1

2

Я

3

МАЗМҰНЫ

«Ақтөбе-Өрлеу»: ақпараттық шолу.................................................................................................................8

Нұрмағанбетова А.А.

Кәсіи даму сапасын бақылаудың тиімді жолы – мониторинг жүргізу ....................................................... 9

Nurmukhanova B.S.

Pedagogical approaches for english. Different ways of teaching .................................................................... 10

Тулесинова С.Б.

Ақпарттық жүйелерді қолдану педагог маманның кәсіби өсуі ................................................................. 12

Шаштыгарина С.М.

Тиімді оқыту тәсілдері арқылы білім алушылардың сыни ойлау дағдысын жетілдіру ......................... 14

Алданазарова А.Н.

Тәрбиеленушілердің зерттеу дағдысын дамыту арқылы оқу үрдісін сапалы басқару ........................... 16

Кульмурзина Г.С.

Балабақшада ойын технологиясын қолдану ерекшеліктері ...................................................................... 18

Ташранова А.М.

Театрдың мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуға тигізетін әсері ........................................ 21

Торебекова Э.А.

Педагогикалық қарым-қатынас стилдері .................................................................................................... 22

Азова М.

Инновациялық тәсілдерді қолдану арқылы оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту ............ 26

Ерсаймова А.С.

Бәсекеге қабілетті маман оқыту – заман талабы ........................................................................................ 27

Садыкова А.К

Педагогтың шағын тұжырымдамасы ........................................................................................................... 28

Тлешева А.Т.

Білім беру мазмұнын жаңарту: болашаққа бағдарлану ............................................................................. 29

Жаулыбаева Д.Ж.

«Теңіз жағалауында» тақырыбында қорытынды педагогикалық кеңесі.................................................. 31

Калиева К.Ж.

Ұлттық тәрбиенің маңыздылығы ................................................................................................................. 32

Каримбаева А.М.

Бала тәрбиесіндегі ата-ананың рөлі ............................................................................................................. 34

Шульденова М.Н.

Мектепке дейінгілерге патриоттық тәрбиедегі музыканың рөлі .............................................................. 35

Абдиреева Т.О.

Балаларға экологиялық білім мен тәрбие берудің маңыздылығы ............................................................ 37

Абубакирова З.И

Путешествие котёнка (закрепление пройденного материала) .................................................................. 38

Аймағамбетова Г.М.

Жыл мезгілдері .............................................................................................................................................. 40

Аймагамбетова Н.К

Сайқымазақ бізде қонақта! ........................................................................................................................... 41

Аминова Г.Т.

Ұзын құлақ қоян ............................................................................................................................................ 42

Ахаева Л.Т.

7 санын қосу және азайту ............................................................................................................................. 43

Әбдікәдірова С.Д.

Құрылымы күрделі теңдеулерді шешу ........................................................................................................ 45

Ұстаз тәжірибесінен

Мектептегі тәрбие

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

Білім сапасын жақсарту жолдары

4

Әділбекова Л.Ә.

Білім керек бәріне .......................................................................................................................................... 47

Әуезханова Б.

Кішкентай ханзада мен ханшайым .............................................................................................................. 48

Базарбаева З.И.

Балалар іс-әрекеті ретінде ойынның өзіндік ерекшеліктері ...................................................................... 49

Байжанова Қ.

Тиін ................................................................................................................................................................. 50

Баймуханова Г.М.

Табиғатпен үндескен сыбызғы ..................................................................................................................... 52

Байтақова Г.Қ.

Жасанды дыбыс көздері деген не? ............................................................................................................... 55

Бақтыбаева М.Б.

Unit1 step1 holidays демалыстар ................................................................................................................... 59

Барсаева Р.Ш.

Education ......................................................................................................................................................... 60

Баширова Л.Қ

Маша бізде қонақта ....................................................................................................................................... 61

Болатқызы Ү.

Қыс қызығы .................................................................................................................................................... 62

Болатқызы Ү.

Менің ойыншығым ........................................................................................................................................ 63

Болекова Т.С.

Сложные предложения с несколькими частями и разными типами связи между ними ........................ 64

Валиева А.Ф.

Лексика ........................................................................................................................................................... 66

Давлетова Л.Ю.

Королевство сказок, рассказов и стихов (итоговое)................................................................................... 66

Даулетияров М.Е.

Қарулы күштің, басқа әскерлердің және қазақстан республикасының әскери құрылымдарының жалпы

әскери жарғылары ......................................................................................................................................... 69

Демеуғалиева Г.М.

Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктері ........................ 71

Дженисов Ж.

Атыстың пайда болуы. Ұшуы, траекториясы мен оның элементтері. Тікелей ату ................................. 73

Дуйсенгалиева С.З.

Музыка сабағында көрнекіліктерді пайдалану ........................................................................................... 74

Дүйсекешова К.Р.

МДҰ балалардың тілін дамытуға арналған әдіс- тәсілдердің тиімділігі ................................................. 77

Елеуова Н.Б.

Мемлекеттік тіл – қазақстан халықтарын біріктіретін тіл ......................................................................... 78

Елеуова С.Н.

У нас в гостях золотая осень ........................................................................................................................ 80

Ергалиева Р.Т.

Эффективные методы и приёмы работы по подготовке учащихся к ЕНТ .............................................. 82

Ершимова А.К.

1- ден 5 ке дейінгі сандар .............................................................................................................................. 84

Жайманова Г.Т.

Сырлы бояу сыр шертеді .............................................................................................................................. 86

Жақсыбаева Г.Ж.

Спортпен шұғылдану. Реттік сан есім ......................................................................................................... 87

Жанаева М.Қ.

Әріпті өрнектің мәнін табу. 10-А ................................................................................................................. 89

Жанұзақова С.Б.

Мектепке дейінгі балалардың танымдық үрдісін дамыту ......................................................................... 91

Жаңбырбаева Г.К.

«Өз тіліммен мақтанам» мәнерлеп оқу ....................................................................................................... 92

5

Жолдыбаева Ж.С.

Жабайы аңдар ................................................................................................................................................ 93

Жолдыбаева Ж.С.

Ертегілер елінде ............................................................................................................................................. 94

Жүсіпова Г.С.

Экожүйелер .................................................................................................................................................... 96

Зейнуллина З.Қ.

Бірінші байлық – денсаулық... .................................................................................................................... 100

Ильченко Е.

В гости в страну Музыки ............................................................................................................................ 103

Карамульдина Ж.И.

Жаңа заман баласы - ертеңгі елдің болашағы ........................................................................................... 105

Карашулакова А.Ж.

Биология пәні сабағында оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту ............................... 108

Кенжебаева Ж.Қ. Сақыпова В.С

Мінез-құлықтың рефлекторлық табиғаты: шартсыз және шартты рефлекстер. шартты рефлекстердің

сөнуі .............................................................................................................................................................. 109

Кожина А.Б.

Ертегі әлемінде ............................................................................................................................................ 114

Кунакбаева А.Б.,

Здоровый образ жизни ................................................................................................................................ 116

Көшербаева Н.

Зз дыбысы және әрпі ................................................................................................................................... 118

Қуандықова Г.С.

Болашағы жарқын бүлдіршінбіз! ............................................................................................................... 119

Кубаева Қ.А.

Күзгі орман ғажайып ................................................................................................................................... 120

Кудайбергенова А.Н.

Кері итеруші күш ......................................................................................................................................... 122

Кузембаев Ж.Н

3 х 10 м. Жүгіруді жетілдіру. Бір орыннан ұзындыққа секіруді үйрету ................................................ 124

Кульмурзина Г.С

Көңілді сандар.............................................................................................................................................. 125

Куспанова Г.Д.

Компьютер адам сияқты ойлана ала ма? ................................................................................................... 126

Курпишева В.Т.

Компьютерді вирустан құтқару ................................................................................................................. 128

Қалжанова А.Қ., Сарсенова А.А.

Ел боламын десең –бесігіңді түзе! ............................................................................................................. 130

Қалжанова А.Қ.

Күз кереметі ................................................................................................................................................. 131

Қалиев Ш.З.

Қазақстан жерінде металлды өндіру ежелгі адамдардың өмірін қалай өзгертті? ................................. 132

Қожабекова Б.Ж.

Ондық бөлшектер. Ондық бөлшектердің оқылуы және жазылуы .......................................................... 135

Қожабекова З.С.

Ондық бөлшек. Ондық бөлшектің оқылуы және жазылуы ..................................................................... 139

Қожабергенова Г.А.

Айтыс- құдіретті өнер ................................................................................................................................. 142

Қонақбаева А.К.

Оралхан Бөкей «Апамның астауы» ........................................................................................................... 143

Қонақбаева М.Қ

Қазақ тілі сабақтарында ойын технологиясын қолдану .......................................................................... 144

Құдайбергенов Б.Ж.

Кестелер. Кестелер құру. Кестелерді редакциялау .................................................................................. 145

Құлниязова А.Ж.

Сандар әлемі ................................................................................................................................................ 146

6

Магзумова И.М.

Изучение пьес композиторов казахстана как основа всестороннего развития учащегося ................... 147

Макажанова Н.А.

Өнер алды – қызыл тіл ................................................................................................................................ 149

Малаева Г.А.

Көркем тіл – тілмар бала ............................................................................................................................. 150

Махамбетова А.Ә.

Денсаулық – зор байлық ............................................................................................................................. 152

Махамбетова А.А.

Кестелі мәліметтердің графикалық ұсынылуы ......................................................................................... 154

Махамбетова А.А.

Газдардың, сұйықтар және қатты денелердің молекулалық құрылымы ................................................ 156

Махамбетрзина Э.С.

Балалардың сөйлеу тілін дамыту жолы ..................................................................................................... 158

Митрофанова М.В.

Развитие двигательных способностей детей посредством музыки ........................................................ 160

Мухтарова Г.К.

Кітап - білім бұлағы .................................................................................................................................... 162

Мұхтар А.Е.

Геометриялық прогрессияның қасиеттерін пайдаланып есептер шығару ............................................. 164

Надиршина Қ.А.

Тәуелсіздіктің туы биік! .............................................................................................................................. 165

Наменова Г.Ж.,

Әбіш Кекілбаевтың өмірі мен шығармашылығы ..................................................................................... 167

Нукусова Б.К.

Сабақ - өркеннің негізгі бөлігі және қоректік заттарды өткізу мүшесі .................................................. 168

Оразбай С.М.

Шырақтың ерлігі ......................................................................................................................................... 170

Өтемұрат А.Н.

Компьютерлік желілер және олардың жіктелуі ........................................................................................ 173

Пірімбетова Ә.Ж.

Дымбілмеске көмек ..................................................................................................................................... 176

Раимкулова А.Е.

Абайдың қара сөздері .................................................................................................................................. 178

Салимова Э.А.

Есімдіктен өткенді қайталау ....................................................................................................................... 179

Избасова С.А.

М.Мақатаев «Райымбек, Райымбек» поэмасы .......................................................................................... 182

Салықова Қ.Қ.

Күтпеген тосын сый .................................................................................................................................... 183

Сандигалиева С.Ж.

Балалардың қиял қабілеттерін ойын арқылы дамыту .............................................................................. 185

Сандигалиева С.Ж.

Дыбыстар әлемі ........................................................................................................................................... 186

Макимова С.А.

Аңыз әңгімелер ............................................................................................................................................ 187

Сариева С.

Е.Let’s move.................................................................................................................................................. 188

Сарин С.А.

Табанның ішкі жағымен жатқан допты соғу. Екі жақты ойын ............................................................... 190

Сарина А.

Жыл мезгілдері ............................................................................................................................................ 192

Сарсенова А.А.

Айналайын, ақ мамам .................................................................................................................................. 194

Сартова Н.А.

Етістік ........................................................................................................................................................... 195

7

Сатаева Б.С.

Математика сабағында логикалық есептер шығару арқылы окушылардың ойлау қабілетін дамыту 197

Сахиева А.Ж.

Тазалық - денсаулық кепілі ........................................................................................................................ 198

Сундетова Г.А.

Праздник бабушек и мам ............................................................................................................................ 199

Сүйінбаева Ж.Қ.

Көшеде сақ болайық! (ұйымдастырылған оқу қызметі) .......................................................................... 201

Сүйінбаева Ж.Қ.

Мектепке дейінгі ересек балалардың қарым-қатынасы кезіндегі ойын әрекетінің маңызы ................ 201

Танжарикова И.Е.

Ана тілім – ардақтым! ................................................................................................................................. 203

Танжарикова И.Е.

Қазақстан – тәуелсіз мемлекет! .................................................................................................................. 204

Тенисбаева Л.М.

Төле би .......................................................................................................................................................... 206

Тлегенова Ш.Е.

Жұмыртқа салушы ілкіаңдар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер ......................................... 208

Туманбаева Г.Д.

Оқушылардың математикалық сауаттылығын арттырудағы сыни ойлаудың тиімділігі ..................... 209

Тутасбаева Ж.С.

Қауіпсіздік ережелерді сақтайық! .............................................................................................................. 211

Умарова Ғ.Б.

Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын және байланыстырып сөйлеуін дамытатын

педагогикалық технологиялар жүйесін моделдеу .................................................................................... 212

Үмітаева А.

Мәтін және оның түрлері ............................................................................................................................ 214

Хамзина Қ.Ш.

Құрылысшы ................................................................................................................................................. 216

Хамзина Г.М.

Значение ракообразных в природе и жизни человека. Другие ракообразные ....................................... 217

Шитт Т.Н.

Число 10........................................................................................................................................................ 220

Шульга Ю.В.

Учимся быть дружными ............................................................................................................................. 223

Саймағанбетова С.Ә.

Оқушыларды ҰБТ – ға дайындаудағы іс – тәжірибемнен (Авторлық бағдарлама) .............................. 225

Шынтасова Г.Е.

Библиографиялық дайджест ....................................................................................................................... 230

8

«АҚТӨБЕ-ӨРЛЕУ»: АҚПАРАТТЫҚ ШОЛУ

Құрметті педагогтер! Сіздердің назарларыңызға «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы

АҚ филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтында өткен, педагогикалық қауымның қызығушылығын тудырған негізгі іс-шараларды

ұсынып отырмыз.

2018 жылдың ҮІ тоқсанында филиал қызметкерлерінің өткізген маңызды іс-шаралары:

1. «Педагогикалық идеялар панорамасы - 2018» конкурсына Ақтөбе облысының мұғалімдері

білім беру мазмұнын жаңарту аясында кәсіби шеберлігі мен кәсіби дамуын көрсете отырып, байқауға

белсенді қатысты. Біздің облысымыздан республикалық кезеңге 22 бағыт бойынша 66 бейне-сабақ

жіберілді. Бейне-сабақтар «Өрлеу» БАҰО» АҚ білім беру каналында жарияланды. Конкурстың

республикалық кезеңінің қорытындысы бойынша Ақтөбе облысынан

4 жеңімпаз орынға алды, сонымен қатар «ТжКБ инклюзивті білім берудің үздік педагогы»

конкурсының республикалық кезеңінің қатысушысы Жайсаң көпсалалы колледжінің арнайы пәндер

оқытушысы Уразова Динара Алибиевна "Шығармашыл педагог" номинациясына ие болды. Динара

Альбиевна "Ерекше білім беру қажеттіліктері бар студенттерді оқытудағы көрнекілік" жобасын

лайықты қорғап, "Табысқа жету жолы" визит карточкасын және бейне-сабақ ұсынды.

2. «Өрлеу» БАҰО» АҚ Ақтөбе филиалы латын графикасына көшу бойынша «Қазақ тілінің

жаңа әліпбиі - тіл жаңғыруының басты тетігі» тақырыбында 2018 жылдың 9 қараша күні облысы

педагогтерімен А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтынан курстан өткен сертификатталған

тренерлері облыстық пікірлесу алаңын өткізді. Алаңда жаңа қазақ әліпбиіне көшу жағдайында

туындаған өзекті мәселелер мен әдістемелік ұсынымдар бірлесе талқыланды, сондай-ақ 29 қараша

күні «Латын әліпбиі – келешектің кілті» тақырыбында республикалық on-line семинар өткізілді.

Семинарды институт директорының орынбасары,п.ғ.к. Н.К.Кибатаева ашып, жаңа қазақ әліпбиі тіл

саясатының басты ұстанымы екендігіне назар аудартты. Республикалық семинар жұмысында

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті филология факультеті деканы, АӨМУ

профессоры, ф ғ.д. Г.К.Садирова, М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина

университетінің аға оқытушысы Б.Ө.Ербатыр, Ақтөбе облысының «Рухани жаңғыру» жобалық

кеңсесінің маманы Д.Нурмухамедова, Ақтөбе облыстық тілдерді дамыту басқармасының бөлім

басшысы М.Жанасова, «Өрлеу» БАҰО» АҚ Шығыс Қазақстан облысы бойынша, Оңтүстік Қазақстан

облысы бойынша филиалдың профессорлық-оқытушылар құрамы мен сертификатталған тренерлері

және жалпы орта білім беру ұйымдарының педагогтері онлайн режимінде пікір алмасты.

3. Мектептегі оқу-тәрбие үрдісінде маңызды орын алатын туризм және өлкетану бағытының

заманауи адамды қалыптастыруда ықпалы зор. "Мектепте өлкетану жұмысын ұйымдастыру" курсы

аясында педагогтер сертификатталған тренері Изтлеуова А.А. басшылығымен "Жұбановтар әлемі"

мұражай-үйінің жұмысымен, Кеңес Одағының Батыры Әлия Молдағұлованың Ақтөбе қаласындағы

мемориалды мұражайында болып, Есет батыр мемориалдық кешеніне барды. Болашақта тарихи

маңызы бар экскурсиялар жалғасын табады.

4. 7 желтоқсан күні Ақтөбе қаласында «Ұлы даланың рухани мұрасы» атты дөңгелек үстел

өтті. Дөңгелек үстелге тарихшы ғалымдар, этнографтар, археологтар, мәдениет қайраткерлері,

қоғамдық ұйым өкілдері, жоғарғы оқу орындарының оқытушылары және «Өрлеу» БАҰО» АҚ

Филиалы Ақтөбе облысы бойынша ПҚ БАИ қызметкерлері мен курс тыңдаушылары, барлығы 300-ге

тарта адам қатысты. Дөңгелек үстел қатысушылары әрбір қазақстандық Президент мақаласында

белгіленген жобаларды жүзеге асыру үшін өз үлесін қосу керек деген ортақ ойға келді. Мемлекет

басшысының тапсырмаларын орындау және мақаладағы жеті қырды зерделеу Мәңгілік ел

тұғырнамасы мен қазақстандықтардың рухын нығайтуға мүмкіндік береді.

Құрметті әріптестер!

Сіздердің тікелей қатысуларыңыздың негізінде «Әдіскер жаршысы» журналы облыстың

педагогикалық аудиториясының ішінде үлкен сұранысқа ие болды.

Сіздермен кәсіби тұрғыдан бірлескен іскерлік байланысымызды одан әрі қарай жалғастыруға

шақырамыз!

Редакциялық алқа

9

КӘСІИ ДАМУ САПАСЫН БАҚЫЛАУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛЫ – МОНИТОРИНГ ЖҮРГІЗУ

Нұрмағанбетова А.А.

мониторинг және талдау бөлімінің бас маманы

Қазақстан Республикасында білім беруді

дамытудың 2030 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарла-маны іске асыру да күтілетін нәтижесі:

«Білім беруді дамытудың мониторингісі және

оны болжау жүйесі мен сапасын бақылаудың

ұлттық жүйесі құрылады» - деп айқындаған. Бұл

тұжырымдамалық мақсат–міндеттер монито-

рингтік қызметтің оқу тәрбие үрдісін жетілдіруе-

гі маңыздылығы, сондықтан осы қызметті дұрыс

жолға қойып жүргізудің өзектілігін көрсетеді.

Сонымен қатар, ұлы Абай айтып кеткен

мына сөздерді келтіруді жөн көрдім: «.... егер де

естілердің қатарында болғын келсе, куніне бір

мәрте, болмаса жұмасында бір, ең болмаса

айында бір рет өзіңнен өзін есеп ал!» Сол алдағы

есеп алганнан бергі өмірді қалай өткіздің екен».

Дана ақын бұл жерде есеп алу адамға өзінің әр-

бір ісі мен әрекетіне баға беру, соның нәтиже-

сінде өкінбестей өмір сүруге қажет қорытынды-

лар жасау үшін керек екенін меңзейді. Бұл пікір

біз іздеп отырған сапаға жетуді мақсат ететін

әрбір адамның бойында болуы тиіс емес пе?

Білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие үрді-

сін сапаландыруды, күтетін нақты нәтижелерге

жетуді қамтамасыз ететін жұмыстың бір түрі ол

– Мониторинг жүргізу. Мониторинг – арнайы

ұйымдастырылған мақсатты ақылау, ақпарат

көздерін жүйелеудің диогностика жағдайы және

үнемі бақылау жасап отыру. Кәсіби даму

сапасын бақылау мониторингі дегениміз – ең

алдымен сапаның өлшемдеріне, сапа табиғатына

байланысты білім беру деңгейінің өсуін

қамтамасыз ететін факторларды хабардар етіп,

ақпарат беретін жүйе болып табылады.

Кәсіби даму сапасының диогностикасы:

Әлеуметтік жағдайларды талдау;

Білім беру мазмұнын талдау;

Мұғалімнің педагогикалық мәдениеттілі-

гін талдау;

Мектеп бөлімдерінің әрекетін талдау.

Білім сапасын бақылауды мониторингілеу

жүйесінсіз ұйымдастыру мүмкін емес. Өйткені

мо-ниторингілеудің басқа жүйелерден өзгешелігі

сол – бұл жүйе өзінің ғылыми сипатымен үнемі

өзгерісті қажет етіп, арнайы әдістермен толықты-

рылып отырады. Білім берудегі мониторинг –

бастапқы алғышарттарға негізделген білім беру

үрдісіндегі белгілі бір жүйені үнемі бақылап

отыру. Білім беруді дамытудың ең негізгі түрткі

боларлық нәтижеге бағытталған жүйе монито-

рингілеумен тікелей тығыз байланыста. Өйткені

мониторингілеу арқылы білімнің даму бағытын,

білім мазмұнының мағынасы мен деңгейін анық-

тауға болады. Мониторингілеудің үрдісін білім

беруде қолдану ең алдымен білімнің даму бағы-

тын, білім мазмұнының мағынасы мен деңгейін

анықтауға болады. Мониторингілеудің үрдісін

білім беруде қолдану ең алдымен білімнің дең-

гейін тексеріп алудан басталатындықтан, мәлі-

меттерді жинақтау жұмысы тиісті деңгейде өрбіп

дамуы қажет. Дегенмен, білім беру қай кезде

болмасын өзіңдік өлшемдерімен бірге бағалану-

ды қажет етеді. Олай болмаған жағдайда білім

беруді дамытуға еш мүмкіндік болмай, білімнің

сапасы өте төмендеп кеткен жағдайларға жол

берілуі мүмкін. Сондықтан білім сапасы ең алды-

мен қоғамның даму бағытын айқындайтын мо-

дельдермен байланысты бола отырып, өзінің да-

муындағы үрдістерді қалыптастыру арқылы ин-

новациялық процестер негізінде құрылатын ло-

гикалық–құрылымдық ойлардың дамуына алып

келеді. Педагогикалық мониторинг нәтижелі

жүргізілуі үшін, оны топ мониторингтік қызмет-

тің әдіснамалық құрылымын, оның жүргізудің

формалары мен әдістерін, ұйымдастыру мен үй-

лестіруді ұштастыру жолдарын, бақылау канал-

дары мен болжау әдісі арқылы кемшіліктерді

жоюдың инновациялық жолдарын анықтайтын

дәрежеде теориялық қарулануы, оның іске асыра

алатын тәжірибелік–іскерлік қабілеті болганы

дұрыс.

Педагогикалық қызметке жаңа элементтер-

ді енгізу нәтижелілік пен сапаны арттыру, әдісте-

мелік қызметке белсене қатысу, жұмыс тәжірибе-

сін жалпылау және тағы басқалары – біліктілікті

арттыру курстарында оқу нәтижелігін анықтауға

болатын өлшемдер осылар. Біліктілікті арттыру

курстарының басты мақсаты – білім беруді да-

мытудың басым бағыттарына сәйкес педагогтар-

дың кәсіби біліктіліктерін дамыту және жетілді-

ру. Тыңдаушылардың әр санаттары үшін оқу бағ-

дарламаларының нақты мақсаттары мен міндет-

тері мен әзірленеді. Оқытушылар курстық даяр-

лау барысында белсенді оқытудың дәстүрлі емес

нысандарымен тәсілдерін әртүрлі стратегияла-

рын кеңінен қолдана отырып тыңдаушылардың

ұстанымын белсендіруге ұмтылады. Бұл педагог-

тарды кез келген тапсырманы орындауға шығар-

машылық тұрғыдан келуге итермелейді (қайта

10

дайындау, оның негізінде жаңаларын жасау және

оларды сәйкес оқу жағдайында пайдалану.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1.Қазақстан Республикасында білім беруді

дамытудың 2020-2050жж арналған мемлекеттік

бағдарламасы. Астана 2013ж.

2. Шишов С.Е. Калней В.А. Мониторинг

качества образования в школе .

3. Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2012жылғы «Білім беру мониторингісінің

құрудың ережелері»

PEDAGOGICAL APPROACHES FOR ENGLISH. DIFFERENT WAYS OF TEACHING

Nurmukhanova B.S.

Leading Specialist of Academic Division, "NCPD "Orleu" Institute for professional development in Atyrau

region Kazakhstan

The desired outcomes for the Kazakhstan

school curriculum are that pupils will be equipped to

be able to learn how to learn as part of the process of

education so that they can be become independent,

self-motivated, engaged, confident, responsible and

critical reflective learners who are able to

communicate in Kazakh, Russian and English

[1.235].

What is the definition of pedagogy and

pedagogical approaches?

Pedagogy is the how teachers teach, includes

the styles of teaching. Pedagogy is the science and

art of teaching.

Science – the knowledge of theories of

learning and instructional strategies for teaching.

Art – correctly putting theories into practice

and the building up teaching experiences.

Pedagogical approaches – the overall

perspectives used to plan and implement one or

more instructional strategies.

According to the literatures, there are different

types of pedagogical approaches. They are relating

to aspects of pedagogy, in particular: active learning,

learner-centred pedagogies, reflective learning and

cooperative learning. All of these aspects of

pedagogy are consistent with constructivist theories

of learning. Constructivist approaches to teaching

lead to higher learning gains when compared with

‘traditional’ knowledge transmission approaches

(Hattie, 2011). Constructivist approaches are based

on the concepts that learners develop understanding

of new knowledge and concepts as they interact with

prior knowledge. An important point here is that

learners’ prior experiences have an impact upon the

way they receive new concepts and if this is not

taken into account, knowledge may be surface rather

than deep. Such shallow learning will prevent the

application of knowledge, critical thinking and

reflection, the very areas highlighted above as

important for learners to be successful in the modern

world. In order to construct meaning and to take full

ownership of knowledge learners need to be actively

involved in lessons rather than passively receiving

information. It is important that learners have the

opportunity to engage in activities which allow them

to work with and process their newly acquired

knowledge and to develop their skills [2.6].

Every teacher develops his/ her own way of

teaching, he/she uses a personal pedagogy to engage

all learners to the learning process. This is often

defined as the way teachers teach their learners.

Some types of pedagogical approaches I find

interesting, are:

- Active learning

- Collaborative and cooperative learning

- Learning conversations

- Cross-curricular links

- Modelling

- Differentiation

All these pedagogical approaches are the ways

of effective teaching and learning. Researchers

define effective teaching as that which leads to

improved students’ achievement using outcomes that

matter to their future success. Defining effective

teaching is not easy. The research keeps coming

back to this critical point: student progress is the

yardstick by which teacher quality should be

assessed. Ultimately, for a judgment about whether

teaching is the effective, to be seen as the

trustworthy, it must be checked against the progress

being made by students [3].

Active learning is a process whereby students

engage in activities, such as reading, writing,

speaking, discussion, or problem solving that

promote analysis, evaluation of class content. Active

learning refers to a number of approaches to

teaching and learning which involve learners doing

more than passively listening to the teacher. In

active learning process students are engaged in

activities. There is less emphasis placed on

information transmission and greater emphasis

placed in developing student skills. Students can

receive immediate feedback from their teachers.

Students are involved higher order thinking skills,

such as analysis, synthesis and evaluation. Active

learning is giving learners something to do and try

11

around to do something and they try to discover

something. It is learning by own experiences. Active

learning allows learners to experiment, construct

meaning and develop understanding. It is learning

by doing, learning by making. Making mistakes

makes us refine our understanding.

What is learning by doing?

Learning by doing is the kind of a ‘hands-on

experience’ so it is the very practical form of

learning. This kind of learning is often adopted in

science studies where students gain their knowledge

in laboratories. They practice their skills and test

their knowledge in a very practical setting. The

‘learning by doing’ pedagogy is the most effective in

a traditional setting where students can create their

own things.

Collaborative learning is the method of

teaching and learning in which student team together

to explore to significant questions or create a

meaningful project. A group of students discussing a

lecture or students from different schools working

together over the Internet on a shared assignment are

both examples of collaborative learning.

Cooperative learning, which will be the

primary focus of this workshop, is a specific kind of

collaborative learning. In cooperative learning,

students work together in small groups on a

structured activity. They are individually

accountable for their work, and the work of the work

as a whole is also assessed. Cooperative groups

work face-to-face and learn to work as a team.

In small groups, students can share strengths

and also develop their weaker skills. They develop

their interpersonal skills. They learn to deal with

conflict. When cooperative groups are guided by

clear objectives, students engage in numerous

activities that improve their understanding of subject

explored.

Learning conversations focus on the

perspective of the learner, rather than that of the

teacher. They validate the learner’s experiences and

ideas, allowing the learning process to start from

where learner is, rather than where the teacher thinks

they should be. Learning conversations can take

many forms, but all share a common theme: the

learner is as the heart of the process.

The purpose of the learning conversations is

to:

Keep the learner at the centre and to work

with their agenda

Challenge and motivate learners to improve

Enable learners to explain their progress and

how far this deepens their understanding of the

topic, theory or concept

Keep the learners actively engaged in

analyzing learning information and using it to plan

their own learning and development, for example,

they are able to set targets, to reflect on feedback

and to carry-out self-assessment

Enable the individual to become an expert

learner, self-motivated and able to manage their own

learning independently

Encourage the individual to become a

reflective learner and to transfer skills.

Why cross-curricular teaching is essential?

“Cross-curricular learning: When the skills,

knowledge and attitudes of a number of different

discipline and applied to the single experience,

theme or idea…We are looking at the experience of

learning on a macro level and with the curriculum as

the focus” Barnes, J (2007). Teachers, for the most

effective teaching, should believe the things what

they teaching here the learners can take away and

use in another place. So, if you teach how to tie a tie,

the idea you teach something is transferable and the

power is to teacher to make it good. Why is it really

good for teachers? Because, you are at school and

staff is in the next door. Teacher can go to next door

and get Art staff or another staff. Teacher can go to

the Geography teacher and get magic geography

things, etc. Teachers can use all the things that they

get from another subject. The kids understand it

because they have used it before. Now, they have

chance to do it again in English.

It is helpful to think about cross-curricular

links in two ways. First, there are the links where

children use and apply aspects of learning from one

subject in another. The second type of link where

one subjects provides in context for developing

learning in another. This is useful because it helps

engage learners in their learning and provides a

mechanism for teachers to adapt activities so all

learners can make good progress. Also it helps to

motivate learners to learn.

Modeling is the most important approaches in

teaching. Research has shown that modeling is an

effective instructional strategy in that it allows

students to observe the teacher’s thought processes.

Using these types of instruction, teachers engage

students in imitation of particular behaviors that

encourage learning [3]. There are two key lines in

this structure. One of them made it earlier or to do

the first one together with students.

Effective ‘differentiated’ learning is more

about noticing how different learners react to

different techniques...responding and adapting to

this…modifying and varying activities within the

teaching mix, keeping all learners involved in lesson

outcomes.

We can differentiate by three ways:

Differentiation by support, differentiation by task

and differentiation by outcomes.

In differentiation by support varying amount

of support can be offered to learners in a variety of

12

ways. Weaker learners can be supported through

instruction/prompt modification. The more able

learners will need to feel challenged too. Their input

could provide support for weaker learners, they

could be given more challenging instructional tasks

or they could be given additional contextualised

problems.

Differentiated tasks are set according to

learners’ abilities. They may differ in content or

structure. This may be as simple as having a choice

between a variety of questions getting progressively

more difficult, or learners attempting completely

different tasks covering the same topic.

In differentiation by outcomes each learner is

set the same investigative, creative and/or open-

ended task. Learners produce a variety of

solutions/designs dependent on their ability,

strengths and preferences in learning. Simple

examples would be for learners to design and answer

their own problems/questions about a topic being

studied. Learners being given investigations may

just test and report results, whilst the more able may

be able to generalise and justify more easily.

Differentiation in the classroom is all about

understanding that we are dealing with a group of

diverse individuals and adapting our teaching to

ensure that all of them have access to learn. It should

be an on-going and flexible process which not only

profiles students initially but also recognises

progress and areas for improvement and adjusts

accordingly to ensure learning needs continue to be

met.

It is important to recognize that teaching and

learning are not two distinct activities but related

elements of a single process. The most teachers

understand how learners learn and improve their

teaching practice, the better able they are to

encourage effective learning [2]. The pedagogical

approaches have explained before have the biggest

impact on learner achievement. They help teachers

to create a positive learning atmosphere, to ensuring

involvement of all learners, to set up, manage and

time hole –class and individuals, pair and group

activities. Also it is important when teachers monitor

learners and provide individuals feedback. It

provides the learners’ construction of the knowledge

and the ideas that is critical.

References

1. Handbook for teachers. Third (basic) level.

University of Cambridge, 2013

2. Handbook for teachers. Second edition. Center of

Excellence and NIS, 2016

3. Bandura, A. Social Foundations of Thought and

Action: A Social Cognitive. Englewood Cliffs, NJ:

Prentice Hall, 1986

4. Charles C. Bonwell, Ph.D. “Active Learning:

Creating Excitement in the Classroom”

Active Learning Workshops

5. Gareth Pimley. Teach primary. Making cross-

curricular links

6. “Methods of differentiation in the classroom”,

BBC Active

7. Robert Coe, Cesare Aloisi, Steve Higgins and Lee

Elliot Major. What makes great teaching? Review of

the underpinning research. October 2014

8. “Workshop: Cooperative and collaborative

learning” WNET EDUCATION

Internet resources

https://www.ydae.purdue.edu/lct/HBCU/documents/

Active_Learning_Creating_Excitement_in_the_Clas

sroom.pdf

http://marlijnenoordink.blogspot.com

АҚПАРТТЫҚ ЖҮЙЕЛЕРДІ ҚОЛДАНУ ПЕДАГОГ МАМАННЫҢ КӘСІБИ ӨСУІ

Тулесинова С.Б.

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ,

информатика мамандығы бойынша жаратылыс ғылымдарының магистрі

Қазіргі заман талабына сай адамдардың мә-

лімет алмасуына, қарым-қатынасына ақпарат-

тық-коммуникациялық технологиялардың кеңі-

нен қолданысқа еніп, жылдам дамып келе жатқан

кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қа-

жетті шартқа айналып отыр. Ақпараттық қоғам-

ның негізгі талабы–оқушыларға ақпараттық бі-

лім негіздерін беру, логикалық ойлау-құрылым-

дық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық тех-

нологияны пайдалану дағдыларын қалыптастыру

және оқушы әлеуметінің ақпараттық сауатты

болып өсуі мен ғасыр ағымына бейімделе білуге

тәрбиелеу, яғни ақпараттық қоғамға бейімдеу.

Ақпараттық-коммуникативтік технология

жағдайындағы жалпы оқыту үрдісінің функция-

лары: оқыту, тәрбиелеу, дамыту, ақпараттық

болжамдау және шығармашылық қабілеттерін

дамытумен анықталады.

Оқытудың ақпараттық-коммуникативтік

және инновациялық технологиялардың

бағыттары:

а) электронды оқулықтар;

ә) телекоммуникациялық технологиялар;

б) мультимедиалық және гипермәтіндік

технологиялар;

в) қашықтықтан оқыту (басқару) Интернет;

13

г) робототехника;

ғ) смарт технологиялар.

Ақпараттық-коммуникативтік технология-

ны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуде мұғалім алдына

жаңа бағыттағы мақсаттар қойылады:

• Өз пәні бойынша оқу-әдістемелік элект-

ронды кешендер құру, әдістемелік пәндік Web –

сайттар ашу;

• Жалпы компьютерлік желілерді

пайдалану;

•Бағдарламалау ортасында инновациялық

әдістерді пайдаланып, бағдарламалық сайттар,

құралдар жасау. (мультимедиалық және гипер

мәтіндік технологиялар).

• Қашықтықтан оқыту (Internet желісі)

барысында өздігінен қосымша білім алуды

қамтамасыз ету.

Интерактивтік оқыту технологиясы – бұл

коллективтік, өзін-өзі толықтыратын, барлық

қатысушылардың өзара әрекетіне негізделген,

оқу процесіне оқушының қатыспай қалуы мүм-

кін болмайтын оқыту процесін ұйымдастыру.

Интерактивтік оқыту – бұл, ең алдымен

оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасы тікелей

жүзеге асатын сұхбаттасып оқыту болып

табылады. Сабақтағы интерактивтік әрекет өзара

түсіністікке, өзара әрекетке, қатысушының

әрқайсысына қажет есепті бірлесіп шешуге алып

келетін - ұйымдастыру және сұқбаттасып қарым-

қатынас жасауды дамытуды ұсынады.

Оқытудың ақпараттық-коммуникациялық

және интерактивтік технологияларын пайдалану

– педаго-гикалық іс-әрекеттердің мазмұны мен

формасын то-лықтыру негізінде оқыту үрдісін

жетілдірудің бірден бір жолы. Компьютерлік

желілерді, интернет жүйесін, электрондық оқу-

лықтарды, мультимедиалық технологияларды,

қашықтан оқыту технологиясын пайдалану оқу

орындарында ақпаратты-коммуникациялық

технологиялар кеңістігін құруға жағдай жасайды.

Ақпараттық-коммуникациялық техноло-

гияны дамыту білім берудің бір бөлігі. Соңғы

жылдары заман ағымына сай күнделікті сабаққа

компьютер, элек-рондық оқулық, интерактивті

тақта қолдану жақсы нәтиже беруде. Білім беру

жүйесі электрондық байланыс, ақпарат алмасу,

интернет, электрондық пошта, телеконференция,

On-line сабақтар арқылы іске асырылуда.

Робототехника роботтардан бөлік автомат-

тандырылған техникалық жүйелер сонымен қа-

тар өндірістік тауарлардың ең сапалы техника-

лық жиынтықталуын дайындау және пайдалану

қадамдарын қарастыратын ғылымның саласы

болып табылады.

Автоматтандырылған роботтар, былайша

айтқанда роботтар, адам баласының жанында қа-

уіпті мекендерде, я болмаса фабрикалардағы жи-

нақтау үдерістерінде қызметін атқаруға мүмкін-

дік туады. Роботтар сыртқы келбеті бойынша,

жүрістырысы мен танымы бойынша адамдарға

өте ұқсас болуы әбден мүмкін. Қазіргі таңда

ғалымдар гуманоид роботтарды барынша

адамдарға ұқсас қылуға тырысып жатыр.

SMART технология – жаңа заманның

құралы. Ол шығармашылыққа көп мүмкіндік

береді.

SMART тақтаның ерекшелігі:

екі қолданушы бір уақытта қолдана

алады, яғни, тақтада бір уақытта жазып, сурет

салуға және жасалған жұмысты файлда сақтауға

мүмкіндік береді;

интерактивті тақтаның жұмыс жасау

кеңістігі үлкейтілген;

Интерактивті тақтамен жұмыс

жасаудың артықшылықтары:

Барлық жастағы оқушыларға тиімді;

Оқытушыға веб-сайттар және басқа да

ресурстармен жұмыс жасай отырып, материалды

оқушыыларға жеткізуді күшейтеді;

Сыныпта талқылау мен араласуға кең

мүмкіндік береді;

Көптеген түрлі және динамикалық мате-

риалдарды қолдану арқасында оқушы мен оқы-

тушыға сабақты қызықты етіп өткізуге

көмектеседі;

Оқытушыға жаңа материалды сынып

центрінен түсіндіруге мүмкіндік береді;

SMART құрылғылар не үшін қажет?

Смарт телефон, планшет сияқты соңғы

тех-нологияны қолданып жүрген оқушыларға

бұл тақта түсінікті, әрі сабаққа деген

қызығушылығын арттырады;

Бұл сенсорлы экран тез жұмыс

жасаумен қатар, бір уақытта бірнеше оқушының

жұмыс жасауына көмектеседі;

Технология жаңартылған сайын ол

кешендендіріліп, сабаққа керекті материалдар да

толықтырыла түседі;

Сабақтың центрден есте сақтау

қабілетіне үлкен экраннан көрсетілуіне, сол

уақытта оқушылар өздері тапсырманы жасап,

немесе сол бағытта басқа бір тапсырманы жасай

алуларына болады;

Сабаққа қажетті құралдарды ресурстар

сайтынан алуларына немесе интернетпен жұмыс

жасауға болады;

3D объектілерді түсіндіруге көп көмегі

тиеді;

Оқушылардың сабаққа қызықты, әрі

белсенді қатысуына ықпал етеді;

14

Оқушылардың бір уақытта бірнеше

оқушы жұмыс жасай алуына байланысты, топпен

жұмыс жасауды да ыңғайлы;

Егер сабаққа керек материалдар әзір

болса, сабақ темпінің де жақсы өтуіне септігі

тиеді;

Смарт экранда объектілер мен жазба-

ларды қозғауға, суреттер мен диаграммаларға

комментариилер қосуға мүмкіндік береді;

SMART құрылғылардың оқушыларға

қажеттілігі:

Сабақты қызықты етіп, оқушылардың

қызығушылығын арттырады;

Оқушылардың жеке және әлеуметтік

қабілет-терін арттыра отырып, топпен жұмыс

жасауға көмектеседі;

Сақтау және баспаға басу мүмкіндіктері

арқасында жазудан құтқарады;

Материалды түсінікті, көрнекі әрі

эффектілі етіп беру арқасында оқушылардың

қиын материалдарды да түсінуін жеңілдетеді;

Оқушылардың өздеріне деген сенімі ар-

тып, шығармашылық жұмыс жасаулары артады;

Оқушылардың сабақтан тыс та көп

қызықты жұмыстар жасауына да көмектеседі;

Осылайша жас ұрпақты оқытуда

инновацияны пайдаланудың – шығармашылық

жетістіктің негізгі көзі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Информатика негіздері» журналы №4-2008

жыл – Ж. Садыбекова «Оқу – тәрбие үрдісінде

ақпараттық – коммуникациялық технологияны

қолдану қажеттілігі»

2. Мұхамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т.

Педагог-тардың ақпараттық – коммуникациялық

технология-ларды қолдану бойынша

құзырлылықтарын қалыптастыру әдістемесі.

Алматы: ЖШС «Дайыр Баспа», 2010 ж.

3. Халықова К.З. Информатиканы оқыту

әдістемесі. Алматы, 2000.Нургалиева

Г.К.Цифровые интерактивные мультимедийные

образовательные ресурсы. -Алматы, 2007.-23 с.

ТИІМДІ ОҚЫТУ ТӘСІЛДЕРІ АРҚЫЛЫ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ СЫНИ ОЙЛАУ

ДАҒДЫСЫН ЖЕТІЛДІРУ

Шаштыгарина С.М.

«Өрлеу»БАҰО» АҚФ Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ кафедрасының аға оқытушысы

Қай елдің болсын өсіп өркендеуі, өрке-

ниетті дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық

білім беру жүйесінің қалыптасуына, даму бағы-

тына тікелей байланысты. "Келер ұрпақ алдында

зор жауапкершілік жүгін арқалап келеміз" деген

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзі жай айтыл-

ған жоқ. Ол қазіргі білім беру саласында болып

жатқан кең шеңбердегі өзгерістер арқылы мұға-

лімдерге үлкен міндет артуда. Мұғалімдерді тол-

ғандыратын негізгі мәселе: оқушыларды қалай

біз өзгермелі өмірге дайындай аламыз. Ол үшін

еркін, өзіндік ой-пікірі бар, сенімді, сыни пікір -

көзқарастары дамыған тұлғаны қалыптастыру

керекпіз. Ал оқушылар үшін басты мәселе – сы-

ни тұрғыдан ойлауды үйрену, яғни оқушы жаңа

ақпаратты қабылдап, оны саналы түрде зерттеп,

сын елегінен өткізуі қажет. Оқушылар ақпаратты

және идеяларды өз бетімен түсініп қабылдап

қоймай, өзіңе пайдалысын алу керек. Сыни

тұрғыдан ойлау - Қазақстандағы білім беруді

дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі

ең басты педагогикалық түсінік. Сыни тұрғыдан

ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға, баламалы

шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әреке-

тімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді ен-

гізуге дайын болуға, ұйымдастырылған қоғам-

дық әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан

ойлауға баулуды білдіреді. Сыни тұрғыдан ой-

лауды үйрету маңызды болғандықтан оны жүйе-

лі түрде жаттықтырып отыру керек. Сыни ойлау-

ды дамытудың негізгі міндеті – дағдыланған

жүрістұрысты, әдетке айналып кеткен көнерген

іс-әрекетті тастау. Оқушының қызығушылығына

қарай оқытудың тиімді әдістері мен тәсілдерін

пайдаланып, білім берудегі жаңа мүмкіндіктерді

ашу болып табылады. Сыни ойлау «ойлау тура-

лы ойлау» десек, әр жеке тұлғаның кез – келген

жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз

ойын еркін ортаға жеткізе алуы. Сыни ойлау,

өзіндік, жеке ойлау болып табылады. Ол – өз

алдына сұрақтар қойып және үнемі оларға жауап

іздеу, шешімін табуды қажет ететін мәселені

анықтау, әр мәселеге байланысты өз пікірін айту,

оны дәлелдей алу, сонымен қатар басқалардың

пікірлерін дәлірек қарастыруды және сол дәлел-

демелердің қисынын зерттеу дегенді білдіреді.

Сыни ойлаудың мәнін «байыбына үңілу»,

«терең бойлау», «зерделеу», «екшеп-текшеп,

жан-жақты қарастыру», «өзіңе сұрақ қойып, со-

ның жауабын іздестіру» деп те келтіруге болады.

Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын дамыту

– күрделі міндет, көбінесе дамыту мұғалімнің

қойған сұрақтарына да байланысты болады. Сұ-

рақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табы-

лады, себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда

сабақ берудің тиімді құралына айналады және де

15

оқушылардың оқуына қолдау көрсетіп, оны жақ-

сарта және кеңейте алады. Сондықтан сын тұр-

ғысынан ойлауды дамытуда сұрақтардың

маңызы ерекше.

Оқи білудің негізгі әдістемесін жасауда

Константин Дмитриевич Ушинский көркем шы-

ғармаларды «балаларға өмірдің қандай да бір

қырларын көрсететін терезе ретінде» қарау

керек дейді. Сонымен қатар ол «балалардың

шығарманы түсініп қана қоюы жеткіліксіз,

оны сезінуі қажет» деп біледі. Сондықтан да

мұғалімдердің алдында тұрған міндет: оқушы-

лардың оқырмандық біліктерін, түсініп оқу дағ-

дысын, оқуға деген қызығушылығын, өз бетінше

өнімді оқуын қалыптастыру болып табылады.

Бұл міндеттерді жүзеге асыруда оқушылар-

дың ақпараттық және коммуникативтік құзыретті

болуы талап етіледі.

Оқу баланың өз еңбегімен жүзеге асырыл-

са, талдау мұғалімнің ұйымдастыруымен өтеді.

Осы тұста білім алушыларға сұрақ қойған оңай

ма, сұраққа жауап берген оңай ма деген сауалды

тастағанымда. Білім алушылар көп жағдайда сұ-

раққа жауап берген оңай дейді. Яғни олар сұрақ-

тың жауабын оқылған материалдарға негіздей

немесе өзіндік дүниетанымына сүйене отырып

пайымдайды.

Сондықтан да білім алушыларды тек сұ-

раққа жауап беру ғана емес, тиімді сұрақтар қоя

білуге үйретуде Алисон Кингтің «Ойлай ала-

тындар, сауалдар да қоя біледі» деген ұстаны-

мын басшылыққа ала отырып Бенджамин Блум-

ның оқу мақсаттарын таксономиясымен «Сауал-

дар түймедағы» тәсілін қолданудың тиімді

екендігіне тоқталғым келеді. Бұл мақсатқа жету-

де «Білемін», «Өзгертемін», «Жасай аламын»

деген қадамдардан тұрады.

2-сыныптың Әдебиеттік оқу пәнін

Сәкен Жүнісовтың «Кімнің мекені жақсы»

ертегісіне тоқталайын.

Білу: Қарапайым сұрақтар

Ертегіні кім жазған?

Ертегідегі негізгі кейіпкерлерді атаңыз

Бұл сұрақтарға жауап берген кезде нақты

фактілерді атау керек, мәтіннен белгілі бір

мәліметті еске түсіріп, оны айтып беру керек.

Түсіну: Дәлелдеуші (анықтаушы)

сұрақтар

Құрбақа туған жері туралы не айтты?

Талдау: Интерпретациялық (түсін-

дірме) сұрақтар Неге құрбақа өз мекенін жайлы деп

санайды?

Неліктен тышқан мен құмырсқаның көңіл

күйі түсті?

Әдетте неге? деген сөзден басталады.

Кейбір жағдайларда олар ақталуға мәж-

бүр етушілік сияқты негативті қабылдануы

мүмкін.

Басқа жағдайларда олар дәлелдемелік

байланыстарды анықтауға бағытталған.

Бағалау: Бағалау сұрақтары «Құрбақа мен құмырсқаның мекенінің

айырмашылығы неде?»

Бұл сұрақтар осы немесе басқа да

оқиғалар, құбылыстар мен айғақтардың бағалау

критерийлерін анықтауға бағытталған.

Жинақтау: Шығармашылық сұрақтар

(жорамал) сұрақтар Қалай ойлайсыздар, егер көкқұтан тауда

мекендесе қалай болады?

Шығармашылық сұрақтарда «егер» деген

қыстырма сөз қолданылады. Ол алдын ала

болжайтын, жорамалдайтын шарттылық

элемент.

Қолдану: Практикалық сұрақтар

Өз туған жеріңді қалай сипаттар едің?

Сұрақ теория мен тәжірибе арасындағы

өзара байланысты анықтауға бағытталған.

«Сауалдар түймедағы» тәсілін қолдануды

талдай келе, адам қашан терең ойлана бастайды?

деген сұрақ туындады.

Бірінші мезетте оның алдында дайын

жауабы жоқ қандай да бір мәселе немесе әлі де

үйреншікті бола қоймаған жаңа ақпарат пайда

болғанда.

Екіншіден, адам бұл проблеманың жауа-

бын табуға ұмтылыс жасағанда немесе жаңа нәр-

сені түсініп, оның байыбына жетуге тырысқанда.

Ойлау тығырыққа тіреліп, таңдау жасау

керек кезде басталады екен.

Сонымен, оқушыға сыни ойлау проблема

шешуге бағытталумен қатар дербестігімен

ерекшеленгенде.

Сыныпта осындай әртүрлі сипаттағы сұ-

рақтар қойылу үшін оқушыны оған үйретіп

қана қоймай, сонымен бірге сол ортаны жасау

қажет. Сондықтан мұғалімдер үшін нақты

стратегиялар ұсынылады:

Жан-жақты жауаптарды талап ететін

сұрақтар қою.

Сұрақ қойылған соң, оқушылар жауап-

тарын ойланып алу үшін уақыт беру. Сұрақ

қойылғаннан кейінгі кідіріспен қатар, зерттеуде

мұғалім оқушының жауабын алғаннан кейін де

кідіріс жасау қажет екені атап көрсетілген.

Харгривс пен Гэлтон (2002) жалпы алғанда, мұ-

ғалім сұрақ қойғаннан кейін оны қайталап неме-

се сол сұрақты өзге оқушыға басқаша қоймас

бұрын шамамен екі секундтай кідіретіндігін

анықтаған.

16

“Қызық екен, мен ол туралы ойламап-

пын” деген түсінікті пайдаланып, естігендерін

сынамай және қарсыласпай, өз пікірін айта алу.

Сұрақтарды басқа оқушыларға

бағыттауға мүмкіндік беріңіз.

Сонымен, біз күнделікті сабақта жоғары

деңгейлі сұрақтарды үнемі пайдалануды

дәстүрге айналдырсақ, жүйеге енгізсек, мынадай

маңызды тапсырмаларды іске асырамыз:

- Оқушылар тапсырмаларды орындауда

белсенділік көрсетеді;

- Оқушылардың өз ойларын айтуға

қолайлы жағдай туғызады;

- Оқушылардың оқуға деген ынтасы

артады;

- Мұғалімдер оқушылардың бір-бірінің пі-

кірлерін құрметтейтін ортаны қамтамасыз етеді;

- Сын тұрғысынан ойлауға көмектеседі;

- Сын тұрғысынан ойлаудың алғашқы

қадамдарына қолайлылық тудырады.

Аталған стратегия оқушылардың таным-

дық үрдісте тұлғаға бағытталған және сараланған

құндылықтарды жүзеге асыруға мүмкіндік туғы-

зады. Сапалы сұрақтарды қоя білуге үйрету сыни

тұрғыдан ойлаудың және жақсы сыни ойшыл бо-

лып қалыптасудың негізгі кілті болып табылады

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Әлемдегі және Қазақстандағы білім берудің

сапасы. А.Құсайынов, Алматы, 2013ж.

2. С. Мирсеитова «Оқыту ізденіс ретінде және

ізденіс оқыту ретінде» Қарағанды, 2011ж.

3. Мұғалімге арналған нұсқаулық. Үшінші

негізгі деңгей.-2015ж

4. Интербелсенді әдістемені ЖОО-да қолдану

мәселелері, Алматы-2013ж.

ТӘРБИЕЛЕНУШІЛЕРДІҢ ЗЕРТТЕУ ДАҒДЫСЫН ДАМЫТУ АРҚЫЛЫ

ОҚУ ҮРДІСІН САПАЛЫ БАСҚАРУ

Алданазарова А.Н.

Ақтөбе қаласы №41 «Назерке» мектепке дейінгі ұйымның орыс тілі пәні мұғалімі

Мектепалды даярлық білім беру жүйесі ал-

ғашқы саты ретінде мектепке дейінгі және баста-

уыш білім берудің сабақтастығы мен үздіксізді-

гін қамтамасыз етеді, 6-7 жастағы балалардың

зияткерлік және денесінің дамуы үшін жағдайлар

жасайды. Мектепке дейінгі ұйымның негізгі мін-

деті – балалардың мектепте оқуға уәжін және

оған эмоциялық дайындығын қалыптастыру.

Осыған сәйкес қазақстандық білім берудің жаңа

бейнесі жасақталуда:

қоғамдық тәжірибенің өзіндік түрі;

тарихи тәжірибені жеткізудің әмбебап

тәсілі;

адами тұлғасын дамыту мен қалыптас-

тырудың мәдени-тарихи түрі.

Мектепалды даярлық білім беру бағдарла-

масы баланың мектепте білім алу даярлығын

(әлеуметтік-психологиялық, тұлғалық, ерікжігер-

лік, физикалық және зияткерлік даярлығы) қамти

отырып, сондай-ақ баланың коммуникативтік

дағдыларының қалыптасуына, танымдық және

әлеуметтік мотивтерінің көрінуіне, қызығушы-

лығы мен білім алуға деген құштарлығының

дамуына ықпал етеді.

Бағдарлама құрылымы мен мазмұны мек-

тепке дейінгі тәрбие мен оқытудың тәрбиелік,

дамытушы, оқытушы міндеттерінің бірлігі мен

кіріктірілуі, бірізділігі, жүйелілігі, сабақтастығы

сияқты педагогикалық қағидаттар негізінде

құрылған.

Барлық іс-шаралар мен сабақтар болашақ

бірінші сынып оқушыларын оқытуға емес, олар-

дың белсенділігін, дербестігін, шығармашылық

қабілеттерін, танымдық қызығушылығын, құр-

дастарымен және ересек балалармен қарым-қа-

тынасқа түсе білу біліктерін дамытуға ерекше

мән береді.

Аталған мәселелер Е.Х.Майхнердің экспе-

рименттік зерттеулері көрсеткендей, инновация-

лық оқыту әдістері білім алушылардың белсен-

ділігін арттырып, болашақ педагог-психологтың

шығармашылық инновациялық тәжірибесі нәти-

жесінде кәсіби құзыреттілікті қалыптастырады.

Білім алушылардың 10%-ы оқығанын есте сақ-

тайды, 20%-ы естігенін жадында ұстайды, 30%-ы

көру арқылы қабылдайды; 50%-ы көргенін және

естігенін ұмытпайды; 80%-ы өздері баяндаған

ақпаратты, 90%-ы өздері атқарған іс-әрекет

мазмұнын жадында сақтайды.

Абай жетінші қара сөзінде баланың ақыл –

ой қабілеті жөнінде: Жас бала анадан туғанда екі

түрлі мінезбен туады. Біреуі – ішсем, жесем,

ұйықтасам деп туады. Бұлар – тәннің құмары, бұ-

лар болмаса, тән жанға қонақ үйі бола алмайды.

Һәм өзі өспейді. Біреуі – білсем екен, не көрсе

соған қызығып, аузына салып дәмін татып, тама-

ғына, бетіне басып қарап, сырнай керней болса

дауысына ұмтылып, одан ержетінкірегенде ит

үрсе, мал шуласа да тұра жүгіріп, «Ол неме-не?,

бұл немене?», «Ол неге үйтеді, бұл неге бүйте-

ді?» деп көз көрген, құлағы естігеннің бәрін

17

сұрап, тыныштық көрмейді. Оның бәрі жан

құмары, білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен

дегені. Баланың осы ерекшелігн дұрыс бағыттап

арнайы жаттықтыра отырып мақсатты түрде да-

мыту талапты шығармашыл адамдар санын

көбейтіп, ұлттың ұлылары еселеуге үлес қосады.

Халқымыздың ұлы ғалымы Ахмет Байтұр-

сыновтың «жақсы мұғалім деген атқа түрлі әдіс-

терді меңгеріп, соларды оқытуда қолда білу ар-

қылы ғана жетуге болады. Сонымен қатар, бір-

неше әдісті меңгеріп қана қоймай, табанда өзі қа-

жет әдісті тауып, пайдалана білу керек» деген пі-

кірі жоғарыда талған тұжырымның жалғасы

іспетті.

Шығармашылық іс әрекет шығармашылық

ойлаудан басталады. Ал шығамашылық ойлау

дегеніміз не? Ол проблеманы шешу үшін барлық

варианттарды ойдан өткізу, елес–белес бейнелер-

ді бір–бірімен байланыстыра отырып, жаңа жол,

жаңа нәтижеге жету.

Бала өмірге қандай да бір керемет

қасиетпен келсе де оқусыз, шығармашылықсыз

дамымайды.

Мектепке дейінгі білім беретін бүлдіршін-

дердің зерттеушілік қабілеттерін арттыру – заман

талабынан туындап отырған өзекті мәселелердің

бірі. Ғылымның барлық саласының жедел дамуы,

техникалық прогресс, акселерация ықпалы,

барлығы да мектепке дейінгі білім беретін

мекемесі баласының терең теориялық ойлауға

қабілеттілігін арттырып отыр.

Зерттеу қызметін ұйымдастыруда жобалар

құрылады, мақсат қойылады, психологтардың

ғылыми зерттеулері мен халықтық тәжірибедегі

адам жаратылысының табиғатпен байланысты-

лығы мен салыстырулар жасалынады. Зерттеу

барысында, мысалы, жұлдыздар белгілеріне

қарап топтастырғанда күз маусымы айларында

дүниеге келгендер орнықты, байсалды, жинақы

келеді, сонымен қатар тұйық, тік мінезді, байқа-

ғыш. Олар процесте қарым-қатынасқа бірден

түспейді, сондықтан да оларға сеніммен қарап,

мақсатты тұрғыдағы тапсырмаларды жүктей

отырып, басқалармен қарым-қатынас жасауына

әрекет ету керек. қыс мезгілінде туғандар ашық,

сөзшең, әзіл-қалжыңға бейім, төзімді, шапшаң

болады. Оларды жазалаудан аулақ болып,

дамуына әрекет жапсап, ерік беріп, отыру керек.

Сондай-ақ мұғалімдердің зерттеу бойынша

егіздер, суқұйғыш жұлдызында туғандар көңіл-

күйлері тез өзгергіш, бір идеядан екінші бір

идеяға жылдам ауысады және тапсырма

орындауда тұрақсыздық танытады.

Тыңдаушылар осындай зерттеу жобаларын

мектеп тәжірибесінде қолданып, бақылау

жасауға, оның нәтижесін зерттеуге тапсырмалар

алады.

Зерттеу ісі қазіргі кезде аясы тар маман-

дандырылыған қызмет емес, ғылыми қызметкер-

лердің белгілі топтарына ғана тән емес, сондай-

ақ бүгінгі заман адамның өмір сүру тәсіліне ен-

ген, кәсіби шеберлігін танытуда өзіндік көзқара-

сына сәйкес қызмет болып табылады. Баланы із-

денушілікке баулу, оған зерттеу дағдысы мен

білігін игерту бүгінгі білім беру саласының ма-

ңызды міндеті болып саналады. Егер әр оқушы-

ның жеке тұлға ретінде қалыптасуын ету қажет

болса, онда баланың қабілетін түрлі әрекеттерде

көрсету үшін зерттеуге дайындау қажет. Мектеп

жасына дейінгі кезеңде (3-7 ж) бала организмінің

дамуы қарқынды түрде өтеді. Бала организмінің

жалпы өсумен қатар жекелеген мүшелерінің ано-

томиялық түрде дамуы, олардың функциялары-

ның жетілуі де байқалады.

Ерте сәбилік шаққа қарағанда баланың

әлеуметтік орны өзгереді, енді оның жасына сай

кейбір қарапайым өздігінен атқарылатын міндет-

тер пайда болып, үлкендерден тәуелділігі азаяды.

Балабақшаға барса, белгілі бағдарлама бойынша

баланы жүйелі оқыту мүмкіндігі туады.

Бала дамуының ерекшелігі оған тән іс-

әрекет түрлерінен, әсіресе сюжеттік-ролдік

ойындардан көрінеді. Бала өзімен қатар басқа

балалармен қарым-қатынас жасай бастайды.

Бұл кездегі баланың жетекші іс-әрекеті–

ойын. Ойынның арқасында балада сапалы

психологиялық өзгерістер пайда болады, онда

үйрену әрекетінің негіздері қаланады.

Д.Б.Элькониннің айтуынша, бұрынғы

кезде балалар тек 5-6 жасқа дейін ғана ойнап,

кейін үлкендермен жұмысқа кірісіп,

материалдық игілікті өндіруге үлес қосады.

Осыған орай, мектепке дейінгі мекемеде

ұйымдастырылатын сабақтар барысында балалар

зерттеу жұмысының толық циклын жүргізеді.

Алдымен зерттеу тақырыбын таңдағанда,

балаларға қызықты болатынын, сол затты көре

алатындай, ұстай алатындай мүмкіндік болуы

қажет. Оның мақсаты – таңдалған зат бойынша

жан-жақты ақпаратты жинастырып, шағын

баяндама дайындайтынын алдын-ала түсіндірілуі

керек. Қалай жұмыс істейміз? – деген сұрақтар

туындайды. Әрине, бұл жұмыс түрі кішкентай

оқушылар үшін күрделі және жаңа. Оларға

айтып түсіндіру қажет ақпаратты табу үшін

көптеген тәсілдер бар екенін (біз үшін ол зерттеу

әдістері деп аталады).

Білім алушылардың зерттеу дағдыларын

дамытуға бағытталған іс-шаралар жоспарлы

ұйымдастырылып, ата-аналарға, психологке, тәр-

биешілерге жекеленген балалардың даму ерек-

шеліктері мен қабілеттерін ескере отырып,

арнайы ұсыныстар беріледі. Әр жауаптан кейін

бүлдіршінді мадақтап, ынталандыру шарт.

18

Тәрбиешілердің басты мақсаты – ол бала-

лардың танымдық қызығушылығын қалыптасты-

ру. Яғни, ойлау қабілетінің ерекшеліктерін дамы-

ту, таным белсенділіктерін арттыру, қызығушы-

лығын дамыту, барлық оқушыларға берілетін

тапсырмалардан ерекше, күрделі тапсырмаларды

беру, көбірек ойландыру, танымдық, логикалық

ойындар беру арқылы қызығушылығын үстем-

деу, проблемалық сұрақтармен мәселелерді ше-

шуді, өз бетімен жұмыс істеуге үйрету, зерттеуге

баулу. Мұғалім өз жұмысында оқушының бар-

лық мүмкіншілігін, белсенділігін көрсетуге жол

ашып, алынған білімі мен біліктілігі дұрыс қол-

дана білуге үйрету, берген материалдың ең

түйінді негізін, құндылығын табуға, өз бетінше

қорытынды жасай білуге, зерттеушілікке, шығар-

машылыққа баулу үшін түрлі әдіс-тәсілдер қол-

дануы керек. Оқушы өзі оқып, өзі зерттесе өзін-

өзі тексеріп, өз қатесін өзі түсінсе ғана жоғары

жетістіктерге жетуге болады.

Мектептердің, ата-аналардың және мұға-

лімдердің өздерінің кішкентай азаматтарынан

күтетінен үміттері жоғары деңгейде екені барша-

ға мәлім. Сондықтан, қоғамдық ортада өз ойын

еркін де толық жеткізе білетін, бәсекеге қабілеті-

мен құзыретті, шығармашыл, кез келген іс-әре-

кетке жан-жақты көзқараспен қарайтын, білімді

тұлғаны дамыту және қалыптастыру мұғалімнің

басты мақсаты деп ойлаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Зимняя И.А. Педагогическая психология.

Ростов н/Д., 1997.– 480 с.

2. Челышкова М.Б. О возможных направлениях

мо-дернизации образовательных стандартов

//Проблемы качества образования. Книга1

//Материалы научно-методической конф. –

Москва-Уфа: Иссл.центр проблемы качества

под-ки спец-тов, 2001. С.131-135.

3. Соловьев В.С. Методология и методика педа-

гогических исследований.-М.: Педагогика,1986.-

144с.

БАЛАБАҚШАДА ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Кульмурзина Г.С.

