ÖFKE VE KONTROLÜÖFKE VE KONTROLÜ

ÖFKE NEDİR?ÖFKE NEDİR?

Mutluluk,üzüntü,korku,nefret gibi insanda var Mutluluk,üzüntü,korku,nefret gibi insanda var olan duygulardan biridir.olan duygulardan biridir.

İnsanlar incindiklerinde,hakları ihlal İnsanlar incindiklerinde,hakları ihlal edildiğinde,istekleri,gereksinimleri edildiğinde,istekleri,gereksinimleri karşılanmadığında,işleri yolunda karşılanmadığında,işleri yolunda gitmediğinde,engellendiklerinde ve gitmediğinde,engellendiklerinde ve korktuklarında öfkelenirler.korktuklarında öfkelenirler.

Öfke duygusunu tam olarak tanımayan birçok Öfke duygusunu tam olarak tanımayan birçok insan bu doğal,evrensel ve yararlı duygu ile insan bu doğal,evrensel ve yararlı duygu ile başa çıkmakta zorluk yaşarlar.başa çıkmakta zorluk yaşarlar.

Öfke duygusunu çok yoğun yaşayan ve öfkesini Öfke duygusunu çok yoğun yaşayan ve öfkesini denetimsizce dışa vuran kişiler başlarını derde denetimsizce dışa vuran kişiler başlarını derde sokmakta,çevrelerine zarar vermekte,ilişkilerini sokmakta,çevrelerine zarar vermekte,ilişkilerini bozmakta ve bir çok problemle karşı karşıya bozmakta ve bir çok problemle karşı karşıya kalmaktadırlar.kalmaktadırlar.

Bunu tersi olarak,öfke duygusunu içine Bunu tersi olarak,öfke duygusunu içine atıp,bastıran kişiler de öncelikle kendisine olmak atıp,bastıran kişiler de öncelikle kendisine olmak üzere çevresine zararlar vermektedirler.üzere çevresine zararlar vermektedirler.

Öfke de diğer tüm duygular gibi yaşanması Öfke de diğer tüm duygular gibi yaşanması normal bir duygu gibi kabul normal bir duygu gibi kabul edilip;yapıcı,yerinde,zamanında ve kontrollü bir edilip;yapıcı,yerinde,zamanında ve kontrollü bir şekilde ifade edilirse sağlıklı şekilde kullanılır.şekilde ifade edilirse sağlıklı şekilde kullanılır.

Öfke kontrolü becerisi Öfke kontrolü becerisi kazanmanın,ruh sağlığı kazanmanın,ruh sağlığı açısından önemli olduğu açısından önemli olduğu unutulmamalıdırunutulmamalıdır..

ÖFKE İLE İLGİLİ TANIMLARÖFKE İLE İLGİLİ TANIMLAR İnsanın rahatsız edici bir duruma,bir olaya yada bir İnsanın rahatsız edici bir duruma,bir olaya yada bir

kişinin davranışlarına karşı gösterdiği heyecan türünde kişinin davranışlarına karşı gösterdiği heyecan türünde tepkisidir.tepkisidir.

Haz dünyasını engelleyecek her durum,olay ve kişi Haz dünyasını engelleyecek her durum,olay ve kişi karşısında ortaya çıkan duygudur.karşısında ortaya çıkan duygudur.

Zorluk,huzursuzluk,gerginlik,sinirlilik, gibi kavramların Zorluk,huzursuzluk,gerginlik,sinirlilik, gibi kavramların bir karışımıdır.bir karışımıdır.

Hakkımız olanın alınmadığında veya önem verilen Hakkımız olanın alınmadığında veya önem verilen kişiler beklentilerimiz doğrultusunda davranmadığında kişiler beklentilerimiz doğrultusunda davranmadığında yaşanan duygu olarak da tanımlanmaktadır.yaşanan duygu olarak da tanımlanmaktadır.

Averill(1983) ise öfkenin en çok yakın arkadaşlar ve Averill(1983) ise öfkenin en çok yakın arkadaşlar ve sevilen kişiler arasında meydana gelen bir duygu sevilen kişiler arasında meydana gelen bir duygu olduğunu savunmuşturolduğunu savunmuştur..

