri kullanarak, zamanında, güvenilir, ekonomik ve sorunsuz bir hizmet sunmak ve bu hizmetlerin gelişimini ve sürekliliğini sağlamaktır.

Bu anlayış ile hizmetlerimizi yerine getirirken, Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama teknolojileri ile projelerin gerçekleştirilmesi ve geliştirilebilmesi için, Coğrafi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Algılama yazılımlarının imkân ve kabiliyetleri, bir organizasyon içerisinde yöneticiden kullanıcıya kadar tüm personele eğitilerek gösterilmesi gereklidir.

Sistemin Başarısı bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin eğitimine bağlıdır. En Önemli faktör bu konuda yetişmiş 'insan'dır.

YAZARLAR

Çiğdem KOL & Serdar KÜPCÜ ckol@islem.com.tr & skupcu@islem.com.tr

Basıldığı Yer : Sinan Ofset Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti., 0312 395 31 65, ANKARA Yayın : İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri Müh ve Eğtm Ltd. Şti. Basım Tarihi : Şubat 2008 ISBN : 978-9944-5863-4-4

Tüm hakları saklıdır/Copyright © 2008/ All rights reserved. Bu kitabın bir bölümü veya tamamı, İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Eğitim Ltd. Şti. nin yazılı izni olmadan, hiç bir şekilde çoğaltılamaz, kopya edilemez.

Dağıtım Adresi

İşlem Coğrafi Bilgi Sistemleri Mühendislik ve Eğitim Ltd. Şti. 13. Cadde No:14 Beysukent 06800 ANKARA

Tel:+90 (312)235 64 90 Fax:+90 (312)235 56 82 info@islem.com.tr

İÇERİK

Bölüm 1: ArcGIS Teknolojisine Genel Bakış 5 ü ArcGIS Nedir? 6 ü ArcGIS Desktop Nedir? 8 ü ArcTool Box ve Model Builder ile Coğrafi İşlemler 13 ü ArcGlobe 15 ü ArcView, Arc Editor, ArcInfo Nedir? 16 ü ArcGIS Desktop için İsteğe Bağlı Modüller 20 ü ArcGIS Server Nedir? 32 ü EDN – ESRI Developer Network Nedir? 44 ü ArcGIS Engine Nedir? 47 ü ArcGIS Image Server Nedir? 50

Bölüm 2: Temel Kavramlar & ArcGIS 3D Analiz Modülü 55

Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? 56 ü Tanımı 56 ü Veri Yapısı 57 ü Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları 58 ü Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonları 59

Veri Toplama Teknikleri 59 Veri Depolama Formatları 60 Sorgulama 62 Analizler 63 Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı İşlemleri 63

3D Analiz Modülü 65 ü 3D Analiz Modülünün Fonksiyonlar 67 ü ArcMap içerisinde 3D Analyst Toolbar’ı 67

Create/Modify TIN 68 Interpolate to Raster 70 Surface Analysis 73 Reclassify (Yeniden sınıflandırma) 76 Convert (Veri dönüşümü) 77 Options (Seçenekler) 79

ü ArcToolbox içerisinde yer alan 3D Analyst Fonksiyonları 80 Convert (Veri dönüşümü) 81

ü ArcMap Ortamında 3D Analyst Toolbar’ına Erişim 82

Bölüm 3: TIN Oluşturma 83 ü TIN Verisi Üzerinde Görüntüleme Özellikleri 86

Bölüm 4: Proje Alan Sınırına Göre TIN Oluşturma 89 ü Profil Grafik Çizme 92 ü Belirli Bir Tepe Noktasından En Dik İnen Yolu Bulma

(Steepest Path) 94 ü Görüş Çizgisi (Line of Sight) 95 ü Kontur Çiz (Create Contours) 96

Bölüm 5: Yüzey Analizleri 97 ü Eğim Haritası Oluşturma 98 ü Bakı Haritası Oluşturma 99 ü Hillshade (S/B Kabartma Harita) Oluşturma 100 ü TIN’den Tekrar Kontur Eğrileri Oluşturma (Contour) 102 ü Alan ve Hacim Hesabı (Area and Volume) 103

Bölüm 6: Veri Dönüşüm Fonksiyonları (Convert) 106 ü Convert (Dönüşüm) Fonksiyonları 107 ü Features to 3D 107 ü TIN to Raster 111 ü TIN to Features 113 ü Raster to Features 114

Sayısal Yükseklik Verisinin Raster to Features Fonksiyonu ile Vektör Veriye Dönüştürülmesi 121

ü Raster to TIN 123

Bölüm 7: ArcScene’de Üç Boyutlu Veri Görüntüleme 124 ü ArcScene 125 ü ArcGlobe 125 ü ArcScene’de Üç Boyutlu Uçuş Animasyonu 133

Bölüm 8: ArcToolbox 3D Analyst Araçları ile

Model Builder Uygulamaları 136 ü ArcToolbox’ta 3D Analyst Araçları 137 ü Model Builder ile TIN Oluşturma 138

Modele Tingrid (Dem), Eğim, Bakı ve Hillshade Fonksiyonlarının Eklenmesi 142

ü Noktasal Verinin Veritabanına Yükseklik (Rakım) Bilgisinin Yazdırılması 147

ü Çizgisel Verinin Veritabanına Gerçek Uzunluk (Surface Length) Bilgisinin Yazdırılması 153

ArcGIS Terimler Sözlüğü 157 Kaynaklar 180

Hedefler

ArcGIS Teknolojisi Desktop GIS

ArcInfo, ArcEditor, ArcView ArcMAP, ArcCatalog, ArcToolBox

Model Builder Extensions

ArcGIS Server EDN

Bölüm 1 ArcGIS Teknolojisine Genel Bakış

ARCGIS™ teknolojisi, ESRI tarafından geliştirilmiş, ölçeklendirilebilir entegre bir Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımıdır. Yazılım bileşenlerinin ortak kütüphanesi ArcObjects üzerine kurulmuş bir sistemdir. Bu Bölüm ArcGIS teknolojisinin bileşenlerini ve bu teknolojik ürünlerin Coğrafi Bilgi Sistemi içerisindeki rollerini anlamanıza aynı zamanda gerçekleştireceğiniz çalışmalarda ArcGIS teknolojisindeki ürünleri belirlemenize yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

ArcGIS Nedir? ARCGIS™ 9.2 sistemi, entegre bir coğrafi bilgi sistemidir. CBS yazılım bileşenlerinin ortak kütüphanesi ArcObjects üzerine kurulmuş bir sistemdir. ArcGIS teknolojisi aşağıdaki anahtar bölümleri içerir: • Desktop GIS: İleri düzeyde CBS uygulamalarının bütünüdür. • Mobile GIS: Ofis dışında arazide CBS uygulamalarını gerçekleştirmenizi sağlar. • Server GIS: Ortak CBS yazılım objeleri kütüphanesidir. Sunucu tarafında bütün CBS

uygulamalarını, SOAP tabanlı web servislerini ve web uygulamalarını gerçekleştirmek için kullanılır. • Online GIS: İsteğe bağlı olarak güncel CBS verilerine ve yeteneklerine düşük maliyetlerle

erişmenizi sağlayan servislerdir. Bütün bu sistemler aynı zamanda, coğrafi bilgilerin birçok ilişkisel veritabanı yönetim sistemi (İVTYS) içerisinde yönetilebilmesini de ArcSDE teknolojisi ile sağlar. ArcGIS, desktop ve server tarafında, tek veya çok kullanıcılı ortamlarda Coğrafi Bilgi Sistemi uygulamaları için ölçeklendirilebilir bir altyapı sağlar. Bu doküman ArcGIS sistemlerinin çeşitli bölümlerini ve bu bölümlerin Coğrafi Bilgi Sistemi içerisindeki rollerini anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. İster ESRI yazılımıyla yeni tanışın, ister tecrübeli bir kullanıcı olun, bu doküman hem yazılımın çeşitli bölümlerini hem de ArcGIS’in güçlü mekânsal analizlerini içeren 3D Analiz modülünün konseptini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır.

ArcGIS; ArcGIS Desktop, ArcGIS Server, ArcGIS Mobile ve ArcWeb Services sistemleri içerisinde yer

alabilmektedir.

Birlikte İşletilebilirlik ArcGIS ürün ailesi aşağıdaki endüstri standartları üzerinde yapılandırılmıştır; • .NET, Java ve COM (Geliştirme-özelleştirme için) • İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemi (DBMS) (Veri depolama için) • XML, SOAP, TCP/IP ve HTTP (Network ortamları için) Gelişmiş Fonksiyonellik Güçlü veri güncelleme, analiz ve kartografik üretim fonksiyonları ile etkin veri modelleri ve veri yönetim sistemi sayesinde ArcGIS yazılım ailesi CBS alanında liderliğini devam ettirmektedir. Ölçeklenebilirlik Modüler yapısından dolayı ArcGIS, herhangi bir kişisel PC üzerinde veya çok-kullanıcılı güncelleme işlemlerini gerektiren kurumsal bir yapı üzerine kolaylıkla adapte edilebilir. Web Desteği ArcGIS, CBS uygulamalarınızı hem organizasyonunuz içinde hem de web üzerinden mekansal veri içeriğine erişim sağlayarak Internet yoluyla yönetmenize olanak sağlar. Geliştirici Dostu Kapsamlı dokümantasyonu ve örnek kodlarıyla birlikte ArcObjects ortak yazılım kütüphanesi elemanları uygulama geliştiricilere, masaüstü, mobil, hosted ve sunucu ortamlarında sürekli ve amaca-yönelik uygulama geliştirme olanağı sunar.

ArcGIS Desktop Nedir? ArcGIS Desktop, (ArcInfo, ArcView ve ArcEditor) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox, ArcGlobe ve Model Builder arayüzleri ile haritalama, coğrafi analizler, veri güncelleme, veri yönetimi ve görüntüleme işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz entegre bir coğrafi bilgi sistemi yazılımıdır. ArcGIS Desktop çok çeşitli kullanıcı tiplerinin gereksinimlerini yerine getirebilmek amacıyla ölçeklenebilir:

o ArcView çok kapsamlı veri kullanımı, haritalama ve analizler üzerine odaklanır.

o ArcEditor, ArcView yazılım özelliklerine ek olarak, gelişmiş coğrafi güncelleme ve veri üretimi sağlar.

o ArcInfo, çok kapsamlı CBS fonksiyonları ve çok zengin coğrafi işlemler içeren profesyonel bir yazılımdır.

ArcGIS Desktop Extensions (Modüller) kullanılarak bütün yazılımlara yeni yetenekler eklenebilir. Kullanıcılar ArcObjects (ArcGIS yazılım bileşenleri kütüphanesi) kullanarak kendilerine özel modüller geliştirebilirler. Ayrıca, Visual Basic, .NET, Java, Visual C++ gibi standart Windows programlama arayüzleri kullanılarak yeni modüller ve özel araçlar da geliştirilebilir.

ArcCatalog, mekânsal verilerinizin yönetimi ve veritabanı tasarımı için kullanılabildiği gibi, depolama, görüntüleme ve metaveri yönetimi için de kullanılabilen bir arayüzdür.

ArcMap arayüzü, bütün haritalama ve güncelleme işlemlerini yerine getirmek için kullanılabildiği gibi, harita tabanlı analizler için de kullanılmaktadır.

ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarında veri dönüşümü ve coğrafi işlemler için kullanılmaktadır.

ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarında veri dönüşümü ve coğrafi işlemler için kullanılmaktadır.

ArcMap ArcMap’de mevcut grafik ve sözel verilerin görüntülenmesi, veri günleme, sorgulama ve analiz, grafikleme ve raporlama araçları ile yüksek kalitede kartoğrafik üretim fonksiyonları bulunmaktadır. ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcMap uygulaması, GIS verileri ile ilgili başlıca şu fonksiyonları yerine getirir;

Haritalama (Mapping) Günleme (Editing) Sorgulama (Querying) Analiz (Analyzing) Grafikleme (Charting) Raporlama Reporting)

Veri Görüntüleme Fonksiyonları

Projeksiyon Dönüşümleri

Coğrafi Analizler (ToolBox)

Coğrafi Sorgulamalar Harita Çıktı Oluşturma Fonksiyonları

ArcCatalog ArcCatalog, grafik ve sözel verileri tanımlama, gözden geçirme, yönetme ve organize etme işlemlerini üstlenmiş olan uygulamadır. ArcGIS Desktop yazılımlarının (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünleşik olarak gelen ArcCatalog uygulaması, GIS verileri ile ilgili şu fonksiyonları yerine getirir;

ArcCatalog’da, ilişkisel veri tabanlarına direk bağlantı Windows Exploler’a benzer işlevler Veri Tipleri, içerikleri ve icon Görüntüleme (Contents) Drag, Drop Özelliği (ArcMap ve ArcToolBox için) Projeksiyon sistemlerinin görüntülenmesi ve yönetilmesi Veri tabanında yer alacak olan alanların (Field) yaratılması ve tüm özelliklerinin yönetimi ArcGIS veri formatlarının yaratılması (Shape File, Coverages ve Feature Class) Veri İçerik Tablolarının oluşturulması ve görüntülenmesi (Metadata’larının oluşturulması) DataView ortamında Ön gösterimlerinin sağlanması UML (Unified Modeling Language) ile oluşturulmuş nesne modellerinden geodatabase yaratma Grafik ve Sözel veriler arasındaki işlevlerin tanımlanması (Subtypes, Domain, RelationShips) Veri yönetimi (Copy, Rename, Delete) ArcGIS Server yönetimi Lokal ağlar ve Web üzerinde CBS verileri arama ve bulma ve ArcToolbox (Geoprossesing) fonksiyonlarını içerir.

ArcCatalog içerisindeki Metaveri ArcCatalog kullanarak Globe verisi önizleme

ArcGIS Server ile ArcCatalog içerisinde harita önizleme ArcIMS Metadata Server içerisinde metaveri yönetimi

ArcCatalog içerisinde Geoprocessing

ArcCatalog içerisinde 3D veri ön izleme

ArcToolbox ve ModelBuilder ile Coğrafi İşlemler Geoprocessing, CBS veriler üzerinde yapılan analizler sonucunda elde edilen bilgilerin yapılandırılmasıdır ve bütün coğrafi bilgi sistemleri içerisinde kritik bir fonksiyondur. Geoprocessing birçok kritik CBS aktiviteleri ve bir CBS içerisindeki çoklu işlemlerin, aynı zamanda metodların otomatik hale getirilmesi için kullanılmaktadır. Kullanıcılar, yüksek kalitede veri oluşturmak, veri kalitesi üzerinde kontrolleri yapmak, modelleme ve analizler gerçekleştirmek için geoprocessing fonksiyonlarına başvururlar. ArcGIS Desktop, geoprocessing modellerinin oluşturulmasına, bu modellerin kullanılmasına, dokümante edilmesine ve paylaşılmasına yönelik bir yapı sağlar. ArcToolbox ve ModelBuilder, geoprocessing yapısının iki ana bölümüdür. ArcToolbox geoprocessing araçlarının organize bir koleksiyonu, ModelBuilder ise geoprocessing iş akışlarının yapılandırılmasında görsel bir modelleme dilidir. ArcToolbox Geoprocessing fonksiyonlarının kapsamlı bir koleksiyonu olan ArcToolbox, aşağıdaki işlemler için araçlar içerir:

o Veri yönetimi o Veri dönüşümü o Coverage işlemleri o Vektör analizler o Geocoding (Coğrafi kodlama)

ArcToolbox; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo içerisinde kullanılabilir durumdadır. Her seviye ek geoprocessing araçları içerir. ArcView basit veri yükleme ve dönüşüm araçları içerdiği gibi temel analiz araçlarını da içeren çekirdek bir sete sahiptir. ArcEditor, ArcView yazılımının sağladığı araçlara ek olarak geodatabase oluşturmaya ve yüklemeye yönelik ek araçlar sağlar. ArcInfo ise, vektör analizler, veri dönüşümü, veri yükleme ve coverage işlemleri için çok kapsamlı geoprocessing araçları sağlar. Geoprocessing ArcView ve ArcEditor içerisinden erişilebilir olmasına rağmen, ArcInfo Coğrafi Bilgi Sistemi organizasyonları içerisinde ana geoprocessing yazılımı olarak düşünülmelidir. Çünkü çok kapsamlı geoprocessing araçlarını içermektedir. CBS verilerini yapılandıran ve anlizleri gerçekleştiren kullanıcılar en az bir ArcInfo lisansına sahip olmalıdır. Ek geoprocessing araç setleri, 200’e yakın raster modelleme araçları içeren ArcGIS Spatial Analyst; TIN ve arazi analizleri için geoprocessing araçları ekleyen 3D Analyst gibi birçok ArcGIS modülleriyle gelmektedir.

ArcToolbox, ArcCatalog ve ArcMap gibi bütün ArcGIS Desktop yazılımları içerisinde kullanılabilir durumdadır.

ModelBuilder ModelBuilder arayüzü, geoprocessing iş akışlarının ve scriptlerinin yapılandırılması için grafik modelleme sağlar. Aynı zamanda kompleks geoprocessing modellerinin oluşturulmasına ve tasarlanmasına yardımcı olur. Modeller, ileri düzey işlemleri ve iş akışlarını oluşturmak için araç dizilerini, bununla birlikte verileri birbirine bağlayan veri akış diyagramlarıdır. Kompleks CBS işlemlerini gerçekleştirmek için araçları ve verisetlerini modeller üzerine sürükleyebilir, işlem adımlarını belli bir sıralama dâhilinde birbirine bağlayabilirsiniz. ModelBuilder, metodları ve prosedürleri organizasyonunuz dışındaki diğer kullanıcılarla da paylaşabilmeniz için verimli bir mekanizmadır.

ModelBuilder, kompleks CBS işlemlerinin yapılandırılması ve oluşturulması için interaktif bir mekanizma sağlar.

ArcGlobe ArcGIS Desktop 3D Analyst modülünün bir parçası olan ArcGlobe, sürekli, multi-resolution, global görüntüleme sağlar. ArcGlobe da ArcMap gibi CBS veri katmanlarıyla çalışır. ArcGlobe katmanları, ortak bir global yapı içerisine entegre edilerek tek bir küresel görüntüleme ortamına yerleştirilir. Veri setlerini ve detayları uygun ölçeklerde görüntüleme ortamı sağlar. ArcGlobe’un coğrafi bilgi için interaktif görüntüleme ortamı, CBS kullanıcılarının tamamen farklı veri setlerini entegre etme kabiliyetlerini önemli ölçüde geliştirmiştir. Editleme, mekânsal veri analizleri, haritalama ve görüntüleme gibi ortak CBS işlemleri için ArcGlobe’un geniş bir uygulama platformu olması beklenmektedir.

Üç boyutlu kentsel görünüm

Üç boyutlu veri görüntüleme ve semboloji

Biyoçeşitlilik analizi

ArcView, ArcEditor ve ArcInfo Nedir? ArcGIS Desktop, CBS kullanıcıları için meknasal verilerin yöetimi ve bilginin etkin kullanımında bir koordinatördür. Üç farklı yazılım ürünü şeklinde satın alınabilir ve her bir yazılım yüksek düzeyde işlevsellik sağlar.

• ArcView, çok kapsamlı haritalama, veri kullanımı, analiz ve geoprocessing araçları sağlar.

• ArcEditor, bütün ArcView fonksiyonlarına ek olarak shapefile ve geodatabase için gelişmiş editleme içerir.

• ArcInfo, çok kapsamlı CBS fonksiyonları ve çok zengin coğrafi işlemler içeren profesyonel bir

yazılımdır. Çok gelişmiş geoprocessing ile ArcView ve ArcEditor fonksiyonlarını genişletir. Aynı zamanda ArcInfo Workstation için gereken uygulamaları da (Arc, ArcPlot™, ArcEdit™, AML, vs.) içerir.

Çünkü ArcView, ArcEditor ve ArcInfo aynı mimariyi paylaşırlar. Dolayısıyla bunlardan herhangi birini kullanan kullanıcı uygulamalarını diğer kullanıcılarla paylaşabilir. Haritalar, veri, semboloji, harita katmanları, özel araçlar ve arayüzler, raporlar, metaveri ve diğerleri bu üç ürün içerisinde etkileşimli olarak kullanılabilir. Bu demek oluyor ki, birçok değişik mimariye açılmak ve onları öğrenmek yerine tek bir mimari kullanmanın faydalarına sahip oluyorsunuz. Ek olarak, ücretsiz ArcReader ürünü, özel ArcGIS Engine uygulamaları, ArcIMS ve ArcGIS Server kullanarak oluşturulan ileri düzeyde CBS Web hizmetleriyle ArcGIS Desktop ortamında üretilen harita, veri ve metaveri birçok kullanıcıyla paylaşılabilir. Bütün bu üç düzeyin yetenekleri isteğe bağlı yazılım modülleri (ArcGIS Spatial Analyst, 3D Analyst, Geostatistical Analyst, ArcPress™ gibi) kullanılarak daha da ilerletilebilir. Daha fazla bilgi için ‘Lisanslı ArcGIS modülleri’ konusuna bakabilirsiniz.

ArcGIS Desktop için üç yazılım da profesyonel CBS yetenekleri kazandırmaktadır.

ArcView Nedir? ArcView profesyonel CBS kullanıcıları için anahtar bir veri kullanımıdır. ArcGIS Desktop kullanabileceğiniz üç fonksiyonel ürün düzeyinden ilkidir. ArcView 9.2, ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox ve ModelBuilder uygulamalarının bir bütünüdür. ArcView; haritalama, raporlama ve harita-bazlı analizler için güçlü bir toolkit oluşturur.

ArcView içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. İleri düzeyde harita sembolojilendirme ve editleme araçları, metaveri yönetimi ve on-the-fly projeksiyon içererek birçok heyecan verici veri kullanım yetenekleri kazandırıyor.

ArcEditor Nedir? ArcEditor, geodatabase, shapefile ve diğer coğrafi bilgi formatlarını yapılandırma için CBS veri otomasyonu ve derleme ortamıdır. ArcEditor, topoloji, subtype, domain ve geometrik network gibi geodatabase davranışlarını oluşturma yeteneklerine sahiptir. Ayrıca, metaveri oluşumu, coğrafi veri inceleme, analiz ve haritalama araçları da içermektedir. ArcView içinde bulunan bütün yeteneklere sahiptir. ArcSDE yoluyla İVTYS’e erişebildiğiniz zaman, çok kullanıcılı coğrafi veri tabanları, ArcEditor’deki tam kapsamlı versiyon yönetimi ile güncellenebilir, korunabilir. Versiyon yönetimi için gelişmiş versiyon yönetim araçları içerir. Örneğin, uyuşmazlıkları (conflicts) belirleyici ve çözücü versiyon birleştirme araçları gibi. ArcSDE üzerine daha fazla bilgi edinmek için ‘ArcSDE Nedir?’ bölümüne bakabilirsiniz.

ArcEditor içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. ArcView ile aynı yetenekleri önerir fakat ileri düzeyde editleme fonksiyonları

kazandırır.

ArcInfo Nedir? ArcInfo, ArcGIS’in fonksiyon olarak en zengin istemcisidir. ArcInfo, bütün ArcView ve ArcEditor yeteneklerini sağlar. Tüm gelişmiş geoprocessing ve polygon processing destekleyici ArcToolbox uygulamalarına Arc, ArcPlot ve ArcEdit içerisinde bulunan klasik workstation uygulamalarını da ekler. ArcInfo, GIS veri üretimi, güncelleme, sorgulama, haritalama ve analiz sisteminin bütünüdür.

ArcInfo içerisindeki bazı anahtar özelliklerin listesi. ArcView ve ArcEditor içerisindeki bütün yetenekleri içerir ve ileri düzeyde geoprocessing fonksiyonları kazandırır. ArcInfo versiyonu içerisindeki ArcToolbox mekansal veritabanı oluşumu ve yaratımında

büyük önem taşımaktadır.

ArcGIS Desktop için İsteğe Bağlı Modüller Birçok isteğe bağlı ArcGIS modülü Desktop yazılımları içerisinde yeralmaktadır. Modüller; raster, geoprocessing ve 3D analizler gibi işlemleri yapmanızı sağlar. Bütün ürünler, ArcView, ArcEditor ve ArcInfo ürünlerinin herbirinde kullanılabilir.

ArcGIS Spatial Analyst ArcGIS Spatial Analyst büyük ölçüde güçlü mekânsal modelleme ve hücre bazlı raster verilerini yaratmanıza, haritalamanıza, sorgulamanıza izin veren özellik analizi sağlar. ArcGIS Spatial Analyst ayrıca entegre bir vector-raster analizi yapmanıza da olanak verir. ArcGIS Spatial Analyst kullanarak, verileriniz hakkında bilgi türetebilir, mekânsal ilişkileri tanımlayabilir, uygun alanlar bulabilir, bir noktadan diğer bir noktaya geçişlerde birikmiş tutarları hesaplayabilirsiniz.

ArcToolbox ve ModelBuilder kullanarakRaster geoprocessing ve modelleme

ArcGIS 3D Analyst 3D Analyst™ kullanıcılara etkin bir yüzey veri görüntüleme ve analiz imkânı tanır. 3D Analyst kullanarak, birçok bakı noktasından yüzey görüntüleyebilir, yüzey sorgulayabilir, seçili konumdan yüzeyde ne görülebildiğini saptayabilir, raster ve vektör veri üzerinde yüzeyi kapsayan gerçekçi bir perspektif imajı yaratabilirsiniz. 3D Analyst modülünün ana noktası, ArcGlobe uygulamasıdır. ArcGlobe, üç boyutlu verinin birçok katmanını görüntülemek ve yüzey yaratımı ve analizi için arayüz sağlar. 3D Analyst ayrıca kazı-dolgu, görüş çizgisi ve arazi modelleme gibi üç boyutlu modelleme işlemleri için ileri GIS araçları sağlar.

ArcGIS 3D Analyst, üç boyutlu görüntüleme ve arazi modelleme yetenekleri sunar. modelleme

ArcGIS Geostatistical Analyst Geostatistical Analyst, sürekli verilerin analiz edilmesi ve haritalanmasına yönelik istatistiksel metodlar sağlar. Yüzey yaratımında Exploratory Spatial Data Analysis araçları veri için farklı girdiler (dağılım oranı, küresel ve yerel dış etkenler, global trendler, mekansal otokorelasyon ve birçok veriseti üzerinde çeşitlilik) sağlamaktadır. Geostatistical Analyst, belirli noktalarda seyrek ölçülerden alınmış sürekli yüzey yaratabilme tool’ları ile donatılmıştır. “Belirli bir bölgede EPA standardını aşan ozon değeri olasılığı nedir?” gibi sorular için Geostatistical Analyst, kesin olmayan hesaplamaları tahmini değerlerle biraraya getirerek çözümler sunmanızı sağlar.

ArcGIS Geostatistical Analyst ile hızla ve kolayca özet istatistikler yapabilir, trendleri analiz edebilir ve yüzeysel yorumlama için istatistiksel veriyi grafik olarak temsil edebilirsiniz.

ArcGIS Survey Analyst Yıllarca harita (survey) ve CBS kullanıcıları, çok kapsamlı harita bilgilerini (survey information) CBS uygulamaları içerisine entegre etmek ve CBS veritabanlarının mekansal doğruluğunu belirlemek için araştırmalarını (surveyi) temel olarak kullanmak istemişlerdir. ArcGIS Survey Analyst bunu başarmaktadır. ArcGIS Survey Analyst ile kullanıcılar, zaman içerisinde güncellemeler yaparak ve geliştirerek çok kapsamlı survey veritabanlarını CBSlerinin entegre bir parçası olarak yönetebilirler. Her survey konumu için survey sistemi içerisindeki ilişkili doğruluk ve hata oranları görüntülenebilmektedir. Ek olarak kullanıcılar, survey sistem içerisinde özellik konumlarıyla survey noktalarını birleştirebilir ve survey konumlarını yakalamak için özellik geometrisini ayarlayabilirler. CBS endüstrisi içerisine ArcGIS Survey Analyst modülünün girişi çok önemlidir. Zaman içerisinde entegre survey ve GPS bilgilerinin kullanılarak mekansal doğruluk oranının artırılması amacıyla bütün CBS organizasyonlarınca kullanılacaktır.

Mekansal doğruluğun artırılması için coğrafi özellik geometrisi survey konumlarına bağlanabilir.

Yandaki grafik, ölçüm bilgilerini ve survey network çapraz görüntüleme örneği göstermektedir.

ArcGIS Tracking Analyst ArcGIS Tracking Analyst, kullanıcıların özellik hareketlerini ve konumlar için sistem değerlerini zaman içerisinde izlemek amacıyla geçici (temporal) verilerini görüntülemelerini ve analiz etmelerini sağlar. ArcGIS Tracking Analyst:

• Nokta ve track verilerini görüntüleme (gerçek zamanlı ve sabit zamanlı) • Zamanı renklerle sembolize etme (verinin yaş gösterimi) • İnteraktif playback • Aksiyonlar (özniteliklere veya mekânsal sorgulamalara dayanan) • Highlight (Vurgulama) • Suppression (baskı) • Çizgisel ve alansal veriler için destek • Playback içinde geçici histogram • Zamana bağlı olarak harita katmanlarının sembolize edilmesi • Birçok geçici katmanın yönetimi için katman tabanlı zaman pencereleri • Geçici işlemlerin karşılaştırılmasında geçici offset • Animasyon dosyaları • Ek analizler için veri saati (data clock)

ArcGIS Tracking Analyst içerisinde interaktif playback yöneticisi (Start, Stop, Pause, Rewind) gelecek zaman pencerelerini (misyon planlama için) veya geçmiş zaman pencerelerini (tarihsel veri analizleri için) görüntülemek için eklenmiştir.

ArcGIS için ArcScan ArcScan, taranmış görüntüleri vektör tabanlı katmanlara dönüştürebilmeniz için araçlar sağlarken aynı zamanda çalıştığınız görüntünün raster hücrelerini seçmenize ve editlemenize olanak tanır. Sonuç olarak bu araçlar, raster görüntülerden elde edilen özellikleri (features) coğrafi bilgi sisteminize (CBS) entegre etmek için ArcEditor ve ArcInfo yazılımınız içerisine yeni teknikler ekler. ArcGIS için ArcScan kullanarak raster editleme, raster yakalama, manuel olarak raster veri izleme ve çoklu vektörizasyon içeren raster’dan vektöre dönüşüm işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz.

ArcGIS Schematics ArcGIS için Otomatik Şematik Oluşum ArcGIS Shematics modülü, ArcGIS yazılımı üzerinde oluşturulan ağ yapılarını kullanarak, geniş alanlar üzerindeki şebekelerin tek hat ve prensip şemalarını oluşturmaktadır. ArcGIS Shematics, ArcGIS üzerinde kurulmuş olan elektrik, telekom, su ve kanalizasyon ve doğalgaz gibi altyapı uygulamalarının yanında lineer olan herhangi bir ağ yapısı üzerinde de kullanılabilir. Şematik herhangi bir CBS ağ yapısı görüntüsüdür. Bu araç, ağ yapısına ait birçok grafik görüntüleme yapabilmenizi aynı zamanda haritalar ve dokümanlar içerisine yerleştirebilmenizi sağlar.

Elektrik ve su ağ yapılarına yönelik bazı ArcGIS Schematics örnekleri

ArcGIS için Maplex ArcGIS için Maplex, harita üretiminde kullanılan CBS tabanlı kartografik tasarım yazılımıdır. Sayısal ortamlarda üretilen haritalarda, otomatik yazı yerleştirilmesi ve ileri düzeyde etiketleme teknikleri ile Maplex günümüz bilgisayar destekli harita üretiminde büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Maplex yazı ve etiketler arasında çıkabilecek yerleşim çakışmalarını, kullanıcı tarafında belirlenen "öncelik sırası tanımlarını" kullanarak çözmektedir. Böylece kartografik kaliteyi öne çıkartmak ve harita gösterim hızını arttırmak mümkün olmaktadır. Maplex öteleme, yığma, otomatik yazı tipi küçültme, eğikleştirme ve kısaltma işlemleri ile etiketlerin en uygun şekilde yerleştirilmesini sağlar. Maplex kullanarak önemli ölçüde zaman kazanırsınız. Ön çalışmalar etiketlendirme işlemlerinde %50 oranında ve hatta daha fazla zaman kazancı olduğunu göstermektedir. Sağladığı kaliteden ve kazandırdığı zamandan dolayı yüksek kalitede harita üreten her CBS organizasyonu mutlaka bir tane Maplex yazılımına sahip olmayı düşünmelidir.

ArcGIS Publisher ArcGIS Publisher modülü, ArcGIS Desktop yazılımlarında oluşturulmuş standart haritaları yayınlamak için kullanılmaktadır. ArcSDE (Konumsal Veri Sunucusu) veya internet üzerinden sunmak amacı ile her ArcMap dokümanı için yayımlanabilir harita dosyalarına (PMF) dönüştürmede kullanılır. Yayımlanan PMF dosyalarını ESRI 'nin ücretsiz görüntüleme yazılımı ArcReader aracılığı ile her sayıda kullanıcı ile paylaşabilirsiniz. PMF format, ArcIMS için ArcMap Server aracılığıyla haritalarınızı Web veya Intranet üzerine yerleştirmek için de kullanılmaktadır. ArcGIS Publisher programlanabilir API içermektedir. Bu sayede ArcReader Visual Basic, C++ veya Java kullanarak özelleştirilebilir. ArcPublisher, oluşturduğunuz haritalara taşınabilirlik kazandırmanın yanısıra yayınlacağınız haritaların görüntülenme ayarlarını da kontrol etmenizi sağlar. Bu sayede kullanıcıların ArcReader ile hangi özellikleri kullanabileceğini belirlemiş olursunuz. ArcReader uygulamasının ana hedefi organizasyonunuzun değişik departmanlarında mevcut olan haritalara daha kolay ulaşımı sağlamaktır. ArcReader uygulamasının en son sürümü ArcGIS Desktop ile üretilen yüksek kalite haritaları da gösterebilmektedir. ArcReader kullanıcıları interaktif olarak bu haritaları kullanabilir ve çıktı alabilirler. PMF dosya formatı, ArcGIS Publisher ile üretilir. ArcGIS publisher opsiyonel bir eklenti olarak ArcView, ArcEditor, ve ArcInfo uygulamalarına entegre edilebilmektedir. ArcGIS Publisher MXD formatındaki çıktıları PMF formatına dönüştürerk ArcReader uygulamasında görüntülenmesini sağlar. Haritalarınızı ArcMap ortamında oluşturur, ArcGISPublisher ile yayınlarsınız. ArcReader, ArcGIS Server ve ArcIMS ArcMap Server ile bu haritalarınızı birçok kullanıcıyla paylaşırsınız.