Ақтөбе қаласы №7 «Гүлдер» тобының тәрбиешісі

Баланың өмірге қадам басардағы алғашқы

қимыл әрекеті – ойын, сондықтан да оның мәні

ерекше. Қазақ халқының ұлы ойшылы Абай

Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала

бола ма?» деп айтқандай баланың өмірінде ойын

ерекше орын алады. Жас баланың өмірді тануы,

еңбекке қатынасы, психологиялық ерекшеліктері

осы ойын үстінде қалыптасады. Ойынды зерттеу

мәселесімен тек психологтар мен педагогтар ғана

емес, философтар, тарихшылар, этнографтар

және өнер қайраткерлері мен бала тәрбиесін

зерттейтін ғалымдар да шұғылданды. Көптеген

жазушылары бала ойынының психологиялық

мәнін және ойынға тән ерекшеліктерді көркем

бейнелер арқылы суреттегені де мәлім.

Адам іс әрекетінің ерекше бір түрі –

ойынның пайда болуын зерттеушілердің біразы

өз еңбектерінде өнер және ойын көркемдік іс-

әрекеттің алғашқы қадамы деп түсіндіреді.

Ойында шындықтың көрінісі, оның бейнелі

сәулесі қылаң береді. Жалпы ойынға тән нәрсе

өмірдің әртүрлі құбылыстары мен үлкен-дердің

түрлі іс-әрекеттеріне еліктеу екені белгілі.

Ойынның шартты түрдегі мақсаты бар, ал сол

мақсатқа жету жолындағы іс-әрекеттер бала үшін

қызықты. Балаларға ақыл-ой, адамгершілік, дене

шынықтыру және эстетикалық тәрбие берудің

маңызды тетігі ойында жатыр. Ойын барысында

балалар өзін еркін сезінеді, ізденімпаздық,

тапқырлық әрекет байқатады. Сезіну, қабылдау,

ойлау, қиялдау, зейін қою, ерік арқылы түрлі

психикалық түйсік пен сезім әлеміне сүңгиді.

Ойын баланың көңілін өсіріп, бойын

сергітіп қана қоймай, оны өмір құбылыстары

жайлы таным-түсінігіне де әсер етеді. Балалар

ойын арқылы тез тіл табысып, жақсы ұғысады,

бірінен-бірі ептілікті үйренеді. Ойын үстінде

дене қимылы арқылы өзінің денсаулығын

нығайтады. Халқымыз ойындарға тек балаларды

алдандыру, ойнату әдісі деп қарамай, жас

ерекшеліктеріне сай олардың көзқарасының,

мінез-құлқының қалыптасу құралы деп те

ерекше бағалаған.

Балалар ойынында кейде өлең-тақпақтар

жиі кездеседі. Ол өлең-тақпақтардың негізгі мақ-

саты тапқырлыққа, шапшаңдыққа, ептілікке бау-

лу, қиялына қанат беріп, ойын ұштау, өз бетімен

іскерлікке, қысылған жерде дұрыс шешім

қабылдауға тәрбиелеу. Бұған қоса, кез-келген

ойынның аяғында жеңу бар да, жеңілу бар.

Жеңгендер әрі қарай өз биігінде қалуға тырысса,

жеңілгендер айтып тартады. Ол көбінесе, тақпақ

айту, ән салу, би билеу түрінде болады. Бұдан

қай ойынның да түпкі нысанасы балалардың

бойында өнердің нұрын себу, өлең, тақпақ айтуға

төсілдіру екенін аңғару қиын емес.

19

Жалпы, ойынның қандай түрі болмасын,

атадан балаға, ұрпақтан ұрпаққа ауысып

отырады.

Ойын арқылы бала тілін дамыту.

Ойын балалар үшін айналадағыны танып

білу тәсілі.

Ойын көбінесе серуен кезінде ұйымдасты-

рылады. Сондыктан аулада арнаулы құрылыстар,

ғимараттар (кемелер, автобустар), көптеген құ-

рылыс материалдары күректер, доптар, секір-

гіштер болуға тиіс. Ойын сонымен бірге сабақ

кезіндегі оқытумен де тығыз байланысты. Ойын

ешқашанда өзінің қызықтылығын жоғалтпайды,

тек оның мазмұны, сипаты өзгереді. Ойындар

мазмұнына қарай, өзіне тән ерекшеліктеріне

қарай сюжетті-рольді, драматизиялық, дидакти-

калық құрылыс ойындары, қимылды ойындар,

ұлттық ойындар болып бөлінеді.

Дидактикалык ойынның нәтижесіне кан-

дай жолмен болса да жету емес, балардың білім-

ді игеру, акыл-ой кызмет дамыту да, өзара қа-

рым-қатынас жасауда жеткен жетістіктерін көр-

сетеміз. Дидактикалык ойындарда да балалардың

алдына қандай да бір міндеттер қойылады, олар-

ды шешу ушін назарды жұмылдыру, ерікті зейін

қою, ережесін ой елегінен өткізе білу т.б. Олар

балалардың түйсік жене қабылдау қабілеттерін

дамытуға, ұғымдарын калыптастыруға, білімді

меңгеруге көмектеседі, Дидактикалық ойындар

айналамен табиғатпен таныстыру сабағында жиі

қолданылады. Дидактикалык ойындар топ

бөлмесінде, аулада, залда, учаскеде өткізіледі.

Дидактикалык ойынның орталығы ойыншықтар

мен ойын құралдары.

Әрбір топта дидактикалық тұрғыдан жаб-

дықталған қуыршақ, оның күнделікті тұтынуына

керекті барлық заттардың комплекттері болу ке-

рек. Үстел үсті ойындарға лото, домино, такы-

рыптык ойындар («қайда не істейді?» «Бұл кімге

керек?» т.б.) пазылдар, легол әр қимыл белсен-

ділігін, ептілікті талап ететін ойындар («ұшатын

қақпақтар», «қаздың балапаны», «Нысанаға

тигіз»т.б.), мозаика типтес ойындар жатады.

Қимыл ойындары балалардың қозғалысын

жүгіру, секіру, өрмелеу, лақтыру, қағып алуды

жаттықтыруға, дамытуға жене жетілдіруге мүм-

кіндік береді. Қимыл ойындары баланың жүйке -

психикалык дамуына, жеке басының аса маңыз-

ды салаларының қалыптасуына да үлкен әсер

етеді. Қимылды ойында ережелер ұйымдастыру-

шы роль аткарады, олар ойынның барысын,

жүйелілігін, ойнаушылардың қарым -

катынасын, баланың мінез - құлқын анықтайды.

Қимыл ойындары үйдің ішінде және сер-

уен кезінде бірнеше баламен немесе бүкіл топпен

өткізіледі. Олар сондай - ақ дене шынықтыру

сабақтарының кұрамына енеді. Балалар ойынды

игерген соң өздігінен ойнай алады. Қимылды

ойындарды ұлттық ойындар желісінде ұйымдас-

тыруга болады. Мысалы: «Соқыр теке»,

«Көкпар», «Асық», «Бәйге», «Тақия тастамак»

т.б. ойындар жатады. Баланың бірінші даму

кезеңі ойын аркылы жетіледі.

Сол сияқты ойындар да топта жас ерек-

шелігіне сай жургізіледі. Ойын балаларға сабақта

да, серуенде де өте қажет, өйткені бала жәй дем

алып отырғанның өзінде де ойын үстінде бола-

ды. Қимылды ойындар баланың барлық жас

кезеңінде өтеді.

Ойын — балалардың тілді үйренуге деген

сенімін оятады. Рольдік ойындарда барлық бала-

ларға бірдей роль тиеді де, бір-бірімен міндетті

түрде қарым-қатынасқа түсіп, сөйлеседі. Балалар

белсенді жұмыс істеп, бір-біріне жәрдем беріп,

жұмыстарын мұқият тыңдап, өздерін және бір-

бірін бағалайды, ал тәрбиеші тек бағыттаушы

болады.

Рөлдік ойындардың негізгі талаптары:

Ойын балалардың тілге деген қызығушы-

лығын арттыруы қажет. Сонымен қоса, ең басты-

сы балалар өздеріне лайықты рольді өзі тандап

алған жөн. Сонда ғана олардың ойыны да, тілі де

нанымды және сенімді шығады.

Рольдік ойындарға топ болып қатысқан

дұрыс.

Бала өзін рөльде неғұрлым еркін сезінетін

болса, ол соғұрлым қызыға ойнайтын болады.

Осындай шарттар бойынша дайындалған

материалдар қолданылса ойын соғұрлым жоғары

тиімділік береді.

Бастапқы кезде тәрбиеші балалардың

ынта-жігерін бақылағаны жөн.

Біртіндеп ол бақылаушы бола бастайды.

Кейде тәрбиешінің өзі де, басты рөлден

басқа кез-келген рөлде ойнауына болады, тек ол

рөль топтағы тіл қатынасын дұрыс бағыттап

отыратындай болсын.

Тәрбиеші көмек қажет ететін балаға

жақындап, жұмысына жәрдем беруіне болады.

Ойын барысында тәрбиеші баланың

қатесін бірден түзетпейді, тек білдіртпей өзіне

ғана түртіп алады да, келесі сабақта осындай

қателермен жұмыс істейді.

Рөлдерді бөлу. Рөлдердің сипаттамасы тү-

сіндіріліп айтылады. Адам туралы мәлімет бе-

рілсе: ақ көңіл, адал, жалқау деп сипаттама бері-

леді. Бала өзінің ойнайтын бейнесін тез елестету

үшін ойын шарты дұрыс және нақты түсіндірілуі

қажет. Әдетте ойнайтын рөл туралы көп айтудың

да қажеті жоқ, себебі бала өз рөлін шығару үшін

жеке шығармашылық мүмкіншілігін көрсету

керек, ол үшін уақыт беру керек. Рөлдерді тәр-

биеші бөледі, кейде балалардың қалауларына да

ерік берген жөн, себебі қазақ тілін өзі қанша-

20

лықты біледі, соғаң орай өздеріде рөлді тез

тандайды. Өткізген ойынға қорытынды жасаған

кезде тәрбиеші дұрыс тәсіл қолданып, әсіресе,

алғашқы мадақтауда абай болғаны жөн. Өйткені,

баланың ынтасын жоғалтады. Талдауда алдымен

жақсы жақтарын айтып, содан кейін ғана

кемшіліктерге тоқталу қажет.

Рөлдік ойындардағы тәрбиешінің орны.

Ойын барысында тәрбиеші рөлі үнемі өзгеріп

отырады.

Егер мүмкін болса, ойын барысын бейне-

таспаға немесе магнитофон лентасына жазып ал-

ған жөн. Артынан балалармен бірге көріп, тың-

дап отырып, барлық ойынды немесе кейбір тұс-

тарын талдаған өте тиімді. Себебі, мұнда тәр-

биеші ойынға дайындық кезіндегі жіберіп алған

қателіктерін байқайды да, келесі жолғы ойын-

дарда осындай кемшілікгерге жол бермейді, есте

сақтайды.

Драматизацияланған ойындар

Ойын – баланың білім-білік дағдысын қа-

лып-тастыратын тәрбие құралы. Балабақша бала-

лары болашақ иесі болғандықтан дүниежүзілік

мәдениетті танитын, өзінің төл мәдениетін біле-

тін, сыйлайтын, рухани дүниесі бай, саналы

ойлайтын деңгейі жоғары білікті болуы міндетті.

Ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы жинақтаған

тәжірибесін, мәдениетін жасөспірімдер бойында

саналы сіңіріп, қоршаған ортадағы қарым-қаты-

насын, мінез-құлқын, өмірге деген көзқарасын,

бағытын дұрыс қалыптастыру тәрбиеге байла-

нысты. Мектепке дейінгі мекемелерде адамгер-

шілік тәрбиесі тәрбиелеу және білім беру үрді-

сінде әр түрлі іс-әрекеттер арқылы жүзеге асы-

рылады. Олармен ойынның әр түрін ұйымдас-

тыра отырып, бір-біріне деген қайырымдылық,

мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық

сезімдерді тәрбиелеуге болады. Ал балаларды

қоршаған ортамен таныстыру, тіл дамыту, таби-

ғатпен таныстыру, бейнелеу өнері сабақтарында

өлітірі табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендер-

дің еңбегіне қызығу мен сыйластық сияқты адам-

гершілік сапалары қалыптастырылады. Қазақ

ауыз әдебиетіндегі, әсіресе, балалар фольклорын

дамытушы негізгі бір сала–балалар ойыны. Ойын

– балалар өмірінің нәрі, яғни оның рухани

жетілуі мен табиғи өсуінің қажетті алғы шарты

және халықтың салтын үйренуде, табиғат құбы-

лысын тануда олардың көру, есту, сезу қабілет-

терін, зейінділік пен тапқырлықтарын дамытады.

«Адам өркениетке бейім болуы үшін балалық

шақты бастан кешуі міндетті, егер ойын мен қы-

зыққа толы балалық шақ болмаса, ол мәңгілік

жабайы болып қалған болар еді» деп

К.Чуковский бала денесінің дамуы мен ой-дү-

ниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді

екендігін атап көрсеткен. Қазақ халқының жыл-

дар бойы атадан балаға жалғасып, қалыптасқан

ұлттық дәстүрі, әдет-ғұрпы, тәрбие мектебі бар.

Баршамызға белгілі, ойын арқылы баланың дене

құрылысы жетіліп, өзі жасаған қимылына сенімі

артады. Баланың бойында ойлау, тапқырлық,

ұйымдастырушылық, шыдамдылық, белсенділік

қасиеттер қалыптасады. Ойын дегеніміз – жатты-

ғу, ол арқылы бала өмірге әзірленеді. Ойын –

мектеп жасына дейінгі балалардың негізгі іс-

әрекеті. С.Торайғыров: "Дидактикалық ойын ба-

рысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үр-

дістері дамып, балалар музыкалық ойыншықтар

мен әр түрлі саздық аспаптардың дыбыс шығару

ерекшелігін ажыратуға, заттарды пішініне, түсі-

не, көлеміне қарай іріктеуге, әр түрлі қимылдар-

ды орындауға үйренеді." Ауызша ойналатын

дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді

білдіретін дауыс ырғақтарына еліктеу қабілеттері

жетіледі. Ертегі немесе әңгіменің мазмұны

бойынша бөлек-бөлек суреттерді пайдаланғанда

оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін байқа-

ғыштық пен тапқырлық көрсетеді. Қимыл-қозға-

лыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақ-

пақтар қолданады. Бұндай ойындарда балалар-

дың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып қалып-

тасады, кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйрене-

ді, батылдық, тапқырлық, қайраттылық, достық,

жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын ережесіне

бағына білу сияқты адамгершілік сапалар тәр-

биеленеді. Бала өмір құбылыстарына, адамдарға,

жануарларға деген ынтасын, қоғамдық мәні бар

іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы

қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі

болсын балалардың адамгершілік тәрбиесінің

дамуында маңызды рөл атқарады. Баланың

өмірге қадам басардағы алғашқы қимыл-әрекеті

– ойын, сондықтан да оның мәні ерекше. Қазақ

халқының ұлы ойшылы Абай Құнанбаев: «Ойын

ойнап, ән салмай, өсер бала бола ма?» деп айт-

қандай баланың өмірінде ойын ерекше орын ала-

ды. Жас баланың өмірді тануы, еңбекке қатына-

сы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын

үстінде қалыптасады. Көптеген балалар жазушы-

лары бала ойынының психологиялық мәнін және

ойынға тән ерекшеліктерді көркем бейнелер

арқылы суреттегені де мәлім. Адам іс-әрекетінің

ерекше бір түрі – ойынның пайда болуын зерт-

теушілердің біразы өз еңбектерінде өнер және

ойын көркемдік іс-әрекеттің алғашқы қадамы

деп түсіндіреді. Ойында шындықтың көрінісі,

оның бейнелі сәулесі қылаң береді. Жалпы

ойынға тән нәрсе өмірдің әртүрлі құбылыстары

мен үлкендердің түрлі іс-әрекеттеріне еліктеу

екені белгілі. Ойынның шартты түрдегі мақсат-

тары бар, ал сол мақсатқа жету жолындағы іс-

әрекеттер бала үшін қызықты. Балаларға ақыл-

ой, адамгершілік, дене шынықтыру және эстети-

21

калық тәрбие берудің маңызды тетігі ойында жа-

тыр. Ойын барысында балалар өзін еркін сезі-

неді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекет байқата-

ды. Сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою,

ерік арқылы түрлі психикалық түйсік пен сезім

әлеміне сүңгиді. Баланың ойыныңда да белгілі

дәрежеде тиісті жұмыстағыдай жауапкершілік

болуға тиіс. Олардың негізгі айырмашылығы тек

мынада: баланың ойыны нақты материалдық

рухани байлықты көздемейді, ал жұмыс ондай

игілікті өндірудің негізгі жолы екені айқын.

Баланың қуанышы мен реніші ойыңда айқын

көрінеді.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Қаженбаева А.Е. Бала танымын ойынмен

дамыту. /А.Е.Алдабергенова. // Бала мен

балабақша. – 2002. - №1. – 9 бет..

2. Омарова Р. Шығармашылық – басты мақсат

//Бастауыш мектеп. – 2006. - №3. – 30-32 бет.

ТЕАТРДЫҢ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУҒА ТИГІЗЕТІН

ӘСЕРІ

Ташранова А.М.

Ақтөбе қаласы №24 «Аққу» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Балалар балабақшадан ең алдымен тәрбие-

сі мен білімін алады. Бүлдіршіндердің білімді,

білікті, саналы болуында ойынның алатын орны

ерекеше. Оның жан-жақты дамып, жеке тұлға

болып тәрбиеленуіне, тілінің дамуын ойындар

арқылы жетілдіруге болады. Баланың тілін

дамытып, қалыптастыруда ойынның маңызы зор.

Ойын баланың оқуға деген ынтасын аттыратын

әдіс. Бүгінгі таңда дидактикалық, сюжеттік,

спорттық, ұлыттық және шығармашылық ойын-

дарды пайдалану маңызды. Ойындар арқылы

баланың дұрыс және ұғынықты сөйлей білуін,

сондай-ақ ойын жағдайлары арқылы олардың

зейіні мен ынтасын аттыруға болады. Баланың

тілін дамыту барысында ойын түрлерін және

өзара сөйлесу үлгілерін қолданған дұрыс.

Балалардың тілін жаттықтыру үшін, қазақ

хал-қының асыл сөздерімен сусындата отырып,

әрбір сахналық қойылымның алдында қазақ ән-

дерін, қазақтың ауыз әдебиетіндегі өтірік өлең-

дерді, мақал-мәтелдерді, жаңылтпаштарды,

санамақтар мен жұмбақтарды, түрлі ұлттық

ойындарды маңызы зор болып табылады.

Теарт әр балаға қуаныш ұмтылмас әсер

сыйлайды, оның көркемдік талғамын, еліктеуі

мен қиялын дамытады. Әдетте адамның жеке ба-

сының қасиеттері бас жасқа дейін қалыптасады

екен. Сондықтан да балалардың жан-жақты қа-

лыптасуы үшін мектеп жасына дейінгі бүрдір-

шіндердің бойына жақсы, жағымды қасиеттерді

сіңіре білу керек. Әр бала бір нәрсеге құмар,

қызыққыш, ол өзінің айналасында болып жатқан

өзгерістерді, тамаша құбылыстарды сезінуге

тырысады.

Тіл дамыту материалдарды тақырыптық

жүйеде берілгендіктен әрбір тақырып мазмұнына

сәйкес ауыз әдебиеті үлгілері сұрыпталып бері-

леді. Ондағы мақсатымыз балалардың білімін

бекітуде сөздік қорын байытуды көздей отырып,

жаңа сөздерді талдатып, мағынасын түсіндіру.

Сонымен қатар жұмбақ, мақал-мәтел баланың

мәнерлі сөйлесуге үйретуді.

Қазақтың белгілі ғалым-ағартушылары ба-

лаларға халық ойындарының білім берудегі тәр-

биелік мәнін, өткен ұрпақтың дәстүрі мен тари-

хын құрметтеп, эстетикалық, адамгершілік қа-

сиеттерінің дамуына, сөздік қорының баюына

қосатын үлестері жоғары бағаланады. Тілді да-

мыту мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру жұ-

мыстарының негізгі болуы тиіс, өйткені баланың

сөздік қорының нығаюы оның танымдық

қабілетін аттырып, сана-сезімін кеңейтеді.

Бала тілінің дамуы негізінен эмоциялық

ортаға, әр баланың отбасында қалыптасқан әкесі

мен анасының, атасы мен әжесінің, үлкен мен кі-

шінің қарым-қатынасын тығыз байланысты бола-

ды. Баланың өзге адамдармен қарым-қатынасы-

ның негізгі де отбасына да байланысты болады

екенін біз әрине жақсы білеміз. Қазіргі таңда

техниканың жақсы дамуына байланысты ата-

аналарға мүмкіншілік кеңейе түсуде. Теледидар,

ғаламтор арқылы көрсетілетін ертегілер мен

қойылымдар, ойындар баланың тілдік дамуына

өз әсерін тигізері сөзсіз.

«Балапан» телеарнасының көрсететін бағ-

дарламаларының өзі балаларға үлкен жақсы жа-

ғынан әсерін тигізеді. Ондағы халық ертегілері,

әндер ырғақты сөйлеу үлгісін береді, балалардың

ана тілінің көркемділігімен бейнелілігімен таны-

сады, бала бейнені тез есінде сақтап қалады.

Мектеп жасына дейінгі балалар ертегіні оқыған-

нан гөрі әңгімелеуді жақсы қабылдайды. «Шал-

қан», «Бауырсақ», «Жеті лақ», «Үш аю», «Қар-

шақыз», т.б ертегілерін. Мысалы: «Шалқан»

ертегісін айтып беру арқылы балаларды ертегіні

мұқият тыңдауға, шығармаға қызығушылықта-

рын танытуға, ертегіні қайталап сахналауға

үйрету, бақшада не өсетіні туралы ұғымдарын

22

қалыптастыруды. Сонымен қатар бірлесіп өзара

көмек көрсетуге тәрбиелеу. Сол сияқты «Жеті

лақ» ертегісі арқылы үлкеннің, әке-шешенің айт-

қанын екі етпей тыңдауға, және де өзге аламдар-

ға есікті ашпауға үйрету. Балалардың адамгер-

шілік қасиеттерін тәрбиелеу. Адамдар, жануар-

лар және құстардың әреттерін ойын арқылы

жеткізуге болатынын білеміз. Балаладың негізгі

эмоциясы (күн шықты-балалар қуанады, күледі,

алақандарын соғады, орындарынан секіреді).

Сонымен түйіндей айтарымыз, мектепке

дейінгі әр түрлі топтардағы балалардың тілін

дамытуда ойындарды тиімді пайдалану осы ба-

ғыттағы атқарылатын игі іс-шаралардың нәтиже-

сіз қалмайтындығын айқын дәлелі деп санаймын.

Соның нәтижесінде өзі көрген жағдайларды, от-

басылық тұрмыс пен қызмет түрлерін жаңғыр-

тады. Ойынның тәрбиелік маңызы мынады: ол

баланы зеріктікке, білгірлікке баулиды, ұлыттық

ойындар, оның ішінде ата-бабаларымыздың баға

жетпес құнды қазыналарына деген көзқарасын

құрметтеуге, сөз әсемдігін сезінуге үйретеді,

сөздік қорын байыта түседі.

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС СТИЛДЕРІ

Торебекова Э.А.

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ филиалы

Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институттың

«Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының меңгерушісі

Білім беру жүйесін ізгілендіру қазіргі

кезеңдегі даму жағдайында педагог кадрлардың

жалпы және кәсіби даярлығына, олардың жеке

шығармашылығына жоғары талаптар қоюда.

Қандай да бір қызметте іс-әрекеттің жеке

стилі – кәсіби еңбектің жеке даралану үдерісінің

негізгі сипаты болып табылады. Кәсіби маман-

ның өз стилінің болуы, бір жағынан - оның кәсі-

би әрекеттің объективті нақтыланған құрылы-

мына бейімділгенін көрсетсе, екінші жағынан -

өз жеке даралығының толық ашылу мүмкіндігін

сипаттайды.

Педагогикалық әрекет–күрделі, әрі көп-

жақты. Оның көптеген компоненттерінің ішінен

үш негізгісін бөліп көрсетуге болады: мағынасы,

әдістемесі және әлеуметтік-психологиялық ком-

поненттері. Осы үш компоненттің біртұтастығы

мен өзара байланысы педагогикалық жүйенің

міндеттерінің толық жүзеге асуын қамтамасыз

етеді. Бұл бірліктегі негізгі компонент-әлеумет-

тік-психологиялық, яғни педагоги-калық қарым-

қатынас, соның негізінде қалған екеуі жүзеге аса-

ды. Негізгі тәрбиелік өзара қатынастардың жүйе-

сі қарым-қатынас үдерісінде қалыптасады, тәр-

бие және оқыту үрдісінің тиімділігіне тікелей

әсер етеді. Қарым-қатынас педагогикалық әре-

кеттің негізгі әсер етуші құралы болып саналады.

Оқу-тәрбие үдерісіндегі педагогикалық

қарым-қатынастың ролі мен мағынасы туралы

көптеген белгілі ғалымдар ой-пікірлер айтқан.

Мысалы, А.С.Макаренконың мұғалімге педаго-

гикалық шеберлік пен педагогикалық қарым-қа-

тынас техникасын меңгеру қажеттілігін көрсете

отырып: «...адам, бала келбетін (бет-әлпетін) оқи

білу қажет... Жан дүние қозғалыстарының белгі-

лері туралы келбеттен оқи білудің еш құпиясы,

таң қаларлығы жоқ. Педагогикалық шеберлік

тәрбиешінің дауыс ырғағы мен өзінің бетәлпетін

басқара алуында... Рөлге кіре алмайтын адам

мұғалім бола алмайды. Бірақ ол шынайы болуы

тиіс...» деген пікірлерін ескермеуге болмайды /1/.

Ал ғалым В.А.Сухомлинский: «Абай болыңыз-

дар, сөздеріңіз нәзік тәнді осып өтетін қамшы

ретінде болмасын, оның нәтижесінде бала жа-

нында мәңгілік жара қалуы мүмкін...» дей оты-

рып, педагогикалық қарым-қатынас үрдісінде

кездесетін «адаспа» мұғалімдердің «ащы

дауысын» бәсеңдетуді сұранады /2/.

Педагогикалық қарым-қатынас оқу-тәрбие

үдерісінде оқушы тұлғасына әсер етуші құрал

ретінде қызмет етеді. Педагогикалық қарым-

қатынас - өзіндік ақпарат алмасуы бар, коммуни-

кативтік құралдардың көмегі арқылы өзара қаты-

настар мен тәрбие құралдарын жүзеге асырушы

біртұтас жүйе болып табылады. Мұндағы күрде-

лі міндеттердің бірі – нәтижелі қарым-қатынасты

жүзеге асыру, ол үшін педагог бойында комму-

никативтік біліктерді дамытудың маңызы зор.

Қарым-қатынас басқа біреудің жан дүние-

сіне, «мен» ұғымына ену. Бұл оңай емес, өйткені

өзіне ұқсамайтын басқаның жан дүниесіне ену

үшін психологиялық дайындық қажет. Сондық-

тан қарым-қатынасты ұйымдастыруда субъекті-

нің психологиялық жағдайын ескеру өте маңыз-

ды болып табылады. Өйткені, субъектілердің кез

келген қарым-қатынасы психологиялық кеңістік-

те өзгеріс туғызады. Кез келген ересек адам бала-

мен қарым-қатынаста оның психологиялық ерек-

шелігін ескеріп, оған уақыт беруі керек. Қарым-

қатынас көлденең жазықтықта (мұғалім мен оқу-

шы бірдей) және тік жазықтықта (мұғалім оқу-

шыдан биік) болады. Көлденең қарым-қатынас

23

жемісті, ал тік қарым-қатынас үнемі оқушыны

қарама-қарсылыққа итермелейді. Көлденең қа-

рым-қатынасқа жету үшін біріншіден, оқушыны

ойша қатар қою, екіншіден, оқушыға жоғарыдан

төмен қарамауға дағдылану қажет. Біріншіні іске

асыру жеңіл, ал екіншісі ыңғайсыз, өйткені мұға-

лімдер оқушыларды бақылау үшін орын-дарынан

тұрып қарым-қатынас жасайды. Бірақ, ере-сектер

көлденең қарым-қатынастың аса қажет екенін

іштей сезеді, олар баламен еңкейіп сөйлеседі,

олармен қатарласып отырады, алдына

отырғызады.

Сырттай қарағанда қарым-қатынас дең-

гейіне ешкім көңіл аудара қоймағандай болып

көрінуі мүмін. Сөйтсе де, екінші адамның өзіне

деген қарым-қатынасын бірден сезесің және

қабылдайсың, ал егер оны тануда қателессең,

қарым-қатынас күрделене түседі немесе оның

бұзылуына әкеп соғады. Қарым-қатынаста арақа-

шықтықты сезу қиын емес. Бұл үшін сөйлесіп

отырған адамдарды бақылап отырып, олардың

бір-біріне деген көзқарасын аңғаруға болады.

Арақашықтық - өзгермелі құбылыс, ол оқушы-

лардың жасының өзгеруіне қарай жылжымалы

болады.

Соңғы кездерде психологиялық зерттеу-

лерде қарым-қатынас жасаушылардың аралы-

ғындағы қашықтықтың, серіктестің отырысының

коммуникативтік мәніне көңіл аударуда. Амери-

калық қарым-қатынас психологиясында бұл

бағыттағы зерттеулерге проксемика – деп ат

қойылды. Проксемика бойынша қарым-қатынас-

ты төрт түрге бөлуге болады, олар: көңіл-күйлік,

жеке бастық, әлеуметтік, көпшілік. Алғашқы екі

арақатынас жақын достық байланысты аңғарта-

ды, ресми қатынастағы адамдар әлеуметтік

тұрғыны ұстанады, ал көпшілік арақатынас бөтен

адамдармен араласу болып табылады. Әрбір

адамның өзіне ғана тән қалыптасқан қарым-

қатынас стилі болады /3/.

Қарым-қатынас стилі дегеніміз не? Ол

қалай қалыптасады?

Осы тақырыптағы ең алғашқы тәжірибелік

зерттеулерді 1938 жылы неміс психологы Курт

Левин жүргізген. Ал қазіргі кезде педагогикалық

қарым-қатынас стилінің көптеген түрі анықтал-

ған, солардың негізгілеріне тоқталып өтейік.

Авторитарлық стиль – қатаң басқару тен-

денциясы және бақылау формасымен сипатта-

лады. Басқа әріптестеріне қарағанда бұйрық беру

жолын көп қолданады. Мұндай стилді педагог

жұмыс мақсатын тек өзі анықтап қана қоймай,

сонымен қатар тапсырманың орындалу жолда-

рын, кім кіммен және қай топта жұмыс жасау

керектігін нқты анықтап береді. аталмыш стиль

ынталану әрекетін бәсеңсітеді, себебі оқушы

орындап отырған жұмысының мақсатын, жұмыс

кезеңдерінің функцияларын және алда не күтіп

тұрғанын ұғына алмайды. Бұл стиль жалпы ал-

ғанда тиімсіз болып табылады. Педагог ұжымы

және оқушылар айтқанды жасауға үйреніп; бел-

сенділік, инициатива көрсетуге дағдыланбайды:

көбіне жалтақ болып, жағымпаздық жолға түседі.

Оқушының позитивті мүмкіндіктеріне мұғалім-

нің сенімсіздік танытуы жұмысқа деген қызығу-

шылығын күрт төмендетеді. Оқушы тарапынан

көрсетілген әрбір ынталану үрдісін авторитарлы

педагог «өз бетімен кету» деп қабылдайды.

Зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей мұндай

мінез-құлық өз беделін жоғалтып аламын деген

қорқыныштан туындайды.

Немқұрайлық стилі – оқу-тәрбие үдерісін-

де болып жатқан құбылыстардан, жауапкерші-

ліктерден өз басын алып қашу. Зерттеу нәтиже-

лері бұл стиль барысында жұмыстың ауқымы-

ның төмен орындалуы мен сапасының болмауын

көрсетеді. Бұл жағдайда педагог оқушының әре-

кетіне араласпауға тырысады, тапсырмаларды

тек формалды тұрғыда бере отырып, басқару

жауапкершілігінен бас тартады. Мұғалімнің сөзі

бір жақта, ісі екінші жақта, қойған талаптары

тұрлаусыз болып, ұжым мүшелері мен

оқушыларды ашу мен ызаға толтырады.

Демократиялық стилде ең бірінші орында

фактілер бағаланады. Бұл стилдің ерекшелігі

жұмыс және оны ұйымдастыру барысында топ

талдауға немесе тағы басқа да тапсырмаларға

белсенді қатыса алады. Нәтижесінде субъекті-

лердің өздеріне деген сенімділіктері артып, өзін-

өзі басқаруға деген сенімділіктері артады. Егер

авторитарлық стилде топ мүшелері арасында бір-

біріне деген қарама-қарсы қатынастар болса,

демократиялық стиль керісінше ұжым мүшелерін

жақындатып, өзара түсініспеншілікке шақырады.

Педагог жұмыс барысында ұжымға арқа сүйеп,

оқушылардың өз бетімен жұмыс жасау қабілет-

терін ынталандырады, оқушы тарапынан айтыл-

ған сын-пікірлерді дұрыс қабылдап, шыдамды-

лық танытады. Демократиялық стильдегі педаго-

гикалық қарым-қатынас пайдалы келеді. Оқушы-

лар өз бетімен инициатива, белсенділік көрсетіп,

мұғалімнен үрікпей, жасқанбай, еркін ұстап,

онымен бірігіп жұмыс жасауға әдеттенеді.

Бірлескен шығармашылық әрекетке қызығу-

шылық негізіндегі қарым-қатынас стилі. Атал-

мыш стиль педагогтың жоғары кәсіби шеберлігі

және оның этикалық ұстанымдарының бірлігі

негізінде жүзеге асады. Бірлескен шығармашы-

лық әрекетке қызығушылық тек мұғалімнің ком-

муникативтік әрекетінің нәтижесін ғана көрсетіп

қоймай, сонымен қатар оның тұтас педагогика-

лық әрекетке деген қатынасының деңгейін бай-

қауға болады. Бұл стилдің артықшылығын

М.О.Кнебель, В.А.Сухомлинский, В.Ф.Шаталов,

24

Ш.Амонашвили және т.б. педагогтар атап

көрсетеді. Аталмыш стиль бірлескен оқу-тәрбие

әрекетінің алғышарты болып табылады.

Қашықтықтағы қарым-қатынас стилі.

Бұл стилді қолданылатындар әрі тәжірибелі, әрі

жаңадан жұмысқа орналасқан мұғалімдердің

ішінен де кездесе береді. Бұл стилдің басқалар-

дан ерекшелігі – субъектілер арасындағы қарым-

қатынас қашықтығы. Бірақ мұнда да өлшем қает.

Қашықтықты аса алыс ұстау субъектілердің өза-

ра тұтас әлеуметтік-психологиялық жүйесін фор-

малды жағдайға ұшыратады, шынайы шығар-

машылық ахуалдың туындауына септігін тигіз-

бейді. Білім беру жүйесі субъектілері арасында

қашықтық болуы тиіс, ол қажетті болып табы-

лады. Ол өзара қатынастар негізі ретінде бұйыру

емес, бір субъектінің екінші субъектіге жалпы

қатынас логикасынан туындауы қажет. Қашық-

тық педагогтың басқы рөлінің көрсеткіші

ретінде, оның беделі арқылы қалыптасады.

Қорқыту стилі – бұл қашықтықтан қарым-

қатынасқа түсу стилінің ең тығырыққа тірелген

формасы. Стилді көбіне жас мамандар бірлескен

шығармашылық әрекетке екінші субъекті тара-

пынан нәтиже, тіпті қызығушылық тудыра алма-

ған жағдайда қолданады. Шығармашылық қаты-

наста бұл қарым-қатынас стилі мүлде өміршең

емес. Себебі, педагог жағымды коммуникативтік

ахуал жасаудың орнына, керісінше оларды тиып

тастап, педагогикалық қарым-қатынасты достық

сипаттан айырып отыруға бейім болады.

Ойнақы қалжыңға бағытталған қарым-

қатынас стилі–педагогикалық қарым-қатынасты

нәтижелі ұйымдастыра алмайтын тәжірибесіз пе-

дагогтарға тән. Педагогикалық әдеп ережелеріне

қарама-қайшы келетін стиль. Мұндай стилді

педагогтар балалардың арасында арзан, жалған

беделге ие. Көбіне тәжірибесіз жас мамандар

сынып ұжымына тез ұнау үшін және балалармен

жедел түйісу нүктесін орнату мақсатында, ал

екінші жағынан педагогикалық қарым-қатынас

этикасының жетіспеуінен пайдаланады. Бұл

стиль тәрбиеші мен тәрбие үдерісіне үлкен

зиянын тигізеді. Пайда болу себептері:

а/ өз алдында тұрған жауапты педагоги-

калық мәселелерді дұрыс түсінбеу;

б/ қарым-қатынас біліктілігінің жетіспеуі;

в/ сынып ұжымымен қатынастан қорқу мен

оқушылармен тез тіл табысу үшін.

Педагог қауымы өз қызметінде көбіне қай

стилді пайдаланады?

Педагогикалық қарым-қатынас ұтымды

болу үшін педагогикалық ұжым мүшелері мен

оқушылардың қадірлейтін заттарын, идеялдарын,

қажеттіліктерін ескеріп отыру қажет. Сонымен

қатар осының бәрі басшы және оқушылармен

тікелей қарым-қатынасқа түсетін педагогтың

ішкі көкейінен маңызды орын алуға тиіс. Тек

сонда әрбір субъектімен жеке жұмысын жүргізу-

ге тиімді амал-тәсілдерді қолдана алады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Макаренко А.С. Шығ. 7 томдық.М,1958,Ү-т.

2. Сухомлинский В.А. Как воспитать настоящего

человека. Киев, 1975.

БАЛА ӨМІРІНДЕГІ ОЙЫННЫҢ ОРНЫ

Утенова Ж.Н.

Ақтөбе қаласы №24 «Аққу» МДҰ тәрбиешісі

Халқымыз бала тәрбиесіне қашанда ерек-

ше мән берген. Өйткені бала - біздің болаша-

ғымыз, өміріміздің жалғасы. Елбасы Нұрсұлтан

Әбішұлы Назарбаевтың «Сіздер мен біздер тек

болашақ буынды ғана емес, жалпы адамзаттық

қадір–қасиеттердің мән–маңызын түсінетін,

жаны да, тәні де таза, білімді патриот азаматтар

буынын тәрбиелеуге міндеттіміз»,- деп айтқа-

нындай, бала тәрбиесі еліміздің әлеуметтік да-

муының, құрылымының келешегін айқындаушы

деп есептейміз. Егемен еліміздің көк туын

желбіретер ертеңгі болашақ, яғни бүгінгі

бүлдіршіндер тәрбиесі - аса ауқымды, назар

салатын басты мәселенің бірі.

Әр отбасындағы дүниеге келген сәби, өсіп

жатқан жас буын - ата-анасының ғана емес, туған

елінің ертеңгі арқа сүйер азаматы, төл ұлтының

туын көтерер перзенті. Сондықтан жас ұрпақтың

дені сау болып өсіп, уақытында білім алып, жү-

рек қалауымен еңбекке араласып, туған Отанына

қызмет етуіне қамқор болу - бір ғана ата-ананың

емес, қоғамның, оны басқаратын мемлекеттің

биік борышы, абыройлы міндеті екені даусыз.

Бүгінде еліміздің балабақшаларында тәрбиеленіп

жатқан бүлдіршіндердің арасынан болашақ небір

майталман өнерпаздар, әншілер, бишілер,

қайраткерлер, бір сөзбен айтқанда, талай

мамандық иелері шығуы әбден ықтимал.

Адамның өмірге қадам басардағы алғашқы

адымы - ойын. Қазақ халқының ұлы ойшылы

Абай Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай, өсер

бала бола ма?» деп айтқандай, баланың өмірінде

ойын ерекше орын алады. Жас баланың өмірді

танып, еңбекке қатынасы, психологиялық ерек-

25

шеліктері осы ойын үс-тінде қалыптасады.

Ойынның міндеті - баланың қызығушылығын

оятып, белсенділігін арттыру мақсатында ірікте-

ліп алынатын нақты мазмұнмен анықталады.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үздіксіз білім

беру жүйесінің алғашқы деңгейі ретінде қазіргі

тұрақты өзгеріп тұрған әлемде табысты бейімде-

луге қабілетті бала тұлғасының қалыптасуының

дамуы үшін жағдайлар жасайды.

Жетекші ғалымдар мен практиктер жүргіз-

ген көптеген психологиялық – педагогикалық

зерттеулер нақты мектепке дейінгі жастағы зият-

керлік, тұлғалық, әлеуметтік және эмоционалдық

дамуын анықтайтын шарт екенін дәлелдеді.

Уақытында алынған мектепке дейінгі білімнің әр

бала үшін де, еліміздің әл–қуаты үшін өмірлік

маңызды мәні бар. Мектеп жасына дейінгі бала-

ларды дамыту мәселесі ұлттық даму стратегия-

сымен үздіксіз байланысты екендігін және мем-

лекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып

табылады.

Өсіп келе жатқан ұрпақты сақтау,

денсаулығын қорғау, балалық шағының

қуанышты болуы үшін дене шынықтыру

мәдениетіне көп көңіл бөлінген жөн. Қазіргі

уақытта балалардың жүйелі түрде және әр

кезеңнен өтіп дамуы дәлелденді және ол

кезеңнен секіріп, көрмей өтіп кету мүмкін емес.

Осы жоғарыда айтылғандарға байланысты,

мектепке дейінгі балалар-дың, жалпы дене

тәрбиесінің мазмұнды болуына көңіл аудару

қажет. Олардың еңбекқорлығын дамыту,

төзімділігін, тез қимылдау қабілеттерін дамыту

керек. Бұл іскерлік пен таным мақсатты түрде

дене тәрбиесі құралында іске асырылады. Би,

ойын жаттығулары балалардың денсаулығын

нығайтып, мектеп жасына дейінгі баланың

психомоторикалық қабілетін жетілдіреді.

Баланың шығармашылық қабілетін дамыта оты-

рып, би-ойын жаттығулары арқылы мектеп

жасына дейінгі баланы жан жақты жеке тұлға

ретінде тәрбиелеуді көздейді.

"Балалық шақ - болашақ өмірге дайындау

кезеңі". Егер қоғам балалық шаққа көзқарасын

"дайындық" уақытында түсінетін болса, баланың

балалалық шақ дәуірінде "өмір сүруінің" өзіндік

құндылығын теріске шығарады. Бала

тәрбиесіндегі балабақша ұжымы мен ата-аналар

ынтымақтастығының әсері өте зор.

Педагогикалық ұжым мен ата - аналар күшімен

балаларды еңбексүйгіштікке, үлкендердің

еңбегін құрметтеуге, тапсырылған жұмысқа

жауапты қарауға, кемшілік пен қиындыққа төтеп

бере алатын, адамгершілік әдеттер мен ізеттілікті

меңгерген, әлеуметтік жағынан да бейімделген

баланы тәрбиелеуді көздеген жөн. Қазіргі заман

талабы, қоғам жан-жақты үйлесімді жетілген

жаңа адамды тәрбиелеуді талап етіп отыр. Жас

ұрпақты саналы, сергек етіп тәрбиелеу - отбасы

мен балабақша қызметкерлерінің бірден бір

парызы.

26

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТӘСІЛДЕРДІ ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫНЫҢ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ

Азова М.

Ақтөбе облысы Байғанин ауданы Қарауылкелді орта мектебінің физика пәні мұғалімі

Педагогикалық жүйе әр тарихи дәуірде

елеулі өзгерістерге ұшырап отырады. Эконо-

микасы дамыған елдердің білім беру жүйесінде

реформа орташа есеппен алғанда әр он жыл

сайын жүргізілетінін әлемдік тәжірибеден көруге

болады. Бұл ретте қоғам дамуының барлық

кезеңдерінде жаңа стратегиялар және

педагогикалық жаңа технологияларды талап

ететін білім алушылардың сапалы дайындығына

назар аудару қажет.

«Қазақстан Республикасында білімді және

ғылымды дамытудың 2016-2019 жылдарға мем-

лекеттік бағдарламасының» басты мақсаттары-

ның бірі жалпы орта білім берудің мазмұнын

жаңарту болып табылады. Бұл оқытудың

құзыреттілікке бағдарланған оқыту моделіне

біртіндеп өтуге жағдай жасайтын білім беру

жүйесін дамыту бағдарламасын әзірлеуді және

жүзеге асыруды талап етеді. Кіріктіріп оқыту

әдісі жалпы барлық дидактика тәрізді, қазіргі

кезде қиын кезеңнен өтуде. Жалпы орта білім

берудің мақсаттары өзгерді, жаңа оқу жоспар-

лары және пәндерді кіріктіріп оқытудың жаңа

тәсілдері әзірленуде. Ал білім беру мазмұнын

жаңарту оқытуды ұйымдастырудың дәстүрлі

емес әдістері мен түрлерін, сондай-ақ түрлі пән-

дерді кіріктіріп оқыту сабақтарын қолдануды

талап етеді.

Бұл баяндаманың негізгі мақсаты оқу-

шылардың қызығушылығын, қабілетін дамыту

және қоршаған ортамен байланысын нығайту

мақсатында сабаққа басқа да пәндерді енгізіп,

пәнаралық байланыс орнату.

Кіріктірілген сабақтарды ұйымдастыру

жұмыстары барысында мынадай педагогикалық

мәселелер қарастырылды:

- оқушылардың ғылыми көзқарастарын

қалыптастыру үшін физикаға биологияны

кіріктіре отырып, білім жүйесіндегі кіріктірілген

сабақтың рөлін анықтау;

- оқушыларды оқыту барысында пәнара-

лық байланыс орнатудың теориялық негізін

айқындау;

- пәнаралық байланыстың маңызын айқын-

дау мақсатында физика мен биология пәндерінің

бағдарламалары мен оқулықтарын зерттеу;

- сабақ жоспарларын құру және оқушы-

лардың биологиялық және физикалық білім-

дерінің маңызын түсіндіруге бағытталған би-

нарлық сабақтар өткізу, бинарлық сабақтардың

педагогикалық тиімділігін көрсету;

- сабақты зерттеу барысында оқушыларды

физиканы биологиямен байланыстыра оқыта

отырып, олардың қызығушылықтарын ояту.

Осындай мақсатта оқу процесіне «Элек-

тромагниттік толқындардың тірі организмдерге

әсері» және «Көз-көру мүшесі және оптикалық

жүйе» тақырыптарында оқу жоспарына

бинарлық сабақтар енгізілді.

Бірінші бөлімде психологиялық-педагоги-

калық зерттеу жұмыстары жүргізіліп; әдіс-

тәсілдер таңдалынып алынды.

Екінші бөлімде оқушылардың интеллек-

туалдық білімінің жетілуіне бағытталған педаго-

гикалық технология құрылды, пәнаралық байла-

ныс бөлімдері, әдіс-тәсілдер мен оқыту құралда-

ры, пәнаралық байланыстың педагогикалық

шарттары анықталды.

Үшінші бөлімде зерттеу, талдау, жұмыс

нәтижелерін жүйелеу, болжамның негізгі мәселе-

лерін тексеру және жұмыс нәтижелерін жүйелеу

жұмыстары (әдістемелік құрал) дайындалды.

Нәтижесінде: Сабақ жүргізу барысында

шығармашыл, жаңаша ойлайтын тұлға тәрбие-

леуде кіріктірілген сабақтардың тиімділігі ай-

қындалды. Өйткені сабақ барысында оқушылар

өз бетімен негізгі ғылыми мәселелерді шешуде

белсенді болуға тырысты.

Сонымен қатар, оқушылардың білім

деңгейлерінің өсу динамикасы байқалды. Білім

сапасы көтерілді (жоғарғы деңгей – шамамен

2,6%, ал орташа деңгей – шамамен 4,2%).

Білімнің кіріктірілуі білім беру мазмұ-

нының икемді болуының және түрленуінің бір

жолы болып табылады. Кіріктірілген оқытуды

ұйымдастыруда оқушылардың жас ерекшелік-

терін еске ала отырып, оларды тұлға ретінде да-

мытуға және олардың шығармашылық ойлауын

қалыптастыруға тірек болатын түрлі білімнің

тоғысуы арқылы әлемнің сан түрлі болмысын

таныту мүмкіндігі пайда болады.

Мектептегі пәндердің кіріктіру үдерісін

ұйымдастырудың басты формасы – кіріктірілген

сабақ. Ал сабақтың мұндағы ерекшелігі – оны

бір немесе екі, тіпті үш мұғалім жүргізуіне бола-

тындығында. Психологиялық-педагогикалық

тұрғыдан алғанда, кіріктірілген сабақ шәкірт-

тердің танымдық әрекетін белсендіруге ықпал

27

етеді, ынталандырады, оқу пәнін жемісті

меңгеруінің шарты болып табылады және

оқушылардың құзыреттілігін қалыптастырады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мұғалімге арналған Нұсқаулық, Handbook for

Teacher.

2. Қазақстан Республикасында білім беруді

дамытудың мемлекеттік бағдарламасы.

3. Интернет ресурстары.

БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ МАМАН ОҚЫТУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ

Ерсаймова А.С.

Ақтөбе көлік коммуникация және жаңа технологиялар колледжі

«Адам ұрпағымен мың жасайды» - дейді

халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен адамзат бала-

сы мың емес миллиондаған жылдар жасап келе-

ді. Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз – оқу.

«Надан жұрттың күні – қараң, келешегі тұман», -

деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің ті-

регі – білімді ұрпақ. Сусыз, құрғақ, тас көлеңке

жерге дән ексең өнбейтін сияқты, жас ұрпақта-

рымызды тәрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазір-

гі ұстаздардың алдында тұрған басты міндет –

оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын

қалыптастыру. Өз ұрпағын өнегелі, өнерлі, ең-

бексүйгіш, абзал азамат болып өсуі үшін педа-

гогикалық технологияларды шығармашылықпен

оқу – тәрбие үрдісіне тиімді пайдалану әрбір

ұстаздың міндеті болып табылады.

Мамандардың қалыптасуы педагогикалық

білім арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі педаго-

гикалық білім болашақ мамандарды дайындау,

демократияландыру, гуманизациялау, кәсіби

шеберлендіру, өзінің болашағына бағыттандыру

процестеріне ықпал жасайды.

Оқытушының басты категориясы – білім

беру.

Білім – жинақталған мәдени құндылықтар

мен білімдерді ұрпақтардың бір-біріне беру

процесі.

Білім арқылы адамдар мәдени құндылық-

тарды игереді. Білім арқылы ғана адам қоғамға

қажетті бола алады, білім арқылы өмір сүреді.

Әлем бүгінде білім саласы үшін күш бірік-

тіреді, сөйтіп әлемдегі және бүкіл елдердегі аза-

маттарды тәрбиелеуге ұмтылады. Әлемдік білім

кеңістігі интенсивті түрде дамып отыр. Сондық-

тан да әлемдік қоғамдастық адамның білім стра-

тегиясын ғаламдастық түрде қалыптастыру

жайында міндеттерді негіздеуді талап етіп отыр.

Адамның тұрағына немесе оның туған еліне,

алған білімінің деңгейіне қарамай-ақ ғаламдас-

тыруды ұсынады.

Қазіргі кезде студенттердің білім алуына

бес түрлі жағдай елеулі әсерін тигізеді:

1. Отбасы;

2. Оқыған орны;

3. Қоғам;

4. Ақпарат құралдары;

5. Қоршаған орта құндылықтары.

Ел Президентінің жолдауындағы басты

идеялар мен тапсырмаларды іске асыру үшін

білімнің басты мақсаты – жастарды парасатты

да, білікті, мәдениетті де білімді етіп тәрбиелеп,

дүние танымын жалпы адамзаттық деңгейде да-

мытамыз десек, бойында ұлттық және азаматтық

намысы бар ұрпақ өсіргіміз келсе, бүгінгі қоғам-

ның барлық күштерін білімге жұмылдыруға

тиіспіз.

Оқу орындарында білім алудың алғашқы

кездерінде студент оқу тәрбие процесінің объек-

тасы ретінде көбірек әрекет етеді. Бой үйрету ба-

рысында ол жаңа шарттар мен міндеттерді игеру

қажет. Студенттің оқу-тәрбие ісінің обьектасы

ретінде қалыптасуына ізденімпаздық, жұмыс

көлемі мен мәнінің артуы, ынта ықыласы пайда

болуы көмектеседі.

Бүгінгі студенттердің іскерлі дағдысын

қалыптастырудың бірнеше жолдары ұсынылады:

1. Студенттердің орындаған өзіндік ба-

қылау жұмысытарын өздеріне тексертіп, ба-

ғалату, бірақ оның өзіне қойылатын қорытынды

баға – өзінің орындаған жұмысы мен тексерілген

жұмысының сапасына негізделіп қойылады.

2. Үлгерімі нашар студентке тақтадағы

сұлбаны түсіндіру.

3. Студентке әрбір тәжірибелік сабақтың

алдында сол күнгі тақырып көлемінде қайталап,

ма териалдарға өте қысқа, нақты шолу жасату.

Сондықтан да, бұл тәсілдің тиімділігі сту-

денттердің болашақта білімді де, білікті маман

болып қалыптасуына зор әсерін тигізерін сөзсіз.

Әлемдік білім кеңісітігіне толығымен кірі-

су білім беру жүйесін халықаралық деңгейге

көтеруді талап етеді. Осы талаптарды жүзеге

асыру үшін шәкірттер мен мамандарды қазіргі

қоғам үрдісіне сай иновациялық техноло-

гиялармен білім беру негізінде меңгеру қажет.

Жаңаша оқытудың негізгі түрлері оқыту-

дың дербес және топтық түрлері болып табы-

лады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат –

студентке деген сенім, оның өз ісіне жауап беру

28

мүмкіндігіне сүйеніп, беделі мен қадір қасиетін

дамыту.

Әл-Фарабидің психологиялық-педагогика-

лық тұжырымдамаларының негізінде келесі мін-

деттерді әрбір маман толығымен жүзеге асыруға

қабілетті болуы қажет:

1. Зейн мен ақыл ойды қажетті мәселеге

тұрақтандыру.

2. Мәселенің жалпы мазмұны мен мәнін

ойша жүйелеп өзіндік пікірді қалыптастыру.

3. Теориялық білімдерді тәжірибемен

ұштастырудың шеберлігін толық меңгеру.

4. Жаңаша ойларды шығармашылықпен

қоғамға бейімдеу қабілетін дамыту.

Қорыта келгенде еңбек нарығына қажетті

мамандарды шығару үшін біріншіден пәндердің

материалдық базасымен қамтамасыз етілуі,

екіншіден студенттердің өзіндік жұмыстарының

орындалу барысын қадағалу және бағалау,

үшіншіден тәжірибелі мамандардың шеберлігіне

үлкен көңіл бөліп, басқа оқу орындарымен

тәжірибе алмасу қажет. Сонымен бірге, дәстүр-

салтымызды, ұлттық сана сезімімізді жаңғырту,

әдептілікке үйрету мақсатында әрбір тақырыпты

халық даналығымен байланыстыра жүргізу

жолдарын іздестіруіміз керек.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Қазақстан

жолы-2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ»,

m.inform.kz

2. «Техникалық және кәсіптік білім», ақпа-

раттық-әдістемелік журнал, №4/2014 ж;

3. «Колледж: Кәсіби білім беру», Республи-

калық педагогикалық – әдістемелік журнал, №1

(15) 2016 ж;

ПЕДАГОГТЫҢ ШАҒЫН ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Садыкова А.К.

Ақтөбе қаласы № 24 «Аққу» МДҰ меңгерушісі

«Өмірдің негізгі мақсаты – өзіңді-өзің

жетілдіру».

Ұстаз болу – үлкен шыдамдылықты,

ізденісті талап етеді. Ұстаз үнемі ізденіп, жаңа

нәрселерді өзіне алып отыру тиіс.

Адам санасына өмірлік мәселелерді шешу

үшін тұлғаның бойынан өзі туралы және

қоршаған орта туралы мәліметтерді қолдануда

әрдайым көрініп отырады. Адам жануарлар

дүниесінің дамуынан жоғары тұруы оның

санасында өзіндік сана – сезім қалыптасуында.

Бұл қоғамдық өмірдің және екінші сигналдық

жүйенің, сөйлеудің арқасындағы мүмкін.

Өзіндік сана – сезім өте күрделі психо-

логиялық құрылым. В.С.Мерлин өзіндік сана –

сезімнің ерекше компоненттерінің сапалығын

былай атап өтеді:

Біріншіден, сана өзінің тепе-теңдігінен

ерекше;

Екіншіден, өзіндік сана жеке «менің»

белсенді, әрекетшілдігі ретінде;

Үшіншіден, өзінің психологиялық

қасиеттері мен сапаларын тану;

Төртіншіден, әлеуметтік – адамгершілік

өзін-өзі бағалаудың белсенді бір жүйесі болумен

ерекшеленеді.

А.Г.Спиркин мынандай анықтама береді:

«Өзіндік сана–сезім - бұл адамның өзінің қимыл-

дарын және олардың нәтижелерін, ойларын, се-

зімдерін, моралдық бейнесімен қызығушылықта-

рын жүріс–тұрыстарының түрткілерін бағалау,

өмірдегі орнын өзі толық бағалауы мен тануы».

Өзіндік сана – сезім өзімен бірге бірнеше

іс-әрекеттер, актілерді ұсынады, яғни «Мен» деп

айтуға болатын, «Маған қатысы бар», «Мен

қабылдай аламын» деген барлық заттар мен

процестердің көмегімен жасалынады.

Тұлға туралы американдық ілімдердің

лидері Г.Олпорттың тұлғаның концептуальды

теориясына келесі отырып даралық диспози-

цияның үш типін бөлуге болады, олар:

Кардинальді диспозиция, бұл адамның

практикалық әрекетіне мәнді әсер етеді; Орталық

диспозиция, бұл біршама тұрақты, қарапайым

қажеттіліктерімен байланысты. Диспозициялық

типтерді таңдау әр түрлі бейнелі өзіндік ұйым-

дастырушы жүйелер ретіндегі түрткінің функ-

ционалды автономия қағидасының әсерімен өл-

шенеді. Г.Ү.Олпорт бойынша әрбір жеке инди-

видум белсенділігінің ең жоғарғы деңгейі - тұлға

шартталады. «Мен» үшін сипатқа ие мотива-

цияның жоғары деңгей, сезіммен оны реттеуші

«Мен» етеді, яғни сол тұлғаның өзін білімді ше-

берлікті, өзін-өзі тәрбиелеуді игеруде эффективті

түрде қайта жасайды. (Анцыферова Л.И.)

Қазақ халқының педагогикасында «сегіз

қырлы, бір сырлы» мінезді, әрі таза, тәні сау,

өнегелі – өнерлі, жан – жақты жетілген «толық

адам» тәрбиелеуді көздеген тағылымдар бар.

«Адам баласына бір – бірінен ақыл, ғылым,

ар, мінез деген нәрселермен озады. Онан басқа

нәрселер мен оздым ғой демексің бәрі ақмақтық;

«әкенің баласы – адамның дұшпаны, адамның

29

баласы - бауырың» - дей келе, Абай азаматтық

қасиеттерді ескертеді (сонда 123).

Педагогикалық мамандықтардың шы-

ғармашылығына үйрену және көп оқу қажет,

себебі тәрбиеші шеберлігі өздігінен келмейді.

Өзін-өзі педагогикалық іскерлікке ұсынған

адам, алдымен оның структурасын, яғни құрылы-

мын, өзіндік мәдени тәрбие жолдарын түсінуі

қажет.

Педагогикалық шеберлікке қызығушылы-

ғы бар ұстаздар, педагог – наваторлардың жұмыс

– тәжірибесін көріп, үйретуі қажет. Осы жұмыс-

тарға және оның тәржірибесіне сүйене отырып

педагогикалық шеберліктің шыңына шығуға

болады.

БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ: БОЛАШАҚҚА БАҒДАРЛАНУ

Тлешева А.Т.

Ақтөбе облысы Қарғалы ауданы Әлімбет орта мектеп – балабақшасының физика және информатика

пәні мұғалімі

Қазіргі әлемде болып жатқан қарқынды

өзгерістер әлемдік білім беру жүйесін қайта

қарау қажет екендігін көрсетті. Қарқынды

өзгеріп жатқан әлемде білім саласындағы

саясаткерлер үшін де, соның ішінде мұғалімдер

үшін де ең басты мәселе болып отырғаны: «ХХІ

ғасырда нені оқыту керек?» және де екіншісі – ол

да маңыздылығы жағынан біріншіден кем емес:

«Мұғалімдер оқушыларды ХХІ ғасырға қалай

дайындайды?» [1,5-б]. Әлемде көз ілеспес

жылдамдықпен, бүкіл ғаламды шарпып келе

жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті

барынша күшейте түсуде. Көптеген дамыған

елдер бұл идеяны басты назарда ұстап отыр.

Бүгінгі таңда, халықаралық ұйымдар әлем

елдерінің бәсекеге қабілеттілігінің нақты

рейтингін анықтауда. Менің ойымша, қазір адам

қандай оқу орнынан болсын өзінің бүкіл өміріне

жететін білімді бірден ала алмайды. Оның басты

себебі – қоғамның жоғары жылдамдықпен

дамуы. Сондықтан білім беру саласында

еңбектеніп жүрген қызметкерлер жүгі ауырлай

түсуде. Бұл мәселені шешудің бірден бір жолы

ол – кез келген адамға білімділер көшіне ілесу

үшін, үнемі білім жетілдіру қажет екендігін жет-

кізу. Сол себепті бұл күнде «білім беру» ұғымы

жеткіншек ұрпаққа ғана емес, еңбектеген бала-

дан еңкейген кәріге дейінгі адамдардың бәріне

қатысты айтылуы қажет. Адам капиталының да-

мып жетілуіне біз мұғалімдер, білім жүйесін рет-

теп отыратын жауапты адамдар тікелей қатысты-

мыз. Міне адам капиталының дұрыс қалыптасып,

мемлекет дамыған елдер қатарына нық тұру

үшін, БІЗГЕ ӨЗГЕРІС КЕРЕК! Жақын жылдарда-

ақ педагогтердің жалақысы, педагогикалық

мамандыққа оқуға түсу, педагогтерді әлеуметтік

қорғау жағынан оң өзгерістердің болатыны

айқын деген екен. Менің айтқым келетіні біздің

мемлекетімізде дамыған елдердің жасампаз

тәжірибесімен алмасуда аз жұмыс жасалып

жатқан жоқ. Оның бірден бір дәлелі Кембридж

университетінің бағдарламасы бойынша әзірлен-

ген, Қазақстан Республикасы педагог қызметкер-

лерінің біліктілігін арттыру курстарында маман-

дардың тегін білім алуы. Қай елде болмасын жас

ұрпақты тәрбиелеп білім беру ісі бірінші орынға

қойылса сол ел қарқындап дамып, мызғымас ел

болады деп ойлаймын. «Білім – қоғамды әлеу-

меттік-мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ете-

тін жоғары құндылық. Болашақтың бүгінгіден

нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамы алға

апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдін болсын

өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын

алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, да-

му бағытына байланысты. XXI ғасыр деңгейінде

білім беру және кәсіптік даярлау жөніндегі

Қазақстан Республикасының Президенті

Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007 жылғы

28 ақпанындағы Жолдауында «Біз бүкіл еліміз

бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы

білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз

керек. Әр оқушының білім мен қабілет деңгейі-

нің тиімділігін бағалаудың біртұтас жүйесін жа-

сау қажеттігін, оқу жоспарларына жаратылыс-

тану бейініндегі арнаулы сыныптар құруды

қарастырған жөн» екендігін атап көрсеткен бола-

тын. Бүгінде бұл іс жүзеге асуда. Жаңа ғасыр

табалдырығын білім мен ғылымды инновация-

лық технология бағытымен дамыту мақсатымен

аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып

табылады. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы

бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа

сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім

беру – бүгінгі күннің басты талабы. Қазіргі ке-

зеңде жалпы білімнің міндеті – баланың жалпы-

лама дамуын қамтамасыз ету ғана емес, ең бас-

тысы, оларды жастай өз қабілеті мен қызығуына

қарай белгілі бір мамандыққа арнайы әзірлей

білу. Жасөспірімдердің шығармашылық тұлғасы-

ның белсенді бағытын оның тек сабақтарға жал-

пы қатынасы және оның қажеттілігі мен мұқтаж-

дығы ғана емес, сондай-ақ білімді тәжірибелік

30

іскерліктерді қабылдау мен меңгеру үрдісінің өзі

де анықтайды. Қазіргі кезеңдігі оқытудың негізгі

мақсаты – болашақ мамандығына байланысты

әрбір балаға тереңірек білім беру, білімді өзгер-

мелі өмір жағдайларына пайдалана білу дағды-

сын қалыптастыру. Сондықтан қазіргі қоғамның

өзекті мәселелерінің бірі - әлеуметтік экономика-

лық өзгермелі жағдайларда өмір сүруге дайын

болып қана қоймай, сонымен қатар оны жақсар-

туға игі ықпал ететін жеке тұлғаға қойылатын

бірінші кезектегі нақты талаптар: шығармашы-

лық, белсенділік, әлеуметтік жауаптылық, жоға-

ры интеллектілік, терең білімділік, кәсіби сауат-

тылық. Жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың

тұжырымдамасы баланы жанжақты дамытумен

бірге жеке және жас ерекшелігіне қарай қоғам-

дағы өзгерістерге бейім даму мүмкіндігін айқын-

дауды қарастырады. Жеке тұлғаға бағдарланған

оқыту проблемалы бағыттағы шығармашылық

сипатқа ие бола отырып жаңа білімді іздену

арқылы тәжірибеде қолдана білуге ықпал етеді,

мұндағы басты міндет – баланың жалпы және

өзіне ғана тән қабілеттерінің даму мүмкіндігі мен

білім, білік, дағдыларын қалыптастыру және қол-

дану. Міне осы мәселелерді шешуде, педагогика-

лық шеберлік орталығының Кембридж универси-

тетінің бағдарламасы бойынша әзірленген,

Қазақстан Республикасы педагог қызметкерле-

рінің біліктілігін арттыру курстарының бірінші

денгей бағдарламасының алатын орны ерекше

екенін атап айтқым келеді. «Бағдарламаның

мақсаты - мектептегі еңбек тәжірибесі әртүрлі

мұғалімдерді қатыстыру арқылы мұғалімдерге

мектеп жүйесін жан – жақты дамыту үшін қажет-

ті білімдер мен дағдыларды беру болып табыла-

ды. Бағдарламаны игерген, мұғалімнің негізгі

функциясы - оқыту мен оқу тәжірибесіне жаңа

тәсілдерді енгізу мақсатында өз мектептерінің

дамыту бағдарламасын әзірлеу болып табыла-

ды.» [1, 4 - б]. Мен де қолымнан келгенінше осы

бағытта жұмыс жасап жатырмын. Мен өзім

еңбек ететін мектептегі мұғалімдердің білім

кеңістігіндегі өзгерісті игі қабылдап, оқыту мен

оқу тәжірибелерінің дамуына оң ықпал еткім

келеді. Жас ұрпаққа білім беру ісінде барлық

алған білімімді, күш қуатымды аямай, өз

үлесімді қосамын.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық. М.:

«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ, 2012

2. Масакбаева С.С Білім берудің мазмұнын

жаңарту// Открытая школа, Информационно –

методический журнал/Главный редактор Лариса

Попова: №2. 2010., 8-10-б.

