Говьсүмбэр аймагgovisumber.gov.mn/wp-content/uploads/2018/10/GS42-owriin...тавигдсан байна. 1970 онд Төв аймгийн Архуст сангийн

Говьсүмбэр аймаг

Статистикийн хэлтэс

...............................................................................................................................АГУУЛГА

• Ерөнхий мэдээлэл.................................3-8

• Статистик үзүүлэлтүүд........................9-25

• Байгалийн үзэсгэлэнт газрууд..........26-34

• Сонирхолтой статистик.....................35-38

• ВЭБ хуудсууд..........................................39

..............................................................................................АЙМГИЙН ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

Улсын бага хурлын 1991 оны 6-р сарын 21-ны өдрийн 46 дугаар тогтоолоор

Дорноговь аймгийн Сүмбэр, Шивээговь хороо, Улаанбаатар хотын Баянтал хороог нэгтгэн

улсын зэрэглэлтэй Чойр хотыг байгуулжээ. УИХ-ын 1994 оны 5-р сарын 6-ны өдрийн 32-р

тогтоол гарч, Чойр хотын хилийн цэсээр Говьсүмбэр аймаг байгуулагдсан юм.

Говьсүмбэр аймаг нь Монгол улсын төвийн бүсийн зүүн өмнөд хэсэгт хойд

өргөргийн 46057’- 47002’, зүүн уртрагийн 1070 57’- 1090 04’-т байрладаг. Улаанбаатар

хотоос зүүн өмнө зүгт 250 км-ийн зайд оршдог. Хойд талаараа Төв аймгийн Баянжаргалан,

Баянцагаан, Баян сумдтай, зүүн ба зүүн хойд хэсгээрээ Хэнтий аймгийн Дархан,

Дэлгэрхаан сумдтай, баруун болон баруун өмнөд хэсгээрээ Дундговь аймгийн

Баянжаргалан, Цагаандэлгэр, Говь-Угтаал, Дорноговь аймгийн Даланжаргалан сумдтай тус

тус хиллэдэг, 5.5 мянган километр хавтгай дөрвөлжин нутаг дэвсгэртэй.

Далайн түвшнээс дээш 1000-1200 метрийн өндөрт оршдог говь, тал хээр

хосолсон эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай. Жилд унах тунадасны хэмжээ говийн

бүсийнхээс илүү /дунджаар 200-250 мм/ бөгөөд температурын ялгаа зундаа +370, өвөл -370

градус байдаг.

Дэд бүтцийн хувьд Москва-Улаанбаатар-Бээжинг холбосон Транс Сибирийн олон

улсын транзит төмөр зам, ОХУ-БНХАУ-ыг холбосон авто зам, агаарын коридор дайран

өнгөрдөг.

.............................................................................................. ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

АЛДАР ЦУУТАЙ ХҮМҮҮС

Говьсүмбэр аймгаас төрсөн гавъяатууд:

• Монгол Улсын “Соѐлын гавъяат зүтгэлтэн” Н.Иштавхай

• Монгол Улсын “Гавьяат зоотехникч” Ц.Тэрбиш

• Монгол Улсын “Гавъяат жүжигчин” И.Цогбадрах

• Монгол улсын “Гавъяат багш” Н.Түмэн-Өлзий

• Монгол улсын “Гавъяат уурхайчин” О.Шагдаржав

• Монгол улсын “Гавъяат дасгалжуулагч” Л. Цэдэнсодном

• Монгол улсын “Гавъяат багш” С.Оросоо

• Монгол Улсын “Хүний гавъяат эмч” Я.Минжүүр

• Монгол Улсын “Гавъяат уурхайчин” Г.Даваасүрэн

• Монгол улсын “Гавъяат багш” М.Сэртэв

..............................................................................................АЙМГИЙН ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

Хүндэт дэвтэрт бичигдсэн алдартнууд:

• Намсрайжавын Насан-Очир

• Түвдэнгийн Ваанчиг

• Балбарын Лодон

• Нацагдоржийн Түмэн-Өлзий

• С.Цэнгэлсүрэн

• Дагвадоржийн Азжаргал

• Отгоны Одцэрэн

• Лувсандоржийн Цэдэнсодном

• Чүлтэмийн Цэвэлмаа

• Гэлэгшинэнгийн Мөнх-Очир

• Дэмбэрэлийн Сүрэн-Ухна

• Содномын Батаа

• Монхорын Хишигдэлгэр

• Дамаагийн Ариунжаргал


НУТГИЙН БРЭНД: “СҮМБЭР” ҮҮЛДРИЙН ХОНЬ

Монгол улс 1956 онд ЗХУ-ын Узбек ССР-ийн Самарканд мужийн “Улус” нэртэй

аж ахуйгаас 11 хуц, 17 эм хонь авчирч тэр жилдээ 3837 монгол хонийг каракуль хуцаар

хээлтүүлэн хавар нь 1644 эрлийз төл хүлээн авснаар каракуль хонь үржүүлэх эхлэл

тавигдсан байна. 1970 онд Төв аймгийн Архуст сангийн аж ахуй болон Увс аймгийн

Баруунтурууны сангийн аж ахуйд үржүүлж байсан каракуль хонийг манай орны тал хээрийн

бүсэд орших Дорноговь аймгийн Сүмбэр сум буюу одоогийн Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр

суманд шилжүүлэн сууришуулж, каракуль үржүүлж байгаа бусад газруудыг үржлийн

материалаар хангаж байх улсын үржлийн аж ахуй болгон зохион байгуулж, улмаар 1990 онд

58.5 мянган толгой хоньтой байхдаа каракулийн “Сүмбэр” үүлдэр батлагджээ.