ArcGIS için ArcPress ArcPress; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo için harita baskı modülüdür. ESRI’nin raster imaj işlemcisi (raster image processor (RIP)) gibi ArcPress standart grafik değişim formatları ile sanayi tipi standart wide-format ve masaüstü yazıcıları üzerinde baskı yapabilmek için genel yazıcı dilinde baskı dosyaları sağlar. Geniş formatlı CBS haritaları, çok büyük veri hacimleri, kompleks semboloji ve off-the-shelf yazıcılarda basımı çoğunlukla zor veya zaman kaybı olan çok geniş kapsamlı imajlar içerebilir. ArcPress’in CBS ortamındaki rolü, herhangi ekstra yerleşik hafızaya veya donanıma ihtiyaç duymadan yüksek kalitede ve hızlı harita baskısı sağlamaktır. ArcPres, yazıcınızın pahalı donanım yükselticilerine gerek duymadan sürekli baskı yapmasına izin vererek, bilgisayarınızı bir baskı işlemcisine dönüştürür.

ArcGIS DATA INTEROPERABILITY EXTENSION (GIS verisi ve teknolojisinin birlikte işlerliği) ArcGIS Interoperability Extension, yaygın olarak kullanılan 100’den fazla CBS veri formatına ve özelliklerine, gelişmiş veri arayüzü ekleme yeteneğini sağlar. Bu modülün ana özelliği, her bir CBS veri formatını direk erişilebilir veri kaynağı olarak ekleyebilmesidir. Örneğin, S57 gibi denizcilikle ilgili veri setleri, geliştirilmiş öznitelikleriyle ileri düzeyde CAD veri setleri, MapInfo veri setleri, UK Ordnance Survey’s Master Map GML dosyaları ArcGIS içerisinde kullanılabilir. Ek olarak, ArcGIS kullanıcıları verilerini 80’den fazla desteklenen veri formatına export edebilirler. Dış kaynaklı verileri ArcGIS veri yapılarına (geodatabase feature class, shapefile, vs.) dönüştüren dönüşüm araçları üzerinden veri kaynakları tanımlanabilir. Her veri kaynağı, dış kaynaklı bir dosyanın direk olarak nasıl okunacağına ve daha sonra ArcGIS içerisinde nasıl kullanılacağına dair özellikler sunar. Yeni veri kaynağı tanımlandıktan sonra, ArcGIS veri yapıları gibi, ArcCatalog, ArcMap, ArcGlobe, ArcToolbox ve Model builder içerisinde doğrudan kullanılabilir. ArcGIS Interoperability Extension ESRI ve Safe Software işbirliğiyle yapılandırılmıştır. Yazılım Safe Software’in popüler FME ürünü üzerine kurulmuştur. ArcGIS Interoperability Extension ile kullanıcılar:

o Standart FME formatlarını doğrudan okuyabilecekler (TAB, MIF, E00, GML, vs.)

o FME destekli veritabanlarına bağlanabilecek ve bu veritabanı bağlantılarından okuyabilecekler

(MySQL ve PostGIS gibi)

o FME birleşik veri kaynaklarını tanımlayabilir ve bu kaynaklardan okuyabilirler ( örneğin, FME

kullanarak “query” olarak tanımlanan veri kaynakları)

o Veritabanı yönetim sistemlerinden shape dosyalarına öznitelik birleştirebilirler (join), yeniden

kodlandırma yapabilirler, vs.

o Her feature class’ı her FME destekli veri formatına export edebilirler (örneğin GML formatına

export etme)

o ArcGIS destekli veriyi her FME formatlı veya destekli veritabanına yüklemek, işlemek ve export

etmek için geoprocessing yapısı içerisindeki FME ortamını kullanabilirler

ArcGIS Server Nedir? ArcGIS® Server tam ve entegre sunucu tabanlı bir coğrafi bilgi sistemidir. Bu coğrafi veri yönetimi, haritalandırma ve mekânsal analiz için kurulum paketi dışında son kullanıcı servisi olarak gelir. ArcGIS Server zenginliği, standartlar tabanlı platformu, yaygın CBS kabiliyeti ve çok kapsamlı veri yönetimi araçları ile merkezi yönetilen CBS mimarisine yükselmeyi sağlar. ArcGIS Server teknolojisi coğrafi mekânsal yetenekleriyle arama tabanı, masaüstü ve mobil kullanıcılarıyla bir organizasyonun her yerine uzanır.

Merkezi veri yönetimi, düşük maliyetli sahip olma ve bilgi teknoloji standartlarına bağlılık ArcGIS Server’ı her kuruluş bünyesinde bilgi sistemi çözümünde bir temel yapar.

ArcGIS® Server eksiksiz sunucu tabanlı, mekânsal veri yönetimi, tasarım ve mekânsal analiz yetenekleri öneren bir coğrafi bilgi

sistemidir.

Merkezi yönetilen CBS

ArcGIS Server doğru bir CBS sunucusu girişimidir. Bu sistem, organizasyonlara uygulama sunucuları üzerinde CBS yazılımını merkezileştirebilmeyi ve CBS yeteneklerini ağ üzerinden geniş kullanıcı kitlesine ulaştırabilmeyi sağlar. Kuruluş içi CBS kullanıcıları geleneksel masaüstü sistemlerini, aynı web tarayıcılarını kullandıkları gibi kullanarak ve hareketli hesaplama cihazlarını kullanarak merkezi CBS sunucusuna bağlanabilirler. Kullanıcılar ArcGIS Server’ı ana ofisten veya şubelerden evde veya herhangi bir yerde CBS sistemine tek paylaşımlı sistem üzerinden erişebilirler. Bu merkezcil yaklaşımla mekânsal veri yönetimine, haritalandırmaya ve mekânsal analizlere, CBS servisi kullanıcıları ve uygulamalar kendi iş akışı mantığıyla sunucu tabanlı işleri adapte edebilir ve kuruluşun her yerinde kullanılabilir.

Mekânsal Veri Yönetimi

Coğrafi veri tabanı ArcGIS ailesi ürünleri çatısı altında ortak veri girişi ve yönetimine olanak sağlar. ArcGIS Server mekânsal veri yönetimi özellikleri ArcGIS coğrafi veri tabanı modeline dayanır.

ArcGIS sunucusu coğrafi veri servisi yöneticilerin coğrafi veri yayınlamasına izin verir. Bu yüzden mevcut iş akışları esnasında ve ArcGIS Desktop ile kullanıcı etkileşimlerinde kolayca kullanılır.

ArcGIS Server çıkartma, denetle/kaydet ve veritabanı kopyalama işlemleri için coğrafi veri yayınlayabilir.

Haritalandırma

ArcGIS Server görselleştirme ve haritalandırma özelliklerini 2 boyutlu dinamik ve haritalarını aynı 3 boyutlu gibi sunar. Kullanıcılar sadece tıklayarak zengin, arama tabanlı web haritalandırma uygulamalarını ayarlayarak 2 boyutlu servisleri kullanabilirler. 3 boyutlu haritalandırma servisleri, ESRI’nin yarattığı rahatlıkla ArcGIS Server içinde yer alması sayesinde ArcGIS Explorer ile birlikte kullanılır. ArcGIS Desktop 2 ve 3 boyutlu haritalandırma servislerini kullanabilir.

Mekânsal Analiz

ArcGIS Server mekânsal analiz özellikleri, sunucu tabanlı analizlere ve coğrafi işleme tabii tutulmaya ihtiyaç duyarlar. Bunun içeriğinde vector, raster, 3 boyut ve ağ çözümleyicileri; modeller, senaryolar ve masa üstü yazılım araçları ve eşzamanlı süreçler yer alır.

Entegre GIS Serverın Yararları

ArcGIS Desktop kullanıcıları coğrafi işlem araçlarını yönetebilir ve bunları web haritalandırma uygulamaları ArcGIS Explorer ve ArcGIS Desktop servislerinde yayınlayabilirler. ArcGIS Server ve ArcGIS Desktop daha fazla üretkenlik sunarlar. Bu verilerin, haritaların, globe’ların ve masaüstü modellerinin yönetilmesini, CBS sunucusunda sunulmasını ve webde, masaüstünde ve hareketli istemcilerde kullanımını sağlar. Kurumsal sistemleri oluşturan ve geliştiren Kurumsal sistem geliştiricileri, sistem mimarları ve veritabanı yöneticileri, açık, ortak kullanım platformları, diğer kuruluş sistemleri ile entegrasyonu, düşük ücretli sahiplik ve ölçeklendirme konusunda yararlar sağlar.

Açık, ortak kullanılabilen platform

ArcGIS Server bilgi teknolojileri standartlarına bağlı kalarak, maksimum ortak kulanım sağlar ve kurumsal mimarinin her çeşit popular programlama diline, ortam gelişimine, ticari uygulama sunucusuna ve veritabanı yönetim sistemlerine(DBMS) uyum sağlar.

ArcGIS Server teknolojisi açık coğrafi mekânsal birlik(OGC) yoluyla CBS alanı içinde ortak kullanılabilen standartları destekler. ArcGIS uygulamaları yazılan ve okunan web harita servis(WMS) istemcileriyle ortak kullanılabilmektedir. ArcGIS Server Yöneticisi kullanımı; kullanıcılar kolaylıkla haritalandırma servislerinde ve web uygulamalarında OGC ve WMS yaratabilirler. Bu uluslararası standart bilgisayar ekranına dijital imaj olarak resmedilebilen bir harita tanımlar.

Daha geniş bilgi teknoloji alanlarında, okunan ve yazılan KML’ler ArcGIS uygulamaları ile istemciler arasında ortak kullanılabilir. KML coğrafik özellikleri ve rasterları 3 boyutlu tanımlayan Google Earth XML spesifikasyonudur. ArcGIS Explorer ve ArcGIS Desktop uygulamaları gibi ArcGlobe da KML’yi okuyabilir. ArcGIS Desktop coğrafi uygulama araçları ve ArcGIS Server CBS servisleri KML içinde vector özellikleri ve raster veri çıktısı oluşturabilir.

Anahtar bilgi teknolojileri, Java™ ve NET, XML ve SOAP gibi, lokal ve geniş alanlarda kuruluş uygulamaları hazırlayabilmek için web üzerinden yapılan bağlantılarla mesajlaşma ve veri transferi için kullanılabilir.

ArcGIS ürünleri kablolu ve kablosuz sistemler arasında CBS ve bilgi teknolojileri ortak kullanımını güvenceye almak için açık uygulanabilen ara yüzler ve destek anahtar formatları ve web servislerine sahiptir.

Diğer kuruluş sistemleriyle entegrasyon

ArcGIS Server müşteri ilişkileri yönetimi(CRM) ya da Kuruluş kaynak planlama (ERP) sistemleri gibi diğer sistemleri standart endüstri yazılımını kullanarak destekler. Sonuç olarak, organizasyon mevcut bilgilerden sırasıyla karar verme sürecini ve yatırımdaki geri dönüşü geliştirerek yeni değerler kazanabilir.

Her büyüklükteki kuruluş onları önceki ayrık sistemlere iten iş zorluklarıyla karşılaşır. Lokasyon kuruluşun ayrılmış parçalarını bir puzzle gibi birleştirir ve ortak operasyonel bir tablo ortaya koyar.

ArcGIS Server adapte edilmiş servis mimarisi(SAO) ile iş değerini geliştirir. GIS Server tarafından desteklenen yermerkezli iş akışları lokasyona bağlı farklı işlerin entegrasyonunu mümkün kılar. SAO yeteneği arttıkça kurulmuş iş sistemleri daha da değerlenir.

Özel uygulamalar yaratma yeteneği ve NET yada JAVA servisi kullanımları

ArcGIS Server ile gelen Yazılım geliştirme kiti NET teknolojisi ile ilgili oarak aşağıdakileri içerir.

• Web uygulamala geliştirici çatısı(ADF)

• Hareketli ADF

Java Bileşenleri için ise

• Web ADF

• Coğrafi mekânsal Kuruluş için Java Beans yaratmak

ArcGIS Server ADFs paketi hızlı kurulum ve etkileşimli İnternet uygulamaları için web haritalandırma uygulama şablonu ve AJAX uyumlu web kontrolü ile birlikte gelir.

Kurulumcular aşağıdaki entegre yapılandırma programlarını ArcGIS Server ile birlikte kullanarak özel uygulamalar yaratabilirler.

• Visual Studio® 2005

• Eclipse

• Sun Java™ Studio Creator

Düşük Maliyet

ArcGIS Server ile birlikte uygulama ve tüm süreç özellikleri merkezi uygulamalarda, sunucularda ve veri tabanlarında yürütülmektedir. Bu da idari harcamaların versiyon senkronizasyonu, sertifikasyon, yazılım yüklenmesi ve güncellemeler maliyetinin günden güne önemli derecede indirgendiği anlamına gelir.

Birleştirilmiş uygulamalar, veritabanı sunucuları ve merkezi veri merkezleri aşağıdaki avantajlara sahiptir.

• İndirgenmiş CBS yazılımı kurulumu ve bakım masrafları

• Veri depolarının merkezi yönetimi

• Veri ve uygulamalar için daha fazla güvenlik

• CBS uygulamalarıyla ve diğer merkezi kuruluş uygulamalarıyla entegrasyon

• İstemci, dosya sunucuları ve coğrafi veri tabanı arasında indirgenmiş ağ bant aralığı kullanımı

• Uzak kullanıcılarla düşük bant aralığında iletişim desteği

ArcGIS Server’ın zengin, standart tabanlı platformu ve CBS özellikleri uzantıları sayesinde istemci makinelere başka bir özel yazılım yüklemek gerekmeyecektir. Arama motoru tabanlı dizayn edilmiş olan ArcGIS Server web haritalandırma uygulaması son kullanıcının kolayca sistemi kullanabilmesine olanak

sağlar. Entegre ArcGIS mimarisi mevcut Desktop kullanıcılarının sistemi hemen kullanabileceği ve CBS servisini kendi iş akışlarında kullanabilmelerini sağlar. Bu açık ortam sayesinde, organizasyonlar düşük maliyetlerle eklenen donanım, yazılım ve altyapı hizmetlerini kullanarak coğrafi mekânsal özelliklerini geliştirebilirler.

Ölçeklenebilirlik

ArcGIS Server seviyeleri hem büyük kurulumlarda hem de küçük çalışma gruplarının ölçeklendirilmesini destekler.

ArcGIS Server Kuruluşu coğrafik verilerin, haritaların ve analizlerin yüksek sistem seviyelerinde esnek ve ölçeklendirilebilir özelliğiyle büyük organizasyonları paylaşımına açmak amacıyla tasarlanmıştır. ArcGIS Server Kuruluşu dağınık hesap alanlarında kullanılabildiği gibi diğer kurulumlara destek verebilmesi için tasarlanmıştır.

ArcGIS Server Çalışma grubu, tek bir sunucudan çalışan küçük şirketlerde veri, harita ve mekânsal analizleri paylaşmak isteyen çalışanlar için yapılandırılmıştır. Çalışma grubu kullanıcıları internet veya intranet yoluyla ArcGIS Desktop, ArcGIS Explorer, arama tabanlı uygulamalar ve hareketli aletler içeren istemcilere bağlanabilirler. ArcGIS Server Çalışma grubu, mekânsal veri yönetimini basitleştirmek ve daha verimli veri tabanı yönetimi çözümleri bulmak amacıyla gömülmüş veri tabanı yönetim sistemi içerir.

Paket dışı fonksiyonellik

ArcGIS Server 3 seviye fonksiyonellikte sunulur;

* Gelişmiş – ArcGIS Server Advanced Organizasyon içinde ve internet üzerinde CBS servis dağılımını sağlamak için merkezi ve sunucu tabanlı CBS geliştiren CBS organizasyonları için tasarlanmıştır. Bu en gelişmiş sürümdür. Düzenleme özelliği, mekânsal veri yönetimi, hem 2 hem 3 boyutlu görselleştirme ve mekânsal analiz imkânı sunar.

* Standart - ArcGIS Server Standard merkezi ve sunucu tabanlı sistemde coğrafik verilerin harita veya globe olarak yayınlanmasını sağlayan CBS kullanıcıları için geliştirilmiştir. Veri yönetimi ve hem 2 hem 3 boyutlu görselleştirmeyi sağlar.

* Temel - ArcGIS Server Basic coğrafik veri girişi paylaşımı isteyen CBS kullanıcıları için geliştirilmiştir. Bu sistem ana coğrafi veri tabanı yönetimi araçları, depolama teknolojisi ve dağıtım olanakları sağlar. ArcGIS Server kolay kullanım, arama tabanlı yayın servis yöneticisi, uygulama yaratma ve CBS sunucularının yönetilmesini sağlar.

CBS Servislerini Yayınlama

CBS servisi; istemci uygulamalar tarafından kullanılabilecek şekilde bir sunucu üzerinde konumlanmış, harita, globe, yer bulucu veya bir coğrafi veritabanı bağlantısı gibi bir CBS kaynağını ifade etmektedir. Servisler kaynakların istemciler tarafından kullanımının paylaştırılmasını kolaylaştırır. Sunucu kaynakları saklar, servislere ev sahipliği yapar, CBS işlerini gerçekleştirir ve sonuçları istemcilere ortak bir formatta (görüntü ve metin gibi) döndürür.

ArcGIS Desktop uygulamarından ArcMap™, ArcCatalog™, and ArcGlobe, CBS kaynaklarının yayınlanmasında ve oluşturulmasında kullanılır. Örneğin, harira dökümanı ArcMap kullanılarak oluşturulur. Adres konumlandırıcılar veya coğrafi veritabanları ArcCatalog kullanılarak oluşturulur. Globe dökümanı ArcGlobe ile, ve bir araç kutusu ArcMap veya ArcCatalog kullanılarak oluşturulur.

Bir CBS kaynağı oluşturulduktan sonra, CBS sunucusuna yayınlanabilir. ArcGIS Server Yöneticisi servis oluşturmak için kullanımı kolay kurulum sihirbazı sağlamaktadır. Yönetici içerisinden, kulanıcılar servis ekleyip çıkarabilir, servis özelliklerini güncelleyebilir ve servisleri klasörler içinde düzenleyebilir.

ArcGIS Server Yöneticisi servisleri ve Web uygulamalarını oluşturmak ve yönetmek için kullanımı kolay sihirbazlar içerdiği gibi,

CBS sunucusu yönetimini sağlayacak araçlar da sağlar.

Sunucuya CBS kaynaklarının yayınlanmasında, Katalog ağaç yapısı içinden kaynağın bulunması, üzerine sağ tıklanarak ArcGIS Server’a Yayınla komutu ile ArcCatalog da kullanılabilir. CBS kaynağı yayınlanırken –Yönetici veya ArcCatalog kullanılarak- istemcilerin servisleri kullanma yollarının çeşitleri, yetenekleri ile birlikte belirlenebilir. Örneğin, bir harita servisine coğrafi kodlama yeteneği sağlanarak kullanıcıların servisi adresi ile bir yer bulmakta kullanması sağlanır.

Yönetici veya ArcCatalog, çok farklı servislerin sağlanmasında ve yayınlanmasında kullanılabilir. Bir kaynak için kullanılabilir durumda olan yetenekler, ne türden bir CBS kaynağının kullanıldığına ve harita dökümanı durumunda hangi katmanların bulunduğuna göre değişiklik gösterir.

• Haritalama Servisi harita dökümanlarının (.mxd) veya yayınlanmış harita dökümanlarının (.pmf) içeriklerine erişim sağlar. Bu yetenek bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır.

• Web Harita Servisi Open Geospatial Consortium, Inc. uyumlu, Open Geodata Interoperability Specification (OGIS) uluslar arası standartlarını karşılayan bir harita servisidir. Bu servis OGC WMS kurallarını içeren, ArcGIS Server tarafından oluşturulmuş Web haritalama uygulamaları ve ArcGIS Desktop kullanan herhangi bir istemci tarafından kullanılabilir. WMS yeteneği bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır.

• Mobil veri servisi mobil uygulamalarla birlikte bir Web servisi üzerinden harita dökümanının içeriğine erişim sağlar. Mobil Web servisleri, Pocket PC, Tablet PC ve Smartphone gibi görüntüleme, hafıza ve işlem gücü olarak donanımsal kısıtları bulunan araçlar üzerinde çalışan mobil uygulmalar tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Mobil kullanım yeteneği bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır.

• Globe servisi bir ArcGlobe dökümanı kullanarak (.3dd) globe’un 3 boyutlu görnümüne erişim sağlar. ArcGlobe, ArcGIS Explorer ve ArcReader™ gibi desteklenen istemciler globe servisine uzaktan erişebilirler.

• Keyhole Markup Language servisi, coğrafi detayları ve rasterları üçüncü boyutta tanımlamakta Google Earth’ün XML kurallarını kullanır. Bu servis ArcGIS Explorer, Google Earth ve ArcGlobe tarafından kullanılabilir. KML yeteneği bir harita servisi yayınlanırken her zaman kullanılabilir durumdadır.

• Coğrafi işlem servisi, sunucu üzerinde çalışan coğrafi işlem modellerine erişim sağlar ve kurumların coğrafi verilerini ve coğrafi işlemlerini merkezileştirmesine olanak verir. Coğrafi işlem servisleri yayınlandıktan sonra, ArcGIS Explorer, Web haritalama uygulamaları ve ArcGIS Desktop gibi farklı istemci uygulamalar tarafından kullanılabilirler. Kullanıcılar tarafından bir model veya model grupları içerisinde kullanılmak istenen coğrafi işlemleri içeren bir araç kutusu CBS sunucusuna yayınlandığında veya modeller ArcMap içerik penceresine bir araç katmanı olarak eklenip CBS sunucusuna yayınlandığında, coğrafi işlem servisi yeteneği harita yayınlama servisi için kullanılabilir olacaktır.

• Coğrafi veri erişim servisi coğrafi veriye ArcGIS Server kullanarak LAN, WAN veya internet üzerinden erişim sağlar. Bu servis, coğrafi veritabanı replikasyonu, veri çıkarımı ile copyalar oluşturmak ve coğrafi veritabanında sorgu çalıştırmak işlemlerinin gerçekleştirilmesi yeteneğini ortaya çıkarır. Coğrafi veritabanı, bir coğrafi veri servisi oluşturmak için doğrudan yayınlanabilir, yada kullanıcı coğrafi veritabanını içeren bir harita dökümanı yayınlayarak coğrafi veri servisini ve karşılık gelen harita servisini yaratabilir. CBS kaynağı, bir ArcSDE® bağlantı dosyası (.sde), kişisel coğrafi veritabanı, dosya coğrafi veritabanı, veya bir coğrafi veritabanından katman içeren harita dökümanı olmalıdır.

• Ağ analizleri servisi en yakın kullanım konumu, rota veya servis alanı analizleri gibi ulaşım ağ analizi işlemlerine erişim sağlar. Bu servisler ağ verisetinde analizleri gerçekleştirebilmek için ArcGIS Server Network modülünü kullanırlar. Sunucu üzerinde Network lisansı olmalıdır ve harita dökümanı bir ağ analizi katmanı içermelidir. Bu servisten ArcGIS Server içinde bulunan geliştirici araçları kullanılarak faydalanılabilir.

• Coğrafi kodlama servisi kullanıcıların bir adres girerek coğrafi kodlanmış sonuç ile bir harita elde etmelerini sağlar. Servis yaratıldıktan sonra, ArcGIS Server içindeki geliştirici araçları kullanılarak istemci uygulamada coğrafi kodlama servisi kullanılabilir. ArcGIS Desktop kullanılarak CBS kaynağı olarak adres konumlandırıcı (adres konumlandırıcı dosyası [.loc], ArcView® 3 konumlandırıcı [.mxs], ArcSDE konumlandırıcı, kişisel coğrafi veritabanı konumlandırıcı veya dosya coğrafi veritaanı konumlandırıcı) oluşturulmuş ve CBS sunucusuna yayınlanmış olmalıdır.

Yüksek performanslı haritalama servisleri, belirli harita ölçeklerde kullanım için saklanarak (cache) oluşturulabilir. Harita saklama özelliğini kullanan haritalama servisleri, istemciye önceden oluşturulmuş bir veya daha fazla saklanmış görüntü gönderdiği için, saklama özelliği olmayan ve talep anında her seferinde bir görüntü gönderen servislere göre çok daha hızlı görüntülenir. Saklanmış haritalama servisleri oluşturmak için ArcToolbox™ içerisideki saklama coğrafi işlemleri araçları veya ArcCatalog kullanılabilir. Saklanmış haritalama servisleri oluşturulması ve yönetimi ile ilgili daha fazla bilgi için webhelp.esri.com adresindeki ArcGIS Server Yardımı’nı inceleyiniz.

Web Haritalama Uygulamalarının Oluşturulması

Yönetici Web haritalama uygulaması oluşturmakta kullanılacak kullanımı kolay bir sihirbaz sunmaktadır. Aynı zamanda, ArcGIS Explorer haritaları ve KML ağ bağlantıları yayınlamakta kulanılabilecek teknikler de içermektedir. Web haritalama uygulamalarının gerçekleştireceği işlemleri, güncelleme, adres bulma, yer bulma, coğrafi işleme, sorgu öznitelikleri ve arama özniteliklerini içeren güçlü kurulum paketi dışı işlemlerin bulunduğu listeden seçerek ayarlamakta Yönetici kullanılır. Uygulamanın görsel ayarlamaları da Yönetici ile özelleştirilebilir. Web haritalama uygulamasını özelleştirmek için herhangi bir Web geliştirme veya programlama deneyimi gerekmemektedir. İleri seviye özelleştirme işlemleri için, Yönetici ile oluşturulan uygulamalar Microsoft® Visual Studio veya Eclipse gibi bütünleşik geliştirme ortamlarında (IDE) güncellenebilir.

ArcGIS Server, Web haritalama uygulamasının aynı CBS sunucusunda veya ArcGIS Server Internet bağlantıları (HTTP yoluyla), ArcGIS Server yerel bağlantıları, ArcIMS® görüntü servisleri ve ESRI tarafından sunulan ArcWebSM servisleri gibi farklı CBS sunucularındaki farklı haritalama servislerini bağımsız olarak birlikte kullanabilmesine olanak sağlar. Örneğin, ArcIMS sunucusunda çalışmakta olan bir servis ArcGIS Server üzerindeki başka bir servisle birleştirilebilir.

CBS Sunucularının Yönetimi

Yönetici ile sunucu sistemindeki makineler ve dizinler ayarlanabilir ve logların kullanımı ile sorunlar giderilebilir. Sunucu yönetimi, kullanıcı ihtiyaçlarını karşılayabilecek ve ArcGIS Server sisteminin sorunsuz çalışabileceği şekilde uygun yazılım, donanım ve ayarlamaların yapılması ve kurulması anlamına gelmektedir. Yönetici içinde, ArcGIS Server aşağıdaki maddeleri içeren birçok yönetimsel araç sağlamaktadır:

• Servis başlatma, durdurma, silme ve duraklatma – Yönetici makine kaynaklarının kullanım durumu ile ilgili kontrolleri yöneticilere sağlar. Örneğin, coğrafi veritabanı içeren bir sunucuya bağlantı sağlayan bir haritalama servisi varsa ve ilgili sunucu bakım için kapalı durumdaysa, yönetici, veritabanı kullanılabilir olana kadar harita servisini duraklatabilir. Servis aynı zamanda tamamen kaldırılabilir.

• Klasör ekleme ve kaldırma – Yönetici klasörler içerisinde bulunan servisleri düzenlemek için kullanılır. Klasörler coğrafi bölgelere, güvenlik seviyelerine, Web servisi mesajlaşma biçimine, veya başka bir kritere göre oluşturulmuş olabilir.

• Sunucu dizinleri oluşturmak – Bu dizinler, CBS sunucusunun tüm sunucu nesne bölümü (SOC) makinelerine erişilebilir olan ağ üzerindeki fiziksel dizinlerdir. Üç çeşit sunucu dizini vardır: Saklama (cache), İşler (jobs) ve Çıktı (output). İhtiyaç duyulduğunda CBS sunucusu bu dizinlerden bir veya daha fazlasına geçici dosyalar yazar. Sunucu aynı zamanda, belirlenen aralıklarla bu dizinleri, içlerindeki dosyaları silerek düzenli olarak temizler.

• Log dosyası konumunu belirlemek – Log dosyaları CBS sunucusu içindeki sorunları izlemek ve çözümlemek için önemli araçlardır. CBS sunucusu logları, sunucudaki tüm olayların kaydını sağlar ve sunucu durduğunda silinmez. Log dosyaları Yönetici içerisinden görüntülenebilir.

• SOC eklemek – Yönetici, ArcGIS Server ayarlarına kolay bir şekilde SOC makinelerinin eklenmesinde kullanılır. SOC makineleri servisleri barındırır ve CBS sunucularının çalışma merkezleridir.

• SOC kapasitesini ayarlamak – Eğer SOC makinelerinden biri diğerlerine göre daha güçlüyse, bu makineye daha yüksek kapasite değeri verilip diğerlerine daha düşük değer vermek performansı arttırır.

CBS sunucularının yönetiminde ikinci bir yol da ArcCatalog içinde CBS Sunucuları bölümüdür. ArcCatalog içerisinden sunucu yönetimi ile ilgili adım adım yardım başlıkları ArcGIS Server ve ArcGIS Desktop yardım sistemleri içerisinde kullanılabilir durumdadır. ArcGIS Server Yöneticisi, harita üretme ve globe saklama dışında ArcCatalog tarafından gerçekleştirilen yönetimsel işlemlerin tümünü gerçekleştirebilmektedir.

İstemci Uygulamaları

ArcGIS Server aşağıdaki istemcileri de içeren geniş bir istemci çeşitliliğiyle açık ve birlikte çalışabilir bir sunucudur;

• ArcGIS Explorer – ArcGIS Explorer, ArcGIS Server içerisinde bulunan sistem yükü olmayan bir istemcidir. CBS içeriğine ve özelliklerine erişimi gerçekleştiren kolay bir yol sağlar. ArcGIS Explorer mekânsal analizler için coğrafi işlem servisleri gibi 3 boyutlu haritalama servislerini de destekler. Ayrıca kullanıcılar ArcGIS Explorer ile ArcGIS Server, ArcIMS, WMS sunucuları ve benzeri diğerlerini de içeren standart Web servislerini kullanabilir ve birleştirebilirler.

ArcGIS Explorer, ArcGIS Server içerisinde bulunan sistem yükü olmayan bir istemcidir.

• Web Haritalama Uygulamaları – ArcGIS Server, Web haritalama uygulamaları olarak adlandırılan kurulum paketi dışı tarayıcı tabanlı uygulamaları da beraberinde getirir. Bu uygulamalar, sorgulama ve güncelleme gibi kurulum paketi dışı görevlerle ayarlanabilir. Web haritalama uygulamaları 2 boyutlu haritalama servisleri ve diğer analitik servisleri (örnek. Coğrafi kodlama ve coğrafi işlemler) desteklemektedir.

ArcGIS Server güncelleme için tarayıcı tabanlı Web uygulamalarıyla birlikte gelir.

• ArcGIS Mobile – ArcGIS Server Software Developer Kit (SDK) .NET platformu için mobil uygulama geliştirmeyi destekler. Bu kapsam içerisinde ArcGIS Server tarafından desteklenen ve 2 boyutlu mobil uygulamaların geliştirilmesinde ve çalışır hale getirilmesinde kullanılacak araçlar bulunmaktadır. Bu geliştirici bileşenleri çeşitli bağlantı durumlarında (bağlı, aralıklarla bağlanan ve bağlı değil) çalışacak mobil uygulamaları destekler.

Geliştiriciler .NET platformunda mobil uygulamalar geliştirmek için ArcGIS Mobile’ı kullanabilirler.

ArcGIS Mobile geliştiricilere, harita görüntüleme ve gezinme, GPS desteği ve CBS güncellemeyi içeren temel CBS işlemlerini sağlayan yer merkezli uygulamalar geliştirme imkânı verir. ArcGIS Mobile, coğrafi mekânsal özelikler ile CRM ve alan servis otomasyon sistemleri gibi mevcut mekânsal olmayan iş uygulamalarını iyileştirmekte de kullanılabilir.

• ArcGIS Desktop -- ArcInfo®, ArcEditor™ ve ArcView, ArcGIS Server özelliklerini kullanabilecek, hazırlama ve yayınlama yapmakta kullanılabilecek masaüstü istemcileridir. Kurulum paketi kapsamında ArcGIS Desktop 2 boyutlu servisleri desteklemektedir; 3 boyutlu servisler ArcGIS 3D Analyst™ modülü ile kullanılabilir.

ArcGIS Desktop, ArcGIS Server ile bir istemci olarak çalışabilir.

ArcGIS Desktop hakkında daha fazla bilgi için, www.esri.com/desktopgis adresini ziyaret ediniz.

Ek olarak, ArcGIS Server, içerisindeki haritalama, mekânsal analizler ve veri yönetimi servislerini kullanabilecek ve etkileşimli çalışabilecek herhangi diğer istemciyi (örnek, CAD, CBS, görüntü işleme ve SQL tabanlı uygulamalar) sanal olarak olanaklı kılan birçok açık API’yi ve standartları destekler. Bu servisler, SOAP ve XML gibi standart Web servis protokolleri kullanan diğer Web servisleri ile kullanılabilir ve birleştirilebilir.

ArcGIS Server Nasıl Kullanılır?

ArcGIS Server ile basit uygulamalarla potansiyel gelişmiş işlevselliği olan büyük hacimli veriler yaratılabilir. Bu uygulamalar masaüstü ve mobil sistemlerde web yolu ile kullanılabilir. Sonuç olarak ArcGIS Server birçok sektörde web üzerinde gerçekleştirilecek uygulamaları başarıyla yerine getirir.

CBS Profesyonelleri

Profesyonel CBS kullanıcıları ArcGIS Server’ın sunduğu platform sayesinde işlerinde paylaşımlı kullandıkları haritaları, globe uygulamalarını, süreçleri ve fonksiyonları web üzerinden yayınlayabilir ve geliştirebilirler. Bu durum Coğrafi süreçlerde kullanılan tekniklerin ve akış şeması senaryolarının standardize edilmesini sağlayarak, yazılım geliştirme maliyetlerini azaltacak ve bu konudaki yükleri hafifletecektir. Tamamen ArcGIS mimarisine entegre çalışan sistem, profesyonel CBS kullanıcılarının, birlikte çalışarak projelerinin geliştirilmesini, işçilik kalitesinin artmasını sağlayacak, atılan her adım projenin tamamlanmasında, ulaşılması hedeflenen prototipe ulaşmayı sağlayacaktır.

Küçük topluluklardan büyük hükümetlere; federal bürolardan uluslar arası şirketlere uzanan yelpazede CBS kullanıcıları ArcGIS’in bütünleşik, ticari, satışa hazır, yazılımlarına güvenmektedirler. Haritalama ajansları ve harita kitapları yayıncıları ArcGIS Server kombinasyonlarına ilişkin yüksek kalitede harita ve haritalama kitapları üretimi gerçekleştirmektedir. ArcGIS birlikte işlerliğe ve standart uygulama geliştirme ortamı organizasyonlarına izin verir bu sayede kullanılacak yönetim sistemi harita üreticilerine, akış şemalarının oluşumunda, üretim tutarlılıklarında yardım ederek verimliliği arttırıcı yüksek kalitede üretim sağlayan bir yapı sunar.

Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için;

Rand McNally & Company:

Producing Commercial Maps Efficiently and Accurately case study

www.esri.com/library/casestudies/randmcnally.pdf. ESRI

Uygulama Geliştiriciler

Uygulama geliştiriciler, CBS kullanıcıları yeni bir proje oluştururken veya varolan proje uygulamalarını ihtiyaca göre geliştirirken servislerden yapacakları yayımlama uygulamalarını uzman olmadan da gerçekleştirebilirler.