31

«ТЕҢІЗ ЖАҒАЛАУЫНДА»

тақырыбында қорытынды педагогикалық кеңесі

Жаулыбаева Д.Ж.

«№ 49 «Думан» бөбекжай- балабақшасы» МКҚК, Ақтөбе қаласы

Педкеңестің мақсаты – мектепке дейінгі

мекеме қызметі мен қызметкерлерінің өткен

жылдағы жұмыс нәтижелерін қорытындылау.

Тәрбиелеу мен білім беру процесінің деңгейін

арттыру үшін МДҰ-ның күш-жігерін біріктіру.

Педкеңес барысы: Аға тәрбиеші: - Міне

тағы бір оқу жылын аяқтадық. Жаз мезгілі

келісімен барлығымыз демалысқа аттанғымыз

келеді, теңізге немесе басқа да жылы аймаққа

барғымыз келеді. Мен қазір сіздерге теңіз жаға-

лауына саяхатқа шығуды ұсынамын. Сіздердің

қолдарыңызда «Думан» кемесінің билеттер бар,

өз орындарыңызға жайғасулаңызға болады. Бірақ

ол үшін бізге жол нұсқаушы капитанымызды

таңдауымыз керек. (Педагогтар капитан ретінде

меңгерушіні таңдайды )

- Сонымен, капитан, міне сізге дүрбі, осы

«Думан» кемесін басқаруға рұқсат!

Жүзуге дайындаламыз. Орындарыңызға

ыңғайланып, теңіздің керемет әуенін тындайық

(теңіз дыбысы естіледі).

Қараңыздаршы айналамыз мұхит, бізге қа-

зірдің өзінде жағалау алыс, тіпті көрінбейді. Жа-

ғалауға жеткенше кемемізбен жүзе отырып,

өткен оқу жылын еске алайық.

«Педагогикалық ұжымның өткен оқу

жылы бойынша рефлексиясы» (педагогтар-

дың билеттерінде түрлі-түсті шеңбер

салынған).

Капитан-меңгеруші команданың әрбір

мүшелеріне жыл бойы атқарылған жұмыстары

туралы пікірін айтуды ұсынады.

Қызыл шеңберлі билеттегі педагогтар,

өткізілген іс-шаралар мен олардың орындалуы

туралы жылдық есептерді, сол өткізілген іс-ша-

ралардан алған көңіл-күйін, сезімін еске алады.

Сонымен қатар ұйымдастырылған оқу іс-әрекет-

тер мен мерекелік шараларды өткізу барысында,

серуендеу кезінде педагогтар балалардың қандай

эмоцияда болғандығын айтады.

Көк шеңберлі билеттегі педагогтар – олар

жылдық жоспарды іске асыру кезіндегі

мәселелерді анықтайды және өз күмәндарын

білдіреді, қандай қиындықтармен бетпе-бет тап

болғандығын айтады.

Жасыл шеңберлі билеттегі педагогтар –

оқу жылы бойы кездескен мәселелердің оңтайлы

шешімін тауып, идеяларын білдіреді, келесі оқу

жылына міндеттерін ұсынады.

Сары шеңберлі билеттегі педагогтар - оқу

жылындағы ең жарқын үш іс-шаралары туралы

айтып, сол шараларды орындау барысында

қандай кедергілер болғандығын, кедергілерді

жеңу арқылы қандай жетістікке жететіндіктерін

баяндайды.

Аға тәрбиеші кенеттен...

- Капитан, бұл жерде қарақшылар бар

екен...

Қарақшылар «Думан» кемесіне шабуыл

жасайды (үш педагогтің билетінде қарақшылар

туының суреті салынған) капитанды тұтқынға

алады. Әрине, команда мүшелері педагогтар

капитанды құтқаруға ұмтылады.

Қарақшылар балабақша туралы жұмбақтар

мен түрлі сұрақтар қоятындығын, ал команда мү-

шелері жұмбақтардың шешуін табуы және сұрақ-

тарға жауап берулері керек екендігін айтады.

«Сөз тіркестерін жалғастыр» ойыны

ойналады.

Сұрақтар

* Балабақша өте қажетті, себебі.....

* Тәрбиеленушілердің ата-аналары– олар...

* Жақсы бала бақшада, әрқашанда...

* Жақсы педагог болу үшін.....

* Егерде мен меңгеруші болсам, онда.....

* Мен зейнеткерлікке шыққанда, .......

нақты айта аламын.

* Менің өте қатты қалайтыным......

* Өмірдегі ең басты нәрсе бұл......

* Жетістікке жету үшін ең маңыздысы…

* Баланың қабілетін жетілдіру үшін.....

(Қарақшылар кемені су астында қалдыра-

мыз деп тағы қорқытады. Кеме суға баяу батып

барады. Құтқаруға қажетті заттарды кеменің

ішінен табуға болады. «Думан» кемесінде

балаларға арналған қаңдай бұрыштар, заттар бар

екендігін біздің шебер морягіміз баяндап береді.

«Топтар бойынша пәндік-дамыту

ортаның жағдайы» презентациясы

Ал әзірге команда демалады, демала оты-

рып батып бара жатқан кемені қалай құтқаруға

болатындығын ойланады. Өсіп тұрған пальма-

лардың көлеңкесінде отырып, капитанның кө-

мекшісінің оларға не айтатындығын тыңдайды.

Капитан көмекшісі (әдіскер).

«Жылдық жоспардың орындалуы»

презентациясы

32

Бірақ, команда кемеден заттарын алып

жатқан сәтінде аяқтарын суға батырып алады,

сол себептен сырқаттанып қалады. Сол сәтте

балабақшадағы балалар да кейде ауырып қала-

тындығын немесе топ каратинге жабылатын-

дығын есіне алады.

«Балалардың қатысы мен

ауыршаңдығы» көрсеткіші

Менің ойымша біз, ұзақ отырып қалған

секілдіміз, бой жазу керек сияқты. Ал бұл орайда

бізге дене шынықтыру нұсқаушы көмектеседі.

Дене шынықтыру нұсқаушысы :

"Мен қазір сандарды атаймын. Ал сіздер

мен қандай санды атасам, сонша адам орынынан

тұруы керек. Мысалы, мен "төрт" десем, онда,

тезірек төрт адам тұруы тиіс. Ал «Рақмет» деп

айтқан соң ғана отыруға рұқсат. Бұл тапсырма-

ларды үнсіз орындау керек. Тапсырманың так-

тикасын бір-бірлеріңіздің әрекеттеріңізге орай

орындауларыңыз қажет.

Аға тәрбиеші: - Жарайсыздар! Ойын бары-

сында сіздер өте тату болдыңыздар және өте

жылдам орындадыңыздар.

Аға тәрбиеші: - Айналамыз тұнық мұхит,

қарақшылар кемені басып алды, ал команда

арасында депрессия басталды (көңіл күйлері

төмен). Бірақ команда мүшелерінің біреуі

педагог – психолог оларға көмек көрсетеді. (әзіл

сұрақтар)

«Балалардың мектепке дайындығы»

диаграмма бойынша

Аға тәрбиеші: - Команданың бойындағы

депрессия сейіле түсті, олар жеделхат жазуды

ұйғарды (келесі жылға арналған үлгілік жылдық

міндеттер) және бұл хатты жіберу үшін сол

хатты шөлмекке салып мұхитқа жібереді.

- Меңгеруші міндеттемелерді сараптап

шығуы үшін, әр ойыншы бір-бір сөйлемнен

жеделхат мәтінінін құрастырады, (Педагогтар

құрастырған ұсыныстарын оқып шығады.)

Аға тәрбиеші: - Би мен музыкасыз қандай

саяхат болмақ? Әрине, «Думан» кемесінде жыл

бойы би де өлең де тақпақ та болды.

«Оқу жылында өткізілген ертеңгіліктер

бойынша есеп беру»

Аға тәрбиеші: - Қарақшылар тәрбиеші-

лердің балабақшадағы және балалар өміріндегі

алар орны зор екенін түсініп кемені жөндеп,

капитанды босатады.

«Алтын сандықты» табу. Алтын сандықты

ашып ішінен марапаттау қағаздары шығады.

"Құпияны сақтаушы" ойыны. Біз мұхит

ара-лында болғандықтан өз құпиямызды және

көмбемізді қалдыра аламыз. Осы парақтарға

әрбір педагог келесі оқу жылында не

қалайтындығын, өз арманын жазады, ал келесі

оқу жылының аяғында сол тілектің іске асырыл-

ғандығын немесе асырылмағандығын білеміз.

Аға тәрбиеші:- Осылайша, команда кері

қайтты. Қайтып келе жатып олар жоспар құрады.

Жол бойы келе жатып, команда мүшелері

жаңашыл жазғы сауықтыру жоспарын ойлап

табады және педагогикалық кеңесінің шешімін

қабылдайды.

(Жоспар есепке алынып, бекітіледі)

Аға тәрбиеші: - Арман – бұл біздің

өміріміздің желкені. Армансыз жүзуге болады,

алайда өте бірақ баяу және алысқа бармайды.

Менің сізге тілейтінім, демалыс күндеріңізді есте

қаларлықтай өткізіп, өте жақсы эмоциялар

алатындай сәттер көп болсын. Келесі жаңа оқу

жылында қызықты идеялармен күтемін!

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Калиева К.Ж.

Ақтөбе қаласы №24 «Аққу» МДҰ тәрбиешісі

Бүгінгі таңда ғасырлар қойнауында қалып-

тасқан ұлттық тәрбиені, озық өнегелі дәстүрлер-

ді, адамгершілік асыл қасиеттерді жастар бойына

қалыптастыруда, оны ұтымды пайдалану аса ма-

ңызды міндеттердің біріне айналып отырғаны

даусыз. Сондай-ақ, ұлттық мәдениеттің, әдебиет-

тің, тілдің, халықтық педагогиканың тағдыры

мен болашағы да мектептегі жас ұрпақ тәрбиесі-

не байланысты. “Отбасы адамның өте маңызды,

өте жауапты ісі. Отбасы өмірді кемеліне кел-

тіреді, отбасы бақыт әкеледі, бірақ әрбір отбасы,

ең алдымен мемлекеттік маңызы бар зор іс

болып табылады”,- деп анықтама берген А.С.

Макаренко болатын. Яғни, отбасы – қоғамның

маңызды буыны және өзінше бір кішігірім ұжым.

Көп ұлтты мемлекетіміздің негізі осы шағын

ұжымдардан қаланады. Осы жағынан кез келген

отбасы өзін қоғамның бір бөлігі деп түсінеді.

Сонымен қатар, қазақ халқының әріден

келе жатқан мәдениетін және білім, тәлім-тәрбие

33

беру жүйесінің негіздерімен жан-жақты танысу

бүгінгі күннің басты бағдары, талабы десек те

болады. Көне заманнан келе жатқан таным-

түсінік, әдеп-тағылымдарын ұғыну, білу және

өмірге үйлесімдерін қажетке жарату – жастар-

дың туған халқына деген құрметінің артып және

өнегенің рухани түлей түсуіне ықпал етеді.

Былайша айтқанда, елінің тарихи өткен жолы

мен бұраң бұлтарысы көп болмыс-білімін ұғыну

халқына деген сүйіспеншілігі мен патриоттық

сезімі-нің қарқынды түрде жетіле түсуіне әсерлі

ықпал етумен қатар, бұл нәтижелі сапаға

айналады. Қазақта “үйлену оңай, үй болу қиын”

дегендей үйленіп, үй болу адам өмірінің ұмы-

тылмас кезеңі. Қазақ халқы қыз ұзатып, ұлын

үйлендіріп келе жатқан, басқа халықтар сияқты

думаншыл-сауықшыл халықтардың бірі. Ежел-

ден бері қалыптасып келе жатқан дәстүр

бойынша, қазақ халқында отау тігудің әр түрлі,

рет-ретімен орындалатын салт-дәстүрлері өте

көп. Отау тігу дәстүріне көрік беріп, қызықты әрі

мағыналы ететін – салт-дәстүр. “Қызын қияға,

ұлын ұяға” қондыру әке-шешенің ұл-қызына

деген міндеті. Қазақ табиғатында отбасы иелері

балаларының алдында өздерінің тіршілік әреке-

тінде барлық адамгершілік қасиеттерін, үлгісін

көрсете білген. Оның басты себебі “ұлдың ұяты

әкеге, қыздың ұяты шешеге” деп бағалағандық-

тан. Сондықтан, ата-ана балаларын тұрмыс пен

салтқа бейімдеп, шеше көріп тон пішуге, әке

көріп оқ жонуға баулитын болған. Осылайша

ұрпақтың отбасы тәрбиесі ешқашан күн тәртібі-

нен түскен емес. Бұрынғы қазақ жастары

тәрбиені мектеп пен медреседе оқып білмесе де

қызы анадан, ұлы әкеден үлгі-өнеге алған.

Қазақ халқының тарихы дәстүрге өте бай.

Отбасы үшін ежелден тән қасиетті балажандық,

балаларды еңбексүйгіштікке тәрбиелеу, үлкенді

құрметтеу, туысқандық кең байланыс, көршілер-

мен және ұлты басқа халықтармен достық, ізгілік

қатынастар осының бәрі қазақ халқының тұрмыс

қалпына байланысты болған. Қазақ қыз-келін-

шектері мен ер азаматтарының бойында өзге

халық өкілдерінің бойынан көрінетін қазақы

болмысы жарқырай көрініп, жүрекке жылы әсер

еткен. Әсемдік пен әдептілік үйлесімдік тапқан.

Мәселен, ата-ана құқықтары қыз беріп, қыз алу,

құда түсіп, құдалы болу, қазақ некесінің ерекше-

ліктері, қалың мал мәселесі, бата бұзу, ажырасу,

бала асырау, әмеңгерлік, мирас пен мұра т.б.

ежелгі отбасы дәстүрлері мен соған қатысты қа-

ғида ерекшеліктері жайында мағлұматтардан қа-

зақ халқының отбасына ерекше мән бергенін,

шаңырақ шайқалып, босаға босамауына назар

салғанын көреміз. Жас отаудың пайдасына аса-

тын әдет-ғұрыптар келешегін, нәсілінің болаша-

ғын ескертуден туындап, халқымыздың ұлын

үйлендіріп, қызын ұзатуда ғасырлар бойы желі-

сін үзбей жалғасып келген. Ата-анамыз екі жас-

ты үйлендірмес бұрын оларға мынадай шарт қоя-

ды: біріншіден, қалыңдықты жеті атадан асырып

іздеу қажет. Бұл талаптың мәнін халқымыз бы-

лай түсіндіреді: “қандас туыс адамдар үйленсе

дұрыс бала туылмайды, туыла қалғанның өзінде

ғұмыры қысқа болады.” Екіншіден, ағайын-туыс-

қан арасында әдепсіз, жағымсыз қылықтар етек

алып, ынтымақ бұзылады. Осылайша атақты

қазақтар қашанда өзінің баласына басқа бір ру-

дан, тайпадан барып, өзінің теңіндей адамдардың

қызын айттыруға тырысады. Айттыру, құда түсу

ежелден келе жатқан дәстүр екенін жоғарыда си-

паттадық. Алайда құда болудың бірнеше жолда-

ры бар. Кейбір өмірдің ащысы мен тәттісін бірге

өткізген адамдар достықтары артып, туыс болғы-

сы келсе бала өмірге келмей жатып құдаласуға

уәделеседі де “бел құда”; екі нәрестені бесікте

жатқан кезінен айттырып “бесік құда” атанады.

Қазіргі таңда көп қолданылатын құда-

лықтың бір түрі қыз бен жігіттің келісімімен ұл

жағы сырға тағып, құда түседі. Қайтадан қыз

алысып, қыз берісіп құдалықты жалғастыруды

“сүйек жаңғырту” немесе “сүйек шатыс” деген.

Бір кездері құдалы болған адамдар құдалықта-

рын ұзақ жалғастыру үшін қыз берісіп, қыз алы-

сады. Қалай отау құрғанда да жаңа түскен келін-

нің екі жақты жақындататын дәнекерлік рөлі аз

емес. Келін болып түскен қыздың жаңа жұрттағы

қадірі оның ақылы мен адамгершілігінде, шаруа

икемділігінде, аналық қасиеттерінде және

жарына деген мейір-махаббатында деуге болады.

Әрине, бұл жастардың адамгершілік қасиетіне,

алған тәрбиесіне, әдептіліген байланысты.

Соңғы кезде қазақ халқының табиғатына

тән, ана сүтімен сүйекке сіңген ізгі әдет-ғұрып-

тардан тыс қалып бара жатқандаймыз. Өз ұлты-

ның өткені мен болашағына бей-жай қарайтын

тәрбиеден тысқары қалған жастар аз емес. Ата-

ананы сыйлау, үлкенге құрмет көрсету, кішіге

ізет білдіру, әдеп сақтаудан хабарсыз кей жастар-

дың қылығы әркімнің-ақ намысына тиері сөзсіз.

Халық өнерін игеру – жастарды еңбек сүйгіштік-

ке, әсемдікке бағыттап, халқының тарихын біліп,

мәдени мұрасын қадірлеп, жақсы әдет, дәстүрле-

рін жалғастыруға баулиды. Атам заманнан жал-

ғасып ар ұжданымызға ұялаған қанымызға сіңген

қастерлі қазақ салтын ұрпақтан-ұрпаққа жалға-

сатын мұра ретінде кейінгі ұрпаққа қалдыру –

бәріміздің де борышымыз. Дәстүрге арқа сүйеме-

геннің көсегесі көгермейді деген атамыз. Яғни

отбасы ауыл-аймақ, көпшілік, қоғам болып

адамдарды тәрбиелеу қазақ халқының өмірінен

өзекті орын алған. Салт-санасы, әдет-ғұрпы,

ойын-тойы осы мақсатты іске асыруға бейімделе

жүргізілген.

34

Ата-бабаларымыздың, даналарымыздың,

ақын жарауларымыздың ақыл-өсиеттері, ауыз

әдебиеті үлгілерінде сақталған және халықтың

ежелден келе жатқан салт-санасындағы, әдет-

ғұрпындағы дәстүрлік тарих тағылымдарын

өмірге үйлесімді пайдалану – ұл мен қызға

берілетін тәлімді жетілдірудің тиімді жолы бо-

луымен қатар, олардың бойына инабаттылықты,

мейірімділікті, бір-бірін сыйлау, құрметтеу,

адамдық қасиеттерді дарытуға игі ықпал ететін

және оның өмірге тез сіңіп, болашақ отбасының

тұрақтанып, бала тәрбиесінің жақсартып,

адамдар арасындағы қарым-қатынас жарасымын

көркейтіп, жауапкершілікті өркендетуге ықпал

етеді. Мұның нәтижесі түрлі кінәраттарға

тосқауыл жасап, дөрекіліктер мен қатыгездіктен

тиылуға және әдептіліктің бойға даруына

ынталандыратын тиімді тәсіл. Қорыта айтқанда,

бүгінгі күнде жастарды әдепті де саналы етіп

тәрбиелеу үшін ең алдымен тәрбие ережелеріне

сүйене отырып, ұлттық дәстүрімізді, әдет-

ғұрыптарымызды, дінімізді, ата-бабаларымыздан

қалған насихат мұраларын жастардың санасына

сіңіре білу басты міндетіміз болуы қажет.

Тәрбиенің көзі – ата-бабамыздан қалған дана

сөздер десек, біз сол насихаттың жүргізушісіміз.

БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ АТА-АНАНЫҢ РӨЛІ

Каримбаева А.М.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегі» МДҰ тәрбиеші

Қазіргі кездегі баланың дамуына, жеке тұл-

ға болып қалыптасуына ата-ана тәрбиелеудің

әдіс-тәсілдерін жетілдіре отырып, қарым-қаты-

нас орнату және ұлттық сананы бойына сіңіру.

Ата-аналардың балабақшамен, тәрбиешілермен

тығыз байланысын орнату. Балаларға мейірімді-

лікке, ұстамдылыққа тәрбиелеудің жолдарын

көрсету. Бала тәрбиелеудің сапасының аз да

болса жоғарылауына ықпал ету.

Балалар – біздің болашағымыз, үмітіміз.

«Егер біздің балаларымыз шын мәнісінде білімді

адамдар болғысы келсе, олар өз беттерімен шұ-

ғылдану арқылы білім алуға тиіс», - деген орыс

жазушысы Н.Г.Чернышевский, тәрбие мәселе-

сінде ата-аналардың рөліне ерекше мән берген.

Белгілі педагог К.Д.Ушинскийдің «Баланы жан-

жақты етіп тәрбиелеу үшін оны жан-жақты білу

керек» деген көрегендігі тәрбие үрдісінде ата-

ананың орнын тағы да ерекшелейді. Сондықтан

ата-аналардың бала тәрбиесіндегі басты

ұстанымы мыналар болуы керек :

1. Жанұядағы тәрбиелік күштің негізі –

ата-ананың азаматтығы;

2. Баланың ішкі жан дүниесіне, талабы

мен парығына қамқорлық жасау – ата-ананың

міндеті;

3. Еңбекке жауапкершілік тәрбиесін

қалыптастыруда ата-ананың көрсететін үлгісі;

4. Ұлтжандылыққа тәрбиелеуде – ата-ана,

отбасы басты тұлға.

Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбие-

леу отбасы мен балалар мекемелерінде жүзеге

асырылады. Отбасы мен балабақша алдында

тұрған мақсаттар мен міндеттер бірыңғай. Ол –

өз Отанын жан тәнімен сүйетін, дені сау, жан-

жақты балаларды тәрбиелеу. Балаларды отба-

сында тәрбиелеуге қоғам мен ата-ана тәрбиесін

тиімді үйлестіруге зор маңыз берілу керек. Бала-

бақшада балаларды тәрбиелеумен маман педа-

гогтар айналысады, олар арнайы ұйымдастырыл-

ған жағдайларда, бірыңғай мемлекеттік бағдарла-

мамен жұмыс істейді. Отбасындағы ата-аналар-

дың мәдени деңгейі үнемі өсіп отыратынына

қарамастан, отбасының ересек адамдарының

әрқашан педагогикалық білімі жеткілікті бола

бермейді. Өзара және баламен арадағы қарым-

қатынасты дұрыс жолға қоя білмейді, баланың

жеке басын үйлесімді дамыту жөнінде жеткілікті

қамқорлық жасай алмайды.

Ата-ананың бала тәрбиесіндегі атқаратын

қызметін сауатты етуге жағдай жасау керек.

1. Ата-анамен қарым-қатынасты

ынтымақтастық жолдармен жасау;

2. Қарама-қайшылықтарды болдырмау

жолдарын талдау;

3. Ата-ананы балаға дұрыс тәрбие беруге

бағыттау.

Балабақшадағы тәрбие жұмысын ата-

аналардан бастап жүргізген дұрыс. Өйткені бала

тәрбиесіндегі ата-ананың ықпалы басты орында

тұр. Баланы кішкентайынан әдептілікке үйрете

бастау керек. Сыйластық сезімін, сыпайылық

қасиеттерін ояту керек. Ең бастысы отбасындағы

ата-ананың бір-біріне деген сыйластық қатынасы

балаға әсер етпей қоймайды. Ата-ана баланың

алғашқы қоғамдық ортасын құрайды. Ата-ана-

ның жеке басының қасиеттері, әрекеті бала өмі-

рінде маңызды рөл атқарады. Бала мен ата-ана-

ның бір-біріне деген сезімдері басқа эмоционал-

ды байланыстарға қарағанда ерекше болады.

Отбасы тәрбиесіне қойылатын басты талап –

сүйіспеншілік. Бірақ бұл жерде тек баланы сүйіп

қана қоймай, тәрбиелеуге күш салу, қамқорлық

жасауда ата-аналардың ықпалы зор болуы керек.

35

Ата-ананың көбі балаға өз сүйіспеншілігін көр-

сетпеу керек деп санайды, себебі бұл баланы өзін

жақсы көретінін біле тұрып тентек болуға, өзім-

шілдікке әкеледі деп жорамалдайды. Балаға

сүйіспеншілік сезім, қамқорлық туғызу ата-ана

бөлетін уақытқа да, баланың қай жерде тәрбие

алуына да байланысты емес. Ата-ананың көзге

көрінбейтін қамқорлығы, солардың талабы бо-

йынша берілетін көптеген сабақтар тәрбиелеудің

ең басты мақсатына жетуге әрекет жасайды. Ба-

ламен үнемі терең қарым-қатынаста болу – бар-

лық ата-аналарға бірдей деңгейде ұсынылатын

жан-жақты талаптар. Ата-анасымен байланысын

сезіну олардың махаббатын, қамқорлығын сезі-

нуге және түсінуге мүмкіндік береді. Отбасында

ата-ана мен баланың арасындағы психологиялық

байланыстардың жалпы заңдылықтары туралы

ойлануды да естен шығармау керек. Тәрбиелеу

кезінде қарым-қатынас өз-өзінен тумайды. Бала

мен ата-ана арасындағы сезім әрекетінің байла-

нысы, өзара түсінушілігі туралы айтқан кезде ба-

ла мен үлкендердің өзара іс-әрекеті, бір-бірімен

сөйлесуі айтылады.

Бала тәрбиелеудегі ата-ананың рөлі, яғни

ата-аналардың өз алдарына қойған мақсаттарын

жүзеге асыру үшін мынадай жағдайларды атап

айтуға болады.

- Баланы рухани адамгершілікке тәрбие-

леудегі балабақша мен отбасы ынтымақтастығын

нығайту жолдары;

- Баланың сапалы білім алуы үшін ата-

аналар тарапынан жасалатын жағдайлар;

- Бала тәрбиесінде ұстанатын қағидалар;

- Психологиялық ситуациялар.

Тренинг: «Биік тау»

Қатысушыларға түрлі-түсті қағаз (жапырақ

болып қиылған) таратылады. Отбасыңыздағы ба-

лаңыздың мына биік таудың әр деңгейіне орна-

ластырыңыз. Енді осыны ағаш кейпіне ауысты-

рып көрейік.

Қараңыздаршы, қандай керемет! Сіздер өз

ұл-қыздарыңызды таудың биігіне орналастырғы-

ларыңыз келеді. Сенімдеріңіз, тілектеріңіз, үміт-

теріңіз ақталып, ұл-қыздарыңыз өмірде биіктер-

ден көрінсін. Оларды өз орнына орналастыру да

әрдайым жауапкершілікпен, белсенділікпен қа-

рап, келешегіміздің тағдырын дұрыс шеше

білейік. Балаларымызды өнегелі, тәрбиелі етіп

өсірейік!

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІЛЕРГЕ ПАТРИОТТЫҚ ТӘРБИЕДЕГІ МУЗЫКАНЫҢ РӨЛІ

Шульденова М.Н.

«№ 49 «Думан» бөбекжай- балабақшасы» МКҚК, Ақтөбе қаласы

Отан...

Бұл сөздің түпкі тамырында өзіңнің ет

жақын туыстарың, ата-анаң, туған жерің, туған

тілің, тарихың жатады.

Мектеп жасына дейінгілерді патриоттық

сезімге тәрбиелеу-қиын да ұзақ мерзімді қажет

ететін әрекет. Жақынына, балабақшаға, туған

қаласына, Отанына деген сүйіспеншілік, махаб-

бат жеке тұлғаның қалыптасуында маңызды

рөльге ие.

«Әр бала мейірімі мол өмірге мейірімді

болып туылады»,- деген екен керемет талантты

актер Е.Леонов.

Бала бойында қандай имандылық қасиет-

тер қалыптасса да ол ең алдымен ата-анасынан,

өзін қоршаған ересек адамдардан берілері анық.

Ата-ана баланы қалай тәрбиелейді, қандай

әсермен байытады-соған қарай жас шыбық

бұратылып жетіледі екен. Мәдениетті, ұлтшыл,

өнерлі тұлғаны тәрбиелеуге өте үлкен екі күш

керек, ол өнер және білім. Егеменді елдің ертеңі

оқу-біліммен, өнегелі, тәрбиемен өлшенеді. Бала

болашақта тұлға ретінде қалыптасуы бір отба-

сының ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті.

Өнердің жарқын эмоциялық күш екені

ешкімге де құпия емес. Осы күштің балаға қалай

әсер ететіні мектеп жасына дейінгі бүлдіршіннің

рухани дамуының көптеген факторларына

байланысты қалыптасады.

Музыка, көркем әдебиет, сурет өнері-бұ-

лардың бәрі бала тіліне түсінікті, жақын шаралар

жиынтығы болып есептеледі. Сондықтан мектеп

жасына дейінгі бүлдіршіндерге патриоттық тәр-

бие берудегі музыканың рөлін аса бағалап айтуға

болады.

«Патриоттық тәрбиедегі музыканың рөлі»

тақырыбында балалармен жұмыс жасау алдында

педагог өзіне мақсат қоя білу керек.

Рухани-имандылық және Отанға, отбасы-

на, балабақшаға деген сүйіспеншілік сезімдерін

қалыптастыру;

Музыкалық шығармалармен таныстыру

арқылы баланың танымдық, көркемдік және

шығармашылық қабілеттерін дамыту;

Баланың өз сезімдерін, эмоциялық әсерін

көркем сөз, шығармашылық қимылдар арқылы

жеткізе білу қабілеттерін ояту;

36

Көркемөнер шығармаларын ұғыну

арқылы танымдық белсенділік қабілеттеріне

тәрбиелеу

«Мектепке дейінгілерді патриоттық сезімге

тәрбиелеудегі музыканың рөлі» жұмысының кі-

ріктірілген жүйелілігі музыка, сурет өнері, театр-

ландырылған қойылымдармен оқу іс-әрекеттері,

ойын-сауықтар, шығармашылық кездесулер мен

мерекелер арқылы жүзеге асады. Іс-әрекеттің әр-

келкілігі балаға түсініктілігімен, бала тіліне жа-

қындығымен тартымды болады. Бұл-фольклор,

табиғат, өнер, ертегі-шығармашылық. Патриот-

тық тәрбиедегі үлкен потенциалдық мүмкіндік-

тер музыкамен тығыз байланысты.

Музыкалық шығармалар жалықтырмай-

тын, ойын түрінде балаларды халықтық салт-дәс-

түрлермен, халықтың еңбегімен, тұрмысымен та-

ныс болуға, табиғатты аялауға, Отанды сүюге,

қорғауға деген сезімдерге жетелеуі тиіс. Музыка-

лық фольклормен біздің балабақшаның бүлдір-

шіндері күнделікті оқу іс-әрекеттерінде, күнде-

лікті өмірде, әр түрлі іс-шараларда, мерекелерде

танысады. Ондай музыкалық әрекеттер баланың

қызығушылығын туғызып, қуаныш сыйлайды,

көңіл-күйлерін көтереді, қорқыныш және

ұялшақтық сезімдерінен сейілтеді.

Жыл басынан бастап айтулы мерекелерге

ән жаттау, би қойылымдары мен ертегі қойы-

лымдарын қою әрекеттері арқылы балалардың

патриоттық сезімдерін қалыптастырудаға музы-

каның рөлі ерекше деп айтуға болады. Балаларға

арналған музыкалық шығармалардың жеткілік-

тілігі мен әркелкілігі бала қиялының дамуына

зор үлесін қосары сөзсіз. Балалалармен жасала-

тын жұмыстардың нәтижесінде музыка тыңдау-

да, ритмикалық қозғалыстарда қолданылатын

барлық халық әндері мен музыкалық шығарма-

лары үлкен көркемдік және танымдық құнды-

лықтарға ие. Халық музыкаларын тыңдау арқы-

лы балалар халықтың тұрмыс-тіршілігімен, өмі-

рімен, халықтық музыка өнерінің үлгілерімен

танысады.

Өнер, соның ішінде халықтық мұра бала

өмірінің бөлінбес бір эстетикалық ортасы болып

қалыптасуы тиіс. Табиғатқа деген сүйіспеншілік

сезімі-патриоттық тәрбиемен егіз ұғым екені

бәрімізге белгілі. Осы тәрбиені беру арқылы

баланы өз Отанының патриоты деп қабылдауы-

мыз, сондай дәрежеде көруіміз керек және олай

болуы заңды құбылыс. Себебі, табиғат, өзін қор-

шаған орта бала өмірге келген күннен-ақ бала

өмірімен тығыз байланысты және оның эмоция-

лық сезімдеріне әсер ететін бірден бір фактор

екені даусыз.

Біздің балабақшада да осындай тәрбие әр

түрлі әрекеттер арқылы балаға жеткізіледі. Жоға-

рыда айтып өткендей ол әр түрлі музыкалық

шығармашылық іс-әрекеттер арқылы беріледі.

Баланың балабақшада шығармашылық

тұрғыда қалыптасуы, дамуы бір күндік жұмыс

емес, баланың сәбилік жасынан, мектеп жасына

дейінгі уақытта жылдар бойы жүйелі түрде жүр-

гізілетін жұмыс және осындай жүйелі жұмыстың

арқасында ғана мектеп жасына дейінгі балалар-

дың музыкалық эстетикалық тұрғыда қалыптас-

уы және өз елінің патриот ұлы мен қызы болып

өсуі мүмкін деп ойлаймын. Өзімнің баяндамам-

ды Мұхтар Әуезовтің: «Әнге әуес, күйге құмар

бала жаны сұлу, өмірге ғашық болып өседі»

деген сөзімен қорытындылаймын.

37

БАЛАЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ МЕН ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Абдиреева Т.О.

№ 24 « Аққу » мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Халқымыз табиғатты анаға теңеген.

Өйткені табиғатта тіршілік өсіп-өнеді. Өзіндегі

барды адамға, жан-жануар, құстар, жәндіктерге

т.б. береді. Қазақ халқының табиғатқа сүйіспен-

дігін күнделікті қолданылатын заттарынан анық

байқауға болады. Мысалы, түскиіздегі ою-өрнек,

хош иісті гүлдерді бейнелеуі, сырмақтағы қош-

қар мүйіз, кұс тұмсықтары мен қанаттары адам-

ның табиғатқа құштарлығынан туындаған.

Халық емшілері жануарлардың, өсімдік-

тердің қасиеттерін науқастарды емдеуге қолдан-

ған. Табиғатта басы артық ештеңе жоқ. Табиғат

сырын терең білмей, оған қалай болса солай

қарау үлкен апатқа соқтырады. Ата–бабамыз

көздің қарашығындай қорғап, бізге мұраға

қалдырған қазақ жерінің асты-үсті тұнған

байлық. Бүгінде тәуелсіз Қазақстанда ғана емес

бүкіл әлем алдында экологиялық апат тұр. Адам

ақыл–ойының нәтижесі алып ракеталар, атом

станциялары, зауыттар т.б ғылыми прогресс

жетістіктері өмірімізді байыта жеңілдете түсумен

қатар қауіп қатер туғызуда.

Осындай кең байлыққа тәуелсіз респуб-

ликамыз да ие. Бірақ табиғат тозып бара жатыр.

Одан айнала қоршаған орта мен адамдар денсау-

лығына келер залал ұшан теңіз. Біздің облысы-

мызда да табиғаттың тозып, экологиялық жағ-

дайдың қиындап бара жатқанын көріп отырмыз.

Оның бәрі адамдардың жауапсыздығынан.

Облысымыздың әр жерінен өрттің жиі шығуы,

тал мен жасыл желектің құруға айналуы,

жүгірген аңның азаюуы, топырақ құнарлығының

кемуі – адамдардың қоршаған ортаға жыртқыш-

тықпен қарауының салдары.

Адамның өзі сол табиғат пен Жер–Ананың

перзенті. Табиғат пен Жер ананы сүйе білу, оны

аялау–адамның азаматтық борышы.

Қазіргі демократия жағдайында көп

нәрсеге қол жетті. Көмкерулі жатқан талай

сырлар ашылып, құпиялардың көбесі сөгілді.

Бүгінгі күні адамзаттың алдында тұрған

басты мақсаттардың бірі - өзімізді қоршаған

табиғи ортадағы жан-жануар, өсімдік, өзен – су,

ауа және орман-тоғайларды қолдан келгенше

табиғи күйінде сақтап, болашақ ұрпаққа қаз-

қалпында қалдыра білу болып табылады.

Оны іске асыру үшін бала бақшадан бастап

балаларға экологиялық білім мен тәрбие беру

керек.

Экологиялық білім дегеніміз - адамзат пер-

зентінің қоршаған ортаға тигізген антропология-

лық ықпалдарының себеп-салдарын терең ұғыну-

ға, оқып-тануға бағытталған теориялық ой-пікір-

лер жиынтығы болса, ал экологиялық тәрбие

дегеніміз - жинақталған теориялық білімдер

негізінде жас ұрпаққа кешенді түрде тәлім-

тәрбие беру және шығармашылық-әдістемелік іс-

шаралар ұйымдастыру жүйесі болмақ.

Жасыл желектер ауаны шаң мен улы газ-

дардан тазартады. Өсімдіктер ауаға ауру туды-

ратын бактерияларды жоятын ерекше зат бөліп

шығарады, айналадағы шуды да бәсеңдетеді. Ал

шу адамның жүйке жүйесіне әсер етіп, қан қысы-

мын көтереді. Сондықтан өсімдіктің қызметін

бірде-бір жетілген механизм атқара алмайды.

Қазақ әр қашан жасыл әлемді аялап, құрметтеп,

«көкті жұлма, көктей соласың» деп өз ұрпақ-

тарын даналық сөздермен тәрбиелеген. Халық

тұрмысы мен отбасы салтында жиі айтылатын:

«малды тепе», «отпен ойнама», «құс ұясын бұз-

ба» атты этноэкологиялық маңызы зор ұғымдар

күні бүгінге дейін өзінің тәрбиелік мәнін жоғалт-

қан емес. Балалардың туған жерге, табиғатқа де-

ген сүйіспеншілігі артады. Табиғатпен байланыс-

ты болғандықтан кез-келген тақырыбында тәр-

бие беріп отырамын. Халқымыздың өмірі қорша-

ған ортамен тығыз байланысты, оны қорғау, таза

сақтау өмірдің баяндылығы ғана емес, рухани

адамгершілік міндеті деп санау керек. Туған

өлкеңді сүйе де біл, қорғай да біл! – дегендей

оқушы бойына экология ұғымы толығымен

қалыптасуда. Туған жер бәрінен қымбат, топыра-

ғында өсіп, cуын ішіп, ауасымен тыныстап, таби-

ғатпен біте қайнасып адам болып қалыптасады.

Болашақта туған жеріміз жайнаған гүлдер,

жайқалған шалғындар, теңіздей телегей орман-

дар, сылдыраған бұлақтар, керіліп жатқан кең

дала, аспан мен тірескен ақбасты таулар, жарық

ай, жарқыраған жұлдыздар, көк мөлдір аспан,

күлімдеген күн – ана өміріміздің тірегі болып,

көк байрақ көкке көтеріліп, үйлері жанға, даласы

малға, халқы байлыққа толы болсын демекпін!

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Дәрібаев Ж.Е., Баешов Ә.Б., Сермаңызов С.С.

« Экология», Астана « Дәнекер » - 2005.

2. Әділов Ж. Қала және қоршаған орта.

Мұғалімдерге арналған көмекші құрал. –

Алматы, « Ана тілі », 1991.

38

ПУТЕШЕСТВИЕ КОТЁНКА (ЗАКРЕПЛЕНИЕ ПРОЙДЕННОГО МАТЕРИАЛА)

Абубакирова З.И.

Воспитатель ДО №2 г.Актобе

Цель: закреплять порядковый счет в пределах десяти; закреплять умение соотносить количество с

цифрой; закреплять умение сравнивать числа в пределах десяти; закреплять умение решать задачи;

развивать познавательную активность, любознательность, логическое мышление, память и речь

детей, развивать мелкую моторику; воспитывать желание оказывать помощь сказочным персонажам,

доброту, дружбу, товарищество, сообразительность, внимательность и интерес к занятиям по

математике

Билингвальный компонент: әже-бабушка, мысық-кошка

Словарная работа: клубок, нитки, вязать, вязание

Этапы

деятель-

ности

Действия педагога Действия

детей

Моти

вац

ио

нн

о-

побуд

ител

ьн

ый

Сюрпризный момент: обращает внимание на звуки, идущие из приёмной,

предлагает прислушаться и поразмышлять кто это может быть.

Воспитатель вносит в группу котёнка и ведёт диалог от его имени: - Здра-

вствуйте, ребята! Меня зовут котёнок Дымка. А живу я с бабушкой Ниной. Моя

бабушка Нина очень любит вязать. У бабушки Нины очень много разноцветных

клубков (демонстрирует). А я люблю очень играть с этими клубочками:

Я не баловался вовсе! Я всего лишь поиграл! Я и прыгал и скакал, Все

клубочки перепутал, И все нитки размотал.

Проявляют

интерес и

прислуши-

ваются

Радуются,

приветст-

вуют котёнка

Слушают с

интересом

Ор

ган

иза

ци

он

но

-

пои

сков

ый

- Вот, опять всё перепутал. Ребята, помогите пожалуйста навести порядок.

Д/упражнение «Разложи по порядку: от 1 до 10».

Воспитатель предлагает проверить правильность выполнения задания.

- Но на этом мои приключения только начинались. Бабушка Нина вязала

шапочку для внучки Катюши. Беленькую с жёлтенькими кружочками. А я, как

всегда, сидел рядом и наблюдал, как ниточки ползут медленно по полу и в

бабушкиных руках превращаются в шапочку с ромашками.

1 ребёнок

выкладывает

числовой ряд

у доски,

остальные на

местах

Сравнивают

- Белая ниточка ползла, ползла и вдруг … закончилась.

Бабушка поискала в корзинке ещё клубок белых ниток, но больше не нашла.

Вздохнула, отложила вязание и пошла в огород.

- Призадумался я. Что же делать? Надо как-то помочь бабушке. Где же взять

белую нитку для шапочки с ромашками? Конечно на ромашковом лугу!

- Котёнок Дымка выглянул в окно, выпрыгнул на улицу и побежал на луг, где

цвели белые ромашки. (показывает небольшую инсценировку). Ярко светило

летнее солнышко. С цветка на цветок порхали бабочки. Букашки радовались

солнечному деньку, ромашки подставляли свои белые лепесточки тёплому

солнышку. И захотелось дымке сорвать одну ромашку для бабушки Нины.

- Вдруг котёнок Дымка увидел на лугу девочек - Катю и Машу. Катя и Маша,

рвали на лугу ромашки:

- Помоги, котёнок Дымка, сосчитай, сколько ромашек сорвали девочки!

- Я считать не умею. Ребята, помогите мне сосчитать, сколько ромашек сорвали

Катя и Маша!

Д/упражнение «Посчитай» (упражнять в составлении примера, следуя

условиям задачи):

предлагает составить пример и записать его при помощи карточек с

цифрами и математическими знаками.

«Катя сорвала 4 ромашки, а Маша сорвала 3 ромашки. Сколько всего ромашек

сорвали девочки?»

Воспитатель предлагает проверить и сравнить результат.

- Вдруг котёнок дымка услышал тоненький голосок: Котёнок, Дымка, не рви

ромашки! Посмотри как они нужны нам, букашкам.

Внимательно

слушают

С интересом

следят за

развитием

действий

Внимательно

слушают;

1 работает у

доски,

остальные на

местах

39

Д/упражнение «Кого больше» (упражнять в установлении неравенств;

упражнять в использовании знаков «больше» и «меньше»):

«На ромашковом лугу сидели 5 божьих коровок и 2 бабочки. Кого на лугу было

больше, божьих коровок или бабочек? На сколько?»

Воспитатель предлагает проверить и сравнить результаты.

- Котёнок Дымка услышал, приближающийся собачий лай (показывает собаку)

Уйди с дороги, большой пёс!

Ты напугал меня до слёз.

Уйди, прошу, скорее прочь.

Мне надо бабушке помочь!

Вязала бабушка ромашки

И ниток кончился клубок.

Где нитки взять мне для ромашек,

Никто мне подсказать не смог.

- Глупый ты, маленький Дымка. Нитки нужно взять у Овечки. У неё их много.

Она жуёт траву на поляне, за ромашковым лугом. Вон там, за тремя березами

тремя ёлками.

Д/упражнение «Сколько всего деревьев растёт на пути у котёнка?»

(упражнять записывать условия задачи при помощи цифр и составлять примеры,

испз-я мат.знк) «Чтобы дойти до поляны, где гуляет овечка, котёнку нужно

пройти мимо трёх ёлок и трёх берёз. Сколько всего деревьев нужно пройти

Дымке?»

- Преодолев долгий путь, котёнок прищел к овечке:

Здравствуй, милая овечка!

И ниток кончился клубок.

Мне надо бабушки помочь!

Где нитки взять мне для ромашек,

Вязала бабушка ромашки,

Большой мне пёс подсказать смог.

- Ну, что ж. Помочь тебе смогу! Тебе я, Дымка, помогу. Ниток, милые друзья,

разных много у меня!

Хочешь, синих, хочешь, красных, хочешь , белых –выбирай.

Много – много всяких разных.

Не стесняйся! Набирай!

Пальчиковая гимнастика

Пальчиковая гимнастика «Улитка»

Вот улиточка ползёт («Улитка» раскачивается из стороны в сторону).

Потихонечку вперёд. (Ползёт вперёд по столу).

На цветочек заползёт, («Улитка» заползает на «цветочек»).

Лепесточки погрызёт. («Улитка» поочерёдно обхватывает пальцы

(«лепесточки») второй руки («цветочка»).

Рожки в голову втянула, (Рука («Улитка») сворачивается в кулак («втягивает

рожки»).

В домик спряталась, заснула. (Вторая рука («цветочек») закрывается, пряча

«Улитку» в «бутоне»).

Работа в тетрадях:

1. «По какой тропинке надо мне пойти, чтобы поскорее нитку белую

найти?» - Обрадовался Дымка. Солнышко уже садилось за горизонт, когда усталый, но

довольный котёнок Дымка вернулся домой с клубком белых ниток. Бабушка

Нина из этого клубка ниток связала не только шапочку для внучки Катюши, но

ещё и сарафанчик с ромашками.

2. «Соедини точки от 1 до 10 и раскрась картинку»

Записывают

условия

задачи при

помощи

цифр,

сравнивают,

ставят

нужный знак

Следят за

действием

Внимательно

слушают

Определяют

какому числу

соответст-

вуют

Составляют

пример,

записывают

результат

Следят за

действиями

Внимательно

слушают

Выполняют

паль-

чиковую

гимнастику

Определяют

какая линия

ведёт к

белому

клубочку

Радуются

успехам

котёнка

Соединяют

точки,

раскраши-

вают

Рефлекси

вно-

корригир

ующий

- Мне очень понравились портреты, которые у вас получились, но мне пора

возвращаться к бабушке Нине. До свидания, ребята!

П/игра «Мышеловка»

Прощаются с

котёнком

Играют,

соблюдая

правила

40

Ожидаемый результат:

Знать: счёт в пределах 10, математические знаки +, -, =;

Иметь: навыки записи примеров, следуя условиям задач;

Уметь: соотносить количество с цифрой; сравнивать числа в пределах десяти; решать задачи;

ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІ

Аймағамбетова Г.М.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегі» МДҰ ән жетекшісі

Мақсаты: Театралдық қойылымды пайдалана

отырып балалардың сөздік қорын толықтыру,

тілін дамыту, ән айтуға баулу, рольдерді

ойнатып эмоциясын келтіруге үйрету, достыққа,

мейрімділікке тәрбелеу.

Музыка ойналып тұрады

Автор: Бір-бірінің соңынан тізіліп айлар, жылдар

өтуде, бірақ олар бір-бірімен еш уақытта кездес-

кен емес. Бір богемия елінде бір қыз болыпты ол

осы айлардың бірін көрген екен. (үй көрінісі қыз

үй жинап жүр)

Бір күні әйел өмір сүріпті оның Күлбикеш деген

өгей қызы болыпты, ол қаншама шаруа жасаса да

оған жақпай қояды.

Күлбикештің ән: Үйді күнде жинаймын

Отын ағаш жарамын

Су құямын гүлгеде,

Дүкенге де барамын!

Бірақ анам сонда да

Ұрысады күнде де!!

(кыс көрінісі-мата жайылған: жасыл үстіне

көк)

Автор: Дала суық ұлпалар жауып тұр далада

(боран, жел дыбысы)

Ұлпалар әні: Ақұлпамыз, балерина

Билейміз жеңіл айнала

Жәймен,жәймен жерге қонып

Өгей ана: Күлбикеш қайдасың сен босқа отырма,

орманға барып бәйшешек жинап қайт, ертең

апаңның туған күні!...

Күлбикеш: Гүл дейсіз бе, қалай орманға барам,

дала аяз, суық, қыста гүл өспейді ғой, көктем

келмей бәйшешек шықпайды ғой, орманда

адасып кетемін, қорқамын.

Өгей ана: Орманда адасып кетсеңде сені ешкім

іздемейді, бар гүлсіз қайтпа, міне саған себет

осыны толтырып әкел! (қыз жолға шығады)

«Вальс снежных хлопьев» Чайковский

Қыз: Енді гүлді қайдан табамын, Ауу-ауу-ауу

(айналып жүреді)

Адасып кеткен сияқтымын, ауу-ауу!

Шыршалар шығады: Қарашы біреу келе жатыр,

шыршаға ұқсамайды!

(қызды көріп) 1шырша: Сәлем! Сен кімсің?

2 шырша: Не істеп жүрсің орманда?

Қыз: Мен Күлбикешпін, мені өгей анам

бәйшешек теріп кел деп жіберді, сендер жолда

гүл көрген жоқсыңдар ма?

Шыршалар: Бәйшешек?! Гүл әзір өспейді ғой,

күн жылынғанда өседі. Үйіңе қайт, тоңасың. Сау

бол! (кетеді)

Қыз: Сау болыңдар! Ой, қандай суық, енді қайда

барамын, мына томардың үстіне отырайыншы.

(томардың үстіне отырады ұйықтап кетеді)

Музыкамен қояндар келеді ән орындайды

Ор қояндар ойнайды

Көктем тойын тойлайды

Секірісіп секеңдеп, ойынға еш тоймайды!

Прыг-прыг, прыг, прыг, прыг-күні бойы тынбайды

Прыг-прыг, прыг, прыг, прыг - бір орында

тұрмайды! (билейді)

1қоян: Ой, қара біреу отыр мұнда, тоңып қалған-

ау деймін, ұйықтап отыр.

2қоян: Эй, эйй! Сен кімсің? Ояяян!!

Қыз: Сәлем қояндар!

Қояндар: Не істеп жүрсің орманда, тоңдың ғой!

41

Қыз: - Мен Күлбикешпін, мені өгей анам бәйше-

шек теріп кел деп жіберді, сендер жолда гүл

көрген жоқсыңдар ма?

Қояндар таңқалып: Бәйшешек?!!

1қоян: Гүл көктемде өседі ал қазір қыс, қыстан

бұрын көктем келмейді.

2қоян: Сен оданда үйіңе қайт, тоңдың ғой, ал

қолың тоңбау үшін саған міне қолғап. (шешіп

қолғап береді)

Қыз: Рахмет сендерге, сау болыңдар! (қолғапты

киіп бетін уқалап отырады)

Түлкі келеді жан-жағын иіскелеп: Бір иіс келіп

тұр, қарайын кім екен бұл?

Ой, сәлем, сен кімсің, не істеп жүрсің орманда?

Қыз: - Мен Күлбикешпін, мені өгей анам бәйше-

шек теріп кел деп жіберді, сендер жолда гүл

көрген жоқсыңдар ма?

Түлкі; Бәйшешек?!! Сен не мені мазақ қылып

тұрсың ба? (ойланып қалады)

Түлкі сыбырлап:өзімнің тұратын үйімнің жолын

көрсетіп жіберейін де жеп қояйын: Осылай тіке-

е-е жүре бер, сол жақтан табарсың гүлді мүмкін.

Сау бол!

Сол кезде түлкі қызды алдап тұрғанын көрген

Тоқылдақ ұшып келеді:

Тоқылдақ: Тоқ, тоқ, қап бәлем мына түлкі қызды

алдап жолды дұрыс көрсетпеді. Тоқ, тоқ сәлем,

сен түлкіге сенбе, ол саған жолды дұрыс көрсет-

педі. Мен ұшып жүргенде бәрін көремін, жүр

менімен бірге мен жаңа отқа жылынып отырған

біреулерді көрдім, мүмкін солар көмек берер.

(муз ойналады екеуі ұшып кетеді)

Музыкамен жыл мезгілдері келіп ортаға тұрады,

ортада от «жанып» тұр

Ән «Жыл мезгілі»

Қыз: Саламатсыңдар ма! Отқа жылынуға

болама?

Күз: Біздің отқа ешкім жылынбаған еді кел

жылына ғой!!

Қыс: Сен кімсің, қайдан келдің?

Жаз: Саған не керек? Неге келдің орманға?

Қыз: - Мен Күлбикешпін, мені өгей анам

бәйшешек теріп кел деп жіберді, сендер жолда

гүл көрген жоқсыңдар ма?

Қыс: Қыста гүл жинағанды қайдан көрдің?

Күз: Иә, бұл Күлбикеш кой, мен бұл қызды

еңбекқор екенін білемін, күзде жеміс-жидек,

көкөністерін жинап анасына көмек береді.

Жаз: Ал жазда гүлдерді жеміс-жидектерді

суарады.

Көктем: Олай болса достарым Күбикешке көмек

берейік.

Бәрі: Иә, көмек берейік!

Қыс: Жел, жел келіңдер

Борандатып үріңдер!

Бұлттарды көшіріп

Жер бетінде жүріңдер!!

Мен қыспын!! Беремін кезекті Көктемге!!

(таяғын береді)

Көктем: Қыс кетті! (таяғын жасылдандырады)

Жақында көктем жайнап

Орманда сала берсін өмір қайнап

Сылдырап сай салада су ақсын!

Көктем, көктем деп көке ән салсын!!

(муз.ойналады табиғат үні естіледі, гүлдер

жүгіріп шығып ән салады)

Гүлдер әні: Біз гүлдер өсетін далада

Аялап күн нұрын шашады

Желде бізбен бірге тербеліп

Айналып бізбен билейді!

Біз шоқ гүлміз, біз шоқ гүлміз, далада өсетін

Көктем: Күлбикеш неге қарап тұрсың, уақытың

аз гүлді тез жинап ал!

(гүлді жинайды)

Қыз: Рахмет достарым, сау болыңдар! Күн

суытпай тұрғанда мен тез үйге жетіп алайын

Ән «Көктем келді»

САЙҚЫМАЗАҚ БІЗДЕ ҚОНАҚТА!

Аймагамбетова Н.К.

Ақтөбе қаласы №19 «Бұлақ» МДҰ тәрбиешісі

Білім беру саласы: әлеумет, коммуникация,

шығармашылық. Ұйымдастырылған оқу қызметі:

қоршаған ортамен танысу, ҚМҰҚ, сауат ашу, ап-

пликация. Мақсаты: Балалардың айналаны бақы-

лап, өздеріне алған білімдерін пысықтау, ойлау

қабілетін дамыту үшін түрлі әдіс-тәсілдерді қол-

дана отырып, өз күшіне сенімділігін арттыру.

Бір-біріне деген достық қарым-қатынасқа, досы-

ның еңбегінің қуанышын сезіне білуге, адамгер-

шілікке тәрбиелеу. Көрнекіліктер: дамытушы

ойындар, суреттер, кеспе әріптер, сандар, текше-

лер. Әдіс-тәсілі: ойын түрінде сұрақ-жауаптар.

Мотивациялық қозғаушы Балалар, бүгін бізге қо-

нақтар келіпті, қане амандасайық! Балалар аман-

дасады. Біз әдепті баламыз. Амандасу үлкенге,

Алдыменен қонақпен Тәрбиенің басы ғой. Аман-

дасып аламыз. Ал қанекей бәріміз Сәлеметсіз бе

– дейік үлкенге. Жылулық шеңбері Алақанды

42

көргенде Басыңнан мен сипайын Қолыңды бер

қысайын Көңілді бала көргенде Жүректі мен

көргенде Саған күлкі сыйлаған. Іздену – ұйым-

дастырушы Сайқымазақ кіреді. Мен сайқымазақ-

пын Бәрің маған қарайсыңдар Мен сендерді күл-

діремін Ойын ойнауға қалайсыңдар? - Балалар,

мен сендерге құр қол келген жоқпын, мына шар-

лары ала келдім. Бір жылда неше мезгіл бар?

Балалар жауап береді. - Төрт мезгіл (қыс, көктем,

жаз, күз) Бұл шарлардың түсі де сол төрт мез-

гілді белгілейді. - Мына шардың түсі қандай?

Шардың түсі қай мезгілді білдіреді? - Ақ, қыс

мезгілі, қыста жер ақ қарға оранады. Сары шар-

ды көрсету. Күз мезгілі, жапырақтар сарғайып

жерге түседі. Жасыл шарды көрсету. Бұл шөп-

тердің түсі сияқты, табиғат көктемде оянып, жер

беті жасыл шөпке толады, ағаштар бүршік жара-

ды. Қызыл шарды көрсету. Қай уақытта гүлдер

қызыл түске боялады? Жазда. - Балалар мен сен-

дерге өзім келген жоқпын, өзіммен бірге цирк-

тегі достарымды бірге ертіп келдім. Қанекей,

оларды қарсы алайық. Жолбарыстың келуі.

Ойын: «Ойлан тап» 1 тапсырма. Күз мезгілі.

Балалар күзді неге «Алтын күз» дейміз? Егін пі-

седі. Егін піссе, нан болады, молшылық болады.

Күн суыта бастайды. Жаңбыр жауады. Жапырақ-

тар сарғаяды. Құстар жылы жаққа ұшып кетеді.

Көкөніс жемістер піседі. Кім күз туралы тақпақ,

жұмбақ біледі? Тақпақтар, жұмбақтар айтады. - 2

тапсырма. Қыс мезгілі. Қыста қар жауады. Күн

суық, аяз болады. Боран соғады. Біз қалың киіне-

міз. Қармен ойнап, аққала жасаймыз. Қар көп жа-

уады, шана, шаңғы тебеміз, аққала жасаймыз.

Ал, енді қыс мезгілі несімен ұнамайды? Боран

соғады, қатты аяз болады, жер тайғақ болады, біз

қатты тонамыз. Олай болса қатты тоңбау үшін,

аяздан қорықпау үшін кім қыс туралы тақпақ,

жұмбақ біледі? Жеке жауаптар. 3 тапсырма.

Көктем мезгілі. Көктемде күн жылына бастайды.

Қар, мұз ериді. Жер беті оянады. Егін егеді.

Ағаш бұршік жарады. Құстар ұшып келе бас-

тайды. Құстардың елімізге аман ұшып келуіне

көмектесеміз бе, олай болса кім көктем туралы

тақпақ, жұмбақ біледі? Жеке жауаптар. 4 тапсыр-

ма. Жаз мезгілі. Жазда күн ыстық болады. Біз

далада көп ойнаймыз. Жер беті гүлге толады.

Жазда суға түсіп шомыламыз. Жаз туралы тақ-

пақ, жұмбақ айту. Маймылдың келуі. Ойын:

«Санның құрамын тап» Гүлдерден есеп құрасты-

ру. Жеке жауаптар. Логикалық ойын. 1. Екі

сиырдың мүйізі қанша? 2. Бір мысықтың аяғы

қанша? 3. Далада тұр екі ешкі, қорада тұр екі

ешкі, болады барлығы неше ешкі? (2+2=?) (4)

Жеке жауаптар. Сергіту сәті. Ойын: «Орнынды

тап» Пілдің келуі. Пілдің тапсырмасы. Дыбыс

деген не? Әріп деген не? Дыбысты естиміз, айта-

мыз. Ал әріпті көреміз, жазамыз. Дыбыстар неше

түрге бөлінеді? Дауысты және дауыссыз. Ойын

«Жоғалған буын» Көгер/шін, тор/ғай, ақ/қу,

тыр/на, шаға/ла, қар/ға. «Отан», «мектеп» сөзде-

ріне талдау жасау. Енді сайқымызаққа көмекте-

сейік. Достарының бейнесін қиып, жапсырып бе-

рейік. Балалар қайшыны ұқыпты қолданып, жап-

сырады. Рефлексивті коррекциялау Балалардың

жұмыспен қарау. Өз жұмыстарын көрсетеді. Сай-

қымазақ пен достарына ән шырқап берейік. Ән

айтады, қоштасады. Сұрақтар қою. Жауаптар бе-

реді. Қорытынды. Күтілетін нәтиже: Білу керек:

Сұрақтарға толық жауап беруді, санауды, дыбыс-

тық талдау жасауды. Қандай түсініктерді игерді:

қоршаған ортаны танып, қамқор болуды, жан-

жануарларға, өз достарына көмектесіп, достық

қарым-қатынаста болуды. Меңгерген дағдылары

мен іскерліктері: сұрақтарға жауап берді, логи-

калық ойлау қабілеттерін арттырды, дыбыстық

талдау жасады, қайшымен ұқыпты жұмыс

жасады.

ҰЗЫН ҚҰЛАҚ ҚОЯН

Аминова Г.Т.

Ақтөбе қаласы №33 "Нұрсәт" мектепке дейінгі білім орталығы

Мақсаты: Қоршаған орта туралы түсініктерін

кеңейтіп, қоянның ерекшеліктеріне тоқталу; мақ-

талы дискімен жұмыс жасау машығын дамыту;

ойын ойнау барысында тілдік қорларын дамыту;

жануарларға деген қамқорлыққа, шебелікпен

жұмыс жасауға тәрбиелеу.

Білім беру саласы: "Шығармашылық",

"Коммуникация" Бөлімі: "Жапсыру"

Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, көрсету, әңгіме-леу,

сұрақ-жауап, ТРИЗ технологиясы

Қажетті құралдар: Қоянның суреті, мақталы

диск, желім, қылқалам, сулық.

Ұйымдастырылған оқу қызметінің барысы:

І.Шаттық шеңбері:

-Алақанды ашайық,

Күннің нұрын салайық.

Таза ауадан салайық,

Достық мейірімін салайық,

Татулықты салайық,

Осы жақсы лебіздерді,

Бір-бірімізге сыйлайық.

43

ІІ. Ұйымдастыру:

Бүгін біздің ұйымдастырылған оқу қызметіміз

ерекше болмақ. Сіздер жақсы, анық әрі таза

сөйлеу үшін дыбыстық жаттығуларды орындап

жіберейік.

Са-са-са- ызыңдайды маса,

Ян-ян-ян- секіреді қоян,

Ма-ма-ма- мынау тәтті алма,

Яз-яз-яз- көзді ашытады пияз,

Жу-жу-жу- беті-қолыңды жу,

Ла-ла-ла- мен жақсы бала!

ІІІ.Ғажайып сәт:

Есік қағылып, ішке қоян кіреді. Қоян мұңайып:

-Мен орман ішін аралап жүргенде, көжектеріме

алған сыйлықтарымды жоғалтып алдым. енді не

істесім екен?

-Қоянжан, сен мұңайма. Балалар сенің сыйлы-

ғыңды жасап беруге көмектеседі. Көмектесеміз

бе, балалар?

- Иә, көмектесеміз.

- Көжек ненің баласы?

- Көжек- қоянның баласы. Қоян-көжек.

- Қоян қайда мекендейді?

- Қоян орманда мекендейді.

- Ол не жегенді ұнатады?

- Қоян сәбіз жегенді ұнатады.

- Қоянның түсі қандай болады?

- Ақ, сұр, қара болады.

Билингвальды компонент: Қоян-заяц.

- Жарайсыңдар. Жұмысымызды бастамас бұрыс,

"Ұзын құлақ қоян" атты ертегіге назар

аударайық.

(Қоян ертегіні сахналайды)

- Балалар, ертегі ұнады ма? Қоянның құлағы неге

ұзарып кеткен екен?

- Міне, осы сәттен кейін қоян-ұзын құлақ қоян

деп аталған екен.

ІV. Жаңа тақырып:

- Қоян қандай бөліктерден тұрады?

- Басы, денесі, аяқ-қолы, құлағы, құйрығы

болады.

-Қазір біз, мақталы дискіден қоянды жапсыра-

мыз. Ең алдымен қоянның басын жабыстырамыз.

(Интерактивті тақтадан қоянның жабыстыру

жолы көрсетіледі. Және де, желіммен жұмыс жа-

сау кезіндегі қауіпсіздік ережесі еске түсіріледі.)

V. Саусақ жаттығуы:

"Жаңбыр"

Бұлт қабағын түйіп ап,

Бүркеп алды аспанды.

Тырс-тырс-тырс-тырсылдап,

Жаңбыр жауа бастады.

VІ. Сергіту сәті:

Бармақ болып орманға,

Сұр көжек жуынды,

Басын жуды,

Көзін жуды,

Мұрнын жуды,

Құлағын жуды,

Аузын жуды,

Тісін жуды,

Қолын жуды,

Құйрығын жуды,

Сілкінді, сүртінді,

Тап-таза боп бір тынды.

VІІ. Қорытынды:

- Балалар, сендер не жасадыңдар? Осы жасаған

жұмыстарыңды қоянға тапсырайық.

- Қоянжан, балалардың жасаған сыйлығы сізге

ұнады ма?

- Әрине, маған қатты ұнады. Рахмет сендерге, ба-

лалар. Мен сендермен ойын ойнағым келім тұр.

Менің ормандағы достарым өздерінің сүйікті

астарын таба алмай жүр. Достарыма көмектесің-

дерші?

VІІІ. Дидактикалық ойын: "Жануарлардың

азағын тап!"

Мысалы: қоян-сәбіз, аю-бал т.б.

ІХ.Мадақтау:

- Балалар, өте жақсы жұмыс жасадыңдар. Рахмет

сендерге!