НУТГИЙН БРЭНД: “ШИВЭЭ-ОВОО” НҮҮРСНИЙ УУРХАЙ

1986-1988 онуудад Шивээ-Овоогийн нүүрсний ордод урьдчилсан болон нарийвчилсан хайгуул хийж, 1989 онд геологийн нөөцийг тогтоосноор 1990 онд Шивээ-Овоогийн нүүрсний уурхай байгуулагджээ. Тус уурхайн нүүрсний орд нь 29500.0 га талбайг эзэлдэг бөгөөд 2708.7 сая тонн нүүрсний нөөцтэй байна.

1995 онд хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаар тус уурхайг Төрийн өмч давамгайлсан “Шивээ-Овоо” хувьцаат компани болгон зохион байгуулж, дүрмийн сангийн 90 хувь нь төрийн өмчид үлдэж, 10 хувь нь хувьчлагдсан.

ШОНУ нь улсын дотоодын нүүрсний хэрэгцээний 30 гаруй хувийг дангаараа гаргаж, жилдээ дунджаар 2.0 сая тонн нүүрс олборлож, Монгол улсын төвийн бүсийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг хангахад гол үүрэг гүйцэтгэж байна.


НУТГИЙН БРЭНД: “ЧОЙР КАШМЕР” ХХК

“Чойр Кашмер” ХХК нь 2015 онд Говьсүмбэр аймгийн Хувиараа бизнес эрхэлдэг 10

хүн хувь нийлүүлж оѐмол, сүлжмэлийн үйлдвэрийг “Чойр” нутгийнхаа бренд бүтээгдэхүүн

гаргах цаашлаад дэлхийд танигдсан байгалийн гаралтай ноос, ноолууран бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэх хүсэл зорилгоор байгуулсан.

2016 оны 1 дүгээр сараас эхлэн хонь болон тэмээний ноосоор ороолт, малгай, өмд, цамц, даашинз, хөнжил зэрэг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

.............................................................................................. СТАТИСТИК ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН:


НЭГ ХҮНД НОГДОХ ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН:


ХҮН АМ, ӨРХ:


ХҮН АМ, ӨРХ:


МАЛЧИД, МАЛЧИН ӨРХ:


МАЛЧИД, МАЛЧИН ӨРХ:


НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТЭЭС:

2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он

0-16 насны хүн ам 5260 5432 5692 5996 6189

17-34 насны хүн ам 5336 5232 5193 5291 5371

35-59 насны хүн ам 4259 3855 4535 4722 4863

60 ба түүнээс дээш настан 839 1372 888 925 976

Өрх толгойлсон эцэг, эх 643 603 635 779 779

Ганц бие өндөр настан 197 162 271 277 270

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд 577 579 669 683 688

Үүнээс: Эмэгтэй 253 258 293 291 296

хүүхэд 27 30 47 62 65

Хагас өнчин хүүхэд 191 177 182 185 184

Бүтэн өнчин хүүхэд 25 27 22 24 21


МАЛЫН ТОО:

0

50000

100000

150000

200000

250000

2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он

Тэмээ Адуу Үхэр Хонь Ямаа


“СҮМБЭР” ҮҮЛДРИЙН ХОНЬ

:


МАЛ ЭМНЭЛЭГ:


ТАРИАЛСАН ТАЛБАЙ, ХУРААСАН УРГАЦ:


ТАРИАЛСАН ТАЛБАЙ, ХУРААСАН УРГАЦ:

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагын үндсэн багш 44

Сургуулийн өмнөх боловсролын

байгууллагад хамрагдсан хүүхэд

1800

ЕБС-ийн

1-5

дугаар ангид

суралцагчд

ын тоо

1802 ЕБС-д суралцагсадын

тоо 3400, үүнээс эмэгтэй

1715

Малчдын хүүхэд 535

291

5 10 5

179

3

89

ЕБС-д ажиллагсад

Нийт Захирал Сургалтын менежер Нийгмийн ажилтан Үндсэн багш Эмч Бусад ажилчид

165

149

Дотуур байранд амьдарч буй хүүхэд

2016 он 2017 он

507

1091

1802

3400

1-5 дугаар анги

6-9 дүгээр анги

10-12 дугаар анги

нийт

179

ЕБС-ийн үндсэн

багш

................................................................................СТАТИСТИК ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД




.........................................................БАЙГАЛИЙН ҮЗЭСГЭЛЭНТ ГАЗРУУД

ЧОЙРЫН БОГД

УУЛ

Чойрын богд уул нь олон зуун жилийн түүхийг хадгалсан байгалийн цогцолбор

газар юм. Далайн түвшнээс дээш 1686 м өргөгдсөн боржин чулуудаас тогтсон уул бөгөөд

1923 оноос Хан Хэнтий аймгийн Оцол сансар уулын хошуу гэж уулын нэрийг хошууны

нэрэнд оруулж нэрлэж байжээ.