ArcGIS Server zengin uygulama geliştirme çatısını hem JAVA hem de .NET ortamında sağlar. Web uygulamaları, geliştirilmeye uyumludur. Kolay kullanımlı uygulamalar AJAX ve Web kontrol teknolojisine entegre edilebilir.

Uygulma geliştiriciler hızlıca kolay kullanımlı kullanıcı uygulamaları oluşturulabilirler, kentsel ekonomik gelişme programlarının kullanımıyla haritalama ve coğrafi işlem servisleri CBS ekipleri tarafından oluşturulabilir. Uygulama planları uyarlanabilir, çoklu kullanıma izin verilen uygulamalar için web kontrolleri eklenerek kullanıcı tecrübeleriyle daha ileriye taşınabilir. Örneğin kritik, özel faktörlere -metro duraklarına yakınlık veya teşvik edici gereksinim bölgeleri, demografi veya özel mülkiyet bilgileri vs. gibi- sıralama ve öncelik tanınarak tehlikeli bölge uygulamaları tasarlanabilir.

Server üzerindeki karmaşık coğrafi işlemlere başlarken ölçütlerin baştan belirlenmesi ile ortaya çıkan sonuç harita bize tehlikeli bölgeleri ve çalışma alanları için en uygun alanları gösterir. Kullanıcılar harita üzerinde pan ve zoom işlemleri ile kenti sokak sokak analiz edebilir.

Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için;

City of Philadelphia Mayor's Office of Information Services—DecisionMaps and ArcGIS Server: Matching Business Needs

with Philadelphia Assets case study

www.esri.com/library/casestudies/philadelphia-pa.pdf.

Son Kullanıcılar

Son kullanıcılar temel web servislerine bağlanarak ArcGIS Server ile odak uygulamalarına ve diğer uygulamalara ulaşabilirler. Bütünleşme seviyesi kullanıcıların CBS teknolojisi ve süreçlerini farketmelerine ve uygulamalarına bağlıdır. Anlaşılır bir CBS oluşturmak için kullanıcılar, profesyonel CBS kullanıcıları tarafından tanımlanan en iyi uygulamalara ve tekniklere güvenle bağlanabildikleri sürece kendi uygulamalarını servisler üzerinden geliştirebilirler.

Son kullanıcılar özelleştirilmiş işlerini sonlandırmaya sık olarak ihtiyaç duyarlar. Bireysel becerilerini çıkarlarına kullanmak için tekrarlanan problemlerin çözer, ortak sorunların değerlendirir, bilgi sistemlerinin günceller, raporlar üretir veya bilim dallarına katkıda bulunma süreçlerini gerçekleştirirler. Örneğin ArcGIS Server uygulamalarına entegrasyon için, kullanıcıların genel çalışma bölümlerinde herbir yol özelliğinin coğrafi veri tabanında veri tabanında kalıcı ya da geçici mi olacağı belirlenir, yeni veya güncellenmiş harita kitapları üretmek amacıyla kaliteli kontrol denetimini sağlamak için geleneksel raporlama mekanizmasına da izin verilir. Kullanıcılar web uygulama haritalarından bağlantı kurarak her bir yol objesi için ayrıntılı bilgi içeren raporlar alabilirler. Harita üzerinden her bir yol objesine veya mevcut diğer objelere otomatik zoom özelliği kullanılarak yol objeleri, haritadaki diğer tüm objeler ve öznitelik tablolarına ulaşmak mümkündür, bu sayede veri kalitesinin denetimi ve kontrol sağlanarak bilgisayar uygulamaları veya kaynak materyalleri arasında karşılaştırma yapma imkânı sağlanır ve ihtiyaç duyulmayan materyaller elenebilir.

Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için;

County of San Bernardino,

California: Traffic Road Book Quality Control Using ArcGIS Server case study

www.esri.com/library/casestudies/sanbernardino.pdf.

Bilgi Teknolojisi Yöneticileri

Bilgi Teknolojisi yöneticileri ArcGIS servislerini kullanabilirler ve daha geniş bilgi teknolojisi alanlarına entegrasyon sağlayarak birçok iş akışını destekleyebilirler. Örneğin, GIS servisleri iş düzeni yönetim sistemleri, finansal sistemler, zincir yönetimi sağlama, akıllı iş raporlamaları, idareci tabloları vs. gibi uygulamalar ile bütünleştirilebilir. ArcGIS Server, bilgi teknolojisinde dünya standartlarına uygundur ve bu standartlardaki sunucular ve uygulamalarla bütünleştirilebilir, güncelleme ve sistem bakım maliyeti olarak düşüktür.

Sistemler ve bilgi servisi bölümleri, merkezi GIS işlemleri ve analizlerini uygun yapılara dönüştürerek, akış şemalarına uyarlayarak çoklu-geniş veri yönetimini gerçekleştirip CBS verilerini ve bilgi teknolojisi altyapılarını önemli yatırımlara entegre edebilirler. Örneğin, çoklu coğrafi-seçilebilir uygulamalar merkezi sunucudan servis edilebilir, verilen izinler dâhilindeki kullanımlar ile yönetimde istenilen çözümlere ulaşılabilir. Masaüstü kullanıcıları müdahale izinler dâhilinde sunucudaki veride güncellemeler yapabilirler. Denetleyiciler denetim alanlarını bölümlendirerek yapılan işlemleri tarihlerine göre takip edebilirler, analiz performanslarını ve kaynak yayılımlarını istenilen düzeye çıkarabilirler.

Uygulamalarla ilgili daha fazla bilgi için;

City of Mesa: Enterprise GIS

Improves Workflow and Data Management case study at www.esri.com/library/casestudies/city-of-mesa.pdf.

ArcGIS Server Modülleri

• ArcGIS Server Network Modülü ile temel ağ yüzey analiz yeteneklerini kapsayan iletim, ulaşım kontrolü, en yakın fonksiyon bulma, servis alanları analizleri yapılabilir. ArcGIS Server Network Modülü, ArcGIS Server Standart ve Advance için uyumludur.

• ArcGIS Server Spatial Modülü, geniş aralıklı, güçlü yüzey modelleri ve analizleri yapmaya ve geliştirme olanakları sunar; bütünleşik mevcut vektör verilerin ve üretilen verilerin kullanılabilinmesi ile hücre bazında raster veriler oluşturulabilir bu sayede yapılan model ve analizlerin geliştirilebilmesini olanaklı kılar. Spatial modülü ArcGIS Server Advance (Gelişmiş) için uyumludur.

• ArcGIS Server 3D Modülü gelişmiş CBS fonksiyonları ile hacim-dolgu, görünebilirlik, arazi modellemeleri gibi üç-boyutlu modellemeler yapılabilir. 3D modülü ArcGIS Server Advance (Gelişmiş) için uyumludur.

• ArcGIS Server Data Interoperability Modülü ArcGIS Server uygulamaları ile yüzlerce veri formatına doğrudan erişim sağlar. Bu modül aynı zamanda özel sunuculardan veri transferleri ve yükleme(ETL) işlemlerini de yerine getirir. ArcGIS Server Data Interoperability Modülü, ArcGIS Server Standart ve Advance (Gelişmiş) için uyumludur.

Sonuç

ArcGIS Server kapsamlı işlevselliği sayesinde terrabyte büyüklüğünde veriyi yönetebilir, standartlara dayalı yaklaşımları kullanarak geniş ve yaygın kullanıcı kitlesine CBS yeteneklerini en iyi şekilde sağlar. ArcGIS Server bünyesinde toplanan düşük maliyet ve ölçeklenebilirlik özellikleri, kurumların zorlayıcı iş durumlarında iyi yatırımlar yaratmasını sağlar. Sonuç olarak, CBS’de yeni olan kurumlar bu mimari üzerinde sistemlerini oluşturabilirler. Mevcut CBS sistemleri olan kurumlar ArcGIS Server’ı sistemlerindeki CBS uygulamalarından etkin bir şekilde erişebilmekte kullanabilirler. ArcGIS Server geniş ölçekte bilgi teknolojileri çevrelerine başarılı bir şekilde entegre edilebilir, böylece mekansal olarak da kullanılabilir kılınan bilginin faydaları düşük maliyetle geniş kitlelerle paylaşılmış olur. ArcGIS Server her kurum için kilit taşı durumunda bir bilgi sistemi çözümüdür.

EDN – ESRI Developer Network Nedir? C++, COM, .NET ve Java programlama dilleri kullanarak uygulama yazılımları oluşturmak için gerekli CBS geliştirici araçlar/lisanslar sağlar. EDN ile Lisanslanan Ürünler (1 yıllık abonelik) Ø ArcGIS Server

* 3D Analyst * Data Interoperability * Network Extension * Spatial Extension

Ø ArcGIS Engine Developer Kit Ø ArcWeb Services Ø ArcGIS Image Server Ø ArcIMS Ø ArcReader Ø ESRI Data&Maps Ø ArcView(Tercihli) Ø ArcEditor(Tercihli) Ø ArcInfo(Tercihli)

EDN Kaynakları CBS Çözümleri Oluşturmada Kapsamlı Kaynaklar EDN, uygulama geliştiricilere, özel CBS çözümleri geliştirmelerinde ihtiyaç duydukları kaynakları sağlayan yıllık abonelik sistemiyle çalışan bir programdır. EDN’in amacı, uygulama geliştiricilere verimliliği artıran araçlar sunmak, CBS geliştirme sürecinde maliyeti ve karmaşıklığı en aza indirmek ve ArcGIS platformu üzerinde uygulama geliştiricilere maksimum derecede fırsat sunmaktır. EDN abonelikleri sadece ESRI ortaklarına değil aynı zamanda tüm uygulama geliştirici kullanıcılara da yönelik aboneliklerdir.

EDN Yazılım Kütüphanesi EDN aboneleri, lisansları EDN abonelikleriyle birlikte sona eren en son sürüm ArcGIS Server (tüm seviyelerde), ArcGIS Engine Developer Kit, ArcIMS ve ArcWeb Servislerine sahip olurlar. ArcView tercihlidir ve ilave bir bedel karşılığında lisanslanabilir. § ArcIMS – Internet üzerinden harita

yayını § ArcSDE – Gelişmiş mekânsal veri

sunucusu § ArcWeb Servisleri – Uygulamalara

entegre edilebilen GIS Web servisleri § ArcGIS Server – Merkezi yönetilen

CBS için kurumsal CBS uygulama sunucusu § ArcGIS Engine – Özel masaüstü CBS uygulamaları oluşturmayı sağlayan bileşenler EDN aboneliğinde bulunan yazılımlar sadece uygulama geliştirme ve test içindir. EDN lisanslarında yerleştirme veya ürün kullanım hakları yoktur.

Yıllık EDN aboneliği aşağıdakileri kapsar; § ArcGIS Server, ArcGIS Engine, ArcWeb Servisleri, ArcIMS ve ArcView (tercihli) uygulamalarını

geliştirmek ve test etmek için bir yazılım kütüphanesi. § EDN Web sitesinden kapsamlı yardım sistemine erişim. Bu yardım sistemi, kütüphane

dokümantasyonundan, yardım indeksi ile kolay arama menülerinden, kod örneklerinden ve obje modellerinden oluşur. § Hem ESRI geliştiricilerinin hem de program abonelerinin kullanımına yönelik ortak web sitesi.

ArcGIS Engine Nedir? ArcGIS Engine, düzenlenmiş geleneksel uygulamaları geliştirmek için, CBS unsurlarına eklenebilir kapsamlı bir kütüphanedir. ArcGIS Engine kullanarak yapılan geliştirmeler, birçok kullanıcıya CBS’ye odaklanmış olarak dağıtılan geleneksel uygulamalarda olduğu kadar, Microsoft Word ve Excel gibi uygulamaların içinde ArcGIS fonksiyonları ile de birleştirilebilir. ArcGIS Engine; Windows, UNIX ve Linux masa üstü ortamlarında çalışır ve Visual Basic, Microsoft Developer Studio, Eclipse ve J Builder’i içeren çok sayıdaki Java geliştirme ortamları gibi uygulamaları da destekler.

ARCGIS ENGINE DEVELOPER’S KIT ArcGIS Engine arayüzü, kullanıcı uygulamalarının yapılandırılmasına yönelik bir geliştirici kit olarak kullanılır. Programcılar developer’s kit’i kendi bilgisayarlarına yükler ve bunu seçilen programlama dili ve geliştirme ortamı ile kullanır. ArcGIS Engine, kullanıcı uygulamalarının içine CBS fonksiyonlarını ekleyen geliştirme ortamına, ilaveten kullanıcı arayüzü kontrollerini, aletleri ve yazılım kütüphanelerini ekler. Örneğin bir kullanıcı, ArcMap ile yazılan bir haritayı, ArcGIS Engine’den harita kullanımı için bazı aletleri ve diğer kullanıcı fonksiyonlarını içeren bir uygulamayı yapılandırabilir.

Programlama dilleri ve yapı için açık destek:

ArcGIS Engine, sadece COM ortamını desteklemez. Keza o, bilgisayar işletim sisteminin bir alanına karşılık gelen kullanıcının seçtiği geliştirici yapı içinde, C++, .NET ve Java ile geliştirilenlere de destek sağlar.

ArcGIS Engine, birçok sayıdaki bilgisayar platformunu ve programlama dillerini destekler ArcGIS Engine ile yapılandırılabilen geleneksel uygulamaları yaymak: Kullanıcı uygulaması yapılandırıldığında, iki çeşit ArcGIS oturumu üzerine yüklenebilir ve kullanılabilir. • Herhangi bir ArcGIS Engine uygulaması icra eden runtime lisansı • Masa üstü ArcGIS (ArcView, ArcEditor veya ArcInfo) ArcGIS Engine Runtime lisansı, ArcGIS Engine paketini içerir. Her bir kullanıcının ArcGIS Engine kabiliyetinden istifade edebilmesi için, anahtar kodunu (keycode) içeren bir dosyaya sahip olması gerekir. Kabiliyetlerin seviyesini arttırmaya erişmek için, seçime bağlı uzantılar bulunmaktadır. Her bir seviye, seçilen keycode ile sağlanır. ArcGIS Engine uzantıları aşağıdaki kısımda açıklanmıştır. ArcGIS Engine uzantıları: ArcGIS Engine; ilave uygulama programlama olanağı sağlayan 3 seçenekli uzantılara sahiptir. Bu fonksiyonlar, her bir ArcGIS Runtime kullanıcısını destekler. Mekânsal Seçenek: ArcGIS Engine, runtime ortamına çok amaçlı raster coğrafik işleme fonksiyonu ekler. Bu ilave yeteneklere mekânsal seçenekli nesne kütüphanesi” vasıtasıyla erişilir. 3 Boyutlu Seçenek: Bu seçenek, ArcGIS Engine runtime ortamına, 3 boyutlu coğrafik işleme ve görüntüleme fonksiyonunu ekler. İlave edilen kabiliyetler, Ekran (Scene) ve yer küresi (Globe) için 3 boyutlu nesne kütüphane setinin yanı sıra, 3 boyutlu Ekran ve ArcGlobe kontrolunu sağlayan ilave aletleri kapsar. Cografi Veri Tabanını Güncelleştirme Seçeneği: ArcGIS Engine uygulamaları kullanılarak, herhangi bir coğrafi veri tabanına yazma ve güncelleştirme olanağını ekler. Eklenen bu kabiliyetlere, “Girişim veri tabanı nesne kütüphanesi” vasıtasıyla erişilir.

ArcGIS Engine Developer’s kit uzantılarına ilişkin bazı unsurların özet olarak ana hatları

ARCGIS ENGINE İLE UYGULAMALARI YAPILANDIRMAK ArcGIS Engine uygulamalarının yapılandırılması, onların içinden seçilen aşağıdaki gibi bütünleştirilmiş geliştirme ortamları IDF ile sağlanır: • Microsoft Visual Studio ve Delphi for Windows developers • Eclipse, Sun ONE Studio ve Borland’s Builder for Java developers.

Örneğin bir Java geliştirici; CBS harita uygulamasına eklenen harita kontrol, içerik tablosu kontrolü ve seçilen aletler ile yapılandırılır. Bunlar, ArcMap MXD dosyası ile harita kontrolü ve programa eklenen düğmeler ve görevlere odaklı diğer fonksiyonlar ile ilişkilidir. Bitirilen uygulama, herhangi bir ArcGIS Engine Runtime ve masa üstü ArcGIS kullanıcısına yüklenebilir.

ArcGIS Image Server Nedir? İmajlarınızı kolayca yönetin, yayınlayın ve kullanın ArcGIS Image Server yönetim araçları raster verilerinizi yeniden biçimlendirmenize veya yüklemenize gerek kalmadan kolaylıkla imaj servisleri tanımlamanızı sağlar. Bu yönetim araçları hem ArcGIS Desktop üzerinde hem de uygulama programlama arayüzü (API) üzerinde kullanılabilir. ArcGIS Image Server raster verinin oryantasyon, projeksiyon ve metaveri gibi özelliklerini yüklerken raster verinin piksel değerini doğal şeklinde muhafaza eder. Bu da kaynak veri üzerinde değişiklik yapmaya gerek kalmadan sunucunun imaj servislerini kaliteli ve yüksek performanslı şekilde kullanmasını sağlar. Aynı zamanda servis ve bağımsız imajlar için alınma tarihi ve sensör öznitelikleri gibi önemli bilgileri içeren metaveriler oluşturulur.

İstemciler yukarıdaki gibi bir 3,2,1 bantlı OuickBird imajla kaynağa ve servis metaverisine kolaylıkla erişebilirler. ArcGIS Image Server ilgili koordinat verileri ve metaverileriyle birlikte aşağıda listelen çeşitli birçok formattaki imajı veya raster veriyi yönetebilir; • TIFF • NITF • BIL • IMG • JPEG • JPEG 2000

ArcSDE® MrSID® CADRG CIB Digest GeoTIFF

QuickBird Standard, Basic IKONOS® Geo Ortho Kit Landsat Level 1G DTED, SRTM Match-AT, ISAT Applanix DSS

ArcGIS Image Server büyük hacme sahip mekânsal imaj verilerini hızlı ve sürekli bir şekilde işlemelerini ve sunmalarını sağlar.

ArcGIS Image Server’ı kimler kullanır? ArcGIS Image Server özellikle,

• Çok sayıda istemciye kurumsal-bazda imaj sunmak isteyen kullanıcılar için • İmaj ve raster verileri daha iyi sunmak amacıyla dinamik imaj işleme özelliklerine ihtiyaç duyan

kullanıcılar için yararlıdır. Neden ArcGIS Image Server?

• Çok sayıda kullanıcı çabuk ve hızlı bir şekilde büyük imaj verilerine erişebilirler • Verinin doğal şekli on the fly olarak mozaiklenir. • Dinamik on-the-fly işlemi ekstra depolama gereksinimi ve veri fazlalaığını ortadan kaldırarak

imajların doğal veri kaynaklarından çoklu olarak sunumuna imkân tanır. • Kaynak veri dosya bazlı veya bir veritabanı yönetim sistemi (İVTYS) içinde bulunabilir. • Servisin ve bağımsız imajların metaverisine kolaylıkla erişilebilir.

ArcGIS Server ile entegre olabilme özelliği verinin Web-tabanlı, mobil ve Open Geospatial Consortium-uyumlu istemcilere dağıtılmasına/sunulmasına olanak sağlar.

Koordinatlandırma, geliştirme ve mozaikleme gibi birçok işlem ArcGIS Image Server ile anında gerçekleştirilebilir. Çoklu imaj verisi tanımlamak amacıyla bu işlemler bağımsız raster’lara veya servisin tümüne birbirleriyle zincir-ilişki içerisinde uygulanabilir. Maliyetli ön işleme işlemlerine gerek kalmadan bu işlemler, farklı bilgi içerikleri görüntülenerek aynı imaj setlerine uygulanabilir. Dinamik sunucu-tabanlı işlemler imajın yeniden örneklenmesini en aza indirgerler ve yüksek-kaliteli imaj gösterimleri sunarlar.

Bağıl biyokütleyi gösteren bir Landsat NDVI görüntüsü

7, 4, 2 bantlarını birleştiren bir Landsat imaj – yeşil gölgeler bitki örtüsünü, pembe gibi alternatif gölgeler ise toprak özelliklerini göstermektedir.

Fonksiyonelliğe göre gruplanmış işlemler

İmaj görünümünü geliştiren işlemler Piksellerde ve bantlarda cebir uygulamaları • Stretching • Pan sharpen • Convolution filter • Trend • Bant organizasyonu • Extract bands • Stack bands

• Classify pixel • Image algebra • NDVI • Convert pixl type

Çıktı renginin değiştirilmesi Yükseklik ile ilgili işlemler • Color map • Gray scale • Special matrix • Trend

• Visualize elevation

Geometrik işlemler Mozaikleme metotları Ground to image dönüşümleri • Affine, projective, warp grid • Orthorectification (opsiyonel ek modül)

• By attribute (örn; tarih veya kalite) • Closest to nadir (örn; tepe aşağı) • By viewpoint (örn; güneyden veya batıdan) • Lock raster (örn; belirli bir görüntüye göre) • Seamline (opsiyonel ek modül)

Üst üste binen imajların işlenmesi ArcGIS Image Server ile farklı mozaikleme metotları tanımlayarak üst üste binen imajları etkin şekilde yönetebilisiniz. Tarih veya kalite gibi bir öznitelieğe göre veya hatta binaların yan cephelerinin görünür hale gelmesini sağlayan bir bakış noktasına göre görüntü yeniden düzenlenebilir.

Masaüstü İstemciler• ArcGIS Desktop• ArcGIS Engine

uygulamaları• AutoCAD

• MicroStatiton

• Open API

Sunucu İstemciler• ArcGIS Server

• ArcIMS

Web İstemciler (ArcGIS Server ile)• OGC WMS

• KML• SOAP

Ek modüller Kullanıcılar aşağıdaki ek modüller ile ArcGIS Image Server kapasitesini genişletebilirler;

• Ortorektifikasyon ek modülü – imaj özelliklerini ve bir yükseklik yüzeyi kullanarak ham görüntünün dinamik olarak orto-rektifiye edilmesini sağlar. Fotogrametri uzmanlarından alınan güncel imaj parametrelerine göre bu ortorektifikasyon parametreleri de güncellenebilir. Bu da özellikle hızı ve erişebilirliği ön planda tutan kurumların görüntülerini çabuk şekilde yayınlamalarına imkân sağlar.

• Seamline ek modülü – üst üste binen imaj mozaiklerinde girişim çizgileri oluşturmanızı ve bunları güncellemenizi sağlar. Kullanıcı, mozaik girişim çizgileri boyunca birleştirme için kullanılacak bir kaplama metodu tanımlayabilir.

ArcGIS Image Server GIS, CAD, görüntüleme ve Web uygulamaları gibi farklı birçok uygulamada görüntü servislerinin kolaylıkla kullanılmasını sağlar. ArcGIS Image Server’a farklı tipte birçok istemci bağlanabilir.

• Masaüstü istemciler, ArcGIS Image Server’a zengin kullanım olanakları için direkt olarak bağlanabilirler.

• Sunucu istemciler, ArcGIS Image Server’a hızlı erişim ve

gelişmiş fonksiyonellik seviyesi için direkt olarak bağlanabilirler.

• Web istemciler, ArcGIS Server ve ArcGIS Image Server ile

iletişim kurmak için standart Web protokollerini kullanırlar. Bu istemciler gereksinimlerine göre sunucudan en uygun görüntüyü isteme gücüne sahiptirler. İstemciler;

• farklı projeksiyonlarda • sıkıştırılmış halde • farklı mozaik metotlarına sahip görüntü talebinde

bulunabilirler.

İstemciler aynı zamanda kaynak ve servis metaverisine tam erişim sağlayabilirler.

ArcGIS Image Server Mimarisi

İstemciler

ArcGIS ImageServer

Raster Veri

ArcGIS Desktop

ArcGIS Engine

ArcGIS Server ArcGIS IMS

Diğer Masaüstüİstemciler

ServisSağlayıcıServisler

ServisSağlayıcıServisler

ServisSağlayıcıServisler

İmaj Veri Tipleri

İstemciler

ArcGIS ImageServer

Raster Veri

ArcGIS DesktopArcGIS Desktop

ArcGIS EngineArcGIS Engine

ArcGIS ServerArcGIS Server ArcGIS IMSArcGIS IMS

Diğer Masaüstüİstemciler

Diğer Masaüstüİstemciler

ServisSağlayıcıServisler

ServisSağlayıcıServisler

ServisSağlayıcıServisler

İmaj Veri Tipleri

Geliştirme Lisansı ESRI EDN aboneliği içerisinde ArcGIS Image Server için bir geliştirme lisansı sunulur. EDN, yıllık abonelik esasına göre çalışan, uygulama geliştiricilere birçok CBS çözümü yapılandırabilmeleri için çeşitli birço kaynak sunan bir yazılım paketidir. Uygulama geliştiriciler için olan yıllık EDN aboneliği, ArcGIS Image Server, ArcGIS Server, ArcIMS, ArcWeb Servisleri ve ArcGIS Engine için geliştirme ve test uygulamalarını içerir. EDN paketi kullanım uygulamalarını içermez. Daha fazla bilgi için, www.esri.com/edn. ArcGIS Image Server ile ilgili daha fazla bilgi için www.esri.com/imageserver.

Hedefler

Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanlar ı

Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonlar ı

3D Analiz Modülünün Fonksiyonları Ve Temel Kavramlar

TIN Interpolate

Surface Analysis Data Conversions

Bölüm 2 Temel Kavramlar & ArcGIS 3D Analiz Modülü

Bu bölümde, Coğrafi Bilgi Sistemleri, 3D Analiz Modülünün genel özellikleri ve ArcGIS içinde yer alan 3D Analiz Modülünün fonksiyonlarına ait gerekli temel kavramlar açıklanacaktır. Coğrafi Bilgi Sisteminin veri yapısı ve veri formatlarının iyi anlaşılması, veri üretiminden sonra gerçekleştireceğimiz coğrafi analizlerin seçiminde bizlere yön verecektir.

Coğrafi Bilgi Sistemi Nedir? “Günlük yaşamdaki her karar, coğrafi olgular tarafından etkilenmekte, sınırlanmakta ve yönlendirilmektedir.” Tanımı Karmaşık planlama ve yönetim sorunlarının çözülebilmesi için tasarlanan; mekândaki konumu belirlenmiş verilerin kapsanması, yönetimi, işlenmesi, analiz edilmesi, modellenmesi ve görüntülenebilmesi işlemlerini kapsayan donanım, yazılım ve yöntemler sistemidir”. Daha basit bir ifade ile “dünya üzerindeki bölgeleri tarif eden, verileri saklayan ve kullanan bilgisayar sistemi” olarak da tanımlanabilir. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ, Mekânsal verilere bağlı sözel bilgileri entegre bir şekilde depolayan bir yapıya sahiptir..

“COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ, problemlerin çözümünde etkin bir koordinatördür.”

Veri Yapısı Coğrafi veri yapısı temel olarak Mekânsal ve Tanımlayıcı Bilgiler olmak üzere iki gruba ayrılır. Mekansal veriler, özelliklerin yerini, şeklini ve diğer mekansal veriler ile ilişkilerini belirler. Tanımlayıcı bilgiler ise özelliklere ait bilgilerin veri tabanında tutulmasıdır. Özellik tipleri temel olarak Nokta, Çizgi ve Çokgen olmak üzere üç gruba ayrılır. Bunlardan noktasal olanlar lokasyon belirler (tepe noktaları, elektrik direkleri, kuyu gibi). Şekli ve sınırları çok küçük olan birimlerin tanımlanmasında kullanılırlar. Çizgisel özellikler birbirini takip eden ve alan olarak gösterilemeyen birimler için kullanılır.(Örnek: yol ve nehir, elektrik hattı gibi). Çokgen özelliklere ise aynı özelliğe sahip alanların gösteriminde ihtiyaç duyulur ( Örnek yerleşim sınırları, göller gibi).

Bu özellikler gösterildikleri semboller ile harita üzerinde birbirlerinden farklı anlamlar ifade ederler. Bu ayrımlar veri tabanı bilgileri yardımıyla yapılır. Veri tabanına girilmiş olan bilgiler vasıtasıyla aynı özellik grubuna giren mekânsal veriler birbirlerinden renk ve sembol olarak ayırt edilir. Böylece harita üzerinde farklı bilgiler sunulmuş olur.

NNookkttaa ((PPooiinntt))6

AAllaann ((PPoollyyggoonn))

Grafik Olmayan (Sözel) Veriler

ÇÇiizzggii ((LLiinnee))

Grafik Veriler

Bu modelin temelinde, her biri, nehirler, yollar, jeolojik oluşumlar, büyük toprak grupları, orman türü, yerleşmeler gibi coğrafi bilgiler ve özelliklerden oluşan verilerin birbirinden bağımsız olarak tanımlanmış tabaka veya kapsamlar olarak soyutlanması bulunmaktadır. Coğrafi Bilgi Sisteminin Elemanları Coğrafi bilgi sisteminin kurulabilmesi için gerekli olan elemanlar: yazılım, donanım, veri tabanı, yöntemler ve insanlardır. Ancak, sistemin başarısı bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin eğitimine bağlıdır ve en önemli faktör bu konuda yetişmiş “insan”dır.

Coğrafi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonları Coğrafi Bilgi Sistemilerinde amaç Coğrafi bilginin; üretimini, yönetimini, analiz ve network üzerindeki dağıtık veri tabanlarından coğrafi verileri tüm insanların paylaşabileceği profesyonel bilgi sistemi teknolojisini sunmaktır. ESRI, kullanıcıların ihtiyacını karşılayacak; kullanımı kolay, modern, fonksiyonel ve profesyonel çözümleri, ölçeklendirilebilir platformlarda sunabilen ArcGIS teknolojisini üretmiştir. Veri Toplama Teknikleri Coğrafi Bilgi Sisteminde x,y koordinatlarına bağlı (sayısal format) verilerin sisteme aktarılmasında farklı yöntemler uygulanır. Mevcut farklı ölçeklerdeki haritalar, uydu görüntüleri, hava fotoğrafları ve yersel ölçmeler ile elde edilen koordinat bilgileri ile açı mesafe değerleri veri kaynakları olarak tanımlanabilir.

Veri Kaynakları ArcGIS teknolojisinde, Sayısallaştırıcı tabletler, ekran üzerinden, ascii text dosyalarından ve farklı ortamlarda üretilmiş ve manyetik ortamda bulunan verilerin gerekli dönüşümleri yapılarak veri üretimi gerçekleştirilir.

ArcGIS Teknolojisinde Veri Üretim Teknikleri Veri Depolama Formatları Coğrafi Bilgi Sisteminde yeryüzüne ait bilgiler, vektör ve raster formatlarda birbirlerinden soyutlanmış farklı tabakalar şeklinde depolanırlar. Coğrafi Bilgi Sisteminde bu iki format, coğrafi analizlerde ve sorgulamalarda etkin bir biçimde kullanılır. Bu sorgulama ve analizlerde, Vektör ve Raster formatların birbirlerine göre üstün ve zayıf yönleri vardır. Vektörel Veri, Formatında konuma ait veriler; nokta, çizgi ve alan özellikleri x,y koordinat değerleriyle depolanırlar. Nokta özelliği tekbir x,y koordinat çifti ile temsil edilen verilerdir (Elektrik Direkleri, Yangın Muslukları, Kuyular gibi). Çizgi özelliği, bir başlangıç ve bir bitiş noktası olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler (Dereler, Yollar, Elektrik Hatları gibi). Alan özelliği ise, başlangıç ve bitiş noktası aynı olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler. (Parseller, Binalar, Arazi Kullan ımı gibi) Raster Veri, Formatında konuma ait veriler ise; hücrelere bağlı olarak temsil edilir. Aynı boyuttaki hücrelerin bir araya gelmesi ile oluşurlar. En küçük birim pixel olarak tanımlanır. Raster verilerde

verinin hassasiyeti pixel buyutuna göre değişen çözünürlük (resolution) özelliği ile tanımlanır. Raster veride her pixel bir değere sahiptir. Bu değer bazen coğrafi bir özelliğe ait kod değeri olarak tanımlanabilir ve ESRI Grid formatında bu kod değeri Value Attribute Table (Vat) yapısında depolanır. Ya da o pixel 0–255 renk aralığında bir değeri taşır. Aralarındaki Farklılıklar Raster verilerin veri depolama hacmi vektör verilere göre oldukça büyüktür. Bazı konumsal analizler (Bindirme analizleri, Alan hesaplamaları ve yakınlık analizleri gibi) raster veri formatında daha kolaydır. Verilerin hassasiyeti raster verilerde pixel size ile orantılı olduğunda hassas çalışmalarda veri kayıplarına neden olabilir. Vektörel veri formatında grafik objeleri tanımlayan öznitelik bilgilerine ulaşma, güncelleme ve günleme mümkün ve daha kolaydır.

Raster Veri

Vektor Veri

Mekan

Sorgulama Coğrafi Bilgi Sistemi grafik ve grafik olamayan verilerin birbirleri ile bütünleşik olarak sorgulanmasına olanak tanır. Buna göre grafik veriden sözel verilere, sözel verilerden de grafik (konumsal veriye) verilere hızlı bir erişim sağlanmış olur. Select Feature & Select By Attribute Coğrafi Bilgi Sisteminde depolanmış bir yol objesinin tanımlanması ile o yolun uzunluk, adı, tipi, vb bilgilere hızlı bir erişim sağlanmış olur. Bir parsel tanımlandığında o parselin alan, çevre, ada ve parsel numarası gibi veritabanına girilmiş bilgilere erişim sağlanmış olur. Veri tabanından mantıksal ifadeler kullanılarak grafik verilere ulaşılmış olur. Mahalle adı tanımlanarak o mahalledeki tüm parseller ekranda görüntülenebilir. Select by Location Birbirlerinden soyutlanmış farklı tabakalarda ve aynı coğrafi düzlemde depolanmış verilerin (Yol, Mahalle Sınırları, Parseller, Okullar, İlçe Sınırları gibi) birbirleri ile ilişkilendirilmesidir. Örneğin bir mahalle içine giren parsellerin, okulların seçilmesi, D750 karayolunun geçtiği ilçelerin seçilmesi, bir sanayi alanına belli bir mesafede olan yerleşim yerlerinin belirlenmesi gibi mekânsal sorgulamalar yapılabilmektedir.

Pınarhisar Santrali, 25 km’lik Etki Alanında Kalan Yerleşimler

Analizler Coğrafi Bilgi Sistemi’nde depolanan veriler üzerinde konuma dayalı kararlar verebilme coğrafi verinin sorgulanması, görüntülenmesi ve analizler ile mümkün olmaktadır. Konumsal analiz işlemlerinde, mevcut girdilerden yararlanılarak, yeni bilgi kümeleri üretilir.