7 САНЫН ҚОСУ ЖӘНЕ АЗАЙТУ

Ахаева Л.Т.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Ырғыз гимназиясы КММ-нің бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Ондықтан аттайтын жағ-

дайларда 7 санын қосу және азайтудың әдістері-

мен таныстыру; амалдарды орындау барысында

7 санын қосу және азайтудың кестелік жағдай-

ларын екі амалдан тұратын өрнектер мәндерін

табумен байланысты қолдану.

а) Екі амал арқылы шығарылатын есептерді ше-

шу; ә) логикалық ойлауын, есептеу дағдыларын

дамыту; б) жылдамдыққа, ұйымшылдыққа баулу,

ойын арқылы оқушылардың ойлау, танымдық

қабілеттерін дамыту.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,

кестелер, суреттер, ойындар, оқулық, бор.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: СТО, түсіндіру, сұрақ-жауап

Сабақтың барысы:

І.Психологиялық дайындық

Математика ғылымы-ермек емес, балалық,

44

Математика ғылымы-көрегендік, даналық.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

№5, 72-бет 45дм=4м 5дм

2м 3дм=23дм 84см= 8дм 4см

1м 6дм=16дм 1м=100см

1 тәул.1сағ=25сағ 68мин=1сағ 8 мин

1 сағ3мин=63 мин

ІІІ.Математикалық диктант

- 9 бен 2санының қосындысын жаз.

- 12 мен 2санының айырмасын жаз

- 7 ондық 5 бірліктен тұратын санды жаз.

- 6 мен 3 сандарының қосындысын жаз.

- 70 пен 20 сандарының айырмасын жаз.

ІV. Жаңа сабақ

7 санын қосу және азайту

Шаршылардан құралған жолақтар арқылы жаңа

сабақты түсіндіру.

7-ге 7-ні қалай қосу керек?

14-тен 7-ні қалай азайту керек?

7 санын 10-ға дейін толықтыру үшін 7 шаршыға

3 шаршыны қосамыз, 10 шаршы болады. Қалған

4 шаршыны қоссақ, 14 шаршы болады.

14-тен 7-ні азайту үшін, 14 шаршыдан 4 шаршы-

ны азайтсақ, 10 шаршы болады, қалған 3 шаршы-

ны азайтқанда 7 қалады.

V. Оқулықпен жұмыс.

№1 ә) тақтада орындайды.

8+7=(8+2)+5=15 15-7= (15-5)-2=8

2 5 5 2

VI. «Пілге көмектес» ойыны

=, -, +таңбалары мен 15, 7, 8 сандарынан

теңдіктер құр.

VIІ.

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

Топпен жұмыс. №3 Өрнекті жаз және онын

мәнін тап:

1-топ: 7 мен 3 сандарының қосындысына 4-ті

қосу

14 пен 4 сандарының айырмасынан 3-ті азайту.

2-топ: 8 бен 2 сандарының қосындысына 5-ті

қосу

15 пен 5 сандарының айырмасынан 2-ні азайту

3-топ: 9 бен 1 сандарының қосындысына 6-ны

қосу

16 мен 6 сандарының айырмасынан 1-ді азайту.

VIІІ. Сергіту сәті.

1-топ: 11 мен 4 сандарының айырмасын (7)

шапалақ ұру арқылы көрсетеді.

2-топ: Ағылшынша 7-ге дейін санайды

3-топ: Аптаның 7 күнін атайды.

ІХ. №4 (мұғалімнің басшылығымен орындалады)

1ж-30кг

2ж-? 5кг артық

Шешуі: 30+(30+5)=65

Жауабы: 65килограмм сарымай

Есептің шарты талданады және шығару жолдары

анықталады.

Нені табу керек? (жалпы массаны)

1-ші амалмен нені табамыз, 2-ші амалмен ше?

Х. «Күнді тап» ойыны

Әрқайсысының артында өтілген кестелік қосу

мен азайту жағдайлары жазылған «бұлттар» тақ-

таға ілінеді. Олар кезекпен «бұлттарды» ашып,

есептеулерді орындап, «күнді табады».

ХІ. Өз бетінше жұмыс.

№6 9+4= -4=

++-19+4= -4=

29+* -4= -4=

.....................................................................................

.....................................................................................

.....................................................................................

ХІІ. «Жұбын тап» ойыны

Тақтада мысалдар жасалған жапырақтар ілінеді.

Олардың ішінде жауаптары бірдей өрнектер бар,

балалар оларды тауып, сәйкес жұптарды атауы

керек.

6+5 6+6 8+5 9+3 7+4 7+6

ХІІІ. «Ассоциация картасын» құру.

7 күн

7 қасиетті сан 7 нан

7ата 7 қазына

Сонымен, балалар, 7 санының қасиеті мол екенін

білдік

ХІV. Сабақты бекіту

ХV. Қорытындылау

«Жеті жұрттың тілін біл,

Жеті түрлі ілім біл.»

ХVІ. Бағалау.

ХVІІ. Үйге тапсырма беру. 75 –бет, №5

7+2 20+40

11-2

25-5

90-30 80+3

28+20

?

7саны

45

ҚҰРЫЛЫМЫ КҮРДЕЛІ ТЕҢДЕУЛЕРДІ ШЕШУ

Әбдікәдірова С.Д.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Ырғыз гимназиясының бастауыш сынып мұғалімі

Сабақ мақсаты: Астана қаласына саяхатқа

барып, әсем ғимараттарымен танысу.

Сабақтың міндеттері:

1. Білімділік: өткен сабақтарда алған білімдерін

жетілдіру.

2. Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау, ло-

гикалық ойлау қабілет, бірдей қосылғыштардың

қосындысын табу, есептің шешуін өрнек түрінде

жазу, есептерді салыстыру дағдыларын дамыту.

3. Тәрбиелік: Оқушыларды өздігімен жұмыс іс-

теуге, алдына қойған мақсатына жете білуге же-

телей отырып, өз ойын еркін, дәлелдеп айтуға

тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ

Сабақтың түрі: Саяхат сабақ

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, жеке

суреттер, перфокарта

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Сәлеметсіңдерме балалар! Орындарымызға

отырайық, оқу құралдарымызды алайық.

II. Үй жұмысын тексеру.

Сабағымызды бастамас бұрын үй жұмысын тек-

серіп алайық. Балалар үйге қандай тапсырма бе-

рілді? Барлығымыз дәптерімізді ашып қойайық.

Мен аралап тексеріп шығамын.

Үй тапсырмасы бойынша қорытынды жасау.

ІІI. Ауызша есептеу

Балалар бүгінгі сабағымыз ерекше, ол – саяхат

сабағы. Біз бүгін Елордамызға саяхатқа шыға-

мыз. Саяхатымызды бастау үшін алдымен ауа –

райын біліп алайық. Күн бұлтты болса саяхатқа

шыға алмаймыз. Ал біздің күніміздің бетін бұлт

басып кетіпті. Бұлттардан арылту үшін бұлттар-

дың астында жасырулы тұрған тапсырманы

ауызша орындаймыз. Қанеки кім тақтаға

шығамын дейді.

1. 26·3=78 2. 92·4=368

3. 43:8=5(3) 4. 7:3=2(1)

5. 51·9=459 6. 32·5=160

7. 34·2=68

ІV. Жаңа сабақ. «Астанаға саяхат»

Сабағымыз саяхат сабақ болғандықтан, біз

сендермен көптеген аялдамаларға тоқтап, түрлі

тапсырмалар орындаймыз.

1. Вокзал.

2. Бәйтерек.

3. Пирамида

4. Ақ Орда

5. «Думан»

6. «Хан шатыры»

1 - аялдама.

Бізге Астана вокзалына жету керек ол үшін

оқулығымыздағы 73 беттегі №1-ші тапсырманы

орындайық.

3 минутта Ерлан 150м, ал Нұрлан 168 м жүгіріп

өтті. Нұрлан Ерланға қарағанда 1 минутта неше

метр артық жүгірді?

1. Есепте не ту-

ралы айтылған?

2. 3 саны нені

білдіреді?

3. 150 саны нені

білдіреді?

4. 168 саны нені

білдіреді?

5. Есептің сұрағы

қандай?

6.Есептің сұрағы-

на бірден жауап

беруге бола ма?

7. Неліктен?

8. Оны қалай

табамыз?

Жүгіру

Ерлан мен Нұрланның

жүгіруге кеткен уақтын.

3 минутта Ерланның

жүгірген жолы

3 минутта Нұрланның

жүгірген жолы Нұрлан

Ерланға қарағанда 1 минутта

неше метр артық жүгірді?

Жоқ

Себебі әрқайсысының 1

минутта неше метр

жүгіргені белгісіз.

Барлық жүріп өткен жолды,

соған кеткен уақытқа

бөлеміз.

Жүгірурге кеткен уақыт - 3 минут

Ерланның жүгірген жолы - 150м 1 минутта

неше метр артық жүгірді?

Нұрланның жүгірген жолы -168 м

Әрқайсысы 1 минутта - ?

Шешуі: 150:3=50

168:3=56

56 – 50=6 (м)

Жауабы: 1 минутта Нұрлан Ерланға қарағанда 6

метр артық жүгірді.

- Өте жақсы балалар бірінші аялдамаға келдік.

Енді келесі аялдама «Бәйтерек»

Сендерге сәттілік тілеймін. Бәйтерекке жету

үшін оқулықтағы 74 беттегі №2 тапсыраны

орындау керек.

Жолаушылар пойызында 16 вагон бар. Ондағы 6

вагонның әрқайсысында 50 жолаушыдан.

Қалғандарында 45 жолаушыдан болған. Пойызға

барлығы неше жолаушы отырған?

1. Есепте не ту-

ралы айтылған?

2. 16 саны нені

білдіреді?

3. 6 саны нені

білдіреді?

4. 50 саны нені

білдіреді?

5. 45 саны нені

білдіреді?

6. Есептің сұра-

Пойыздағы жолаушылар

Пойыздағы барлық вагон саны

Жолаушылары 50ден болған

вагондар саны

6 вагонның әрқайсысындағы

жолаушы саны

Қалған вагондардардың әрқай-

сысында болған жолаушылар

саны

Пойызға барлығы неше

жолаушы отырған?

46

ғы қандай?

7. Есептің сұра-

ғына бірден жа-

уап беруге бола

ма?

8. Неліктен?

9. Оны қалай

табамыз?

Жоқ

Себебі қалған вагондар саны

белгісіз.

Барлық вагондар санынан бізге

белгілі вагондар санын азайта-

мыз. Белгілі болған вагондар

санына жолаушылар санын

көбейтеміз. Барлығын қосамыз.

Шешуі:

Барлық вагон - 16

6 вагонда – 50 жолаушыдан барлығы?

жолаушы

Қалған вагондар - ?, 45 жолаушыдан

Шешуі:

16-6=10

50·6=300

10·45=450

300+450=750

Жауабы: Барлығы 750 жолаушы

Жақсы балалар, біз «Бәйтерек» аялдамасының

тапсырмасын өте жақы орындадық.

Мәлімет беру

Астана қаласының сол жағалауында «Астана -

Бәйтерек» монументі орналасқан. Мұнда Өмір

ағашы - Бәйтеректің көк аспанға қарай самғауы

көрініс тапқан. Бәйтерек ғимаратының биіктігі -

97 метр. «Астана - Бәйтерек» монументі кешенін

салу идеясының авторы - Қ. Р Президенті

Н.Ә.Назарбаев.

3 - аялдама «Пирамида»

Пирамиданың қызметкерлері бізге тапсырма

дайындаған екен. Ендеше балалар тапсырмаға

көшейік. Неғұрлым тез орындасаңдар, соғұрлым

тез келесі ғимаратқа жететін боламыз.

x+ 2=7·9

x+2=16

x=16-2

x=14

x·2=14+16

x·2=30

x=30:2

x=15

56-x=48:6

56-x=8

x=56-8

x=48

x-20=63:9

x-20=7

x=20+7

x=27

x:2=27-20

x:2=7

x=7·2

x=14

72:x=45:5

72:x=9

x=72:9

x=8

x+700=890

x=890-700

x=190

890-x=700

x=890-700

x=190

x-700=190

x=700+190

x=890

Бұл тапсырманы да өте жақсы қатесіз орында-

дық! Бейбітшілік пен келісім сарайы 2006 жылы

көрнекті британдық сәулетші Норман Фостер

салған ерекше пирамида. Оның биіктігі 62 метр.

Пирамиданың табанында 1, 5 мың орынға арнал-

ған опера залы, жоғары бөлігінде ғимараттың

негізгі бөлмесі бар. Онда Қазақстан ассамблея-

сының кеңселері, мұражайлар, көрме залдары

орналасқан.

4 - аялдама «Ақ Орда»

Тапсырма

«Ақ Орда» бізге сандық сыйға тартып отыр. Бұл

– жай сандық емес, сиқырлы сандық. «Сиқырлы

сандық». Берілген сандарды таңдап, жасырынған

сұрақтарға жауап беру.

«Ақ Орда» Қ. Р Президентінің резиденциясы. Ол

Есіл өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан.

Ғимарат ауданы 36 720 ш. м құрайды. Резиден-

ция жанында КР Парламенті, ҚР Үкімет үйі, ҚР

жоғары соты, ҚР министрліктер үйі орналасқан.

Ал енді осы сандықтың сұрақтарына жауап

беріп, келесі ғимаратқа жетейік.

Үшбұрыштың пе-

риметрін қолайлы

тәсілмен есепте:

3 см

3 см

3 см

Р=3·3=9см

Тіктөртбұрыштың пери-

метрін қолайлы тәсілмен

есепте:

4 cм

2 cм

Р=(2+4)·2=12см

Шаршының пери-

метрін қолайлы

тәсілмен

есепте:

2 cм

2 cм

Р=(2+2)·2=8см

Үшбұрыштың периметрін

қолайлы тәсілмен есепте:

4 cм

3 см

3 см

Р=3·2+4=10см

V. Сергіту сәті

Балалар біз сіздермен 4-ші аялдамадан да өттік.

Барлығымыз қатты шаршаған шығармыз иа?

Олай болса қанекей бір сергіп алайық.

5 - аялдама «Думан»

Сендерге «Думан» ойын – сауық орталығы да

тапсырма ойластырып қойыпты.

1)18; 26; 32; 46; 92; 50 сандарының

әрқайсысының ½ бөлігін табыңдар;

18:2=9; 26:2=13; 32:2=16; 46:2=23; 92:2=47;

50:2=25

2)¼ бөлігі 3; 9; 12; 20; 19; 24 сандарына тең

болатын сандарды табыңдар.

3·4=12; 9·4=36; 12·4=48; 20·4=80; 19·4=76;

24·4=96

«Думан» ойын - сауық орталағы Елорданың сол

жағалауында салынған. 3д кинотеатры, «Джунг-

ли» аттракционы, боулинг, көп функционалдық

зал мен қонақ үй кешені, сонымен қатар сауда

залдары, балаларға арналған ойын алаңдары бар.

«Думан» ересектердің де, балалардың да сүйікті

демалыс орны.

6 - аялдама «Хан шатыры»

Міне біз соңғы аялдамаға да келіп жеттік. Енде-

ше, «Хан шатыры» аялдамасының тапсырмасын

орындап көрейік. Бұл аялдаманың тапсырмасы

перфокартаны толтыру.

Бейбітшілік және келісім сарайының желісін

жалғастыратын сауда және ойын-сауық орталы-

ғы. 200 дей мертлік кешен қаланың зәулім доми-

нантына айналды. Оның қаңқасы ұсақ тордан құ-

ралған зәулім шатыр ішінде ауданы 100 шаршы

метр қалалық саябақ, дүкендер, кино театрлар,

концерт алаңы бар. Астана тұрғындар өздерінің

бос уақыттарын осы жерде өткізе алады.

Бекіту:

47

- Балалар, осымен саяхатымыз аяқталды.

- Саяхат сабағы сендерге ұнады ма?

‒Біз қай қалаға саяхат жасадық?

- Балалар, бүгінгі сабақта нені үйрендік? Нені

білдік?

VІІІ. Қорытынды

Бағалау. Оқушыларды үй тапсырмасын

орындауына, сабаққа қатысу белсенділігіне,

тәртібіне қарай бағалау.

Үйге тапсырма: №6; 7; Шығармашылық тапсырма.

БІЛІМ КЕРЕК БӘРІНЕ

Әділбекова Л.Ә.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Дүкен негізгі орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Қазақ тілі Уақыты: Мектеп Дүкен НМ Мұғалім: Әділбекова Лида

Сабақтың атауы Білім керек бәріне

Сілтеме Әдебиет оқулығының әдістемесі

Сабақтың жабдығы Мәтін,сөйлем құрауға қажетті тапсырмалар

Жалпы мақсаттар Жаңа сабақты түсіндіру. Ой белсенділігін, сауаттылығын дамыту.

Сауаттылыққа, білімділікке тәрбиелеу. Оқыту нәтижесі

Топқа бөлу Сыныпты жыл мезгілдеріне қарай төрт топқа бөлу. Күз айында туылғандар 1

- топ, қыс айында дүниеге келгендер 2 - топ, көктем айындағылар 3 - топ,

жаз айындағылар 4 - топ болып бөлінеді.

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

Ынтымақтастық

атмосферасы

Психологиялық дайындық.

Екі көзің не үшін керек?

Жақсыларды көру үшін.

Екі құлағың не үшін керек?

Ақыл кеңес тыңдау үшін.

Екі қолың не үшін керек?

Елге көмек беру үшін.

Екі аяғың не үшін керек?

Туған жерде жүру үшін!-

Оқушылар мұғаліммен қосылып

тақпақты айтады

Үй тапсырмасын сұрау Қайталау тест тапсырмалары.

Қызығушылықты ояту Мәнерлеп оқып, мазмұнын өз ойыңды қоса отырып әңгімеле.

Балалар, бұл-жол басы даналыққа,

Келіңдер түсіп,байқап, қаралық та.

Бұл жолмен бара жатқан өзіңдей көп,

Соларды көре тұра қалалық па

Даналық- өшпес жарық, кетпес байлық

Жүріңдер, іздеп тауып алалық та.

Мағынаны тану

Мәтінді тізбектеп оқу

Оқулықпен жұмыс.

1.Өлеңді мәнерлеп оқу.

Тізбектеп оқыту.

Автор туралы түсінік.

Сергіту сәті Иiлiп оңға бiр, иiлiп, солға бiр.

Жаттығу жасаймын.

Оң аяқ, сол аяқ, оң аяқ , сол аяқ

Жаттығу оңай-ақ.

Оқушылар денелерін жатықтырады

Ой толғаныс Шығармашылық тапсырма:

1-топ Оқу, білім туралы мақал-мәтелдер жинақтау

2-топ Білім мекені сурет салу

3-топ Ақын болғым келеді..... эссе жазу

Үй тапсырмасы Оқулықтағы тапсырманың қал-ғанын

үй жұмысы ретінде беру

Күнделіктеріне жазады

Бағалау Бағалау парақшаларын толтыру.

Смайликтер арқылы кері байланыс орнату

48

КІШКЕНТАЙ ХАНЗАДА МЕН ХАНШАЙЫМ

Әуезханова Б.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы «Балдырған» балабақшасы мемлекеттік коммуналдық қазыналық

кәсіпорнының музыка жетекшісі

Мақсаты: Балаларды өз бетінше іздене білуге

үйрету, ой-өрісін дамыту, үлкендерді сыйлауға

тәрбиелеу.

Барысы:

Армысыздар халайық

Бармысыздар халайық

Бүгін қуаныш мереке

Бәріміз мәз болайық.

Бүгінгі «Ақмаржан» тобы бүлдіршіндері арасын-

да өтетін «Кішкентай ханзада мен ханшайым»

байқауына қош келдіңіздер!

Алдымен бүгінгі байқауымыздың өткізілу

шартымен таныс болыңыздар:

Таныстыру (үміткерлер өздерін таныстырады)

«Шебер қолдар» (қолдан жасалған бұйымдар)

«Өнерлі өрге жүзер» (ән орындау, би билеу)

«Дәм думан» (ас мәзірі)

«Сән думан» (әр-түрлі табиғи материалдардан

сән үлгісі)

Құрметті халайық,

Жарысты енді көріңіздер.

Әділ қазылар алқасы

Әділ баға беріңіздер!–дей келе байқауды баға-

лайтын әділ қазылар алқасымен таныстырып

өтейін.

Балабақша әдіскері: Дәуселбаева А.А

Балабақша психологы: Суханова Н.С

Ата-ана: Ә.Тілеубергенова

Нұрлы үмітпен арқалаған арқаға,

Жан сәулесін тарататын баршаға.

Шын пейілмен құрметімізді көрсетіп,

Сайыскерлерді шақырайық ортаға.

Білімді, алғыр, жан-жақты,

Байсалды да салмақты

Қарсы алайық: Алпамыс пен Айзерені.

2) Біз тілейік тек сәулетті өмірді

Өтіп жатыр байқауымыз көңілді

Ал, кезекте қарсы алайық

Диас пенен Жаннұр.

3) Кім тоқтатар мына зымыран уақытты,

Ұрпағымен өсетін ел бақытты,

Ырғызда көп небір саңлақ өнерлі

Танысын ел Нұрәли мен Жазираны

4) Өнерлі қазақ баласы

Жетілген ой санасы

Асхат пен Нұрсезімге

Тамсанып бір қарашы

5) Қуантты осындағы бар жанды,

Бүлдіршіндер бәйшешектей бүр жарды.

Ал, қанекей қаттырақ қол соғыңдар,

Қарсы алайық Ершат пенен Алтынды.

6) Өнердің нәр береді апағаты

Әркімнің өнерге бар махаббаты

Наурызбай мен Меруерт шыққан кезде

Қошеметпен көрермен қол соғады.

І) Өнер қуып бүлдіршіндер өтер деймін,

Бір басына өнерлері жетер деймін.

Жарысқа түскен бүлдіршіндер кезектесіп,

Таныстыры өздерін өтер деймін.

Байқауымыздың бірінші кезеңі таныстыру.

Өрге жүзіп өнері,

Тауға өрлесін талабы.

Қуанышен жанары

Шоқтай болып жанады.

Едіге Алпамыс – Арыстанғали Айзере

Қуаныш Диас – Орынбасар Жаннұр

Едіге Нұрәли – Шахина Жазира

Аппаз Асхат – Таңатар Нұрсезім

Серікқали Ершат – Жұмахмет Алтын

Балтабай Наурызбай – Ниязымбетова Меруерт

ІІ) «Шебер қолдар» (үй тапсырмасы)

ІІІ) «Өнерлі өрге жүзер» бөлімі.

Өнерлі өрге жүзер талаптының,

Талантымен өзіне қаратып мың.

Әсем әуен, бұралған би-өнер аты,

Шарып өтсін лебімен қанатының.

Едіге Алпамыс – Арыстанғали Айзере

Ән: «Менің анам»

Қуаныш Диас – Орынбасар Жаннұр

Би Орыс биі

Едіге Нұрәли – Шахина Жазира

Би: Қазақ биі

Аппаз Асхат – Таңатар Нұрсезім

Би: «Жалқаубек»

Серікқали Ершат – Жұмахмет Алтын

Би: Ханшайым

Балтабай Наурызбай – Ниязымбетова Меруерт

Ән: «Көңілді жаңбыр»

ІV) «Дәм думан» (сайыскерлердің сүйікті тамағы

әзірленеді).

Едіге Алпамыс – Арыстанғали Айзере

Қуаныш Диас – Орынбасар Жаннұр

Едіге Нұрәли – Шахина Жазира

Аппаз Асхат – Таңатар Нұрсезім

Серікқали Ершат – Жұмахмет Алтын

Балтабай Наурызбай – Ниязымбетова Меруерт

V) «Сән думан» (әртүрлі табиғи материалдардан

сән үлгісі)

Осы жерде оқыды, ойға білім тоқыды,

Осы жерде жалындап, ер жетті ірі ғалымдар.

Алдыңда ұзақ жолың бар, оқумен өсіп толыңдар,

Қиындыққа мойымай, аман есен болыңдар!

49

Бүгінгі «Балдырған» бөбекжайының «Кішкентай

ханзадасы мен ханшайымын» анықтауға

арналған байқауымыз өз мәресіне жетті.

Қорытындылау үшін сөз әділқазылар алқасына

беріледі. Марапаттау сәті.

БАЛАЛАР ІС-ӘРЕКЕТІ РЕТІНДЕ ОЙЫННЫҢ ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Базарбаева З.И.

Ақтөбе қаласы, №24 «Аққу» МДҰ тәрбиешісі

Ойын мектепке дейінгі балалар үшін – ай-

наладағыны танып, білу тәсілі. Ойын әрекеті маз-

мұнының әлеуметтік сипаты баланың қоғамдағы

өмір сүретіндігімен байланысты. Бала алғашқы

айлардан бастап–ақ маңайындағылармен қарым-

қатынас жасауға тырысады. Қарым-қатынас жа-

сау мен қоғамдық тәжірибені игерудің қуатты

құралы – тілді бірте-бірте меңгереді. Бала ере-

сектер өміріне белсенді қатысқысы келеді, бірақ

бұл ықылас әлі оның мүмкіндіктеріне сәйкес кел-

мейді. Ойында үлкендердің қызметіне еліктеп,

өзінің шамасы келетіндей дәрежеде олардың қуа-

нышы мен ренішін түйсіне отырып, ол осындай

өзіндік жолмен қоршаған өмірге етене

араласады.

Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын

жоғары бағалай отырып, А.С. Макаренко былай

деп жазды: «Бала өмірінде ойынның маңызы зор.

Ересек адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызмет-

тің қандай маңызы болса, нақ сондай маңызы

бар. Бала ойында қандай болса, өскесін жұмыста

да көп жағынан сондай болады. Сондықтан

келешек қайраткерді тәрбиелеу алдымен ойында

басталады.»

Ойынның негізгі ерекшелігі – ол балалар-

дың қоршаған өмірді (адамдардың қимылын, іс-

әрекетін, олардың бала қимылынан туған жағ-

дайдағы қарым-қатынасын) бейнелеуі болып та-

былады. Шын іс-әрекеттерді ойында қайталап

жеткізу оны дәлме – дәл көшіру, айнадағыдай

бейнелеу емес. Балалар шын жағдайдың барлық

нақты жақтарымен, уақытпен, әрекеттердіңқатаң

дәйектілігімен шектелмейді. Ойнап жүогенде ол

бөлменің ішінде – ақ буырқаған теңіз ішінде жү-

зіп жүргеніне сенеді, шын қорқыныш пен қиын-

шылықты жеңгендегі қуаныш сезімін бастан

кешеді.

Ойын қызметінің тағы бір ерекшелігі –

оның өз әрекеттік сипаты. Балалар ойын шы-

ғарушылар, ойын жасаушылар болып табылады.

Олар ойында өздеріне мәлім өмір құбылыстары

мен оқиғалары туралы білімдерін бейнелейді,

оларға өзінің қатынасын білдіреді.

Балалар ойынының ерекшелігі, сондай-ақ,

бейненің, ойын әрекеті мен сөздің ұштасуы мен

өзара байланыстылығында. Балалар үн-түнсіз ой-

намайды. Тіпті бала жалғыз болғанның өзінде

ойыншықтарымен сөйлесіп жүреді, ойынға қиял-

дағы қатысушылармен әңгімелеседі. Сөз–нақ бір

ойын әрекетін сүйемелдеуші болып табылады.

Сөйлесе жүріп балалар пікірлесіп, әсер алысып,

ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды.

Ойынның негізгі құрылымдық элементте-

рі: ойынның түпкі ниеті, сюжеті немесе мазмұ-

ны; ойын әрекеттері, рөлдер; ойынның өзінен

туатын және балалар жасайтын немесе ересектер

ұсынатын ойын ережесі. Ойынның түпкі ниеті –

бұл балалардың нені және қалай ойнайтынының

жалпы анықтамасы. Ол сөзде тұжырымдалып,

ойын әрекеттерінің өзінде бейнеленеді, ойының

мазмұнында қалыптасады, және ойынның өзегі

болып табылады. Ойынның түпкі ниетіне қарай

мынадай топтарға бөлуге болады: а) тұрмыстық

құбылыстарды бейнелейтін ойындар («отбасы»,

«балабақша» т.б.); б) жасампаз еңбекті бейнелей-

тін ойындар («метро салу», «үй тұрғызу» т.б.) в)

қоғамдық оқиғаларды, дәстүрлерді бейнелейтін

ойындар (мерекелер, қонақтарды қарсы алу, т.б.).

Ойынның сюжеті, мазмұны – бұл оның

жанды тұлғасын құрайтын, ойын әрекеттерінің,

балалардың өзара қарым-қатынастарының дам-

уын, көп жақтылығын және өзара байланысын

анықтайтын нәрсе.

Ойынның құрылымдық ерекшелігі мен

түйіні – бала атқаратын рөл. Рөл әрқашан адамға

немесе жануарға, оның қиялдағы қылықтарына,

іс-әрекеттеріне, қарым-қатынастарына қатысты

болады. Солардың бейнесіне енген бала сол өзі

қалап алған нәрсеге айналады. Мектепке дейінгі

жастағы бала рөлді жай ғана ойнап қоймайды,

бар жанымен сол бейнеге енеді, оның шын

екеніне сенеді.

Ойын процесінде балалардың өздері ой-

наушылардың мінез-құлқы мен өзара қарым-қа-

тынасын анықтайтын және реттейтін ереже бел-

гілейді. Ереже ойынға ұйымшылдық, тұрақты-

лық сипат береді, оның мазмұнын баянды етеді,

қарым-қатынастардың дамуын, күрделене түсуін

айқындайды.

Ойын мектепке дейінгі жастағы балалар

үшін қызықты шаруа бола отырып, сонымен бір-

ге оларды тәрбиелеу мен дамытудың аса маңыз-

ды құралы болып табылады.

50

Ойын процесінде балалардың білімі мен

ұғымы айқындалып, тереңдей түседі. Ойында

қайсыбір рөлді орындау үшін бала өзінің түсіні-

гін ойын әрекетіне көшіруі тиіс. Кейде адамдар-

дың еңбек туралы, нақты іс-әрекеттер, өзара

қарым-қатынастар туралы білімдер мен түсінік-

тер жетімсіз болып шығады, соларды толықтыру

қажеттігі туады. Жаңа білім қажеттігі балалар-

дың сұрақтарынан көрінеді. Тәрбиеші ол сұрақ-

тарға жауап қайтарады, ойнаушылардың өзара

түсінісуіне, келісуіне көмектеседі. Демек, ойын

балалардың білімдері мен түсініктерін баянды

етіп қана қоймайды, сонымен бірге, белсенді та-

ным іс-әрекетінің бір формасы болып табылады.

Ойын – өзінше бір мектеп, сол арқылы

бала адамдардың мінез-құлық ережелері мен

нормаларын, олардың еңбеккке, қоғамдық

меншікке көзқарасын, олардың өзара қарым-

қатынасын игереді.

ТИІН

Байжанова Қ.

«Балдырған» бөбекжайы мемлекеттік коммуналдық қазыналық кәсіпорнының тәрбиешісі

Білім саласы: Әлеуметтік орта

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттің түрі: Экология негіздері

Тақырыбы: Тиін

Мақсаты: Тиіннің қоректенуі, тіршілігі туралы түсіндіру. Жануарлар әлеміне танымдық

қызығушылығын, тілектестік, қамқорлық сезімін ояту.

Көрнекіліктер: тиіннің суреттері, тиіннің тіршілігі туралы түсірілген бейнетаспа.

Қажетті құрал-жабдықтар: жұмыс дәптері, жабайы аңдардың суреттері, кубик

Әдіс-тәсілдері: сөздік, көрнекілік, практикалық. «Кубизм» стратегиясы

Қызмет

кезеңдері

Педагогтың басқару іс-қимылдары Балалар қызметі

І кез

ең

Дәл

елд

еу -

ояту

Шаттық шеңбері

Қол алысып, қане, біз

Достасайық бәріміз

Армысың, Алтын күнім!

Армысың, Балалбақшам!

Армысың, достарым!

Сендерді көргеніме қуаныштымын.

Үлкенге де сіз, кішіге де сіз

Бәріңізге амандасып

Бас иеміз біз!

Балалар шаттық

шеңберін қимылмен

орындайды.

- Балалар, мен сендерге жұмбақ жасырамын, ал сендер шешуін табыңдар.

Шешуін дұрыс тапқан бала сол аңның суретін тақтаға іледі

Өзі бір қу,

Жүрген жері айқай мен шу.

Ол қай аң?

2.Қорбаң, қорбаң етеді

Орман оның мекені

Тәтті балға тойып ап

Қыста ұйқыға кетеді. Бұл не?

3.Сұр түсті,

Ақсиған көп тісті.

4.Секең, секең етеді,

Орман оның мекені.

5.Жауымнан мен қашқанда

Ағашқа самғап бағам

Ал қарным ашқанда

Отырып ап жаңғақ шағам.

- Жарайсыңдар, балалар, енді осы аңдар туралы кім айтып береді?

- Ал, тиінді көргендерің бар ма? Сендердің көпшілігің тиінді байқамай

қалуларың да мүмкін, себебі, ол кішкентай әрі көбінесе ағаштардың

- Түлкі (түлкінің

суретін іледі)

Аю (аюдың суретін

іледі)

- Қасқыр (қасқырдың

суретін іледі)

- Қоян (қоянның

суретін іледі)

- Балалар суретке

қарап, аңдар туралы

білетіндерін

әңгімелейді.

51

басында жүреді. Біз бүгін тиін жайлы әңгімелесеміз.

- Міне, мынау – тиін (суретін көрсетеді)

Ол қарағайлы ормандарды мекендейді екен. Тиін туралы білгілерің келсе,

алдыларыңда тұрған суретке назар аударыңдар.

- Тиіннің түсі, денесі, құлағы, құйрыға қандай?

- Енді мен сендердің айтқандарыңа кішкене толықтырулар енгізейін. Ол

үшін біз қазір тиін туралы түсірілген бейнетаспаны қараймыз.

(бейнетаспаны көрсетеді) Тиіннің түсі ақшыл сұр не жирен үлпілдек,

қалың жүнді, құйрығы ұзын, құлағында шашағы болады. Аяқтарында

ұзын тырнақтары бар, қалай ойлайсыңдар тырнақтары қандай қызмет

атқарады?

- Ал мықты тістері мен әдемі ұзын құйрығы қандай қызмет атқарады?

Олар құйрықтарын ағаштан-ағашқа секіру кезінде тепетеңдікті сақтау

үшін және аязды күні суықтан қорғану үшін қолданады. Олар қатты суық

болған кезде домаланып жатып, құйрықтарын жамылғы ретінде

пайдаланып ұйықтайды. Қыстыгүні тиіндердің

- Тиіннің түсі қыз-

ғылт, үстінде жүні

бар, құйрығы ұзын,

құлағында шашағы

бар, әдемі көздері

жылтырап тұрады.

- Олар ағашқа

өрмелеп шығуы

және қорегін ұстап

тұруы үшін керек.

ІІ к

езең

Ұй

ым

дас

тыру

– і

зден

у

жүндері үлпілдек, жұмсақ, қалың, ұзын, ал жазға қарай керісінше жұқа,

сирек, қысқа әрі қатайған болып келеді. Тиіндер жылына екі рет күзде

және көктемде түлейді. Ұясын ағаш басына, кейде кеудесіне не жартас

жарығына салады.

- Тиіндер қысқа қандай дайындық жасайды?

- Жаз, күз мезгілдерінде тиіндер тоқ жүрсе де, қыс маусымына дайындық

жасайды. Олар қыс маусымына қалай дайындалады?

- Оларды қай жерге жинайды?

-Дұрыс айтасыңдар, ағаштардың қуыстарын мен ойық жерлеріне тасып

қор жинайды. Уақыт өте келе олар жемін қай жерге көмгендерін ұмытып

қалады.Қыс түскенде олар жинаған қорларының кейбіреуін ғана

кездейсоқ тауып алады. Тиіндердің мұндай аңқаулығын басқа жануарлар

мен құстар жақсы пайдаланады.

Миға шабуыл:

-Балалар, тиіндердің де табиғаттың көркеюіне, өсіп-өнуіне көмегі тиеді

екен. Олар да адамдар сияқты өсімдіктерді отырғызады. Қане, балалар

ойланайықшы олар өсімдіктерді қалай отырғызуы мүмкін?

Сергіту сәті:

Орманда тиін келеді

Жаңғақтарды тереді

Кездесті міне керегі

Екеуі шырша астынан

Біреуі терек қасынан

Қанша болды есепте

Тоқылған салса себетке

Дәптермен жұмыс. Дәптерде берілген тапсырманы түсіндіреді.

Балалар, сендер тиін туралы қандай ертегі білесіңдер естеріңе түсіріңдер

-Қане, осы ертегіні сахналайықшы. Кім шығады?

- «Кубизм» стратегиясы бойынша балалар тақпақ айтады.

«Мен тиінмін, тиінмін».

Мен тиінмін, тиінмін.

Қысқа жылы киіндім,

Қоймам толы жаңғаққа

Іші жылы үйімнің.

- Қыста жеу үшін

жаңғақтар мен

саңырауқұлақтар

жинайды.

- Ағаштардың

жемістері мен

жаңғақтарын,

бүрлерін,

саңырауқұлақтарды

жинайды.

-Ағаштардың түбін

қазып көміп

тастайды.

-Тиіндер жерге

көмген жаңғақтары

мен дәндердің орнын

ұмытып қалады. Сол

көмілген

жаңғақтардан

көктемде өсімдіктер

өсіп шығады.

Сергіту жаттығуын

жасайды.

Дәптерде берілген

тапсырманы

орындайды.

-«Қасқыр мен тиін»

ертегісі

«Ақ қоян»

Ақ қоян - ау, аққоян,

Ұзын құлақ, сақ қоян,

Қаша берсең, орманға

«Қорқағым» деп ат қоям.

«Қу түлкі»

Түлкі, түлкі қутыңдайсың,

Балалар ертегіні

сахналайды.

Балалар тақпақтарын

айтады.

52

Айналаңнан тың тыңдайсың,

Қанша қулығыңды асырсаң да,

Қасқырдан сен құтылмайсың.

«Қасқыр»

Қасқыр орманда жортады,

Аяздан ол қорқады,

Аспанға қарап ұлиды,

Малды ауылды ториды.

Қорытындылау.

-Балалар, тиін қандай жануар?

-Олар қайда мекендейді?

-Жарайсыңдар, балалар, сендер бүгінгі жиынға өте жақсы қатыстыңдар.

Тиін сендерге сыйлық беріп жіберген, қабыл алыңдар.

-Бүгінгі оқу іс-әрекетіміз аяқталды. Сау болыңдар.

-Жабайы аң.

-Орманда ағаштың

басында мекендейді.

-Сау болыңыз!

Күтілетін нәтижелер:

Білу: тиіннің жабайы аң екендігін, оның жануарлар мен адамдар үшін пайдасын, олардың көбіне

орманда тіршілік ететіндігін, қыс маусымына қалай дайындалатыны туралы.

Игеру: тиінді танып байқап, сипаттап береді.тіршілігін, мекенін, құйрығы мен тырнақтарының

қызметін, олардың табиғаттың көркеюіне, өсіп-өнуіне көмегі тиетіндігін.

Меңгеру: тиіндердің табиғаттағы орны, тіршілігі, қозғалысы, қорегі, адамға пайдасы туралы білімді

меңгереді.

ТАБИҒАТПЕН ҮНДЕСКЕН СЫБЫЗҒЫ

Баймуханова Г.М.

Ақтөбе қаласы, №34ОМ Музыка пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Музыка аспаптары, соның

ішінде ұлттық музыка аспаптары туралы

мағлұмат беру.

Білімділік мәні: Аспаптардың құрылысы мен

түрі, неден жасалатынын ажырата білуге үйрету.

Дамытушылығы: Оқушылардың ойлау қабіле-

тін дамыта отырып, эстетикалық бағыт беру жә-

не ұлттық аспаптарға деген қызығушылықтарын

арттыру.

Тәрбиелік мәні: Музыкалық аспаптар арқылы

ұлттық өнерін танып, білуге, ұлттық музыкаға

деген қызығушылықтарын арттыру.

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың типі: Жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі: Жаңа сабақ түсіндіру, әңгіме-

леу, музыка тыңдау, шығармашылыққа баулу .

Пәнаралық байланысы: Музыка әдебиеті,

тарих, әдебиет, технология, бейнелеу.

Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі. жұмбақ шешу арқы-лы

«Дабыл», «Асатаяқ», «Тұяқтас» топтарына бөлу.

Ел қорғайтын ерлікке

Әуенімен шақырған.

Батылдыққа, елдікке

Әуенімен шақырған. (Дабыл)

***

Ырғақпенен тоқылдап,

Сылдырмағы шулайды,

Бақсылардың қолыңда

Безек қағып тулайды (Асатаяқ)

***

Құлақ тосып тыңдасан,

Қос арғымақ, шапқандай.

Күйге ойнатып қоштасан

Жүйрік әуен тулайдай. (Тұяқтас)

Үй тапсырмасы: Ежелгі музыкалық аспаптар:

дабыл, дауылпаз, асатаяқ, қоңырау, даңғыра

Ән айту: «Қалаулым» Халық әні

(Ұрмалы аспаптардың сүйемелдеуімен орында-

лады)

Күй тыңдау: (3 топқа тапсырма: екпін,

динамикасы, ырғағын анықтау)

Көрғұлы «Дәулеткерей»

Жаңа сабақ:

Қамыс, қурай. Ағаштан.

Түтікше боп ысылған.

Үрмелі, ойықты,

Дыбысы нәзік сызылған. (сыбызғы)

Әңгімелеу

Табиғатқа үнсіздікпен құлақ түрсең. Түрлі

дыбысты, тіпті әуен-сазды ести аласың.

Ертеде мал бағып жүрген бақташылыр көл

жағалап келе жатып, бір дыбысты естиді. Ол ды-

бысты іздесе, көл жағалауынан сынған қамысты

көреді. Қамыс желдің тербеуімен әуендесіп тұр

екен. Бұл дыбысқа қайран қалып, сол қамысты

кесіп алады. Қамысты үрлеп көрсе әдемі дыбыс

шығады.

53

Қазақ халқы осы аспапты – сыбызғы деп

атайды. Оны қуыс талдан жасап, оған үш

саңылау ойған. Оны жасау оңай болғанмен,

ойнау жеңіл болмаған.

Бұл аспапта көбіне бақташылар мал бағып

жүрген кезде жалғыздықты жеңу үшін ойнаған,

ал кешкілік уақытта сыбызғы жыр-аңыздарды

сүйемелдеуге пайдаланылған. Уақыт өте келе

осы аспапқа бірнеше тесік жасап. Құбылтып

түрлі әуенге салып ойнайды. Қамыс тез сынғыш

болып келгендіктен оның сыртын қойдың

ішегімен қаптап қоятын болған.

Сыбызғы да үріп ойнайтын аспаптарға

жатады. Көбіне қамыстан, ағаштан жасалады. 3 -

4 ойығы бар.

Сыбызғының үш түрі бар:

жез сыбызғы

ағаш сыбызғы

қурай сыбызғы.

Қурай көпке дейін шыдамағандықтан әрі

дыбыс қуатын жан-жақты дамыту үшін сыбызғы

аспабын ағаштан жасаған. Сыбызғы аспабының

бұл түрін кеуіп, қатайған қарағай, қайың сияқты

қатты жынысты ағаштардың бұтағы жоқ жерінен

кесіп, сыртқы жағын жонып, ортасынан бөлу

арқылы жасайды. Ішкі жағын ойып, тазартып,

желімдеп, қайта біріктіреді.

Қурайдан жасалған сыбызғының үні қо-

ңыр, әуезді болып шығады. Қурай сыбызғыда

күй орындаған кезде аспап өзегін сумен бүркіп,

оған ерекше күтім жасаған.

Жез сыбызғы аспабында басқа халықтарда

кездесетін темірден жасалған үрмелі аспап тек-

тес темір мен ұзын жез түтікшілерді пайдалана-

ды. Ағаш және қурай сыбызғыларға қарағанда

жез сыбызғы төзімді болып келеді. Алайда, оның

дыбысы қурай және ағаш сыбызғыларға

қарағанда сазы өзгеше болып шығады

Сыбызғы тәріздес музыкалық аспаптар

көптеген халықтарда бар. Қырғыздар да шоор,

башқұрттарда қурай деп атайды.

Біліп ал!

Бұғышақ - көне саз аспабы. Марал және

бұғы мүйізі не сүйектерінен жасалады. Мүйізді

үңгіп, үрлейтін жағындағы ұшына дыбыс шы-

ғару үшін тілше салынады. Ол дыбыстың еркін,

күшті шығуына ықпал етеді. Ұзындығы 28-30см.

Бұғышақ аспабын шеберлер әр түрлі етіп

жасайды. Мүйіз ішін тазартып, сыртқы жағын

оюлармен өрнектейді.

Аспап ертеде аңшылар арасында кең тарал-

ған. Марал мен бұғы өсірушілер аңдарды бір

жерге жинау үшін аспапты пайдаланған. Аспап-

тан шығатын үн бұғы мен марал дауысына ұқ-

сайды. Сондай-ақ, аспапты аңшылар бір-бірінен

адасып қалғанда не болмаса аң-құстың қайда

тұрғанын білдіру үшін қолданған. Бұл аспапты

ел арасында «бұғы шақырғыш», «бұғы сыбызғы»

деп те атайды.

Үрмелі аспапты, сонымен қатар, әскерба-

сылар қолданған. Ол сарбаздарды бір жерге жи-

нап, шайқас алдында олардың рухын көтерген.

Топқа тапсырма:

Үскірік

Сазсырнай

Тастауық

Сазсырнай – сопақша келген, үлкендігі қаз-

дың жұмыртқасындай саздан жасалған үрмелі

аспап. Бұл аспапты кішкентай балалар мен жас-

өспірімдер ермек үшін пайдаланған, диапозоны

аса үлкен емес. Сазсырнайда ойнай отырып,

балалар аң-құстар мен табиғат дыбыстарын

шығарған.

Шеңбер аумағы 15-18 см, жалпы ұзындығы

10-12 см болады. Ертеде 3-4 ойығы болса, қазіргі

таңда 5-6 ойықтары салынады. Ойықтарды сау-

сақпен басып, ерінге қиыстау тақап, үрлеп ой-

найды. Сазсырнай үні жағымды, қоңыр әрі жұм-

сақ болады. Сондай-ақ, аспап дыбыс тембрі, кү-

ші, әуезділігі ауа толқынының дұрыс жетуіне

байланысты.

Аспапты сапалы сазбалшықтан жасайды.

Сазды илеген соң, оны біркелкі пішінге келтіріп,

кептіреді. Кептірілген саз белгілі бір температур-

да қызған пеш ішіне салынып, күйдіріледі. Кейін

дыбыс ойығы салынып, сыртқы жағын оюлармен

өрнектейді. 1971 жылы Отырар қаласының ор-

нында археологиялық қазба жұмыстары жүргі-

зілгенде табылған болатын. Қазақ жерінің көп

аймақтарында кең таралған.

Тастауық – қазақтың үрмелі музыкалық

аспабы. Бұл аспап саздан құсаң бейнесінде

жасалады. 1-3 саңылау тесігі болады. Саздан

жасалған аспап балалар үшін ермек, ойыншық

ретінде пайдаланылған. Бұл аспап боран мен

желдің,аң-құстардың даусын жақсы салады.

Бұл аспапты саздан жасаған. Берік болуы

үшін сазға жылқы қылын немесе жүн қосқан.

Біз тастауық жайында көптеген деректерді

Қазақстанның батыс аудандарынан жинадық,

өйткені бұл жақта ол 1940 жылдарға дейін қолда-

нылып келіпті. Шеберлер саздан және тастан

жасаған аспаптар үш немесе төрт ойықты болып

келген.

Саз сырнай мен үскіріктен тастауықтың

түрі мүлде өзгеше тауыққа немесе балапанға

үқсайды.

Музыканттар көкек, тау-құдірет сияқты

құстардың, сондай-ақ аңдардың даусына салып

ойнаған. Олармен халық әндерін де орындайтын

болған.

Үскірік – қазақ халқының ертеден келе

жатқан үрмелі аспаптарының бірі. Дауысы қа-

һарлы қыс мезгіліндегі ызғарлы желдің дыбы-

54

сына ұқсағандықтан, оны ел арасында «Үскірік»

деп атап кеткен. Кейбір аймақтарда аспап

«Уілдек» деген атпен таралған.

Үскіріктің сипаты, болмысы, ойналу мен

жасалу әдіс-тәсілдері біраз жылдар бойы белгісіз

болып кеткен. 1974 жылы Маңғыстау өлкесінде

қазба жұмыстары жүргізілген кезде, көне қоныс

мекенінен табылған. Қазақтың музыка аспап-

тарының шығу тарихын зерттеуші-ғалым Болат

Сарыбаев шексіз еңбегінің арқасында аспап ұлт-

тық аспаптар оркестрі мен фольклорлық

ансабмльдерінде пайдалана бастады. Бұл күнде

үскірік аспабы ұлттық аспаптар оркестрі мен

фольклорлық ансабмльдерінде кеңінен қолдану-

да. Әсіресе, шығармада кездесетін судың сылды-

ры, желдің уілі, құстардың сайрауы, қамыс-

қорған суылы, ағашталдың сыңсуы сияқты

дыбыстарды үскірікті үрлеу арқылы шығарады.

2- тапсырма 3 топқа: Бояма (раскраска)

жасау

Музыкалық сауат:

Тембр (дыбыс бояуы) арқылы әр аспаптың

дыбысының алуан түрлілігін естіп білеміз. Бояу-

лардың әртүрлі болатыны сияқты, дыбыс та әр-

түрлі болады. Дыбыс бояуы тембр деп аталады.

Музыка тыңдау: Сармалай - ертеде сыбыз-

ғы аспабына арнап күйлер шығарған атақты

күйші. Ол Орал жерінде туған. Сармалайдың

күйлерінде адам мен табиғат, жануарлар өте әсем

бейнеленген. Сыбызғы ойнау дәстүрін жеткізу-

ші- Ысқақ Уәлиев болған. Ысқақ сегіз жасынан

бастап сыбызғы тартуды үйренген екен. Онын,

әкесі Уәли атақты сыбызғышы Сарымалайдың

шәкірті болыпты. Бұл аспап алғаш 1934 ж. қазір-

гі Қазақтың мемлкеттік академия халық аспап-

тары оркестрінде пайдаланылды.

Қазір сыбызғының жетілдірілген түрі

фольклорлық-этнографиялық ансамбльдер мен

оркестрлерде (“Сазген”, “Шертер”, “Отырар

сазы”, т.б.) қолданылады.

Күй тыңдау: «Сыбызғы сарыны» Халық

күйі (аңыз әңгімегі баяндап беру)

Алтай қазақтарының арасында төмен-

дегідей аңыз сақталған. Онда:Бұрыңғы өткен

заманда Ертіс өзенінің бойында бір кейуана ұлы-

мен бірге өмір сүріп тұрыпты. Ұлы Алтай та-

уында аң аулап, ну орманның ішінен жеміс теріп

анасын асырайды екен. Қасиетті Алтайдан бас

алатын өзен суы таудың жартасынан құлап

ағып сарқырама жасайды екен. Сарқыраманың

үні жас жігітті бала кезінен еліктіріп, небір

тәтті қиялға алып ұшады. Небір ғажайып се-

зімге бөлеп, абыз Алтай күңіреніп ән салып, бел-

гісіз бір жұпар әуен желпи аймалаптұрғандай

ма, қалай! Аңнан қолы босай қалса күні бойы

сарқыраманың жағасына барып оның даусын

тыңдап, ғажайып әуеніне беріліп отыра береді

екен. Кейде күннің батқанында байқамай

қалады. Осылайша жүргенде бір күні сарқыра-

маның етегінен ай десе аузы, күн десе көзі бар

ғажайып сұлу қыз шығып келеді. Жігіт аузы

ашылып, көзін жұмып таңтамаша болады.

Сонда қыз:

- Әй, сері жігіт сен әр күн сайын осы сар-

қыраманың түбіне келіп үніне елігіп отырасың.

Не үшін бұлай жасайсың, -дейді. Жігіт не

айтарын білмей, абдырап қалды. Қыздың даусы

мөлдір бұлақтың сылдырындай, демі Алтайдың

самалындай үп етіп, бір ғажайып күйге енді.

Сәлден соң жігіт:

- Осы күркіременің құлап аққан әрбіртам-

шысынан су перісі Ертіс арудың даусын есті-

гендей боламын. Үйге барсам да, далаға кетсем

де, тауға шықсам да құлағымнан кетпейді, -

деді.

- Сері жігіт, олай болса мен саған бір амал

үйретейін, - деп өсіп тұрған қурайды кесіп алып

сыбызғы жасап беріпті де Ертістің толқынына

түсіп ғайып болыпты. Сол күннен бастап жі-

гіттің қиялы су персі сұлу қызға ауады. Жатса

тұрса да қыз қиялынан кетпейді. Су перісінің

жасап берген құрай сыбызғысымен оған арнап

«Ертіс толқыны», «Алтай толғауы», «Сарқыра-

ма» атты күйлер шығарып тартыпты. Міне

бұл аңызды Моңғолияның Баян-Өлке аймағының

Дэлүүн өлкесінің тұрғыны, керейдің қарақас

руының 75 жастағы Дарияхан ақсақалдан 1972

жылы жазып алып едім. Дарияхан ақсақал

аталмыш үш күйді орындап берген еді.

Сыбызғы туралы, оның шығу тегіне бай-

ланысты аңыз осылайша халық жадында

сақталыпты

Жаңа сабақты бекіту.

С А З С Ы Р Н А Й

Ү С К І Р І К

Д А У Ы Л П А З

Т А С Т А У Ы Қ

Ү Р І П

Саздан жасалған аспап.

Уілдек атанған аспап.

Ұрмалы аспап.

Жылқы қылын қосып жасаған аспап.

Сыбызғыны қалай орындаймыз?

Үй тапсырмасы: «Табиғатпен үндескен

сыбызғы» (мазмұндау)

Өзге халықтардың сыбызғыға ұқсас

аспаптарының суретін салып келу.

55

ЖАСАНДЫ ДЫБЫС КӨЗДЕРІ ДЕГЕН НЕ?

Байтақова Г.Қ.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Құйлыс жалпы білім беретін орта мектебі бастауыш сынып мұғалімі

Пән: жаратылыстану Мектеп: Құйлыс орта мектебі

Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Байтақова Гүлжазира Қалмағамбетқызы

Сынып: 1 Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:

Ортақ тақырыбы Дені саудың жаны сау

Бөлім Табиғат физикасы

Бөлімше Дыбыс

Сабақтың тақырыбы Жасанды дыбыс көздері деген не?

Осы сабақта қол жет-

кізетін оқу мақсаттары

1.5.3.1 Дыбыстың таралу ерекшеліктерін түсіндіру

1.5.3.2 Дыбыстың табиғи және жасанды көздерін ажырату

Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар орындай алады:

Дыбыстың табиғи және жасанды көздерін ажыратады.

Көптеген оқушылар орындай алады:

Дыбыстың табиғи және жасанды көздерін ажыратып, мысалдар келтіреді.

Кейбір оқушылар орындай алады:

Дыбыстың табиғи және жасанды көздеріне тәжірибе жасайды және дәлелдейді.

Бағалау

критерийлері

Табиғи және жасанды дыбыс көздерін ажыратады Жасанды дыбыс көздерін

таниды, мысал келтіреді

Тілдік мақсат

Сөздер мен сөз тіркестері

дыбыс

дыбыс көзі

табиғи дыбыс көзі

жасанды дыбыс көздері

Сабақта диалог үшін қолданылатын тіл:

- Жасанды дыбыс көздері не үшін қажет?

- Олардың қайсысын сен жиі қолданасың?

- Ысқырықтың дыбысы табиғи дыбыс па, әлде жасанды ма?

Ойлау деңгейлерінің

дағдылары

Білу және түсіну, қолдану

Құндылықтарды

дарыту

… бала әуелі тәжірибеге талпынып, нәрсемен танысып, сонан кейін сол нәрсе

туралы сөйлесін, тыңдасын, жазсын, оқысын, тілге үйренсін. Ж. Аймауытов

Пәнаралық байланыс Сауат ашу (сөйлем құрау, сөз)

Математика (салыстыру, ерекшеліктерін табу, лабиринт бойынша өту)

АКТ қолдану

дағдылары

слайд

Бастапқы білім Дыбыс туралы түсініктері бар.

Сабақ барысы:

Сабақтың

жоспарланған

кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет Ресурстар

Сабақтың

басы

(1-6 мин)

Психологиялық ахуал:

Өмір қандай көңілсіз

Дауыстарсыз, дыбыссыз!

Әнсіз, күйсіз, шуылсыз

Айналамыз сұрықсыз.

Әр дыбыстың мәні бар

Мәнін тауып, ұғып ал!

(МК,Ұ) Оқушыларды шеңберге орналастырып, суреттер арқылы топқа бөлу.

1 топ «Табиғи дыбыс көзі» (құс, бұлақ, күліп тұрған адам, жел, ит)

2топ «Жасанды дыбыс көзі» (телефон, скрипка, машина, теледидар,

шаңсорғыш)

Миға шабуыл: Табиғи және жасанды дыбыстарды тыңдату.

Қима

суреттер,

топ

атаулары

56

«Тыңда. Ажырат. Айт» ойыны Болжау жасау

Үн таспадан құстың сайрағанын, баланың күлгенін, бұлақтың сылдырын

тыңдатамын және ненің немесе кімнің дауысы екенін сұраймын.

Енді көздеріңді жұмыңдар. Шыққан дыбыс арқылы қандай зат екенін

табу. (шыны стақан, темір қақпақ, ағаш текшелер, сылдырмақ, қағаздың

судырлауы, судың құйылуы)

Дескриптор:

Табиғи дыбыс көздерін атайды.

Жасанды дыбыс көздері шыққан заттарды атайды.

ҚБ: ша-па-лақ

Ө. 1 тапсырма Барлық оқушылар орындай алады:

«Жауабын маған айт» әдісі (алдарындағы табиғатта, үйде, далада сөздері

жазылған парақша ларды көтереді.)

Оқушылардан аталған дауыстардың қайдан шығатынын тауып алуын

ұсынамын:

1. Жаңбырдың тырсылы, желдің уілі, боранның ышқынған дыбысы

(табиғатта).

2. Сағаттың тықылы, телефон шылдыры, шаңсорғыштың шуы, шәйнектің

ысқырығы (үйде).

3. Ұшақтың гуілі, отшашудың атылуы, әткеншектің сықырлауы,

машинаның шуы (далада).

Дауыстар қалай және қайдан пайда болатынын түсіну үшін балалар ға

төменде аталған заттардың дыбысын салып көруін ұсынамын:

а) сағат (дік-дік тық-тық); б) боран (у-у-у); в) ит (ав-ав).; г) балға (тоқ-

тоқ); д) мысық (мяу-мяу); е) көкек (кук-кук);

Дескриптор:

- Аталған дауыстардың қайдан шығатынын біледі.

- Дыбыстарды ажыратады.

ҚБ: суреттерін ұсыну сағат, ит, мысық, балға, көкек

Ж.Т 2-тапсырма: Салыстыру, зерделеу «Бақыла. Жұптас. Бөліс» әдісі

Суретпен жұмыс

(Бірлескен және оқу әңгімелері әдісін пайдаланып, оқушылардың сурет

бойынша ойларын тыңдаймын (жеке, жұптық және топтық)

Сабақтың

ортасы

37 мин

Оқушылардың назарын сурет-

ке аударамын. Енді екі суретті

салыстыруын сұраймын. Олар

несімен ұқсас? (Әрекет қалада

болып жатыр, адамдар қыдырып жүр). Айырмашылықтары неде? (Беріл-

ген суретте шу мен дауыстар көп). Дауыс көздерін атап өтуді сұраймын.

Жауаптар: Машиналар шуылдайды, адамдар сөйлейді, теледидар даусы

естіледі, магнитoфон естіледі.

- Бұл дыбыс көздерінің барлығы табиғи дыбыс көздері ме?

- Қалай ойлайсыңдар, теледидар, магнитoфон қайдан пайда болды?

Оқушылар жасанды дыбыс түрлерін адамның ойлап тапқанына көз

жеткізеді.

Жасанды дыбыс көздері не үшін қажет?

Оқушылардан әрбір жасанды дыбыс көздерін қолдану туралы толығырақ

айтуын сұраймын. Оқушылардан «Бейнеленген дыбыстардың қайсысын

күнделікті өмірде жиірек көресің, қолданасың ?» деп сұраймын (Мысалы

теледидар, телефон, магнитофон). Бұл дыбыс көздерін қайдан көруге бо-

лады? Жасанды дыбыс көздерінің қайсысын адамдар күнде пайдаланады?

Оқушылар қазіргі дыбыс көздерінің пайдалы екені туралы шешім

қабылдайды.

57

Сергіту сәті

Тапсырманы тыңғылықты орындауға бағыттаймын. Оқушы жеке өзі ой

түйеді, содан кейін жұпта талқылайды, пікірлеседі. Осы тәсілді қолдануда

оқушының ойы дамиды, сөйлеу қабілеті артады, сөздік қоры молаяды. Өз

ойын толық жеткізуге үйренеді.

Суретті пайдалана отырып, дыбыс түрлерін біледі.

Дескриптор:

-- Бейнелен суреттерді атайды және салыстырады.

-- Дауыс көздерін атайды.

-- Жасанды дыбыс көздеріне мысал келтіреді.

ҚБ: «телефон түрлері»

Ө 3-тапсырма «Ойлан» Дәптермен жұмыс

Лабиринттер. Оқушыларға лабиринт жолы бойынша өтуді тапсыра-мын.

Сызықтардың жолдың ортасында болуына назар аудартамын. Дыбыстың

жасанды көзін + таңбасымен белгілеңіз (қоңырау).

Дескриптор:

- Лабиринт жолы бойынша өтеді;

- Жасанды дыбыс көзін белгілейді.

Қ.Б қоңыраудың, араның суреттерін таратамын

«Бірге ән айтайық» Караокеде орындау

Ө. 4-тапсырма Көптеген оқушылар орындай алады

«Бақылайық! »

- Кім ысқырық деген затты көрді?

- Ол не үшін қажет?

Ысқырықты көрсетемін. Онымен ысқыруды ұсынамын. Ысқырықтың

дыбысы табиғи дыбыс па, әлде жасанды дыбыс па? Дәлелде.

Адам ысқырықты үрлейтін болғандықтан, ол жасанды дыбыс көзіне

жататынын оқушылар түсінеді. Ысқырық жасанды дыбыс көзі болып

табылады. Адамның дауысы табиғи дыбыс көзіне жатады

Дескриптор:

- Ысқырықтың дыбысы жасанды дыбыс екенін айтады;

- Ысқырықтың дыбысының жасанды дыбыс екенін дәлелдейді

Қ.Б ысқырықтың суретін таратамын

(МК, Ө) 5-тапсырма

Кейбір оқушылар орындай алады. «Кім жылдам?» әдісі

Осы тәсілді қолдануда оқушының ойы дамиды, сөйлеу қабілеті артады,

сөздік қоры молаяды. Өз ойын толық жеткізуге үйренеді

Алдымен жасанды дыбыс көздерін, содан соң табиғи дыбыс көздерін

атаңыз. Берілген суреттердің біріне мысал келтірңіз.

Дескриптор: Білім алушы

- табиғи дыбыс көздерін атайды;

- жасанды дыбыс көздерін атайды;

- табиғи дыбыс көздеріне мысал келтіреді;

- жасанды дыбыс көздеріне мысал келтіреді

ҚБ: пионино, скрипка, баян суреттерін таратамын

Ж. 6 тапсырма

«Түртіп алда, тәжірибе жүргіз» әдісі (тәжірибе жүргізу арқылы сыни

ойлау қабілеттерін арттыру мақсатында)

Тәжірибе жүргізіңіз.

1. Далаға, айналаңызға құлақ түріңіз.

2. Естілген барлық дыбыстарды жазып алыңыз.

3. Оларды кестеге жіктеп жазыңыз.

Табиғи дыбыстар Жасанды дыбыстар

Суреттер

слайд

♫

58

Дескриптор: Білім алушы

- тәжірибе жүргізеді;

- айналадағы естілген дыбыстарды түртіп алады;

- кестеге табиғи және жасанды дыбыстарды ажыратып жазады

Қ.Б Көп дыбыс естіп, жазған оқушыны «Жарайсың, Саққұлақ!» деп

мадақтаймын.

Бағалау парағы өзін-өзі бағалайды, мұғалім бағалайды 12-«5», 9-«4», 6-«3»

Оқушының аты-жөні :

р/с Тапсырмалар Өзіне берген ұпайы Мұғалімнің берген ұпайы Баға

1 №5

«Кім жылдам?»

2 №6 «Түртіп алда,

тәжірибе жүргіз»

Барлығы

Рефлексия: «Жолаушының қойын дәптері» стратегиясы

Аты –жөні:

Дифференциация – оқушыларға

көбірек қолдау көрсетуді қалай

жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары

оқушыларға қандай тапсырмалар

қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау

Денсаулық

және қауіп-

сіздік тех-

никасының

сақталуы

Үлгерімі төмен оқушыларға тәжіри-

бе жасау кезінде қолдау көрсетіледі.

Қабілетті оқушыларға топта өз

сыныптастарына қолдау көрсету

сұралады. Дыбыстарды жіктеу-де,

дәлелдеуге көмектеседі

Қабілетті оқушылар айналадағы ды-

быстарға бақылау жүргізе тырып,

мысал келтіреді және дәлелдейді.

Кейбірі

Дыбыстың табиғи және жасанды көз-

деріне тәжірибе жасайды, дәлелдейді

Көбі

Дыбыстың табиғи және жасанды көз-

дерін ажыратып, мысалдар келтіреді.

Барлығы

Дыбыстың табиғи және жасанды

көздерін ажыратады

(Ө) «Тыңда.Ажырат. Айт» ойыны – естіген

дыбысты болжайды, ажыратады.

(Ө) «Жауабын маған айт» әдісі-аталған

дыбыстарды топтастыру білігін бағалау.

(Т) «Бақыла. Жұптас. Бөліс» әдісі-арқылы

суреттегі заттардың айырмашылықтарын табу

білігін бағалау.

Ө « Ойлан» дәптермен жұмыс

Ойлау қабілеттерін арттыру, лабиринт жолымен

өту, жасанды дыбыс көзін анықтау білігін бағалау

(Ж) «Бақылайық» әдісі-ысқырықтың не үшін керек

екенін және қандай дыбыс көзін шығаратынын

дәлелдей алу білігін бағалау.