Öfke duygusu düşmanlık ve saldırganlık Öfke duygusu düşmanlık ve saldırganlık duyguları ile karıştırılmaktadır.Oysa duyguları ile karıştırılmaktadır.Oysa öfke Spielberger’e göre;genellikle öfke Spielberger’e göre;genellikle düşmanlık ve saldırganlıktan daha basit düşmanlık ve saldırganlıktan daha basit olarak,yoğunluğu hafif huzursuzluk olarak,yoğunluğu hafif huzursuzluk yada can sıkıntısından,kızgınlık ve yada can sıkıntısından,kızgınlık ve şiddete kadar değişen duygulardan şiddete kadar değişen duygulardan oluşan geçici bir durum olarak oluşan geçici bir durum olarak tanımlanmaktadırtanımlanmaktadır..

Öfke duygusunun ortaya çıkmasına neden olan etmenler;Öfke duygusunun ortaya çıkmasına neden olan etmenler;

ENGELLENME;Öfkeye neden olan etmenlerin başında ENGELLENME;Öfkeye neden olan etmenlerin başında gelmektedir(Morgan,1988).Engellenme; amaca yönelik gelmektedir(Morgan,1988).Engellenme; amaca yönelik faaliyete müdahale edilmesidir.Böylelikle bir gereksinim faaliyete müdahale edilmesidir.Böylelikle bir gereksinim veya sürmekte olan bir faaliyeti engelleyerek kişilerin veya sürmekte olan bir faaliyeti engelleyerek kişilerin sınırlandırılması veya yapmak istemediklerini yapmalarının sınırlandırılması veya yapmak istemediklerini yapmalarının istenmesi öfkeye neden olabilmektedir.istenmesi öfkeye neden olabilmektedir.

Hayal kırıklıkları.Hayal kırıklıkları. Sosyal hırsların önüne geçilmesiSosyal hırsların önüne geçilmesi Kişisel kuralların yıkılması.Kişisel kuralların yıkılması. Kişinin özsaygısının,başka insanlar veya kuruluşlar Kişinin özsaygısının,başka insanlar veya kuruluşlar

tarafından tehdit altında kalması (İğneleyici sözler,büyüklük tarafından tehdit altında kalması (İğneleyici sözler,büyüklük taslanması,diğerlerince hor görülmek).taslanması,diğerlerince hor görülmek).

Öfke içeren davranımların cezalandırılması ki bu Öfke içeren davranımların cezalandırılması ki bu durumda toplum öfkeyi bastırırken,aslında onu harekete durumda toplum öfkeyi bastırırken,aslında onu harekete geçirir.Sonuçta kişilere öfkelenmemeyi öğretmekten geçirir.Sonuçta kişilere öfkelenmemeyi öğretmekten çok,öfkelerini göstermemeleri öğretilir.Böylece öfke açığa çok,öfkelerini göstermemeleri öğretilir.Böylece öfke açığa çıkacağı yerde,içten içe yanarak varlığını sürdürür.çıkacağı yerde,içten içe yanarak varlığını sürdürür.

ÇEŞİTLİ YOLLARLA SAPTANABİLEN BU TÜR ÖFKEYE ÇEŞİTLİ YOLLARLA SAPTANABİLEN BU TÜR ÖFKEYE DÜŞMANLIKDÜŞMANLIK DENİR.DENİR.

Öfke ve düşmanlık da koşullanabilir ve Öfke ve düşmanlık da koşullanabilir ve genellenebilir.Engelleyici durumlar yeteri sayıda genellenebilir.Engelleyici durumlar yeteri sayıda tekrarlanırsa,kişi engele öfke veya düşmanlık içeren bir tekrarlanırsa,kişi engele öfke veya düşmanlık içeren bir koşullanmış tepki kazanır.koşullanmış tepki kazanır.Örneğin; Örneğin; babasına sık sık babasına sık sık öfkelenen çocuk kısa zamanda ona karşı genellikle öfkelenen çocuk kısa zamanda ona karşı genellikle düşmanca olan bir tutum içine girer.Bu kızgınlık zamanla düşmanca olan bir tutum içine girer.Bu kızgınlık zamanla ‘baba figürleri’‘baba figürleri’ ne yani ne yani ‘baba’‘baba’ yı yı anımsatan tüm anımsatan tüm erkeklere genellenebilir.erkeklere genellenebilir.