Tampon Bölgeleme (Buffer),

Bindirme Analizleri (Overlay),

Yakınlık Analizleri (Proximity),

Yogunluk analizleri (Density Analysis)

Adres Haritalama (Adress Geocoding),

Dinamik Bölümler (Dynamic Secmentation)

Kısayol ve Altyapı Yönetim Analizleri (Network Analysis),

Yüzey Analizleri (3D, Aspect, Slope, Elevation, Visibility, Line of Site, Cut&Fill),

Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı İşlemleri Sistemde depolanan vektör veriler, veritabanı bilgilerine göre sınıflandırılarak farklı özelliklerde görüntülenebilirler. Sistemde yer alan semboloji kütüphanesi ile vektör verilere çizgi tipleri, tarama, renk ve grafik semboller atayarak ilgili yönetmeliklere göre harita görüntüleme işlemleri hızlı bir şekilde gerçekleştirilir.

ArcGIS sisteminde vektör verilerin görüntülenmesinde, Single Symbol, Unique Values, Graduated Colors, Graduated Symbols, Dot Density, Pie Chart, Bar/Cloumn, Stacked gibi özellikler kullanılır. Bu fonkisyonlar ile yönetmeliklere dayalı tematik haritalama, standart topografik kadastral ve özel amaçlı harita üretimleri ArcGIS teknolojisi ile esnek ve hızlı bir yapıya kavuşmuştur. Veri Görüntüleme ve Harita Çıktı işlemlerinde (Layout) kullanılan semboloji kütüphaneleri ArcGIS’de Vektor ve Raster veri görüntüleme özelliklerinin yanısıra veri tabanı bilgilerinin Etiketlenmesi, Raporlanması ve Grafikler ile gösterimleri de mümkündür.

3D Analiz Modülü “ArcGIS 3D Analyst™ Modülü kullanıcılara, 3 Boyutlu yüzey oluşturma, görüntüleme ve analiz imkânı tanır.”

3D Analiz Modülü, çok farklı veri kaynağından istifade ederek 3 Boyutlu yüzey oluşturan, ArcScene&ArcGlobe gibi üç boytlu ortamda verinizi görüntüleyebileceğiniz ve mevcut verilerden faydalanarak farklı mekânsal analizleri gerçekleştirebileceğiniz güçlü fonksiyonları sağlar. Yüzeyler; GRID, USGS DEM (Sayısal Yükseklik Modeli), DTED ( Sayısal Arazi Yükseklik Verisi) kütükleri, ham ASCII kütükleri veya birçok görüntü formatından birisinin kullanımı ile meydana getirilebilir. GRID’ler; IDW, Spline veya Kriging gibi Interpolasyon metodları kullanılarak nokta verilerden yararlanılarak üretilmektedir. TIN (Triangulated Irregular Network) verisi ise; noktalar (points), çizgiler (lines) ve alansal (polygons) veya GRID’lerden istifade ile üçgenleme (nirengi yaratma) özelliklerine dayanılarak oluşturulmaktadır.

ArcGIS 3D Analyst Modülü aşağıdaki temel özellikleri sağlar,

Nokta (points), çizgi (lines) ve alan (polygons) verilerinden, Grid veri formatından, USGS DEM (Sayısal Yükseklik Modeli), DTED ( Sayısal Arazi Yükseklik Verisi) kütükleri, ham ASCII kütüklerini kullanarak yeni bir yüzey formatı (TIN) oluşturma,

Yüzey alan ve hacimlerini hesaplama, Eğim, bakı ve kabartma haritalarını oluşturma Line of sight (Bir hat boyunca görünebilen ve görünemeyen yerler), View-shed (İstenilen bakış

açısıyla alansal olarak görünebilen yerler ve görünemeyen yerler), ve profil çizme, Eşeğriler (Konturlama) fonksiyonuna,

İki boyutlu verilerin yüzey üzerine kaplama ve üç boyutlu olarak görüntüleme, Sistem 3 boyutlu olarak hazırlanmış veri veya görüntüler üzerinden, belirlenen herhangi bir

rota üzerinden, ekranda gösterilen farklı ölçekteki ve farklı bölgelerdeki ekran kopyalarından ve mouse ile hareket ederek uçuş similasyonları yapabilmeli, bu simulasyonları Avi animasyon dosyası olarak kaydedilebilme fonksiyonlarına,

2 boyutlu grafik veriler öznitelik verilerine göre 3 boyutlu olarak görüntüleme, 3D Studio, OpenFligth, VRML formatlarından export ederek, 3D Marker Symbol (üç boyutlu

sembol) kütüphanesi ve noktasal verilerin bu semboller ile yükseklik modeli üzerinde farklı bakış açılarıyla dinamik görüntüleme fonksiyonlarına,

Yüzeyleri ve 3 boyutlu şekilleri planimetrik olarak gösterebilme,

3 boyutlu görünüşleri JPEG, BMP dosya olarak export edebilme,

3 boyutlu objeler üzerinde etkileşimli sorgulama fonksiyonlarına, Bir eğimin en dik yolunu belirleme, Perspektif görünüşler "virtual reality modeling language" (VRML) olarak export edilebilme

fonksiyonlarına sahiptir.

3D Analiz Modülünün Fonksiyonları ArcGIS Coğrafi Bilgi Sistemi yazılım ile entegre, tercihli bir modül olan 3D Analiz araçlarına erişim yolları aşağıda ana başlıları ile tanımlanmıştır. Daha sonraki bölümlerde bu erişim yolarının fonksiyonları uygulamalı olarak anlatılcaktır.

ArcMAP içerisinde yer alan 3D Analyst ToolBar’ı ArcToolBox içerisinde yer alan 3D Analyst ToolBar’ı Fonksiyonların, Model Builder ile kullanımı, 3 Boyutlu veri görüntileme arayüzlerinden, ArcScene ve 3 Boyutlu veri görüntüleme arayüzlerinden ArcGlobe

ArcMAP içerisinde yer alan 3D Analyst ToolBar’ı

Aşağıdaki işlem adımlarını takip ederek ArcMAP arayüzünde 3D analiz ToolBar’ını aktif hale getirebilirsiniz. 3D Analyst Toolbarı aşağıda tanımlanan fonksiyonları içermektedir.

1

3

4

2

5

6

Create/Modify TIN

3D Analiz Modülünde veri görüntüleme, sorgulama ve analiz işlemlerini gerçekleştirebilmek için TIN verisinin üretilmesi gerekmektedir. TIN verisini, Create TIN from Feature fonksiyonu ile Nokta, Çizgi ve alan özelliklerinden faydalanarak gerçekleştirebilirsiniz. Add Features to TIN fonskiyonu ile de mevcut bir TIN verisine yeni özellikler ekleyebilirsiniz.

Yüzey Verisi

3D Analiz modülünde, yüzeyler tin ya da raster veri formatları ile ifade edilir. Nokta (points), çizgi (lines) ve alan (polygons) verileri girdi olarak kullanır ve TIN veri formatı “Create TIN From Feature” fonksiyonu ile üretilir. TIN veri formatının oluşturulmasındaki girdiler (Feature’lar) Shape File ya da GeoDatabase’de depolanmış olan Feature Class formatlarıdır. Bu girdildeki (Shape File ve Feature Class) yükseklik kaynagı (Z Value), iki şekilde temsil edilir.

2D Feature

Yükseklik, yağış, nem, katyükslikliği, SO2, pH, gibi değerler, verinin öznitelik tablosunda (Attribute Table) numerik bir değer olarak tutulur.

3D Feature

3D Analyst içerisinde 3 boyutlu yani bir z değerine sahip veri, 3D feature ile üretilebilir. 3D feature, shapefile ya da Feature Class formatlarında yer alan nokta, çizgi ve alan objelerinin geometrisinde x,y,z olarak depolanır. Öznitelik tablolarına (Attribute Table) bakıldığında verinin üç boyutlu üretilip üretilmediği anlaşılabilir. Eğer veri 3D feature ise tabloda sahape sütununda ZM ifadesi yeralır. Veri nokta ise “point zm”, çizgi ise “polyline zm” ya da polygon ise “polygon zm” olarak görülecektir.

TIN (Triangulated Irregular Network)

Tin boyut ve oranları değişkenlik gösteren üstüste çakışmayan üçgenler kümesinden oluşur. Nokta (points), çizgi (lines) ve alan (polygons) verileri girdi olarak kullanılarak TIN oluşturulur. Tin oluşturulurken girdi noktaları üçgenlerin köşeleri olur. Köşeler üçgenlerin kenarlarını oluşturacak çizgiler ile bağlanır. Sonuçta köşelerden ve kenarlardan oluşan sürekli bir üçgenler yüzeyi elde edilir. Z değeri yani yükseklik bilgisi olmayan veriler, örneğin alanın sınır çizgileri yüzeyi dış sınırını tanımlamak üzere TIN üretirken kullanılabilir. TIN verisin’de yüzeye ait Yükseklik, eğim ve bakı bilgileri mevcuttur. Surface Analiz fonksiyonları kullanılarak, TIN verisinden yükseklik, eğim, bakı, kontur ve S/B Kabartı (Hillshade) veri setleri üretilir.

Tin’in oluşturan üçgenlerin köşe noktaları x,y,z değerleridir. Tin üzerinde seçilen bir noktada köşe noktaları o noktanın yüksekliğini matematiksel olarak tahmin etmek için kullanılır. Ayrıca bu noktalar herbir üçgen yüzey için eğim, bakı hesaplarını yapmak için kullanılır.

Üstteki şekilde aynı tin’in iki farklı görüntüsü; üstteki kenaraları alttaki ise yüksekliği ifade etmek için renklendirilmiş üçgenleri göstermektedir.

Interpolate to Raster

ArcGIS 3D Analiz modülünde yer alan Interpolate to Raster fonksiyonu, IDW, Spline, Kriging ve Natural Neighbor Interpolation yöntemlerini içermektedir.

Farklı lokasyonlardaki ölçüm noktalarının değerini kullanarak interpolasyon (interpolation) teknikleri ile sürekli bir yüzey yaratmamıza yardımcı olur. Ölçüm noktalarındaki veriler bir meteorolojik istasyondaki yagış, nem, rüzgâr değerleri, bir Toprak veya sulak alandan alınan kimyasal değerler veya nükleer güç santralinden kaynaklanan radyasyon sızıntısının ölçümleri olabileceği gibi yükseklik dağılımı da olabilir.

Inverse Distance Weighting (IDW) Adından da anlaşılacağı gibi belirli bir lokasyon hakkında veri tahmini yapabilmek için o lokasyona yakın olan noktaların tahmin hesaplamasında daha ağırlıklı rol alması ve daha uzak olan noktaların ise daha az etkili olması ilkesine dayanan bir tekniktir. IDW interpolasyon yönteminde line barriers (çizgi özellik tipinde engeller) tanımlayabilirsiniz.

Kriging Kriging metodunda yapılan tahmin iki unsur içerir: bir trend ve rasgele hata (random error). Trend örnek veriye (sample data) yerleştirilmiş bir düzlemdir (global polinomla aynı şeydir). Rasgele hata (random error) ise trend çevresindeki lokal düzensiz değişimdir. Kriging IDW’ye çok benzer ama tahmini değer üretimi sadece uzaklığa değil aynı zamanda noktaların uzaysal düzenine (spatial aarangement) de bağlıdır.

Engelsiz IDW Engelli IDW

Barrier

Spline

Spline enterpolasyon yöntemi, IDW’nin yaptığı gibi Değerlerin ortalamasını almak yerine sanki lastik bir yüzeyi bilinen noktalar boyunca geriyormuş gibi, elastiki bir yüzey oluşturur. Bu germe etkisi, eğer tahmin edilmiş değerler örnek veri içerisinde bulunan minimum değerlerin altında veya maksimum değerlerin üstünde olacak şekilde istenir ise kullanışlıdır. Bu şekilde Spline enterpolasyon yöntemi, örnek veriye eklenmemiş düşük ve yüksek değerleri tahmin etmek için kullanışlı hale getirilmiş olur. İki çeşit Spline yöntemi vardır: Regularized ve Tension. Tension Spline, Regularized Spline’a göre aynı örnek noktalar için daha düzlemseldir ve tahmin değerlerinin örnek verilere daha yakın kalmasını sağlar. Tension metodunun karakteristiksel olarak daha keskin yüzeyler oluşturduğu söylenebilir bununla birlikte Regularized Spline yöntemi daha elastic bir yüzey oluşturur.

Natural Neighbor Interpolation Girdi noktalarına Delaunay triangulasyonu uygulanarak TIN oluşturulduğunu hatırlayacaksınız. Bir konuma ait yükseklik değeri ise yeraldığı üçgenin düğüm değerlerinden enterpole edilerek bulunur. Natural Neighbors yönteminde ise üçgenleme yerine Voronoi poligonları dediğimiz yapı oluşturulur. Herhangi bir konumda bilinmeyen bir değeri tahmin etmek için, örneğin aşağıdaki resimdeki pembe nokta, yeni bir Voronoi poligonu oluşturulur. Yeni polygon onu çevreleyen poligonlar içerisinde oluşturulur. Bu çevreleyen poligonlara ait girdi noktaları tahmin edilecek noktanın doğal komşularıdır.

Surface Analysis

ArcGIS 3D Analiz modülünde yer alan Surface Analysis fonksiyonu, Contour, Slope, Aspect, Hillshade, Viewshed, Cut/Fill ve Area and Volume analizlerini içermektedir. TIN yüzey verisinden elde ettiğimiz bu veri setleri, gerçekleştireceğimiz diğer mekânsal analizlerde başka veri setleri ile etkileşim içerisinde olacaktır.

Örneğin, Jeolojik Formasyon, arazi kullanımı, Toprak grupları, eğim ve baki veri setleri weighted overlay veya union gibi geoprosessing fonksiyonları kullanılarak çakıştırılır ve en uygun yerleşim alanları, en uygun sanayii bölgeleri tesbit edileceği gibi; yagış, arazi kullanım kabiliyet sınırfları, Toprak grupları, eğim ve yükseklik veri setleri kullanılarak tarıma elverişli alanlar, en uygun ürün yetiştirme alanlarının tesbiti, erezyon açısında riskli bölgeler gibi birçok mekânsal analiz gerçekleştirilebilir.

Bu örnekler daha sonraki bölümlerde, örnek veri setleri kullanılarak gerçekleştirilecektir. Bu bölümde, Surface Analysis işlemlerinden sonra elde edilen veri setleri hakkında açaklayıcı bilgiler verilecektir.

Contour Mevcut bir TIN versinden, istenilen aralıkta (Contour interval) çizgi özellik tipinde (Shape File Formatında) eş eğriler üretilir. Contour fonksiyonu ile eş yagış eğrileri, eş yükseklik eğrileri, eş dereinlik eğrileri, eş kirlilik eğrileri gibi birçok farklı veri setini TIN verisinden üretmiş olursunuz.

Slope (Eğim) Mevcut bir TIN versinden, eğim iki farklı şekilde hesaplanır. Eğitm, yüzde veya derece cinsinden raster bir formatta (ESRI Grid, .Tiff veya .img) üretilmiş olur. Derece cinsinden eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant açısıyla ifadesidir. Yüzde cinsinde eğim ise, yüksekliğin yatay mesafeye oranının yüzde olarak ifadesidir.

Aspect (Bakı) Üçgenlerin Kuzeyle yaptığı Coğrafik açı değeridir. Bir başka ifade ile üçgenlerin, 0’dan 360’a kadar sıralanan pusula yönleridir. Kuzey 0’dır ve saat yönünde, 90 Doğu’dur,180 Güney’dir ve 270 Batı’dır. Eğim derecesi 0 olan Düz alanar -1 değeri ile temsil edilir. Eğim, düşey mesafenin yatay mesafeye oranının tanjant açısıyla ifadesidir. Yüzde cinsinde eğim ise, yüksekliğin yatay mesafeye oranının yüzde olarak ifadesidir.

Hillshade (Gölgeli Kabartma) Gölgeli kabartma bir yüzeyin hipotetik aydınlanmasını hesaplar. Bir ışık kaynağı için pozisyon düzenler ve her hücrenin onun ışığa olan göreli oryentasyonu üzerine temellenmiş aydınlanma değerini hesaplar. Işık sırayla hücrenin eğim ve bakısı üzerine temellenir. Gölgeli kabartma 0’dan 255’e kadar olan gri ölçeğin değerlerine dönüşür. Kartografik yararı Gölgeli kabartmalar genelde görselliğe hitap eden haritalar üretmek için kullanılır. Background olarak kullanılır, onun şeffaflığını düzenleyecek şekilde üzerine vektör veri(yollar gibi) ya da diğer raster verileri çizebileceğin bir kabarıklık sağlar. Azimut güneşin açısal yönüdür (pusula yönü). 0’ ile 360’ arasında bir değer ile ifade edilir. Altitude güneşin ufuk üstündeki açısıdır. 0’ ile 90’ arasında bir değer ile ifade edilir.

Viewshed (Görüş Analizi) TIN verisisi üzerinde işaretlenen noktadan hangi alanların görünür hangilerinin görülemez olduğunu belirler. Gözlem noktası birden fazla olabilir. Gözlem noktasından görülebilen alanlar “1” grid değeri ile görülemeyen alanlar “0” grid değeri ile temsil edilir.

Cut/Fill (Hacim/Dolgu) Cut/Fill (Hacim/Dolgu) analizinde önceki ve sonraki yüzeyler arasındaki değişim (Hacim ve Dolgu) çıktı bir raster veride depolanır.

Reclassify (Yeniden Sınıflandırma) Yüzey analizleri sonrasında oluşan, eğim, bakı ve interpolate sonrasında oluşan sürekli yüzeyler ESRI GRID raster formatındadır. Bu raster verilerin Value değerleri Floatting (ondalıklı) değerlere sahiptir. Reclassify sonrasında, bu değerler aralıklarına yeni Integer (Tam Sayı) değerler atanır. Reclassify sonrasında oluşan veri, integer değerler üzerinden görüntülenir veya bu degerler üzerinden analizler gerçekleştirilir. Spatial Analiz’de konu daha ayrıntılı ele alınacaktır.

Convert (Veri Dönüşümü) Veri dönüşüm işlemleri 3D Analiz Tool’barında yer alan Convert fonksiyonları ile gerçekleştirilir. Dönüşüm işlemleri üç ana bölümde incelenebilir. 2D Feature’un 3D Feature’a dönüştürülmesi, Raster verinin diğer formatlara dönüşümü ve TIN veri Formatının diğer veri formatlarına dönüşüm işlemlerini içermektedir.

Feature to 3D… 2D Feature’un 3D Feature veri yapısına dönüştürülmesini sağlar. Grafik veride yükseklik değeri, 2D Feature’da veri tabanında depolanırken, 3D Feature’de yükseklik değeri verinin x,y,z olarak geometrisinde depolanmış olur.

Raster Veri Formatının, Feature özellik tipine (Line,Point ve Polygon özellik tipinde Shape File Fromatına) ve TIN formatına dönüştürülmesi. - Raster to Feature…

2D Feature

3D Feature

Raster

Vektör Feature

- Raster to TIN..

Mevcut ESRI Grid, TIFF, IMG, USGS DEM, DTED gibi raster formatta ki Yükseklik verisinin TIN veri formatına dönüştürülmesidir.

TIN Veri Fromatının, Feature özellik tipine (Line,Point ve Polygon özellik tipinde Shape File

Fromatına) ve TIN veri formatının Raster veri formatına dönüştürülmesi

- TIN to Raster... Bu fonksiyonda, TIN veri formatı girdi olarak kullanılır ve bu veriden Yükseklik, Yüzde Eğim, Derece Eğim ve Bakı veri setlerini Raster veri (GRID, TIFF ve IMG) Formatında üretilir.

TIN

Elevation Bakı

Eğim

Raster Elevation

TIN

- TIN to Feature... Bu fonksiyonda, TIN veri formatı girdi olarak kullanılır ve bu veriden üçgenin Düğüm Noktaları (Node to Point), üçgenin çevresi (zone Polygon), eğim haritası ve baki haritası Shape File fomatında üretilir.

Options (Seçenekler) Seçenekler üç ana başlıkta incelenebilr. General’da çıktı ürünler için çalışma dizini set edilir. Extent’de çıktı ürünlerin kapsayacağı alanın extent tanımlaması yapılır. Cell Size’da ise çıktı ürünün alacağı cell size değeri set edilir.

TIN

Vektör Feature

ArcToolBox içerisinde yer alan 3D Analyst Fonksiyonları

ArcToolbox; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo lisanlasları ile ArcMAP ve ArcCatalog arayüzleri içerisinde kullanılabilir durumdadır. Güçlü Coğrafi analiz fonksiyonlarını içerir. ArcView basit veri yükleme ve dönüşüm araçları içerdiği gibi temel analiz araçlarını da içeren çekirdek bir sete sahiptir. ArcEditor, ArcView yazılımının sağladığı araçlara ek olarak geodatabase oluşturmaya ve yüklemeye yönelik ek araçlar sağlar. ArcInfo ise, vektör analizler, veri dönüşümü, veri yükleme ve coverage işlemleri için çok kapsamlı geoprocessing fonksiyonlarını sağlar. Geoprocessing ArcView ve ArcEditor içerisinden erişilebilir olmasına rağmen, ArcInfo Coğrafi Bilgi Sistemi organizasyonları içerisinde ana geoprocessing yazılımı olarak düşünülmelidir. Çünkü çok kapsamlı geoprocessing araçlarını içermektedir. CBS verilerini yapılandıran ve analizleri gerçekleştiren kullanıcılar en az bir ArcInfo lisansına sahip olmalıdır. ArcGIS 3D Analyst modülü ile Toolbox’da ek geoprocessing fonksiyonları gelmektedir. Bunlar, Conversion, Functional Surface, Raster Interpolation, Raster Match, Raster Reclass, Raster Surface, TIN Creation ve TIN surface grupları altında yer alan Geoprosesing fonksiyonlarıdır. ArcMAP’de 3D Analyst ToolBarında yer alan bazı fonksiyonlar, ArcToolbox’daki 3D Analyst bölümünde de yer almaktadır. Model Builder’ın ArcToolBox tabanlı çalıştığı düşünüldüğünde birçok zincir coğrafi analizin yapılandırılmasında 3D Anlayst fonksiyonları önem kazanmaktadır. Bir sonraki bölümde Model Builder kapsamlı bir şekilde ele alınacaktır.

ArcToolbox, ArcCatalog ve ArcMap gibi bütün ArcGIS Desktop yazılımları içerisinde kullanılabilir durumdadır.

ArcMAP ve ArcCatalog arayüzünde yer alan butonuna basarak ArcToolBox’ı aktif hale getirebilirsiniz. 3D Analyst Fonksiyonlarını kullanabilmek için ArcMAP veya ArcCatalog Arayüzündeki Main manüde; Tools > Extensions Fonksiyonunu seçiniz. Extensions penceresinde yer alan 3D Analyst çekini atınız ve Ok butonuna basınız. Artık ArcToolBox fonksiyonlarını kullanabilirsiniz.

Convert (Veri Dönüşümü) Veri dönüşüm işlemleri ArcToolBox’da ki 3D Analsyt Tools altındaki Convert fonksiyonları ile gerçekleştirilir. Conver ana bölümü, Raster to TIN, TIN Domain, TIN Edge, TIN Node, TIN Polygon Tag, TIN To Raster ve TIN Triangle fonksiyonlarından oluşmaktadır.

Raster To TIN Mevcut ESRI Grid, TIFF, IMG, USGS DEM, DTED gibi raster formatta ki Yükseklik verisinin TIN veri formatına dönüştürülmesidir.

Raster Elevation

TIN

ArcMap Ortamında 3D Analyst Toolbar’ına Erişim 1 Desktop’da yer alan ArcMap icon’u üzerinde çift tıklayınız. 2 Veya; Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcMap’i seçiniz. Açılan ArcMap sayfasında menü bar’da Tools > Extensions’a gelip 3D Analyst çekini atınız. Pencereyi Close butonuna tıklayarak kapatınız.

3 Daha sonra standart toolbar’da boşlukta sağ-tıklayarak 3D Analyst çekini atarak 3D Analyst toolbar’ını aktif hale getiriniz.

Hedefler

TIN Oluşturma TIN Verisi Üzerinde Görüntüleme Özellikleri

Bölüm 3 TIN Oluşturma

Bu Bölüm ArcGIS 3D Analyst modülündeki Create TIN from features fonksiyonu ile TIN veri setinin (düzensiz üçgenler ağının) nasıl oluşturulacağını anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Create TIN from features fonksiyonu noktasal veya çizgisel yükseklik veri setlerinden eğim, bakı ve yükseklik bilgilerini kapsayan düzensiz üçgenler ağını oluşturmanızı sağlar. Bu bölümde aynı zamanda TIN verisi üzerinde farklı görüntüleme özellikleri de anlatılacaktır.

1 Add Data butonunu kullanarak 3D_ANALIZ_EGITIM klasöründe Uygulama_01 uygulama dosyası içindeki Munhani.shp shape file’ını ArcMap ortamına çağırınız.

2 Table of contents’de Munhani katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Open Attribute Table seçeneğini seçiniz. Açılan attribute table penceresinde Münhani katmanında yer alan her bir eş yükselti eğrisinin yükseklik bilgisi Contour field’ında yer almaktadır.

3 Bu adımda veri tabanında yükseklik bilgilerini içeren çizgi özellik tipindeki eş yükselti eğrilerinden TIN (Düzensiz Üçgenler Ağı) oluşturulacaktır. 3D Analyst toolbar’ında Create/Modify TIN > Create TIN from Features’a tıklayınız.

4 Açılan pencerede Munhani katmanının çekini atınız. Sağda Settings for selected layers alanında height source’u CONTOUR, Triangulate as’i hard line olarak set ediniz. Output TIN alanında

butonuna basarak 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünün içerisine oluşturacağınız tin katmanını kaydediniz. OK butonuna basınız.

5 İşlem sonucunda table of contents’e tin katmanı eklenecek ve data view’da tin verisi görüntülenecektir.

6 Identify butonu ile tin üzerinde herhangi bir noktaya tıklayarak identify ediniz. Oluşan tin verisi artık o yüzeye ait eğim (slope), bakı (aspect) ve yükseklik (elevation) bilgilerini yansıtır.

TIN Verisi Üzerinde Görüntüleme Özellikleri 1 Table of contents’de “tin” katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Properties’i seçiniz. Açılan Layer Properties penceresinde Symbology bölümüne geliniz.

2 Bu bölümde şu anda Egde Types ve Elevation bilgileri görüntülenmektedir. Bu alanda ilgili görüntüleme bilgisinin çekini kaldırmak suretiyle data view’da bu bilginin görüntülenmemesini sağlayabilirsiniz. Add butonuna basarak TIN verisinin farklı eğim, bakı ve yükseklik görüntüleme fonksiyonlarını seçebilirsiniz. 3 Edge Types ve Elevation çeklerini kaldırınız. Add butonuna basarak Add Renderer penceresini açınız. Burada TIN verisi üzerinde eğimi görüntülemek için Face slope with graduated color ramp seçeneğini seçiniz. Sonra Add ve Dismiss butonlarına basarak Add Renderer penceresini kapatınız.

4 Semboloji bölümünde eğim default olarak 9 grupta sınıflandırılmıştır. Eğim aralıklarını ve sınıf sayısını değiştirmek için Classify butonunu kullanınız ve sınıflandırmayı 5 gruba göre yaparak aşağıdaki şekilde set ediniz.

5 Aynı şekilde Layer Properties > Symbology > Add Renderer penceresini kullanarak farklı bakı, eğim ve yükseklik görüntüleme fonksiyonlarını seçerek tin verisini data view’da görüntüleyiniz.

Bakı (Aspect)

6 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

Hedefler

Belirli bir Alan sınırına Göre TIN Oluşturma Profil Grafik Çizme

En Dik İnen Yolu Bulma Görüş Çizgisi

Kontur Oluşturma

Bölüm 4 Proje Alan Sınırına Göre TIN Oluşturma

Bu Bölüm ArcGIS 3D Analyst modülündeki Create TIN from features fonksiyonu ile proje alan sınırına göre düzensiz üçgenler ağının nasıl oluşturulacağını anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Create TIN from features fonksiyonu noktasal veya çizgisel yükseklik veri setlerinden eğim, bakı ve yükseklik bilgilerini kapsayan düzensiz üçgenler ağını oluşturmanızı sağlar. Uygulamada havza sınırı veya göller, denizler gibi yüksekliği 0 olan alanlar da hesaba katılarak TIN oluşturulacaktır. TIN oluşturulurken havza alanına göre kesilerek oluşturulacaktır ve göl, deniz gibi alan sınırları içinde tin oluşturulmayacaktır. Bu bölümde ayrıca TIN verisi üzerinde profil grafik çizme, en dik inen yolu bulma, görüş çizgisi ve kontur oluşturma fonksiyonları da anlatılmaktadır.

1 ArcMap’i açınız. Add Data butonu ile 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 içindeki Munhani.shp, Gol.shp ve Havza.shp shape file’larını çağırınız. Klavyeden Ctrl tuşuna basılı tutarak çoklu seçim yapabilirsiniz.

2 3D Analyst toolbar’ında Create/Modify TIN > Create TIN from Features’a tıklayınız.

3 Açılan pencereye Munhani, Gol ve Havza katmanları gelecektir. TIN oluşturulmadan önce her bir katmanın nasıl işlem göreceği set edilmelidir. Munhani katmanının çekini attıktan sonra sağ tarafta height source’u CONTOUR, Triangulate as’i hard line yapınız.

4 Gol katmanının çekini atınız ve sağ tarafta height source’u None, Triangulate as’i hard erase yapınız.

5 Havza katmanının çekini atınız ve sağ tarafta height source’u None, Triangulate as’i soft clip yapınız.

Output TIN bölümünden 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünü seçerek OK’e basınız. 6 Table of contenst’de Munhani, Gol ve Havza katmanlarının çekini kaldırınız. Data view’da görüntülenen TIN havza sınırına göre kesilmiş ve göl alanlarında tin oluşturulmamıştır.

7 Tin katmanı üzerinde Layer Properties > Symbology’e gelerek Edge Types çekini kaldırınız. Layer Properties penceresini kapatıp tin verisini data view’da inceleyiniz.

Profil Grafik Çizme 1 3D Analyst toolbar’ında Interpolate Line butonuna tıklayınız. Harita üzerinde bir hat çiziniz. Çift tıklayarak çizimi bitiriniz.

2 3D Analyst toolbar’ında Create Profile Graph butonuna tıklayınız. Çizdiğiniz hat boyunca olan bir kesit grafiği ekrana gelecektir.

Grafik üzerinde sağ-tıklayarak Add to Layout ile grafiği çıktı görünümüne ekleyebilirsiniz. Veya Export diyerek “.jpeg, .bmp” gibi farklı formatlarda sisteminize kaydedebilirsiniz.

Belirli Bir Tepe Noktasından En Dik İnen Yolu Bulma (Steepest Path) Bu teknik, eğimli bir arazinin tepe noktasından aşağıya inen en dik yolu bulmak için kullanılır. Güzergah tespiti dışında o noktaya düşen bir damla suyun akış yönü de bu fonksiyonla bulunabilir. Ayrıca arazinin hassasiyet derecesini kestirmek için de bu tool kullanılabilir. Örneğin, mevcut bir akıntı kaynağını orijin olarak kabul ederek en dik olan akış güzergahını tespit edip, daha sonra bunu akıntının gerçek akış yönüyle karşılaştırabilirsiniz. Orijinal akıntı verisinin doğru olduğunu varsayarak, bulduğunuz iki güzergah arasındaki sapmaya göre arazi modelinizin doğruluğunu değerlendirebilirsiniz.

1 Tools toolbar’da zoom-in butonunu alarak TIN üzerinde istediğiniz bir bölgeye zoom yapınız.

2 3D Analyst toolbar’ında Create Steepest Path butonuna tıklayınız. Harita üzerine iyice yaklaşarak steepest path tool’unu kullanarak tıklayınız.

Gerçek akıntı konumlarıyla (mavi hatlar) en dik güzergahları (sarı hatlar) karşılaştırmak suretiyle arazi modelinizin doğruluğunu değerlendirebilirsiniz.

3 Çizdiğiniz çizgileri haritadan silmek için Tools toolbar’da Select Elements butonunu kullanarak seçip silebilirsiniz.

Görüş Çizgisi (Line of Sight) 3D Analyst’de bir noktadan bakıldığında düz bir hat boyunca hangi bölgelerin görülüp görülemeyeceğine dair görünürlük analizini yapabilirsiniz. Bu fonksiyonla hat boyunca bakan ve bakılan yer arasında görünür olmayan kısımları da görebilirsiniz. Görüş çizgisi oluştururken, bakan veya bakılan konumlarına yükseklik ekleyebilirsiniz. Örneğin, 50 metre yüksekliğindeki bir gözetleme kulesinden bakıyorsanız, baktığınız noktaya 50 metrelik bir ofset yüksekliği verebilirsiniz. 1 3D Analyst toolbar’ında Create Line of Sight butonuna tıklayınız.

2 Açılan pencerede Observer offset bakan kişinin veya bakılan noktanın yerden yüksekliğidir. Default olarak bakan kişi boyuna göre bu değer 1 metre gelir. Target offset bakılan hedefin yerden yüksekliğidir. Default değerleri kabul ederek harita üzerinde bir noktadan bir noktaya bir hat çiziniz.

Sistem tıkladığınız noktaların bulunduğu konumlardan aşağı doğru inen en dik güzergahlar (sarı çizgiler) çizecektir.

Yukarıda çizilen hat üzerindeki yeşil kısımlar bu hat boyunca bakılan noktadan görülebilir olan alanlardır. Bakılan hedef noktası kırmızı renkte olması, bakılan noktadan bu hedefin görülemediği anlamına gelmektedir. Kontur Çiz (Create Contours)

Create Contours fonksiyonu oluşturduğunuz TIN üzerinde kontur eğrilerinin çizilmesini sağlar. Create Contours butonuna tıklayıp harita üzerinde herhangi bir noktaya tıkladığınızda o noktadan geçen kontur eğrisi çizilecektir.

3 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

Durulan nokta

Bakılan hedef

Hedefler

Eğim Haritası Oluşturma Bakı Haritası Oluşturma

Hillshade (S/B Kabartma Harita) Oluşturma TIN’den Kontur Eğrileri Oluşturma

Alan ve Hacim Hesabı

Bölüm 5 Yüzey Analizleri

Bu Bölüm ArcGIS 3D Analyst modülündeki Surface Analysis fonksiyonları ile yüzey analizlerini örnek veri setleri üzerinden anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Oluşturulan TIN verisi kullanılarak slope, aspect, hillshade gibi yüzey analizleriyle raster haritalar üretilecektir. Ayrıca bu bölümde TIN’den tekrar istenilen aralıklarda geçen eş yükselti eğrisi haritası oluşturma fonksiyonu da açıklanacaktır.

Eğim Haritası Oluşturma 1 ArcMap’i açınız. 2 Add Data butonuyla Bölüm 1’de oluşturduğunuz TIN’i 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Sonuc_01 dizininden çağırınız. (Şayet TIN verisini henüz oluşturmadıysanız 1. bölümdeki adımları takip ederek TIN verisini oluşturunuz.) 3 İlk aşamada eğim (slope) haritası oluşturulacaktır. Bu amaçla 3D Analyst toolbar’ında Surface Analysis bölümünden Slope seçeneğine tıklayınız.