(Ө) «Түртіп ал да, тәжірибе жүргіз» әдісі –айна-

лаға құлақ түре отырып, естіген дыбыстарды

түртіп алу және дәлелдей алу білігін бағалау.

(Ө) «Кім жылдам?» әдісі.-берілген суреттерден

табиғи дыбыс көздерін, жасанды дыбыс көздерін

таба отырып, мысал келтіру білігін бағалау.

Сергіту сәті

Партада

дұрыс

отыру

ережесін

сақтау.

Қорытынды бағалау (кері байланыс)

Сабақта мақсатым толық орыдалды ма?

Оқушылар не үйренді?

Ынтымақтастық атмосферасы қандай болды?

Оқушыларға берілген тапсырмаларда саралау бойынша іс-

әрекеттер ұтымды болды ма?

Жоспарланған уақытты ұстандым ба?

Сабақтың табыс критерилері мен

мақсаты оқушылардың

деңгейлеріне байланысты

орындалды.

Берілген тапсырмаларды орын-

дау барысында нақты жауап бере

бастады.

59

UNIT1 STEP1 HOLIDAYS ДЕМАЛЫСТАР

Бақтыбаева М.Б.

Ақтөбе облысы Ырғыз гимназиясының ағылшын тілі пәні мұғалімі

Пәні: ағылшын тілі Сынып: 6 Мерзімі:

Тақырыбы: Unit1 Step1 Holidays Демалыстар

Мақсаты Сөздік қорын молайтып, мәтінмен жұмыс істей алуға дағдыландыру.

Күтілетін

нәтиже:

Сөздік қоры молаяды.

Мәтінді аударып, мазмұнын айтып бере алады.

Сабақта қол-

данылатын

әдіс-тәсілдер

«Миға шабуыл» әдісі, «Ассосиация» әдісі, «Ой қозғау» әдісі, «Зымыран сұрақтар» әдісі

Модульдердің

кіріктірілуі

Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. Оқыту үшін бағалау

және оқу үшін бағалау. Ақпараттық-коммуниациялық технологияларды қолдану.

Дарынды және талантты балаларды оқыту.

Кезең Уақыт Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Бағалау Ресурстар

Басы

2

минут

3

минут

Сыныпта ынтымақтастық

атмосферасын

қалыптастырамын.

Топқа бөлуге нұсқау жасаймын.

«Шаттық шеңберін» құрып,

бір-бірлріне жылы лебіздер

айту арқылы сыныпта ын-

тымақтастық атмосферасын

қалыпастырады. Бүктеулі

қағазарды алып, мерекелер

атаулары бойынша топтарға

жайғасады.

Бүктеулі

қағаздар

5

минут

«Миға шабуыл» әдісі бойынша

үй тапсырмасын бекіту.

Өткен тақырып бойынша

сұрақтар қойып, үй

тапсырмасын бекітемін.

Өткен тақырып бойынша

сұрақтар ойып, миға

шабуыл жасап, үй т

апсырмасын естеріне

түсіреді.

Сыныптасын

критериалды

бағалау.

«Бағдаршам»

стратегиясымен

формативті

бағалау.

Оқулық,

түрлі-

ттүсті

фишкалар.

Орта-

сы

Таныс-

тыры-

лымы

10

минут

«Ассосиация» әдісі бойынша

топтық жұмыс жасатамын.

Плакат тарқатып беріп, «мере-

келерден кейін демалыстар»

сөзіне топтастырамын. Жасаған

жұмыстарын қорғатамын.

Мерекеден кейін демалыс-

тар туралы білгендерін топ-

та ақылдасып, бір-бірлері-

мен пікір алмастырып,

ортақ бір шешімге келіп,

постер жасайды.

Дәлелдейді. Қорғайды.

Сыныптасын

критериалды

бағалау.

«Бағдаршам» ст

ратегиясымен

формативті

бағалау.

Плакат,

маркер,

бағала па-

рақшасы,

түрлі-

түсті

фишкалар

Жаңа

сабақ-

ты

қолда-

ну

10

минут

«Ой қозғау» әдісі бойынша

топтық жұмыс жасатамын.

Ой қозғау үшін 3 топқа 3 түрлі

проблемалық сұрақ беремін.

1 топ: Демалыс күндері немен

айналысасың?

2 топ: Демалыс күндері қайда

барғың келеді?

3 топ: Мейрамнан кейін дема-

лыстар несімен қызықты?

Жауаптарын постерге түсіріп,

қорғатамын.

Берілен сұрақ төңірегінде

топтық әңгіме жүргізіп,

потерге түсіреді.

Постерлерін сынып

алдында қорғайды.

Сыныптасын

критериалды

бағалау.

«Бағдаршам» ст

ратегиясымен

формативті

бағалау.

Плакат,

маркер,

бағала

парақша-

сы, түрлі-

түсті

фишкалар.

Соңы

5

минут

«Зымыран сұрақтар» әдісі

бойынша сұрақтарды интербел-

сенді тақтадан көрсетіп, жыл-

дам өшіріп тастап сұрақтарға

жауап бергізу арқылы жаңа

Интербелсенді тақтадан

көрсетілген сұрақтарды

жылдамықпен оқып жауап

беру арқылы жаңа сабақты

қорытындылайды.

Сыныптасын

критериалды

бағалау.

«Бағдаршам»

стратегиясымен

Плакат,

маркер,

бағала па-

рақшасы,

түрлі-

60

сабақты қорытындылаймын. формативті

бағалау.

түсті

фишкалар

5

минут

Бағалау. Сыныптасын

критериалды бағалатамын.

«Бағдаршам» стратегиясымен

формативті бағалаймын.

Ыныптасын бағалау крите-

рийлеріне сүйене отырып

баллдық жүйемен бағалау

парақшасына қойып шыға-

ды. Фишкаларды көрсету

арқылы ынталанады. Жасыл

фишка – сабақты толық

түсіндім

Сары фишка – жартылай тү-

сіндім. Қызыл фишка –

мүлдем түсінбедім.

. Сыныптасын

критериалды

бағалау.

«Бағдаршам» ст

ратегиясымен

формативті

бағалау.

Бағала

парақшасы

, түрлі-

түсті

фишкалар

4

минут

Рефлексия. Не білдім? Не

білемін? Не білгім келеді?

Деген сұрақтарға стикерге

жазғызамын.

Берілген сұрақтардың

жауаптарын стикерге

түсіріп, рефлексия парағына

іледі.

Рефлексия

плакаты,

стикерлер

1

минут

Үйге тапсырма беремін.

«Менің демалыс күндердегі

әрекеттерім»эссе жаздырамын.

Күнделікке жазып алады. Күнделік

EDUCATION

Барсаева Р.Ш.

Темір ауданы, №3 Шұбарқұдық орта мектебінің ағылшын тілі пәні мұғалімі

The objectives: Generalization of pupils, knowledge.

Practice pupils in monological and dialogical

speech.

Method: Group work.

Equipment: Table. Cards. Interactive board.

The procedure of the lesson

Org. moment.

Brainstorming.

What do you think about education?

Education is compulsory for all children in

Kazakhstan. The main purpose of compulsory

education is to involve all children into schools. The

development of the nation6 its prosperity and wealth

depend on the people`s education.

Write down what you know about school (k), what

you want to know (w)

Know Want to know

Now pupils, today we shall make a long journey

from out native town Shubar to Great Britain to

London city train.

We are at London school. The English pupils will

say about English schools.

Reading the text and translating.

Schools in England (9 form, p.105)

Look at the chart and remember how long education

lasts in different types of schools.

Schools Infant Junior Secondary Further Higher

age 5-7 7-11 11-16 16 18

English schools

Private schools

Nursery schools Primary schools Secondary schools

Gymnasium Lyceum College

Lyceum

State schools

Nursery schools Primary schools

Secondary schools

Nine year schools

(compulsory) Eleven year schools

Gymnasium Common College

State schools

Infant schools Junior schools Secondary schools

Modern schools Grammar Comprehensive

61

Next journey is to American school.

Read the text and translate.

American schools.

The education System in the USA

Class School Age

Nursery schools

(optional)

3

4

Kindergarten 5

First grade

Second grade

Third grade

Fourth grade

Fifth grade

Sixth grade

Elementary school

6

7

8

9

10

11

Seventh grade

Eighth grade

Junior high school 12

13

Ninth grade (freshman)

Tenth grade

Eleventh grade (junior)

Twelfth grade

High school 14

15

16

17

Freshman

Sophomore

Junior

Senior

College

18

19

20

21

What we learned:

Learned

Home task.

Compare schools in USA and Kazakhstan

PPppaa

МАША БІЗДЕ ҚОНАҚТА

Баширова Л.Қ

Ақтөбе қаласы № 43 «Гүлдәурен» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Мақсаты: 1. Ертегілер арқылы балалардың тілін

дамыту, суретке қарап сөйлем құрау, буындату,

дыбыстық талдау жасату арқылы білімдерін

қорытындылау;

2. Тапсырма беру арқылы тура және кері санату,

шартты өлшеуіштің көмегімен сұйық және сусы-

малы заттарды өлшеу, геометриялық пішіндерді

ажырату, логикалық есептер, таңбаларды білу

арқылы балалардың білімін тиянақтау;

3. Балаларды табиғатты сүйе білуге, аялауға,

құстарға қамқор болуға тәрбиелеу;

4. Сурет салдыру арқылы өз сезімдерін дұрыс

жеткізе білуге үйрету.

Әдіс-тәсілдер: Әңгімелеу, сұрақ-жауап,

түсіндіру, көрсету, салыстыру.

Көрнекіліктер: Ертегілер суреттері, атрибуттар,

текшелер, жолақтар, 1-ден 10-ға дейінгі сандар,

ауыр, жеңіл, сұйық, сусымалы заттар, музыка,

қылқалам, бояу, сүлгі.

Сөздік жұмысы: Ертегі, кейіпкер, сөз, сөйлем,

дыбыс, буын.

Мотивациялық  қозғаушы:  Балалар,  бүгін  бізде

 ерекше  күн!  Бүгін  біздің  топқа  қонақтар

 келіпті,  кәне  амандасайық. 

Амандасу үлкенге,

Тәрбиенің басы ғой.

Ал қанекей бәріміз,

Сәлемдейік үлкенге

Тәрбиеші. Жылдың қай мезгілі?

Балалар. Көктем мезгілі.

Тәрбиеші. Көктемп мезгілінің айларын ата?

Балалар. Наурыз, сәуір, мамыр.

Тәрбиеші. Қазір көктенің қай айы.

Балалар. Сәуір.

Тәрбиеші. Көктемде қандай құстар ұшып келеді?

Құстар туралы кім өлең жолдарын біледі?

Музыка ойналып, залға Маша кіреді. Маша. Са-

ламатсыңдар ма, балалар. Мені таныдыңдар ма?

Мен қай ертегі кейіпкерімін? Мен өзіме достар

іздеп жүрмін. Сендер менімен дос болу үшін мы-

надай тапсыромаларды орындауларың керек, мен

де осы тапсырмаларды орындағым келеді.

Тәрбиеші. Балалар орындаймыз ба, Машаның

тапсырмаларын? Олай болса Машаның

тапсырмаларын сүрінбей орындап, дос болуға

асығайық.

1.Тапсырма. 1.Қандай ертегілерді білеміз?

2.Қандай мақал мәтелдер білесіңдер? 3.Дауысты

және дауыссыз дыбыстарды ажырат.

4.Карточкамен жұмыс. 5.Сурет бойынша

заттарды ата, буынға бөл.

2.Тапсырма. 1.Сандарды тура және кері санау.

2.Сандарды ретімен қою. 3.Математикалық

жұмбақ. 4.Санамақтар білесіңде ма балалар.

Сергіту сәті.

Тәрбиеші. Маша саған балалардың тапсырманы

орындауы ұнады ма? Сен біздің балалармен дос

богласың ба? Машак. Иә, балалар, сендер

Primary

Secondary

Education in

the USA

Primary

Secondary

Education in

Kazakhstan

Both

Private schools

Independent Preparatory Public schools

62

ақылды, білімді балар екенсіңдер көзім жетті.

Менің тапсырмаларымды орындадыңдар.

Сендермен мен дос боламын.

Тәрбиеші. Балалар, біз Маша досымызды бос

қайтармас үшін Машаға Бәйшешек жасап

берейік.

Тәрбиеші. Балалар түрлі түсті қағазымызды алып

Машаға көктемнің алғашқы бәйшешек жасап

береміз.

Қорытындылау:

Тәрбиеші: Балалар, сендерге Машаның

тапсырмалары ұнады ма,

Балалар: Иә Машаның қандай тапсырмаларын

орындадық. Балалар: Дауысты және дауыссыз

дыбыстарды ажыраттық, Ертегілерді айыттық,

сандарды салыстырдық, сандарды орнына

орналастырдық, санамақ айтылды, бәйшешек

жасап бердік.

Мадақтау: балаларға жұлдызша таратылып

беріледі.

ҚЫС ҚЫЗЫҒЫ

Болатқызы Ү.

Ақтөбе қаласы № 43 «Гүлдәурен» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларға қыс мезгілі туралы түсінік

беру. Сөздік қорын молайту, тіл байлығын

дамыту. Өлеңді жатқа білу арқылы білімділікке

тәрбиелеу.

1.Ұйымдастыру бөлімі

Шаттық шеңбер:

Аққала, аққала,

Сені жасап мақтанам,

Аққаламыз жүрмейді,

Ойнап бізбен күлмейді.

Қалжыңдап қар атсаң да,

Сөз қайтару білмейді.

- Бәркелді, тамаша! Енді бәріміз орынмызға

барып жайғасып отырайық.

Кіріспе әңгіме

Балалар бүгінгі оқу іс - әрекетімізде жылдың қыс

мезгілі туралы әңгімелейміз.

Суретпен жұмыс: Сурет арқылы балар

әңгімелейді

Балалар енді тақтадағы суретке қарап, жұмбақ-

тың шешімін табайық.

Шана теуіп желитін

Шанғы, коньки тебетін,

Аққала жасап ойнайтын,

Бұл қай кез деп ойлайсын? (қыс)

Сұрақ жауап арқылы әңгіме жүргізу:

Қыс мезгілінің айларын атаңдар?

Қыс мезгілі несімен қызықты?

Қыс мезгілінде адамдар қандай киім киеді?

Не үшін қалың киініп жүреді?

Қар қайдан жауады?

Қардың түсі қандай?

Қар ерігенде неге айналады?

Қыста қандай ойындар ойнауға болады?

- Балалар қараңдаршы мына қарды бар-лығымыз

жақындап ұстап көрейік, қолымыз мұздады я

балала, егер де қарды жылы жерге әкеліп қойсақ

ол неге айналады балалар?

-Жаңа біздер қарды ұстағанда қолымыз қандай

болды?

Ендеше балалар мен сендерге

Н. Аманжоловтың «Қыс» өлеңін мәнерлеп оқып

берейін. (балаларға қайталату.)

Қыс

Аппақ күміс бар әлем,

Зымыраймыз шанамен.

Тоғайлар тон киеді,

Аяз беттен сүйеді.

Жиналып ап бар бала

Шана шанғы тебеді. Енді балалар қараңдаршы

мынау тұрған не екен? (аққала, шырша, тал)

Балалар талдың, шыршаның үстінде не тұр? (қар)

Сергіту сәті

«Қар лақтыру» өлең жолы (балаларға қимылмен

жасату)

Қар ойынды осындай,

Біз ойнаймыз жалықпай

Аязды біз сүйеміз

Жалығуды білмейміз

Соқ - соқ, жалықпа

Қар соғам деп асықпа,

Соқ - соқ, жалықпа,

кезек келер сағанда.

Аяз болса қаттырақ,

Жылынамыз қазір ақ,

Шапалақтап алақанды,

Топылдатып аяқты.

Дәптермен жұмыс:

1. Қыс көрінісіндегі аққаланы бейнелеу.

2. Сурет бойынша әңгімелеу. (суретте нені

бейнелегендерін әңгімелеу, аққаланың неше

бөліктен тұратынын, сұрау.)

Дидакатикалық ойын:

«Қар жинау» ойыны

Мақсаты: Балаларға жерде жатқан қарды музыка

арқылы жылдамдықпен жинату, балалардың

жылдамдығын анықтау.

Қорытынды бөлім

Балаларға сұрақ қою.

- Балалар жылдың неше мезгілі бар?

63

- Біз бүгін қанадай мезгімен таныстық?

- Қыста ауа райы қандай болады?

- Біздің бүгінгі оқу іс – әрекетіміз ұнады ма?

- Балалар жұмбақ шешкілерің келе ме?

Жұмбақ жасыру.

Табаныма байладым,

Қос таяқпен айдадым (Шаңғы)

Суда қалқиды, жылыда балқиды. (Мұз)

МЕНІҢ ОЙЫНШЫҒЫМ

Болатқызы Ү.

Ақтөбе қаласы № 43 «Гүлдәурен» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Балалар екі ойыншық жайлы шағын

әңгімелерді бейнелеп айта білуге, жай және күр-

делі сөйлем қолдану арқылы өз ойларын дұрыс

жинақтап, қысқаша әңгіме құрауға үйретуді жал-

ғастыру. Балардың тіл байлығын дамыту.

Балаларды отбасын сыйлауға, достыққа, туған

жерін, елін, отанын сүюге тәрбиелеу.

1.Ұйымдастыру бөлімі

Шаттық шеңбер:

Ғажайып сәт: Балаларға екі қуыршақтың

қонаққа келгенін хабарлау.

2.Кіріспе әңгіме

- Балалар ең алдымен қонақ келгенде не дейміз?

- Балалар амандасудың да көптеген түрлері бар?

- Ендеше біз екі қонағымызды төрге шығарайық.

Балалар бұл екі қуыршақ апалы, сіңілі екен яғни

екеуі де бір үйдің қызы екен. Енді осы екі

қуыршаққа қарап әігіме құрайық.

3. Негізгі бөлім

Сұрақ жауап арқылы толықтыру, әңгімелеу.

«Айгөлек мен Айгүл»

- Иә, яғни Айгүл қазақтың ұлттық киімін киіп

алыпты. Қараңдаршы қандай әдемі?

- Сендер қазақтың ұлттық киімін кигенді

ұнатасыңдар ма?

- Біздің ұлтымыз қалай аталушы еді?

- Біздің Республикамыздың аты қандай?

- Біздің жеріміз қандай?

- Біз туған жерімізді, отанымзды жақсы көреміз

бе?

- Біздің елімізде басқа ұлт өкілдері тұрады, Олар

қанай ұлт өкілдері?

- Жарайсыңдар балалар, дегенмен біз барлық ұлт

өкілдерімен бірге тату – тәтті өмір сүріп

жатырмыз. Ал енді, балалар, бізге келген екі

қуыршақ қызды әңгімелейік.

- Айгүлдің шашы қандай?

- Айгүдің сіңілсінің аты кім?

Жарайсыңдар балалар енді балалар сендерге

қуыршақтың жасалу жолдарымен таныстырып

өтейін, яғни қуыршақтар әртүрлі материалдардан

жасалды. Олар пластымасты материалдан, әртүр-

лі маталардан. жүмсақ, гупкадан жасалады,

мақтадан да жасалады.

Балалар сендер халық әні «Айгөлек» әнін

білесіңдер ме?

Сергіту сәті

«Айгөлек»

Айгөлек – ау, айгөлек

Айдын жүзі дөңгелек.

Айдай туған кзімде,

Би билиміз дөңгелеп.

Балалар, енді сендер Айгүл мен Айгөлектің

ауылына барғыларың келеме?

Ендеше барлығымыз көз жұмамыз:

Көз жұму әдісі: (қысқы ауыл бейнесін елестету,

қимыл – қозғалыс арқылы.)

Балалар тыңдаңдаршы Боран дауысы қалай

шығушы еді?

Айгөлек пен Айгүлдің отбсында атасығ әжесі,

ағасы, жеңгесі, әпкелері, інілері бар екен.

Сонда олар үлкен отбасылы ма?

Әлде кіші отбасылы ма?

Балаларға «Отбасы» өлеңін оқып беру.

Анаң – күнің, жүрегің,

Әкең - өмір тірегің.

Әжең – асыл ардағың,

Атаң – дана қорғаның.

Ағаң – қамқор асқарың,

Інің – мөлдір аспаның.

Дидактикалық ойын: «Жоғалған қуыршақты тап?»

Ойынның шарты:

Балаларға үстел үстінде тұрған қуыршақтарды

санатып, оның қандай киім кигендерін сұрап, си-

паттап, содан кейін көздерін жұмдырып жоғал-

ған қуыршақты тапқызу. (балалар көзін жұмып

тұрғанда бір қуыршақты жасырып қою, сол

жасырлған қуыршақты балаларға таптыру).

Қорытынды бөлім.

Балаларға сұрақ қою арқылы, және сабаққа

белсене қатысқан балалрды мақтап – мадақтау

арқылы сабақты қорытындылау.

- Балалар сонымен қуыршақтар қандай

материалдан жасалады?

Балалар бүгінгі сабақ кім туралы болды?

- Сабақта кімді әңгімеледік?

- Олардың аттары кім?

- Олар бізге неге келді?

- Олар қандай киім киген?

64

СЛОЖНЫЕ ПРЕДЛОЖЕНИЯ С НЕСКОЛЬКИМИ ЧАСТЯМИ И РАЗНЫМИ ТИПАМИ

СВЯЗИ МЕЖДУ НИМИ

Болекова Т.С.

Учитель русского языка и литературы КГУ «Общеобразовательная средняя школа

им.Ы.Алтынсарина» Иргизского района Актюбинской области

Цели урока:

1.Образовательная: повторить и закрепить зна-

ния учащихся по изученной теме, формирование

навыков определения сложного предложения с

разными типами связи и постановки знаков

пунктуации в предложениях сложной

конструкции.

2.Развивающая: развитие познавательных спо-

собностей учащихся, умение анализировать

делать вывод.

3.Воспитательная: воспитание в учащихся

нравственных и общечеловеческих ценностей,

воспитание любви к родной земле, привитие

интереса к предмету.

Наглядности урока: схемы, тестовый материал,

карточки, интерактивная доска, слайды, учебник

«Русская речь» (авторы: Н.Н.Шманова,

Н.Ж.Шаймерденова, А.Т.Кошерова;

Издательсво: «Мектеп» Алматы 2015 г)

Тип урока: комбинированный (обобщение и

сис-тематизация, объяснение новой темы,

комплекс-ное применение знаний и способов

деятельности, контроль знаний).

План урока:

I.Орг. урока.

II.Постановка темы и цели урока.

III.Повторение изученного:

1.Работа по схеме.

2.Цифровой диктант.

IV.Объяснение новой темы

V.Закрепительно – тренировочный этап.

VI.Подведение итогов урока.

VII.Домашнее задание.

Ход урока:

1. Организационный момент (Проверка

готовности класса к уроку)

2. Постановка темы и цели урока.

Слова учителя: Ребята! Вы уже познакомились с

такими понятиями, как сложные предложения,

основные виды сложных предложений. Сегодня

мы должны повторить всё, что знаем о сложных

предложениях и поработать над сложными

предложениями с несколькими частями и

разными типами связей между ними.

Составим опорную схему, а итогом урока станет

алгоритм действия по определению видов связи

в предложениях сложной конструкции и

расстановке знаков препинания в них.

Девиз урока: «Закрепляем то, что знаем,

вспоминаем, что забыли»

III. Повторение изученного

Слово учителя: Начнем мы с повторения

пройденных материалов.

Задание № 1.Работа по схеме

Задание №2. Цифровой диктант

Дается установка: «Вашему вниманию предла-

гаются утверждения, которые могут быть пра-

вильными и ошибочными. Если вы согласны со

сказанным ставьте цифру «1», если нет – «а»

1.Синтаксис – это раздел науки о языке, в кото-

ром изучается лексическое значение слова.

2.Сложное предложение – это предложение с

двумя и более грамматическими основами.

3.Простые предложения, входящие в состав

ССП, отделяются друг от друга двоеточием.

4.Запятая не ставится перед соединительными и

разделительными союзами, если имеется общий

второстепенный член предложения.

5.И, а, но, или – сочинительные союзы.

6.СПП состоит из главного и придаточного.

7.В СПП может быть только одно придаточное

предложение.

8.В БСП запятая ставится в том случае, когда

предложения обозначают одновременно и

последовательно происходящие события.

9.Точка с запятой в БСП ставится тогда, когда

второе предложение указывает причину того, о

чём говорится в первом.

10.Тире в БСП ставится, если предложения ри-

сует быструю смену событий или неожиданный

результат.

После выполнения задания ученики поменяются

тетрадями с соседом и проверяют работу по

ключу.

Должен получится следующий ответ:

0101110101

IV. Объяснение новой темы.

Предложение

Грамматическая основа

Одна основа Две или более основ

Простое предложение Сложное предложение

Союзное Бессоюзное

ССП СПП

65

1.Работа с предложением, заранее записанным на

интерактивной доске.

Задание №1. Вставьте пропущенные буквы, под-

черкните грамматические основы предложений,

объясните постановку знаков препинания в нём.

Если не дорог тебе твой край если не чтиш… ты

законов своего народа и не любиш… свой отчий

дом ты зря живёш… на свете: и (с, сс) охнет твоё

сер…це, зачерстве…т твоя душа и не воздас (тся,

ться) тебе от щедрости земли, от ее красоты, от

ее изобилия. (М. Шаханов)

Какое это предложение? (Сложное предложение,

состоящее из нескольких предложений)

Что мы можем сказать о видах связи в данном

предложении?

Это сложное предложение состоит из 3 – ёх час-

тей; первая часть его является СПП, оно соеди-

нено со 2 – ой частью бессоюзной связью, вторая

и третья части соединены сочинительной связью.

Вывод: это сложное предложение с разными

типами связи .

Схема (если…), (если) : , и

2.Объяснение урока

Сложное предложение может состоять из

нескольких предложений. Его части могут

соединяться различными видами связи.

В сложном предложении могут быть

предложения с разными типами союзной и

бессоюзной связи. К ним относятся:

СП с РТС

С,П С,Б П,Б С,П,Б

3.Работа по учебнику.

Упражнение 271. В сложных предложениях

определите количество частей. Назовите типы

связей между частями этих предложений.

1.П, Б; 2.П,С; 3.П,Б; 4.С,П; 5.П,С;

4.Самостоятельная работа по рядам.

Задание: записать предложение, подчеркнуть

грамматические основы, объяснить расстанов-

ку знаков препинания, назвать виды связи и

составить схему.

1.Обучать детей – хорошо, но, чтобы они служи-

ли своему народу, надо учить их родному языку.

[ ], но, [(чтобы…),] - С,П

Батыр – человек мужественный и стойкий; у него

трепетное сердце в груди, которое готово

служить людям.

[ ]; [ ], (которое…) – Б.П.

V.Закрепительно – тренировочный этап.

Тестовые задания.

1.Найдите сложное предложение.

А) Природа ведь и полезна, и прекрасна.

Б) Я знаю, что есть в мире сотни замечательных

явлений

В) Сначала все шутили, смеялись, а потом

приумолкли.

2.Определите вид предложения: Около дома в

земле завёлся соловей, которому я несказанно

рад.

А) СПП Б) ССП В) СП с РТС

3.Определите вид предложения: Уж было поздно

и темно; сердито бился дождь в окно, и ветер

дул, печально воя.

А) ССП Б) СПП В) СП с РТС

4.Какое из предложений соответствует схеме:

А) Все смокли, зато громко затрещали,

разгораясь, ветки.

Б) Стадо диких уток со свистом промчалось над

нами, и мы слышали, как оно опустилось на реку

недалеко от нас.

5.Определите тип подчинения: Говорят, надо

быть весёлым, но шумное и навязчивое веселье

утомительно окружающим, так как вечно сыплю-

щий остротами человек становится шутом.

А) СП с сочинением и подчинением.

Б) СП с подчинением и бессоюзной связью.

В) СП с бессоюзной связью; сочинением и

подчинением.

Ответы учеников сравниваются с ответами на

интерактивной доске

Ключ: 1б, 2а, 3в, 4б, 5в.

Рефлексия

Составление алгоритма действий по опреде-

лению типов связи в сложных конструкциях и

расстановке знаков препинания в них:

Алгоритм:

1.Определите грамматические основы.

2. Выдели союзы и определи вид связи.

3. Определи границы простых предложении в

составе сложного.

4. Расставь знаки в соответствии с правилами

пунктуации в ССП, СПП, БСП.

VI. Подведение итогов урока (комментирование

оценок)

VII.Домашнее задание: 1.Выучить правило.

2.Упражнение 272 (письм.)

3.Выписать из любого художественного текста

5 сложных предложений с разными типами связи

66

ЛЕКСИКА

Валиева А.Ф.,

Учитель русского языка и литературы Кумсайской СШ Мугалжарского района

Цель: обобщить и систематизировать знания,

умения и навыки учащихся по разделу

«Лексика».

Задачи: образовательная: выработать и закрепить

навыки выделения и употребления слов по значе-

нию; развивающая: способствовать развитию

мышления, наблюдательности, умения рассуж-

дать, анализировать; развивать устную и пись-

менную речь, способствовать обогащению слова-

ря учащихся; воспитательная: воспитывать инте-

рес к русскому языку, к слову, к культуре речи.

Тип урока: урок - обобщение.

Форма проведения: коллективная,

индивидуальная.

Методы: словесный, творческий.

Оборудование: учебник, опорные таблицы,

презентация «Лексика»

Ход урока: I.Организационный момент. 1.Психо-

логический настрой учащихся к уроку. Доклад

дежурных.

Добрый день, ребята! Мы начинаем урок русско-

го языка. Сегодня нас ожидает много интересной

работы. Я думаю, вы успешно справитесь. На

чем мы остановились? Мы изучаем лексику).

Демонстрация презентации (слайд 1).

2.Актуализация пройденного материала. Провер-

ка домашней работы (упр.124, стр.54. Диалог).

Задание. По ответам Мираса догадайтесь, какие

вопросы задавал Диас. После этого разыграйте

диалог по ролям.

II. Проверка знаний учащихся. Запись даты в тет-

радях и на доске. Терминологический диктант.

Задание «Что это?» (Вывешиваю плакат «Что

это?») Задание: по определению, которое я буду

называть, вы должны записать, что это одним

словом. Пишем с нумерацией 1,2,... 1. Слова,

противоположные по значению (Антонимы). 2.

Слова образуют словарный состав языка. Это

что? (Лексика) 3.Слова, имеющие одно лексичес

кое значение. (Однозначные слова) 4.Слова,

имеющие несколько лексических значений.

(Многозначные слова) 5. Слова, близкие по зна-

чению. (Синонимы) 6.Слова, одинаковые по

звучанию и написанию, но разные по значению.

(Омонимы)

III. Проверка знаний и умений учащихся. 1.

Выберите правильный перевод. Однозначное

слово Көп мағыналы сөз Многозначное слово Бір

мағыналы сөз Прямое значение слова Сөздің

ауспалы мағынасы Переносное значение слова

Сөздің тура мағынасы

2.Выберите правильное определение. Синонимы

- противоположные по значению слова

Антонимы - близкие по значению слова

3. Соедините линиями синонимы: смеяться

радостный плакать хохотать весёлый прекрасный

красивый рыдать

4. Соедините линиями пары антонимов. встре-

чать гасить зажигать провожать короткий боль-

шой маленький громкий тихий длинный

5.Подберите антонимы грустный - вверх - моло-

дой - громко- вежливый - мало- добрый - назад-

мокрый- днём-

IV. Работа с учебником (упр.128) Задание: отга-

дайте загадку и выпишите из неё антонимы.

Запись в тетрадях и на доске. Опережающее до-

машнее задание (упр.127) Найти загадки и

загадать их классу. Чтение загадок учащимися.

V. Рефлексия. Вывешиваю плакат с незакончен-

ными фразами. Учащиеся по цепочке высказы-

ваются об уроке одним предложе-нием, выбирая

начало фразы из написанных на плакате слов: -

Было интересно… - Было трудно… - Я

понял(а)… - Я смог(ла )… - Я попробую … - Мне

захотелось…

VI. Подведение итогов урока. Оценивание уча-

щихся. Учитель: «Сегодня мы убедились, как бо-

гат и интересен русский язык. Любите, изучайте

его».

КОРОЛЕВСТВО СКАЗОК, РАССКАЗОВ И СТИХОВ (ИТОГОВОЕ)

Давлетова Л.Ю.

Қарғалы ауданы «Бөбек» МДҰ тәрбиешісі

Цель: С помощью различных приёмов помочь

детям вспомнить названия и содержание сказок,

рассказов, прочитанных и рассказанных детям за

год, чтение отрывков из книг.

Образовательная задача: Продолжать учить

ориентироваться в жанровом разнообразии лите-

ратуры (сказки, рассказы, стихи), формировать

умение узнавать литературные произведения по

67

отрывкам и иллюстрациям, закреплять умение у

детей участвовать в драматизации.

Развивающая задача: Развивать познаватель-

ный интерес, связную речь детей, умение выра-

зительно рассказывать наизусть стихи А. Барто

из серии «Игрушки»; развивать память, вообра-

жение, мелкую моторику пальцев рук с помощью

пальчиковой гимнастики; побуждать детей эмо-

ционально реагировать на содержание любимых

произведений;

Воспитательная задача: Воспитывать интерес к

художественной литературе, любовь и уважение

к книге.

Методы-приемы: словесный, практический,

наглядный, игровой.

Предварительная работа: чтение русских народ-

ных сказок, рассказ писателя С. Шаймерденова

«Инет», Л.Толстого «Лгун», М.Торежанова «Ма-

ленький садовод», заучивание стихотворений

А.Барто «Игрушки», изготовление книжек-само-

делок, отгадывание загадок.

Материал: интерактивная доска, презентации,

макеты деревьев, три ключика, «сума» с предме-

тами из сказок, художественные книги, игрушки,

спортинвентарь, коробочка с отверстиями, пода-

рочная коробочка, музыкальное сопровождение.

Ход занятия:

Воспитатель с детьми едут на импровизирован-

ном паровозике под песню «Мы едем, едем…»

Приехали в зал.

Воспитатель: Сколько гостей? Давайте дружно

поздороваемся.

Приветствие.

Воспитатель: Я предлагаю отправиться дальше

на весёлом паровозике в увлекательное путешес-

твие по интереснейшему миру литературы и по-

сетить Королевство сказок, рассказов и стихов. Я

буду локомотивом, а вы – вагончиками. Станови-

тесь. Поехали. (дети становятся паровозиком и

поют песню «Мы едем, едем…..».

Встречают Царицу Литературию.

Царица Литературия: - Здравствуйте, ребята!

Вы узнали меня? Кто я такая?

Дети: Да. Царица Литературия.

Царица Л: Посмотрите, что у меня в руках?

Дети: Это волшебные ключики.

Царица Л: Вы угадали. Это волшебные ключики

- символы, открывающие разные литературные

жанры. Золотой ключик открывает сказку, сереб-

ряный ключик – рассказы, хрустальный ключик

– поэтические стихотворения. Я рада, что вы ре-

шили побывать у меня в гостях. Я открою все

двери Королевства этими ключиками и предла-

гаю вам попутешествовать по нему. Вот моё Ко-

ролевство (слайд) и я открываю его, приятного

путешествия. (Уходит).

Воспитатель: Ну, что, ребята, отправляемся в

путь.

1 остановка «Мир сказок»

Воспитатель: Много сказок есть на свете.

Сказки очень любят дети.

Все хотят в них побывать

И немножко поиграть.

- Ой, смотрите, дети - яблонька. А яблочки на

ней спелые. Из какой сказки эта яблонька?

Назовите её.

Дети: из сказки «Гуси – лебеди».

Воспитатель: Ребята, посмотрите, на яблоньке

висят яблочки, они не простые, а волшебные.

Если вы дотронитесь до яблочка, то появиться

загадка. Проверим? (Выходят дети, дотрагивают-

ся до яблока. Отгадывают загадки.

Интерактивная игра «Сказочные загадки».

Воспитатель: Вы настоящие знатоки сказок, а

скажите, пожалуйста, как начинаются все сказ-

ки? (Жили-были…, в некотором царстве, в неко-

тором государстве…., как-то раз…), а как закан-

чиваются? (Вот и сказке конец, а кто слушал

молодец, … и стали они жить - поживать). А что

вы ещё знаете о сказках? (В сказках происходит

то, чего не бывает в обычной жизни. Звери

умеют разговаривать, люди пользуются

волшебными предметами )

Воспитатель: Правильно. А чему учат нас

сказки? (быть добрыми, отзывчивыми, помогать

друзьям).

- Ой, ребята, посмотрите здесь ещё и сумка

лежит. Давайте, посмотрим, что в ней?

Игра "Сумка с потерянными вещами".

Воспитатель: В этой сумке потерянные вещи,

их много. Давайте попробуем отгадать из какой

они сказки:

потерянная туфелька (Золушка),

стрела («Царевна – лягушка»).

шапочка («Красная шапочка)»

тюбетейка («Чудесная шуба)»

перо жар птицы («Иван Царевич и серый волк»).

Воспитатель предлагает взять с собой в дорогу

перо жар птицы.

Воспитатель: Ну что, наше путешествие

продолжается? (Да).

- Давайте вспомним с вами историю

Дюймовочки:

Физкультурная пауза.

- Маленькая девочка спала в цветочке на

подоконнике, а большая жаба похитила её (прыг-

прыг по болоту, с кочки на кочку – прыжки на

двух ногах). Затем жаба посадила Дюймовочку на

лист кувшинки, а добрые рыбки помогли ей, они

перегрызли стебель, и поплыла девочка по реке

вниз по течению (имитация плавательных

движений). Но вдруг Дюймовочку подхватил

майский жук и полетел вместе с ней (имитация

68

полёта жука с жужжанием). Долетели они до

леса, где Дюймовочка жила до конца лета.

Наступила осень, подул холодный ветер (дети

дуют изо всех сил). Дюймовочку приютила

полевая мышь, а крот вырыл тоннель до их

норки, по которому мышь и Дюймовочка гуляли

всю зиму, но нам по такому тоннелю можно

передвигаться только ползком (ползание). А

потом ласточка вместе с Дюймовочкой улетели

на юг, в тёплые страны (упражнение

«ласточка»), где Дюймовочка подружилась с

маленькими эльфами, которые подарили ей

крылья.

Представьте себе, что у вас тоже появились

маленькие крылышки и мы с вами полетим в

Мир рассказов.

2 остановка «Мир рассказов».

Воспитатель: Что интересно нас здесь ожидает?

Выходят две девочки.

Инсценировка рассказа Сафуана

Шаймерденова «Инет».

Воспитатель: Ребята, из какого рассказа пришли

к нам Алма и её мама? («Инет»). Почему девочку

называли не Алма, а Инет? А как бы вы

поступили на её месте?

(рассуждения детей).

- Кто написал этот рассказ? (Сафуан

Шаймерденов), (слайды).

- А как вы догадались, что это рассказ, а не

сказка?.

(рассказ читается в строчку, он не начинается со

слов Жили-были… и т.д.).

Игра «Назови рассказ» (3 рассказа). Н.Носов

«Живая шляпа», Л. Толстой «Лгун», М.

Торежанов «Маленький садовод».

Воспитатель читает отрывок из рассказа, дети

называют рассказ и его автора.

Воспитатель: Ребята, мы с вами побывали в

Мире сказок, в Мире рассказов. А где мы с вами

ещё не побывали? (В мире стихов).

- И сейчас нам пригодится волшебное перо жар

птицы. (Воспитатель дотрагивается до каждого

ребёнка)

3 остановка «Мир стихов». Девочки и мальчики, вокруг себя повернитесь и

в Мире стихов окажитесь.

Воспитатель с детьми обращает внимание на

домик с разбросанными игрушками.

Воспитатель: Ребята, а что случилось с нашими

игрушками? Скажите, разве можно с ними так

обращаться (нет, к ним надо относиться бережно,

после игры надо складывать их на полочку). А

помните мы учили стихи про игрушки? (Да).

Скажите, кто написал эти стихи? (детская

поэтесса Агния Барто). Возьмите свою любимую

игрушку и прочитайте про них стихотворения.

Дети читают стихи из серии «Игрушки»

А.Барто.

Воспитатель: А вы знаете ребята, стихи можно

не только рассказывать, но и показывать.

- Сейчас мы с вами поиграем в игру «Расскажи

стихи руками».

(Пальчиковая гимнастика «Жили-были зайчики»,

дети показывают движения руками в

соответствии с текстом)

Воспитатель: А что эта за коробочка, давайте

посмотрим? Она сюрпризная. (достаёт из

отверстий листочки с записями и читает).

Воспитатель: Здесь на листочках тоже стихи.

Только почему-то последние слова из каждой

строчки исчезли. Давайте попробуем их доска-

зать. Я начну, а вы кончайте – хором вместе

отвечайте.

Д/ игра «Доскажи словечко»

Появляется Царица Литературия, а в ру-ках у

неё подарочная коробка с книгами.

Ц.Л.: Ну что, ребята, понравилось вам в моем

королевстве? (Да) А что вам запомнилось?

(ответы детей)

Ц.Л.: Какие вы молодцы! А сейчас у меня для

вас сюрприз.

- Я дарю вам эти книги. Ведь книги - это

действительно чудо!

- А вы знаете, как обращаться с книгой?

Дети: Не рвать, брать чистыми руками. Листочки

листать аккуратно. Если порвалась, нужно ее

починить.

Ц.Л: Правильно. Книгу нужно беречь, она рас-

сказчик для человека. Ведь книга – лучший друг

ребёнка. Проходят годы, а литературные произ-

ведения продолжают удивлять и восхищать, я

думаю, что вы всем расскажите о замечательном

Королевстве, в котором побывали.

Царица Литературия читает стихотворение:

Я к вам обращаюсь, товарищи, дети,

Полезнее книги нет вещи на свете!

Пусть книги друзьями заходят в дома,

Читайте всю жизнь, набирайтесь ума!

Дети благодарят Царицу Литературию и

прощаются с ней.

Слова прощания. Дети возвращаются в детский

сад на паровозике.

69

ҚАРУЛЫ КҮШТІҢ, БАСҚА ӘСКЕРЛЕРДІҢ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

ӘСКЕРИ ҚҰРЫЛЫМДАРЫНЫҢ ЖАЛПЫ ӘСКЕРИ ЖАРҒЫЛАРЫ

Даулетияров М.Е.

Ақтөбе облысы Қобда ауданы Талдысай орта мектебінің алғашқы әскери дайындық пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Қазақстан Республикасы

Қарулы күштерінің, басқа да әскерлері мен

әскери құрылымдардың жалпы әскер

жарғыларын қайталау.

Оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған

білімдерін бекіту.

Әрбір азаматты Отанды қорғаудағы жеке басы-

ның жауапкершілігіне, өз халқына, Отанына адал

қызмет етуге, Отанын қорғауға, елін, жерін сүю-

ге, қырағылық пен батылдыққа, жарғы

талаптарын мүлтіксіз орындауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Қорытындылау сабақ.

Сабақ жоспары:

I. Ұйымдастыру кезеңі:

А) Взвод камандирі оқушыларды сапқа

тұрғызып, баяндама береді;

- сәлемдесу, түгендеу, оқушылардың әскери

киіміне назар аудару;

Ә) Психологиялық тренинг

II. Үй тапсырмасын тексеру

-Қазақстан Республикасы әскери құрылымдары-

ның қанша жалпы әскери жарғылары бар? (сап-

тық жарғысы, ішкі қызмет жарғысы, тәртіптік

жарғысы, гарнизондық және қаруылдық

жарғысы)

- Қазақстан Республикасының әскери қызметтегі

әскери қызметшілерге қолданылатын көтерме-

леулер, оларға берілетін тәртіптік жазалар.

- Әскери тәртіп дегеніміз не?

(Барлық әскери қызметшілердің ҚР Конститу-

циясы мен заңдарында әскери жарғылар мен ко-

мандирлердің бұйрықтарында белгіленген тәртіп

пен ережелерді, сондай-ақ әскери қызметшілер-

дің арасындағы мінез-құлық және өзара қарым-

қатынас нормаларын қатаң және дәл сақтауы)

-Тәуіліктік наряд дегеніміз не?

(әскери даярлық пен ішкі тәртіп сақтауға, әскери

бөлімнің және құрамын, қарау жағынан, әкери

техникасы мен оқ-дәрілерінің материалдық қор-

ларын, үй-жайлары мен мүліктерін күзетуге, бө-

лімшелердегі істің жай-күйін бақылауға және құ-

қық бұзудың алдын-алу жөнінде дер кезінде ша-

ралар қабылдауға, сондай-ақ осы жоғарыда бел-

гіленген наряд қызметі бойынша басқа да

міндеттерді орындауға арналған)

III. Берілген тапсырманы орындау «Кім жылдам?»

ҚР ҚК- нің әскери қызметшілерінің әскери

атақтарының тізбесі

Құрамы Әскери атақтар/әскерлік

Жауынгер Қатардағы жауынгер

Ефрейтор

Сержанттар

/старшиналар/

Кіші сержант

Сержант

Кіші офицерлер Лейтенант

Аға лейтенант

Капитан

Аға офицерлер Майор

Подполковник

Полковник

Жоғарғы офицерлер Генерал-майор

Генерал-лейтенант

Генерал-полковник

Армия генералы

IV. Қайталау сұрақтарына жауап беру

Сұрақ-жауап:

Әскери тәртіп дегеніміз не?

Барлық әскери қызметшілердің ҚР Конституция-

сы мен заңдарында, әскери................ мен

командирлердің ............... белгіленген тәртіппен

ережелерді, сондай-ақ әскери қызметшілердің

арасындағы мінез-құлық және өзара қарым-

қатынас нормаларын ............. және ............сақтау.

Жауап: Барлық әскери қызметшілердің ҚР Конс-

титуциясы мен заңдарында, әскери жарғылар

мен командирлердің бұйрықтарында белгіленген

тәртіп пен ережелерді, сондай-ақ әскери қыз-

метшілірдің арасындағы мінез-құлық және өза-

ра қарым-қатынас нормаларын қатаң және дәл

сақтау.

2. Рота бойынша кезекші.............. не жақсы даяр-

ланған........... қатарынан тағайындалады. Ол күн

тәртібінің дәл орындалуына және ротадағы ішкі

тәртіпті сақтау жөніндегі басқа да ережелерді

орындауға, қарулардың, оқ-дәрі жәшіктерінің,

рота мүліктерінің, тәуліктік кезекшілердің қыз-

меті дұрыс өтуі үшін жауап береді. Рота бойын-

ша кезекші бөлім бойынша кезекші мен оның кө-

мекшісіне, ал ротадағы ішкі қызмет тәртібі

бойынша – рота командиріне және рота

старшинасына бағынады.

Жауап: Рота бойынша кезекші сержанттардан

не жақсы даярланған сарбаздар қатарынан та-

ғайындалады. Ол күн тәртібінің дәл орындалуы-

на және ротадағы ішкі тәртіпті сақтау жөнін-

дегі басқа да ережелерді орындауға, қарулардың,

оқ-дәрі жәшіктерінің, рота мүліктерінің, тәу-

ліктік кезекшілердің қызметі дұрыс өтуі үшін

жауап береді. Рота бойынша кезекші бөлім

бойынша кезекші мен оның көмекшісіне, ал ро-

тадағы ішкі қызмет тәртібі бойынша – рота

командиріне және рота старшинасына

бағынады.

70

3.Рота бойынша тәуліктік кезекші...................

тағайындалады. Ол өзінің қол астында күзетуге

тұрған............, пистолеттер тұрған шкафтардың,

оқ – дәрі салынған жәшіктердің, рота ............

және сарбаздар мен сержанттардың жеке затта-

рының сақталуы үшін жауап береді.

Рота бойынша кезекті тәуліктік кезекші казарма-

лық үй жайдың ішінде............... есіктің жанында,

............ сақтауға арналған бөлімнің жанында

қызметін өткереді.

Жауап: Рота бойынша тәуліктік кезекші сар-

баздардан тағайындалады. Ол өзінің қол астын-

да күзетуге тұрған қару –жарақтың, пистолет-

тер тұрған шкафтардың, оқ – дәрі салынған

жәшіктердің, рота мүлікте-рінің және сарбаз-

дар мен сержанттардың жеке заттарының

сақталуы үшін жауап береді. Рота бойынша

кезекті тәуліктік кезекші казармалық үй жай-

дың ішінде кіре беріс есіктің жанында, қару

жарақты сақтауға арналған бөлімнің жанында

қызметін өткереді.

V. Қорытындылау.

І нұсқа

1) ҚР ҚК-ң Әскери жарғылары Президент

жарлығымен қашан бекітілді?

А) 1996жыл 18 шілде

Б)1996 жыл 1 қараша

В)1998жыл 27 қараша

2) Іскерлікте аға офицерлер құрамына кімдер

жатады?

А) Майор, подполковник, полковник

Б) Лейтенант, аға лейтенант, капитан

В) Контр-адмирал, вице-адмирал, адмирал

3) Штаб-сержант, шебер старшина қай құрамға

жатады?

А) Жауынгер мен матростар

Б) Кіші офицерлер

В) Сержанттар(старшиналар)

4) Қайсысы аға лейтенант?

А) Сержанттар

Б) Кіші офицерлер

В) Жоғары офицерлер

5) Бағыныштыға бұйрықтар беру құқығы бар

және олардың орындалуын бақылауды жүзеге

асыру міндеті:

А) Бағынышты

Б) Аға шенді

В) Бастықтар

6) Ротаның тәуліктік нарядына кімдер

тағайындалады?

А) Қарауыл

Б) Рота бойынша кезекші, қарауылдар

В)Рота бойынша кезекші, рота бойынша

тәуліктік кезекшілер

7) Жауынгерлік туларды, әскери және мемлекет-

тік объектілерді күзету мен қорғау жөніндегі

жауынгерлік міндеттерді орындау үшін, сондай –

ақ гаупвахтада және тәртіптік батальонда ұста-

латын адамдарды күзету үшін тағайындалған

қаруланған бөлімше

А) Сақшы Б) Кезекші В) Қарауыл

ІІ нұсқа

ҚР ҚК-ң Әскери жарғылары:

А) Ішкә қызмет жарғысы, саптық жарғы, гарни-

зондық қызметтер жарғысы, қарауылдық қызмет-

тер жарғысы

Б) Ішкі қызмет жарғысы, тәртіптік жарғы, гарни-

зондық және қарулық қызметшілердің жарғысы,

саптық жарғы

В) Ішкі қызмет жарғысы, тәртіптік жарғы, гарни-

зондық және қарулық қызметтер жарғысы.

2) Кемелікте жоғары офицерлер құармына

кімдер кіреді?

А) 3 – дәрежелі капитан, 2-дәрежелі капитан, 1-

дәрежелі капитан

Б) Майор, подполковник, полковник

В) Контр-адмирал, вице –адмирал, адмирал

3) Генерал – лейтенант қай құрамға жатады?

А) Аға офицерлер

Б) Жоғарғы офицерлер

В) Кіші офицерлер

4) Қайсысы аға сержант?

А) Б) В)

5)Әскери қызметкерге қызмет бойынша, тіпті

уақытша болсада бағынатын бастықтың

билігімен қолданылатын жаза:

А) Тәртәптәк жаза Б) Сөгіс В) Қамау

6) Қаруылдар саны нег байланысты?

А) Постылар санына

Б) Постылар мен ауысымдар санына

В) Ауысымдар санына

7) Қазармалық үй-жайдың ішінде кіре беріс есің

жанында, қару – жарақ сақтауға арналған

бөлменің жанында қызметін өткереді:

А) Қарауыл

Б) Рота бойынша кезекті тәулікті кезекші

В) Рота бойынша кезекші

V. Бағалау

VI Үйге үй тапсырмасы.

71

ОМЫРТҚАСЫЗ ЖӘНЕ ОМЫРТҚАЛЫ ЖАНУАРЛАРДЫҢ СЫРТҚЫ ҚҰРЫЛЫСЫНДАҒЫ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Демеуғалиева Г.М.

Ақтөбе қаласы №31 қазақ орта мектебінің биология пәні мұғалімі

Ұзақ мерзімді жоспар

бөлімі:

Тірі ағзаларды жүйелеу

Сабақтың тақырыбы: Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың сыртқы құрылысындағы

ерекшеліктері

Ойлау дағдыларының

деңгейі:

Қолдану

Оқу мақсаты: 7.1.1.3-Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың құрылысының

ерекшеліктерін сипаттау.

Сабақтың мақсаты: Барлық оқушылар:

Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың тіршілік ету ортасын

түсіндіреді;

Көптеген оқушылар:

Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың сыртқы құрылысының

ерекшеліктерін сипаттайды;

Кейбір оқушылар: Омыртқалы және омыртқасыз жануарларға тән белгілерді

анықтайды;

Бағалау критерийі -Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың құрылыс

-Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың құрылысының ерекшеліктерін

салыстырады

Тілдік мақсаттар

Пәнге қатысты сөздік қор мен терминдер:

- Мантия; Хитин; Омыртқалылар; Омыртқасыздар; Ішкі қаңқа; Бассүйектілер

Диалог құруға/жазылымға қажетті сөздер топтамасы:

Ядросы жоқ ағзалар қалай аталады?

Ядросы қалыптасқан ағзалар атауы не?

Жүйелеудің негізін қалаған ғалым кім?

Құндылықтарға баулу Жалпыға бірдей еңбек қоғамы

Пәнаралық байланыс Жаратылыстану, география, экология

Алдыңғы білім

7.1.1.1.-жүйелеудің маңызын түсіндіру

7.1.1.2.-жүйелеуде тірі ағзалардың орнын анықтау

Сабақтың жоспарланған

кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері Ресурстар

Сабақтың басы

- «Көңілді күн» тренингі

Оқушыларды шаттық шеңберінде тұрғызу.

Әуенді тындатып, дене қимылдарын жасату

- «Лездеме» әдісі

Конвертке алдыңғы білім бойынша сөздер жазылған салынған

парақтарды (жіктеу, жүйелеу, түр, тұқымдас, туыс) тандайды,

оқушылар параққа жазылған сөзді түсіндіреді.

- Сөздер

жазылған

парақтар

мен

суреттер

Сабақтың ортасы

«Миға шабуыл»

- Слайдтан көрсетілген сурет бойынша өз ойларын білдіреді,

Суретте не бейнеленген? деген сұрақтарға жауап беріп, жаңа

сабақтың тақырыбын ашады

Оқушылар жаңа сабақ бойынша мәліметті

- «Мозайка» әдісі арқылы қима суреттер бойынша 3 топқа бөлу

- «Дөңгелек стол» әдісі арқылы 3 шағын дөңгелек столда жаңа

сабақтың мазмұнын ашып түсінеді 1-топ. Омыртқасыз

жануарлар

2-топ. Омыртқалы жануарлар

3-топ. Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың

72

ұқсастықтары мен ерекшеліктері

- Оқушылар бір-бірінің тақырыпты түсіну деңгейін және

талқылау дағдыларын бақылап «Бағдаршам»

арқылы бағалайды

-«Кім тапқыр?»

Тапсырма-1

а) Суретте берілген ағзаларды құрылыс ерекшелігіне

байланысты екі топқа жіктеңіз.

в) Ағзаларды жіктеуге негіз болған маңызды белгілерді атаңыз.

Дескриптор

Білім алушы

-сурет бойынша омыртқалы жануарларды жазады;

-сурет бойынша омыртқасыз жануарларды жазады;

-ағзалардың құрылыс ерекшеліктерін анықтайды.

Қалыптастырушы бағалау: Стикерлер мен диалог.

Оқушылар өз пікірлерін стикерлерге жазып білдіреді.

Не нәрсе оңайболды?

Не нәрсе қиынболды?

Не білгіңіз келеді?

Тапсырма-2 «Тұжырымдамалық кесте» сызбасы әдісі арқылы

кестені толтырып, салыстырыңыз.

Дескриптор

Білім алушы:

-Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың ерешеліктерін

ажыратады

-Кестені толтырып, салыстырады

-Оқушылар тапсырманы топта ақылдасып, орындайды. Топтар

бірін-бірі

«Басбармақ» арқылы бағалайды

Сабақтың соңы -Кері байланыс

«Тазалық»

73

- Оқушылар сабақтың соңында өз пікірлерін стикерге жазып,

қалдырады

Саралау-оқушыларға

қалай көбірек қолдау

көрсетуді жоспарлайсыз?

Қабілеті жоғары

оқушыларға қандай

міндет қоюды жоспарлап

отырсыз?

Бағалау-оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай

тексеруді жоспарлайсыз?

Пәнаралық

байланыс

Денсаулық

және қауіп-

сіздік тех-

никасының

сақталуы

Барлық оқушылар «Лез-

деме сұрақтар» және

«Дөңгелек стол» әдісі ке-

зінде омыртқалы және

омыртқасыз жануарлар-

дың тіршілік ету ортасы

туралы түсінік қалып-

тасады

Көпшілік оқушылар

Қалыптастырушы баға-

лауға арналған тапсыр-

маларды орындау арқы-

лы омыртқалы және

омыртқасыз жануарлар-

дың сыртқы құрылысы-

ның ерекшеліктерін

сипаттады

Кейбір оқушылар «Тұ-

жырымдамалық кесте»

сызбасын қабілеті жоға-

ры оқушылар орындау

арқылы омыртқалы және

омыртқасыз жануарларға

тән белгілерді

ажыратады

-Оқушылар жаңа сабақты меңгеруде бір-бірінің тақырыпты

түсіну деңгейін және талқылау дағдыларын бақылап

«Бағдаршам» арқылы өзара бағалайды

- Кім тапқыр және суретпен жұмыс жасау барысында

Стикерлер мен диалог.

Оқушылар өз пікірлерін стикерлерге жазып білдіреді.

Не нәрсе оңай болды?

Не нәрсе қиын болды?

Не білгіңіз келеді?

Тапсырма-2 «Тұжырымдамалық кесте» сызбасын алғаш

орындаған оқушыларды «Басбармақ» арқылы

бағалауды қолданамын

АТЫСТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ. ҰШУЫ, ТРАЕКТОРИЯСЫ МЕН ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ.

ТІКЕЛЕЙ АТУ

Дженисов Ж.

Ақтөбе құрылыс-мантаж колледжінің алғашқы әскери дайындық пәнінің оқытушысы

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: сабақ барысында оқушыларға атыс-

тың пайда болуы, оның ұшу траекториясы

туралы түсінік беру.

Тәрбиелік: сабақта ұлағатты сөздерді пайдалана

отырып, оқушылардың Отанына, еліне, жеріне

деген сүйіспеншіліктерін арттыру.

Дамытушылық: оқушыларға атыстың пайда

болуы, оның ұшу траекториясы мен қаруды

қолдана білуге икемдендіру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың формасы: жеке-дара, топтық,

ұжымдық.

Сабақтың әдістері: әңгімелеу, көрсету, талдау,

сұрақ-жауап, көрнекілік.

Пәнаралық байланыстар: технология, химия,

физика, қазақ тілі және т.б.

Сабақтың көрнекілігі: оқулық, плакаттар, тап-

сырмалар жинақтары, тест жинақтары және т.б.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі: рапорт қабылдау,

сәлемдесу.

Үй тапсырмасын сұрау: Қол гранаталарының

тағайындалуы және олардың әскери ерекше-

ліктері (РГД-5, РГ-42, Ф-1).

Жаңа сабақ: Атыстың пайда болуы. Оның ұшу

траекториясы мен оның элементтері.

Ұрыс дайындығы – атыс міндеттерін нәтижелі

орындауда, атыс құралдарының дайындығын

қамтамасыз ету, жеке құралдарды түрлі жағдай-

74

ларда, өз қаруын дұрыс пайдалана білуге үйрету

мақсатында өткізіледі. Атыс дайындығы

мыналарды қамтиды:

Ату – дәрілі зарядтың жануы негізінде пайда

болатын газ қысымымен ұңғы арнасынан оқтар-

дың (снарядтардың, гранаттардың) шығуы.

Ату өте аз уақыт ішінде жүзеге асады.

1 – оқушы:

Қарудың серпуі (кері серпу). Ату кезінде қару-

дың артқа қозғалуы – серпу (қару серпу) деп ата-

лады. Атыс қаруының серпуі иыққа, қолға неме-

се жерге ұрғанда сезіледі. Қолмен ату қаруы сер-

пуінің күші, әдетте 2 килограммнан артпайды да

атушыға ауырпалықсыз әсер етеді.

2 – оқушы:

Оқтың ауада ұшуы. Атыс кезінде дәрілі газдар

оққа тек ғана қозғалысын емес, айналдыру қозға-

лысын да береді. Мұнда екі күш әсер етеді.

Ауырлық күші оқты лақтыру сызығынан бірте-

бірте төмендейді. Ауаның қарсылық күші оның

қозғалысын бәсеңдете береді.

Осы екі күштің әсерінен оқ ауада ұңғы арнасы-

нан лақтырған кездегі тік бағыт емес лақтыру

сызығынан төмен орналасқан иілген сызық

бағыты бойынша ұшады.

Оқ атылу кезінде, кері серпу әрекетінің нәтиже-

сінде қару ұңғысы аузының көтеріліп барып

төмен түседі.

Түзу ату және оның практикалық маңызы. Түзу

ату дегеніміз – оқтың (снарядының) ұшу траекто-

риясы өзінің ұзына бойында нысанадан жоғары

көздеу сызығынан көтерілмейтін атыс. Түзу ату-

дың практикалық мәні сонда ұрыстың шиеленісті

жағдайында атыс көздеуішті қоймай-ақ жүргізі-

леді. Бұл нысананы жою жеделдетіп қарсылас-

тың жауап атысының алдын алуға мүмкіндік

береді.

Сабақты бекіту: сұрақ жауап алысу.

Ату дегеніміз не?

Қарудың серпуіне сипаттама беріңіз?

Оқтың ауада ұшуы қалай жүзеге асады?

Түзу ату және траектория?

Автоматты бөлшектеу және жинақтау

Тест орындау.

Сабақты бағалау: сабаққа жақсы қатысқан

оқушыларды бағалау.

Үйге тапсырма: Атыстың пайда болуы. Оның

ұшу траекториясы мен оның элементтері.

Тікелей ату.

МУЗЫКА САБАҒЫНДА КӨРНЕКІЛІКТЕРДІ ПАЙДАЛАНУ

Дуйсенгалиева С.З.

Үш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимназиясының музыка пәні мұғалімі

Болашақ маманның ең негізгі міндеті тан-

даған мамандығы бойынша теориялық білімі мен

практикалық дағдысын ұдайы меңгеру болса,

кәсіби тұрғыдан қалыптасуына педагогикалық іс-

тәжірибе кезеңінің үлкен көмегі болады. Сондай

іс-тәжірибе кезендерінде бағдарламаның тақы-

рыптық құрылымына сай сан алуан шығармалар,

көрнекіліктерді пайдалана отырып, балаларды ән

әлеміне қызықтыра білу керек. Жас мұғалім өзін

мәдениетгі ұстай білуі, үйірсектік, мақсатқа же-

туде табандылық, орынды әзіл, баланы жақсы кө-

ру, ұстаздық байқағыштық, ұйымдастыру қабіле-

ті т.б. кәсіби өзіндік пайдалы сипаттарды білгені

жөн. Тәрбие мен білім алу қандай тығыз байла-

нысты болса, алған білімді кәсіби жеткізе білу де

шеберлік. Берілген бағдарламаны жеткі-зу, орын-

дау барысында маманның әдісі, орынды қолдану

шеберлігі, оқушылардың бойына сіңіру

қасиеттерінің жетілуі қажет.

Мұғалім мамандығын мәңгілік деп атайды.

Ол әрдайым өз тәжірибесін жас ұрпаққа тарату-

ға, өмір тәжірибесін саналы, мақсаткерлік тұрғы-

да меңгеруге талпынады. Мамандықты жете мең-

гере отырып, болашақ адамын қалыптастырып,

белсенділігін арттыруға тырысу керек.

Музыка пәні мұғалімі оқушыларға саз тео-

риясының түрлерін игеру, тыңдау және түсіну,

ән үйрету талаптарымен қатар, оқушылардың

қызығушылығын арттыру мақсатында тақырып-

қа сай әртүрлі жағдайда көрнекіліктерді пайда-

ланып, сабақты ойын түрінде ұйымдастыруына

болады.

Оқушының байқау, көру қабілеттерінің

ерекшеліктерін ескеріп, дамытатын – көрнекілік.

Көрнекілік – оқытуда заттар мен құбылыс-

тардың өзіне тән жаратылыс бітімін, сыр–сипат-

тарын сезім мүшелері арқылы көзбен көріп, қол-

мен ұстап, құлақпен естіп қабылдауға баулитын

дидактикалық үрдіс. Көрнекілік мұғалімнің шы-

Атыс дайындығы

Атыс

негіз-

дері

Қару-дың

материал

дық

бөлігі

Атыстың

ережелері

мен тәсіл-

дерін оқып

үйрену

Қол гра-

натта-

рын лақ-

тыруға

үйрету

Ұрыстағы

бақылау

мен арақа-

шықтықты

анықтау

75

ғармашылық ізденісі мен әдістеме жаңалықтары-

на сергек қарап, сабақ барысында шебер пайда-

лана білуді талап етеді. Көрнекіліктерді пайдала-

нуға қазақтың ұлы педагогы Ы.Алтынсарин де

зор көңіл бөлген. «Қазақ жастары ғылым, өнерді

кітап сөзі деп қарамай, заттай, көзімен көріп

ажырата білулері керек», - деген.

Сан алуан көрнекіліктер түрлері педаго-

гика ғылымында жүйеленіп, топтастырылған:

нақтылы, табиғи көрнекіліктер; символикалық,

графикалық; салыстырмалы көрнекіліктер.

Педагогикалық машық кезеңдерінде әртүр-

лі көрнекіліктерді шын түрлерімен қолдана оты-

рып студенттердің байқағаны: оқушылардың

әуенге деген ынтасы мен талғамын өсіруде теріс

әсер етпейді. Қайта, ойынға деген қызығушы-

лықтарын арттыра отырып, олардың санасында

әуен ұғымы туралы түсініктерді қалыптастыруға

болады.

Мектеп табалдырығын жаңа аттаған жас

бүлдіршінге әуен туралы түсіндіруде арнайы бағ-

дарламаға сүйене отырып, қай жағынан алғанда

қызғылықты және қонымды болады, міне, осы

тәсілдерді ізденістіру қажет.

1 – сыныптың бірінші тоқсанында әуенсаз

пәнінде төрт жанрмен танысады.