Öfkeyi tek bir etmenle açıklamak doğru değildir.Mc Öfkeyi tek bir etmenle açıklamak doğru değildir.Mc Clelland(1995) öfkeye neden olan etmenleri;Clelland(1995) öfkeye neden olan etmenleri;

1)Çevresel olaylar1)Çevresel olaylar

2)Bilişsel süreç ve yapılanmalar2)Bilişsel süreç ve yapılanmalar

3)Fizyolojik uyarılma halini destekleyen faktörler 3)Fizyolojik uyarılma halini destekleyen faktörler

olarak belirlediği bir model sunarak,her üç etmenin olarak belirlediği bir model sunarak,her üç etmenin karşılıklı etkileşimlerinin öfkenin şiddetini karşılıklı etkileşimlerinin öfkenin şiddetini belirlediğini ifade etmiştir.belirlediğini ifade etmiştir.

Bu model kişilerin düşüncelerini,duygularını ve Bu model kişilerin düşüncelerini,duygularını ve davranışlarını değerlendirerek öfkelerine ait davranışlarını değerlendirerek öfkelerine ait çevresel,fizyolojik ve bilişsel belirleyicileri çevresel,fizyolojik ve bilişsel belirleyicileri tanımlayabilmelerini amaçlamaktadır.tanımlayabilmelerini amaçlamaktadır.

Öfke,hangi nedenden kaynaklanırsa kaynaklansın üzerinde Öfke,hangi nedenden kaynaklanırsa kaynaklansın üzerinde özenle durulup çözümlenmesi gereken bir duygudur.Öfke özenle durulup çözümlenmesi gereken bir duygudur.Öfke duygusunun olumlu yada olumsuz sınıflandırılmasına duygusunun olumlu yada olumsuz sınıflandırılmasına ilişkin değişik görüşler olmasına rağmen,uzmanlar bazı ilişkin değişik görüşler olmasına rağmen,uzmanlar bazı ortak noktalarda anlaşmaktadırlar;ortak noktalarda anlaşmaktadırlar;

1)Öfke doğal,normal,insana özgü bir duygudur.1)Öfke doğal,normal,insana özgü bir duygudur.

2)Öfke bir duygudur,davranış tarzı değildir.2)Öfke bir duygudur,davranış tarzı değildir.

3)Kronik öfke,sağlık için tehlikeli olabilir.3)Kronik öfke,sağlık için tehlikeli olabilir.

4)Öfke,çoğunlukla ortaya çıkmadan tehlikesiz hale getirilebilir 4)Öfke,çoğunlukla ortaya çıkmadan tehlikesiz hale getirilebilir ve getirilmelidir.ve getirilmelidir.

5)Öfkenin ifade edilmesi gerektiği zaman,ifade şekli,intikama 5)Öfkenin ifade edilmesi gerektiği zaman,ifade şekli,intikama yönelik olmamalı,çözüme yönelik ve etkin bir şekilde yönelik olmamalı,çözüme yönelik ve etkin bir şekilde olmalıdır (Alberti&Emmons,1998).olmalıdır (Alberti&Emmons,1998).

Öfke duygusunun bireyi etkileyen olumlu yanları da Öfke duygusunun bireyi etkileyen olumlu yanları da vardır.Novaco(1975) öfkenin işlevlerini 6 maddede vardır.Novaco(1975) öfkenin işlevlerini 6 maddede özetlemiştir;özetlemiştir;

1)Öfke enerjiyi arttırır.1)Öfke enerjiyi arttırır. 2)Öfke bir işarettir.2)Öfke bir işarettir. 3)Başkalarına karşı olumsuz duyguların ifadesini 3)Başkalarına karşı olumsuz duyguların ifadesini

kolaylaştırır.kolaylaştırır. 4)Dışsal çatışma sonunda ortaya çıkan anksiyeteyi 4)Dışsal çatışma sonunda ortaya çıkan anksiyeteyi

değiştirerek benliği incinebilirliğe karşı savunur.değiştirerek benliği incinebilirliğe karşı savunur. 5)Süre gelen davranışı ortadan kaldırır veya engeller.5)Süre gelen davranışı ortadan kaldırır veya engeller. 6)Öfke bir haklılık algısıdır.6)Öfke bir haklılık algısıdır.