САНСАР УУЛ

Аймгийн төвөөс зүүн тийш 34 км-т далайн түвшнээс 1682 м өндөр. Нутгийнхан

энэ уулыг арслангийн хэлбэртэй уул гэдэг бөгөөд уултай холбогдсон домог олон бий.


ЗҮҮН ЧОЙРЫН ХИЙД


ЦАГААН ДАРЬ ЭХ БУРХАН

Боржигин нутгийн Зүүн Чойрын хийдийн Цогчин дугана байсан газар / долоон тохой

хагас талбайд / 245 см өндөр, 170 см өргөн хэмжээтэйгээр хадны хойш харсан тэгш гадаргуу

дээр Цагаан Дарь эх бурханыг сийлэн урласан, хагас ингэмэл бүтээл юм. Чойрын хийдийн

орчимд 1828 онд хижиг өвчин дэлгэрч лам болон энгийн ардын аминд хүрсэн гэдэг. Иймд энэ

өвчнийг дарах арга хайсан нутгийн ардууд урт наслахын ерөөлт бурхан Цагаан Дарь эхийг Чойр

дацангийн дуганы үүд / гол хаалга/ чиглүүлэн байрлах боржи хадан дээр бүтээлгэсэнд халуун

хижиг өвчин дарагдсан гэх домог өдгөө ам дамжин яригдсаар иржээ.


ДАГВАСҮНДЭЛ БУРХАН

Бурханы зургийг 371 см өндөртэй бүтээсэн бөгөөд бурханд эдүгээ эр хүн айл гэрийн ноѐн нуруугаа даатган залбирч шүтэж ирсэн эрчүүдийн шүтээн бурхан юм.


ЦООРХОЙН РАШААН

Чойрын богд уулнаас баруун тийш уулын хормойд тал газарт Цоорхойн рашаан байдаг. Цоорхойн рашаан зун тасхийм хүйтэн байх атлаа идэр есийн хүйтэнд харзлан байдаг ер бусын онцлогтой.


ХҮРИЙН НОГООН НУУР

Хүмүүс нуурын ус болон шаврыг хулуу, ус, үе мөч, арьсны зарим өвчинд сайн хэмээн

нууранд орж шавар, усаар нь сувилан эмчилдэг бөгөөд энэ үеэр нуурын ойролцоох худгийн

уснаас уудаг. Тус нууранд галуу, нугас, ангир, тогоруу зэрэг нүүдлийн шувууд ирдэг. Нуурын урт

100 см, өргөн 60 радиустай.


УУЛЗВАРЫН ГОЛ

Чойрын богд уулын урдуур баруун зүгт урсах энэхүү гол нь эрт үед нилээд ширүүн

урсгалтай өргөн гол байсныг гэрчлэх нэгэн гүүрний туурь одоо ч судлаачдын анхаарлыг татдаг.

Уг гүүрийг чулуу шавар зэргээр барьж байгуулсан нь нилээд эрт баригдсан гүүр болохыг

гэрчилдэг.


ЗАРААГИЙН ЗҮҮН ӨВРИЙН ХҮН ЧУЛУУ

Аймгийн төвөөс зүүн тийш 25 орчим км, Бага Сансар уулаас баруун хойш 10-аад

км-т оршино. Энэхүү дурсгал нь ерөнхий шинж байдал, бүтцээрээ Түрэгийн үеийн тахилга

шүтээний дурсгалын шинж чанарыг агуулсан боловч урьд өмнө нь тохиолдож байгаагүй онцлог

шинжүүдтэйгээрээ судаачдын сонирхлыг татсаар байдаг.

.........................................................СОНИРХОЛТОЙ СТАТИСТИК

МОНГОЛ УЛСЫН ХАМГИЙН УРТ НЭР


МОНГОЛ УЛСАД ХАМГИЙН ОЛОН ДАВТАГДСАН НЭР


СУУТ ХҮМҮҮСЭЭР НЭРЛЭГДСЭН ХҮНИЙ ТОО


ХАМГИЙН ОЛОН УРГИЙН ОВОГ

.........................................................МЭДЭЭЛЭЛ АВАХ ХАЯГ

Говьсүмбэр аймгийн Статистикийн хэлтэс

www.govisumber.nso.mn

www.govisumber.gov.mn

www.1212.mn

http://www.govisumber.nso.mn/

http://www.govisumber.gov.mn/

http://www.1212.mn/

http://www.1212.mn/

http://www.1212.mn/

Documents

Говьсүмбэр аймагgovisumber.gov.mn/wp-content/uploads/2018/10/GS42-owriin...тавигдсан байна. 1970 онд Төв аймгийн Архуст сангийн