4 Slope penceresinde alanları aşağıdaki şekilde set ediniz. Output cell size’ı 50 yapınız. Output cell size, sonuçta oluşacak raster verinizdeki en küçük karenin boyutunun ne olacağını belirler. Burada set ettiğiniz 50 değeri, sonuçta oluşacak raster verinizin 50x50 birimlik karelerden oluşacağı demektir. Cell size’ın ölçeğe göre değişebileceğini unutmayınız. Output raster alanında raster’ınızı “eğim” olarak adlandırarak 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünün içerisine kaydediniz. OK’e tıklayınız.

5 Eğim haritası default olarak 9 grupta sınıflandırılır. Grup sayısını ve eğim aralıklarını değiştirmek için eğim katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Layer Properties > Symbology > Classify fonksiyonunu kullanabilirsiniz.

Bakı Haritası Oluşturma 6 Bakı (aspect) haritasını oluşturmak için 3D Analyst toolbar’ında Surface Analysis bölümünden Aspect seçeneğine tıklayınız.

7 Açılan pencerede Input surface alanında “tin”i seçiniz. Output cell size’ı 50 yapınız. Output raster alanından Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünü seçerek OK’e basınız.

Hillshade (S/B Kabartma Harita) Oluşturma 8 Kabartma (hillshade) haritasını oluşturmak için 3D Analyst toolbar’ında Surface Analysis bölümünden Hillshade seçeneğine tıklayınız.

9 Açılan pencerede Input surface alanında “tin”i seçiniz. Output cell size’ı 50 yapınız. Diğer alanları default olarak bırakınız. Output raster alanından Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünü seçerek OK’e basınız.

10 Table of contents’de en üste “eğim” katmanını, onun altına da “hill” katmanını getiriniz. Diğer katmanların çeklerini kaldırarak unvisible yapınız. Eğim katmanının Layer Properties’ine gelerek Display bölümünden Transparency’i %50 yapınız. Data view’da artık kabartı harita olarak görüntülenen eğim haritasını zoom-in butonuyla inceleyiniz.

TIN’den Tekrar Kontur Eğrileri Oluşturma (Contour) 11 Table of contents’de sadece tin katmanının çekini atınız ve diğer tüm katmanların çeklerini kaldırarak unvisible yapınız.

12 Kontur eğrilerini yeniden oluşturmak için 3D Analyst toolbar’ında Surface Analysis bölümünden Contour seçeneğine tıklayınız.

13 Açılan pencerede Input surface alanından “tin”i seçiniz. Bu işlemle tin verisinden tekrar shape file olarak çizgi özellik tipinde eş yükselti eğrileri oluşturulacaktır. Bu sebeple output features alanında kontur eğrilerinizi shape file olarak kaydedeceğiniz Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünü seçiniz. Contour interval alanına eğrilerinizin kaç metrede bir geçmesini istiyorsanız onu yazınız. Base

contour birinci eğrinizin kaçıncı metreden başlayacağını belirleyen alandır. Eğer eğrileriniz 50. metreden başlıyor ise bu alana 50 yazmanız gereklidir. Z factor alanını default olarak bırakınız. Bu uygulama için default gelen değerleri aşağıdaki şekilde kabul ederek OK’e basınız.

14 Bu işlem sonucunda table of contents’ vektör veri formatında çizgi özellik tipinde kontur eğrileri katmanı eklenir ve data view’da görüntülenir. Identify butonuyla harita üzerinde herhangi bir eğri üzerine tıkladığınızda o eğrinin bulunduğu kot değerini görebilirsiniz.

Alan ve Hacim Hesabı (Area and Volume) Area and Volume fonksiyonu, yüksekliğe veya bir referans düzleme göre bir yüzeyin 2-boyutlu gösterimdeki alanını, gerçek yüzölçümünü ve hacmini hesaplar. Bu yüzey TIN veya raster olabilir. Area and Volume fonksiyonuyla, arazide yapmanız gereken kazı ve dolgu miktarını hesaplayabilirsiniz. Bu tip istatistikleri hesaplayabilmeniz için TIN veya raster formatında bir yüzeyi sisteme girdi olarak tanıtmanız ve çıtayı koymak istediğiniz yüksekliği tanımlamanız gereklidir. Böylece sistem, yüzeydeki minimum ve maksimum yüksekliklere göre çıtayı koyduğunuz seviyedeki kazı veya dolgu miktarını hesaplayacaktır. 15 Table of contents’de sadece tin katmanının çekini atınız ve diğer tüm katmanların çeklerini kaldırarak unvisible yapınız.

16 3D Analyst toolbar’ından Surface Analysis bölümünden Area and Volume’a tıklayınız.

Area and Volume Statistics penceresi açılacaktır. Bu pencerede “Reference Parameters” bölümü alan ve hacim hesabı için gerekli parametre değerlerinin girildiği alandır. Sonuçlar ise aşağıdaki “Output Statistics” alanında görüntülenir.

Kazı miktarını hesaplamak için “Calculate statistics above plane” seçeneğini seçiniz. Height of plane alanına çıtayı en yüksek noktadan kaç metre alta koymak istiyorsanız o değeri yazmalısınız.

Örneğin, çıtayı maksimum yükseklikten 200 m alta koymak istiyorsanız height of plane alanına 1750 yazıp Calculate Statistics butonuna basmalısınız.

Dolgu miktarını hesaplamak için “Calculate statistics below plane” seçeneğini seçiniz. Height of plane alanına çıtayı en alçak noktadan kaç metre yukarıya koymak istiyorsanız o değeri yazmalısınız. Örneğin, çıtayı minimum yükseklikten 200 m yukarıya koymak istiyorsanız height of plane alanına 300 yazıp Calculate Statistics butonuna basmalısınız.

15 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

Sistem hesaplamayı yaptıktan sonra sol tarafta gördüğünüz şekilde yüzeyin 2 boyuttaki alanını, arazideki gerçek yüzölçümünü ve hacmini hesaplar.

Sistem hesaplamayı yaptıktan sonra sol tarafta gördüğünüz şekilde yüzeyin 2 boyuttaki alanını, arazideki gerçek yüzölçümünü ve hacmini hesaplar.

Hedefler

Features to 3D TIN-Raster Dönüşümü TIN-Vektör Dönüşümü

Raster-Vektör Dönüşümü Raster-TIN Dönüşümü

,

Bölüm 6 Veri Dönüşüm Fonksiyonları (Convert)

Bu Bölüm ArcGIS 3D Analyst modülündeki Convert fonksiyonları ile veri dönüşümlerini örnek veri setleri üzerinden anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. 3D Analiz modülündeki veri dönüşüm fonksiyonları TIN, Vektör ve Raster veri setlerinin birbirleri arasında dönüşümlerini sağlayan fonksiyonları içerir.

Convert (Dönüşüm) Fonksiyonları 3D Analyst’deki Convert başlığı altındaki fonksiyonlar farklı yapıya sahip formatlar arasında özgürce çalışma imkanı sağlar. Örneğin ArcGIS Spatial Analyst’de istatistiksel bir analiz yapmak amacıyla TIN verisini raster veri formatına dönüştürebilirsiniz. Aynı şekilde ayırt edici yüzey bilgilerini görmek için raster verinizi TIN formatına yeniden dönüştürebilirsiniz. Raster’ları ve TIN’leri vektör veri katmanlarına dönüştürerek, ArcMap ortamında vektör-bazlı mekansal analizler yapabilirsiniz; select by location, buffer, geoprocessing gibi. 3D Analyst toolbar’ındaki Convert fonksiyonu altında şu alt fonksiyonlar vardır;

• Features to 3D • Raster to Features • Raster to TIN • TIN to Raster • TIN to Features

Features to 3D 2D bir katmanı 3-boyutlu bir katmana dönüştürmek için iki-boyutta eksik olan Z-değeri gereklidir. Features to 3D fonksiyonu katmanın veritabanında yazılı olan Z-değerini katman içindeki feature’ların üzerlerine yazılması sağlar. Böylece örneğin çizgi özellik tipindeki eş yükselti eğrilerinin her biri X ve Y değerlerinin yanında Z-değerine de sahip olur. Features to 3D fonksiyonunda Z-değerlerini yazdırmak için üç farklı kaynağı kullanabiliriz:

• 2D özellik tipleriyle aynı spatial extent’e sahip bir raster veya TIN katmanı • 2D katmanının veritabanında yazılı olan Z-değerlerini • Manuel değer girerek (elimizle yazdığımız bu sabit değer o katmandaki tüm 2D vektör verilere

uygulanır) Şayet 2D olan katman nokta özellik tipinde ise, o katmandaki her nokta bir Z-değeri alır. Çizgi veya poligon özellik tipinde ise, her çizginin ya da poligonun üzerindeki her bir vertex bir Z-değeri alır. 1 Add Data butonunu kullanarak 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 klasörü içindeki Munhani.shp shape file’ını ArcMap ortamına çağırınız.

2 Table of contents’de katman üzerinde sağ-tıklayarak Open Attribute Table’ı seçiniz. Munhani katmanındaki her bir çizgi özellik tipindeki eş yükselti eğrisinin kaydı katmanın öznitelik tablosunda listelenmektedir. Contour field’ı altında her bir eğrinin kot değeri bulunmaktadır. Başka bir deyişle yükseklik bilgisi veritabanında saklanmaktadır. Öznitelik tablosunu kapatınız.

3 3D Analyst toolbar’ında Convert > Features to 3D seçeneğine tıklayınız.

4 Ekrana gelen pencerede Input Feature olarak Munhani’yi seçiniz. Yükseklik kaynağı olarak katmanın veritabanındaki Contour kolonu altındaki kot değerleri kullanılacaktır. Bu yüzden Source Height olarak ikinci seçeneği seçerek alanı Contour olarak ayarlayınız. Output alanından Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünü seçerek OK’e tıklayınız.

5 İşlem bittikten sonra table of contents’e ve data view’e oluşturduğunuz shape file eklenir.

6 Standart toolbar’da butonuna tıklayarak ya da standart toolbar üzerinde boşlukta sağ-tıklayarak Editor fonksiyonu seçerek Editor toolbar’ını aktif hale getiriniz.

7 Zoom-in butonunu kullanarak harita üzerinde zoom yapınız.

8 Editor toolbar’ında Editor > Start Editing diyerek editing işlemini başlatınız. Editor toolbar’ında Edit Tool’unu alarak harita üzerinde herhangi bir eş yükselti eğrisi üzerine çift-tıklayınız.

9 Seçtiğiniz eğri üzerinde sağ-tıklayarak Properties’i seçiniz. Edit Sketch Properties penceresi açılacaktır. Ekranda gördünüz gibi artık bu eğriye ait Z-değeri (yükseklik bilgisi) çizginin kendine ait özelliği olarak Z kolonuna yazılmıştır.

10 Table of contents’de oluşturduğunuz yeni shape file üzerinde sağ-tıklayın ve Remove diyerek ArcMap ortamından geri gönderiniz.

TIN to Raster Bu uygulamada öncelikle Munhani katmanından Create/Modify TIN > Create TIN from Features ile TIN verisi oluşturulacak ve daha sonra bu TIN verisi raster veri formatına dönüştürülecektir. TIN verisinin düzensiz üçgenlerden oluşan model yapısı bu fonksiyon ile raster verinin karelerden (pixel) oluşan model yapısına dönüştürülecektir. 1 Vektör veriden TIN oluşturma adımları Bölüm 1: TIN Oluşturma konu başlığı altında daha önce anlatılmış idi. Munhani katmanını kullanarak Bölüm 1: TIN Oluşturma konu başlığı altındaki adımları takip ederek TIN verisini oluşturunuz.

2 TIN’i oluşturduktan sonra table of contents’de Munhani katmanının çekini kaldırıp unvisible yapınız. 3 3D Analyst toolbar’ında Convert > TIN to Raster seçeneğine tıklayınız.

4 Ekrana gelen pencerede Input TIN alanından tin verinizi seçiniz. Cell size’ı 50 metreye örnekleyip kaydedeceğiniz klasör olarak Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörünü seçiniz. İşlem sonucunda TIN veriniz tingrid yani dem (sayısal yükseklik modeli) formatında table of contents’e ve data view’a eklenecektir.

5 Identify butonunu alarak tingrid üzerinde herhangi bir yere tıklayınız. Artık oluşan raster veri üzerindeki her bir pixel yükseklik bilgisini verir.

6 Tingrid katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Layer Properties > Symbology bölümüne geliniz. Burada Color Ramp alanından istediğiniz bir renk skalasını seçerek OK’e tıklayınız. Yükseklik verisini temsil eden dem verisini böylece farklı renklerde tematik haritalar şeklinde görüntüleyebilirsiniz.

TIN to Features Bu bölümde TIN verisinin vektör veri formatına dönüşüm işlemi yapılacaktır. 1 Table of Contents’de tingrid ve Munhani katmanlarının çeklerini kaldırıp unvisible yapınız. Sadece TIN verinizin çekini atınız. TIN katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Layer Properties > Symbology bölümüne geliniz. Burada Edge types ve Elevation çeklerini kaldırınız. Add butonuna basarak Face slope with graduated color ramp’i seçip Add’e basınız. Dismiss diyerek pencereyi kapatınız. OK’e tıklayarak Layer Properties penceresini kapatınız. Bu işlemle TIN verisinden eğim görüntüleme işlemini yapmış oldunuz.

2 3D Analyst toolbar’ında Convert > TIN to Features seçeneğine tıklayınız. Açılan pencereyi aşağıdaki ayarlara göre set ediniz ve OK’e tıklayınız.

3 TIN veri yapısı üçgenlerden oluşan bir yapıya sahiptir. TIN to Features fonksiyonu ile TIN verisindeki tüm üçgenler sahip oldukları eğim derecesine göre poligon özellik tipine dönüştürülür.

4 Tinfeatures katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Layer Properties > Symbology bölümüne geliniz. Buradan Quantities altında Graduated Colors’ı seçerek Value Field’ı SlopeCode yapınız ve OK’e tıklayınız. Poligon özellik tipindeki tinfeatures katmanı eğim derecelerine default olarak beş grupta toplanarak data view’da görüntülenir.

Raster to Features Bu bölümde raster verinin vektör veri formatına dönüşüm işlemi yapılacaktır. Bu fonksiyonun kullanılabilmesi için girdi olarak kullanılacak raster’ın value değerleri tam sayı olmalıdır. Virgüllü değerler içeren raster’larda bu fonksiyon kullanılamamaktadır. 1 Table of Contents’de sadece tin katmanının çekini atıp diğer tüm katmanların çeklerini kaldırınız. 3D Analyst > Surface Analysis > Slope seçeneğiyle daha önce Bölüm 3’te anlatıldığı şekilde bir eğim haritası oluşturunuz.

2 Oluşan eğim haritası virgüllü değerler içerdiğinden bu değerlerin tam sayı değerlere dönüştürülmesi gereklidir. Bu işlem için 3D Analyst altındaki Reclassify (Yeniden Sınıflandırma) fonksiyonu kullanılacaktır. 3D Analyst toolbar’ında Reclassify seçeneğini seçiniz.

3 Açılan Reclassify penceresinde Input raster bölümünde oluşturduğunuz eğim haritasını seçiniz. Default olarak eğim 9 gruba ayrılmıştır. Sol taraftaki Old Values mevcut sınıfları, sağ taraftaki New Values ise yeniden sınıflandırmada kullanılan tam sayı değerlerini gösterir. Eğim gruplarını yeniden gruplandırmak için Classify butonuna basınız. Burada Classes alanından grup sayısını 5 olarak seçiniz ve OK’e basarak pencereyi kapatınız.

Output raster alanında butonuna basarak yeniden sınıflandırdığınız raster’a Reclass_Egim adını vererek kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz. OK butonuna basınız. Reclass_Egim katmanı table of contents’e eklenir ve data view’da görüntülenir.

4 Reclass_Egim katmanın üzerinde sağ tıklayarak Open Attribute Table seçeniğini seçiniz. Öznitelik tablosunda value değerleri tamsayı olduğundan Raster to Features fonksiyonuyla bu verinin vektör veriye dönüşümü yapılabilir. 5 3D Analyst toolbar’ında Convert > Raster to Features seçeneğine tıklayınız. Açılan pencereyi aşağıdaki ayarlara göre set ediniz ve OK’e tıklayınız.

6 Böylece 5 grupta sınıflandırılmış olan raster formatındaki eğim haritası value değerlerine göre poligon özellik tipinde vektör veriye dönüştürülmüştür. 7 Yeni oluşturduğunuz poligon katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Layer Properties’i açınız. Symbology > Categories > Unique Values’e geliniz. Value Field alanında GRIDCODE’u seçiniz. GRIDCODE’u beş grupta sınıflandırdığınız eğim gruplarını göstermektedir. Add All Values butonuna basınız. OK’e basarak Layer Properties penceresini kapatınız.

Eğim Grupları Kodlar

8 Table of contents’de oluşturduğunuz poligon katmanı üzerinde tekrar sağ tıklayınız. Open Attribute Table seçeneğine tıklayarak öznitelik tablosunu açınız. Her bir eğim grubuna ait toplam alanı hesaplamak için öncelikle alan değerlerinin yazılacağı bir field’ın açılması gereklidir. Bunun için Options > Add Field seçeneğine tıklayınız.

9 Açılan pencerede Name alanına “Alan” yazınız. Type alanından “Float”ı seçerek OK’e basınız. Böylece öznitelik tablosuna yeni bir field eklenmiş oldu. Yeni eklediğiniz field üzerinde sağ tıklayarak Calculate Geometry seçeneğini seçiniz. Açılan pencerede default gelen değerleri kabul ederek OK’e basınız.

Sistem, yeni oluşturduğunuz poligon katmandaki her bir poligon için alan değerlerini m2 cinsinden hesaplayarak veritabanına yazdırır. 10 GRIDCODE field’ı üzerinde sağ tıklayarak Summarize seçeneğini seçiniz.

11 Summarize penceresinde görüntülenen seçenekleri aşağıdaki şekilde set ediniz. butonuna basarak sonuçta oluşacak *.dbf* tablosuna “egim_grupları_toplam_alan” adını vererek Uygulama_01 > Sonuc_01 klasörüne seçiniz. İşlem sonucunda ekrana gelen sorgu kutusunda Yes seçeneğini seçerek oluşturduğunuz tabloyu Table of contents’e ekleyiniz.

12 Table of contents’de tablonun üzerinde sağ tıklayıp Open seçeneğini seçerek tabloyu açınız. Summarize fonksiyonuyla her bir eğim grubuna ait poligonların toplam alanları hesaplanarak *.dbf* formatında tablo haline dönüştürülmüştür.

13 Oluşturulan beş eğim grubunun toplam alan değerlerini grafiksel olarak göstermek için Menü bar’da Tools > Graphs > Create Graph seçeneğine tıklayınız.

14 Gelen grafik sihirbazındaki ayarları aşağıdaki şekilde düzenledikten sonra Next butonuna basınız.

15 Title alanına “Eğim Grupları Toplam Alan” başlığını veriniz. Graph 3D View çekini atarak Finish butonuna tıklayınız.

16 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

Sayısal Yükseklik Verisinin Raster to Features Fonksiyonu ile Vektör Veriye Dönüştürülmesi 1 TIN to Raster fonksiyonu ile daha önce oluşturduğunuz “tingrid” katmanını Uygulama_01 > Sonuc_01 klasöründen Add Data butonuyla ArcMap ortamına çağırınız.

2 Yükseklik verisini beş ana grupta yeniden sınıflandırmak için 3D Analyst > Reclassify seçeneğine tıklayınız.

3 Açılan pencerede Classify butonuna basınız. Classes alanından 5’i seçiniz. Break Values alanına aşağıdaki değerleri girerek OK butonuna basınız. Reclassify penceresinde yeniden sınıflandırdığınız raster’a “yuks_kusak” adını vererek kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz ve OK butonuna basınız.

4 Yükseklik verisi beş grupta yeniden sınıflandırılmış raster veri olarak table of contents’e eklenecektir. 5 Yeniden sınıflandırılan raster veriyi vektör veriye dönüştürmek için 3D Analyst > Raster to Features seçeneğine tıklayınız.

Yuks_kusak

5 Açılan pencerede yeni oluşacak shape file’a “yukseklik” adını vererek kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz. OK butonuna basınız. Poligon özellik tipindeki vektör yükseklik katmanı table of contents’e eklenecektir.

6 “yukseklik” katmanı üzerinde sağ tıklayınız ve Properties’i seçerek Layer Properties’i açınız. Sembology > Categories > Unique Values seçiniz. Value Field alanında GRIDCODE’u seçiniz ve Add All Values butonuna basınız. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız. Yükseklik kuşakları beş ana grupta görüntülenmiş oldu.

7 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

Raster to TIN Bu bölümde raster verinin TIN veri formatına dönüşüm işlemi yapılacaktır. 1 Table of Contents’de sadece tingrid katmanının çekini atıp diğer tüm katmanların çeklerini kaldırınız. 2 3D Analyst toolbar’ında Convert > Raster to TIN seçeneğine tıklayınız.

3 Açılan Convert Raster to TIN penceresinde Input raster’ı tingrid olarak set ediniz. Burada oluşacak TIN verisinin hassasiyet derecesini Accuracy alana girilen Z-değeri belirlemektedir. Z-tolerans değeri oluşacak TIN verisinin düşeydeki hassasiyet derecesini kontrol eden değerdir. Bu değer 0’a ne kadar yakın olursa TIN üzerinde o kadar fazla nokta oluşacaktır. Bu da hassasiyeti artıracaktır. Bu uygulama için Z-tolerans değerini 10 yapınız ve OK’e tıklayınız.

4 Projeyi kaydetmeden çıkarak ArcMap sayfasını kapatınız.

Hedefler

ArcScene ArcGlobe

ArcScene’de Üç Boyutlu Uçuş Animasyonu

Bölüm 7 ArcScene’de Üç Boyutlu Veri Görüntüleme

Bu Bölüm ArcGIS 3D Analyst modülü ile birlikte gelen ArcScene ve ArcGlobe arayüzlerini anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. ArcMap’te oluşturduğunuz veri setlerini ArcScene ve ArcGlobe arayüzlerinde üç boyutlu olarak görüntüleyebilir ve uçuş animasyonları gerçekleştirebilirsiniz.

ArcScene ArcScene verilerinizi üçboyutlu ortamda görüntüleyebilmenizi ve yönetmenizi sağlar. ArcScene’de ayrıca birçok yüzey analizini de gerçekleştirebilirsiniz. ArcScene dosyaları *.sxd” uzantısıyla kaydedilir.

ArcGlobe ArcGlobe, küresel bir ortamda çok sayıda veriyi üç boyutlu olarak görüntülemenizi sağlayan bir arayüzdür. ArcGlobe dosyaları *.3dd” uzantısıyla kaydedilir.

1 Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcScene’i seçiniz.

2 Add Data butonuyla 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_02 içindeki tingrid verisini ArcScene ortamına çağırınız.

3 Navigate butonu veriyi üç boyutta hareket ettirmenizi sağlar. Mouse’un sol tuşu veriyi aşağı-yukarı veya sağa-sola hareket ettirebilirsiniz. Sağ tuş zoom-in / zoom-out yapmanızı sağlar. Her iki tuşa birden basarsanız pan özelliği ile veriyi ekran üzerinde kaydırabilirsiniz. 4 Çağrılan tingrid verisi dem formatında bir sayısal yükseklik verisidir. İlgili yükseklik bilgilerini kendi veritabanında tutan raster bir veridir. Veriler ArcScene ortamına ilk çağrıldıkları zaman sıfır düzleminde açılırlar. Yani, herhangi bir yükseklik girdisi tanımlanmış değildir. O yüzden veriye yükseklik bilgisinin tanıtılması gereklidir. Tingrid katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Properties’e tıklayınız. Layer Properties penceresinde Base Heights (Taban Yüksekliği) alanına geliniz.

5 Height alanında “Obtain heights for layer from surface” seçeneğini seçiniz. Böylece tingrid verisi yükseklik bilgisini kendi veritabanından alacaktır. OK’e basarak pencereyi kapatınız. Navigate

butonuyla veriyi inceleyiniz. Verinin arazinin topografyasına göre şekillendiğini göreceksiniz.

6 Görsel açıdan veriyi daha zenginleştirmek için Scene Layers üzerinde sağ-tıklayarak Scene Properties’i seçiniz. General bölümünde Vertical Exaggeration (Dikey Abartı Faktörü) alanına 3 giriniz. Böylece görüntü dikey düzlemde 3 kat abartılmış olur. Navigate butonuyla veriyi inceleyiniz.

7 Add Data butonuyla 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_02 içindeki ortho.lan verisini ArcScene ortamına çağırınız. Çağrılan veriye yükseklik tanımlaması henüz yapılmadığından veri tingrid verisinin altında görüntülenecektir.

8 Ortho.lan katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Properties > Base Heights bölümüne geliniz. Burada yine bir önceki veride olduğu gibi ikinci seçeneği seçiniz. Böylece katman yükseklik bilgisini tingrid verisinden almış olur. Scene Layers penceresinde tingrid katmanının çekini kaldırınız sadece data view’da sadece ortho.lan katmanını görüntüleyiniz. Navigate butonuyla katmanı inceleyiniz.

9 Add Data butonuyla 3D_ANALIZ_EGITIM içindeki Bina.shp katmanını ArcScene ortamına çağırınız. Bina katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Properties > Base Heights bölümünden “Obtain heights for layer from surface” seçeneğini seçerek katmanın yükseklik bilgisini tanımlayınız. OK’e basarak pencereyi kapatınız.

10 Bina katmanı tekrar sağ-tıklayarak Layer Properties penceresini açınız. Burada Extrusion (Yükseltme) bölümüne geliniz. Bu bölümde binalara yükseklik verilecektir. “Extrude features in layer” kutucuğunun çekini atınız ve “Extrusion value” alanına 20 yazınız. Böylece Bina katmanındaki tüm binalar 20 m yükseltilmiş olacaktır.

11 Navigate butonuyla katmanları inceleyiniz.

12 Bina katmanın veritabanında binaların kendi yükseklik bilgileri girilmiş ise her bir binaya kendi yüksekliği tanımlanabilir. Bina katmanı için yükseklik bilgileri Height field’ında bulunmaktadır. Bina katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Layer Properties’den Extrusion bölümüne geliniz. Expression Builder butonuna tıklayınız.

Expression alanına Fields’taki HEIGHT üzerinde çift tıklayarak “HEIGHT * 2” yazınız ve OK butonuna basınız. Böylece her bina veritabanındaki kendi yüksekliğini 2 kat abartılmış şekilde alacaktır.

Expression Builder

13 Bina katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Layer Properties > Symbology bölümüne geliniz. Burada Categories > Unique Values’i seçiniz. Value Field alanında BUILD_ID1’i seçiniz. Add All Values butonuna basarak her binayı numarasına göre renklendiriniz. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

14 Add Data butonuyla 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_02 içindeki Elektrik.shp katmanını ArcScene ortamına çağırınız. Elektrik katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Properties > Base Heights bölümünden “Obtain heights for layer from surface” seçeneğini seçerek katmanın yükseklik bilgisini tanımlayınız. Bu verinin bir enerji nakil hattı olduğunu düşünelim. Enerji nakil hatlarını yerden yükseltmek için belirli bir offset (öteleme) değeri girilmesi gereklidir. Offset alanına 10 yazınız. Böylece enerji nakil hattı yerden 10 m yükseltilmiş olur. OK’e basarak pencereyi kapatınız.

15 Elektrik katmanının sembolü üzerinde sol-tuşla bir kere tıklayınız. Açılan Symbol Selector penceresinden Properties’e tıklayınız. Type bölümünden “3D Simple Line Symbol” tipini seçiniz. Color alanından bir renk seçtikten sonra 3D Preview alanından üç boyutlu tüp şekline dönüşen sembolü inceleyiniz. OK’e basarak her iki pencereyi de kapatınız. Zoom-in yaparak data view’da util katmanını inceleyiniz.

16 Add Data butonuyla 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_02 içindeki Agac.shp katmanını ArcScene ortamına çağırınız. Agac katmanı üzerinde sağ-tıklayarak Properties > Base Heights bölümünden “Obtain heights for layer from surface” seçeneğini seçerek katmanın yükseklik bilgisini tanımlayınız.

17 Agac katmanına üç boyutlu ağaç sembolü vermek için katmanın sembolü üzerinde sol tuşla bir kere tıklayınız. Açılan Symbol Selector penceresinde More Symbols’e tıklayarak 3D Trees’i seçiniz. Sembol penceresini mouse’la aşağıya doğru kaydırarak üç boyutlu ağaç sembollerinden birini seçiniz. Size’ını 60 yaparak OK’e basınız.

18 Navigate butonuyla katmanları inceleyiniz.

ArcScene’de Üç Boyutlu Uçuş Animasyonu ArcScene, animasyon oluşturma ve yönetmeyi sağlayan kapsamlı animasyon araç setleri sunar. Animasyon oluşturma yöntemlerinden biri, keyframe denilen bağımsız karelerin kaydedilmesiyle oluşturulur. Diğer bir yöntem ise fly butonuyla manuel olarak yaptığınız uçuş görüntülerinin kaydedilmesidir. ArcScene aynı zamanda kaydettiğiniz animasyon dosyalarını AVI formatında kaydetmenize de olanak sağlar. 1 Standart toolbar üzerinde boşlukta sağ tıklayarak Animation toolbar’ını açınız.

2 Animation toolbar’ı üzerinde Open Animation Controls > Options butonuna tıklayınız.

Animation Controls penceresinde animasyonu kaydetmek istediğiniz süre default olarak 10 saniye gelir. Daha uzun bir animasyon süresi istiyorsanız bu süre değerini By duration alanından değiştirebilirsiniz. 3 Tüm ayarları default olarak kabul ediniz ve Animation Controls penceresini kapatınız. Animation toolbar’ındaki Capture View butonu kayıt başlatma/durdurma butonudur.

4 Standart toolbar’da Fly butonuna tıklayarak uçuş tool’unu aktif hale getiriniz. Capture butonuna basarak kayıt işlemini başlatınız.

5 Mouse’un sol tuşuna sürekli basarak uçuşa başlayınız. Yavaşlamak için mouse’un sağ tuşuna sürekli basınız. Uçuşun hız takibini ArcScene arayüzünün sol alt tarafındaki Fly Speed alanından takip edebilirsiniz.

6 Uçuşunuz bittikten sonra kaydı durdurmak için tekrar Capture View butonuna basınız.

7 Animasyonu seyretmek için Open Animation Controls > Options > Play butonuna basınız.

8 Animation Control penceresini kapatınız. Animation toolbar’ı üzerinde Animation > Export to Video… seçeneğine tıklayınız. Açılan pencerede dosyanıza “ucus1” adını vererek AVI dosyanızı Uygulama_02 > Sonuc_02 klasörünü seçiniz. Export butonuna basınız. AVI formatındaki animasyon dosyanız export edilmeye başlayacaktır. Kaydettiğiniz AVI dosyanızı Windows Media Player vb. bir programla açıp izleyebilirsiniz.

Fly Speed

Play

Hedefler

Model Builder ile TIN Oluşturma Noktasal Verinin Veritabanına Yükselik Bilgisinin Yazd ırılması

Çizgisel Verinin Veritabanına Gerçek Uzunluk Bilgisinin Yazdırılması

Bölüm 8 ArcToolbox 3D Analyst Araçları ile Model Builder Uygulamaları

Bu Bölüm ArcToolbox’taki 3D Analyst araçları ile nasıl model yapılandırılacağını anlamanıza yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Model Builder, mekânsal analizleri farklı veri setleri üzerinde otomatik olarak gerçekleştirmenizi sağlayan gelişmiş grafik araçlar sunar.

ArcToolbox’ta 3D Analyst Araçları Coğrafi analizler, coğrafi bilgi sistemlerinin temel fonksiyonlarından biridir. Mevcut coğrafi veriden bir dizi işlemlerle yeni bilgi oluşturmak için kullanılan ileri düzey mekânsal analizleri kapsar. Veriniz üzerinde yapmak istediğiniz herhangi bir değişiklik veya yeni bilgi elde etme işlemi bir coğrafi analizdir. Bu, mevcut coğrafi veriyi başka bir formata dönüştürmek gibi basit bir işlem olabileceği gibi, veri setlerini kesme, seçme ve çakıştırma gibi sıralı birçok işlemin gerçekleştirildiği çoklu işlemler zinciri de olabilir. ArcToolbox’ta yer alan 3D Analyst araçları da bunlar gibi birçok mekansal analizin yapılabildiği zengin coğrafi analiz fonksiyonlarını kapsar. ArcGIS 3D Analyst coğrafi analiz araçları, TIN (Düzensiz Üçgenler Ağı), raster ve arazi yüzeylerini oluşturmaya ve bunların üzerinde gerekli değişiklikleri yaparak istenen bilgi ve detay sınıflarını elde etmeye olanak sağlar. 3D Analsyt araçları ile; TIN verilerinizi vektör veya raster veriye dönüştürebilir; yükseklik bilgisini kullanarak fonksiyonel yüzeylerden üç boyutlu yüzeyler oluşturabilir; interpolasyon yapabilir; raster’ları matematiksel olarak yönetebilir; ve TIN ve raster verilerden yükseklik, eğim, bakı ve hacimsel bilgileri elde edebilirsiniz. ArcGIS 3D Analyst coğrafi analiz araçları aşağıdaki kategorilerden oluşur: • Conversion • Functional Surface • Raster Interpolation • Raster Math • Raster Surface • Terrain • TIN Creation • TIN Surface

Araç Seti Tanım

Conversion TIN ve raster formatlar arasındaki dönüşüm işlemlerini ve TIN verilerin vektör veriye dönüşüm işlemlerini gerçekleştirir.

Functional surface Yüzeydeki yükseklik bilgisinin çıktı detay sınıfına extract eder.

Raster interpolation Örneklem noktalardan sürekli yüzey oluşturur.

Raster math Girdi raster’a ait her bir hücreye belirtilen matematiksel işlemleri ve fonksiyonları, trigonometrik işlemleri, bit-tabanlı işlemleri veya mantıksal birçok işlemi uygular.

Raster reclass Girdi hücre değerlerini yeni çıktı hücre değerleriyle değiştirerek yeniden sınıflandırma sağlar.

Raster surface Girdi raster yüzeylerinin analiz edilmesini sağlar.

Terrain Otomatik arazi yüzeyi oluşturur ve mevcut arazi yüzeylerine ait şemaların düzenlenmesini sağlar.

TIN creation TIN oluşturur ve düzenler.

TIN surface Girdi TIN yüzeylerinin analiz edilmesini sağlar.

Model Builder ile TIN Oluşturma 1 Desktop’da yer alan ArcMap icon’u üzerinde çift tıklayınız. 2 Veya; Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcMap’i seçiniz. Açılan ArcMap sayfasında menü bar’da Tools > Extensions’a gelip 3D Analyst çekini atınız. Pencereyi Close butonuna tıklayarak kapatınız.