ÖFKE DUYGUSU BİR BUZDAĞINA BENZER!ÖFKE DUYGUSU BİR BUZDAĞINA BENZER!

Buz dağının suyun üstünde kalan kısmı Buz dağının suyun üstünde kalan kısmı öfkedir.Öfkenin ortaya çıkmasına neden olan pek öfkedir.Öfkenin ortaya çıkmasına neden olan pek çok duygu suyun altında gizlidir.Bunlar bizlerin temel çok duygu suyun altında gizlidir.Bunlar bizlerin temel duygularıdır aynı duygularıdır aynı zamanda;Kıskançlık,üzüntü,merak,yalnızlık,itilmişlik,zamanda;Kıskançlık,üzüntü,merak,yalnızlık,itilmişlik,kaygı,hayal kırıklıkları,haksızlık,anlaşılmamak ve kaygı,hayal kırıklıkları,haksızlık,anlaşılmamak ve sıkıntı gibi…sıkıntı gibi…

İnsanların çoğu,öfkeyi buzdağının tepesinde İnsanların çoğu,öfkeyi buzdağının tepesinde yaşamakta ve çözümlenmemiş bu duygulara yaşamakta ve çözümlenmemiş bu duygulara tutunmaktadır.Öfkenin kaynaklarını ortadan tutunmaktadır.Öfkenin kaynaklarını ortadan kaldırmayı başarmak için temel duyguların kaldırmayı başarmak için temel duyguların anlaşılması gerekmektedir.anlaşılması gerekmektedir.

Yoğun olarak yaşanmasına karşın ifade edilmeyen öfke Yoğun olarak yaşanmasına karşın ifade edilmeyen öfke hem bireyin enerjisini tüketir hem de davranışlarını hem bireyin enerjisini tüketir hem de davranışlarını kontrol etmesini güçleştirir.Yaşanan öfke sonucu oluşan kontrol etmesini güçleştirir.Yaşanan öfke sonucu oluşan gücenme duyguları iletişimi olumsuz yönde gücenme duyguları iletişimi olumsuz yönde etkileyerek,kişiler arası ilişkilerde bozulmaya,etkin etkileyerek,kişiler arası ilişkilerde bozulmaya,etkin olmayan sorun çözümüne ve sosyal geri çekilmeye olmayan sorun çözümüne ve sosyal geri çekilmeye neden olur.Bastırılarak içe alınan öfke neden olur.Bastırılarak içe alınan öfke psikosomatik(psikolojik kökenli bedensel rahatsızlıklar) psikosomatik(psikolojik kökenli bedensel rahatsızlıklar) hastalıklara,depresyona neden olurken,yaşanılan yoğun hastalıklara,depresyona neden olurken,yaşanılan yoğun öfke duygusu uygun olmayan pasif-saldırgan öfke duygusu uygun olmayan pasif-saldırgan davranışlar ve bireyin kendisine veya çevresine yönelik davranışlar ve bireyin kendisine veya çevresine yönelik saldırgan davranışları ile ifade edilmektedir.saldırgan davranışları ile ifade edilmektedir.Sonuçta; Sonuçta; evde eşe ve çocuğa,dışarıda arkadaşlara,akrabalara evde eşe ve çocuğa,dışarıda arkadaşlara,akrabalara uygulanan şiddet,saldırgan davranışlar ve kırıcı tavırlar uygulanan şiddet,saldırgan davranışlar ve kırıcı tavırlar sıklıkla karşılaşılan durumlar olarak karşımıza sıklıkla karşılaşılan durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır.çıkmaktadır.