Оқушылардың танымын дамыту және сақ-

тау үшін әртүрлі көрнекіліктерді пайдалану ар-

қылы ойын ұйымдастырса: ән түсінігін қалып-

тастыру мақсатында – өлең айтып тұрған қыз

бейнесі салынған суретті; би ұғымына – билеп

жүрген балалар; марш ұғымына – барабан ұстап

адымдаған бала; күй ойнаған бала кейіптерін

пайдалану. Бұл карточкаларды ойын түрінде қол-

дану тәсіліне келетін болсақ, әндер орындалған

кездерде оқушылар әр суреттерді өз орнында

қолданып, көрсетуі қажет. Біріншіден, сынып

оқушыларының барлығы дерлік ойынға қатыс-

уын қамтамасыз етсе, екіншіден, олардың түсін-

дірген ұғымды есте сақтау қасиеті дамиды, үшін-

шіден, оқушылар шапшаңдыққа дағдыланады.

Әуен – саз пәнінен төрт жанрды меңгере отырып,

керек кезде қолдана білуі қажет. Бұл жерде өзін-

дік тапсырмалар беру де артық болмайды.

2 – сынып оқушылары үшін қазіргі жаңа

бағдарламаға сәйкес сабағында сауаттылықты,

шығарманың әртүрлі екпінін, салтанатты, қуа-

нышты, мұңлы сипаттарын анықтауларын қа-

лыптастыру қажет. Мысалға, үш қиылған қағазға

салынған суреттерді; біріншісінде – сәулесін

шашып тұрған күнді; екіншісінде – бұлт аралас

күннің бейнесін; үшіншісінде – жаңбыр жауып

тұрған аспанды; яғни мұңайған бұлтты бейнелеу

арқылы түсініктер берсе, бұл төменгі сынып оқу-

шыларына әлдеқайда қонымды болады. Бірінші

суреттегі бейнені қарап отырып музыкалық шы-

ғарманың көңілді, қуанышты орындалғанын сез-

се; екіншісінен орташа; үшіншісінен қайғылы –

мұңлы орындалғанын сезеді. Үш карточкаға әр-

түрлі көңіл – күйді бейнелейтін толқын сурет-

терін салып, ұнтаспадан музыкалық шығарма-

ларды тыңдата отырып та осы ұғымдарды

қалыптастыруға болады.

Ал, 3 – сынып музыкалық сауаттылыққа

көңіл бөлінеді: нота жазбаларын, нота сызығы,

кілт, ноталардың сызықтарға орналасу тәртібін

түсіндіру мақсатында бес қабатты үй салып, бұл

үйді бес сызықты нота арқауына теңеп нота ұғы-

мы туралы алғашқы түсініктерді қалыптастырса.

Үйді кілт ашады, оны скрипкалық кілт дейміз

және кілттің салынуы мен орналасуын көрсетіп

кеткен жөн. Жеті дыбыстардың орналасу тәрті-

бін үйреткенде: бірінші қабатта – ми, екінші қа-

батта – си нотасы тұратынын және оллардың ара-

лықтарындағы ноталармен таныстыру керек. Бі-

рінші қабаттағы ми нотасының астында ре нота-

сы, үйдің алдындағы қосымша сызықта–до нота-

сы орналасқан деп түсіндіруге болады. Мұғалім-

нің осы ұғымдарды түсіндіру шеберлігі де қажет.

Нота ұзақтықтары түсінігін қалыптастыр-

ғанда баспалдақ ойынын қолдануға болады. Жо-

ғары және төмен орналасқан баспалдақтар суре-

тін салып, әннің айтылу бағытымен баспалдақ

бойынша қадағалап отырулары керек. Бұл жерде-

гі ойынның мақсаты – балалардың музыкалық

шығарманың бағытын сезіне білу, нота

ұзақтықтары және есту қабілеттерін дамыту.

4 – сыныпта ән әлеміндегі ұғымдармен:

хор, оркест және оның түрлері, дирижер т.б. та-

ныстыру керек. Оркестр және оның түрлерімен

таныстыру «музыкалық үйшік» көрнекілігін қол-

дануға болады. Үлкен етіп үйшік суретін салып,

бірнеше терезелер орналастырлған жөн. Терезе-

лердің көлеміндей қағазға әртүрлі аспаптар бей-

неленген суреттерді балаларға үлестіріп, тапсыр-

малар беруге болады. Мысалы, оркестрдің орын-

дауында музыкалық шығарманы тыңдатқаннан

кейін оркестрдегі ойналған қандай аспаптардың

дауыстарын естігендерін сұрай отыра оркестр

түрлеріне көңіл аудару қажет. Ойналған аспап-

тарды үйшік терезелеріне орналастыру. Бұл

ойынның балаларды шапшаңдыққа, ұқыптылық-

қа баулуда да өзіндік орны бар. Оркестрдегі

түрлі аспаптарды көрсеткеннен кейін, олардың

қалай ойналатынын үш топ құрып, жұмбақ

жасырру арқылы үрмелі, шертпелі, ұрмалы

аспаптармен таныстыруға болады. Мысалы:

Лақтырдым да әулетіп

Қағып алдым «оп» деп,

Жерге соқтым секең қақты

Атаймыз оны «не?» деп (доп).

Доп арқылы ұрмалы аспапта ойнау тәсіл-

мен, түрлерімен танысамыз: асатаяқ түрлері,

76

қоңыраулар, қасық, дауылпаз, даңғыра, мүйіз,

сылдырмақ т.б.

Екінші жұмбақ жасыру:

Жіліктен шыққан сүйек

Ойнаймыз біз шертіп

Бәрімізге таңсық

Аты оның («Асық»)

«Кім мерген» асық ойыннан кейін шертпе-

лі аспаптар суреттерін көрсетіп, таныстыруға

болады: домбыра, шертер, шаңқобыз т.б.

Үрлесең көлемі үлкейер

Домалақ күн әуеге мәуелер

Жауабы не? (Шар).

«Кім көп шар үрлейді» ойыны арқылы

үрмелі аспаптар тобымен таныстыру; сыбызғы,

үскірік, сырнай т.б.

Канон, яғни екі дауысты айтудың қара-

пайым түріне дағдылану үшін негізгі әуенді үй-

реніп, келесі дауысты қосуға кішкентай қоңырау

үшін пайдалануға болады. Әуенді естеріне сақ-

таған соң, орнын алмастырып, қоңырау үні

бастап, екінші дауысты үйренуу. Әр фразаларға

қимыл қосып, күрделендіруге болады.

Әнге қатысты нәрселер сезіммен, қиялмен,

санамен және көрнекілік түрлерімен бірдей

байланысты болады.

Кей жағдайларда үйретілетін әннің шума-

ғы мен қайырмасы екі рет айтылатын болып

келеді, мысалы: А.Островскийдің «Әрқашан күн

сөнбесін». Әннің шумағы мен қайырмасынан 4

тактіден үзінді жазылған плакат және аспапта

орындап, үн таспамен тыңдату арқылы мажор

мен минор ерекшелігін, ырғақтық, өлшемдік өз-

герістерін түсіндіру керек. Дауыс жаттықтыруға

үзінді ала отырып, әндегі «кварта», «кванта» ин-

тервалдық құрылымдарын көрнекілікті көрсету.

Жалпы алғанда, көрнекіліктер түрлері бұл

айтылғандармен шектелмейді. Сабақ барысында

басқа да көрнекіліктерді пайдалануды өзіндік

қарастыру қажет.

Көрнекіліктер түрлері дидактикалық үрдіс-

термен, соның ішінде дамыта оқыту үрдісімен

ұштастырыла іске асуы тиіс. Себебі, сыныпты

жалпы және әр баланы жеке көріп – білуге, олар-

дың эстетикалық талғамын, қызығушылығын,

сабаққа деген ынтасын арттыруға зор ықпал

етеді. Күнделікті сабақтарда тақырыпқа сай күй-

табақтар, үн таспалары, әнші – сазгер суреттері,

музыкалық аспап, әртүрлі плакаттар, буклеттер

т.б. пайдаланылады. Көрнекіліктерді қолдануда

мынадай талаптарды ескерген жөн.

Көрнекіліктер оқу бағдарламасына сай

дайындалуы керек.

Эстетикалық тәрбие беру мақсатында

балалардың талғамын өсіретіндей әсем, ұқыпты

да тартымды орындалғаны жөн.

Жүйелі, жинақты тұруы тиіс.

Тақырыптың мазмұнын аша түсіп,

толықтыратындай болуы керек.

Тоқсан соңындағы қайталау сабақтарында

оқушылардың білімін тексеру бағытында бүкіл

сыныпты қамтитын ойындар ұйымдастырылады.

Мысалы, музыкалық лото ойынында әртүрлі көр-

некіліктерді пайдалануға болады: боялған асық-

тар, геометриялық фигуралар, түрлі – түсті

карточкалар т.б.

Жалпы ән сабағы көрнекіліктердің

пайдалануына қарай үш бөлікке бөлуге болады.

Бірінші бөлігіндегі өткен сабақты қайталау

және музыка теориясынан білім беруде тақырып-

қа сай карточкалар, сөзжұмбақтар, ребус, музы-

калық домино т. б. ойындарын ұйымдастыруға

болады.

Сабақтың екінші бөлігінде ән үйрету, ән

айтқызуда әнші - сазгер суреттері, ән мазмұнына

байланысты суреттер, дауыс жаттықтыруға пла-

каттар, музыкалық аспап пайдаланылады.

Сабақтың үшінші бөлігі оқушылардың ой –

өрісін, эстетикалық талғамын өсіріп, жақсы әсер

ететін – музыка тыңдату. Мұнда түрлі күйтабақ-

тар, үнтаспалар, диафильмдер, түрлі суреттерді

пайдалануға болады. Көрнекіліктердің әуеннің

мазмұнын түсіну, есте сақтауға көмегі бар.

Музыка пәні мұғалімі орындаушы, сүймел-

деуші, түсіндіруші – жан – жақты болуы керек.

Мектептегі баррлық оқу және сыныптан тыс эс-

тетикалық бағыттағы жұмыс барысы мұғалімнің

кәсіби білімін, іскерлігін талап етеді.

Музыканың қыр – сырын әртүрлі әдіспен

түсіндіру іс жүзінде мұғалімнің білім деңгейі мен

іскерлігіне, жауапкершілігіне байланысты бо-

лып, оқу – тәрбие жұмысында жақсы нәтиже

беретініне сенім тудырады.

Сондықтан да болашақ жас маман өз

міндетін дұрыс түсініп, кәсіби тұрғыдан жан –

жақты даярлануы қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер.

1. Республикалық ғылыми-әдістемелік, педагоги-

калық журнал. Музыка әлемінде. Алматы 2010.

2. Республикалық ғылыми-әдістемелік және

педагогикалық журнал.

Бастауыш мектеп. №10. 2005.

3. Ш.Құлманова, М.Оразалиев, Б.Сүлейменова.

Музыка оқу әдістемесі. Алматы «Атамұра» 1999

77

МДҰ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУҒА АРНАЛҒАН ӘДІС- ТӘСІЛДЕРДІҢ ТИІМДІЛІГІ

Дүйсекешова К.Р.

Ақтөбе қаласы №19 «Бұлақ» МДҰ ҚАзақ тілі пәнінің мұғалімі

Егеменді еліміздің талабына сай мемлекет-

тік тілді меңгеру, оқыту, қазіргі заманға сай бі-

лімді де, тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу педагогтар

еншісінде. Мектепке дейінгі балаларға тәрбие

мен білім беру жұмыстарын ұйымдастыруда

олардың сөйлеу, тілін дамыту, байланыстырып

сөйлеу мәдениетін жетілдіруге, құрастыра сөй-

леуге, сөздік қорының молаюына баса көңіл

бөлген жөн.

Заман өзгерген сайын әдіс – тәсілдер кө-

бейіп, жаңарып, толығып жатыр. Балалардың ті-

лін дамытуды, қызықты үйрету үшін жаңа әдіс-

тер мен технологияларды өз тәжірибемізде қол-

дануға ізденеміз. Жаңа технологияны, әдіс-тәсіл-

дерді тиімді қолдану білім сапасын арттырады.

Сонымен қатар тілін дамыту, байланыстырып

сөйлеу барысында балалардың жас ерекшелігін

ескеру әдіс-тәсілдерді таңдаумен сай келеді, са-

бақ өткізгенде бірінші орынға ойын және ойын

түрлері қойылады. Ойын – оқу үдерісіндегі оқы-

тудың әрі формасы, әрі әдісі ретінде дербес ди-

дактикалық санат. Тіл дамытуда ойынды көрнекі

құралдар, түрлі суреттер, кестелер, ойыншықтар,

музыка және т.б. материалдар сабақты көркем-

деп отырса, балалардың сөздік қоры біршама то-

лығады, ауызша сөйлеу түрлері кеңейеді. Әрбір

сабақта ойын түрлерін және өзара сөйлеу үлгі-

лерін тақырыпқа сай қолданған жөн және тиімді.

Тіл дамыту барысында ойын элементтерін дидак-

тикалық материал ретінде пайдаланудың пайда-

сы бар. Дидактикалық ойындар арнайы мақсат-

ты көздейді және нақты міндеттерді шешеді.

Ойын сабақтың басында – өткен сабақты

еске түсіру.

Сабақтың ортасында – көңіл-күйін сергіту,

ерік-жігерін дамыту, сабаққа ынтасын арттыру.

Сабақтың соңында–тақырыпты бекіту, са-

бақта алған білімді жинақтау мақсатын көздейді.

Ойын арқылы балалардың тілдерін дамы-

тып, сөздік қорын байытады, жаңа материалды

жақсы қабылдайды, есте сақтайды, зейіні дами-

ды, қызығушылығы артады. Мектепке дейінгі

ұйымдарда сөздік қорды дамыту жұмыстары тү-

сіндіру, сұрақ- жауап, сөйлесу, әңгімелесу, әңгі-

ме, көрнекілік әдіс – тәсілдер арқылы жүзеге аса-

ды. Сөздік қорды дамытуға бағытталған әдістер-

дің жалпы міндеті - сөздің мағынасын дұрыс

түсініп, оны өз сөзінде дұрыс қолдану.

Түсіндіру әдісі - жаңа сөз, сөз тіркесі, сөй-

лемдерді түсіндіруде қолданады. Сабақ сайын

үйретілетін жаңа сөздер бойынша, яғни сөздік

жұмысында іске асады.

Көрнекілік әдісі – сабақ сайын жүргізілетін

әдіс. Балаларға түрлі суреттер мен заттарды,

ойыншықтарды көрсету арқылы сөздерді үйрету-

ге болады. Көрнекілік тақырыпқа сай, көзге

тартымды болуы керек.

Мысалы: «Ұлттық заттар» тақырыбын өт-

кен кезде киіз үйдің суретін көрсету арқылы не-

месе кәдімгі ойыншық киіз үйді көрсету арқылы

жүзеге асырылып отырады.

Мысалы: Алма сөзін алманы көрсету арқы-

лы ұғындырамыз. Бұл әдіс – жеміс-жидектер,

ойыншықтар, тағамдар, тақырыптарында жүзеге

асады. Әр түрлі тірек кестелер және таблицалар-

мен сөздерді, сөз тіркестерін үйретуге болады.

Мысалы, алманы сипаттау: алманың түсі

қызыл, пішіні – домалақ, дәмі – тәтті. Ол ағашта

өседі, жеміс. Мен алма жеймін.

Мысалы, жемістер – көкөністер тақырыбы-

на байланысты «Дүкен» ойынын ойнауға бола-

ды. Үстел үстіне жемістердің муляждарын «сату-

ға» қойып, ойнау. Бала дүкен ойыны кезінде дү-

кенге кіріп амандасады, керек затын сұрайды.

Маған алма беріңізші. Қандай алма аласыз? (түс-

терді ажырата білу). Мынау ащы, тәтті деген

сөздер сөйлемде қолданылады.

Осы тақырыпқа байланысты мынадай

ойындар өткізуге болады: «Дәмінен ажырат»,

«Не артық?», «Қанша жеміс көрдің, соншама қол

шапалақта», балалардың назарын бақылау үшін

кез келген сөзге емес тек қана жемістерді есті-

генде шапалақтау, жұмбақ жасыру, мысалы түсі

қызыл, сары, дөңгелек тәтті ағашта өседі – бұл

не? және де басқа да тақырыптарға келтіруге

болады.

Дыбыстық жаттығуларды өткізуде балалар

сөздердегі қазақ тіліне тән дыбыстарды дұрыс

айтуға жаттығады, дауыстың ырғағы дамиды.

Мысалы: шақ – шақ – шақ – кішкентай

құлыншақ.

Ыр - ыр – ыр – ырылдайды қасқыр.

Балалардың дүниетанымын кеңейтіп, ойын

өрістетіп, тіл байлығын жетілдіруде көркем әде-

биеттің алатын орны ерекше. Балабақшада бала-

ларды дұрыс сөйлей білу мәдениетіне айнала

қоршаған ортамен, сондай-ақ көркем әдебиетпен

теңестіру арқылы жүзеге асыруға болады. Әрбір

ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дидактика-

лық ойындарды қолдану арқылы балалардың

қиялын шарықтатып, ойлау қабілетін ұштауға

болады.

Дидактикалық материалдармен балалар

жаттыққан сайын олардың зейіні, тапқырлығы,

78

ынталылығы, өзіндік ойлау жұмысы дами түседі.

Балаға әңгімелеп айтуға, оқып тыңдауға, жаттау-

ға арналған материалдар олардың даму деңгейі-

не, жас шамаларына лайықты болу қажет.

Балаларға топтардағы суретті кітапшалар-

ды көрсетіп, мазмұнын айтып беру қолайлы. Бұл

жастағы сәбилерге оқиғасы сәтті аяқталатын,

қорқыныш сезімін тудырмайтын болу керек.

Оларға «Бесік жыры», «Бауырсақ», «Тор-

ғай», «Мақта қыз бен мысық» сияқты шығарма-

лар арқылы дыбыстарды анық айту, байланыс-

тырып сөйлеу, әңгімелей білуге үйретуге болады.

Ертегі сахналау арқылы балаларды рөльге

бөліп беру, әр кейіпкердің дауыстарын келтіріп

айтуға машықтандыру қажет.

Шығармаларды оқыған кезде іс-әрекеттер-

ге байланысты жаңа сөздердің мән-мағынасын

түсіндіріп отырған жөн.

Дыбыстарды анық дұрыс айта білуге

жаңылтпаштардың да орны ерекше. Ал жұмбақ

баланың сөйлеу қабілетін дамытады. Жұмбақтың

шешуін табу арқылы заттардың, жан-жануарлар-

дың, киім-кешек аттарын есте сақтау қабілеті кү-

шейеді. Бала тілін дамытуда мақал-мәтелдердің

де алатын орны ерекше. Қазақтың мақал-мәтел-

дерінің көбісі елдікті, ынтымақты, жақсы мен

жаманды ажыратуға мүмкіндік береді.

Балалармен күннің ІІ жартысында ойнала-

тын дидактикалық ойындар, желілі - рөлді ойын-

дары арқылы сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға

болады.Әрбір сұрақтарға толық, әрі нақты жауап

бере білуге дағдыландыру керек.

Естігендерін қайталап айтып, қандай кейіп-

кердің бар екенін балалар айтып берді. Сонымен

қатар сөздік жұмыс жүргізу, сұрақ-жауап ала

отырып, сөздік қорларын байытып, әңгімелей

білуге үйрету.

Көркем шығармалармен балаларды ерте

кезден таныстыру, оқыту тәрбиелеу істерінде

қолданып отыру арқылы балаларды еркін сөй-

леуге, түсініп, мәнерлеп айтуға дағдыландыру

керек.

Қорыта айтқанда, балабақшада балалардың

тілін дамытуда әрдайым әдіс-тәсілдер ізденуде

болу керек. Ойын – балалардың негізгі іс-әрекет-

терінің бір түрі. Бала өмірі ойынға байланысты.

Сондықтан да тіл дамыту сабақтарында сөздік

қорын байытуға ойын элементтерін пайдалану-

дың балалардың ой белсенділігін арттырудағы

маңызы зор.

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ – ҚАЗАҚСТАН ХАЛЫҚТАРЫН БІРІКТІРЕТІН ТІЛ

Елеуова Н.Б.

Қарауылкелді ОМ Байғанин ауданы

Мақсаты: Оқушылардың өз ана тіліне деген

құрмет сезімін арттыру, тіл мәртебесін көтеру,

таза сөйлеуге үйрету, өз ұлтына, еліне деген

сүйіспеншілігін ояту. Ана тіліміздің тұғырының

мықты болуына негіз қалаған бабаларымыздың

өсиетін ұран ету, қазақ тілінің мәртебесін көтеру.

Қазақстан мемлекетінде тұратын барлық халық-

тардың тілдерін құрметтеу. Сценарий әдіс-тәсіл-

дері: сұхбаттасу, сұрақ-жауап, пікір алысу т.б.

Көрнекілігі: қабырға газеттері, қанатты

сөздер, ұлы тұлғалар портреті, кітаптар мен

рефераттар.

Сценарий барысы: Мұғалім: қазақ тілі мен

әдебиеті мұғалімі А.Әбдіхалық: Қымбатты ұстаз-

дар мен оқушылар міне біз бүгін бүкіл Қазақстан

халқы болып «Қазақстан халқының тілдері күні»

мерекесін тойлағалы отырмыз. Біздің негізгі мақ-

сатымыз оқушылардың өз ана тіліне деген құр-

мет сезімін арттыру, тіл мәртебесін көтеру, таза

сөйлеуге үйрету, өз ұлтына, еліне деген сүйіспен-

шілігін ояту. Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтің

«Қазақстанның болашағы–қазақ тілінде. Ана тілі

– бәріміздің анамыз, өйткені ол – ұлтымыздың

анасы» дегендей біз ана тіліміздің тұғырының

мықты болуына негіз қалаған бабаларымыздың

өсиетін ұран ету, қазақ тілінің мәртебесін

көтеруіміз керек. Бүгінгі өткізгелі отырған

«Мемлекеттік тіл – Қазақстан халықтарын бірік-

тіретін тіл» тақырыбындағы іс – шарамыз 22-

қыркүйек күнгі Қазақстан халықтарының тілдері

мерекесіне қосылатын кішкене ғана үлес.

1-жүргізуші:

Олай болса,

Балалар, құтты болсын тілің бүгін,

Ашатын жан сарайын білімдінің.

Кешегі анаң айтқан, бабаң айтқан,

Тіліне зер салыңдар бұрынғының,-дей

келіп, бүгінгі «Мемлекеттік тіл – Қазақстан

халықтарын біріктіретін тіл» тақырыбындағы

"Бейсенбілік жүздесу" бағдарламасын бастауға

рұхсат етіңіздер.

Бишілер тобының орындауында «қазақ

биі».

1-жүргізуші:

Қонып тұр ордаң міне, жаңа жұртқа ,

Салып тұр ұлың «Қазақ» көзін сыртқа.

Жау болсаң, жақындама, аулақ жүр деп,

Ел болсаң есігім бос, ен деп ұлтқа.

Армысыздар, құрметті қонақтар, ұстаздар,

оқушылар.

79

1-жүргізуші: Еліміздің болашағы – жас-

өспірімдер тәрбиені ұлттық мектептен алады.

Өкінішке орай, оны көптеп жабу, қысқарту орын

алғаны белгілі. Соңғы 30 жылда 700-ден астам

қазақ мектебі жабылды. Қазақ мектебінің тағды-

ры Сәбит Мұқановты қатты толғандырды. Ол өз

сөзінде былай деді: «Мен ұлттық қазақ мектеп-

терінің жабылуына үзілді – кесілді қарсымын.

Менің партиялық ар ожданым мұндай идеялық

тұрғыдағы қателікке төзбейді». Тіл тағдыры ше-

шуін күтті. Көпшілік ойы айтыла бастады. Басқа

мәселелерде кезекте тұр еді. Ақыры 1986-ның

желтоқсаны тығырық кезеңнен құтқарды. Со-

ның лебімен 1989 жылы «Республикадағы қазақ

тілінің жайы» туралы қаулы қабылданды. 1989

жылы қыркүйектің 22-і күні «Қазақстан Респуб-

ликасындағы тілдер» Заң қабылданып, қазақ тілі

Қазақстан Республикасының мемлекеттік тіл

мәртебесіне ие болды. Кейін 1993 жылы қаңтар-

дың 28-і күні бұл статус Қазақстан Республика-

сының жаңа Конституциясында тұрақталып, Тіл

туралы Заңы 1997 жылы шілденің 11- күні жаңа

«Қазақстан Республикасындағы тілдер туралы»

Заңы қабылданды. Бұл Заң бойынша қазақ тілі

Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі,

қазақ халқының ұлттық тілі болып есептеледі.

Бүгінгі бағдарламамыздың алғашқы қона-

ғымен таныс болыңыздар. Аудандық ішкі саясат

бөлімінің маманы Рита Халыққызы.

Қош келдіңіз Рита ханым. Сізге қойылатын

алғашқы сауалымыз қазіргі уақыттағы ана

тіліміздің мәртебесі қандай?

Өз салаңызда тіліміздің мәртебесін көтеру

мақсатында қандай жұмыстар жоспарлануда

Біздің еліміз көпұлтты зайырлы мемлекет.

Осындай саясатқа қарамастан, Аллаға тәуба, ын-

тымақ пен бірлікте өмір сүріп жатырмыз. Осы

мереке қарсаңында біздің де ауданымыздың тұр-

ғылықты тұрғындары, жүрегі қазақ деп соғатын

жандарды арнайы қонақ етіп шақырып отырмыз.

Қарсы алайық, ардагер апамыз Аня, өзіміздің

мектебіміздің ардагер қызметкері Галя апай және

кәсіпкер, фотография саласында ұзақ жылдар

бойы қызмет атқарған, өзіндік қолтаңбасымен

танымал Әнуар Харисов отбасымен.

Әдеті пен ғұрпы, дәстүрі мен салты, тілі

мен мәдениеті бөлек қазақ жеріне алғаш келген

сәттеріңізден естелік тыңдағымыз келеді...(қалай

қарсы алды? Қандай сезімде болдыңыздар?)

Сіз көпұлтты кішігірім мемлекеттің прези-

дентісіз. Осы мемлекетті бір тудың астында ын-

тымақтастырып ұстаудың сыры неде? (Әнуар

Харисовке)

Сіздерден мерекелік құттықтау немесе

мерекелік ән шашуға қолқа салғымыз келеді.

Әрине, қиын болмаса өз тілдеріңізде

Білеміз шаттық хабар қайдан ұшты,

Бәрі енді өзімізге байланысты.

Қаумалап, тік көтеріп әкетейік,

Қанатын жаңа ғана жайған істі!

Осы заң талаптарынан соң 22 қыркүйек –

Қазақстан халықтарының тілдері мерекесі болып

аталып өтілуде. Қазір іс қағаздарын тек мемле-

кеттік тілде жүргізетін мекемелер көбейді, жо-

ғарғы оқу орындарындағы қазақ тілінде өтетін

сабақтар саны бұрынғыға қарағанда көп өсті.

«Ана тілі» Р.Гамзатов шығармашылығы-

нан. Оқитын Тілеуберді Қуандық

Өткен ғасырдың өзінде француз ғалымы

Жорри де Манси «Қазақ тілі түркі тілдері ішін-

дегі ең бір таза тілдердің бірі» деп тамсанған.

Орыстың әйгілі ғалымы Василий

Васильевич Радлов «Ең сауатсыз деген қазақтың

өз тілін жете меңгергендігі сондай, ондайды біз

Европада француздар мен орыстардан ғана бай-

қаймыз. Егер олар әңгіме айта қалса сөз оралым-

дары көркем де сүйкімді, тілі өткір әрі майда

шешен де тапқыр» деп әділ бағасын беріпті.

Келесі қонағымызды ортаға шақырайық.

Таныс болыңыздар, аудандық «Жем-Сағыз» га-

зетінің тілшісі Бақытгүл Жалғасбайқызы. Қош

келдіңіз!

Сізге қойылатын сұрақ, жалпы қазақ тілі

түркі тілдерінің ішінде ең сұлу да бай тіл екені

баршаға мәлім. Осы сұлу тіліміздің байлығын

сіздерге сырттан келіп түсетін мақалалар дәлел-

дей ала ма? Әрине сіздер әрлейсіздер, өңдейсіз-

дер. Және бір сұрақ, мақала жазуға біздің аудан

жастарының рөлі қаншалықты?

Рақмет, экранға назар аударайық. (видео

жіберу тіл туралы)

Тәңірі ортақ жаратқан,

Аузына халқын қаратқан.

Қара қылды қақ жарған.

Алдынан топты таратқан,

Мөңке, Төле, Қазыбек

Әйтеке, Алшын, би Кебек.

- Белгілі шешендер мен шешен билердің

сөздері жазылып сақталмағандықтан, тек бізге

ұзынырғасы, желі-жұрнағы ғана жеткен. Ауыз-

дан ауызға көше жүріп, сырланып, бүкіл халық

қазынасына айналған. Олар халық даналығын,

тіл байлығын көрсетеді.

Көркемсөз. Базарбаева А. « Ана тілі »

Жүргізуші: Туған тіліңді қорғау-туған ота-

ныңды қорғаудан да маңыздырақ. Отаныңды жау

басып алса, оны ерте ме, кеш пе, әйтеуір, азат

етеріңе сенесің. Ал тілің жауланса-бітті. Басқа

тілге көшіп, туған тілін ұмытқан және өз ата бай-

лығына қайта оралуға мойны жар бермейтін жал-

қаулар мен ұлттық рухын жоғалтып үлгерген,

өзіңе түрі ғана ұқсайтын қандастарың жаудан бе-

тер қарсыласады. Олардың үлкен бөлігінің ана

тілін мойындамай, өзге тілдің мүддесін ашық

80

түрде қолдауының арқасында ұлт жойылуға бет

алады. Әлгі бейшара ұлт үшін бұған теңдес

қасірет болмақ емес.

Жүргізуші: Мектебіміздің мақтаныштары

ағылшын, орыс тілдерін жүйрік білетін балаларға

сөз кезегін береміз. Ән. «Әрқашан күн сөнбесін»

орындайтындар мектеп оқушылары.

Жүргізуші: Тіл – ұлттың жаны, халықты-

ғының асыл белгісі, намысы, тыныс тіршілігінің

көзі, Ата Заңымен қорғалатын, еркіндігінің үні.

Оны құрметтеп, қорғау, келешек ұрпаққа жеткі-

зу, Қазақстанның бақытты да парасатты, білімді

де еңбекқор ұл-қыздары бізге ғасырлар бойы ата-

бабаларымыздан жеткен аманат.

Қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

А.Ақдаулетқызына бағдарламаның қорытынды

сөзін түйіндеу үшін сөз кезегін береміз.

Жүргізуші Осымен «Тіл мерекесі» өз

мәресіне жетті. Аспанымыз ашық, заманымыз

тыныш, тіл мәртебесі биік болсын, ағайын!

Ән «Атамекен». Орындайтын:

Ә.Жаңабергенова

У НАС В ГОСТЯХ ЗОЛОТАЯ ОСЕНЬ

Елеуова С.Н.

ГККП ДО № 6 «Орман ертегі» г.Актобе

Программное содержание: Уметь считать в пределах 4-х. Уметь сравнивать количество предметов в

группе. Уточнять признаки времени года осень, выявлять простейшие причинно- следственные связи.

Воспитывать коммуникативные качества, логическое мышление, находчивость, любознательность.

Этапы

деятель-

ности

Действия воспитателя Действия детей Примечание

Утренний круг!

Встанем рядышком по кругу.

Скажем Здравствуйте друг другу.

Дети вместе с воспитателем

встают в круг и

приветствуют друг

Сказочный

персонаж

Мотива-

ционно-

побудите-

льный

Нам здороваться не лень.

Всем привет и добрый день.

Если каждый улыбнется.

Утро доброе начнется.

Воспитатель: Ребята, кажется к нам кто – то

спешит к нам в гости.

В красивом платье и с подарками.

Кто же это может быть друзья.

Узнаем мы сейчас.

Сюрпризный момент.

В гости приходит Золотая Осень!

Здоровается с детьми.

Я - Осень Золотая.

Поклон вам мой, друзья.

Давно уже мечтаю о встрече с вами я.

Вы любите, когда я прихожу?

Я красоту повсюду навожу.

Смотри, уж золотой, багряный лес

Скользнул луч солнца золотом с небес.

И на земле ковёр лежит златой

Лишь только осенью увидите такой!

Воспитатель приглашает поучаствовать

вместе с детьми.

друга и гостей

приветливыми словами.

Слушают воспитателя.

Удивляются.

Встречают гостью.

Здороваются с гостьей.

.

Организа

ционно –

поиско-

вый.

Задает вопросы детьми.

Ребята что вы знаете о обо мне?

Какие стихи вы знаете?

Кто хочет спеть мне песню?

Осень: Спасибо вам большое за стихи и

песню, а что вы еще знаете и умеете?

Воспитатель: Осень твоя корзинка пустая

Отвечают на вопросы

гостьи.

Рассказывают о приметах

времени года осень, 4- 5

детей читают стихи о

времени года осень.

Играют в малоподвижную

Клей пва,

кисточки,

бижутерия из

бусинок и

пуговиц,

картинка

«Осень»,

81

совсем.

Давай мы наполним ее овощами и фруктами.

Малоподвижная игра «Собери овощи, фрукты».

Осень задает вопросы детям после игры.

Что у меня за фрукт?

Где он растет?

Что это за овощ?

Где растут овощи?

Воспитатель: А теперь рассаживайтесь на

свои места и будем нашей гостье составлять

рассказ по картинке.

Беседа по картинке «Время года осень».

Воспитатель: задает вопросы по картинке.

Какое время года изображено на картинке?

Какие признаки времени года показаны на

картинке?

В какую одежду одеты дети?

Осень: Молодцы дети, много вы, оказывается,

знаете об осенних приметах.

Воспитатель: А сейчас мы покажем, как мы

умеем считать.

Предлагает поработать у доски с

демонстрационным материалом.

Воспитатель: У вас есть карточки с

картинками на столах, давайте сейчас вы

посчитаете предметы на карточках.

Физминутка «Мы осенние листочки».

Осень: Дети, а вы знаете цифры?

Можете назвать цифры?

А хотите с ними поиграть?

Вы становитесь в круг, затем заиграет музыка,

после того как она остановится я покажу

цифру, а вы должны собраться парами в

соответствии с данной цифрой.

Воспитатель: Вам понравилась игра?

Какие цифры показывала Осень вам?

перечислите их.

А теперь поиграем в логическую игру

«Перечисли предметы по памяти».

Я покажу вам картинку, вы должны внима-

тельно ее рассмотреть, а затем я уберу ее, а вы

должны перечислить предметы, которые

запомнили.

Вот еще одна дидактическая игра «Кто, где

живет».

Посмотрите, внимательно на картинку кто на

ней изображен?

игру, собирают овощи и

фрукты, раскладывая их в

разные корзинки.

Отвечают на вопросы после

игры.

Рассматривают фрукт,

называют его, говорят, где

он растет.

Рассматривают овощ,

называют его, говорят, где

он растет.

Рассаживаются после игры

на свои места.

Рассматривают

предложенную картинку.

Отвечают на вопросы

воспитателя 3-4 детей у

доски.

Называют время года,

говорят о различных

осенних явлениях,

перечисляют название

одежды, в которую одеты

дети на картинке.

4-5 детей работают у доски

с демонстрационным

материалом

Дети считают по очереди у

себя на карточках

предметы, называют

предметы и говорят сколько

их по количеству,

сравнивают чего больше,

чего меньше.

Выполняют действие

физминутки в соответствии

с текстом.

Отвечают на вопросы.

Дети играют в

малоподвижную игру.

Отвечают ан вопросы после

игры, перечисляют цифры.

Играют в логическую игру,

рассматривают картинку с

различными предметами,

затем на память

перечисляют их.

Играют в дидактическую

игру,

рассматривая картинку с

изображением диких

животных и птиц,

показывают на картинке где

чей домик и как называется.

картинки на

логику на А-

3

82

Укажите на картинке где, чей домик?

Осень: Ребята мне нужна ваша помощь, мои

зонтики нужно украсить разноцветными

украшениями из бусинок и пуговиц.

Воспитатель: Дети поможем нашей гостье

украсить ее зонтики?

Чем мы их будем украшать?

Самостоятельная деятельность

Воспитатель раздает детям картинки с

изображением цветных зонтиков, бусинки,

пуговицы, бисер для украшения.

Слушают гостью,

предлагают свою помощь в

украшении.

Самостоятельно украшают

предмет различными

мелкими деталями

бижутерии.

Рефлекто

рно –

корригиру

ющий

Рассматривает детские работы.

Осень хвалит детей.

Благодарит за помощь и прощается с ними.

Воспитатель: Ребята кто приходил к нам в гости?

Что вы сегодня делали?

Что нового узнали?

Подводит итог занятия.

Показывают свои работы.

Рассказывают что

украшали.

Прощаются с гостьей,

благодарят.

Дети рассказывают о гос-

тье, что они делали, что

узнали интересного.

Итог занятия.

Ожидаемый результат:

Знать: Счет в пределах 4-х, сравнивать количество предметов в группе

Иметь: Представление о времени года осень о сезонных изменениях.

Уметь: Отвечать на вопросы полным ответом.

ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕТОДЫ И ПРИЁМЫ РАБОТЫ ПО ПОДГОТОВКЕ УЧАЩИХСЯ К ЕНТ

Ергалиева Р.Т.

Учитель русского языка и литературы школы-сада имени Есет батыра Алгинского района

Цель:

Познакомить учителей-предметников с некото-

рыми эффективными методами и приёмами

работы по подготовке учащихся-выпускников к

ЕНТ.

План:

Дифференцированная уровневая технология и

коррекционные работы по итогам дифференци-

рованных заданий.

Интерактивные методы обучения.

Репродуктивный метод.

Алгоритмический метод.

Тестовые технологии.

І. Дифференцированная уровневая технология и

коррекционные работы по итогам дифференци-

рованных заданий.

Обобщение и систематизация ЗУН учащихся

предполагает проведение зачетных работ. Релей-

ный зачет с заданиями трех степеней сложности:

на «3», на «4» и на «5». Именно при таком виде

работы учащиеся анализируют свою деятель-

ность – получают отметки, в конечном счете, и

определяют общий учебный результат познава-

тельной деятельности. Эта технология предпола-

гает и ликвидацию пробелов в знаниях учащих-

ся. Устранение пробелов в знаниях осущест-

вляется после изучения каждого раздела. Каким

же образом? Это, к примеру, корректировка

письменных работ. Практикуются всевозможные

виды диктантов – словарные, выборочные, ито-

говые и др. После проверки письменных работ

составляется индивидуальная карта ошибок –

орфографических и пунктуационных – на

каждого ученика.

Индивидуальная карта орфографических

ошибок __________, ученика_____класса.

№№ ООррффооггррааффииччеессккииее

оошшииббккии ХХааррааккттееррии

ссттииккаа

оошшииббоокк

ДДииннааммииккаа

ооццеенниивваанниияя

11.. ФФооннееттииккаа ии ооррффооггррааффиияя

22.. ММооррффооллооггиияя

33.. ССллооввооооббррааззооввааннииее

83

ЛЛееккссииккаа.. ФФррааззееооллооггиияя..

44.. ССииннттааккссиисс

55.. ДДррууггииее ииззууччааееммыыее

ггррааммммааттииччеессккииее ттееммыы

Индивидуальная карта пунктуационных

ошибок ____________, ученика ___ класса.

№№ ППууннккттууааццииоонннныыее

оошшииббккии ХХааррааккттееррии

ссттииккаа

оошшииббоокк

ДДииннааммииккаа

ооццеенниивваанниияя

11.. ВВ ССССПП

22.. ВВ ССПППП

33.. ВВ ББССПП

44.. ППррии оодднноорроодднныыхх ччллееннаахх

ппррееддллоожжеенниияя

55.. ППррии ооббрраащщееннииии

66.. ППррии ппрряяммоойй ррееччии

77.. ВВ ккооннццее ппррееддллоожжеенниияя

88.. ППррии ооббооссооббллеенннныыхх

ччллееннаахх ппррееддллоожжеенниияя

Индивидуальная карта ошибок позволяет учи-

телю отслеживать динамику знаний. Кроме того,

она помогает корректировать самостоятельную

работу. Отсюда вытекает диагностическая карта

письменных работ каждого ученика.

Диагностическая карта письменных работ по

русскому языку в _____-классе.

№№ ФФ..ИИ..

ууччееннииккаа ООррффооггрраа

ффииччеессккииее ППууннккттууаа

ццииоонннныыее ССттииллииссттии

ччеессккииее ККааллллииггррааффиияя

1

2

3

4

5

6

7

Такие коррекционные работы создают условия

для проявления индивидуальных способностей

учащихся, развивают их эмоционально и интел-

лектуально, приобщают их к изучению вырази-

тельных средств и, вообще, интерес к изучению

языка.

ІІ.Интерактивные методы обучения

Интерактивный метод позволяет активизировать

процесс обучения, реализовать идеи развиваю-

щего обучения, повысить темп урока, увеличить

объём самостоятельной работы учащихся и по

новому организовать всех субъектов обучения,

построить образовательную систему, в которой

ученик становится активным и равноправным

участником образовательной деятельности. Та-

ким образом, использование этого метода на

уроках подготовки к ЕНТ значительно повышает

не только эффективность обучения, но и помо-

гает создать более продуктивную атмосферу на

уроке, заинтересованность учеников в изучаемом

материале.

ІІІ.Репродуктивный метод обучения

Репродуктивный метод предполагает обязатель-

ный минимум знаний, заучивание правил,

определений.

Минуя этот метод, ни один другой не достигнет

своей цели.

К примеру, при повторении и системати-зации

ЗУН выпускников по теме «Причас-тие» в 7

классе выполняем такие задания.

1.Распределите словосочетания на 2 группы: а)

действительные причастия настоящего времени;

б) действительные причастия прошедшего

времени:

Горевший костер, приближающийся поезд, рас-

цветший подснежник, строящаяся столица,

прошедшее лето, выпавшая роса, бушующее мо-

ре, ведущий механизм, засохшее дерево, растая-

вший лед, говорящая кукла, вьющееся растение,

несущая балка, залаявшая собака.

2. Спишите предложения, вставляя вместо точек

действительные или страдательные причастие,

согласуя его с определяемым существительным:

Мы вошли в лес, … (осветивший, освещен-ный)

лучами зимнего солнца.

солнце, … ((осветивший, освещенный) вершины

гор, поднялось высоко.

IV.Алгоритмический метод обучения

Алгоритмический метод требует от обучаемого

систематизации ЗУН по заданной опорной схеме,

направленных на развитие логического

мышления.

К примеру, можно выполнить такие задания:

Прочти данное определение и создай опорную

таблицу-алгоритм:

Действительные причастия настоящего времени

образуются от основы глагола настоящего

времени

І спряжения с помощью суффиксов -ущ-, -ющ-,

а ІІ спряжения–с помощью суффиксов-ащ-, -ящ-:

І спряжение: ид-ут ид - ущ - ий

по-ют по - ющ - ий

ІІ спряжение: молч-ат молч - ащ -ий

люб-ят люб - ящ – ий

Действительные причастия прошедшего времени

образуются от основы глагола прошедшего

времени (или от основы инфинитива) с помощью

суффиксов -вш-, -ш-:

Виде-л виде-вш-ий

Ше-л шед-ш-ий

Образование действительных причастий

Время Образованы от ... Средства

образования

Примеры

Нас-

тоящее

время

От основы глагола

настоящего

времени

Ид – ут

По - ют

С помощью

суффиксов

-ущ-

-ющ-

Идущий

Поющий

84

Про-

шед-

шее

время

От основы глагола

прошедшего

времени

Или от основы

инфинитива

Виде-л

Ше-л

С помощью

суффиксов

-вш-

-ш-

Видевший

Шедший

V.Тестовые технологии.

Тестовая технология имеет ряд преимуществ:

- тесты не столь объёмны, как традиционные,

поскольку не содержат балластного материала;

- педагог освобождается от необходимости при-

думывать многочисленные варианты неверных

ответов;

- сокращается время тестирования (например,

при использовании графического диктанта

учащимся для ответа требуется 3-6 минут,

педагогу для проверки 30 работ 2-4 минуты);

- в каждый пункт теста можно ввести не од-но, а

много понятий, за счёт чего информационная

ёмкость карточки повышается;

- обеспечение стандартизации;

- обеспечение индивидуальности, самостоятель-

ности, способствует обучению детей самокон-

тролю;

- повышение объективности контроля и исклю-

чения субъективных факторов (усталость препо-

давателя и его эмоциональность или плохое

настроение);

- оперативность статистической обработки

результатов контроля;

- доступность для обучающегося к полной

информации о результатах контроля;

- обеспечение возможности учителю быстрой

проверки знаний большого количества обучае-

мых по разным темам, выполнению заданий;

- освобождение учителя от выполнения

повторяющейся трудоёмкой и рутинной работы

по организации массового контроля;

- обеспечение всесторонней и полной проверки

для последующей работы над пробелами;

- обеспечение возможности обучающемуся

самопроверки освоения материала в том режиме

работы как это ему удобно;

- доступности и равноправия всех участников

процедуры тестирования.

А это значит, что:

С целью повышения качества образования

необходимо постоянное совершенствование

методики обучения.

Использование новых методов и технологий даст

возможность улучшить качество обучения

предмету, повысить эффективность усвоения

знаний школьниками.

1- ДЕН 5 КЕ ДЕЙІНГІ САНДАР

Ершимова А.К.

Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы Ембі қаласы № 1 орта мектептің шағын орталық тәрбиешісі

Мақсаты: 1 - ден 5 - ке дейін сандар қайталау.

Геометриялық пішіндерді ажырата отырып, ло-

гикалық ойлау қабілетін дамыту. Есте сақтау,

қабылдау, ойлау қабілетін дамыту. Сөздік

қорларын молайту.

Әдіc – тәсілдері: Сұрақ - жауап, Мақта қыз бен

мысық ертегісінің желісі бойынша, ойындар

арқылы, үлестірмелі материалдармен жұмыс.

Көрнекілігі: Мақта қыз бен мысық ертегісі кейіп-

керлерінің суреттері, сандар, пішіндер, суреттер.

Әрекет кезеңдері Тәрбиешінің әрекеті

Балалардың әрекеті

Мотивациялық қозғаушы Шаттық шеңбер:

Күннің көзі ашылып,

Көкке шуақ шашылып.

Құтты қонақ келіпті,

Төріме міне еніпті.

- Үлкенге де “Сіз”,

- Кішіге де “Сіз”,

- Баршаңызды құрметтеп,

- Бас иеміз “ Біз”!

- Сәлеметсіз бе?

- Мен сендерге «бүгінгі күндерін сәтті болсын»

деймін.

- Балалар қазір жылдың қай мезгілі?

- Көктем мезгілінде неше ай бар?

- Қандай айлар?

- Бір аптада неше күн бар? Жылулық шеңберге

тұрады. Үлкенмен де, кішімен де бас иіп,

амандасады.

Жылы лебіздерін бір - біріне білдіреді.

Сәлеметсіңдер ме, апайлар!

Көктем мезгілі.

3 - ай. Наурыз, сәуір, мамыр.

7 - күн.

Ұйымдастырушылық - ізденіс Тосын сый:

Есік қағылады. Мақта қыз бен мысық кіреді.

Екеуі ренжісіп қалған, Мақта қыздың қолында

мысықтың құйрығы, Мақта қыз бен мысық

балалармен амандасады.

- Сендерге не болған, неге ренжісіп жүрсіңдер?

- Балалар мысық менің айтқан тапсырмамды

орындау керек, әйтпесе мен оның құйрығын

бермеймін.

85

- Балалар мысыққа көмектесеміз бе,

Мақтақыздың тапсырмасын орындаймыз ба?

- Ал, енді балалар, мысықтың тапсырмасын

орындау үшін ертегіні есімізге түсірейік. Мен

сендерге жұмбақ айтайын соны шешсеңдер,

мысық кімге баратыны табылады.

Екі найзасы бар,

Екі айнасы бар.

Төрт жылтырмағы бар,

Бір шыбыртқысы бар.

- Ал, енді сиырдың тапсырмасын тыңдайық.

1- ден 5 - ке дейін сандарды тура және кері санау.

- Енді мысық сиырдан кейін неге барады?

Жазда жатсаң,

Көлеңкесіне алады.

Қыста жақсаң,

Жаның рахат табады.

- Ағаштың тапсырмасын тыңдайық. Пішіндерді

атаңдар, түстерін ажыратыңдар.

Мысық енді кімге барады?

Қыздардың тапсырмасы:

«Сұрақ - жауап»

1. Бағдаршамның неше көзі бар?

2. Қолғапта неше саусақ бар?

3. Адамда қанша көз бар?

4. Жұлдыздың неше көзі бар?

5. Аспанда неше күн бар?

6. Бір жылда неше мезгіл бар?

7. Бір аптада неше күн бар?

8. Адамда қанша қол бар?

Сергіту сәті:

Ал балалар тұрайық,

Үлкен шеңбер құрайық.

Оңға қарай иіліп,

Солға қарай иіліп.

Алақанды соғайық,

Алға қарай бір адым.

Атқа қарай бір адым.

Жоғары, төмен қарайық,

Орнымызды табайық.

Қыздардан кейін мысық қайда барады?

Дүкеншінің тапсырмасы:

«Тез ойлап тап!»

Есеп: Менде 5 жұмыртқа болды, біреуін жа-рып

алдым. Менде неше жұмыртқа қалды?

Ермек дүкеннен 3 алма алды, жолда 1 - ін жеді,

Ермекте неше алма қалды?

Қим. о: «Автомабиль»

- Балалар мысық дүкеншіден кейін кімге барады?

Тауықтың тапсырмасы:

«Сандарды сурет бойынша орналастыр»

Доп - 1, алма - 2, сәбіз - 3, саңырауқұлақ - 4,

пирамида - 5.

- Балалар мысық тауықтан соң, кімге барады?

Мен жұмбақ айтамын, шешуін табындар.

Өзі егін екпейді,

Егістен ұзап кетпейді.

Қарны ток, қайғысы жоқ,

Мысық қуса жетпейді.

Тышқанның тапсырмасы:

«Санды боя»

- Балалар, мысық сендердің көмегімен Мақта-

қыздың барлық тапсырмасын орындады.

Мақтақыз мысықтың құйрығын қайтарып береді.

Сөйтіп екеуі дос болыпты. Балалар қонақтармен

амандасады.

Ия, көмектесеміз, орындаймыз.

Сиыр.

1 - ден 5 - ке дейін тура және кері санайды.

Ағаш.

Пішіндерді атайды, түстерін ажыратады.

Дүкеншіге.

Ойын ойналады.

Тауыққа.

Балалар тапсырманы орындайды.

Тышқан.

Сандардың арасынан 5 санын бояйды.

Рефлексивті - түзету. Балалар бүгін біз іс-әреке-

тімізде қандай сандарды қайталадық?

Қандай геометриялық пішіндерді еске түсірдік?

Бізге қонаққа қандай ертегінің кейіпкерлері

келді?

Біз мысыққа көмектесіп түгел тапсырманы

орындадық па?

Іс - әрекетіміз аяқталды.

Сау болыныздар! 1 - ден 5 - ке дейін.

Төртбұрыш, үшбұрыш, дөңгелек, сопақша,

тіктөртбұрыш.

Мақтақыз бен мысық.

Күтілетін нәтиже:

Біледі: 1 - ден 5 - ке дейін тура және кері санай

білу. Геометриялық пішіндерді білу және

түстерді ажырату.

Игереді: Түстер туралы ұғымы, түсінігі

қалыптасады.

Меңгереді: Сандарды, геометриялық пішінді

және түстерін ажыратады. Зейіні, есте сақтау

қабілеттері артады, ой өрісі дамиды.

86

СЫРЛЫ БОЯУ СЫР ШЕРТЕДІ

Жайманова Г.Т.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы «Балдырған» бөбекжайы мемлекеттік коммуналдық қазыналық

кәсіпорнының тәрбиешісі

Мақсаты: Бейнелеу өнеріне қызығушылықтарын

арттыру, бейнелеу материалымен ойын ойнауға

ынталандыру, балаларға қуаныш сыйлау, шығар-

машылық қабілетін қалыптастыру, арттыру.

Көрнекі құралдар: Қылқалам, бояу, мата

трафарет, орамал, су құйғышқұрал.

Сабақтың барысы:

Шаттық шеңбері

Бақшаға барағанда

Жолыққан жандарға

Бәрінемен сәлеметсіз бе деймін

Салем,салем достарым

Салеметсіз бе апайлар

Тәрбиеші:

Жұмбақ жасыру.

Жіп-жіңішке денесі,

Басында щеткесі. /қылқалам/

- Дұрыс тайтасыңдар балалар қылқалам. Ал қыл-

қамды біз қай сабақта қолданамыз? Ендеше

балалар біздің сурет сабағымыз еркеше өтпек.

Есік қағылады. Хатшы кіреді.

Хатшы: Салеметсіздер ме балалар! Қалдарын

қалай? Бұл «Жұлдыз» тобы ма?

Тәрбиеші:Салеметсіз бе! Ия «Жұлдыз» тобы.

Хатшы : Ендеше мынау сіздерге. Сау болыңдар!

Тәрбиеші: Сау болыңыз. Балалар бұл хат кімнен

болды екен қане ашып көрейік. Құремтті балалар

қалдарын қалай? Сендердің көмектерін керек.

Тез келіңдер ші. Боялар ханшайымы.

- Бояулар патшалығына барамыз ба?

- Ал ол патшалыққа жету үшін қандай көлікпен

тез жетуге болады?

- Автобуспен бе, әлде поезбен бе?

- Дұрыс айтасыңдар поездбен ендеше жүріндер

темір жол вокзалына барайық.

Вокзалдан дауыс: Құрметті жолаушылар бояулар

патшалығына отырысы басталды.

Тәрбиеші: Балалар қане тездетейік, біздің

патшалыққа баратын поездмыз келіп қалыпты

вокзалдан барып билет алайық.

- Сәлеметсіз бе! Маған бояулар патшалығына

билет беріңізші, билеттің құны қанша тұрады?

Кассир: Салеметсіз бе! Бес жүз теңге. Ал мына

балалар сізбен бе? Саламетсіздер ме балалар!

Темір жолдан өткенде абай болыңыздар.

Тәрбиеші: Ия менімен. Жақсы рахмет. Ал бала-

лар жүріңдер поездға барып отырайық. Міне ке-

ліп қалдық ақырын абайлап түсіндер құлап

қалмаңдар.

Ән - күй ойнап тұрады.

Бояу ханшайымы: Сәлеметсіңдер ме балалар!

Келгендеріңе қуаныштымын. Сендер сурет салу-

ды ұнатасыңдар ма? Енедеше маған сурет салуға

көмектесіңдер. Сендер менің қыл қаламдарым

боласындар.

Тәрбиеші: Балалар қараңдаршы, бояу ханшайы-

мының көйлегі өте әдемі.

Бояу ханшайымы: Иә, балалар сендер мұқият қа-

раңдаршы, менің көйлегімде бояудың әртүрлі

түстері бар.

- Сендер түстерді ажырата аласыңдар ма?

- Олай болса айтып берейікші қандай түстер бар

екен.

/Желдің, найзағайдың, жаңбырдың дауысы./

Тәрбиеші: Ой балалар бұл ненің дауысы?

Бояу ханшайымы: Дұрыс айтасыңдар. Далада

жаңыбыр жауып жатыр.

Теледидардан суретін көрсесту.

Бояу ханшайымы: Ал балалар сендер маған осы

бұлтпен жаңбырды салуға көмектесіңдер ме?.

Тәрбиеші: Көмектесеміз бе балалар?

Ендеше келіңдер үстелді айналып тұра қалайық.

Тәрбиеші:

- Балалар бірінші бұлттын суреттін саламыз. Бұл-

ты біз трофарет мақтамен саламыз. Көк түске ба-

тырып, ақ қағаздың жоғарғы жағына апарып бас-

тырамыз. Жарайсыңдар балалар енді саусактары-

мызды дем алтамыз

Саусақ жаттығу:

Жел соқты.

Бұлт пайда болды.

Жабыр жауа бастады.

Жаңбыр қатты жауды.

Жаңбыр ақырын жауды.

Жаңбыр басылды

Күнің көзі ашылды.

- Жақсы балалар дема алдық енді келесі жаңбыр-

дың тамшыларын саламыз. Жаңбырдың тамшы-

ларын сұқ саусақтың көмегімен саламыз. Сұқ

саусақты ақшылкөк түске салып, бұлттын астына

тамшылар саламыз.

- Жарайсыңдар балалар жаңбыр көп жауса жерде

жап-жасыл болып не шығады?

Дұрыс шөп.

- Шөпті қылқамның көмегімен саламыз. Қылқа-

ламды суқұйғыштан алып жасыл түскен малып

ақ қағаздың астыңғы жағына жасыл шөптер

саламыз.

Бояу ханшайым: Ой қандай керемет балалар

сендер суретті жақсы салады екенсіңдер.

Тәрбиеші: Ия балалар суретті жақсы салады.

87

Бояу ханшайым: Мен сендерге ойын дайында-

дым. Ойнаймыз ба?

Тәрбиеші: Ия ойынаймыз салай ма балалар.

Дидактикалық ойын: «Үйіңді тап»

Бояу ханшайымы: Қандай тамаша, әдемі

суреттер! Рахмет.

Тәрбиеші: Бояу ханшайымы сізге рахмет, біздің

кететін уақытымыз болды.

Бояу ханшайым: Жаксы балалар мына үнтаспа

сендерге, ішінде сендерге базарлығым бар.

Тәрбиеші: Рахмет. Сау болыңыз! Балалар жүрің-

дер біздің поездымыз келіп қалыпты, тездетіп

барып отырып алайық қалып қойып жүрерміз.

Қортындылау:

- Балалар біз кімге қонаққа бардық?

- Ненің суретін салдық?

- Ой, балалар топқа келіп қалдық.

- Тағы ненің суретін салдық?

- Сендерге ұнады сабақ? Сабақ аяқталды рахмет

балалар.

СПОРТПЕН ШҰҒЫЛДАНУ. РЕТТІК САН ЕСІМ

Жақсыбаева Г.Ж.

Алға ауданы Маржанбұлақ ОМ қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: а) білімділік: 1. оқушылар-

ға спорт, спорттың түрлері туралы мәлімет беру,

спорт түрлерін ажырата білу, ойларын еркін жет-

кізе білу; спорттың мәнін, мақсатын теориялық

және іс жүзінде ұғындыру

ә) дамытушылық: жүйелі сөйлеуге баулу, өз

ойларын еркін жеткізе білу; оқушылардың сөздік

қорын байыту, пәнге деген қызығушылығын,

белсенділігін арттыру.

б) тәрбиелік: Спорт арқылы оқушыларды шы-

дамдылықа, белсенділікке, тапқырлыққа, дәлдік-

ке, көрегенділікке және күштілікке тәрбиелеу,

ұлттық қасиеттерді, патриоттық сезімдерін ояту,

жан-жақты дамыған болашақ ұрпақты тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: талдау, жинақтау, көр-

кем мәтінмен жұмыс, ізденушілік, СТО техноло-

гиясы (ой шақыру, топтастыру, кластер құру,

Венн диаграммасы, кубизм, сөзжұмбақ, ББҮ)

Сабақтың көрнекілігі: суреттер, тірек сызбалар,

«Семантикалық карта», «Спорт түрлері» слайд.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, дене шынықтыру,

тарих.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық сәт.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

Ауызша сұрақ:

Етістің неше түрі бар? (өздік, өзгелік, ырықсыз,

ортақ)

Өздік етістің жасалу жолы? Мысал келтір.

Ырықсыз етіс дегеніміз не? Мысал келтір.

- Спорт не үшін қажет?

- Қандай спорт түрлерін білесіңдер?

- Қандай Қазақстан спортшыларын білесіңдер?

- Спорт туралы қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?

Осы сұрақтардан соң оқушылар спорт түрлерін

атай отыра, өздері спорттың қандай түрімен ай-

налысатындары туралы қысқаша айтып шығады.

Грамматиканы түсіндіру:

Оқушылардың алдына қойылатын мақсат пен

міндеттер:

Білу керек:

1. Спорттың адам өміріндегі орны.

2. Спорт түрлерінің аттары және олардың мәні

мен мақсаты.

3. Мәтінмен жұмыс.

4. Сөздікпен жұмыс.

5. Қосымша материалдармен жұмыс.

Үйрену керек:

1. Спорттың маңыздылығы.

2. Спорт түрлерін таңдай білу.

2. Спорттың беретін тәрбиелік мәнін үйрену,

ұғыну. Спорттүрлеріне байланысты сөз,

сөйлемдерді дұрыс айта, жаза білуді үйрену.

3. Дұрыс оқи, орысшаға аудара білуге

дағдыландыру.

4. Көрнекілікті, ойын үшін қажетті заттарды, су-

реттерді өз мәнінде пайдалана білуге дағдылану.

Ендеше балалар, бүгінгі тақырыбымызға байла-

нысты жаңа сөздермен танысайық. Олардан сөз

тіркестерін және сөйлем ойлаймыз.

Жаңа сөздермен жұмыс:

Грамматика: Реттіксанесім. (порядковыечислительные)

Сұрағы: нешінші?

Дара: бірінші, екінші, т.б.

Тіркескен: онбірінші, т.б.

Есептік + ыншы, - інші –бес-

інші;

Арабцифры+дефис: 6-қатар;

Римцифрынанкейіндефиссіз: ІІтом

Спорт түрлері

велоспортбокстейквонд

о

күресжүгіру

акробатика

шахмат

Шаңғы тебу

Коньки тебу

волейболфутболхоккей

баскет

бо

лтоғызқұмалақ

жүзу

88

Жау – враг

Шабуыл – нападение

Ұстамдылық – выносливость

Жаттықтырушы – тренер

Нұсқаушы – инструктор

Ресми - официально

Сенімді – надежный

Жеке қорғаныс – личная защита

Қабілет – способность

Тыйым салу - запретить

Оқушылар ойлаған сөздерін тақтаға және

дәптерлеріне жазады.

Мәтінмен жұмыс: «Тейквондамен шұғылдану»

Мәтінмен жұмыс кезінде жигсо-1 стратегиясын

қолдану. Оқушыларды жанұяға бөлу.

Мәтінді бөліктерге бөліп оқыту,

Әр жанұя өзіне берілген бөлікті оқып, аударып,

келесі жанұяға сұрақтарын қояды.

Сараптау, қорытынды шығару.

Алдымен мәтінді мұғалім өзі оқып шығады,

содан соң оқушылар «Жигсо-1» стратегиясы

бойынша мәтінді тізбектеп оқып шығады.

Сонымен қатар мәтінді оқу кезінде «Түртіп алу»

стратегиясы бойынша жұмыс жасау. Оқушылар 4

белгімен жұмыс жасайды. Төмендегі белгілер

бойынша талдау жасайды.

«V» - маған таныс

« +»- мен үшін жаңа

« - » - мен білетін түсінікке сәйкес келмейді

«?» - бұл туралы тереңірек білгім келеді

Мәтінді оқып болғаннан соң, әр жанұя бір-біріне

сұрақтар қою арқылы мәтіннің мазмұнын толық

игеріп шығады.

«Кубизм» стратегиясымен жұмыс.

Оқушылар кубик арқылы бірнеше ойынды зерт-

тейді. Мысалы: тоғызқұмалақ, алтыбақан, ханта-

лапай, асық ойыны, қыз қуу, көкпар ойыны.

Мәтінді оқып шыққан жанұялар бір-біріне сұрақ-

тар қою арқылы, мәтіннің толық мазмұнын

ашады.

Олай болса, балалар, берілген тақырып бойынша

«Кластер» әдісі бойынша жұмыс жасап,

тақырыптың жоспарын құрамыз.

«Семантикалық қарта» бойынша жұмыс:

Анықтамалар Коньки

тебу

Кү-

рес

Фут-

бол

Ауыр

атлетика

Шаңғы

тебу

Тейк-

вондо

Шах-

мат

Қыс-

қы

Жаз-

ғы

Негізгі құралы доп болып

саналатын спорт түрі

Мұз бетінде арнайы дайындал-ған

құралмен сырғанау түрі

Қысқы спорт түрі

Екі адамның жекпе-жегі түріндегі

спорт түрі

Штанганы жоғары көтеру

бойынша жаттығулардың

орындалуы

Жабдықталған орынды қажет

етпейтін спорт түрі

Ақыл-ойды қажет ететін спорт

түрі

«Венн» диаграммасы арқылы оқылып жатқан

проблема бойынша білімін өзектендіру. Өз ойла-

рын талдау және сараптау. Ойлау логикасын

дамыту.

«Кім жылдам?» ойыны. Тақтада бірнеше сурет

ілулі тұр. Әр қатардан үш оқушы шығып, осы су-

реттегі сөздерді қатыстырып, сөйлем құрасты-

руы қажет. Қай топ сөйлемдерін жылдам әрі қа-

тыстыра құраса, сол топ жеңеді. Суреттер: спорт

түрлері: волейбол, футбол, тейквондо, күрес,

ауыр атлетика, жеңіл атлетика, суда жүзу т.б.

Слайд көрсету. «Спорт түрлері» (2 мин)

IV. Сабақты қорытындылау: «ББҮ» сызба әдісі

бойынша сабақты қорытындылайды:

Білемін Білдім Білгім келеді

Балалар, қандай спорт түрлерін білесіңдер?

тейквондо туралы не білдіңдер?

Спорт бізге қажет пе?

V.Үй тапсырмасы: 1-тапсырма, 157-бет. Ережелер

VI. Оқушылардың еңбегін бағалау.

Бұрынғы Спорт тұрлері Бүгінгісі

89

ӘРІПТІ ӨРНЕКТІҢ МӘНІН ТАБУ. 10-А

Жанаева М.Қ.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Ы.Алтынсарин атындағы ЖББОМ-нің бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың мақсаты: а) білімділік - оқушылар-

дың әріпті өрнек туралы білімдерін тиянақтау.

10-а өрнегінің мәнін табуды үйрету, ауызша жә-

не жазбаша есептеуді меңгерту. Жаңа техноло-

гияны сабақта қолдану арқылы оқушылардың

оқу сапа көрсеткіштерін арттыру және білім,

білік дағдыларын қалыптастыру.

ә) дамытушылық – оқушылардың математика

пәніне деген қызығушылығы мен белсенділігін

және жан-жақты ойлау қабілетін, шапшаңдылы-

ғын дамыту.

б) тәрбиелік - өз бетінше жұмыс істеуге, сабақ

үс-тінде туындаған проблемаларды өздері шеше

білуге баулу. Қазақстанның болашағы білімді ұр-

пақтарын жеке тұлға ретінде сауаттылыққа,

ойындағысын толық жеткізуге, зейінділікке

тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: дидактикалық ойындар, түсін-

діру, әңгімелеу, проблемалық, талдау, қорыту.