3 Standart toolbar’da Show/Hide ArcToolbox butonuna basarak ArcToolbox araç kutusunu açınız.

4 ArcToolbox üzerinde sağ-tıklayarak New Toolbox seçeneğine tıklayınız ve toolbox’a “3D Uygulama” adını veriniz. Model bu toolbox içinde oluşturulacaktır. 3D Uygulama toolbox’ı üzerinde sağ-tıklayarak New > Model seçeneğine tıklayınız. Boş bir model yapılandırma sayfası açılacaktır.

5 ArcToolbox’ta 3D Analyst > TIN Creation > Create TIN fonksiyonuna sol-tuşu kullanarak model sayfası içine sürükleyip bırakınız. Bu fonksiyonla öncelikler boş bir TIN oluşturulacaktır; daha sonra bu boş TIN verisi içerisine ilgili vektör katman çağrılarak TIN yüzeyi oluşturulacaktır.

6 Create TIN fonksiyonu üzerinde çift-tıklayınız. Açılan pencerede TIN’i kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz. Spatial Reference alanında Spatial Reference Properties butonuna basınız. Açılan pencerede Import > 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Munhani.shp katmanını seçerek projeksiyon sistemini import ediniz. OK butonuna basınız. Model içindeki fonksiyonlar renklenerek aktif hale gelecektir.

11

22

33

44

7 Run butonuna basarak modeli çalıştırınız. Boş TIN verisi oluşturulduğunda aşağıdaki Completed ekranı çıkacaktır. Close diyerek pencereyi kapatınız.

8 Model sayfası içindeki Add Data butonunu basarak 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_01 > Munhani.shp katmanını çağırınız. ArcToolbox > 3D Analyst > Create TIN > Edit TIN fonksiyonunu sol-tuşu kullanarak model sayfası içerisine sürükleyip bırakınız.

9 Add Connection butonunu kullanarak önce TIN – Edit TIN arasına daha sonra Munhani – Edit TIN arasına bağlantı ekleyiniz. Munhani üzerinde sağ-tıklayarak Model Parameter seçeneğini seçiniz. Böylece model için Munhani katmanı değişken olarak tanımlanmış oldu.

10 Output TIN üzerinde sağ-tıklayarak Add to Display seçeneğini seçiniz. Böylece oluşturacağınız TIN katmanı otomatik olarak ArcMap’te Table of Contents ve Data view’da görüntülenecektir.

AAdddd DDaattaa

AAdddd CCoonnnneeccttiioonn

11 Model sayfasında Menü bar’da Model > Validate Entire Model’e tıklayarak modeli sıfırlayınız. Daha sonra aynı menüdeki Run Entire Model veya standart toolbar’daki Run butonuna basarak modeli çalıştırınız.

12 İşlem tamamlandıktan sonra Close butonuna basınız. 13 ArcMap’te table of contents’de ve data view’da oluşturduğunuz TIN katmanı görüntülenecektir.

Modele Tingrid (Dem), Eğim, Bakı ve Hillshade Fonksiyonlarının Eklenmesi 14 ArcToolbox > 3D Analyst > Conversion > From TIN > TIN to Raster fonksiyonunu sol-tuşla

model sayfası içerisine sürükleyip bırakınız. Add Connection tool’u ile Output TIN – TIN to Raster arasına bağlantı ekleyiniz.

15 TIN ro Raster fonksiyonu üzerinde çift-tıklayınız. Açılan pencerede Output Raster alanından oluşacak tingrid katmanını kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz. Sampling Distance alanından CELLSIZE’ı seçerek pixel size’ı 50 olarak set ediniz. OK’e basarak pencereyi kapatınız.

RRuunn

16 Model sayfasında TIN to Raster üzerinde sağ-tıklayarak Make Variable > From Parameter > Sampling Distance’a tıklayınız. Böylece oluşturacağınız modelde pixel size değişken olarak tanımlanmış olacaktır.

17 Ekrana gelen Sampling fonksiyonu üzerinde sağ-tıklayarak Model Parameter seçeneğini seçiniz. Tekrar sağ-tıklayarak Rename > Cell Size olarak adını değiştirin. Model sayfasında tingrid üzerinde sağ tıklayarak Add to Dislay’e tıklayınız.

18 ArcToolbox > 3D Analyst Tools > Raster Surface > Slope fonksiyonunu sol-tuşla model sayfasına sürükleyip bırakınız. Add Connection tool’u ile tingrid – Slope arasına bağlantı ekleyiniz. Output raster üzerinde sağ tıklayarak Rename > Egim olarak yeniden adlandırınız. Eğim üzerinde tekrar sağ-tıklayarak Add to Display’a tıklayınız. Slope üzerinde çift tıklayarak Output raster alanından oluşacak eğim raster’ını kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz. OK butonuna basınız.

AAdddd CCoonnnneeccttiioonn

19 ArcToolbox > 3D Analyst Tools > Raster Surface > Aspect fonksiyonunu sol-tuşla model sayfasına sürükleyip bırakınız. Add Connection tool’u ile tingrid – Aspect arasına bağlantı ekleyiniz. Output raster üzerinde sağ tıklayarak Rename > bakı olarak yeniden adlandırınız. Bakı üzerinde tekrar sağ-tıklayarak Add to Display’a tıklayınız. Aspect üzerinde çift tıklayarak Output raster alanından oluşacak bakı raster’ını kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz. OK butonuna basınız.

20 ArcToolbox > 3D Analyst Tools > Raster Surface > Hillshade fonksiyonunu sol-tuşla model sayfasına sürükleyip bırakınız. Add Connection tool’u ile tingrid – Hillshade arasına bağlantı ekleyiniz. Output raster üzerinde sağ tıklayarak Rename > s/b kabartma olarak yeniden adlandırınız. s/b kabartma üzerinde tekrar sağ-tıklayarak Add to Display’a tıklayınız. Hillshade üzerinde çift tıklayarak Output raster alanından oluşacak S/B kabartma raster’ını kaydetmek istediğiniz klasörü seçiniz. OK butonuna basınız.

21 Model sayfasında standart toolbar üzerinde önce Auto Layout daha sonra Full Extent butonlarına basarak modeli yeniden düzenleyiniz.

Auto Layout Full Extent

22 Menü bar’da Model > Validate Entire Model’e tıklayınız. Daha sonra Model > Run Entire Model seçeneğine tıklayarak modelinizi çalıştırınız. İşlem bittikten sonra ArcMap’te table of contents ve data view’da tingrid, eğim, bakı ve s/b kabartma katmanları görüntülenecektir.

23 Model > Save seçeneğine tıklayarak modelinizi kaydediniz ve model sayfasını kapatınız. ArcToolbox’ı tekrar açtığınızda oluşturduğunuz toolbox’ın ve modelin default olarak gelmesini istiyorsanız ArcToolbox üzerinde sağ tıklayarak ArcToolbox > Save Settings > To Default seçeneğini tıklayınız. Böylece ArcToolbox’ı açtığınız zaman oluşturduğunuz toolbox ve modeller ArcToolbox arayüzüne otomatik olarak gelir.

Noktasal Verinin Veritabanına Yükseklik (Rakım) Bilgisinin Yazdırılması 1 Desktop’da yer alan ArcMap icon’u üzerinde çift tıklayınız. 2 Veya; Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcMap’i seçiniz. 3 Standart toolbar’da Show/Hide ArcToolbox butonuna basarak ArcToolbox araç kutusunu açınız.

4 ArcMap standart toolbar’da Add Data butonunu kullanarak 3D_ANALIZ_EGITIM Z > Uygulama_03 içindeki Anakara_dem, Anakara_Sinir, Demiryolu ve Yerlesim katmanlarını ArcMap ortamına çağırınız.

5 Yerlesim katmanı üzerinde sağ-tıklayınız. Open Attribute Table seçeneğini seçerek Yerlesim katmanının öznitelik tablosunu açınız. Öznitelik tablosunda Yerlesim katmanına ait FID, Shape, FID_1, OBJECTID, AD, IL, ILCE, KOY ve YERLESIMKOD bilgileri vardır. Bu uygulamada sayısal yükseklik verisi kullanılarak Yerlesim katmanındaki noktasal verilere ait Rakım değerlerinin hesaplandığı bir model oluşturulacak ve bu değerler katmanın öznitelik tablosuna yazdırılacaktır.

5 ArcToolbox üzerinde sağ-tıklayarak New Toolbox seçeneğine tıklayınız ve toolbox’a “3D Uygulama” adını veriniz. Model bu toolbox içinde oluşturulacaktır. 3D Uygulama toolbox’ı üzerinde sağ-tıklayarak New > Model seçeneğine tıklayınız. Boş bir model builder sayfası açılacaktır.

11

33

22

44

5 Model sayfasının standart toolbar’ındaki Add Data butonuna basarak 3D_ANALIZ_EGITIM > Uygulama_03 içindeki Yerleşim ve Ankara_Dem katmanlarını model sayfasına ekleyiniz.

6 ArcToolbax’ta 3D Analyst Tools > Functional Surface > Surface Spot fonksiyonunu sol-tuşla model sayfasının içerisine sürükleyip bırakınız.

7 Model sayfasında standart toolbar’daki Add Connection tool’u ile önce Ankara_Dem – Surface Spot arasına daha sonra Yerleşim – Surface Spot arasına bağlantı ekleyiniz. Yerleşim ve Ankara_Dem katmanları üzerinde sağ-tıklayınız. Model Parameter seçeneğini seçerek iki katmanı değişken olarak atayınız.

8 Surface Spot fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Spot field alanı Yerleşim katmanın veritabanında oluşturulacak yeni field’ın isimlendirildiği alandır. Bu alana “Rakım” yazınız ve OK butonuna basınız.

9 Surface Spot fonksiyonu üzerinde sağ-tıklayınız. Make Variable > From Parameter > Spot Field seçeneğini seçiniz.

10 Model sayfasına gelen Spot Field fonksiyonu zerinde sağ-tıklayınız. Model Parameter seçeneğini seçerek Spot Field’ı model değişkeni olarak tanımlayınız.

12 Standart toolbar’da Run butonuna basarak modeli çalıştırınız. İşlem bittikten sonra Close butonuna basarak işlem penceresini kapatınız.

13 Model sayfasında Model > Save seçeneğine tıklayarak modeli kaydediniz. Model sayfasını kapatınız.

14 Table of contents’de Yerlesim katmanı üzerinde sağ-tıklayınız. Open Attribute Table seçeneğine tıklayarak katmanın öznitelik tablosunu açınız. Öznitelik tablosundaki her bir noktasal verinin yükseklik bilgisi Rakım field’ına yazdırılmıştır.

Çizgisel Verinin Veritabanına Gerçek Uzunluk (Surface Length) Bilgisinin Yazdırılması 1 ArcMap Table of Contents’de Demiryolu katmanı üzerinde sağ-tıklayınız. Open Attribute Table seçeneğini seçerek Demiryolu katmanının öznitelik tablosunu açınız. Öznitelik tablosunda Demiryolu katmanına ait FID, Shape, OBJECTID, T250DEM_ID, TIP, SHAPE_LEN ve Hat_Adi bilgileri vardır. Bu uygulamada sayısal yükseklik verisi kullanılarak Demiryolu katmanındaki çizgisel verilere ait gerçek uzunluk değerlerinin hesaplandığı bir model oluşturulacak ve bu değerler katmanın öznitelik tablosuna yazdırılacaktır.

2 ArcToolbox’ta daha önce oluşturduğunuz 3D Uygulama toolbox’ı üzerinde sağ-tıklayarak New > Model seçeneğiyle yeni bir model sayfası açınız.

3 Table of contents’de Demiryolu ve Ankara_Dem katmanlarını sol-tuşla model sayfasının içerisine sürükleyip bırakınız.

11 22

4 ArcToolbax’ta 3D Analyst Tools > Functional Surface > Surface Length fonksiyonunu sol-tuşla model sayfasının içerisine sürükleyip bırakınız.

5 Model sayfasında standart toolbar’daki Add Connection tool’u ile önce Ankara_Dem – Surface Length arasına daha sonra Demiryolu – Surface Length arasına bağlantı ekleyiniz. Demiryolu ve Ankara_Dem katmanları üzerinde sağ-tıklayınız. Model Parameter seçeneğini seçerek iki katmanı değişken olarak atayınız.

6 Surface Length fonksiyonu üzerinde çift tıklayınız. Surface Length Field alanına Türkçe karakter kullanmadan ‘H_uzunlugu’ yazınız. OK butonuna basarak pencereyi kapatınız.

7 Surface Length fonksiyonu üzerinde sağ-tıklayınız. Make Variable > From Parameter > Surface Length Field seçeneğini seçiniz. Ekrana gelen Surface Length üzerinde sağ-tıklayınız. Model Parameter seçeneğini seçerek değişken olarak tanımlayınız.

8 Standart toolbar’da Run butonuna basarak modeli çalıştırınız. İşlem bittikten sonra Close butonuna basarak işlem penceresini kapatınız.

13 Model sayfasında Model > Save seçeneğine tıklayarak modeli kaydediniz. Model sayfasını kapatınız.

14 Table of contents’de Demiryolu katmanı üzerinde sağ-tıklayınız. Open Attribute Table seçeneğine tıklayarak katmanın öznitelik tablosunu açınız. Öznitelik tablosundaki her bir çizgisel verinin gerçek uzunluk bilgisi Hat_uzunlugu field’ına yazdırılmıştır.

ArcGIS Terimler Sözlüğü 3D feature (3D Detay) Üç boyutlu, gerçek dünya nesnelerini, z değerlerini detaya ait geometri içinde depolayan ve bunların harita ya da gösterim (ekran vb) üzerinde tanımlanmasını sağlayan bir detay çeşididir. Geometrinin yanında, detay tablosu içinde öznitelik bilgileri de ayrıca saklanabilir. 3D graphic (3D grafik) Üç boyutlu, gerçek dünya nesnelerini, z değerlerini detaya ait geometri içinde depolayan ve bunların harita ya da gösterim (ekran vb) üzerinde tanımlanmasını sağlayan bir detay çeşididir. 3D detaylarda olduğu gibi öznitelik bilgilerine sahip olamazlar. 3D multipatch (3D çoklu yama) Üç boyutlu uzaya ait hacmi ya da bir ayrık alanı kaplayan detaylara ait kabuğu yada dış yüzeyi göstermek üzere kullanılan bir geometri tipidir. Bunlar, bir detayı modellemek üzere kombinasyonlar oluşturmak üzere düzlemsel 3D halkalar ve üçgenlerden oluşurlar. Çoklu yamalar, sifer, küp, eş yüzeyler ya da binalar da dâhil olmak üzere basitten karmaşığa doğru her şeyi göstermek ve modelleyebilmek üzere kullanılabilirler. Active data frame (Aktif veri çerçevesi) Üzerinde çalışılan mevcut katmanların listelendiği veri çerçevesidir. ArcGIS içerisinde birden fazla veri çerçevesi olabilir. Seçilen veri çerçevesi aktif veri çerçevesidir. Adjustment (Dengeleme) Sabit ve yeni noktalardan oluşan bir uzay ağının aralarındaki açı, kenar gibi temel bilgileri kullanılarak yeni noktaların koordinatlarını hata payları ile birlikte hesaplayan ileri düzeyde bir hesaplama tekniği. Dengelemede, kaynak noktalarına ait koordinatların orijinal değerleri korunur. En: 1. elde edilen sonuçlardaki iç tutarsızlıkları ortadan kaldıran veya hataları en aza indirmek amacıyla ölçülere ait düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanması işlemidir. Terim, matematiksel uygulamalara ait olduğu gibi ölçüm işlerinde kullanılan cihazlara ait düzeltmelerde de kullanılmaktadır. 2.(nivelman) tüm nivelman noktalarına yükseklikleri tutarlı ve loop kapanmalarından bağımsız kılmak amacıyla ortometrik yüksekliklere veya ortometrik yükseklik farklarına getirilecek düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanmasıdır 3. (kartografya) detay veya kontrol istasyonlarını (noktalarını) diğer detay veya kontrol noktalarına göre yerlerine yerleştirme işlemidir. Ölçüleri üzerinde etki yaratan hatalara karşılık gelen ve ölçüleri kendi içerisinde tutarlı kılan, üretilen verilerle ilişkili ve korelasyon yaratan düzeltmelerin belirlenmesi ve uygulanmasıdır. Affine transformation (Afin dönüşüm) Herhangi iki Öklid mesafesi arasındaki koordinatların yada resmin dönüştürülmesi, döndürülmesi yada ölçeklendirilmesini sağlayan geometrik dönüşüm. CBS içinde daha çok koordinat sistemleri arasında harita dönüşümleri işlemlerinde kullanılır. Afin dönüşümde, paralel çizgiler paralel kalır. Çizgi parçasına ait orta nokta, orta nokta olarak ve diğer tüm noktalar da yine aynı çizgi üzerinde kalırlar. En: düz ve paralel doğruların paralel kaldığı bir dönüşüm. açılar değişime uğrayabilir ve diferansiyel ölçek değişimleri olabilir. Alias (Takma isimler) 1. Alanlar, tablolar ve detay sınıfları için daha açıklayıcı, daha tanımlayıcı ve kullanıcıya hatırlanması için kolaylık sağlayan, öğelere ait gerçek isimler yerine belirlenen alternatif isimlerdir. Bilgisayar ağlarında, tek bir e-mal takma ismi, birçok e-mail adreslerine sahip bir gruba yönlendirilebilir. Veritabanı yönetim sisteminde, takma isimler boşlukta dâhil olmak üzere karakterler içerebilirler, oysa gerçek isimlerde böyle bir duruma asla izin verilmez. 2. Jeoişlemlerde, bir araç kutusu için kullanılan alternatif isimdir. Araç kutusu takma ismi, aynı isimli olabilecek bir başka aracı çağırmaktan sakınmak için kullanılır.

Altitude (Yükseklik, yükselti, rakım) 1. Deniz seviyesi gibi bir kaynak noktası yada kara gibi bir yüzey olmak üzere, verilen bir kaynak noktasına göre altta yada üstte olan noktaya ait yükseklik, z değeri yada dikey kottur. 2. Ufuktan olan yükseklik, derece cinsinden ölçülür. Gölgeli kabartma yada gösterim (ekran vb) üzerinde gölgelendirme için kullanılacak olan ışık kaynağına ait pozisyonun kontrolünde kullanılır. En:1. ortalama deniz yüzeyi (jeoid), elipsoid, arazi ortalaması gibi bir referans yüzeyinden ölçülen ve bir nokta olarak kabul edilen bir objeye veya bir noktaya olan düşey uzaklıktır. 2. ufuk hattı üstündeki açısal uzaklıktır ufuk hattından yukarıya doğru ölçülen ve ufuk hattı ile gök küresi üzerindeki bir nokta arasındaki düşey daireye ait yay parçasıdır. Analysis (Analiz) Belirlenen bir sorun ya da bir sıkıntıyı gidermek üzere, bir işlem ya da bir model oluşturarak model sonuçlarını inceleme, yorumlama ve mümkün olan sonuçları tavsiye edebilme eylemlerinin tümü. Analysis extent (Analiz yayılımı) Bir aracın yapacağı işlem üzerinde sınırlamalar yapabilmek ve sadece bu alanda işlem yapabilmek amacıyla x,y koordinatları ile tanımlanan alt sol ve üst sağ köşelerinin içerildiği alan. Analysis mask (Analiz maskesi) ArcGIS Spatial Analiz ve 3D Analiz uzanımlarında kullanılan bir raster verisetine ait, sadece seçilen hücreleri içerecek alanda yapılan uzamsal analizdir. Angular unit (Açısal birim) Bir küre ya da elipsoid üzerinde kullanılan ölçü birimidir. Genellikle derece cinsinde ölçülür. Merkezi meridyen ve standart paralel gibi bazı harita projeksiyon parametreleri açısal birimde tanımlanır. Animation (Animasyon) ArcGIS 3D Analiz ve ArcGlobe üzerinde, ilişkili nesnelere bağlı değişikliği yansıtan dinamik özelliklerdeki değişimi tanımlayan gösterim (ekran vb) görüntülerine ait bir koleksiyonun artarda oynatılması ile meydana getirilen canlandırma. Animation Manager (Animasyon Yöneticisi) 3D Analiz içinde, animasyonu oluşturan parçalar başta olmak üzere animasyona ait ayarların yapıldığı, düzenlendiği ve ön izlendiği arayüzdür. Annotation (Annotasyon) 1. Kartografyada, harita üzerinde yer alan yer ya da detay için etiketler ile bilgi sağlayan metin yada grafiktir. Örneğin, annotasyonlar ile konum ile bağlantılı olaylar ve özellikler aktarılabilir. Rüzgâr hızı ve yönü gibi 2. ArcGIS içinde, kullanıcı tarafından harita üzerinde bireysel olarak seçilebilen, yerleştirilebilen ve değiştirilebilen metin ya da grafiktir. Metin ile detay öznitelikleri ya da ilave bilgiler aktarılabilir. Annotasyonlar, kullanıcı tarafından manuel girilebilir ya da etiketlerden yaratılabilirler. Annotasyonlar ya harita dokumanı üzerinde metin ya da grafik elemanı olarak ya da coğrafi veritabanında detay sınıfı olarak depolanırlar. Annotation layer (Annotasyon katmanı) Annotasyonu kaynaklayan bir katman. Annotasyon için depolanan bilgiler içinde metin dizini, gösterim için bir pozisyon ve gösterim karakteristikleri bulunur.

Append (Ekle) Arc (Arc (Yay) 1. Bir yerde başlayan ve bir diğer yerde biten detayı oluşturabilmek için kullanılan sıralı x, y koordinatlarından oluşan sıralı bir çizgi dizini. Düğüm noktalarının birleştirilmesi ile ortaya çıkan çizgiler ile oluşurlar. 2. Çizgiler ve poligon sınırlarını yansıtan bir coverage detay sınıfı. Bir çizgi detayı çok sayıda yay içerebilir. Yaylar, topolojik olarak nodlar ve poligonlara bağlıdırlar. Öznitelikleri bir yay öznitelik tablosunda (AAT) içinde depolanır. Nodlar, son noktalar ve yaylara ait kesişimleri belirtirler, bağımsız detaylar olarak bulunmazlar. Birlikte, nod'dan ve nod'a ile yayın yönü tespit edilir. Arc-node topology (Arc-nod topolojisi) Bir coverage içindeki veri yapısı, çizgisel detaylar ile poligon sınırlarının yansıtılmasında ve ağ izleme gibi analiz fonksiyonlarında destek amaçlı kullanılırlar. Nod'lar her bir yayın başlangıç ve bitiş noktalarını temsil ederler. Bir nod'u paylaşan yaylar bağlantılıdırlar ve poligonlar ise bağlantılı yaylara ait setler ile tanımlanırlar. Bir diğer yay ile kesişen yay, iki yaya ayrılır. Her bir yay ile yayın yönü istikametinde böldüğü poligon için sol ve sağ tanımlaması yapılabilir. ArcGIS Spatial Analyst (ArcGIS Spatial Analiz) Uzamsal modelleme ve detayların analizi imkânını sağlayan bir ArcGIS uzanımıdır. Hücre bazlı raster verilerin yaratılması, sorgulanması, haritalanması ve analizi ile entegre edilmiş vektör - raster analizine imkan tanır. ArcInfo interchange file (ArcInfo iç değişim dosyası) Bir ArcInfo iç değişim dosyası ya da diğer adıyla dış veri verme dosyası, farklı makineler arasında veri değişimini sağlayacak bir dosya olup, coverage, grid ya da TIN ve bağlantılı INFO tablolarının değişilmesinde kullanılır. ArcInfo iç değişim dosyasına ait uzanım *.E00 olup, bir çok parçadan oluşuyorsa, *.E01, *.E02 vb., değişir. ArcSDE (ArcSDE) Sıralanan şu ticari veritabanı yönetim sistemlerinden birini kullanarak; IBM DB2 UDB, IBM Informix, Microsoft SQL Server ve Oracle, uzamsal verinin depolanmasını, yönetilmesini ve kullanılmasını sağlayan, ArcSDE kullanıcı uygulamalarında bir çıkış kapısı olarak kullanılan sunucu yazılımıdır. ArcSDE geodatabase (ArcSDE coğrafi veritabanı) ArcSDE ile kullanıcı uygulamalarına bir RDBMS içinde sunulan uzak coğrafi veritabanıdır. Bir ArcSDE coğrafi veritabanı, coğrafi işlemler için bir çalışma alanı olarak kullanılabilir. ArcToolbox Window (ArcToolbox Penceresi) Bir çapalanabilir pencere olan ArcToolbox Penceresi, ArcGIS içindeki araç çubuklarına ait içeriği göstermek, yönetmek ve kullanmak için kullanılan bir penceredir. Araç kutuları içinde yer alan ve disk üzerindeki klasör ya da coğrafi veritabanları içinde tutulan araç kutularını kaynaklar. ArcView Project (ArcView Projesi) ArcView 3 sürümünde, CBS işleri için dokümanları yaratan ve depolayan bir dosyadır. ArcView 3 içinde yer alan tüm aktiviteler bu doya içerisinde yer alır. Bu dosya içinde yer alan 5 tip doküman bilgi tutmak ve organize etmek için kullanılır, bunlar sırasıyla; görünümler, tablolar, diyagramlar, yerleşimler ve Avenue script'leridir. Bir proje dosyası bünyesinde yer alan dokümanları organize eder ve unik ayarları ASCII formatında, *.apr uzanımı ile kaydeder. Attribute (Öznitelik) 1. CBS içinde genellikle tabloda depolanan ve detaya bir unik tanımlayıcı ile bağlı olan, coğrafik detay hakkında saklanan yada depolanmak istenen bilgilerin tümü. Örneğin, bir yol detayı için öznitelik bilgileri, cinsi, genişliği, şerit sayısı, yapım yılı vb., gibidir. 2. Raster verisetlerinde, raster hücrelere ait her bir unik değer ile ilişkili bilgilerin tümü.

3. Detayların harita üzerinde nasıl gösterileceği, nasıl etiketleneceği gibi özellikleri belirleyen kartografik bilgilerin tümü. Kartografik öznitelik, nehir detayı için çizgi kalınlığı, uzunluğu, rengi ve karakter bilgileridir. Automation (Otomasyon) 1. Bir sistem, bir işlem ya da bir aracın otomatik olarak çalıştırılabilme tekniği. İnsan gözetimi, desteği, enerjisi ve kararı olmaksızın ne yapacağını bilen ve buna göre çalışarak üretim yapan, mekanik ya da elektronik aygıtlar örnek olarak verilebilir. 2. COM teknolojisinde, Visual Basic ya da diğer yazılım dillerini, araçları ve otomasyon için diğer uygulamaları kullanarak, kullanıcıyı ArcObjects'e erişimini sağlayan bir detay. Örneğin, Visual Basic kullanıcıları katalog ağacı içinde seçilen öğelere ait özelliklere ve veriye erişebilir. Azimuth (Azimut) 1. Bir merkez noktadan çizilen baz doğru ile aynı merkez noktadan çizilen ikinci bir doğru arasındaki açı. Derece cinsinden ölçülür. Normal olarak, baz çizgisi kuzeye doğru olan çizgi olup, açı baz çizgisinden başlayarak saat yönünde ölçülür. Azimut genellikle bir oblik silindirik harita projeksiyonu ya da iki nokta arasında jeodezik açıyı ölçmek için tanımlanır. 2. pusula yönü. ArcGIS 3D Analiz ve Spatial Analiz içinde, güneş ışınlarının yeryüzüne vurma açısı olarak kullanılır. 3. Yönlendirme işlerinde, yeryüzündeki bir noktadan gökyüzündeki bir noktaya olan yön olarak tanımlanır. En: 1.güney ve batının negatif kabul edildiği x y koordinat sisteminde veya saat istikameti yönünde artan pozitif miktarlar cinsinden ifade edilebilen miktarlardır. Bu miktarlar, ya gerçek kuzeyden ya da kullanılan silah sistemine özgü manyetik kuzeyden referans alınırlar. 2.(ölçme) genellikle meridyenden veya bir referans düzleminde saat istikameti yönünde ölçülen ve bir doğrultuya olan yatay açıdır. Back azimut (geri azimut)tan farklı olması için forward azimutu (ileri azimut) diye de bilinir. 3. (fotogrametri) esas (asıl) düzlemin azimutu. Band (Bant) Komşu dalga boyları ya da elektromanyetik spektrumun görünür bantları gibi ortak karakteristiklere sahip frekanslara ait set. Behavior (Davranış) Bir nesnenin bir coğrafi veritabanı içinde ortaya koyduğu fonksiyon ya da işleme ait tarzdır. Davranış kuralları ile coğrafi veritabanı nesneleri düzenlenebilir ve çizilebilir. Tanımlı davranışlar onama kurallarına, alt tiplere, varsayılan değerlere ve ilişkilere göre sınırlandırılır. Buffer (Tampon) 1. Bir harita detayı etrafında hesaplanan eş mesafe ya da eş zaman bölgesi. Bir tampon özellikle yakınlık analizi için çok yararlıdır. 2. Bilgisayar hafızası ya da diski üzerinde tutulan geçici depolama alanı. CAD (CAD) Bilgisayar destekli tasarım kelimelerinin İngilizce kısaltmasıdır. Tasarım, çizim ve grafik bilginin gösterilmesi için kullanılan bir bilgisayarlı sistem. Bilgisayar destekli çizim olarak ta bilinen bu sistem, daha çok mühendislik, planlama ve aktivitelerin resimlenerek gösterilmesini desteklemek için kullanılır. CAD drawing (CAD çizimi) 1. CAD sistemi kullanılarak yaratılan şematik, figür ya da çizime eşdeğer sayısal çizim dosyası.

2. ArcCatalog içinde, katalog ağacında tüm detaylar ve annotasyon katmanları ile bir CAD dosyasına denk gelen öğe. CAD dosyasında tanımlanan semboloji ile detayların ArcMap ya da ArcCatalog içinde nasıl çizilecekleri belirlenir. CAD file (CAD dosyası) ArcCatalog içinde, katalog ağacında tüm detaylar ve annotasyon katmanları ile bir CAD dosyasına denk gelen öğe. Bir CAD detay sınıfı 5 adet salt okunur detay sınıfından oluşur, bunlar sırasıyla, çoklu çizgi, nokta, poligon, çoklu yama ya da annotasyon detaylarıdır. ArcGIS destekli formatlar AutoCAD DWG, AutoDesk DXF ve MicroStation DGN şeklindedir. ArcCatalog içinde bir CAD dosyası, bir CAD detay veriseti ve bir CAD çizim veriseti olarak temsil edilir. Categorical raster (Kategorik raster) Aynı olan özelliklere değer ataması ile sınıflar altında toplanmış bir raster verisetidir. Örneğin, sulak alanlar ve tarımsal alanların üzerinde gruplandığı, sınıflandırıldığı bir uydu görüntüsü gibi. Kategorik raster ile bir alan gösterilir ancak değerler bir sürekli yüzey oluşturmaz. Cell (Hücre) 1. Bir resim, bir raster ya da bir grid'e ait içinde bilgi depolanan en küçük birim. Bir harita içinde, metrekare, milkare ya da kilometrekare gibi her bir hücre ile yeryüzüne ait bir kısım gösterilir, bunlar genellikle toprak tipi ya da bitki sınıfı gibi öznitelikli değerlerdir. Hücreler genellikle kare ya da dikdörtgen şekilli olup, altıgensel ya da dairesel alanlarda kullanılabilir. 2. Bir piksel (ekranda veya resimde bir görüntüyü oluşturan en küçük nokta). 3. Karışık sembol, notasyon ya da detay için kullanılan küçük çizim. Hücreler, AutoCAD çizimlerinde yer alan blok'lara benzerler. Cell selection (Hücre seçimi) Ya etkileşimli bir yolla ya da bir SQL sorgulaması ile birbirine bağlı hücreleri seçme işi. Cell size (Hücre boyutu) Bir resim üzerinde harita birimi ile ölçülen ve bir alanı işgal eden dikdörtgen boyutlu alan. Cell statistics (Hücre istatistikleri) ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonları yardımıyla, çoklu girdi rasterlarında aynı konumda bulunan her bir hücreye dayalı çıktı raster veriye ait her bir hücre için hesaplanan istatistikler. Centerline (Merkez çizgi) Yol, nehir gibi belirli bir genişliğe sahip detaylar için tanımlanan orta hat. Centroid (Kitle merkezi) Detaya ait geometrik merkezdir. Bir çizgiye ait orta nokta, bir poligona ait alan merkezi olup; bir üç boyutlu şekil için ise hacim merkezidir Classification (Sınıflandırma) Öznitelik değerlerine dayalı olarak girdileri gruplara ya da kategorilere ayırma işlemi. Her bir grup lejant içinde bir sembol ile temsil edilir. Clip (Kırp, kes) ArcInfo'da bir coverage detayından bir diğer kes coverage detayı ile tanımlanan alanı keserek çıkarma işlemi olup, kesilen tüm alan içinde kalan detaylar sonuç içine aktarılır. Coverage kes olarak da adlandırılır. Cluster tolerance (Küme toleransı) Coğrafi veritabanı detay sınıflarında, topoloji içinde yer alan düğüm noktaları arasında minimum tolere edilebilecek mesafeyi tanımlar. Bu mesafe içindeki noktalar eş sayılır ve bir diğeri tarafından yakalanır.

Clustering (Kümeleme) Küme toleransı içinde yer alan detayların yakalanması için kullanılan bir topoloji onama işlemi. Color ramp (Renk aralığı) Bir harita üzerinde yer alan sınıfları ayırmak üzere kullanılan renk aralığıdır. Colormap (Renk haritası) Renklerle ilişkili değerlere ait set. Renk haritaları daha çok, çeşitli farklı platformlar üzerinde bir raster verisetini sürekli olarak göstermek için kullanılırlar. Column (Kolon) Bir tabloya ait dikey boyut. Bir tablo içinde yer alan satırlar ya da tüm kayıtlar için her bir kolon içinde özniteliğe ait bir tip değer depolanır. Verilen bir kolon içinde yer alan tüm değerler aynı veri tipine ait olup, örneğin, sayı, dizin, < tarih ya da> COM (Component Object Model - Bileşenli Nesne Modeli) Hangi dilde geliştirildiğine bakılmaksızın bir ağ çevresi içinde kullanılabilecek yazılım bileşenlerini etkili kılan bir ikilik standarttır. Microsoft tarafından geliştirilen COM teknolojisi ile arayüz görüşmesine ait altta yer alan servisler, yaşam döngüsü yönetimi (bir nesnenin bir sistemden kaldırılması durumunu belirleyen), lisanslama ve olay servisleri (bir diğer nesneye olan bir olayın sonucu olarak bir nesnenin servise sokulması) sağlanır. ArcGIS sistemi, COM nesneleri kullanılarak yaratılmıştır. Command line (Komut satırı) DOS benzeri, komutların yazılarak çalıştırıldığı bir ekran için kullanıcı arayüzü. Coğrafi işlem de, ArcToolbox penceresine eklenen herhangi bir araç komut satırından çalıştırılabilmektedir. Compression (Sıkıştırma) Veri ele alma ve depolama için dosya boyutunu azaltma işlemi. Continuous feature (Sürekli detay) 3D Analiz uzanımında, uzamsal olarak ayrık olmayan detay. Bir sürekli yüzey üzerinde yer alan muhtemel değerler arasındaki bir kesiklik ya da iyi tanımlanmış kesiklikler olmadan yapılabilen geçiş. Continuous raster (Sürekli raster) Bir yüzey formu için sürekli değişen değerlere sahip bir setten oluşan ve dünyayı gösteren bir raster. Örneğin, bir raster sayısal arazi modeli yada bir enterpole edilerek yayılmış kimyasal konsantrasyon yüzeyi, sürekli raster'lar için iyi birer örnek olabilir. Contour line (Eş yükseklik eğrisi) Deniz düzeyini kaynak düzlem olarak kabul eden eş bir düzey üzerinde yer alan noktaları birleştirerek aynı yüksekliğe sahip noktaları ifade eden harita üzerinde çizilen bir çizgi. En: yeryüzündeki eşit yükseklikleri harita üzerinde temsil ettiği düşünülen ölçekli sürekli çizgiler. Conversion (Dönüşüm) Raster'dan vektöre olan dönüşüm gibi bir veri yapısından bir diğerine ya da x,y koordinat tablosundan nokta shapefile'e veya shapefile'den coverage'e dönüşüm gibi bir veri formatından bir diğerine dönüştürme işlemi. Coordinate system (Koordinat sistemi) Bir noktaya ait konumu tanımlamak için bir alana ait yüzey üzerine oturtulan bir sabit kaynak iş çerçevesi olup, bir kaynak sistemi bünyesinde iki ya da üç boyut içinde bir uzayda noktalara ait konumları tanımlamak için kullanılan noktalar, çizgiler ya da yüzeylere ait bir set ile kurallara ait bir set vardır. Koordinat sistemlerine ait yaygın örnekler için, yerküre yüzeyi üzerinde kullanılan coğrafik koordinat sistemi ve kartezyen koordinat sistemi verilebilir.