Öfkenin ifade ediliş şekli ve kontrolü kültürel özelliklere Öfkenin ifade ediliş şekli ve kontrolü kültürel özelliklere ve beklentilere,öğrenilmiş davranışlara,ailenin davranış ve beklentilere,öğrenilmiş davranışlara,ailenin davranış şekillerine,eğitim durumuna,yaşa ve cinsiyete göre şekillerine,eğitim durumuna,yaşa ve cinsiyete göre değişmektedir.değişmektedir.

Türk toplumunun geleneksel özelliklerini taşıyan Türk toplumunun geleneksel özelliklerini taşıyan ailelerde,bireylerin davranışlarını daha çok toplumun ailelerde,bireylerin davranışlarını daha çok toplumun beklentileri ve belirlediği davranış kalıpları beklentileri ve belirlediği davranış kalıpları yönlendirmektedir.Bu nedenle toplumda çocukların yönlendirmektedir.Bu nedenle toplumda çocukların bağımsız olma,düşüncelerini ortaya koyma ve girişimcilik bağımsız olma,düşüncelerini ortaya koyma ve girişimcilik eğilimleri engellenmekte ve saldırgan eğilimlerini baskı eğilimleri engellenmekte ve saldırgan eğilimlerini baskı altında tutmaları için zorlamalar yapılmaktadır.Öfkenin altında tutmaları için zorlamalar yapılmaktadır.Öfkenin sözel olarak ifade edilmesi engellenirken uysallık,boyun sözel olarak ifade edilmesi engellenirken uysallık,boyun eğme,konuşmama,bastırma gibi davranışlar ise eğme,konuşmama,bastırma gibi davranışlar ise onaylanmaktadır.onaylanmaktadır.

Hemen her toplumda,çocuklar kavga ettiklerinde ve Hemen her toplumda,çocuklar kavga ettiklerinde ve öfkelendiklerinde,ebeveynleri veya öğretmenleri öfkelendiklerinde,ebeveynleri veya öğretmenleri tarafından çeşitli şekillerde cezalandırılır.Tüm bu tarafından çeşitli şekillerde cezalandırılır.Tüm bu beklentiler ve davranışlar nedeniyle birçok insan öfkeden beklentiler ve davranışlar nedeniyle birçok insan öfkeden korkarak büyür ve onu anormal,istenmedik bir duygu korkarak büyür ve onu anormal,istenmedik bir duygu olarak algılar.olarak algılar.

Oysa,engellenme sonucunda sürekli bastırılan Oysa,engellenme sonucunda sürekli bastırılan öfke,saldırgan davranışların birikmesine ve öfke,saldırgan davranışların birikmesine ve şiddetlenmesine neden olmaktadır.şiddetlenmesine neden olmaktadır.

Stuart &Sundeen (1987) insanlar öfkelerini uygun Stuart &Sundeen (1987) insanlar öfkelerini uygun anlatma yolunu bulduklarında daha sonraki anlatma yolunu bulduklarında daha sonraki yaşantılarında daha düşük düzeylerde saldırganlık yaşantılarında daha düşük düzeylerde saldırganlık göstereceklerini savunmaktadır.göstereceklerini savunmaktadır.

ÖFKE KONTROLÜÖFKE KONTROLÜ

Öfke duygusunu tanımalıyız.Öfke duygusunu tanımalıyız. Öfkelenmenin normal bir durum olduğunu Öfkelenmenin normal bir durum olduğunu

anlayabilmeliyiz.anlayabilmeliyiz. Öfke duygusunun nedenlerini araştırmalıyız.Öfke duygusunun nedenlerini araştırmalıyız. Öfke duygusunun ne kötü ne iyi olduğunu Öfke duygusunun ne kötü ne iyi olduğunu

kavrayabilmeliyiz.kavrayabilmeliyiz. İçinde bulunulan mevcut durumdaki bilişsel ve İçinde bulunulan mevcut durumdaki bilişsel ve

fiziksel ipuçlarını ve oluşacak tepkileri tahmin fiziksel ipuçlarını ve oluşacak tepkileri tahmin edebilmeliyiz.edebilmeliyiz.