Техникалық құралдар: интерактивті тақта,

компьютер.

Қолданатын технология: саралап, деңгейлеп

оқыту технологиясы.

Пәнаралық байланыс: ана тілі, информатика.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру бөлімі / амандасу, сабақтың

барысымен таныстыру 2 минут /

2. Психологиялық даярлық /топпен жұмыс 2

минут/

3. Математикалық диктант /ауызша 2 минут/

4. Ой шақыру /үй тапсырмасын тексеру 3 минут/

5. Қызығушылығын арттыру /өткен сабақты

пысықтау 3 минут/

6. Жаңа сабақ /7 минут/

7. Ой ашар /тақтамен жұмыс 5 минут/

8. Мағынаны ашу /дәптермен жұмыс 5 минут/

9. Сергіту сәті / 1 минут /

10. Шығармашылық жұмыс /5 минут/

11. Деңгейлік тапсырма /жаңа сабақты пысықтау

3 минут/

12. Қорытындылау, бағалау /мониторинг арқылы

3минут/

13. Елбасы жолдауы /үйге тапсырма 3 минут

14. Сабақты аяқтау /1 минут/

1-слайд:

1. Ұйымдастыру бөлімі / амандасу, сабақтың

барысымен таныстыру 2 минут /

1. Оқушылармен амандасу.

2. Сабаққа дайындығын тесеріп, сабақтың

барысымен таныстыру.

2. Психологиялық даярлық /топпен жұмыс 2

минут/

1-топ: Кел, балалар, ойнайық, 2-топ: Ал, қанекей

балалар

Ойнайық та, ойлайық.

Қазір сабақ оқимыз.

Жақсы оқып сабақты

Қандай есеп болса да,

Шешпей оны қоймайық.

Санамызға тоқимыз.

3-топ: Қолға қалам алайық,

Дәптерімізді ашайық

Салақтықтан қашайық

Әдемі етіп жазайық

Барлығы: Жалқаулықты тастаймыз,

Математиканы бастаймыз!

3.Математикалық диктант./ ауызша 2 мин/

2-слайд

0+1= 4+2= 2+3= 3+4= 2+5= 4+6= 2+7= 2+8=

0+9= 6+1= 1+2= 4+3= 4+4= 5+5= 3+6= 1+7=

1+8= 1+9=

4.Ой шақыру./ үй тапсырмасын тексеру 3 мин/

1.Қазақстан Республикасы егемендігін алғанына

аз уақыт болса да, бүкіл әлемге танылды. Еліміз-

дің алдына қойған ең басты мақсаты – елу елдің

қатарына қосылу. Олай болса, сол елдің қатары-

на қосылу үшін болашақ ұрпақтарымыз білімді

болу керек.

«Қазақстан 2030» бағдарламасы 1997 жылы қа-

былданған болатын. Сол бағдарламада елбасы-

мыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев халқына

жолдаған жолдауында 2030 жылы Қазақстан

Азиядағы ең бай, білімді, дамыған елдер қата-

рында болу мақсаттарын айқын көрсеткен.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев: /электронды тақтадан

елбасының сөзі мен сурету көрсетіледі/

«Еліміздің болашағы сендер!»

Елімізді басқаратын, жоғары техниканы мең-

герген мамандар, болашақ президенттер сендер!

2007-2008 оқу жылы басында, яғни қыркүйек

айында Елбасының білім саласында ашқан жаңа-

лығы интерактивті тақтасы болатын. Сол тақта

арқылы жер-жерге теледидар арқылы «Жаңа

әлемге-Жаңа Қазақстан» атты сабақ өткізгенін

біздер көрген едік. Біз де бүгін тақтадан матема-

тикалық жаңа ұғымдармен танысып, білім

аламыз.

2.Үй тапсырмасын тексеру. №4 есеп 114-бет

90

Аулада 3 сары гүл және 5 қызыл гүл өсіп тұр.

Аулада барлығы неше гүл өсіп тұр? Сұрақтарын

өзгертіп, неше есеп шығаруға болады?

3-слайд / тақтадан тексеріп, қате болса, түзетіп,

өзін-өзі бағалайды./

Шешуі: 3+5=8

Жауабы:аулада барлығы 5 гүл өсіп

2.Шешуі: 8-5=3

Жауабы: аулада 3 гүл өсіп тұр.

3.Шешуі: 8-3= 5

Жауабы: аулада барлығы 5 гүл өсіп тұр.

5.Қызығушылығын арттыру. / өткен сабақты

пысықтау 3 мин /

4-слайд.

«Көлдегі аққулар» дидактикалық ойыны арқылы

өткен сабақты пысықтаймыз. Ойын шарты: көл-

дегі аққуларға сипаттама бере отырып, кеспелер-

дегі өткен тақырыптарға берілген есептерді

шығарады.

Атуға болмайды

Сұлу құс Киелі

құс

Пәктіктің белгісі

2.Компьютермен жұмыс.

1-сыныпқа арналған математика пәнінің элект-

рондық дискісіндегі математикалық ойындар

ойнатылады.

- Қосылғыштардың мәнін табу.

- 1-ден 10-ға дейінгі сандардың өсу және кему

ретімен орналастыру.

6.Жаңа сабақ / 7 мин /

№1 есеп. Кестелік есептер «Мақта қыз бен мы-

сық» ертегісі бойынша шығарылады. Ертегінің

мазмұнын бір оқушы айтып береді. Мақта қыз

мысықтың құйрығын жұлып алатын жерден әрі

қарай есеп шығару арқылы құйрығын беруге

көмектеседі.

5-слайд

а 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

10-а

7. Ой ашар. / тақтамен жұмыс 5 мин /

№2 есеп. а мен 1 сандарының қосындысын жаз.

А-ның орнына бір таңбалы қандай сандарды

қоюға болады? Неше санды өрнек шығады?

6-слайд.

1+1, 2+1, 3+1, 4+1, 5+1, 6+1, 7+1, 8+1, 9+1.

8.Мағынаны ашу. / Өзіндік жұмыс 5 мин /

7-слайд.

1-топқа: 1-ден 10-ға дейінгі сандарды өсу

ретімен жаз.

2-топқа: 1-ден 10-ға дейінгі сандарды кему

ретімен жаз.

9.Сергіту сәті. / 1 мин /

Сағаттың тіліндей, иіліп оңға бір

Сағаттың тіліндей, иіліп солға бір

Оң аяқ, сол аяқ, жаттығу оңай-ақ.

10.Шығармашылық жұмыс. / 5 мин /

№ 3 есеп. а мен 1 сандарының айырмасын жаз. а-

ның орнына бір таңбалы қандай сандарды қоюға

болады? Неше санды өрнек шығады?

8-слайд.

10-1, 9-1, 8-1, 7-1, 6-1, 5-1, 4-1, 3-1, 2-1, 1-1

11.Деңгейлік тапсырма. / жаңа сабақты пысықтау

3 мин/

«Бәйге» ойыны арқылы әр оқушының қабілетіне,

деңгейіне байланысы есептер беріледі. Кім жыл-

дам әрі дұрыс шығарса, сол оқушының аты бәй-

геден озып келетінін, әр оқушы өз аттарын бәй-

геге қосуға болатынын түсіндіріледі.

9-слайд.

1-деңгей: 10-10 =

2-деңгей: 10-6 =

3-деңгей: 10-3 =

10-9 = 10-5 = 10-2 =

10-8 = 10-4 = 10-1 =

10-7 = 10-0 =

/ойын аяқталады, жеңімпаз марапатталады. /

12. Қорытындылау, бағалау. /мониторинг

арқылы 3 мин /

10-слайд:

№ Оқушының

аты-жөні:

Сапа

көрсеткіш

Баға

лау:

Матем.

Диктант

Ой ша-

қыру

Қызығ.

арттыру

Жаңа

сабақ

Ой

ашар

Мағ.

ашу

Шығарм

жұмыс

Деңг.

тапсырма

Оқушы

бағасы

1 Елубай Іңкәр 100 5 . . . . .

90 4 . . .

80 3

70 2

2 Нұрланқызы 100 5 . . . . .

90 4 . . .

Ақмарал 80 3

70 2

3 Жетес Алмат 100 5 . . . . .

90 4 . . .

80 3

70 2

Аққулар

91

11-слайд:

Блумның «Мен» жүйесімен бүгінгі сабақтан не

білгенін, не үйренгенін тармаққа жазып, өздері

қорытынды жасайды.

Іңкәр

Алмат Ақмарал

13.Елбасы жолдауы. / Үйге тапсырма 3 мин /

Енді бізге компъютер арқылы электронды хат

келді. Бұл хатты бізге елбасымыз Нұрсұлтан

Әбішұлы Назарбаев ағамыз жіберген. Не деп

жазған екен, қане оқиық:

12-слайд.

Жолдау хат

Балалар, біздің Қазақстанның болашағы сіздер

сияқты бүлдіршіндер.

Сондықтан жаңа ғасырда тек қана білім алған

бала ғана алға шығады.

Тәуелсіз егеменді еліміздің болашақ ұрпақтары

білімді болу керек.

Ертеңгі елдің тірегі боларлық азаматтар мен

азаматшалар сендерсіңдер.

Мына менің тағы бір жолдаудағы тапсырмамды

орындап іске асырыңдар!

Үйге тапсырма: №4 есеп.116 бет

14.Сабақты аяқтау. / 1мин /

13-слайд.

«Қазақстанның болашағы-білімді ұрпақтың қо-

лында!» деген елбасымыздың сөзін мәңгі есіміз-

ден шығармауымыз керек, жас ұрпақ!

- Сабақ аяқталды, сау болыңыздар!

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҮРДІСІН ДАМЫТУ

Жанұзақова С.Б.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегі» МДҰ тәрбиеші

Туған өлке табиғатын зерттеп, оның проб-

лемаларын шешу жолдарына балаларды бағыт-

тай отырып, олардың белсенділігін, ізденімпаз-

дылық қабілетін қалыптастыру, шығармашылық

дағдыларын дамыту. Мектепке дейінгі ұйымдар-

да білім сапасын арттыру аса маңызды мәселе, ол

үшін жалпы және негізгі жағдайды жақсарту

басты міндет болып табылады.

Біріншіден, білім мен тәрбие беруге арнал-

ған дамытушы ортаны жабдықтау қажет десек,

ол мектепке дейінгі кезеңнің өзіндік ерекшелігі

мен құндылықтарын сақтайтын, баланың

балалығына бағытталуы шарт.

Екіншіден, тәрбие мекемесінің басшысы

мен тәрбиеші педагогтар қауымы кәсіби шебер-

ліктерін үнемі шыңдап, білімін жетілдіруге жү-

йелі көңіл бөліп, ұжымның шығармашылық ба-

ғыт бағдарын айқындап, оны жүзеге асыруға бел-

сенділікпен ат салысуға және жағымды психоло-

гиялық ахуалдың тұрақтылығына ықпал ету

қажет. Сондай – ақ отбасының сұранысы мен та-

лап – тілектерін қанағаттандыру және білім мен

тәрбиенің балаға берілген үрдісі жайында ата –

анамен үнемі бірлескен ынтымақты негізде жұ-

мыс істеу де өте маңызды.

Үшіншіден, балабақшада еңбек етуге то-

лық жағдай жасалып, тәрбиелеу мен білім беру-

дің технологияларын сауатты меңгеріп, жаңа пе-

дагогикалық әдіс – тәсілдер жүйесін кәсіби ше-

берлікпен игеріп, оны тәжірибеде пайдалануға

шығармашылықпен үлес қосып отырса. Баланы

тәрбиелеу, дамыту және білім беру мәселелеріне

отбасы мен балабақша ұжымының бірлескен

өзара тығыз байланыста болуы шарт. Білім беру

жүйесінің негізгі мақсаты – тұлғаны оқыту, тәр-

биелеу, дамыту. Бұл мақсатта өзара тығыз байла-

ныста болған да ғана нәтижелі болады. Баланы

өмірге дайындау үшін дамудың маңызы ерекше.

Айтар болсақ, баланың бүкіл өмірі бойын-

да оның даму үрдісі жүреді. Даму үрдісінде бала-

ның таным белсенділігі арта түседі. 6 жастаға

балалар заттарды түсіне, түріне, көлеміне қарап

ажырата бастап, олардың құрылысын, пайдалану

тәсілдерін білгісі келеді. Күнделікті өмір бары-

сында бала шындық дүниенің құбылыстары мен

заттарын анықтай білуге, адам баласының жи-

нақтаған бай тәжірибесін үйренуге талаптанады.

Балалардың бір нәрсені құмартып білуге

талаптануын таным ынтасы дейді.

Қазіргі кездегі психологтар мен педагогтар

баланың жеке басының дамуындағы қиялдың

маңыздылығының ең тиімді жолы шығармашы-

лық жұмыста көрсету, үйрету, көркемдік әде-

биетте нақтылау, өз бетінше жұмыс жасауына

жағдай жасау, яғни еркіндік беру керектігін айта-

ды. Мектепке дейінгі кезеңде баланың зейіні тө-

ңіріктегі заттарға және осылар арқылы орында-

латын іс – әрекеттерге қатысты ынтамен сипатта-

лады. Бала бір нәрсеге ынтасы өшпей тұрған кез-

де ғана зейінін шоғырлайды. Жаңа бір нәрсе пай-

да болысымен – ақ баланың зейіні лезде соған

ауады. Сондықтан балалардың ұзақ уақыт бір

іспен шұғылдануы сирек болады. Мектепке

дейінгі кезеңде балалар іс – әрекетінің күрделе-

нуіне жалпы ақыл – ой дамуының ілгеруіне бай-

ланысты зейін күшті шоғырланып, тұрақтылыққа

Мен Мен Мен

92

ие болады. Мысалы, мектепке дейінгі кезеңдегі

кішкентайлар бір ойынды 30-50 минут ойнайтын

болса, 5-6 жастағы балалар ойыны 1,5 сағатқа

дейін созылады. Мұны ойында адамдардың күр-

делірек іс – әрекеттерімен қарым – қатынастары-

мен бейнеленуімен және ойынға үнемі енгізіле-

тін ахуалдардың қолдау табуымен түсіндіруге

болады. Балалар суреттерді көргенде, әңгіме, ер-

тегі тыңдағанда зейін тұрақтылығы арта түседі.

Мысалы, мектепке дейінгі шақтың соңында су-

ретті көре ұзақтығы 2 есе артады, мектепке

дейінгі кішкентайларға қарағанда 6 жасар бала-

лар суретті жақсы түсінеді, оның өзіне қызықты

жақтары мен егжей – тегжейлерін бөліп алады.

К.Д.Ушинский «Балаға оқуды қызықты ете білу

керек және сонымен қатар оларды қызықтыра

қоймайтын тапсырмаларды да бұлжытпай талап

ету керек. Бұл жұмысты орындағанда бір жағын

басым етіп жібермей, екі жағын теңестіру арқы-

лы еріксіз зейінді тудырып отырумен қатар, ба-

лада белсенді зейін шамалы болғанына қара-

мастан оны жаттықтырып отыру керек», – деп

көрсетеді.

Мектепке дейінгі жастағылардың ықтияр-

сыз есте сақтауы мен ықтиярсыз еске түсіруі – ес

жұмысының бірден – бір түрі. Бала бірдеңені

есте сақтау немесе еске түсіру жөнінде алдына

мақсат қояды, ал бұл үшін арнаулы тәсілдерді

қолдануды білмейді. Мысалы 3 жастағы балалар-

ға суреттер тобының біреуін сұрағанда балалар-

дың басым көпшілігі өзін мүлде бірдей ұстайды.

Суретке көз жүгіртіп өткеннен кейін бала оны

шетке ығыстырып қойып үлкен адамнан басқа

суретті көрсетуді сұрайды. Кейбір балалар бей-

неленген заттар жөнінде әңгімелеп беруге ты-

рысты, суретке байланысты өткен тәжірибелер-

дің жағдайларын еске түсірді. Әйтседе, есте

сақтау бағытталған балалардың ешбір іс–

әрекеттері байқалмады.

Сондай – ақ мектепке дейінгі балалардың

ойлау үрдісіне тоқталсақ, ойлау – тіл дамуы және

ғылыми ұғымдарды меңгеру бірлігінде дамиды.

Баланың сау психикасының ерекшелігі –

танымдық белсенділігі. Ойлау – сыртқы дүние

заттары мен құбылыстарының байланыс

қатынастарының адам миында жалпылай және

жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Ақыл – ой

жағынан бала қаншалықты пәрменді болса, ол

сонша көп сұрақтар қояды және оның сұрақтары

соншалықты алуан түрлі болады. Бала заттың

бейнесін ғана емес, оның қимыл – қозғалыстары

туралы да ойлайды. Бейнелі ойлау 6 жасар бала

ойлауының негізгі түрі. Әрине, ол жекелеген

жағдайларға логикалық ойлауды да орындай ала-

ды, бірақ та бұл жаста көрнекілікке сүйенген

оқыту басымырақ болады. Бұның өзі осы жаста-

ғы балалардың естері еріксіз жақсы дамиды.

Ерікті естері жаңа ғана қалыптасады. Сондықтан

жақсы қабылдап алған заттардың түрін есінде

жақсы сақтайды. Көру және есту елестері көрген

нәрселердің мазмұнымен байланысты болады.

Таным әрекетінің бірі – қабылдау. Тілдік

мәліметтерді және жазылымдағы қатысымдық

тұлғаларды ұғыну қабылдаудан басталады. Тілді

меңгеру барысында тіл үйренуші есту, көре, сезу

арқылы дыбыстарды, сөздерді, сөйлемді қабыл-

дауға үйренеді. Бала қоршаған ортаны жақсы

қабылдауға тиіс.

Мектепке дейінгі бала тәрбиесімен айна-

лысатын педагогтар мен тәрбиешілер, ата – ана-

лар балалармен жылдың қай мезгілінде болма-

сын далаға шығып серуендегенде, әр түрлі ойын

ойнағанда осы ойнату әдісіне баса көңіл бөлуі

қажет. Бала бойына ерекше әсер етіп түрткі

болатын айналадағы өлі және тірі табиғаттардың

сан түрлі құбылыстарын айтуға болады.

Жас баланың өмірді тануы, еңбекке

қатысы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын

үстінде қалыптасады. Ойын мектеп жасына

дейінгі баланың жеке басының дамуына ықпал

ететін жетекші, басты құбылыстың бір деуге

болады. Бала ойын арқылы өзінің күш – жігерін

жаттықтырып, қоршаған орта мен құбылыстар-

дың сырын ұғынып үйрене бастайды. Ойын

кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі

мынада: олар ойнайды, эмоциялық әсері ұшқын-

дайды, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял

елестері мен таным үрдістері дамиды, мұның

бәрі баланың шығарымпаздық қабілеті мен

дарынын ұштайды.

«ӨЗ ТІЛІММЕН МАҚТАНАМ»

мәнерлеп оқу

Жаңбырбаева Г.К.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегі» МДҰ тәрбиеші

Мақсаты: Балалардың ой-өрісін кеңейту. Білім-

дерін жетілдіру мағыналы сөйлеп, мәнерлеп ай-

туды дағдыландыру. Сөздік қорларын молайту.

Шығармашылық қабілетін дамыту. Ана тілін

аялап, тілге деген дұрыс көз-қарасты қалыптас-

тыру, тілімізді құрметтеп қастерлеуге тәрбиелеу.

Тәрбиеші: «Өнер алды – қызыл тіл» деген қазақ

мақалы бар мұны қазақ сөз қадірін білгендіктен

93

айтқан сөз өнері, ақылға, қимылға, көңілге

байланысты болады. Ақыл ісі – аңдау, қиял ісін

шыңдау, көңіл ісі – түю. Тілдің міндеті –

ақылдың аңдауын, қиялдың – меңзеуін көңілдің

түюін айтуға жарау. Оны тілмен айтып, жеткізіп,

білдіруге көп шеберлік керек.

Ән: Қазақстан Республикасының Ән ұраны

орындалады.

Ең алдымен сайысымызды бастамас бұрын бү-

гінгі білімін, шешендік шеберліктерін, зеректік-

терін байқап, бағалайтын әділқазылар алқасымен

таныс болыңыздар:

№6 «Орман ертегі» мектепке дейінгі ұйымының

әдіскері: Гүлжан Әбдірқызы Малаева

Бүгінгіге қош келдіңіз аналар!

Осы күнде көптен күткен балалар!

Осындай ықыласпен бас қосудан

Ойлар дамып, орта түсер саналар

Тәрбие үшін неше түрлі ойлар көп

Соның бірін өткізуге ойым бар

Өнер, білім, тілімді тәрбие ететін

Сайыс атты, өз тіліммен мақтанам.

Бүгінгі сайысымыз 3 бөлімнен тұрады.

1. Бәйге (сұрақ қою)

2. Мақал-мәтел айту

3. Шешендік өнер (мәнерлеп оқу)

4. Өз өнерін көрсету.

Сұрақтар:

1.Қазақстан Республикасының Конститутциясы

қай жылы құрылды?

2. Қазақ тілі қай тілдер тобына жатады? (түрлі)

3. Қазіргі кезде қолданыстан шығып қалған

сөздерді қалай атаймыз? (орхаизм)

4. Қазақ жазба әдеби тіліңіз негізін салушы кім?

(А. Құнанбаев)

5. Қазақ тілінде неше септік бар? (жеті)

6. Қазақ әліппесінде неше әріп бар (иә)

7. Қазақ тілінде сөйлемнің тұрлаусыз мүшесі

нешеу (3)

8. «Абай жолы» роман эпопиясының авторы кім?

(М. Әуезов)

9. Қазақ халқының алғашқы ағартушы педагогы

кім? (Ы. Алтынсарин)

10. Басқа тілден енген сөздер қалай аталады?

(кірме сөздер)

Ән: Ана тілім

Жүргізуші: Иә тіл қай ұлтта болса да, қай елде

болса да қастерлі де, құдіретті. Ол әрбір адамның

бойына ана сүтімен бірге еніп қалыптастырады.

Тіл байлығы әр елдің мақтанышы. Ол атадан

балаға мирас болып қалған баға жетпес мұра.

Сондықтан да әр адам ана тілін қадірлеуге

міндетті.

Жасай бер – қазақ тілі дей отырып, Бауыржан

Момышұлы атамыз айтқандай: «Қазақ тілі түрлі

тілдердің ішіндегі ең таза Әрі бай тілге жатады

Қазақтар шешен, әрі әдемі сөйлеудің үлкен

шебері» деген екен

Сөз кезегі әділ қазыларға беріледі , марапаттау .

Сөз соңында: Тілім менің өмірдегі тілегім,

Тілім менен тарихымды білемін.

Сан ғасырлар қалыптасқан тілімді,

Қадірлепте, қастерлеп те жүремін деп бүгінгі

сайысымызды аяқтаймын Келгендеріңізгеге көп

рақмет! Қош сау болыңыздар!

ЖАБАЙЫ АҢДАР

Жолдыбаева Ж.С.

№ 43 «Гүлдәурен» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларды жабайы аңдар туралы түсі-

ніктерін тереңдету. Олардың түрлерін бір-бірі-

нен ажыратуға, оларды дұрыс атай білуге үйрету.

Аю мен қасқыр балаларының қалай аталатыны-

мен таныстыру. Жұмбақтар шешу арқылы ойлау,

қиялдау қабілеттерін арыттыру. Аңдарды қорғап,

қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

Оқу қызметінің барысы:

Тәрбиеші: Балалар, бүгін ерекше күн. Бізге көп

қонақтар келіп отыр, қонақтармен сәлемдесейік.

94

Шаттық шеңбері:

Ал балалар тұрайық,

Үлкен шеңбер құрайық.

Алдыменен бәріміз,

Амандасып алайық.

Ыстық алақаныммен,

Қолыңды бер қысайын,

Амандасып өзіңмен,

Құшақтасып алайын.

Тәрбиеші: Мен бүгін балабақшаға келе жатып,

сандық тауып алдым. Ол сандықтың ішіне

ормандағы аңдарды сиқырлап салып қойыпты.

Оларды құтқару үшін жұмбақтарды шешу керек

екен.

Жұмбақтар:

Көлеңкесінен қорқып безектейді,

Ал, оның баласын көжек,-дейді. (Қоян)

Аузы бейне, шалғы орақ,

Шөп емес, бірақ малды орады. (Қасқыр)

Өзі қу,

Жүрген жері айқай шу. (Түлкі)

Үстінен тоны түспеген,

Сондада араз қыспенен. (Аю)

Тәрбиеші: Жарайсыңдар балалар! Бұлардың

барлығын бір сөзбен қалай айтамыз?

Балалар: Жабайы аңдар.

Тәрбиеші: Олар қайда мекендейді?

Балалар: Олар орманда мекендейді.

Тәрбиеші: Дұрыс айтасыңдар. Балалар, адамдар

жақыннан көру үшін, танысу үшін хайуанаттар

бағында да жабайы аңдар болады. Сол

хайуанаттар бағына барғыларың келе ме?

Балалар: Иә барғымыз келеді.

Тәрбиеші: Балалар, қараңдаршы, аңдар бізден

қорқып тығылып қалыпты.

Біз ол аңдарды көруіміз үшін ойын ойнайық.

Ойын: «Ненің басы,ненің құйрығы».

Тәрбиеші: Жарайсыңдар балалар! Балалар бізге

ақ қоянның тапсырмасы бар екен біз орындауға

дайынбыз ба?

Балалар: Әрине дайынбыз!

Т: балалар қоян не жегенді жақсы көреді?

Б: Сәбіз жегенді жақсы көреді.

Т: Дұрыс айтасыңдар! Ендеше біз қоянға сәбіз

жасап берейік.

(Сәбізді губкамен жасау тәсілі)

Қоян: Ал енді балалар түлкінің тапсырмасы бар

екен.

Түлкі: Балалар менің қолымда геометриялық

пішіндер бар осы пішіндерден маган әр түрлі

заттар құрастырып берулерің керек.

(Балалар пішіндерден, үй, доп құрастырады)

Т: Балалар бізге қорбаңдаған аюдың да

тапсырмасы бар екен.

Аю жыл мезгілдерін әлі ажырата алмайды екен,

біз аюға жыл мезгілдерін ажыратып айтып

берейік.

Т:Суда мұз бар,

Жерде қар бар

Боран боп соғады

Бұл қай кезде болады? (Қыс)

Күн ұзарып қар еріп

Су сайларға толады

Бұл қайкезде болады? (Көктем)

Өрік алма, Жүзім жидек піседі.

Қауын, қарбыз, қияр, сәбіз дүкендерге түседі.

Астық пісіп, орақ түсіп, қырман дәнге толады

Бөбектерім айтыңдаршы

Бұл қай кезде болады? (Жаз)

Жауып жаңбыр жер сабыр

шөп жапырақ солады

Бөбектерім айтыңдаршы

Бұл қай кезде болады? (Күз)

Ойын: «Әуеніне сәйкес қимылын тап»

Ойын шарты: Әр аңның мызыкасы қойылады сол

әуенге байланысты қимылдар жасайды.

Қорытындылау :

- Біз қайда болдық?

- Хайуанаттар бағында

- Онда нелермен таныстық?

- Жабайы аңдармен

- Сендерге оқу іс- әрекеті ұнады ма?

- Иә

- Балалар, сендерге көп - көп рахмет!

ЕРТЕГІЛЕР ЕЛІНДЕ

Жолдыбаева Ж.С.

№ 43 «Гүлдәурен» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты:

- ертегілерден үзінділерді әңгімелей білу,

ертегіні сахналай білу;

- Берілген тапсырмалар арқылы балалардың тіл-

дік қорларын ой-өрістерін және зейіндерін дамы-

ту. Сөздерді анық айтуға, есте сақтау қабілетін

дамыту.

- Балалардың сүйіспеншілік, сыйластық жана-

шырлық, қамқорлық адамгершілік сезімдерін

ояту. Мейірімділікке, достыққа, ұйымшылдыққа

тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: Ертегі әдемі бейнесімен безенді-

ру. Орман кейіпкерлер киімі, ертегі, суреттері,

текшелер.

95

Барысы: Залға қонақтар келді.Балалар

қонақтармен амандасады.

Тәрбиеші: Балалар қараңдаршы бізге көп деген

қонақтар келіп қалыпты кәне амандасып

алайықшы

Балалар: Сәлеметсіздер ме!

Тәрбиеші: Балалар сендер ертгеі тыңдағанды

жақсы көресіңдер ме?

Балалар: Я

Тәрбиеші: Жарайсыңдар, ал енді сендер

ертегілер еліне барғыларың келе ме?

Балалар: Әрине барғымыз келеді

Тәрбиеші: Ендеше бүгін сол ертегілер еліне

саяхатқа аттанамыз

Біз саяхатқа немен барамыз?

Балалар жаубы

Тәрбиеші: Ал бүгін біз ерекше етіп ертегілер

еліне саяхатқа мына менің қолымдағы картаға

қарап аттанамыз

Картаны ашу

Тәрбиеші: Ма балалар бізбен біру ойнап тұрма,

әлде бізе біру қастандық ойладыма мына картада

түк жоққо,алмастырып кетіпті енді не істейміз

Тосын сәт: Қарға ұшып келіп хатты тастап

кетеді.

Тәрбиеші: Бізге қарға келіп хатты тастап кетті

осы біздің картамыз шығар мүмкін

Ой хатты мыстан әже жіберіпті

Хат мыстан әжеден келіпті.

Ха ха ха балалар сендер ертегілер еліне саяхатқа

бармауларың үшін мен әдейі осы картаны жойып

жібердім сендер ертегілер еліне барғыларың келе

ме? Ендеше бара алмайсыңдар сендердің

достарың орманда қйындыққа тап болды.

Тәрбиеші: Балалар біз ертегілер еліне қалайда

баруымыз керек өйткені біздің кейіпкерлеріміз

қиындыққа тап болған екен, біз енді картағада

ештеңге де қарамай желдің көмегімен орманға

жетіп алайық

(Желмен орманға ұшып келеді)

Балалар біз орманғада келіп жеттік, бір

бірімізден адасып қалмауымыз үшін қолымыздан

мықтап ұстап алайық.

Балалар қазір жылдың қай мезілі?

Балалар: қыс

Тәрбиеші: Міне орманда да қыс мезілі екен Қыс

туралы тақпағымызды есімізге түсіріп

жіберейікші

Далдада қар борайды;

Ақ мамыққа орайды;

Мұз болады қатады;

Жып-жылтыр болып жатады.

Мыстан кемпір шығады.

Мыстан: Ха, ха, менің сиқырыма да картаны

жойғаныма да қарамай орманға келіп қалған

екенсіңдер. Мен орманды сиқырлап тастадым

оны қалпына келтіру үшін көп деген тапсырманы

орындау керексіңдер Ендеше сендерге әр жол

жүрген сайын арнап қойған тапсырмаларым бар

соларды орындасаңдар ертегілер елі өз қалпына

келеді. Ендеше мен кеттім осы тапсырмаларды

қалай орындайды екенсіңдер көрермін

Тәрбиеші: Балалар енді қайттік ол тапсырманы

қайда жасырды екен

(суретті іліп қою щал мен балықтың)

Балалар қараңдащы мынау қандай ертегі?

Балалар: Қасқыр мен түлкі ертегісі

Тәрбиеші: Балалар бұл ертегіде атайды кім

алдайды?

Балалар: Түлкі

Орманнан түлкі кездеседі

Түлкі: Гүлназым

Ха ха ха Мыстан әже екеуміз аңқау шалды алдап

соқтық балықтарын алып алдық, балықтарының

бәрі бізде балықтарды қайтарып бергілерің келе-

ді ғо я егер атаның балықтарын өзіне қайтарғы-

ларың келсе біздің тапсырмаларымызды орын-

даңдар 1 ші тапсырма: Балалар мында атаның

балықтары жатыр, әр балықта есеп бар екен осы

есепті шығарып теңін атаның шелектеріне

орналас-тыруымыз керек екен мына шелектерде

әр есептің теңболадысы тұр екен.

Балықты тез қолға түсіру үшін серігіп алайық.

Балық суда жүзеді,

Сақинасын түзеді,

Оңға қарай жүзеді, оңға бұрылып

Солға қарай жүзеді, солға бұрылып

Керіледі созылады.

Кейде құмға тығылады.

Тәрбиеші: Ал енді балалалар тапсырмамызды

орындайық (тапсырманы орындайды)

Міне бұл тапсырмадан сәтті өттік енді мыстан

әженің қандай тапсырмасы бар екен?

Балалар, мына суретке қараңдаршы қандай

ертегіні көріп тұрсыңдар?

Балалар: «Түлкі мен қоян»

(осы кезде қоян жылап отырады)

Тәрбиеші: Балалар тыңдаңдаршы бір жылаған

дауыс естілетін секілді

кім болды екен жылап отқан?

Ой мында қоян отырға қоян сен неге жылап

отырсың

Қоян: Азиза Сәлеметсіздерме Қазір қыс мезгілі

болсада мына Мыстан әже ашуға булығып орма-

нымыздың сәнін бұзып жіберді мына шыршалар-

да көңілсіз, шыршаның үстінде әппақ ақ ұлпа

қарларда ерітіп жіберді Міне қараңдаршы орма-

нымыздың сәні кетіп тұр

Тәрбиеші: Қоянның көңілін көтеру үшін

шыршаларын безендіруге көмектесик

2ші тапсырма: «Шыршаны безендіру»

Тәрбиеші: Балалар алдарымызда көңілсіз

шыршалар тұр осы шыршаларды көңілді қылы

қыс мезгіліне сай қылайықшы

96

Тәрбиеші: Бұл тапсырманы да орындадық тағы

алдымызда қандай кедергі бар екенін көрейік

Балалар мына суретке қараңдаршы тағы қандай

ертегіні көріп тұрсыңдар?

Балалар: «Үш торай»

(Торай шығады)

Тәрбиеші: Торай сен неге көңілсіз тұрсың?

Торай: Нұрсұлтан

Ой, балалар! Сәлеметсіздер ме? біздің достары-

мызбен үй салып жатыр едік мыстан келіп

үйімізді бұзып кетті енді қызыл үйге қандай

кірпіш көк үйге қандай кірпіш қоярымызды

білмей шатасып жатырмыз көмектесіңдерші?

3 ші тапсырма: «Дыбыстарды орналастыр»

Тәрбиеші: Балалар мында дыбыстар жатыр екен.

Осы дыбыстарды торайларға орналастырып

берейікші. Ол үшін Балалар дыбыстар нешеге

бөлінеді?

Балалар: екіге Дауысты және Дауыссыз

Тәрбиеші: Жарайсыңдар, ендеше мына екі үйге

дауысты және дауыссыз дыбыстарды

орналастырыңдаршы!

Балалар мен сендерге енді жұмбақ жасырамын,

шешуін тауып көрейікші

Жұмбақ

Слайд

Тәрбиеші: Міне үшінші тапсырмадан сәтті өттік

енді мыстан әженің қандай тапсырмасы бар

екен? Балалар мына суретке қараңдаршы қандай

ертегіні көріп тұрсыңдар?

Балалар: «Маша мен аю»

(осы кезде Маша шығады)

Маша: Сезім

Сәлеметсіздерме, балалар мен аюдан қашып келе

жатыр едім, ал Мыстан әже менің үйге барар

жолымды шатастырып қойыпты. Енді ата мен

әжеге барар жолдан адасып қалдым. Мына екі

жолдың қайсысына түсерімді білмей тұрмын

маған көмектесіңдерші?!

4 ші тапсырма: «Жабайы жануар мен үй

жануарын ажырату»

Маша: Сіздерге көп рақмет мені аюдан құтқар-

дыңыздар менің енді сіздерге арнаған

сыйлықтарым бар.

Мыстан: Балалар, сендер тасырманың бәрін

орындап тастапсыңдар! Ертегілер еліде өз қал-

пына келіпті. Жарайсыңдар, енді мына сиқырлы

таяғыммен сендерді топтарыңа апарайын.

Мыстан сиқырымен балаларды ұшырып әкеледі

Қорытындылау:

- Балалар сендерге саяхат ұнады ма?

- Біз қайда болдық?

- Ертегілер елінде

- Онда біз не істедік?

- Мыстан әженің тапсырмасын орындадық.

- Сендерге оқу қызметі ұнады ма?

- Иә.

- Балалар, сендерге көп-көп рақмет!

Осымен біздің оқу қызметіміз аяқталды. Қәне

қонақтармен қоштасайық.

ЭКОЖҮЙЕЛЕР

Жүсіпова Г.С.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Құмтоғай жалпы білім беретін орта мектебінің мұғалімі

Ұзақ мерзімді

жоспардың тарауы:

6.4А Экология және тұ-

рақты даму құрылыста-

рын қозғалысын тұрақты

даму

Мектеп: Ырғыз ауданы, Құмтоғай жалпы білім беретін орта мектебі

Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Жүсіпова Гүлжайнар Сағынайқызы

Сынып: 6 Қатысқандар саны:25

Қатыспағандар саны: 0

Сабақтың тақырыбы Экожүйелер

Осы сабақта қол жеткізі-

летін оқу мақсаттары

(оқу бағдарламасына

сәйкес)

6.6.1.3 экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауысуын түсіндіру

Сабақтың мақсаты

Оқушылардың барлығы орындай алады: экологиялық пирамидада энергия

мен заттардың ауысуын түсіндіре алады; Оқушылардың көбісі орындай алады: экологиялық пирамидада энергия мен

заттардың ауысуына тән ерекше қасиеттері мен белгілерін ажырата алады;

97

Оқушылардың кейбіреуі орындай алады: экологиялық пирамидада энергия

мен заттардың ауысуы бойынша қосымша мәлімет келтіреді және баға

береді.

Бағалау критерийі Егер төмендегі жетістік критерийлерін орындаса, оқушы оқу мақсатына

жетеді.

Экологиялық пирамида туралы терминдер мен ұғымдарды түсіндіре алады.

Экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауысуын олардың

айырмашылықтарын түсіндіре алады;

Экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауысуының

айырмашылығын ажырата алады.

Экожүйедегі барлық деңгейдегі продуценттер мен консументтер

арасындағы арақатынастың графикалық бейнеленуін біледі

Тілдік мақсат

Сыныптағы диалог үшін пайдалы тілдік бірліктер

Талқылауға арналған тақырыптар: Өз ойларын ауызша және жазбаша

жеткізе білуге, мәтіннің мазмұнын әңгімелеуге үйрету.

Оқылым: Мәтінді оқи отырып экологиялық пирамидаға қатысты үдерістерді

түсіндіреді.

Тыңдалым: бейнематериалдары талқылайды, шағын топтарда бір-бірінің

пікірлерін тыңдайды.

Жазылым бойынша ұсыныстар: энергия мен заттардың алмасуының ортақ

қасиеттерін белгілерін біледі

Негізгі терминдер мен

ұғымдар

консументтер, продуценттер, редуценттер

Құндылықтарға баулу

«Мәңгілік ел» жалпыұлттық идеяға сай құндылығы:

Қазақстандық патриотизм мен азаматтық жауапкершілік;

еңбек пен шығармашылық;

өмір бойы білім алу;

Пәнаралық байланыс Биология, география , жаратылыстану

Алдыңғы білім 5.6.1.3 экожүйеге экологиялық факторлардың ықпал етуін түсіндіру.

Сабақ барысы

Сабақтың жоспар-

ланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған жаттығулар түрлері Ресурстар

Сабақтың басы.

Психологиялық ахуал қалыптастыру: көңіл -күй картасы.

Р/с Көңіл күй Түсі Сабақтың басы Сабақтың соңы

1 Көтеріңкі күй Қызыл

2 Қуанышты Қызыл-сары

3 Жағымды Сары

4 Салмақты Жасыл

5 Көңілсіз Көк

Белсенді әдіс: - «өткен сабақты қайталау, жинақтау» арқылы

сұрақтар қою және мадақтау.

«Сұрақ қою, қайта сұрақ қою» әдісі

1.Неліктен су мен жел бүкіл топырақты шайып кетпейді?

2.Неліктен көптеген шалғын жеке орман ағаштары өспейді және

батпақтанбайды?

3.«Тазалықшылар» экожүйенің ауысуына қалай әсер етеді?

4.Егер зат айналымы толықтай тұйықталмаған болса, экожүйеде

қандай орын алады?

5.Табиғи және жасанды экожүйенің ұқсастықтары қандай?

98

Сабақтың ортасы

І.Мағынаны тану кезеңі. Ой шақыру.

Қызығушылықты ояту. Тақырыпты болжау. Суреттер көрсету

арқылы.

Сабақтың тақырыбы, мақсаты хабарланады.

Күтілетін нәтижелер белгіленеді.

Бағалау өлшемдері Дескрипторлар

1.Ұсынылған ақпарат

бойынша факті мен

көзқарасты ажырата білу.

2.Тыңдалған мәтіннің

мазмұнын түсіну және

меңгеру.

1.Қосымша ақпарат көздерін

пайдалана отырып тексереді;

2.Орындалған тапсырманың

дұрыстығын бақылайды;

Өз ойларын жеткізе алады.

3.Орындалған тапсырмалардың

жақсы үлгілерін көрсетеді.

Топқа бөлу:

Экологиялық пирамида ережесі – экожүйедегі консумент-тер,

продуценттер және редуценттер арасындағы олардың массасымен

өрнектелген арақатынас заңдылықтары. Экологиялық пирамида

ережесі көбіне бағана түріндегі сызбанұсқалар арқылы беріліп,

табиғи бірлестіктердің белгілі бір өнімділігі арқылы ерекшелінеді.

«продуценттер», «консументтер» және «редуценттер» бар

парақшалар жерге қойылады. Оқушылар музыка әуенімен

қимылдап, сағат тілінің бағдарымен парақшаларды айналып жүреді.

Әуен тоқтаған кезде қай сөздің қасына тоқтаса, сол сөздермен үш

топқа бөлінеді.

Топ ережесі: Бірлік. Достық. Татулық.

1-топ- «Продуценттер» тобы

2-топ- «Консументтер» тобы

3-топ- «Редуценттер» тобы

Топтық жұмыс.

1 топқа тапсырма: Берілген суретті мұқият қара. Сен оны қалай

түсіндірсің? Қандай заңдылықты анықтай аласың?

2 топқа тапсырма: Берілген азықтық тізбекке мұқият қара.

- азықтық тізбек деген не?

- энергиямен органикалық заттардың ауысуы қалай жүруде?

3 топқа тапсырма: Экологиялық пирамидада органикалық заттар

мен энергия алмасуын түсіндір.

Интербелсен

ді тақта

Үлестірме

қағаздар,

музыка

Оқулықпен

жұмыс

Жаратылыс-

тану

6 сынып.

/Р.Ә.Қарата-

банов

Л.А.Верхов-

цева,

О.А.Костю-

ченко,

В.И.Прахх-

нау,

Г.С.Бойко/

Оқулық

«Алматы

кітап»

баспасы.2

бөлім

2018 -138 бб

Үлестірме

суреттер.

Ватман

қағаз.

желім,

қайшы,

түрлі-түсті

бояулар

Үлестірмелі

1

3

2

99

I тапсырма Мәтінмен жұмыс:

Әр топ «Экологиялық пирамидада энергия мен заттардың ауы-суын

түсіну» мәтінің оқып шығыңыз.

Постер қорғау (Әрбір топ мүшелері берілген тапсырма бойынша өз

позицияларын жариялау керек, басқа топ оқушылары алдында

жұмыстарын таныстырады)

2 тапсырма. Жұптық жұмыс

1.Егер күн жоғалатын болса қандай жағдай орын алады?

2.Экологиялық пирамиданың ережесі қандай?

3 тапырма Жеке жұмыс: «Конверттегі сұрақ»

Автотрофтар дегеніміз не?

Кез келген организм тіршілігін тоқтатқаннан кейін қандай

организмдердің арқасында ыдырауға ұшырайды?

Экологиялық пирамиданың ережесі қандай?

Саралап оқыту әдісі:

Мақсаты: Оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға

бағытталған сараланған оқыту.

Білім деңгейі жоғары оқушылар:

Су қоймасында салмағы 8 кг болатын шортан балық өсіру үшін

қанша кг планктон қажет? Ол үшін шортан, планктон, торта

балықтан тұратын азықтық тізбек құр.

Қолдау көрсетуді қажет ететін оқушылар:

1.Жоғары автотропты саты деген не? /мысалы../

2.Төменгі гетеротропты саты деген не?/ мысалы../

кесте

қағаздар,

постер,

қосымша

мәліметтер.

Сабақтың соңы

Кері байланыс

Рефлексия

Р/с Көңіл күй Түсі Сабақтың

басы

Сабақтың

соңы

1 Көтеріңкі күй Қызыл

2 Қуанышты Қызыл -сары

3 Жағымды Сары

4 Салмақты Жасыл

5 Көңілсіз Көк

Өзін-өзі бағалау

карточка

үкі,

қыстырғыш

100

Жасыл - өте жақсы түсіндім,

мен үшін қызықты болды.

Сары - мен сабақты жақсы түсіндім.

Қызыл - тақырып бойынша әлі де ізденуім керек

Саралау – Сіз оқушыларға қандай

тәсілмен көмектесесіз? Сіз басқа-

ларға қарағанда қабілетті оқушы-

ларға қандай тапсырмалар бересіз?

Бағалау – Сіз оқушылардың

материалды игеру деңгейін

қалай тексеруді қалай

жоспарлап отырсыз?

Пәнаралық байланыстар.

Денсаулық және қауіп-

сіздік техникасын сақтау.

Қосымша көмек көрсету үшін оқу-

шыларға тапсырмалар беріледі,

критерийлерге сүйене отырып, оқудан

күтілетін нәтижелерді белгілеу.

Қабілеті жоғары оқушылар салысты-

ру, талдау, қорытынды жасау, сондай-

ақ шығармашылық ойлауды талап

ететін қиындығы жоғары тапсырма-

ларды шешу кезінде берілген

мәселенің бірегей шешімдерін табу.

Сұрақ-жауап;

Кестенің толтыруын бақылау;

Бағалау парағы;

Кері байланыс.

АКТ –ны қауіпсіздік

бойынша кеңестер.

АКТ-ны пайдалану

ережесін таныстыру.

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма?

Бүгін оқушылар не білді?

Сыныптағы ахуал қандай болды?

Мен жоспарлаған саралау шаралары

тиімді болды ма?

Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе?

Мен өз жоспарыма қандай түзетулер

енгіздім және неліктен?

Сабақ, оқу мақсаттары оқушылар деңгейіне негізделіп

жасалған.

Оқушылар тірі ағзаларға қатысты үдерістерді білді.

Сабақ қалыпты деңгейде өтті.

Оқу мақсаты орындалды,оқушылар жаңа сөздердің мағынасын

түсінеді,сурет ішінен таба алды,сипаттай білді.

Тапсырмалар сәйкес болды.

Уақытты тиімді пайдаландым.

Жоспарыма өзгеріс енгізген жоқпын.

Қорытынды бағалау

1. Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?

1:Белсенді әдістер қолданды.

2:Оқушылардың деңгейлеріне байланысты тапсырмалар берілді.

2. Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты )?

1:

2:

3. Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері,

/қиындықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет? Қосымша

мәліметтер беру.

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды

жетілдіруге көмектесетін не білдім?

БІРІНШІ БАЙЛЫҚ – ДЕНСАУЛЫҚ...

Зейнуллина З.Қ.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы «Балдырған» бөбекжайы мемлекеттік коммуналдық қазыналық

кәсіпорнының тәрбиешісі

Мақсаты: Денсаулық ұғымымен толық таныс-

тыру. Балаларды өз денсаулықтарын бағалай

білуге үйрету.

Тәрбиеші: - Армысыздар, құрметті ата-аналар,

«Жауқазын» тобының балғын тілді балдырғанда-

ры және әріптестерім! Мен сіздерді көргеніме

өте қуаныштымын. Қанекей бәріміз бір-бірімізге,

туыстарымызға, достарымызға және жер бетін-

дегі барша адамдарға «Шын жүректен денсаулық

тілеймін» атты тренингтен бастайық.

Балалар: Өзімді-өзім жақтаймын

Денсаулықты сақтаймын

Жүректен жылы соншама

Тілейміз саулық баршаға

101

Шын жүректен,

Үлкен махаббатпен

Бәріңізге денсаулық тілейміз!

Бірінші байлық – денсаулық

Екінші байлық – он саулық

Үшінші байлық – ақ жаулық

Денсаулық ол – зор байлық.

Тазалық – денсаулық кепілі

Аурудың жақсысы жоқ

Дәрінің тәттісі жоқ

Ұйқы тынықтырады

Жұмыс шынықтырады

Лас адам кіршіл келеді

Сақинаны сәнге салмайды,

Тазалыққа таразы.

Тәрбиеші: Бірінші байлық – денсаулық атты

ертеңгілікте Шаң, ласпен достаспайтын, та-

залықпен қоштаспайтын «Жауқазын» тобы-ның

аппақ балаларына кезек беремін.

Балалар: Ақ халатты киемін

Аппақ болып жүремін

Аппақ болып жүргенді

Өзім жақсы көремін

Кім жек көрер пысықты

Ылғи бетін жуады

Деп тәтеміз мысықты

Бізге үлгі қылады

Су пайдалы адамға

Шынығамын күнде мен

Тоңбайды аяз боранда

Салқын суға үйренген

Болғанменен үлгілі

Жумайды ол құлағын

Ал мен құлақ түгілі

Желкемді де жуамын.

Тәрбиеші: - Ден сау болу үшін адамдар немен

дос болу керек?

Балалар: Сабын, су, сүлгі, тіс ысқышы, айна,

тарақ, су сабын.

Рахман: Су: Сылдырлайды мөлдір су

Мөлдір суға қолды жу.

Тазалықтың досы –

Су дегенің осы.

Мадияр: Сабын: Сабындаған кезіңде

Ашытады көзіңді

Бола білсең төзімді

Тап-таза етер өзіңді

Тазалықтың досы -

Сабын деген осы.

Нұрислам: Сүлгі: Ақ мамықтай түгі бар

Қызыл, жасыл түрі бар

Жұмсақтығы мақтадай

Сүртінесің жалықпай

Тазалықтың досы –

Сүлгі деген осы.

Балалар: «Әй-әй бала» өлеңін жатқа айту.

Балалар қуыршаққа қарап тұрып айтады.

Шомылдырсам, жыламайды

Қаз тұрғызсам, құламайды

Ойыншығын сындырмайды

Сөйлеседі, былдырлайды

Қорықпайды, батыр мүлде

Өсіп келе жатыр күнде

Ұнатпассың қалай ғана -

Менің бөпем әй-әй бала.

Шерхан: Сыпырғыш алып сыбанып,

Шаң-тозаңды қудым кеп

Шүберек алып, су алып

Сырлы еденді жудым кеп.

Ибраһим: Сыпыр, сыпыр, сыпырғы,

Тазарсын аула ауасы

Таза аула мен таза ауа -

Денсаулықтың дауасы.

Еркежан: Қарсы ал ерте күн көзін

Төсегіңді жина өзің

Саусағыңды сормағын

Салдыр-салақ болмағын

Әдет қыл бұл ісіңді –

Тазалап жүр тісіңді.

Ерсері: Шалшыққа да аунаған

Балшыққа да аунаған

Қожалықты көрсең ғой

Қорсылдақтан аумаған

Әділет: Айдың беті аппақ

Аянның беті сатпақ

Неге олай

Ай

Аунамайды жерге

Шомылады көлге.

Әлішер: Кір жуамын, кір қуамын

Бар ма салақ құрбыларың?

Үсті-басы, реңінен

Кір екенін білемін мен.

Шұғыла: Саусағынан, білегінен

Кір екенін білемін мен

Кір қуамын, кір қуамын

Бар ма салақ құрбыларың?

Ерасыл: Қолды бекер сілтеме,

Жалқаулықты бүркеме

Күркетауық секілді

Тығылмағын күркеге

Ғасыр: Жуған кезде қолыңды

Тектен-текке сілкіме

Сүлгі алғаның орынды

Қалмау үшін күлкіге

Әбусейіт: Таста жаман әдетті,

Шығармашы тіліңді

Тіл шығарсаң үлгісіз

Екендігің білінді.

Тәрбиеші: Дені сау адамның, жаны да сау бола-

ды екен. Әрбір адамның өз денсаулығын сақтай

білу үшін тазалық сақтап, спортпен шұғылданып,

жүгіру, ойнау, сергіту жаттығуларын, ертеңгілік

жаттығуларды орындау, тіс тазалығы, ас іше

102

білу, орындықта дұрыс отыру, қаламды дұрыс

ұстау, көзге шашты түсірмеу, тырнақты

уақытында алу, шомылу, шаш өсіру оны тазалау

іс–әрекеттерін дұрыс орындауды қажет етеді.

Тіс, құлақ, тырнақ, мұрын тазалығы күнделікті

жиі тексеретін дене мүшелері. Бұл дене

мүшелерін үшкір заттармен өздерің тазалауға

болмайды. Үлкендер көмегімен ғана тазалай

аласыңдар.

Тәрбиеші: - Балалар бізге тіс не үшін қажет?

Балалар: - Тамақтануға, сөйлеуге, тыныс алуға,

бет ажарыңның әдемілігі үшін керек.

Тәрбиеші: - Құлақ не үшін қажет?

Балалар: - Есту үшін.

Тәрбиеші: - Мұрын не үшін қажет?

Балалар: - Иіс сезу үшін

Тәрбиеші: - Денсаулық пен тазалық біз үшін

қажет пе?

Балалар: - Иә, қажет.

Тәрбиеші: - Ендеше бізге көкөністер қонаққа

келіп отыр екен.

Денсаулықты сақтауға,

Денсаулықты жақтауға

Дәрумендер пайдалы

Түрлі тағам құралы.

А-сы қажет көзіңе

В-сы жүйке нығайтар

С-дан микроб безінер

Д-сы сүйекті нығайтар

Әдемі: Қызанақ: Мен қызанақ, қызанақпын

Қызарып-ақ пісемін

Дәмім тәтті болғасын

Мені халық көп жейді.

Калиман: Қауын: Мен қауынмын, қауынмын

Емделемін десең дәрімін

Бүйрек, асқазан, жүректі

Жазамын жүйке ауруын.

Нұразия: Қарбыз: Мен, қарбызбын, қарбызбын

Күннің көзін сүйемін

Ауырса бауыр, бүйрегің

Көмегімді беремін

Назерке: Картоп: Мен картоппын, картоппын

Жер жүзінде мен көппін

Тағамға көп қолдансаң

Айығарсың кеселден.

Ерсері: Пияз: Мен, пиязбын, пиязбын

Балмен қосып өзімді

Пайдалансаң жөтелге

Емдермін мен де өзіңді.

Шерхан: Қияр: Мен, қиярмын, қиярмын

Жесең есті жиярмын

Кетіруге безеуді

Шырыныммен жуармын.

Тәрбиеші: Жұмбақ жасырамын, соны шешіп

көріңдер.

Дәмі де жоқ, түсі де жоқ

Пайдаланбас кісі жоқ (су)

Жуынып болғаныңда,

Жүреді қолдарыңда (орамал)

Бұдан кір қорқады

Судан бұл қорқады (сабын)

Түйістіреді көзіңді – көзіңе

Жолықтырады өзіңді – өзіңе (айна)

Қалтаңда жатыр тісі бар,

Тістемей- ақ істер ісі бар (тарақ)

Болмасаң құнтсыз

Кірлеген сайын

Аспанның бұлтсыз

Нөсері дайын (душ)

Тәрбиеші: «Болады - болмайды» атты қызықты

ойынды ойнап жіберейік.

Салақ болуға –

Олақ болуға –

Қожалақ болуға –

Лас болуға –

Ұқыпты болуға –

Таза болуға –

Әдемі болуға –

Пысық болуға –

Жақсы болуға –

Жаман болуға –

Жалқау болуға –

Еңбекқор –

Тісті ысуға –

Тыранқты алуға –

Құлақты тазалауға –

Шомылуға –

Сабын, су, сүлгімен дос болуға болады.

Бой сергіту жаттығуы.

Сағаттың тіліндей

Иіліп оңға бір,

Сағаттың тіліндей

Иіліп солға бір

Сағатқа қарап –ақ

Жаттығу оңай- ақ

Оң аяқ, сол аяқ

Жаттығу оңай-ақ

Қақпаға туралап

Теп допты оң аяқ

Оң аяқ, сол аяқ

Жаттығу оңай –ақ

Тік ұста бойыңды

Жоғары соз қолыңды

Соз қолыңды тағы да

Жеткіз керіп мойныңа.

Рахмет! Жаттығу аяқталды. Сау болыңыздар!

103

В ГОСТИ В СТРАНУ МУЗЫКИ

Ильченко Е.

музыкальный руководитель, учитель музыки областной специальной коррекционной школы-сад для

детей с ЗПР г.Актобе

Цели: в интересной и увлекательной форме

познакомить детей с музыкальной грамотой, дать

понятие о системе записи музыкальных знаков.

Задачи

Обучающие: формировать умение формули-

ровать свое мнение о музыке, высказывать его;

слушать музыку и определять вид развития.

Показать роль песен в формировании качеств

учащихся

Развивающие: развивать музыкальные способ-

ности детей; музыкальный слух, память, чувство

ритма, динамический слух, умение ритмично

двигаться в соответствии с характером музыки.,

осознание элементарных принципов звуковысот-

ной и ритмической организации музыки,

высоких и низких, долгих и коротких звуков;

Воспитывающие: воспитывать слушательскую

и исполнительскую культуру.

Оборудование: плакат с нотным станом, музы-

кальные инструменты, образцы элементов нотно-

го стана, фломастеры, карточки солнышка и

тучки, иллюстрации музыкальных инструментов,

музыкальный центр, фортепиано, сувениры для

детей, конверт с музыкальным письмом.

Ход урока.

Вход под «Марш» муз. Р.Шуман

Организационный момент. Музыкальное

приветствие.

Упражнение на развитие психоэмоционального

настроя

«Подари улыбку другу»

Учитель: Ну, теперь мы получили заряд бодрос-

ти и можем приступать к работе. Скажите, под

какую музыку вы вошли на урок? (Ответ детей)

Учитель: А какие еще музыкальные.жанры вы

знаете?

Уч-ся: Песня, танец

Учитель: А кто нам сочиняет музыку?

Уч-ся: Композитор

Учитель поет под музыку песню о волшебной

стране, а дети подпевают

Звучит мелодия «Маленькая страна» м.

И.Николаева

Учитель: Сегодня я приглашаю вас в свою

волшебную страну Музыки

Но прежде, чем пойти, скажите мне, какие звуки

на свете бывают?(Ответ)

Звучит стих о музыкальных звуках

Учитель: Я предлагаю вам поиграть в игру

«Шепот и шорох» (В.Суслова)

Учитель: Навострика уши, тишину послушай!

Слышишь?

Уч-ся: Да

Учитель: Шебаршатся где-то мыши,

Под кореньями шуршат -

Дружно шишку шелушат. (дети имитируют

движение мышей)

Учитель: Тише, шорох, не дыши! Слышишь,

стихли камыши? Слышишь?

Уч-ся: Да

Учитель:По болоту вышли цапли на охоту.

Цапли ужинать спешат, рыщут, ищут лягушат

(дети ходят, высоко поднимая ноги)

Учитель: Слышишь? Звинь-звинь-звинь" - это

шмель полетел и сел на ель. (дети с жужжа-

нием бегают по залу под музыку и садятся на

воображаемую ель)

Учитель: Отгадай загадку, маленький мой друг,

где живет по твоему музыкальный звук?

Учитель: А вы хотите узнать? Для этого я

предлагаю вам отправится путешествовать в

чарующий мир Музыки.

Учитель: Одна девочка любила слушать звуки, в

соседней квартире жила семья и девочка

узнавала по шагам, кто идёт:

Стих о целой, половинной, четвертной, восьмой

нотах

Учитель: Дорога, по которой мы пойдем, будет

необычной, надо внимательно слушать, и если

правильно выполним задание, тогда доберемся

до места.

Музыкально-двигательное упражнение

«Большие и маленькие ноги»

Игра на музыкальных инструментах

Учитель: Вот мы и прибыли с вами в музыкаль-

ную страну, смотрите что это перед нами? (Ответ

детей).

Учитель: А что это за прекрасный знак стоит на

нотном стане? (Ответ)

Учитель: А что за знаки стоят после скрипичного

ключа? (Ответ детей)

Смотрите, под нотным станом что-то лежит

(поднимает конверт)

Учитель: Да здесь целое письмо: «Когда я утром

проснулся и хотел сделать зарядку, размять свой

голос, вдруг налетел сильный ветер и открыл мое

окно. А художник, который рисовал мой пор-

трет, не успел спрятать краски, как ветер

подхватил их и унес. Помогите моему

художнику закончить рисунок.

Новая тема: Скрипичный ключ

104

Учитель: Давайте повесим наши рисунки, чтобы

все их увидели. Ну вот ребята, мы закончили

рисунок скрипичного ключа, а теперь он приг-

лашает нас поиграть, нужную ноту отыскать.

Дидактическая игра «Определи ноту»

Учитель: Ребята! Теперь вы должны придумать

слово или слова, первый слог которых - название

ноты.

Дети называют слова, где есть ноты.

Учитель: А теперь будьте внимательны, если в

моих словах услышите название муз. ноты,

хлопните в ладоши

Несчастная кошка поРЕзала лапу -

СИдит, и ни шагу не может ступить.

СкоРЕй, чтобы вылечить кошкину лапу

Воздушные шарики наДО купить!,

А теперь давайте с вами надуем воздушный шар

для кошки

Дыхательное упражнение «Воздушный шар

Вдруг поднялся ветер, шарик нащ и улетел

Физ.минутка «Облако».

Появляются солнышко и тучка

Учитель: А вы кто такие, как вас зовут?

Уч-ся: Соль и ми, мы хотим с вами сыграть в

игру «Солнышко и тучка»

Вокалотерапия.

Учитель: А теперь давайте споем песенку,

которую мы разучили на прошлом уроке

Песня «Почемучки» муз.,сл. Л.Туркиной

Учитель: Вы слышите, где-то совсем рядом

слышится звук, только я не могу понять какой

это звук, шумовой или музыкальный? (Ответ

детей) А давайте подойдем поближе и

посмотрим (выбегают лягушки)

Что вы громко так кричите, вы немного

помолчите

Лягушата: Мы не можем помолчать

Учитель: Лягушата, разве вы не знаете, что звуки

бывают разные?

Лягушата: Нет, не знаем

Учитель: Ребята, а давайте научим наших лягу-

шат определять громкое и тихое звучание, т.е

динамические оттенки

Музыкально-дидактическая игра «Громкое и

тихое звучание»

Задание. Прослушав несложную мелодию (8

тактов) предложить детям простучать её ритм, а

при повторном исполнении самостоятельно

воспроизвести его хлопками

Учитель: Ну теперь вы поняли, лягушата, какие

бывают музыкальные звуки?

Лягушата: Да

Учитель: Ребята, давайте мы все вместе споем

песен

«Две лягушки и комар» муз.А. Филиппенко, сл.Т.

Волгина

Учитель: Здравствуй комарик, какой ты молодец,

развеселил нас, спасибо тебе, а где ты учишься

играть на скрипочке?

Комарик: В музыкальной школе

Учитель: А нам можно будет записаться в эту

школу? Ведь наши ребята знают почти все ноты,

пишут скрипичный ключ и отгадывают

муз.загадки

Голос из-за ширмы Ой пустите меня скорей…

(Забегает Барбарик)

Барбарик: Здравствуйте ребятишки, девчонки и

мальчишки.! Это где тут записывают в

музыкальную школу?

Учитель: Сначала надо сдать вступительный

экзамен, спеть песню, угадать ритм, определить

музыкальные инструменты.

Барбарик: Музыкальные инструменты я знаю, я

даже захватил с собой картинки.

Учитель: А вот мы сейчас и проверим.

Музыкальная угадайка «Музыкальные

инструменты»

Учитель: А теперь выбери услышанные

инструменты.

Барбарик: Ой, я так разволновался, что даже

растерялся.

Учитель: Ребята, давайте поможем Барбарику

найти эти инструменты.

Задание на определение музыкальных

инструментов.

Учитель: Ну а теперь исполни нам что-нибудь.

Барбарик: С удовольствием

Песня-танец «Дружба» гр.Барбарики

Учитель: Ну что, я думаю, нашего Барбарика мы

примем в свою музыкальную школу, не правда

ли, ребята?

Рефлексия:

- А что нужно уметь, что бы учиться в этой

школе?

- Понравилось вам наше путешествие?

Учитель: Вот и подходит к концу наше путе-

шествие по музыкальной стране, Пора возвра-

щаться домой, сейчас я скажу волшебные слова,

вы закройте глаза и мы с вами окажемся дома.

Релаксация «Волшебный сон»

Домашнее задание: работа в прописях,

повторение песен и динамических оттенков.

Сюрпризный момент

Учитель: Вот музыки закончился урок,

Давайте подведем его итог –

Вы все, друзья, сегодня постарались,

С заданиями дружно вы справлялись.

И ваше я старание ценю,

И вам за все спасибо говорю.

Учитель поет: До свидания, дети!

Учащиеся поют: До свидания

Под «Марш» муз. С. Прокофьева дети выходят

из зала.

105

ЖАҢА ЗАМАН БАЛАСЫ - ЕРТЕҢГІ ЕЛДІҢ БОЛАШАҒЫ

Карамульдина Ж.И.

№24 «Аққу» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының

бір ерекшілігі - баланың тұлғалық дамуына

бағытталған жаңа оқыту технологияларын

шығаруға ұмтылуы.

«Педагогикалық технологиялар – бұл

білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген

пәндер мен әдістемелердің: оқу – тәрбие

процесін ұйымдастырудың өзара ортақ

тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің,

мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі

және ашық жүйелері, мұнда әр позиция

басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында баланың

дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын

құрайды»

Қоғамда болып жатқан әлеуметтік-

экономикалық өзгерістер мен еліміздің білім

беру саласының әлемдік білім кеңістігіне өтуі

білім беру саласында, соның ішінде мектепке

дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға уақыт талабына

сай өзгерістер енгізуді талап етіп отыр.

Қазіргі кезеңде білім ғылым саласында

инновациялық педагогикалық технологиялар

қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына

дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де

педагогикалық технологиялар ұғымы кеңінен

қолданылатын ұғымдардың біріне айналды.

Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту

мәселесі мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі

болып отыр. Сондықтан мектепке дейінгі

балаларды оқыту мен тәрбиелеудің негізгі

мақсаты–баланың жеке басының қалыптасуы

мен дамуы болып отыр.

Жаңа заман баласы ертеңгі еліміздің

болашағы. Жаңа заман баласын қалыптастырып,

дамыту үшін, тұлғаның ішкі дүниесі мен оның

қыр сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен

қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет.