Cost grid (Maliyet gridi) ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, maliyet ağırlıklı mesafe fonksiyonunun çalışması için bir girdi verisetine ihtiyaç vardır. Bu araç ile grid içinde yer alan her bir hücre yoluyla bir seyahat masrafı tanımlanır. Ağırlıklı Mesafe Maliyeti fonksiyonu, bir kaynak yada kaynaklara ait bir sete grid içinde yer alan her bir hücreden olan kümülatif seyahat maliyetini hesaplamak için bu maliyet gridini kullanır. Cost-weighted allocation (Maliyet ağırlıklı yerleştirme) ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, bir maliyet ağırlıklı mesafe gridi içinde yer alan her bir hücreden yakın kaynağı tanımlayan fonksiyondur. Her bir hücre en yakın kaynak hücreye, kümülatif seyahat maliyeti adı altında tahsis edilir. Cost-weighted direction (Maliyet ağırlıklı yönlenme) ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, maliyet ağırlıklı mesafe gridinden herhangi bir hücreden olan rotayı tanımlayarak en ucuz maliyetli güzergâhı takip ederek en yakın kaynağa dönen bir yol haritasını sağlayan fonksiyondur. Cost-weighted distance (Maliyet ağırlıklı mesafe) ArcGIS Spatial Analiz uzanımında, bir maliyet gridini kullanarak çıktı gridinde her bir hücreye bir değer (kaynağa geri dönmek üzere en düşük kümülatif maliyete sahip olan) atayan fonksiyondur. Coverage (Coverage) ArcInfo yazılımı kullanılarak coğrafik detayları depolayan bir veri modeli. Bir coverage, bir birim olarak ele alınacak tematik ilişkili veriye ait bir seti depolar. Genellikle, topraklar, akışlar, yollar ya da arazi kullanım gibi tek bir katmanı temsil eder. Bir coverage içinde, detaylar hem birincil detaylar (noktalar, yaylar, poligonlar) hem de ikincil detaylar (tık'lar, bağlantılar, annotasyon) şeklinde depolanırlar. Detay öznitelikleri, detay öznitelik tabloları içinde bireysel olarak tanımlanır ve depolanır. Coverage'ler ArcGIS içinde düzenlenemezler. Cut/fill (Hacim/dolgu) İki yüzey arasındaki değişime ait alan ve hacimlerini belirleyen bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonu. Dangle (Sallanma) Özellikleri kapalı bir çizgi yapısı oluşturmadığı için diğer bir çizgiye bağlanmayan bir çizginin son noktası. Sallanma, bir çizgi dokunmak istediği çizgiden öteye çok geçerse (aşma durumu) ya da çizgiye yeterince gitmezse (hedefe ulaşamama durumu) oluşacak bir durumdur. Her zaman bir hata değildir; örneğin, çıkmaz sokak parçalarını gösterebilirler. Data (Veri) Belirli bir yapıda düzenlenen ilgili olguların toplaması; bilgisayar tarafından üretilen, depolanan ya da işleme sokulan temel bilgi öğeleri. Data frame (Veri çerçevesi) ArcMap'te bir ya da daha fazla katman için coğrafik bir uzunluğu, sayfa uzunluğunu, koordinat sistemini ve diğer gösterim özelliklerini tanımlayan bir harita öğesi. Bir veri kümesi bir ya da daha fazla veri çerçevesinde gösterilebilir. Veri görüntüsü içinde bir zamanda sadece bir veri çerçevesi gösterilir; düzen görüntüsünde ise bir haritanın tüm veri çerçeveleri aynı anda gösterilir. Haritacılıkla ilgili birçok metin, ESRI'nin bir veri çerçevesine ne dediğini ifade etmek için "harita yapısı" terimini kullanır. Data source (Veri kaynağı) Tüm coğrafik veriler. Veri kaynakları coverage-kapsamları, shapefile-şekil dosyalarını, raster'ları ya da feature class-özellik sınıflarını içerirler. Data type (Veri tipi) Depolanan verinin türünü belirleyen tablodaki bir değişken, alan ya da sütunun özelliği. Genel veri türleri karakter, tamsayı, ondalık sayı, tek, çift ve dizgi içerir.

Database (Veritabanı) Bir birim olarak yönetilen ve depolanan ve veriyi güncellemek ve sorgulamak için genellikle yazılım ile ilişkilendirilen sürekli verinin bir ya da daha fazla yapılanmış kümesi. Basit bir veritabanı, her birinin aynı alan kümesine kaynaklandığı kayıtların olduğu tek bir dosya olabilir. CBS veritabanı uzamsal yerler ve nokta, çizgi, alan, piksel, ızgara hücreleri ya da TIN olarak kaydedilen coğrafik özelliklerin şekilleri hakkındaki veriyi kapsar. Dataset (Veriseti) Genel bir tema-konu ile organize edilmiş veri toplaması. Datum (Datum) Genel anlamda, koordinat sistemleri gibi diğer niceliklerin tanımlandığı sayısal ve geometrik sabitler kümesi. Bir datum, bir kaynak yüzeyi tanımlar. Birçok datum türü vardır ama çoğunluğu iki kategori içindedir: yatay ve dikey. Degree (Derece) ° sembolü ile gösterilen bir açısal ölçüm birimi. Bir dairenin çevresi 360'dir ve derecenin bölümleri ondalık değerlerle gösterilir. Degree slope (Derece eğimi)) Eğimli bir yüzeyin ölçümünü göstermek için bir yöntem. Eğimin dikliği 0'dan 90 dereceye kadar ölçülür. Degrees/minutes/seconds (DMS) (Derece/dakika/saniye (DMS)) Enlem ve boylamı anlatmak için bir ölçüm birimi. Bir derece bir dairenin 1/360'udur. Bir derece 60 dakikaya bölünür ve bir dakika da 60 saniyeye bölünür. DEM (Dijital Elevation Model – Sayısal Yükseklik Modeli) 1. Topografik bir yüzey üzerinde genel bir datum'a kaynaklanan z değerlerinin düzenli sırası ile sürekli yükselen değerlerin gösterimi. Araziyi kabartma olarak göstermek için kullanılır. 2. USGS Ulusal Haritalama Bölümü, harita kâğıdı yükseklik verisi için veritabanı. Density (Yoğunluk) 1. Her birim hacim tarafından kapsanan kitlenin sayısal anlatımı. 2. ArcGIS Spatial Analiz uzanımı içinde, bir alan birimi üzerinde devamlı bir raster yaratmak için, nokta ya da çizgi gözlemlerinin büyüklük ve miktarını dağıtan bir işlev; örneğin, her kilometre kareye düşen nüfus. Desktop GIS (Masaüstü CBS) Kişisel bilgisayar üzerinde çalışan ve kullanıcının coğrafik yerler ve bu yerlerle bağlantılı bilgiler hakkındaki veriyi göstermesine, sorgulamasına, güncellemesine ve analiz etmesine imkan sağlayan yazılımın haritalanması. Discrete raster (Ayrık raster) Net sınırlara ve tanımlar ve kategoriler özelliklerine sahip olayları gösteren bir raster. Ayrık raster içindeki her hücre bir özellik gösteren bir tamsayı değeri depolar. Örneğin, bir arazi ızgarası içinde değer 1 orman alanını gösterirken, değer 2 kentsel alanı gösterir. Display units (Gösterim birimleri) Ölçümlerin, şekillerin boyutlarının ve mesafe esnekliği ve sapmalarının bilgisayar ekranında ya da çıktı alınmış bir haritada sunulduğu mod. Veritabanında tutarlı birimler ile depolanmalarına rağmen kullanıcı içinde koordinat ve ölçümlerin gösterildiği birimleri seçebilir- örneğin, feet, mil, metre ya da kilometre. Distance field (Mesafe alanı) Survey Analiz Ölçüm Gezgini içinde, hesaplamada kullanılmak için mesafelerin girildiği bir alan.

Dissolve (Çözmek, birleştirmek) Double precision (Çift hassasiyet) Her koordinat için depolanan belirtici rakamların sayısını temel alan koordinat doğruluğunun seviyesi. Veri kümeleri hem tek hem de çift katlı doğruluk içinde depolanabilir. Çift katlı doğruluk geometrisi küresel bir uzunlukta bir metreden daha azının doğruluğunu alıkoyarak her koordinat için 15 belirtici rakam (13–14 belirtici rakam) depolayabiliyor. Elevation (Yükseklik, yükselti) Bir kaynak yüzeyinin ya da datum'un (genellikle deniz seviyesini ifade eder) altında veya üstünde bir nokta ya da nesnenin dikey mesafesi. Özellikle bir arazi üzerinde verilen dikey yüksekliğe kaynak için kullanılır. En: bir datumdan olan düşey mesafe, genellikle ortalama deniz seviyesinden, dünya yüzeyindeki bir nokta veya nesneye. Dünya yüzeyi üzerinde bir nokta veya nesne ile belirli olan irtifa (yükseklik) ile karıştırılmamalıdır. jeodezik formüllerde yükseklikler: h elipsoid üzerindeki yükseklik, h ise jeoid veya yerel datum üzerindeki yüksekliği gösterir. Enterprise GIS (Gelişmiş CBS) Organizasyondaki çok yönlü bölümlere karşı stratejik iş kararlarını ya da gelişmiş veritabanını destekleyen CBS. Environment settings (Çevresel ayarlar) Uygulama içerisindeki, bir model ya da yazı içindeki tüm araçlara ya da bir model ya da yazı içindeki özel işlemlere uygulanabilen ayarlar. Ortam ayarları çalışma alanını, çıktı uzamsal kaynağını, çıktı uzamsal ızgarasını, hücre ya da kaplama boyutunu içerir. Bunlar genellikle araçları çalıştırmadan önce oluşturulur. Erase (Sil) ArcInfo'da detayları, bu detayların diğer bir coverage ile çakıştığı coverage'den kaldıran ya da silen bir komut. Error (Hata) Topoloji onama işlemi boyunca tespit edilen bir topoloji kuralına ait ihlal. Event (Olay) 1. Uzamsal yapıdan çok çizelge/tablo/liste halinde depolanan coğrafik yer. Olay türleri adres, rota, xy ya da geçici olayları içerir. 2. Hesaplamada, kullanıcı bir uygulama ile ilişki kurduğu zaman olan bir çıktı ya da oluşum. Örneğin, bir düğmeye basmanın bir yapıyı kapatmayı tetiklediği bir durumda, olay yapının kapanmasıdır. Euclidean distance (Öklid mesafesi) Bir düzlem üzerindeki iki nokta arasındaki düz çizgi mesafesi. Mesafe Pythagorean teoremi kullanılarak hesaplanır. Event table (Olay tablosu) Uzamsal veri kümesi yaratmak için kullanılan, liste/tablo/çizelge yapısında olan (olaylar olarak adlandırılırlar) yer bilgisini içeren veri kaynağı. Expression (İfade) Tek bir sayı, dizgi, boolean ya da diğer değerlere değerlendirme yapan sembolik bir dilin sözdizimsel kurallarına göre yapılandırılan işlemci ya da işletmen sırası. Matematiksel ve sorgu ifadeleri ESRI yazılım ürünlerinde kullanılan iki genel ifade türüdür.

Feature (Detay) 1. Harita üzerinde gerçek bir dünya nesnesinin gösterimi. Detaylar CBS içinde vektör verisi (nokta, çizgi ya da poligon) olarak ya da raster veri yapısı içinde hücreler olarak sunulabilirler. CBS içinde ifade edilebilmeleri için, detaylar bir geometriye ve yer bilgisine sahip olmalıdırlar. 2. Bir gerçek dünya varlığını ifade eden uzamsal öğeler grubu. Karışık bir detay bir grup uzamsal öğeden daha fazlasından yapılmıştır. Örneğin, bir yol ağını ifade eden genel bir yol konulu çizgi öğeleri kümesi. Feature class (Detay sınıfı) Aynı geometri türüne (nokta, çizgi ya da poligon gibi), aynı özelliklere ve aynı uzamsal kaynağa sahip coğrafik detayların toplaması. Detay sınıfları tek başlarına bir coğrafi veritabanı içinde ayakta dururlar ya da shapefile, coverage ya da diğer detay veri kümelerinde kapsanabilirler. Detay sınıfları homojen detayların veri depolama amacı ile tek bir birimde gruplanmasına olanak sağlarlar. Örneğin, otoyollar, başlangıç yolları ve ikincil yollar adı verilen bir çizgi detay sınıfında gruplanabilirler. Bir coğrafi veritabanı içinde, detay sınıfları açıklama ya da boyutları da depolayabilirler. Feature data (Detay verisi) Coğrafik detayları geometrik şekiller olarak ifade eden veri. Feature dataset (Detay veriseti) Aynı uzamsal kaynağı paylaşan ve birlikte depolanan detay sınıfları toplaması. Aynı koordinat sistemine sahiptirler ve detaylar genel bir coğrafik alan içine düşer. Farklı geometri türlerindeki detay sınıfları bir detay veri kümesi içinde depolanabilirler. Field (alan, kolon) 1. Tek bir özellik için değerleri depolayan bir tablodaki sütun. 2. Veritabanı kayıtlarındaki ya da verinin girilebileceği grafik kullanıcı arayüzündeki yer. 3. Yüzeyin eş anlamlısı. Fuzzy tolerance (Bulanıklık toleransı) ArcInfo içinde, topoloji yapılandırıldığında, içinde detay koordinatlarının, her bir diğeri ile çakışması için uyarlandığı mesafe. bulanıklık esnekliği içindeki düğüm noktaları ve köşeler önce ayrık detaylar bağlanarak tek bir koordinat yerine birleştirilir. Bulanıklık esnekliği çok küçük bir mesafedir, genellikle 1.1.000.000’den 1.10.000 kez coverage uzantısı genişliğinedir ve genellikle tam doğru olmayan kesişimleri düzeltmek için kullanılır. Bulanıklık esnekliği Clean-temizle işlevinden ya da birleşme, kesişme ya da kırpma gibi topolojik bir çakışma işlevinden bir coverage'ın çözünürlüğünü belirler. Coğrafi veritabanı detay sınıflarında, bu konu kümelenme esnekliği ile yer değiştirmiştir. Geodatabase (Coğrafi veritabanı) ESRI tarafından geliştirilen nesne tabanlı bir veri modeli olup, coğrafik detayları ve öznitelikleri nesneler olarak tanımlayan, nesneler arasındaki ilişkileri ortaya koyan ve bunları bir ilişkisel veritabanı yönetim sistemi içinde kullanıma sunan bir yapıdır. Bir coğrafi veritabanı, detay sınıfları, detay veri setleri, uzamsal olmayan tabloları ve ilişki sınıfları gibi nesneleri depolayabilir. Geoprocessing (Coğrafi işlemler) CBS çalışma alanında depolanan veriyi işlemek için kullanılan bir CBS operasyonu. Tipik bir coğrafi işlem, girdi veri setlerini alır, bu veri setleri üzerinde bir işlem sergiler ve sonuçları çıktı veri setleri olarak döndürür. Genel coğrafi işlemler, coğrafik detay katmanları, detay ayırım ve analizleri, topoloji işlemleri ve veri çevrimleridir. Coğrafi işlem, kararları şekillendiren bilgiyi tanımlama, yönetme ve analiz işlemlerinin yapılmasına olanak sağlar. Georeferencing (Coğrafi referanslama, koordinatlandırma) Koordinatları, enlem/boylam, UTM ya da Durum Düzlemi gibi bilinen bir kaynak sisteminden, bir raster (resim) ya da düzlemsel haritanın kâğıt üzerindeki koordinatlarına tahsis etme. Coğrafi referanslama raster verisi görüntülemeye sorgulamaya ve diğer coğrafik veriler ile analiz edilmeye olanak sağlar.

Globe (Küre) ArcGlobe içinde, üzerinde verinin tarif edildiği dünya görüşü içindeki küre. Globe view (Dünya görünümü) ArcGlobe içinde, içinde dünyanın görülebileceği gösterim penceresi. Grid (Grid, ızgara) 1. Haritacılıkta, paraleller ve dik çizgi bağlantıları bir harita üzerine yerleştirilir ve kaynak için kullanılır. Bu ızgaralar genellikle haritanın projeksiyonundan sonra isimlendirilir; örneğin, Lambert ızgarası ve Enine Merkator ızgarası. Height (Yükseklik) Dikey duran nesnelerin en üstü ve en altı arasında ya da bir temel ve onun üzerindeki nesneler arasında temel dikey mesafe; bir seviye üzerinde yükseltme uzantısı. En: Bir nokta, nesne yada yüzeyin yerden yada diğer bir referans düzleminden olan düşey yüksekliği. Hillshading (Yamaç gölgeleme) 1. Güneşin ışınlarının alan üzerindeki etkilerini yansıtmak için harita üzerine çizilen gölgeler. 2. Raster üzerinde, güneş için istikamet açısı ve yükseklik özelliğine göre her hücreye 0 ile 255 arasında bir aydınlatma değeri tahsis edilerek başarılmış benzetilen gölge etkisi. Tepe gölgeleme üç boyutlu bir etki yaratır. Histogram (Histogram) 1. Veri kümesindeki dağılım değerlerinin gösterildiği grafik. Kişisel değerler yatay bir aks boyunca ve ortaya çıkma sıklığı dikey bir aks boyunca gösterilir. 2. Raster verisetindeki değerlerden bir histogram yaratan ArcGIS uzamsal Analist fonksiyonu. Hyperlink (Hiperlink) Bir elektronik belge ya da kaynak içindeki bazı noktalardan diğer bir belge ya da kaynak içindeki bazı noktalara ya da aynı belgedeki diğer bir yere kaynak (bağlantı). Bağlantıyı aktif hale getirmek, genellikle üzerine fare ile tıklayarak olur ve bağlantının hedefini göstermek için göz atmaya sebep olur. Identify (Tanımlama) ArcGIS içinde bir araç olup, bir detaya uygulandığında (tıklandığında) detaya ait öznitelikleri gösteren bir pencereyi açar. Identity (Özdeş, özdeşlik) Coğrafi işlem içinde, iki coverage'e ait geometrik kesişimi hesaplayan bir topolojik çakışma. Çıktı coverage'i ilk coverage'e ait tüm detaylara ilave olarak ilk coverage ile çakışan ikinci coverage'e (poligon) ait bu kısımları da korur, tutar. Örneğin, iki ilçeyi geçen bir yol, iki yay detayına ayrılabilir, her birinde yol ve öznitelikleri ile geçilen ilçeler olacaktır. IDW (Inverse Distance Weighted – Ters Ağırlıklı Mesafe) Bir raster ya da resim içinde bilinen örnek noktalara ait değerlerin yardımıyla örneklenmeyen noktalara ait hücre değerlerinin belirlenmesi için kullanılan bir interpolasyon tekniği olup, ilgili hücreden uzaklaşan çeşitli noktalar tesis edilir ve mesafedeki artışa bağlı olarak hücre değeri hesaplamak üzerindeki önem ve etki azalır. Illumination (Aydınlanma) Bir yüzeye ait eğim, bakı ve o anlık güneş azimut açısı ve yüksekliği ile belirlenen yüzey yansıması.

Image (Resim) Bir kamere ya da bir tarama radyometresi gibi bir optik yada elektronik alet ile üretilen gösterim (ekran vb)ye ait bir tanım yada bir raster bazlı gösterim. Uzaktan algılanan veriler (örneğin, uydu verisi), taranmış veriler ve fotoğraflar şeklinde sıralanabilir. Bir resim, yansıyan ışık, ısı ya da elektromanyetik spektruma ait bir değer aralığına ait yoğunluğu gösteren ikilik ya da tamsayı değerleri depolayan bir raster veriseti olarak depolanır. Bir resim bir yada daha fazla bant'tan oluşur. Image data (Resim verisi) Bir optik ya da elektronik alet ile bir yüzeyin taranması sonucu üretilen veri. Uzaktan algılanan veriler (örneğin, uydu verisi), taranmış veriler ve fotoğraflar şeklinde sıralanabilir. Bir resim, yansıyan ışık, ısı ya da elektromanyetik spektruma ait bir değer aralığına ait yoğunluğu gösteren ikilik ya da tamsayı değerleri depolayan bir raster veriseti olarak depolanır. Input data (Girdi veri) Bir bilgisayara, alete, programa yada işleme girilen veri. Input feature (Girdi detayı) Tracking Analiz uzanımı içinde, bir geçici olay için şekil ve öznitelik bilgisini içeren bir karmaşık geçici olaya ait bileşen. Girdi detayları, olayın dinamik ya da durağan olduğuna bağlı olarak tarih ve zaman bilgisi içerebilir ya da içermeyebilir. Input table (Girdi tablosu) Tracking Analiz uzanımı içinde, bir geçici olay için öznitelik bilgisini içeren bir karmaşık geçici olaya ait bileşen. Girdi detayları, olayın dinamik ya da durağan olduğuna bağlı olarak tarih ve zaman bilgisi içerebilir ya da içermeyebilir. Interchange format (İç değişim formatı) Farklı yazılım programları arasında verinin kolaylıkla değiştirilmesini sağlayan dosya formatları. Intermediate data (Ara veri) Bir model içinde türetilmiş veri değişkenleri tarafından kaynaklanan, bir model parametresi olarak ayarlanmayan herhangi bir veri, ara veri. Bu tür veriler işleme ait bir parça olup, modelin ilgili diyalog kutusundan başarılı bir şekilde çalıştırılması sağlanana kadar kaydedilmez. Girdi veri bir ara veri olarak sınıflandırılmaz, çünkü bu veri model çalıştırılmadan önce de mevcuttur. Intersect (Kesiştir) Girdi veri setlerine ait ortak alana düşen detaylar yada detay parçalarını koruyan, tutan uzamsal veri setlerine ait bir geometrik birleşim. Intersection (Kesişim) İki çizginin kesiştiği nokta. Coğrafi kodlama içinde, genellikle bir sokak kesişimi. Job (İş) Bir sunucu üzerinde hemen yapılacak ya da ilerde yapılmak üzere bir iş planına dâhil edilen bir görev. Bir iş kapsamı içinde, tek bir araç ya da sıralı mod işlemleri de olabilir. Join (Birleştirme) 1. Her iki tabloda da ortak olan bir alan ya da bir öznitelik yolu ile bir tabloya ait alanların bir diğer tabloya eklenmesi işlemi. Bir katılım, öznitelik tablosu ya da coğrafik katmana çok fazla sayıda özniteliğin eklenmesi amacıyla kullanılır. 2. İki ya da daha fazla ayrı uzamsal girdiyi bağlama işlemi. Eğer iki çizgi parçası katılır ise, sonraki işlemler için bir uzamsal nesne olurlar. Kriging (Kriging) Çevreleyen ölçülmüş değerlerden ağırlıkları oranında yararlanarak bilinmeyen noktalara ait ölçümleri kestirerek hesaplamak için kullanılan bir interpolasyon tekniğidir. Ağırlıklar, ölçülen noktalar ile kestirilecek olan noktalar arasındaki mesafeye dayalı olarak belirlenir ve tüm alan için bir ayarlama

yapılır. Kriging, veriye ait uzamsal değişimin yüzey boyunca istatistiksel olarak homojen olarak modellendiği kabul edilen, bölgesel değişken teorisine dayanır, yani, değişkene ait aynı desen yüzey üzerinde yer alan tüm konumlarda gözlenebilecektir. Label (Etiket) Kartografya da, bir harita detayını tanımlamak ya da açıklamak üzere yanına, üzerine ya da yakınında bir yere yerleştirilen metin. Latitude (Enlem) Ekvatora ait bir kuzey yada güney meridyeni boyunca, genellikle derece cinsinden ölçülen açısal mesafe. Enlem çizgileri ayrıca paralel'ler olarak ta adlandırılırlar. Layout (Çıktı Görünümü) Bir başlık, lejant, kuzey oku, ölçek çubuğu ve coğrafik veri de dâhil olmak üzere, basılmış bir harita ya da bir sayısal harita gösterimi üzerinde yer alan tüm elemanlara ait tasarım ya da ayarlama. Line (Çizgi) En az iki adet x,y koordinatını bağlayan, bir uzunluğu ile yönü olan ancak alanı olmayan bir şekil. İl, ilçe ya da bölge sınırları gibi poligon sınırlarını oluşturan ancak alanı olmayan detaylar ile topografik konturlar, yol orta hatları ya da nehirler gibi verilen bir ölçekte çok dar olan bir alanı gösteren coğrafik detaylar çizgiler ile temsil edilirler. Line of sight (Görüş hattı) 1. Üç boyutlu bir gösterim (ekran vb) üzerinde, bir hedef ve bir gözlem noktası tanımlanarak, kaynaktan hedef noktaya bakış doğrultusunda nerelerin görünüp nerelerin görünmeyen kısımlar olduğunun tespit edilmesi amacıyla iki nokta arasında çizilen bir çizgi, hat. 2. Bir perspektif görünüm içinde, gözlemcinin resim üzerinde baktığı nokta ve doğrultu. Local functions (Lokal fonksiyonlar) Her bir konuma ait çıktı değerinin, aynı konuma ait girdi değerine bağlı bir fonksiyon olduğu yerde bir çıktı raster'ı hesaplayan ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonlarına ait bir grup. Longitude (Boylam) Keyfi olarak (genellikle Greenwich başlangıç meridyeni) tanımlanan bir batı yada doğu meridyenine bağlı, yeryüzü üzerinde yer alan bir noktayı derece, dakika ve saniye olarak ifade eden bir açısal birimdir. Boylama ait tüm çizgiler, kuzey kutbundan güney kutbuna doğru ekvatoru keserek geçerler. Map Algebra (Harita Cebiri) ArcGIS Spatial Analiz için kullanılan analiz dilidir. Burada, kullanıcı arayüzü içine dâhil edilmeyen çeşitli ve çok geniş bir alana hitap eden ilave fonksiyonlar mevcut olup, kullanıcının üzerinde çalıştığı özel konuya yönelik karmaşık ifadeler yaratabilmesine ve tek bir komut ile çalıştırabilmesine olanak tanır. Mathematical functions (Matematiksel fonksiyonlar) ArcGIS Spatial Analiz uzanımı içinde yer alan Raster Hesaplayıcı bünyesinde kullanılan ve tek bir girdi grid’ine ait değerlere bir matematiksel fonksiyon uygulayan çeşitli fonksiyonlardır. Dört grup matematiksel fonksiyon mevcut olup, şu şekilde sıralanabilirler: logaritmik, aritmetik, trigonometrik ve üssel. Metadata (Metaveri) Veriye ait içerik, kalite, durum ve diğer karakteristikleri gösteren bilgidir. Coğrafik veri için metaveri ile verinin kim tarafından, nerede, ne zaman ve nasıl toplandığı; mevcudiyeti ve dağıtım bilgileri; projeksiyonu, ölçeği, çözünürlüğü, doğruluğu, bazı standartlara uygunluğu gibi bazı önemli bilgiler düzgün bir şekilde sıralanır. Metaveri bünyesinde özellikler ve dokümantasyon vardır. Özellikler veri kaynağından (örneğin, veriye ait koordinat sistemi ve projeksiyon gibi) türetilirken, dokümantasyon ise kullanıcı (örneğin, veriyi tanımlayan anahtar kelimeler gibi) tarafından girilir.

Model (Model) 1. Nesneleri, işlemleri ya da olayları göstermek için kullanılan gerçekliğe ait kısaltmalar ve tanımlardır. 2. Bir olayı göstermek ya da bir işleme ait değeri önceden kestirmek için yapılan işlemler ve kurallara ait bir settir. Coğrafi işlem içinde, bir model bünyesinde bir adet işlem ya da birbirlerine zincirleme bağlı çok sayıda işlem var olabilir. Bir araç kutusu içinde yaratılır ve bir Model Yapıcı pencere içerisinde oluşturulur. Bir model bir script dosyası olarak ta dışarıya verilebilir. 3. Örneğin vektör veri modeli gibi, gerçekliğe ait bir veri gösterimidir. Model parameter (Model parametresi) Bir modele ait diyalog kutusu içinde gösterilen, kullanıcıya girdi olanağı sunan, kısacası bir model içine kullanılan bir parametre tipidir. ModelBuilder Window (Model Yapılandırma Penceresi) ArcGIS içinde model oluşturmak ve düzenlemek için kullanılan arayüzdür. Mosaic (Mozaik) 1. Sınırları eşleşen ve çözülen, aynı projeksiyon, datum, elipsoid ile aynı ölçeğe sahip komşu alanlara ait haritalardır. 2. İki ya da daha fazla birleştirilmiş raster verisetinden oluşan bir raster verisetidir. Örneğin, komşu alanlara ait çeşitli bireysel resimler ile fotoğrafların birleştirilmesi ile yaratılan tek bir resim gibi. Multipatch (Çoklu yama) Üç boyutlu uzaya ait hacmi ya da bir ayrık alanı kaplayan detaylara ait kabuğu ya da dış yüzeyi göstermek üzere kullanılan bir geometri tipidir. Bunlar, bir detayı modellemek üzere kombinasyonlar oluşturmak üzere düzlemsel 3D halkalar ve üçgenlerden oluşurlar. Çoklu yamalar, sifer, küp, eş yüzeyler ya da binalar da dâhil olmak üzere basitten karmaşığa doğru her şeyi göstermek ve modelleyebilmek üzere kullanılabilirler. My Toolboxes folder (Araç Kutularım klasörü) ArcCatalog içinde, ArcToolbox penceresi ya da direk olarak ArcCatalog Ağacı içinde Benim Araç Kutularım klasörü içinde yaratılan ve sistem ile birlikte gelmeyen yani kullanıcı tarafından yaratılan yada ayarlanan araç kutularını içeren bir klasördür. Benim Araç Kutularım klasörü ile Araçlar menüsünden erişilebilen ve Seçenekler diyalog kutusuna ait coğrafi işlem sekmesi içinde değiştirilebilen disk üzerindeki bir konum kaynaklanır. Natural breaks classification (Doğal aralık sınıflaması) Genelde Jenk's optimizasyonu olarak adlandırılan bir algoritma kullanılarak veriyi sınıflara ayıran bir veri sınıflandırma yöntemidir. Algoritma, veriye ait değerleri gruplamak üzere hesaplar ve mümkün olan en küçük toplam hataya (sınıf medyanı hakkındaki mutlak sapma toplamı ya da alternatif olarak sınıf ortalaması hakkındaki sapmaların karelerinin toplamı) dayalı olarak muhtemel sınıf sayısını ortaya koyar. Doğal kesiklik sınıflaması, ArcGIS ve ArcView 3.x tarafından kullanılan varsayılan veri sınıflama yöntemidir. Natural neighbors (Doğal komşuluk) Bir interpolasyon yöntemi olup, bilinen hücre değerlerinden bilinmeyeni belirlemeyi amaçlar. Bilinmeyen hücreye ait doğal komşu hücre değerlerine ait ağırlıklı değerleri kullanarak, üçgenleme yapar. Navigate (Yönlendirme) Gezinti ya da uçma aracı gibi, gezinti amaçlı tasarlanmış araçlar yardımıyla gözlemci ya da hedefe ait konumu etkileşimli olarak değiştirme işlemidir. Kullanıcının yönlendirme yapabileceği üç içerik vardır, bunlar sırasıyla: ArcScene'e ait gösterim (ekran vb) içinde, ArcCatalog'a ait ön izleme içinde ve ArcGlobe'a ait küre üzerinde.

Neighborhood statistics (Komşuluk istatistikleri) ArcGIS Spatial Analiz içinde bir özel fonksiyon olup, çıktı gridi içinde yer alan her bir konuma ait değeri, ilgili komşuluk ile girdi hücrelerine ait bir fonksiyon olarak hesaplar. NoData (VeriYok) Bir raster içinde, bir kayıtlı değerin olmaması durumu, yokluğu. Bir hücre içindeki kısmi öznitelik ölçümü herhangi bir geçerli değer ya da sıfır değeri olabilir, ancak bir VeriYok değeri ile bu hücre için herhangi bir ölçümün alınmadığı yada mevcut olmadığı anlatılır. Normalization (Normalleştirme) Alanlara ait değere ya da her bir alanda yer alan detay sayısına dayalı olarak değerlerdeki farkları minimize edebilmek için bir sayısal özniteliğin bir diğerine bölünmesi işlemidir. Örneğin, toplam nüfusun toplam alana göre normalleştirilmesi (bölünmesi) ile birim alan başına kişi sayısı ya da yoğunluk ortaya çıkarılır. Null value (Boş değer) Bir coğrafik detay için bir kayıtlı değere ait yokluk. Bir boş değer, sıfır değerinden farklıdır, öyle ki, sıfır ile ölçüme ait bir miktar belirtilir, oysa boş değer ile herhangi bir ölçüm yapılmamıştır. Offset (Öteleme) Belirli bir sabit miktar ya da bir ifade sonucunda ortaya konulan değer kadar, gösterim (ekran vb) içinde detayları ya da bir yüzey için z değerlerini değiştirmek, ötelemek, itmek. Kaydırmalar, detayların yüzey üzerinde açık ve net bir şekilde görülebilmeleri için de uygulanabilirler. Open GIS Consortium (OGC) (Açık CBS Konsorsiyumu (OGC) Kamuya açık coğrafi işlem özellikleri geliştirmek üzere bir birlikteliğe katılan 257 şirket, hükümet kurumları ve üniversitelerden oluşan bir uluslararası endüstri konsorsiyumu. "Jeoaktif" Web, kablosuz ve konum bazlı servisler ile ana akış IT gibi birlikte uyumlu çalışabilen çözümler ile karmaşık uzamsal bilgi ve servisleri erişilebilir kılan ve tüm uygulamalara açan tüm teknoloji geliştiren firmaları destekleyen AçıkCBS şartnameleri ile tanımlanan açık arayüzler ve protokollerdir. Oracle (Oracle) Veri ve ilgili tüm nesneleri tablolar içinde depolamaya, kullanmaya ve işlemler yapabilmeye olanak sağlayan bir ilişkisel veritabanı yönetim sistemini üreten bir ticari veritabanı şirketidir. Oracle, veriye kullanıcı/sunucu erişimi, indeksleme, sıralama, diğer veritabanı nesneleri ile hızlı veri yaratma, düzenleme ve erişim gibi üstün özellikler sunar. ESRI, ArcSDE ile kullanım için, raster ve vektör veriyi depolamak için Oracle'a ait RDBMS'yi kullanır. Overlay (Çakıştırma) Aynı koordinat sistemi ile kaydedilmiş bulunan iki ya da daha fazla haritanın üst üste bindirilmesi ve çakıştırılması olup, buradaki amaç, aynı coğrafik uzay içinde yer alan detaylar arasındaki ilişkileri göstermektir. Çakışma, sayısal ortamda ya da şeffaf malzeme üzerine basılı haritalar ile yapılabilir. Pixel (Piksel) 1. Renk ve şiddet gibi özniteliklerin bağımsız olarak atanabildiği, bir video monitörü gibi alete ait en küçük gösterim elemanı. Bu terim, resim elemanı için bir kısaltmadır. 2. Uzaktan algılama'da, veri toplamaya ait temel birim. Bir piksel, uzaktan algılanmış bir resimde veri değerlerini içeren bir matrise ait bir dikdörtgen hücre olarak gösterilir. 3. Bir resim ya da raster harita içinde bilgiye ait en küçük birimdir. Genellikle kare ya da dikdörtgen olan pikseller, hücre ile eş anlamlı olarak kullanılırlar. Point (Nokta) Bir nesneye ait sınır boyutlu bir kısaltma; ilgili ölçekte, çok küçük olan alan yada çizgiyi bir coğrafik detay olarak gösterebilmek için kullanılan tek bir x,y koordinat çifti.