Öfkelendiğimizde gösterdiğimiz tipik tepki Öfkelendiğimizde gösterdiğimiz tipik tepki kalıplarını belirlemeliyiz.kalıplarını belirlemeliyiz.

Öfke tepkilerinden uygun ve uygun olmayanları Öfke tepkilerinden uygun ve uygun olmayanları ayırt edebilmeliyiz.ayırt edebilmeliyiz.

Uygun öfke tepkilerini kavrayabilmeliyiz.Uygun öfke tepkilerini kavrayabilmeliyiz. Bizi rahatsız edecek durumlarda verilebilecek Bizi rahatsız edecek durumlarda verilebilecek

kabul edilebilir tepkileri kavrayabilmeliyiz.kabul edilebilir tepkileri kavrayabilmeliyiz. Olumsuz davranışları kontrol edebilmenin önemini Olumsuz davranışları kontrol edebilmenin önemini

kavrayabilmeliyiz.kavrayabilmeliyiz. Öfke durumlarında uygun çözüm cümleleri Öfke durumlarında uygun çözüm cümleleri

oluşturabilmeliyiz.oluşturabilmeliyiz. Durum hakkındaki düşünceleri Durum hakkındaki düşünceleri

değiştirmenin,duyguları nasıl değiştirdiğini değiştirmenin,duyguları nasıl değiştirdiğini kavrayabilmeliyiz.kavrayabilmeliyiz.

Öfke yaratan durumlara karşı nasıl daha ılımlı Öfke yaratan durumlara karşı nasıl daha ılımlı düşünceler geliştirebileceğimizi öğrenmeliyiz.düşünceler geliştirebileceğimizi öğrenmeliyiz.

Alternatif düşünce geliştirmeyi alışkanlık haline Alternatif düşünce geliştirmeyi alışkanlık haline getirebilmeliyiz.getirebilmeliyiz.

Kendi duygu,düşünce ve davranışlarımızdan Kendi duygu,düşünce ve davranışlarımızdan sorumlu olduğumuzu kavrayabilmeliyiz.sorumlu olduğumuzu kavrayabilmeliyiz.

Kendi öfkemizden de kendimizin sorumlu Kendi öfkemizden de kendimizin sorumlu olduğunu kabul edip bunu ifade edebilmeliyiz.olduğunu kabul edip bunu ifade edebilmeliyiz.

Daha ayrıntılı bilgi için Daha ayrıntılı bilgi için üniversitemizin psikolojik üniversitemizin psikolojik danışma ve rehberlik birimine danışma ve rehberlik birimine rahatlıkla başvurabilirsiniz.rahatlıkla başvurabilirsiniz.

Değişmek,uğraşı gerektirir.Değişmek,uğraşı gerektirir.

Yalnızca anlamak veya iç görü Yalnızca anlamak veya iç görü geliştirmek değişim geliştirmek değişim sağlamayabilir.sağlamayabilir.

Bu açıdan,sizlere sunmaya Bu açıdan,sizlere sunmaya çalıştığımız bu bilgileri hem çalıştığımız bu bilgileri hem okuyup hem de uygulama için okuyup hem de uygulama için kendinize fırsatlar yaratmanızın kendinize fırsatlar yaratmanızın faydalı olacağını düşünüyoruz.faydalı olacağını düşünüyoruz.

İZMİR İZMİR

YÜKSEK TEKNOLOJİ YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜENSTİTÜSÜ

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BİRİMİREHBERLİK BİRİMİ

KAYNAKLARKAYNAKLAR

Erkan S.,Kaya A.,Grupla Psikolojik Danışma Rehberlik Erkan S.,Kaya A.,Grupla Psikolojik Danışma Rehberlik Programları.Pegem Yayıncılık.2005.Programları.Pegem Yayıncılık.2005.

Morgan C.T.,Psikolojiye Giriş.1981.Morgan C.T.,Psikolojiye Giriş.1981. Özer A.K.,Duygusal Gerilimle Baş edebilme.Varlık Özer A.K.,Duygusal Gerilimle Baş edebilme.Varlık

Yayınları.1990.Yayınları.1990.