Polygon (Poligon) Bir alanı temsil etmek üzere en az üç adet kenardan oluşan iki boyutlu ve kapalı bir şekil. CBS içinde, parselleri, politik sınırları, homojen arazi kullanım alanları ve toprak tipleri gibi ayrık alanlara sahip uzamsal elemanları tanımlamak için kullanılırlar. Polyline (Çoklu çizgi) Bir ya da daha fazla çizgi parçasından oluşan bir çizgiyi gösteren, yani iki ya da daha fazla nokta ile tanımlanan herhangi bir iki boyutlu bir çizgi detayı. Sınırlar, yollar, akımlar, güç kabloları gibi çizgi detayları genellikle çoklu çizgiler ile tanımlanırlar. PRJ (PRJ) Genellikle bir coverage, GRID yada TIN ile ilişkili ve prj.adf isimli bir metin dosyası. PRJ dosyası, veri için koordinat sistem bilgilerini içerir. Daha genel bir yaklaşım ile, bilgilerin bir prj.adf dosyası içinde depolanmaması halinde dahi, veriye ait koordinat sistemi yinede PRJ ile kaynaklanabilir. Örneğin, shapefile'e ait PRJ, "WGS 1984 UTM zone 15 kuzey" olabilir. Projection (Projeksiyon) Yeryüzüne ait eğri yüzeyler üzerinde yer alan detayların bir düzlem yüzey üzerine taşınmasını sağlayan bir yöntem. Burada genellikle, yeryüzüne ait enlem ve boylam ölçüm çizgilerinin bir düzlem üzerine aktarılması için bir sistematik matematiksel yaklaşıma ihtiyaç duyulur. Bu işlem, saydam bir yerküre içinde merkez noktaya yerleştirilen bir ışık kaynağı ile yerküre üzerindeki enlem, boylam ile detayların bir düzlem perde ya da kağıt üzerine iz düşürülmesi ile açıklanabilir. Genel olarak kağıt ya düz olup yerküreye teğet konumdadır /bir düzlemsel yada azimutal projeksiyon) yada bir koni veya silindir (silindirik ve konik projeksiyonlar) olacak şekilde kıvrılır ve yerküre üzerine bir şapka gibi istenilen noktadan oturtulur. Her projeksiyonun kendine özgü kabulleri olduğu, alan, şekil, yön ya da bunlardan bazen bir kaçının birlikte bozulduğu bilinmelidir. Kullanılacak olan projeksiyona ait açıklamalar ve kabuller yapılacak çalışmanın niteliğine uygun olup olmadığı konusunda iyi incelenmelidir. En: 1. (geometri) çizgi ya da düzlemlerin, verilen bir yüzeyi kesecek biçimde uzatılması bir yüzeyin bir noktasının diğer bir yüzey üzerindeki eşlenik konumuna grafik ya da analitik yöntemlerle transferi. 2. (fotoğrafçılık) bir negatif ya da pozitif fotoğrafın izdüşüm kamerası içine yerleştirilmesi ve görüntünün bir ekran ya da duyarlıfotografik ortam (medya) üzerine yeniden yapılması işlemi. 3. (ölçme) noktaların karakter ve konumunu belirleyen, noktaların ötesindeki çizginin uzatılması. Ölçme doğrularının bir serisinin tek bir teorik doğruya, dik doğruların serisiyle transferi. Bir traversin ölçümünde, ölçülen kısa doğruların bir serisi, iki ana ölçme istasyonunu birleştirerek, bir uzun doğru üzerine izdüşürebilir ve uzun doğru daha sonra poligonun ölçüm doğrusu olarak sayılır. Pyramid (Piramit) Raster veri setleri içinde, gösterim ve işlem performansını artırmak üzere, orijinal veriye ait katmanlar için azalan çözünürlük seviyelerinde orijinal veriye ait kopyaların hazırlanması ile oluşturulan bir azaltılmış çözünürlüklü katman. En düşük çözünürlüklü seviye ile tüm verisetine ait hızlı bir gösterim sağlanır. Gösterim üzerinde yapılan büyütme ile de, daha yüksek çözünürlüklü katmanlar çizdirilirler; yüksek çözünürlüklü gösterimlerin küçük alanlarda yer alan tüm detayları göstermesinden ve bunun da zaman alabilmesinden dolayı, çizim hızının ayarlanması gerekir. Bu amaçla, raster veri setleri için piramitlerin oluşturulması önemle tavsiye olunur. Raster (Raster) Kolonlar ve satırlar şeklinde dizilen ve eş boyutlu hücrelerden oluşan, matris tarzı bir uzamsal veri modelidir. Her bir hücre bünyesinde bir öznitelik değeri ile konum koordinatları depolanır. Koordinatlarını açıkta depolayan vektör yapısından farklı olarak, raster koordinatları matrise ait sıralama içinde tutulur. Aynı değeri paylaşan hücrelere ait gruplar ile coğrafik detaylar temsil edilirler. Raster band (Raster bant) Ultraviyole, mavi, yeşil, kırmızı, kızıl ötesi, radar ya da orijinal resim bantlarından türetilen diğer değerler gibi elektromanyetik spektruma ait belirli bir aralık için veri değerlerini gösteren, raster veriseti bünyesinde yer alan bir katman. Bir raster veriseti birden fazla banta sahip olabilir. Örneğin, uydu resimleri, elektromanyetik spektruma ait farklı dalga boylarına ait enerjileri gösteren çeşitli bantlara sahiptirler.

Raster Calculator (Raster Hesaplayıcı) Çok sayıda görevi gerçekleştirmek üzere araçları bünyesinde barındıran bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonu. Kullanıcı işlemciler ve fonksiyonları kullanarak çeşitli matematiksel hesaplamalar yapabilir, seçim sorgulamaları hazırlayabilir ya da Harita Cebri yazılımı içine çeşitli argümanlar girebilir. Raster catalog (Raster Katalog) Katalog içine dahil edilen her bir raster verisetini herhangi bir tablo formatı içinde kayıt olarak tanımlayan, raster veri setlerine ait bir birliktelik, koleksiyon. Bir raster katalog, bir büyük dosya içine mozaikleme ihtiyacı olmaksızın komşu ya da binili raster veri setlerini göstermek için kullanılır. ArcView 3.x içinde raster katalog'lar, resim katalog'ları olarak adlandırılmakta idi. Raster cleanup (Raster temizleme) ArcScan Raster Temizleme ve Raster Boyama araçları kullanılarak, raster hücreler üzerinde yapılan çizim, dolgu ve silme işlemlerinin tümü. Raster data model (Raster veri modeli) Dünyayı, düzenli hücreler gidine bölerek bir yüzey olarak gösteren veri modelidir. Raster modeller, bir hava fotoğrafı, bir uydu resmi, bir kimyasal konsantrasyon ölçümüne ait yüzey yada bir yükseklik yüzeyi gibi sürekli değişebilen veriyi depolamak için çok yararlıdır. RDBMS (İVTYS) İlişkisel veritabanı yönetim sistemi. Verilerin bünyesinde çeşitli tablolar içinde organize edildiği son derece gelişmiş veritabanı tipidir. Tablolar diğerleri ile var olan ortak alanlar yoluyla ilişkilendirilmiştir. Veri öğeleri farklı dosyalardan yeniden birleştirilebilir. Diğer veritabanı yapılarına oranla, bir RDBMS içinde verinin nasıl ilişkilendirileceği yada veritabanından nasıl çıkarılacağı konusunda çok az varsayım vardır. Reclassification (Yeniden sınıflandırma) Girdi hücre değerlerini alarak yeni çıktı hücre değerleri ile değiştiren bir fonksiyon. Yeniden sınıflandırma, raster verinin, değerlere ait aralıkların tekli değerler içine gruplanması ile yorumlanmasının kolaylaştırılmasının sağlanması amacıyla sıkça kullanılan bir yöntemdir; örneğin, 1 ile 50 arasındaki değerleri 1 adlı bir başlık altında, 51 ile 100 arasındaki diğer değerleri de 2 adlı başlıkta toplamak suretiyle, başlıklar arasında yer alan veri aralıklarına ait uzamsal yayılımın yorumlanması daha kolay bir hal alabilir. Renderer (Canlandırıcı) Gösterim durumunda verinin nasıl gösterileceğini tanımlayan bir mekanizma. Örneğin, ArcMap içinde raster veri için yamaç gölge canlandırıcısı ile mevcut veri değerlerine bağlı olarak eğim ve bakı için gölgeleme hesaplanır ve uygulanır. Rendering (Canlandırma) 3D Analiz uzanımı içinde, Katman Özellikleri diyalog kutusu üzerinde yer alan Canlandırma sekmesi ile kullanıcıya, gösterim (ekran vb) yönlenmesi boyunca bir katmanın canlandırılıp canlandırılmayacağı, gölgelendirmenin nasıl yapılacağı ve çizim önceliklerinin ne şekilde olacağını belirleyebilme olanağı sunulur. Ayrıca kullanıcıya, büyük resimlerin canlandırılması durumunda kullanıcıya ait bilgisayarın hafızasının ne şekilde kullanılacağını ayarlama olanağı da sunulur. Resampling (Yeniden örnekleme) Raster'ların yeni bir koordinat uzayına yada hücre boyutuna aktarılması durumunda, yeni hücre değerlerinin ekstrapole edilmesi işlemi. En çok kullanılan yeniden örnekleme teknikleri şu şekilde sıralanabilir: en yakın komşuluk, yarı doğrusal interpolasyon ve kübik eğrilik. Resolution (Çözünürlük) 1. Bir haritanın gösterdiği coğrafik detaylara ait şekil ve konum ile ilgili detay. Büyük ölçekli haritalarda, mümkün olan yüksek çözünürlükler, detay kabiliyeti ortaya konur. Ölçeğin azalması ile birlikte, çözünürlükte azalır ve detay sınırları da yumuşatılır, basitleştirilir ve tüm detaylar görülmez; örneğin, küçük alanlar noktalar olarak gösterilir.

2. Bir raster içinde her bir piksel ya da hücre ile gösterilen alan. 3. İnç başına nokta, çizgi başına piksel ya da milimetre başına çizgi olarak ifade edilen, iki gösterim elemanı arasındaki en küçük boşluk. Row (Satır) 1. Bir öznitelik tablosu içinde yer alan bir kayıt. 2. Her birinde bir adet veri öğesi bulunan kolonlara ait bir set'ten oluşan bir tabloya ait yatay boyut. 3. Bir raster içinde yer alan hücrelere ya da bir resim içinde yer alan piksellere ait bir yatay grup. Scale factor (Ölçek faktörü) Bir koordinat sistemi içinde, bir teğet projeksiyonu bir sekant projeksiyona çeviren bir değer (genellikle birden az) olup, "k0" ya da "k" ile ifade edilir. Eğer bir projeksiyonlu koordinat sistemi bir ölçek faktörüne sahip değil ise, projeksiyona ait standart çizgilerin ölçeği 1,0 olacaktır. Harita üzerinde yer alan diğer noktaların ise, ölçekleri birden büyük ya da birden az olacaktır. Eğer bir projeksiyonlu koordinat sistemi bir ölçek faktörüne sahip ise, tanımlama parametrelerine ait ölçek artık 1,0 olmayacaktır. Scene (Gösterim) 3D Analiz uzanımı içinde, perspektif olarak görülebilecek olan 3D veriyi içeren bir doküman. Shape (Şekil) Bir harita üzerinde gösterilen bir coğrafik nesneye ait karakteristik görünün ya da görünür form. Bir CBS içinde üç temel tipe ait şekiller kullanılarak coğrafik nesneler temsil edilmektedir, bunlar sırasıyla; noktalar, çizgiler ve poligonlar. Shapefile (Shapefile) Coğrafik detaylara ait öznitelikleri, şekli ve konumu depolamak için kullanılan bir vektör veri depolama formatı. Bir shapefile, ilgili dosyalara ait bir set içinde ve tek bir detay sınıfı içerecek şekilde depolanır. Shortest path (En kısa güzergah) Maliyet Ağırlıklı Mesafe fonksiyonu yoluyla yaratılan Maliyet Ağırlıklı Mesafe ve Maliyet Ağırlıklı Yön veri setleri kullanılarak, bir varış noktasından en düşük maliyetli kaynağa en düşük maliyetli güzergâhı hesaplayan bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonu. Sink (Azalış) Ağ içinde yer alan kenarlardan olan akımı kendi bünyesine çeken bir kavşak detayı. Örneğin, bir nehir ağı içinde, nehir ağzı gravite ile tüm suların kendisine doğru akmasından dolayı, bir azalış olarak modellenebilir. Slope (Eğim) Bir yüzeye ait eğim ya da meyil. Bir TIN yüzeye ait eğim, yüzey tarafından tanımlanan düzleme ait aşağı yöndeki en dik eğimdir. Bir raster içinde yer alan bir hücreye ait eğim ise, hücre ile onu çevreleyen sekiz adet komşusu tarafından tanımlanan bir düzleme ait aşağı yöndeki en dik eğimdir. Eğim, yataydan (0–90) derece olarak ya da yükselimin ölçüm alınan yatay mesafeye bölünerek 100 ile çarpılması ile yüzdece ölçülür. 45 dereceye denk gelen bir eğim, yüzdece yüzde yüze denk gelir. Eğim açısının dik olması yani 90 dereceye karşılık gelmesi ise yüzdece eğimin sonsuz olması anlamını taşıyacaktır. Snap raster (Raster yakalama) Mevcut bir raster ile birlikte yayılıma ait doğru bir hücre hizalamasının yapıldığından emin olmak konusunda ayarlama yapmaya olanak sağlayan Çevresel Ayarlar diyalog kutusuna ait bir seçenek. Bu işlem, belirlenen yayılıma ait sol alt köşenin yakalama raster'ına ait en yakın hücresine ait sol alt köşeyi yakalaması ve belirlenen yayılıma ait sağ üst köşenin yakalama raster'ına ait en yakın hücresine ait sağ üst köşeyi yakalaması ile yapılır.

Snapping tolerance (Yakalama toleransı) Bir ArcMap düzenleme sezonu içinde, detay ya da fare işaretleyicisi ile birlikte kullanılan ve diğer konumda yer alan bir detayı yakalamak için belirlenen, kullanılan mesafe. Eğer yakalanacak olan konum (düğüm noktası, sınır, orta nokta ya da bağlantı) ilgili mesafe içine giriyor ise, fare işaretleyicisi otomatik olarak yakalar. Yakalama toleransı ya harita birimi ya da piksel olarak belirlenebilir. Spatial analysis (Mekânsal analiz) 1. Coğrafik detaylara ait şekiller ve konumlar ile bunlar arasındaki ilişkiler ile ilgili çalışma. Mekansal analiz, uygunluğun değerlendirilmesi durumunda, tahminlerin yapılması durumunda ve coğrafik detaylar ile olayların nasıl konumlandırıldığı ve dağıtıldığı konusunda daha iyi bir kavrayış elde etme ihtiyacının hasıl olduğu durumlarda çok yararlıdır. 2. Mekânsal veriyi modelleme ile sonuçların denenmesi ve yorumlanması işleminin tümü. Mekânsal analiz, belirleme ve tahmin yapmak üzere uygunluğun, kapasitenin değerlendirilmesi ile yorumlama ve anlama durumunda çok yararlıdır. Mekânsal analize ait dört geleneksel tip mevcuttur, bunlar sırasıyla; topolojik çakışma ve komşuluk analizi, yüzey analizi, doğrusal analiz ve raster analiz şeklindedir. Spatial data (Mekansal veri) 1. Coğrafik detaylara ait konumlar ve şekiller ile bunlar arasındaki ilişkiler hakkındaki bilgiler olup, genellikle koordinatlı ve topoloji ile birlikte depolanırlar. 2. Haritalanabilecek herhangi bir veri. SQL (SQL – Structured Oquery Language) Bir ilişkisel veritabanında yer alan verileri tanımlama ya da ayarlama için kullanılan bir yazılım kuralı dili. 1970'li yıllarda IBM tarafından geliştirilmiş olup SQL, çoğu ilişkisel veritabanı yönetim sistemlerinde sorgulama dili olarak kullanılmak üzere bir endüstri standardı olmuştur. Statistic (F) (İstatistik (F)) R. A. Fisher adlı istatistikçi için adlandırılmış olan İstatistik (F), iki s karenin oranıdır (örneğin, iki ya da daha fazla rasgele örnekten alınan bilgilere dayalı, bir popülasyona ait varyansı belirler). ANOVA prosedürü (Gruplar arasındaki varyans analizi) ile ilgilenildiği durumda, elde edilen F değeri ile iki ya da daha fazla rasgele örneğe ait ortalamalar arasındaki gözlemlenen farklara ait istatistikî önem için bir test sağlanır. Steepest path (En dik güzergâh) Bir yüzey üzerinde yamaç aşağı yönde en dik eğimi takip eden bir hat, çizgi. Güzergâh ile yüzey çevresi, yüzey konkavlıkları ya da çukurlar atlanır. Style (Tarz) Ön tanımlı renkler, semboller, sembollere ait özellikler ile harita elemanlarına ait bir organize koleksiyondur. Tarzlar, standartlaştırmayı geliştiren ve harita üretiminde tutarlılığı artıran önemli bir unsurdur. Style Manager (Tarz Yöneticisi) Yeni tarzlar yaratmak ya da mevcut bir tarzı düzenlemek için kullanılan araç. Tarz Yöneticisi ile harita tarafından kaynaklanan mevcut tüm tarzlara ait içerik gösterilir. Ayrıca, ArcMap içinde kullanılacak olan bireysel ya da ilave tarzları da içerir. Subtype (Alt tip) Coğrafi veritabanları içinde, aynı öznitelikleri paylaşan bir tablo içindeki nesneler ya da bir detay sınıfı içindeki detaylara ait bir alt küme. Örneğin, bir sokaklar detay sınıfı içinde yer alan sokaklar, üç alt tip olarak kategorize edilebilirler; lokal sokaklar, toplay ıcı sokaklar ve arteryal sokaklar gibi. Bir coğrafi veritabanı içinde çok fazla sayıda detay sınıfları yada tablolar yaratmak yerine alt tipler yaratmak çok daha etkili bir yoldur. Örneğin, bir coğrafi veritabanı içinde yer alan düzine detay sınıfı ile bunlara ait alt tipler ile elde edilen performans, bir coğrafi veritabanı içinde yer alan yüzlerce detay sınıfı ile elde edilen performanstan çok daha fazladır. Varsayılan öznitelik değerleri ve domain’lerin ayarlanabilmesinden dolayı, alt tipler ile verinin düzenlenmesi daha hızlı ve daha doğru bir şekilde

yapılabilmektedir. Örneğin, bir lokal sokak alt tipi, bu tip sokağın detay sınıfına her eklenmesinde otomatik yaratılabilir ve tanımlanabilir, bu alt tipe ait varsayılan hız değeri olan 60 km/saat otomatik olarak atanacaktır. Surface (Yüzey) Bir coğrafik olay, bir alan içinde yayılım gösteren yükseklik hava sıcaklığı yada iki ayrı malzeme veya işleme ait sınır gibi sürekli veriye ait bir set olarak gösterilebilir. Olaya ait bir açık yada keskin kırılma, bir yar gibi coğrafik detay da değil de olaya ait yapı içinde önemli bir değişikliği gösterir. Yüzeyler, yüzey üzerinde düzenli ya da düzensiz aralıklarla yayılım gösteren noktalardan, kontur çizgilerinden, eş eğrilerden, batimetri'den ya da benzeri ölçüm verilerinden yaratılan modeller ile temsil edilebilirler. Surface model (Yüzey modeli) Yerküreye ait bazı yüzey parçaları (örneğin, kot) boyunca sürekli olarak ölçülebilen coğrafik detay ya da olaylara ait bir gösterim şeklidir. Bir yüzey modeli, örnek veriden genelleştirilmiş bir yüzeye ait bir yaklaşımdır. Yüzey modelleri, raster'lar ya da TIN'ler şeklinde gösterilir ve depolanırlar. Symbology (Semboloji) Harita üzerinde yer alan coğrafik detayların semboller ile nasıl gösterileceğini tanımlayan uzlaşmalar, kurallar ya da şifreleme sistemlerine ait set. Bir harita detayına ait bir karakteristik, kullanılan sembole ait şekli, rengi veya boyutu etkileyebilir. Syntax (Yazılım kuralı) Bir komut ya da programlama dili içinde ifadeler kullanmak için var olan yapısal kurallar. System toolbox (Sistem araç kutusu) Coğrafi işlem'de, ArcGIS kurulumu ile birlikte gelen bir varsayılan araç kutusu. Sistem araç kutuları içinde sistem araçları var olup, kolay erişim için araç setleri içinde çeşitli isimler altında organize edilirler. Table (Tablo) Satırlar ve kolonlar içinde ayarlanan veri elemanlarına ait bir set. Her bir satır ile bir bireysel girdi, kayıt ya da detay, her bir kolon ile de tek bir alan ya da öznitelik değeri temsil edilir. Bir tablo belirlenen bir sayı kadar kolona, ancak çok fazla sayıda satıra sahip olabilir. Target layer (Hedef katman) Bir ArcMap düzenleme sezonunda, düzenlemelerin uygulanacağı katmandır. Hedef katman, yeni detayların yaratılması ya da mevcut detayların değiştirilmesi durumunda belirlenmek zorundadır. Temporary dataset (Geçici veri seti) Disk üzerinde geçici olarak depolanan bir raster veriseti. ArcGIS Spatial Analiz uzanımına ait tüm çıktı raster sonuçları, bir fonksiyon diyalog kutusu içinde disk üzerinde bir konum ve dosya ismi belirlenene kadar, geçici verisetinin kalıcı yapılmasına kadar ya da harita dokümanı kaydedilene kadar geçicidir. Bu üç durumda da, geçici sonuçlar disk üzerinde kalıcı hale gelirler. Thematic map (Tematik harita) Nüfus yoğunluğu yafa jeoloji gibi tek bir tema ya da konu hakkında bilgi sağlamak amacıyla tasarlanmış bir harita. Thiessen polygon (Thiessen poligon) Noktalara ait setlerden yaratılan poligonlara ait kenarlardan dik çıkılan çizgilerin kesişimleri ile sınırlanan alan ile oluşturulan poligonlardır. Her bir poligon bir alanı sınırlar ve köşe noktalarından merkeze dik yönde inilen çizgilerin kesişim noktasında da bir noktaya sahiptirler. TIN (Triangulated Irregular Network – Düzensiz Üçgenler Ağı) Düzensiz Üçgenler Ağı. Yüzey modellerini depolamak ve göstermek için kullanılan bir vektör veri yapısı. Bir TIN, her birinde x-,y- ve z değerleri olan veri noktalarına ait düzensiz bir set kullanarak coğrafik uzayı parçalara ayırır. Bu noktalar, kenarlar yardımı ile bitişik, binili olmayan üçgenler oluşturacak şekilde bağlanırlar ve araziyi gösteren bir sürekli yüzey yaratılır.

TIN dataset (TIN veri seti) Bir düzensiz üçgenler ağı (TIN) içeren bir veriseti. TIN veriseti, bünyesinde yer alan noktalar ve komşu üçgenler arasında topolojik ilişkilere sahiptir. Tool (Araç) 1. ArcGIS içinde, kes, ayır, sil ya da tamponla gibi bazı özel coğrafi işlem görevlerini gerçekleştiren bir girdi. Bir araç, istenilen sayıda araç seti ya da araç kutusu arkasında yer alabilir. 2. Bir eylemin gerçekleştirilmesinden önce kullanıcı arayüzü ile etkileşim gerektiren bir komut. Örneğin, Büyütme aracı ile kullanıcı büyütme işlemi yapılmadan önce büyütme işleminin yapılacağı coğrafik veri çevresinde bir kutu çizmelidir. Araçlar istenilen herhangi bir araç çubuğu üzerine yerleştirilebilir. Toolbox (Araç kutusu) Araç setleri ile coğrafi işlem araçlarına sahip olan bir nesne. Disk üzerinde bir *.tbx dosyası, bir coğrafi veritabanı içinde ise bir tablo olarak görülür. Toolset (Araç seti) Coğrafi işlem de, benzer görevleri yerine getiren araçlara ait bir grup. Topology (Topoloji) 1. Coğrafi veritabanları içinde, detay verileri arasında olması gereken uzamsal ilişkiyi açık bir şekilde tanımlayan, detay sınıflarına uygulanan yönetimsel kurallara ait bir set. 2. Şeklin büküldüğü, gerdirildiği ya da aksi takdirde bozulduğu durumlarda dahi değişmeden kalan bir şekle ait özellikler ile ilgilenen geometri branşı. 3. Bir ArcInfo coverage içinde, bir coğrafik veri katmanı (örneğin, yay'lar, nod'lar, poligon'lar ve nokta'lar) içinde yer alan bağlı ya da komşu detaylar arasındaki uzamsal ilişki. Topology rule (Topoloji kuralı) İki farklı detay sınıfı içinde yer alan detaylar arasında ya da verilen bir detay sınıfı içinde yer alan detaylar arasındaki izin verilen ilişkiyi tanımlayan bir coğrafi veritabanı talimatı. Union (Bileşim, bütünle) Girdi veri setlerinden herhangi birine ait uzamsal yayılım içine giren detayları koruyan iki poligonal uzamsal veri setine ait bir topolojik çakışma; yani, tüm coverage'lere ait tüm detaylar korunur. UTM (UTM) Universal Transvers Merkator. Dünyayı 6 derece genişliğinde 60 kuzey ve güney zona bölen bir projeksiyonlu koordinat sistemi. Value (Değer) Bir fonksiyonun alabileceği ya atanmış ya da hesaplama sonucunda belirlenmiş olan bir ölçülebilir nicelik. Value attribute table (VAT) (Değer öznitelik tablosu) Kullanıcı tanımlı öznitelikler, grid içinde hücrelere atanmış değerler ve bu değerler ile birlikte hücrelere ait sayının da dâhil olduğu bir grid için öznitelikleri içeren bir tablo. Variable (Değişken) 1. Henüz atanmamış bir değer ya da bir değişebilir değeri temsil eden bir sembol yada tutucu. Bir değişken, ölçülebilen bir niceliğe sahip olur ve ifadeler içinde veriye ait farklı tipleri göstermek üzere kullanılabilir. 2. Bir metin dizini ya da sayı gibi değerlere ait bir seti yada herhangi bir değeri temsil eden bir sembol yada nicelik. Değişkenler, nasıl kullanıldıkları ve uygulandıklarına bağlı olarak değişebilirler. Daha çok, matematik ve hesaplama işlerinde kullanılırlar.

Variogram (Varyogram) İki konum arasındaki otokorelasyonu sayısal hale getirmek için kullanılan, mesafe ve yöne ait bir fonksiyon. Varyogram, iki konumdaki iki değişken arasındaki farka ait varyans olarak tanımlanır. Varyogram genellikle mesafe ile artar ve yığın, eşik ve aralık parametreleri ile tanımlanır. Vector (Vektör) 1. Coğrafik detayları, noktalar, çizgiler ve poligonlar olarak gösteren bir koordinat bazlı veri modeli. Her bir nokta detayı tek bir koordinat çifti ile gösterilirken, çizgi ile poligon detayları ise sıralı şekilde listelenmiş düğüm noktaları ile gösterilir. Her bir detay ile ilişkili öznitelikler, bir raster veri modelinden farklı bir şekilde ve detayla birlikte tutulur. Raster veri modelinde bilindiği gibi, öznitelikler grid hücreleri ile ilişkili olarak tutulmaktadır. 2. Hem büyüklüğü hem de yönü olan herhangi bir nicelik. Vertex (Düğüm noktası) Bir çizgi ya da poligon detayını tanımlayan sıralı koordinat çiftlerine at bir setten biri. Viewer (Görüntüleyici) Kullanıcıya 3D veriyi bir başka açıdan bir gösterim (ekran vb) içinde gösterme olanağı sunan bir ilave pencere. Kullanıcı bir gösterim (ekran vb) içinde çok sayıda göstericiye sahip olabilir. Viewshed (Görüş alanı) Bir ya da daha fazla nokta yada çizgiden (hattan) görülebilecek olan konumlar. Görüş alanı haritaları, haberleşme kuleleri gibi açıkta olabilecek ve olabildiğince engelsiz olarak çok fazla kullanıcıya ulaşabilecek olan detaylar ile park alanları ya da diğer tesisler gibi kuytu yerlerde kalan detaylar gibi unsurların görünürlüğünün önceden tespit edilebilmesi açısından çok yararlıdır. Volume (Hacim) Bir TIN yüzeyi ile belirlenen kotta tanımlı bir düzlem arasındaki hacim (kübik birim olarak ölçülür. Hacim, düzlemin altında ya da üzerinde hesaplanır. VPF (Vector Product Format) (Vektör Ürün Formatı) Vektör Ürün Formatı. Büyük coğrafik veritabanları için bir format, yapı ve organizasyon tanımlayan bir Birleşik Devletler Savunma Bakanlığı askeri standardıdır. VPF verisi yalnızca ArcCatalog içinde salt okunur olarak açılır. Working directory (Çalışma dizini) ArcGIS Spatial Analiz içinde yer alan Seçenekler diyalog kutusuna ait Genel sekmesi içinde belirlenen bir klasör. Analizlere ait tüm sonuçların disk üzerinde yerleştirileceği konumları işaret eder. Tüm kalıcı ve geçici sonuçlar, bir fonksiyona ait diyalog kutusu içinde bir başka yer belirtilmediği sürece buraya yazdırılır. x,y coordinates (x,y koordinatları) Bir kaynaktan (0,0) ve doğu batı doğrultusunu temsil eden x ekseni ile kuzey güney doğrultusunu temsil eden y ekseni olan iki eksen boyunca alınan değerlere ait bir çifttir. Bir harita üzerinde, x,y koordinatları, yeryüzüne ait siferik yüzey üzerinde bulunan konumlardaki detayları göstermek ve konumlandırmak için kullanılır. En: belirli bir referans sisteminde bir noktanın konumunu tanımlayan doğrusal veya açısal büyüklükler. dik koordinat sistemi veya küresel koordinat sistemi gibi belirli bir referans sistemini tanımlamak için kullanılan genel bir terim. astronomik koordinatlar, jeosentrik koordinatlar, coğrafik koordinatlar, uzay koordinatları, fotoğraf koordinatları, vb. z-factor (z-faktörü) Ölçüme ait aynı birim içine dikey ve yatay ölçümleri ayarlamak için kullanılan bir çevrim faktörüdür. Özellikle, her bir yatay birim içindeki dikey birimlere (z- birimleri) ait sayı. Örneğin, eğer bir yüzeye ait yatay birimler metre ve ilgili kot birimleri de (z) fit ise, z faktörü 0,3048 ( bir metre içindeki fit sayısı) olacaktır.

z-tolerance (z-toleransı) Raster'dan TIN'a çevrim içinde, girdi raster hücrelerine ait z değeri ile raster hücre merkezine denk gelen konumda çıktı TIN için z değeri arasındaki maksimum izin verilebilir fark. z-value (z-değeri) Konumdan hariç bir özniteliği gösteren ve verilen bir yüzey konumu için ilgili değer. Bir kot yada arazi modeli içinde, z değeri ile kot (yükseklik) gösterilir; diğer tür yüzey modellerinde ise, bir kısmi özniteliğe ait yoğunluk yada nicelik gösterilir. Zonal functions (Zonal fonksiyonlar) Belirlenen bir girdi zonu veri setine ait her bir zon içine düşen ya da kesişen girdi değer raster'ından olan hücre değerleri üzerinde istenilen fonksiyona ait hesaplamaların yapıldığı bir çıktı raster'ı yaratan fonksiyonlara ait bir grup. Değer raster'ı zonlar ile birlikte değerlendirmelerde kullanılacak olan değerleri tanımlamak için kullanılırken, girdi zon veriseti yalnızca, her bir zona ait konum, boyut ve şekli tanımlamak için kullanılır. Zonal statistics (Zonal istatistikler) Bir ArcGIS Spatial Analiz fonksiyonu olup, bir diğer veri setinden olan değerlere dayalı, bir zon veri setine ait her bir zon için bir istatistik hesaplar. Girdi zon veriseti içinde yer alan her bir zon için tek bir çıktı değeri hesaplanır. Zone (Zon) Bitişik olup olmadığına bakılmaksızın, aynı değere sahip bir raster içindeki tüm hücreler. Zoom (Büyütme) Bir coğrafik veri setine ait bir parçayı daha fazla detay ile göstermek amacıyla yapılan alan içinde genişletme, büyütme işlemi.

Kaynaklar Ø Küpcü, S., 2004. ArcGIS 9 Uygulama Dökümanı. Ankara

Ø ESRI ArcGIS 9.2 Web Help.

• http://webhelp.esri.com/arcgisdesktop/9.2/index.cfm?id=2799&pid=2798&topicname=An_overview_of_3D_Analyst

• http://webhelp.esri.com/arcgisdesktop/9.2/index.cfm?TopicName=An_overview_of_Spatial_Analyst

Ø ESRI Training and Education

• http://training.esri.com/Courses/Learn3D/index.cfm

• http://training.esri.com/Courses/LearnSA/index.cfm?c=196