Әрине, ол үшін мектепке дейінгі білім беру

мекемелерінде балалардың жеке басының

қалыптасуы мен дамуында педагогтардың

педагогикалық технологияларды қолдана білу

сауаттылығынада байланысты.

Яғни, педагогикалық технологияны

қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін

дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді,

шығармашыл болуына жағдай жасау қазіргі

таңдағы әрбір педагогтың міндеті. Қоғамдағы

қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі

мекемелердегі білім беру жүйесінде оқыту,

тәрбие беру үрдісін технологияландыру - басты

мәселенің бірі. Осыған орай мектепке дейінгі

мекемелердің тәжірибесіне оқыту мен

тәрбиелеудің әр түрлі технологиялары жасалып

енгізілуде.

Әрине мұндайда педагогикалық

технологияға анықтама берген ғалымдардың

бірін атап өтсек те болады. Олар: В.П.Беспалько,

В.М.Монахов, В.М.Кларин, П.И.Третьчков,

И.П.Сенновский, Г.А.Монахова, М.А.Чошанов

т.б. өз еңбектерінде қарастырып өткен.

Білім беру жүйесінде педагогикалық

технологияны қолдану келешек ұрпақтың еркін

дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді,

шығармашыл болуына жағдай жасау әрбір

педагогтың міндеті болып табылады. Білім беру

жүйесінде қолданылып жүрген педагогикалық

технологиялар: ынтымақтастық педагогикасы,

білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту,

проблемалық оқыту, модульдік оқыту, тірек

сигналдары арқылы оқыту, дамыта оқыту,

түсіндіре басқарып оза оқыту, өздігінен оқыту,

сын тұрғысынан ойлауды дамыту, оқытудың

компьютерлік технологиясы, бағдарламалап

оқыту, деңгейлеп оқыту т.б.

Білім берудің алғашқы деңгейлері

балабақшадан басталмақ. Мақсаты - мектепке

дейінгі білім балалардың білім алуына бірдей

бастапқы мүмкіндіктерді қамтамасыз ету. Кез

келген оқыту технологиясы тәрбиешіден терең

теориялық, психологиялық, педагогикалық

әдістемелік білімді, педагогикалық шеберлікті,

бабалардың жан дүниесіне терең үңіліп оны

ұғына білуді талап етеді.

Қазіргі таңда мектепке дейінгі білім беру

мекемелерінде қолданылатын педагогикалық

технологиялардың бірнеше түріне тоқталайық.

Ойын арқылы оқыту технологиясының

мақсаты дидактикалық, тәрбиелік,

дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа

жету. Ойын технологиясының ерекшелігі

ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі

жеке бастың өзіндік талапталғамдарына

сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік,

танымдық, шығармашылық қасиетте-рін аша

түсуді көздейді. Ойын - балалар үшін оқу да,

еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың

тәсілі. Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде

кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйре-

тіп қана қоймайды, олардың ұйымдастырушы-

лық қабілеттерін де қалыптастырады.

Ойын-әлеуметтік қызмет. Ол баланың

жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып

білуге құштарлығын арттырады.

106

Дамыта оқыту технологиясы - баланы

оқыта отырып, дамыту. Бала бойында еркіндік,

мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім,

дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік,

белсенділік т.б. қасиеттер дамыту.

Сонымен қатар, мектепке дейінгі мекеме-

лерде инновациялық білім беру құралдарын қол-

данудың да маңызы зор. Инновациялық білім бе-

ру құралдарына: аудио, видео, құралдар, ком-

пьютер, интерактивті тақта, интернет, мультиме-

диялық құрал, электрондық оқулықтар, мен оқу

әдістемелік кешендер, инновациялық ақпараттық

банк, инновациялық сайт және тағы басқалары

жатады. Қазіргі таңда көптеген интерактивтік

бағдарламалық бөлімдер, қозғалмалы объектілер

құруға мүмкіндік беретін векторлық және графи-

калық жабдықтар көптеп шығып, қолданыс та-

буда. Осындай құралдардың бірі-мультимедия-

лық оқулықтарды балабақшаларда кеңінен пай-

далану. Бұл жағдайда тәрбиеші әр оқу іс-әрекет-

терін бастар алдында жиі көрнекіліктер ауыстыр-

маған болар еді. Ал, мультимедиялық оқулықтар

арқылы тәрбиеші уақытты тиімді және ұтымды

пайдаланар еді.

Бала бақша баласына мультимедиялық

оқулықтар біріншіден, балалардың қызығушы-

лығын арттырады, екіншіден, зейін қойып

көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта көруге

мүмкіндік алады. Мультимедиялық оқулықтар

балабақшада балаларға арналған таптырмас

құрал болып табылады. Өйткені, балалардың

зейіні әр түрлі әдемі түстерге, ойыншықтарға,

әдемі суреттерге, әсемдікке әуес болады.

Мультимедиялық электронды оқулықтар

бала үшін де, тәрбиеші үшін де күнде

дамытылып отыратын анық түрдегі әдістемелік

жүйе болып табылады.

Мектепке дейінгі мекемелерде ақпараттық

қатынастық технология құралдарын қолданудағы

мақсаты - баланың танымдық қызығушылығын

қалыптастыру. Балада танымдық қызығушылық-

тың болуы олардың оқу іс-әрекеттерге белсенді,

білімінің сапалы болуына, жағымды мінез

құлықтарын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Заман талаптарына сай мектепке дейінгі

мекемелерде АКТ оқыту процесінде кенінен пай-

даланады. Түрлі танымдық салаларына арнаулы

компьютерлік бағдарламалар құрылуда. Баланың

жас ерекшелігіне және пайдаланатын компью-

терлік бағдарламаларға сай интерактивті тақта

ойындағы баланың оппоненті, бағдарлаушы

(әңгімелеуші), жаттықтырушы, емтихан

қабылдаушы болуы мүмкін.

Оқытуда балалардың түрлі психикалық

функцияларын дамытуға араналған

пайдаланатын компьютерлік құралдар бар: олар

қөру, есту арқылы қабылдау, зейін, есте сақтау,

логикалық ойлау, т.б.

Интерактивті тақтаның жетістіктерінің

кіші жастағы балаларда оқуға, жаңа білім алуға

деген құштарлық туғызады.

Интерактивті тақта ақпаратты кеңінен ұсы-

ну құралы болып келеді және баланың мотива-

циясын күшейтеді. Мультимедиялық техноло-

гияларды пайдалану арқылы (түс, графика, ды-

быс, замануи видеотехникалық құралдар) түрлі

жағдайлар мен ортаны моделдеуге болады.

Мультимедиалық бағдарламаларға енгізілген

ойын компоненттері үйренушінің таңымдық

әрекетін белсендіреді және материалды ұғынуды

күшейтеді.

Оқытуда пайдаланатын интерактивті

құралдар: тақта, компьютерлер балаларды

диагностикалауда жақсы көмекші болып келеді:

Зейінің дамытуда

Есте сақтау қабілетін дамытуда

Ойлау қабілетін дамытуда

Тілің

Жеке тұлғасың дамытуда

Оқу әрекетінің дағдыларын

қалыптастыруда

Ақпараттық мәдениетке бейімдеу – ол тек

ғана компьютерлік сауаттылық емес, сонымен

қатар этикалық, эстетикалық және интеллек-

туальдық сезімін меңгеруі болып табылады.

Балалардың онай түрде түрлі электронды,

компьютерлік жаңалықтармен жұмыстана білу

тәсілдерін меңгеруі сөзсіз. Бала бір минутта 1

мыңға дейін шартты бірлік ақпаратты қабылдап

өндей алады, ал көру органдары «қосылғанда»

100 мың шартты бірлік ақпаратты қабылдайды

деген эксперимент арқылы дәлелденген. Мектеп-

ке дейінгі ересек жастағы балада ырықсыз зейіні

жақсы дамығаны белгілі, бірақ балаға ақпарат

қызықты, көрнекілік болғанда зейіні жинақтала-

тыны, жағымды эмоциялар туғызатыны да бел-

гілі. Компьютерді біріккен және өзбетімен әре-

кеттенуде қолдану баланың мотивациясын көте-

ру және оқуға деген жекелендіруінің бір тиімді

тәсілі болып келеді, шығармашылық қабілетте-

рін дамытады және жағымды эмоциялық фон

туғызады. Осыдан АКТ-ні оқытуда пайдалану-

дың тиімділігі көрінеді. Мектепке дейінгі меке-

мелерде АКТ пайдалану балаларда қоршаған

ортаның ақпарат ағымын бағдарлай білу дағды-

ларын дамытуға, ақпаратпен жұмыстанудың

практикалық тәсілдерін меңгеруге көмектеседі,

заманауи техникалық құралдар арқылы

ақпаратпен бөлісу дағдыларын дамытады. Оқу

іс-әрекеттерінде АКТ пайдалану түсіндірмелі-

иллюстративтік оқыту тәсілінен гөрі әрекет

жасауға көшу мүмкіндігін береді, бала

педагогикалық ықпалдын пассивті обьектісі

107

емес, белсенді субьекті болады. Осы, мектепке

дейінгі балаларды саналы білім алуға әкеледі.

Интерактивті оқу іс-әрекеттерін өткізу бөлмесі

келесі міндеттерді орындайды:

- балаларды жаңа технологиялары арқылы

оқыту;

- сауық және ойын орталығы;

- мұнда көлемді білімдендіру және

сауықтыру міндеттер орындалады;

- балаларға және тәрбиешілерге

жұмыстануға өте жағымды жағдайлар туғызады;

- балаларды компьютерлік технологияның

мүмкіндіктері мен дағдыларымен таныстырады.

Интерактивті тақтаны пайдалану

Оқытуда интерактивті кешендерді

пайдалану сапалы, қызықты және оңтайлы болып

келеді. Электрондық мультимедиялық бағдарла-

маларды дәстүрлі оқыту және педагогикалық

инновациялармен қатар, оқыту үрдісінде үнемі

қолдану дайындығы әртүрлі деңгейдегі

балаларды оқыту тиімділігін көтереді. Бірнеше

технологиялардың пайдаланудың әсері, оқыту

нәтижесінін сапасын күшейтеді.

Электрондық жүйеде оқытуда мультиме-

дияны пайдалану, балаларға ақпаратты беру

жылдамдығын, оны түсінуді көтеріп ғана қой-

май, соңымен қатар мынандай маңызды сапа-

ларды интуиция, образдық ойлауын дамытады.

Мектепке дейінгі мекемеде интерактивті

тақтаны пайдалану тәсілдері өте көп. Бұлар

презентациялар, интерактивті оқыту

бағдарламалары, графикалық, бағдарламалық

орталықтарда жобалар құрастыру.

Интерактивті тақтаны пайдалануда қандай

дағдылар болу қажет:

Компьютерді қолдана білудің бастапқы

білімі

Word, Power Point бағдарламаларымен

жұмыстану

Интернет жүйесінде жұмыстану практика-

сы (бейнелерді, әзір презентациялар мен оқыту

бағдарламаларын тауып алу).

Өздігінен даму технологиясы (Монтессо-

рии мектебі) - бұл баланы жан-жақты дамыту,

дербестікке тәрбиелеу, бала санасында нәрселер

әлемі мен ойлау әрекетінің бірігуіне, мұнда оқы-

ту бала дамуына сәйкес болуы керек, сонда ғана

бала өзін дамыта алады. Итальян психологі

М.Монтесори түсіндіруінше баланың туғаннан

азамат болғанға дейін барлық өмірі - оның ер-

кіндігі мен дербестігінің дамуы болып табылады.

Бұл технологияның ерекшелігі оқытудың

бірыңғай бағдарламасы болмайды, әркім табиғат

берген даму жолымен жүреді. Балабақшада сабақ

болмайды әр күн жалпы жиыннан басталады

және жиыннан кейін әркім өз еркімен қалаған

жұмысымен айналысады. Әр баланың іс-әрекеті

өз еңбегіне қарай үлкендермен бағаланады.

Мұндағы басты мәселе, бала өз-өзін бағалайды.

Балалар, әртүрлі жастағы топ болып жұ-

мыстанады, мысалы 2 жастағы баланың қасында

4 жасар бала жұмыстанады, олар бір-біріне ке-

дергі келтірмейді, керісінше бір-біріне

көмектеседі.

Монтессори – топ көп орталықтардан

тұрады:

Бала сезімін дамыту орталығы

Баланың сезім тәрбиесі, баланың

қабылдауын дамыту және қоршаған әлемдегі

заттардың қасиеттері туралы түсініктерін

қалыптастыру: пішіні, көлемі, түсі, салмағы,

кеңістіктегі орны, иісі, шығаратын дыбысы, т.б.

болып табылады.

Іс-әрекет жасау орталығы

Бұл орталықта балалар өздерін күтуге

арналған заттар орналасады. М.Монтессори

балаға өзбетімен жұмыстануға үйрету, баланың

инттелектуальдық қабілеттерін дамыту, өз-өзін

тәрбиелеу және жоғарғы баға беру күшті түрткіш

болып келеді деп тұжырымдайды. Сонымен

қатар практикалық жаттығулар орындау арқылы

бала өзінің қимылын жетілдіреді.

Тіл дамыту және жазу орталығы

Материалдар баланың дұрыс тілін

дамытуға көмектеседі, сөздік қорын байытады,

қолын жазуға дайындайды, фонематикалық есту

қабілетін дамытады, оқуға және жазуға үйретеді.

Математика орталығы

Математика орталығында балалар 10-ға

дейін сандармен, жиынтықтармен, арифметика-

лық операциялармен танысады. Осы орталықтың

Монтессори-материалы балаға қиын абстракты-

лық математикалық түсініктерді және операция-

ларды түсінуге көмектеседі.

Ғарыш орталығы

Осы орталық балаларды қоршаған ортамен

таныстырады. Осы орталық материалы ботаника,

зоология, анатомия, география, физика,

астрономия негіздерін меңгеруге көмектеседі.

Бала орталықты және Монтессори-

материалын өзі тандайды. Монтессори- тәрбиеші

бала әрекетіне қажет болғанда қатысады.

Өсе келе бала қажетті дағды мен іскерлікті

меңгереді, сонымен қатар балада тәуелсіздік,

өзіне деген сенімділік сезім қалыптасады.

М.Монтессори әдісі балада өзінің мүмкін-

діктеріне сай дамуға деген қызығушылық, жаңа

білімді тануға деген құштарлығын оятады. Бала

не істегісі келеді емес, неге дайын соны істейді.

Ересектер ереже ұсынады, балалар өз бағытымен

сол ережелерді орындап, дамиды. Сонымен бала

өз әрекетінің нәтижесіне жауапкершілік сезіммен

қарайды.

108

Проблемалық оқыту технологиясы-баланы

өз бетімен ізденуге үйрету, танымдық және шы-

ғармашылық қабілеттерін дамыту. Яғни, бала-

лардың белсенділігі арттыру, оқу материалына

баланы қызықтыратындай мәселе тудыру, бала

материалды сезім мүшелері арқылы ғана қабыл-

дап қоймайды, білімге деген қажеттілігін қана-

ғаттандыру мақсатында меңгереді, бала оқытуды

өмірмен және еңбегімен байланыстырады.

Ынтымақтастық педагогикасы-педагогтың

талап ету педагогикасынан қарым-қатынас педа-

гогикасына көшуі. Балаға ізгілік тұрғысынан

қарау, оқыту мен тәрбиенің ажырамас бірлігі:

тәрбиеші-бала, бала-тәрбиеші, бала-бала, яғни

бала да тәрбиеші де субъектілер болып

табылады. Сонымен қатар, баланың жеке басына

ізгілік қарым-қатынас, бала мен тәрбиеші

арасындағы өзара түсінушілік, ынтымақтастық

қарым-қатынас жасау.

Бұл технологияның негізгі мақсаты-баланы

азамат етіп тәрбиелеу, олардың танымдық күшін

қалыптастыру және дамыту, баланың жаны мен

жүрегіне жылылық ұялату.

Деңгейлеп саралап оқыту технологиясы-

білім, білік, дағдыны меңгерту болып табылады.

Әр баланы қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қа-

рай оқыту, балалардың әр түрлі топ ерекшелік-

теріне сәйкес оқытуды бейімдеу, ыңғайлау.

Модульдік оқыту технологиясы-оқытудың

тұтас технологиясын жобалау, алға қойған

мақсатқа жетуді көздейтін педагогикалық

процесті ұйымдастыру, тәрбиешіге нәтижені

талдап, түсіндіріп бере алатындай жүйені таңдау

және құру. Балалармен жүргізілетін жұмыстарда

кездесетін қиыншылықтардың алдын-алу және

түзету жұмыситарының жүйесін құру.

Қорыта келіп айтатын болсақ аталған

педагогикалық технологиялар мен инновациялық

құралдар балабақшада балалардың жас ерекше-

ліктерін ескеріп, әр сатыға балалардың қабылдау

мүмкіндіктеріне сай пайдалануға болады. Мек-

тепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әл-

сіз, қабылдау процестері тұрақсыз келеді. Сон-

дықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көрген-

ді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі

балалардың оқу іс-әрекеттеріне көрнекілік, ойын

технологиясын кеңінен қолданған жөн.

Тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себе-

тін басты тұлға. Жаңашыл тәрбиеші даярлауға

қойылатын талаптар студенттерді оқытудың жа-

ңа түрлерімен қаруландыра отырып, қазіргі уа-

қыттағы кәсіптік дағдыларын игеруге бағыттал-

ған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді көздейді.

БИОЛОГИЯ ПӘНІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ СЫНИ ТҰРҒЫДАН ОЙЛАУ

ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Карашулакова А.Ж.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Құтикөл ауылы Т.Шонанұлы атындағы орта мектебінің биология

пәнінің мұғалімі

Еліміздің президенті Н.Ә. Назарбаев айт-

қандай: «Қазіргі таңдағы білім беру жүйесінің ең

бірінші міндеті – сын тұрғысынан ойлайтын

және ақпарат ағындарына бейімделуге қабілетті

адамдарды дайындау». Сын тұрғысынан ойлау –

Қазақстандағы оқыту мен оқуды дамыту үшін

өзекті болып отырған жетекші заманауи педаго-

гикалық ұғым. «Сын тұрғысынан ойлаудың ма-

ңызды ерекшеліктерінің бірі оның пайымдау-

ларды талдауға және құрsлымдауға, кәсіптік

қызмет саласына тәуелсіз білім алуға үйретуінде.

Оның шеңберінде «қалай?», «қашан?» және

«неліктен?» деген сұрақтар қаралады».

«Сабақ беру жай ғана шеберлік емес, ол

жаңадан жаңаны табатын өнер», - деп Ж.

Аймауытов айтқандай, болашақтың бүгінгіден де

нұрлы болуына ықпал етіп адамзат қоғамын алға

апаратын күш тек білімде ғана екенін дәлелдеу.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының кез

келген стратегиялары құнды әрі бағалы. «Ой ша-

қыру», «Семантикалық карта», «Венн диаграм-

масы», «Ортада қаламсап», «Кубизм» т.б страте-

гияларын қолдану оқушылардың мотивациясын

оятып ынталандыра түсері сөзсіз. Өзін–өзі ба-

ғалай білу стратегиясы да оқушылардың күш

жігеріне сенімділік береді. Сыни тұрғыдан ойлау

–сынау емес шыңдалған бірін–бірі толықтырған

ойлау деуге болады. Жаңа педагогикалық

технологияның ерекшеліктері–өсіп келе жатқан

жеке тұлғаны жан–жақты дамыту.

Биология және география сабақтарын

«Сын тұрғысынан ойлау» технологиясы негізін-

де құрып оқыту тәсілін іс–тәжірибеме енгізу нә-

тижесі жеткіншектер бойында мынадай іскер-

ліктер мен дағдыларды қалыптастыруға болаты-

нын байқатты:

- әрбір оқушы өзінің жеке ойымен, өмірге

деген көзқарасымен және ойлау қабілетімен

ерекшеленеді;

- ойын жаңа ақпараттар арқылы білдіреді;

- өз ойларын толық, дұрыс тұжырымдайды;

- өздеріне пайдалана алады;

109

- жаңа мағынаны өз ізденісі арқылы

табады;

- өз біліміне сүйеніп, мәселенің шешімін

дұрыс тауып, ойын жеткізе біледі.

Жаңа педагогикалық технологиялардың

ерекшеліктері өсіп келе жатқан жеке тұлғаны

жан–жақты дамыту.

Енді Абай атамыздың мына өлең

жолдарынан үзінді келтіргім келіп тұр:

Ақырын жүріп анық бас,

Еңбегін кетпес далаға.

Ұстаздық еткен жалықпас,

Үйретуден балаға – деп айтқандай қай ұс-

тазды алсақ та, қайтсем алдымда отырған балаға

жан – жақты терең білім беремін деп, оқытудың,

үйретудің әртүрлі әдістерін іздестіреді.

Сабақ барысында кейбір оқушыларда

қиыншылықтар да кездеседі. Бала сөйлеу үшін

не істеу керек? деген сұраққа жауап ретінде тек

сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы

ғана береді. Бұл бағдарламаның стратегиялары

оқушының ойлауын дамытуға, өз пікірін тұжы-

рымдап айтуға, батыл сөйлеуге, көпшілік орта-

сында өзін еркін ұстауға, өзіне сенімді болуға

үйретеді.

Практикалық сабақтар болмаса, ғылыми–

танымдық мәтіндер мен жұмысқа арналған кез–

келген теориялық сабақ «Түртіп алу», Білемін.

Білгім келеді. Үйрендім, сияқты стратегияларды

қолданған кезде тіптен оқушылардың қызығу-

шылығын арттырады. 7 - сыныпта «Құлқайыр-

гүлділер тұқымдасы» тақырыбын өткенде, Біле-

мін. Білгім келеді. Үйрендім. бағыты бойынша

кестені толтырамыз.

Б

1. Жемісі құрғақ - қауашақ немесе бір

тұқымды жаңғақша.

2. Құлқайыр гүлділер - тұқымдасының

өкілі мақта.

3. Мақта тұқымынан мақта майы, мақта

мамығы, тағамға және техникалық мақсатта

қолданылады.

4. Өзбекстанда өседі

Б

Шит талшықтары таза жасунықтан

(клечатки) тұрады.

Өте ширатылған сондықтан тоқыма

материалы ретінде пайдаланады.

Ү

Құлқайыргүлділер тұқымдасынан 9

тұқымдас бар екендігі.

Баобаб-құлқайырға өте ұқсас ағаш текті

өсімдік.

Мақтаның ашылмай қалған немесе шала

ашылған қауашағын көсек дейді.

Шитті мақтадан таза мақта өндіріледі.

«Өсімдіктердің көптүрлілігі» деген

тақырыпты өткенде мәтінді бөліп жазу

стратегиясында өз ойларын көрсете біледі. Онда

оқушыларға өсімдіктерді қорғау үшін қандай

шаралар қажет? деген проблемалы сұрақ

берілген болатын. Эссе жазу кезінде «Өсімдік

табиғаттың бір бөлігі, қоршаған ортаны,

өсімдікті қорғауымыз керек. Егер айналамызда

ағаштар, гүлдер болмаса, қаламыз әдемі болмас

еді. Олар бізге сұлулық сыйлайды. Егер мен

үлкен бизнесмен болсам, өсімдіктерді қорғауға

арнайы қаржы бөлер едім. Өсімдіктерді қорлаған

адамдарға тиісті айыппұл тағар едім» деп өз

ойларын ашық айта алады.

6-сыныпта «Жануарлардың көбею ерекше-

ліктері» тақырыбы бойынша үй тапсырмасын сұ-

раған кезде семантикалық картаны пайдалануға

болады.

МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ РЕФЛЕКТОРЛЫҚ ТАБИҒАТЫ: ШАРТСЫЗ ЖӘНЕ ШАРТТЫ

РЕФЛЕКСТЕР. ШАРТТЫ РЕФЛЕКСТЕРДІҢ СӨНУІ

Кенжебаева Ж.Қ.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Ы.Алтынсарин атындағы ЖББОМ биология пәні мұғалім

Сақыпова В.С.

ағылшын тілі пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы:

Мінезқұлықтың рефлекторлық

табиғаты: шартсыз және

шартты рефлекстер. Шартты

рефлекстердің сөнуі.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы

Ы.Алтынсарин атындағы ЖББОМ

Мұғалімнің аты-жөні: Кенжебаева Жұлдыз Қуанышбайқызы-

биология пәні мұғалім, Сақыпова Венера Серікқалиқызы- ағылшын

тілі пәні мұғалімі

СЫНЫП: 7 Қатысқан оқушылар саны: Қатыспаған оқушылар саны: 0

Сабақ

негізделген

оқу

мақсаттары

Барлығы: мінез-құлықтың рефлекторлық табиғатын түсіну

Көпшілігі: шартты және шартсыз рефлекстің қалыптасу және тежелу себептерін

салыстыру.

Кейбіреуі: шартты және шартсыз рефлекстің қалыптасу және тежелу себептеріне

110

мысал келтіру

Сабақ

нәтижесі:

Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және қосымша

тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді.

Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты бірлесе орындайды.Өз

бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша үлестірме ресурстармен

жұмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды.Тақырып бойынша

қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалау

критерийі

Сұраққа жауап береді, жауаптарын дәлелдейді. Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды

орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Тілдік

құзіреттілік

Шартты және шартсыз рефлекстер, шартты тітіркендіргіш, шартсыз

тітіркендіргіш, мінез-құлық, түйсік.

Ресурстар Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар, топтық

тапсырмалар, кері байланыс, стикер, экспериментке лимон, құрт, фонарик, иіс су т.б.

Әдіс-тәсілдер Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық

байланыс

Психология, анатомия, ағылшын тілі

Алдыңғы оқу Зертханалық жұмыс «Тізе рефлексі».

Сабақтың жоспары

Жоспарланған

уақыт

Сабақ барысы : Бағалау

түрлері

Басталуы

5 минут

Ұйымдастыру кезеңі

Warm-up. Students will stand in a circle and say compliments to one

another depend on their character .

To divide students into 4 groups by temperament using a test.

Топтарға бөлу. (Мінез құлықтарына байланысты)

I. Group Сангвиник - Sanguine

II. Group Холерик - Choleric

III. Group Мелонхолик - Melancolic

IV. Group Флегматик - Phlegmatic

According these activities students try to find the new theme of the lesson

1-топ:

Сангвеник

2-топ:

Холерик

3-топ:

Мелонхо-

лик

4-топ:

Флегматик

Жаңа білім

10 минут

Білу және түсіну

Эксперимент .

Әр топтан 2 оқушыдан шығады. Олардың көздері байланып, сезім

мүшелері арқылы заттарды иісі, дәмі, пішіні т.б қарай табады.

Слайд

111

Глосарий

Рефлекс- reflex [ri:fleks]

Мінез-құлық- character [‘kæriktә ]

Инстинкт- instinct [‘instiɳkt]

Шартты рефлекс- conditioned reflex

Шартсыз рефлекс- unconditioned reflex

Адамның мінез-құлығын және жануарлардың мінез-қылығын

зерттейтін ғылымды этология (гр.«еtһоs» - мінез, «logos» - ілім) дейді

Туа пайда болған ретті тізбек арқылы бірімен-бірі байланысқан

шартсыз рефлекстер жиынтығы-түйсік-инстинкт (лат. «instictus» -

түйсіну) деп аталады. Түйсік - едәуір күрделі мінез-құлықтың бір түрі.

Оқулықпен жұмыс:

Топтық жұмыс.

I. Group «Мінез-құлық, түйсік»

II. Group «Рефлекс»

III. Group «Шартты рефлекс»

IV. Group «Шартсыз рефлекс»

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады. (Постер қорғау)

РЕФЛЕКС - дегеніміз организмнің ішкі және сыртқы орта әсерінен

орталық жүйке жүйесі арқылы жауап қайтаруы. Рефлекс ұғымын

ғылымға алғаш рет еңгізген француз ғалымы - Р.Декарт (1596-1650).

Рефлекс типіне байланысты: шартты және шартсыз рефлекстер болып

бөлінеді.

Шартсыз рефлекстер туа пайда болады. Оның негізгі маңызы организ-

мнің сыртқы орта жағдайына бейімделуін қамтамасыз етуі.

Шартсыз рефлекстер: көздің қарашығының жарыққа жауабы, ыстық

затқа саусақ тигенде қолды тез арада тартып алу жауабы, шөлдеу,

ашығу, жұтыну т.б

Қоршаған жағдайларға жақсы бейімделу үшін өмір тәжірибесін

пайдалануға мүмкіндік беретін, өмір бойы қалыптасумен болатын бұл

дағдылар шартты рефлекстер деп аталады. Оқушылар кестеге

шартты және шартсыз рефлекс мысалдарын жазады.

Рефлекстерді жіктеу. Рефлекстерді әртүрлі топтарға бөлуге болады.

ОЖЖ жүйке орталығының орны бойынша барлық рефлексті ми және

жұлын рефлекстері бөледі.

Рефлекс жасайтын рецепторларға байланысты оларды көру, есту, дәм

сезу, иіс сезу, тері рефлекстері деп бөледі.

Рефлексті мүшелер жүйесі бойынша да бөледі. Олар тамақ (сілекей

мен асқазан сөлін бөлу, жұту, құсу т.б.), тыныс алу (дем алу, жөтелу,

түшкіру), қимыл (тізе рефлексі, ыстық затқа тигенде қолды тартып

алу), жүрек-қан тамырлары болып бөлінеді. Ең маңыздысы шартты

және шартсыз өте маңызды. Шартты және шартсыз рефлекс. Біз ең

қарапайым рефлекстерді қарастырайық. Айтылған рефлекстердің

барлығы шартсыз рефлекс. Шартсыз рефлекс деп бір түрдің

барлығында бірдей, туа біткен рефлекстерді айтады. Шартсыз рефлекс

ағзаға өмір тәжірибесі жоқ кезде тірі қалуға мүмкіндік береді.

Мысалы, жаңа туған сәби сору рефлексіне ие. Бет, ерін, иек терісіне

жанасқанда сәби рефлексті түрде анасын емуге ұмтылады. Мұндай

рефлекс барлық сүтқоректілерге тән. Шартсыз рефлекс ағзаның ішкі

ортасының тұрақтылығын (гомеостаз) автоматты түрде сақтауға

бағытталған. Яғни олар қанның қысымы

мен химиялық құрамын, дене температурасын тұрақтандырады.

Шартсыз рефлекс орталығы жұлында (тізе рефлексі, бөлу рефлексі),

мида (дем алу – сопақша ми, термореттелу – аралық ми) орналасуы

мүмкін. Барлық шартсыз рефлекстер мінез-құлықтың генетикалық

тұрғыда негізі қаланған бағдарламасы. Олар тірі қалуға көмектеседі,

бірақ қоршаған ортаның өзгеретін жағдайларына бейімделуге көмек-

Өзін-өзі

бағалау

Әр топтың

жұмысын

қалған

топтар

«Бас

бармақ»

әдісімен

бағалайды

112

теспейді. Өзгеретін жағдайларға шартты рефлекстер көмектеседі.

Жаттығудың сипаттамасы:

Біріншіден, оқушылар жеке жауап берулері керек. Кейін жұп

ақылдасып, олардың екі жауабын бір жауап етіп үйлестіреді. Кейін

жұптар басқа жұптармен бірігіп, үдерісті қайталайды. Осылайша

төрт,бес,алты жауап бір жауап болып біріктіріледі.)

Ортақ сүрақтар:

1. Рефлекстерді жіктеу тәсілдері туралы айтыңдар.

2. Шартты және шартсыз рефлекстер дегеніміз не?

Ортасы

10 минут

Қолдану

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

Шартты рефлекстер – жүре пайда болады, олар өмір бойы пайда

болады және бір түр дарада бірдей емес. Шартты рефлекстер

қалыптасу үшін міндетті түрде шартты тітіркендіргіш пен шартсыз

тітіркендіргіш үйлесімі қажет.

Итте шартты рефлекстердің түзілуін И.П. Павлов зерттеді. Ол

жарықты қосып немесе қоңырауды басып және сол уақытта итке тамақ

берген. Ол дыбыс (қоңырау) немесе көру (жарық) сигналдың біреуін

қолданған. Бұл тәжірибеде шартсыз тітіркендіргіш тамақ болған.

Тамақты көргенде, иісін сезгенде, дәмін көргенде жануарда сілекей

бөлінген. Шартсыз тамаққа сілекей бөлу рефлексінің орталығы

сопақша мида болған. Жұмысшы мүше сілекей безі болған. Шартты

тітіркендіргіш жарық немесе қоңырау болды. Шартты және шартсыз

тітіркендіргіш үйлесімін бірнеше рет қайталаған соң итте тамақ

болмаса да жарыққа және қоңырауға сілекей бөліне бастаған. Демек,

итте жарыққа немесе қоңырауға шартты сілекей бөлу рефлексі пайда

болды. Шартты рефлекстердің маңызы зор. Олар жануарларға мінез-

құлық генетикалық бағдарламасын түзетуге және қоршаған ортаның

өзгермелі жағдайына бейімделуге көмектеседі. Ағзада шартты

рефлекстер неғұрлым оңай қалыптасса, қоршаған орта жағдайы

өзгерген кезде тірі қалу мүмкіндігі соғұрлым жоғары болады.

Шартты рефлекстер шартсыз бекітілмесе ол ұзақ уақытқа сақтала

бермейді. Шартты рефлекс біртіндеп жойылып кетпеу үшін оны шарт-

сыз тітіркендіргішпен бекітіп отыру керек.

Шартты және шартсыз рефлекстің салыстырмалы сипаттамасы

кестеде берілген.

Listen and do.

Listen to Sophy and Joe talkingabout animals.

Choose the correct answer.

Octopuses canremember people’s names/ faces.

Octopuses can/can’t change colour.

Elephants can/ can’t understand humand language.

Dogs can anderstand a lot of vocabulary / grammar

Слайд

Аудио-

видео

материалда

р

Bilimland.k

z

Сергіту сәті

2 минут

Тренинг « Picture on your back»

Алма,

жүрек

113

Аяқталуы

Сабақты бекіту

10 минут

Синтез

Өзін-өзі

бағалау

Бағалау

5 минут

Кері байланыс

5 минут

Бағалау

«Бас бармақ» әдісімен

Төменде көрсетілген сұрақтардың бір дұрыс жауабын таңдаңыз.

1. Нәтижесі қозу үдерісінің әлсіреуі немесе тіптен басылып қалуы

болып табылатын белсенді жүйкелік үдеріс:

А) ойлау В) тежелу

С) эйфория Д) ақылмен істелген әрекет

2. Тірі ағзаның қалыпты жағдайында түрлі өзгерістер, яғни белгілі бір

реакциялар, жиі жағдайда қозуды туындататын фактор:

А) тежелу В) тітіркендіргіш

С) рефлекс Д) ақылмен істелген әрекет

3. Шартты рефлекс жасалған кездегі шартты тітіркендіргіштің міндеті

________.

А) шартсыздан кейін 2 сағаттан соң әсер ету

В) шартсыздан кейін бірден кезектесу

С) шартсыздың алдында болу

Д) біртіндеп әлсіреу

4. Адамның бағдаршамның жасыл түсіне реакциясы қандай рефлекс?

А)Туа біткен В)Жүре пайда болған

С)Шартсыз Д)Тұқым қуалаған

5. Шартты рефлекстің оны шартсыз тітіркендіргішпен күшейтпегенде

өшуі бұл – ________.

А)шартсыз тежелу В)шартты тежелу

С)саналы іс әрекет Д)саналы әрекет

1 В 2 В 3 В 4 В 5 В

Слайд

Қосымша ақпарат

Саралау – Сіз қосымша Көмек көрсету-

ді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті

жоғары оқушыларға тапсырманы

күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау - Оқушылардың

үйренгенін тексеруді қалай

жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік және еңбекті

Қорғау ережелері

АКТ-мен байланыс

Құндылықтардағы байланыс

114

Рефлексия

Сабақ / оқу мақсаттары шынайыма?

Бүгін оқушылар не білді?

Сыныптағы ахуал

Қандай болды?

Мен жоспарлаған

Саралау шаралары тиімді болды ма?

Мен берілген

Уақыт ішінде үлгердімбе? Мен өз

жоспарыма қандай түзетулер енгіздім

және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес

Келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды

Жетілдіруге көмектесетін не білдім?

ЕРТЕГІ ӘЛЕМІНДЕ

Кожина А.Б.

№43 «Гүлдәурен» ББ, тәрбиеші

Мақсаты: Жыл бойы өткенді пысықтау, жыл

бойы өтілген тақырыптарды қайталау. Балаларға

ертегі желісі арқылы ойлау қабілетін дамыту.

Отансүйгіштікке, еңбекқорлыққа, мейірімділікке,

достыққа тәрбиелеу. Өз бетімен жұмыс жасай

білуге төселдіріп, шығармашылық ой өрісін

дамыту.

Ұйымдастырылуы: Балалар көңіл күйлерің қа-

лай, жақсы ма? Менің де көңіл күйім өте жақсы.

Ал енді келген қонақтарымызға шаттық пен

мейрамға толы жылуымызды тарту етейік.

Амандасу үлкенге,

Тәрбиенің басы гой.

Ал, қанекей бәріміз,

Сәлем дейік үлкенге!

Тәрбиеші: Балалар, мен сендерге жұмбақ

жасырғым келіп тұр?

Күн ұзарып қар еріп,

Су сайларға толады

Бұл қай кезде болады?

Балалар: Жұмбақтың шешуі: Көктем

Тәрбиеші:

Балалар, қазір жылдың қай мезгілі? Олардың

табиғи өзгерістері қандай?

Неше жыл мезгілі бар?

Балалар: Көктем, жаз, қыс, күз. Қыста күн аяз,

Көктемде күн жылынады, күзде салқындайды,

жазда күн ыстық болады.

Тәрбиеші: Дұрыс айтасыңдар, көктем айларын

айтайықшы?

Балалар: Наурыз, сәуір, мамыр.

Тәрбиеші: Дұрыс айтасыңдар! Балалар, сендер

кішкентай кездеріңізден бастап көптеген ертегі-

лерді ата-аналарыңнан, апайларыңнан естіп

келесіңдер.

Балалар: «Шалқан,» «қызыл телпек», «түлкі мен

ешкі», «қарылғаш пен дәуіт».

Тәрбиеші: Жарайсындар! Балалар (осы кезде

ішке қарылғаш ұшып кіреді)

Балалар бізге кім ұшып келді?

Балалар: Қарылғаш

Тәрбиеші: Қош келдің қарылғаш біздің саған

қандай көмегіміз керек?

Қарылғаш: Менің балапандарымды жылан

жемекші маған көмектесесіңдер ме?

Тәрбиеші: Балалар көмектесеміз бе? Жарайды

олай болса қарғадан көмек сұрайық.

Балалар: Қарға–қарға, қарылғаштың балапан-

дарын жылан жемекші сенің көмегің қажет

Қарға: Балапандарыңды құтқарсын десең менің

тапсырмамды орында, сонда мен сенің

балапандарыңды құтқаруға барамын.

Қарға тапсырмасын орындайды

115

Тәрбиеші: Кәнеки, балалар, қарғаға көмектесеміз

бе?

1- «Суреттегі жануардың атауын тап»

Балаларға арнайы дайындалған көрнекілік

суреттер беріледі, балалар суреттердің атауларын

жазып, сөздерге дыбыстық талдау жасайды.

Балалар: 4- дыбыс, 2-буын бар.

Тәрбиеші: Қоян сөзіне дыбыстық талдау

жасайық - Қ-Дауыссыз, О-дауысты, Я-дауысты,

Н-дауыссыз.

Қандай түспен белгілейміз-қ—көк, о-қызыл, я-

қызыл, н- көк.

Тәрбиеші: Қоян сөзіне сөйлем құрау.

Мысалы: Қоян ытқып-ытқып секіреді.

Қарға: Менің тапсырмамды дұрыс орындадың-

дар, мен сенің балапандарыңа көмектесер едім

мені қонаққа бүркіт шақырып қойып еді.

Қарылғаш шыр-шыр етіп көкекке барады.

Қарылғаш: көкектен көмек сұрайды

Қарылғаш: Көкек – көкек менің балапандарымды

жауыз жылан жемекші маған көмектесші.

Көкек: Менің тапсырмамды орындасан мен саған

көмектесемін.

Тәрбиеші: Балалар, көкектің тапсырмасын

орындаймыз ба?

2- Балалардың гүлге қонған көкектің

тапсырмасын орындау

1. Сандарды тура, кері санау.

2. Дискідегі резинадан пішіндер жасау.

3. Санамақ,

4 Логикалық сұрақ.,

5 - Корзинамен қосу мен азайту амалдарын

қолдану.

Тәрбиеші: Жарайсындар, көкектің тапсырмасын

орындадыңдар.

Көкек: Қарылғаш мен саған көмектесер едім

бірақ бүгін үйленгелі жатырмын.

Қарлығаш: шыр–шыр етіп ұша жөнеледі. Енді

кімнен көмек сұрасам екен деп ұшып жүргенде

алдынан дәуіт шығады.

Дәуіт: Қарылғаш, сен неге шыр–шыр етіп

жылайсың.

Қарылғаш: менің балапандарымды жауыз жылан

жемекші, қалай құтқарарымды білмей жүрмін.

Дәуіт: Олай болса менің тапсырмамды

орындасаң мен сенің балапандарыңды жауыз

жыланнан құтқарамын .

Тәрбиеші: Балалар қарылғашқа көмектесіп

жіберейік.

3- тапсырма - Мақал – мәтелді жалғастыр.

Балалы үй базар, Білім инемен-құдық қазғандай.

Отан үшін отқа түс..күймейсін, Оқу білім

бұлағы, білім өмір шырағы.

Сөзжұмбақ-Басы-тарақ, құйрығы орақ. Аспанда

алып доп, Жарқырайды жарық боп. (Күн) Оқу

түбі-тоқу. (әтеш).

Дәуіт: Қарылғаш сен менің тапсырмамды

орындадың. Мені қанатыңа отырғыз, тез жеткіз

жауыз жыланның көзін құртайық.

Сөйтіп қарылғаш пен дәуіт ұяға ұшып келеді.

Жауыз жылан балапандарды жеуге жақындап

қалаған екен, сәл кешіксе балапандарды жылан

жемекші еді.

Дәуіт жыланнан балапандарды жіберуін

сұрайды, бірақ жылан құлақ аспайды.

Тәрбиеші: Балалар қарылғаштың балапандарын

қалай құтқарсақ болады. Кәне, балалар, жыланға

жылы-жылы сөздер айтып көрсек қалай болады.

Балалар: Жылан сен ақылдысың, мейрімдісің,

әдемісің, әдепті де үлгілі доссың, сен өте

жақсысын.

Жылан: Қателігін түсініп қарылғаштан кешірім

сұрап, үшеуі айнымастай дос болады.

Тәрбиеші: Балалар, жарайсыңдар, сендер бүгін

қарылғашқа балапандарын құтқаруға және жы-

ланға жылы сөздер айтып оны достыққа шақыр-

дыңдар, тапсырмаларын орындауға көмектестің-

дер, әрі өз білімдеріңді сынап көрдіңдер. Олай

болса достығымыз берік болсын деген мақсатпен

шеберханамызға барып достық ағашын безенді-

рейік, көктем мезгілінде ағаштар не істейді?

Балалар: Ағаштар бүршік жарып, жапырақ өседі,

гүлдейді.

Балалар: Шеберханаға барып бірігіп достық

ағашын безендіреді. Қағазды жырту тәсілімен

жапсырамыз.

116

Тәрбиеші: Міне, балалар, біз бір-бірімізге деген

достығымызды ағаштарды безендіру арқылы біл-

дірдік. Жарайсыңдар, бүгін біз кімге

көмектестік?

Қандай тапсырмаларды орындадық?

Жыланды қандай сөздермен достыққа шақырдық?

Қортындылау: Балалар, сендер сөздерге дыбыс-

тық талдау жасай алдыңдар. Сандарды тура және

кері санай білдіңдер. Мақал - мәтелді, жұмбақты

да шештіңдер. Қарылғашқа тапсырмаларын

орындауға көмектестіңдер. Жыланға жылы сөз-

дер айтып достыққа шақырдыңдар. Белсенділік

танытқан балаларды бағалау, мадақтау.

ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ

Кунакбаева А.Б.,

Воспитатель ДО №2 «Булбул» г.Актобе

Цель: Воспитание у детей осознанного

отношения к своему здоровью.

Задачи:

1. Формировать у детей 6-7 лет стремления к

здоровому образу жизни;

2. Формировать у детей осознанное отношение к

необходимости употреблять в пищу полезные

продукты;

3. Закрепить знания детей о культурно

гигиенических навыках, способствующих

здоровому образу жизни;

4. Воспитать любовь к спорту.

Предварительная работа:

Беседа «Полезные продукты», «Чистота – залог

здоровья», «Спорт – это здоровье», Чтение К.И.

Чуковского «Мойдодыр». Презентация

«Универсиада 2017».

1.Оздоровительная минутка:

(дети сидят на коврике) в природе есть солнце,

оно всем светит и всех любит и греет. Давайте

сотворим солнце в себе. Закройте глаза и

положите руку на сердечко. Представьте в своем

сердце маленькое солнце. Мысленно направляем

к ней лучик, который несет любовь. Звездочка

увеличилась. Направляем к ней лучик, который

несет мир. Звездочка опять увеличилась.

Направляем к ней лучики с добром, с

нежностью, с лаской, с теплом, с радостью, со

здоровьем. Теперь звездочка становиться

большой, как солнце. Оно несет тепло всем-

всем-всем (руки в стороны перед собой).

Давайте поздороваемся душой и сердцем (дети

здороваются).

А что означает слово «здравствуйте»? (ответы

детей)

Правильно, здравствуйте - это значит, здоровья

желаю.

А сейчас я хочу рассказать вам старую легенду:

давным-давно на горе Олимп жили Боги.

Стало им скучно, и решили они создать

человека. Стали думать каким должен быть

человек. Один из Богов (Данил) сказал: «Человек

должен быть сильным.»

Второй (Герман) «Человек должен быть

умным».

Третий: (Кирилл) «Человек должен быть

здоровым».

Четвертый: (Влад) «Если все это будет у

человека, он будет подобен нам».

(встают в круг и обсуждают)

И решили они спрятать главное, что есть у

человека - здоровье. Стали думать, решать, куда

бы его спрятать?

Одни предлагали спрятать здоровье глубоко в

море, другие - высоко в горы. А один из богов

предложил

(Влад): «Здоровье надо спрятать в самого

человека!»

Так и живет человек с давних времен, пытаясь

найти свое здоровье, да вот не каждый может

найти - этот бесценный дар Богов.

Значит, здоровье - оказывается, спрятано и во

мне, и в тебе, и в каждом из нас.

Здоровье человека во многом зависит от него са-

мого. Некоторые люди заботятся о своём здоро-

вье, стараясь сохранить этот бесценный дар бо-

гов. Каждый день они «строят» сами себя. Стре-

мятся к тому, чтобы стать сильнее, крепче, ум-

нее, добрее. Другие бездумно тратят здоровье,

разрушая себя.

На слайде картинка «Ах-Ох»

- Охарактеризуйте здорового человека (сильный,

умный, стройный, счастливый, ловкий, ра-дост-

ный, аккуратный, у него красивая фигура, бело-

зубая улыбка, блестящие глаза, лёгкая походка).

- Охарактеризуйте больного человека (ленивый,

мрачный, грустный, злой).

- Ребята, кто помогает выздороветь больному

человеку?

Он под еревом сидит

Приходи к нему лечится

И корова, и волчица

И жучок, и червячок,

И медведица!

Всех излечит, исцелит

Добрый доктор…(Айболит)

117

2. Под музыку появляется Айболит.

Айб: Здравствуйте ребята вы все здоровенькие?

вы чистенькие? Сейчас проверим.

Я пришел к вам не с пустыми руками, у меня мой

волшебный сундучок.

Восп: Крепко сундучок закрыт …

Что ж такое в нём в нём лежит?

Айб:В чемоданчике лежит мешочек, а мешочек

непростой, а витаминный.

Игра «Витаминный мешочек» (на ощупь).

Ребенок должен сказать полезно это или нет.

(муляжи овощей, фруктов, витамины, конфеты -

яблоко, морковь, лимон, лук, картошка, помидор,

перец, чипсы, чупа – чупс, конфеты, шоколад,)

полезные продукты содержат витамины, а какие

витамины нам расскажут наши девочки.

Ангелина Т.: «А»

Рассказывает: А содержится витамин «А» в

оранжевых и красных овощах и фруктах. Это

морковь, тыква, яблоко, болгарский перец. А еще

этот витамин есть в рыбе, яйцах, в сливочном

масле, в петрушке.

Таня: «В»

Рассказывает: Витамин В помогает сердцу,

чтобы оно хорошо работало. А есть он в черном

хлебе, мясе курицы, геркулесе, молоке, орехах,

горохе.

София Б «С»

Рассказывает: Лимон, апельсин, шиповник, ман-

дарин, смородина, клубника содержит витамин

«С». А еще есть в капусте, редисе, луке.

Милана З. «Д»

Рассказывает: Он укрепляет кости. А есть он в

рыбьем жире, яйцах, молоке. А еще витамина Д

много у солнышка и оно щедро делится с нами

витамином Д.

- Ребята есть ли такие блюда, в которых очень

много витаминов? (борщ, рагу, икра

баклажанная, кабачковая)

Напитки? (морс, компот)

Давайте и мы приготовим витаминный напиток-

компот:

Физ минутка «Варим компот» с Айболитом

Будем мы варить компот (Маршировать на

месте).

Фруктов нужно много- вот (Показать руками -

"много").

Будем яблоки крошить,

Грушу будем мы рубить,

Отожмем лимонный сок,

Слив положим и песок. (Имитировать, как кро-

шат, рубят, отжимают, кладут, насыпают

сахарный песок).

Варим, варим мы компот. (Повернуться вокруг

себя).

Угостим честной народ. (Наклониться вперёд и

развести руки в стороны).

3. Айболит:

Компот сварили,

А ротики помыть забыли.

Для здоровья важна чистота

Гигиена – всегда нам нужна

Восп: Я думаю, что Следующий Волшебный

предмет поможет нам рассказать, какие предме-

ты гигиены нужны для разных частей тела. А вот

и он волшебный Кубик здоровья.

На кубике изображения: рука, волосы, ногти,

зубы и уши, лицо.

Дети стоят в кругу, на ком музыка остана-

вливается, ребенок кидает кубик и рассказывает

о том как и чем нужно ухаживать за частями

тела. (слайд – предметы гигиены)

4. Странная книжка, она дает советы по

здоровью, а секреты не раскрывает. Давайте

попробуем их разгадать. (Читает воспитатель)

Айболит: Слов. игра «Я начну, а ты продолжи»

- Люди с самого рожденья жить не могут без ….

(движенья)

- Мы чистим зубы дважды в день, и это делать

нам не …. (лень)

- Утром рано просыпайся, хорошенько…

(умывайся)

- Чтоб здоровым, сильным быть

со спортом мы должны …. (дружить)

- Чтоб здоровым, чистым быть

нужно руки с мылом …. (мыть)

- Защититься от ангины

нам помогут …. (витамины)

Каждый день у нас, ребятки,

Начинается с …..(Зарядки)

Солнце воздух и вода наши лушие…(друзья)

- Не болеет только тот,

кто здоров и любит …. (спорт)

Воспитатель:

Спорт – это жизнь. Это легкость движенья.

Спорт вызывает у всех уваженье.

Спорт продвигает всех вверх и вперед.

Бодрость, здоровье он всем придает.

Все, кто активен и кто не ленится,

Могут со спортом легко подружиться.

Ребята, мы ежедневно слышим знакомые слова

«физкультура», «спорт». Как вы думаете, в чем

отличие этих двух понятий?

Дети. Физкультурой может заниматься каждый, а

спортом нет.

Воспитатель. Правильно, ребята. Физкультурой

может заниматься и маленький, и большой.

Спортом занимаются самые сильные, крепкие и

здоровые. Но каждый физкуль-турник мечтает

стать спортсменом.

Воспитатель. Знаете ли вы, ребята, как называют

ся самые главные соревнования у спортсменов

всего мира?

118

Дети. Главные соревнования у спортсменов на-

зываются Олимпийские игры. Каждый спортс-

мен мечтает выступить и победить в них.

Воспитатель. А что же такое – Олимпиада?

Дети. Олимпиада - это всемирные соревно-вания

в различных видах спорта.

Девиз Олимпийского движения «Быстрее, выше,

сильнее!» и эмблему Олимпиады – пять перепле-

тенных колец.

Воспитатель. Ребята, что означают кольца на

олимпийском флаге?

Ребенок. Это знак единства и дружбы спортсме-

нов пяти континентов. Голубое кольцо символи-

зирует Европу, желтое – Азию, черное – Африку,

зеленое – Австралию, красное – Америку.

Для спортсмена медаль – самая главная награда в

жизни. За каждой из них, будь то золотая,

серебряная или бронзовая, - тяжелый труд ежед-

невных многочисленных тренировок; упорство,

сила воли, трудолюбие…

Вот и у нас в Казахстане в этом году

проводилась универсиада.

Рассказ по слайду.

Символ: сокол – сункар.

Девиз: расправь крылья.

11 золотых медалей, 8 серебряных, 7 бронзовых.

Казах танцы заняли 2 место.

Чтобы стать спортсменом и поехать на Универ-

сиаду нужно заниматься спортом, делать заряд-

ку, закаливаться, воспитывать силу воли и т. п.

Молодцы, ребята, я верю, что из вас вырастут

настоящие спортсмены!

Физкультминутка:

Мы на плечи руки ставим

Начинаем их вращать,

Так осанку мы исправим

Раз, два, три, четыре, пять.

Руки ставим перед грудью

В стороны разводим

Мы зарядку делать будем

При любой погоде.

Руку правую поднимем,

А другую вниз опустим,

Мы меняем их местами

Плавно двигаем руками.

А теперь давайте вместе

Пошагаем все на месте!

Дидактическая игра «Летние и Зимние виды

спорта»

2 участника: 1 собирает вокруг солнца летние

виды спорта, вокруг снежинки зимние виды

спорта.

Заключительная часть

Давайте посмотрим, что же в коробочке. «Клубок

ЗДОРОВЬЯ». Ребята, сейчас каждый из вас будет

браться за ниточку и говорить пословицы о

здоровье

(Игра «ЗАМКНУТАЯ НИТЬ»)

У нас получился замкнутый круг здоровья. Если

мы не будем выполнять все правила, то наша

нить оборвётся, и мы заболеем. Так давайте

беречь наше здоровье. Здоровье - самая главная

ценность человеческой жизни.

Айболит:

- А ещё у нас в сундучке лежат подарки

- На прощание скажу.

Чтоб расти и закаляться

Надо спортом заниматься.

Витамины с грядки есть,

Чтобы вовсе не болеть.

Это главная еда –

Угощайся детвора!

Воспитатель дарит детям витамины

Зз ДЫБЫСЫ ЖӘНЕ ӘРПІ

Көшербаева Н.

Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектеп мектепалды даярлық класының мұғалімі

Мақсаты: Балаларға З дыбысы мен әрпін таныстыру, талдау жасауға үйрету; сурет бойынша сөйлем

құрау арқылы байланыстырып сөйлеуге үйрету. Жазуға қолдарын жаттықтыру. Тіл байлығын, ой

өрісін, есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Білімділік: Дыбыстық талдау жасауға үйрету. Көркем жазу дағдыларын қалыптастыру.

Тәрбиелік: Шапшаңдылыққа, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: Кеспе әріптер, суреттер, текшелер.

119

Әрекет кезеңдері Педагогтың іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық

қозғаушы

І.Ұйымдастыру

кезеңі

Амансың ба, көк аспан!

Амансың ба, алтын күн!

Амансың ба, достарым!

Амансың ба, ұстазым!

Бір бірлерінің қолын ұстау, жылу

сезімдерін білдіру

Іздене

ұйымдастыру

ІІ. Негізгі бөлім

Балалар біз сауат ашудан не өтеміз?

Әріп пен дыбысты қалай айырамыз?

Дыбыс нешеге бөлінеді?

Қандай дыбыстар?

Оларды қандай түспен белгілейміз?

Жазамыз, оқимыз, әріптерді өтеміз

Әріптерді оқимыз, көреміз, жазамыз

Дыбысты естиміз. Дыбыс 2 ге бөлінеді.

Дауысты және дауыссыз дыбыстар.

Дыбыстарды қызыл, көк түспен

белгілейміз.

ІІІ. Жаңа сабақ

І.Жұмбақ шешу:

ІІ.Дыбыстық

талдау жасау.

ІІІ. Дәптермен

жұмыс

ІV. Жазу жұмысы

V. Сергіту сәті

VІ. Сөйлем

құрастыру

VІІ. Сөзжұмбақ

шешу.

Ләззатта бар,

Жанатта жоқ,

Азатта бар,

Қанатта жоқ.

Ұшады қанатсыз,

Зырлайды аяқсыз.

Қане, балалар, З дыбысына сөз ойлап

айтайық.

З әрпі сөздің басында, ортасында,

соңында кездеседі.

Зымыран сөзін талдап, шапалақтап ұру

арқылы буынға бөлу.

Жүзік, зымыран, жұлдыз сөздеріне тал-

дау жасау. Дәптердегі сөздерді оқыту.

Дәптерде берілген З әрпін баспа түрінде

жазу.

Қане, балалар, тұрамыз,

Бойымызды жазамыз.

Балықтарға ұқсап біз,

Жүзіп - жүзіп аламыз.

Сызба бойынша сөйлем құрастыру

Қарбыз, асық, зымыран суреттерін алып

басқа әріптермен жұмбақ шешу.

(З әрпі)

(Зымыран)

Зымыран, зырылдауық, жүзім, жүз, жаз,

қаз, жұлдыз, терезе, қазан т.б.

Зы-мы-ран

Талдау жасайды.

Буындап оқу.

Ауада жазу, дәптерге жазу

Әндетіп, қимылмен көрсету.

Атам қарбыз өсірді. Қарбыз бақшада

өседі.

Шешуі: Қаз

Қаз үй құстарына жатады.

Рефлексивті

түзету.

Қорытынды

Бағалау

Тақтаға әріптер тізбегі жазылған плакат

ілінеді.

Осы әріптерді ретімен қосу арқылы

бірнеше сөз құрату. Балалар, бүгін біз

қандай әріппен таныстық? Дауысты ма,

дауыссыз ба?

Сабаққа жақсы қатысқан балаларды

мадақтау

Қо-й, с-и-ы-р, б-ұ-з-а-у, қ-а-р-б-ы-з, т-е-

р-е-з-е

З әрпі

Дауыссыз

Күтілетін нәтиже:

Білу керек: З әрпін дауысты дыбыс екенін, көк текшемен белгілейтінін білу;

Игеру керек: З әрпі сөздің басында, ортасында, кездесетін сөздерді атау

БОЛАШАҒЫ ЖАРҚЫН БҮЛДІРШІНБІЗ!

Қуандықова Г.С.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегісі» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балалардың

спорт туралы білімдерін кеңейту, денсаулық

негізі қимыл, спорт екенін балаларға ұғындыру.

Ата–аналардың балабақшаға тығыз байланысын

дұрыс жолға қою, ынтымақтаса жүргізілген жұ-

мыстардың нәтижелі болатындығына көз жет-

кізу. Салауатты қазақстанның ұлағатты ұрпақта-

рын қалыптастыру.

Жүргізуші: Уа, халқым назар аудар денсаулыққа!

Өмірде бақыттысың денің сау да.

120

Денсаулық терең бақыт деген сөзді

Құр айтпаған ұлы Абай данамыз да демекші

жарысқа қатысушыларды ортаға шақырамыз.

Ортаңғы «Үміт» тобы

Ортаңғы «Күншуақ» тобы

Жүргізуші: Қалма жұрттың соңында, Қажет

болса мың атта. Аздық етпес оның да, Жету үшін

мұратқадей отыра бүгінгі сайысымыздың

шартымен таныс болайық. Сайыстың шарты: 1.

«Кедергілер арасымен жүру» 2. «Қаппен секіру»

3. «Жүгір де секір» 4. «Асықты жина»

5. «Шармен ойын» 6. «Шанамен жеткіз»

Жүргізуші:

Құрметті сайыскерлер! Сіздерге сәт сапар!

Сайысымызды бастаймыз.

Өнер қуып отбасы өтер дейміз,

Бір басына өнері жетер дейміз.

Сайысқа келген топтар кезектесіп.

Таныстырып өздерін кетер дейміз - Әр топқа

өзін-өзі таныстыруға кезек береміз.

1. Ортаңғы «Үміт» тобы. Ұраны: Бәріміз біріміз

үшін, біріміз бәріміз үшін!

2.Ортаңғы «Күншуақ» тобы Ұраны: Қырандай

көкте самғаймыз, Сайыстан біз қалмаймыз!

Жүргізуші: Келіңіздер, келіңіздер! Бұл жарысты

көріңіздер. Бізде бәрі жүйріктер, Күш сынасар

алыптардей келе сайысымыздың алғашқы

шартымен таныс болайық.

«Кедергілер арасымен жүру». Шарты: Әр коман-

да кедергілер арасымен жүгіріп өтуі керек. (3-5

минут уақыт беріледі)

Жүргізуші:

Шынықсаң шымыр боларсың,

Өнегелі қырансың. Бұлшық еттер бұлтыңдап,

Жұлдыздай болып жанасыңдей отыра келесі

шартымыз.

«Қаппен секіру» ойыны. Шарты: Әр команда бе-

рілген қапшықтармен секіреді. (3-5 минут уақыт

беріледі)

Жүргізуші: Ұйымшылсың ба, жылдамсың ба,

Әлде былбыр босаңсың ба?-дей отыра келесі

шартымызға кезек береміз.

«Жүгір де секір» ойыны. Шарты: Әр команда екі

қолмен допты төбесіне қойып алып жүгіріп

барады да, допты сонда қалдырып скакалкамен

секіріп қайтады. (3-5 минут уақыт беріледі)

Жүргізуші: Ұшқан құстай қалықтап, Желден оз-

ған жүйріктер. Жарысуға бүгінде, Келіп тұрған

мықтылардей отыра келесі шартымызды бастайық.

4) «Асықтарды жина» ойыны. Шарты: Әр

командаға асық беріледі. Сол асықтарды тез

жинау керек. (3-5 минут уақыт беріледі)

Жүргізуші: Денсаулығың зор болар, Рухың да өр

болар. Сендей шымыр баламен, Ел рухы қорға-

лар!-демекші сайысымыздың келесі шартына

кезек береміз.

5) «Шармен ойын». Шарты: Яғни әр сайыскер

аяғына шарды қыстырып алып, түсіріп алмай

келесі балаға жеткізу.

Жүргізуші: Намысыңды бермегін, Құлашыңды

сермегін. Сал өлеңге «Өркеннің» Жарқылдаған

өркенім!-дегендей намысты қолдан бермей сайы-

сымыздың келесі шартымен таныс болайық.

6) «Шанамен жеткіз» ойыны. Шарты: Әр коман-

даның капитанына обруч беріледі. Осы обручты

пайдаланып ол команда мүшеле-рінің әрқайсы-

сын бір шеттен екінші шетке жеткізеді.

Жүргізуші: Біреу озса сайыста, Біреу артта қала-

ды. Бұл сайыстан ренжімей, Тараса бізге жара-

дыдемекші сайысымыздың шарттары бойынша

қорытынды шығарып, жеңімпазды анықтап, та-

разылау кезегін әділ-қазылар алқасына береміз.

Ән: «Досым кел, билейік»

Жүргізуші: Жарқын шаттық заман болсын!

Елбасымыз аман болсын! Сыйластық пен бірлік

болып! Әрқашанда орта толсын!-деп тілек тілей

отыра, бүгінгі жүлделеріңіз құтты болсын! Отба-

сыларыңызда тек қуаныш, бақыт болсын дейміз.

Әдемі тілектермен бүгінгі сайысымызды қоры-

тындылаймыз. Құрметті қонақтар, келген-

деріңізге көп-көп рахмет! Сау болыңыздар!

КҮЗГІ ОРМАН ҒАЖАЙЫП

Кубаева Қ.А.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегі» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Балалардың сөздік қорын байыту, жануарларды атау, жыл мезгілін, табиғат өзгерістерін

айта білу, заттың түсін, көлемін ажырату. Жануарлардың іс-қимылын көрсете білу. Дыбыстарды

анық айту. Сурет бойынша әңгімелеу, заттарды біріктіруді білу. Түзу жолмен жүруді және оң-сол

121

аяқпен алма-кезек секіруді қалыптастыру. Әнді тыңдауға және орындауға дамыту. Заттарды

салыстыру (көлемін, ұзындығын, биіктігін), мына ұғымдарды ажырату (жоғары-төмен, алыс-

жақын),сөздердің мағынасын білу (көп, біреу, ешқандай).

Алдын ала жұмыс: Жыл мезгілі туралы әңгімелесу, суреттер қарау, тақпақ оқу, санамақ айту,

серуенде бақылау өткізу. (жануарлар –ойыншық, атрибуттар, дыбыстар)

Әрекет

кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивация-

лық қозғаушы

Балалар қатармен кіреді.

Шеңбер бойымен жүргізу.

Арайлап таң атты

Алтын сәуле таратты

Жарқырайды күніміз

Жайнай түсті даламыз

Тосын сый: кірпі келеді, орманға шақырады.

Балалар кіреді.

Шеңберге тұрып орындайды.

Қонақты келген қуанып қарсы алады.

Ұйымдас-

тыру-іздену

Әңгімелеу, жерде жапырақтар.

Сұрақтар

- Балалар, қазір қай жыл мезгілі?

- Бұл кез өте керемет. Күн суық болса да, жел

суық үрлесе де, күн шуағын аз шашып бұлт-

тың арасына тығылса да, жаңбыр көп жауса да,

ағаштар мен шөптер әсем түске боялады-

олардың жапырақтары өзгереді.

-Қараңдаршы суретте жапырақтар қандай

түсті?

-Міне жел үрледі.

Ойын «Тербеледі ағаштар»

-Ой, балалар, қараңдаршы қаншама

жапырақтар ұшыпты.

Тапсырма «Дұрыс тап» - апай жасыл жапырақ-

тар жинайды, ұлдар-сары, қыздар-қызыл.

Дыбыс естіледі (кірпі-ойыншық).

- Таныдыңыз ба? Бұл не?

– Ол тек ұйқыдан оянған, қалай жуыну керек?

Жаттығу «Мөлдір мөлдір су»

- Ол қалай дыбыстайды?

– Кірпі сендермен танысқысы келеді. Кірпі

бізді достарымен мекендейтін орманға

шақырады. Барамыз ба?

Ол үшін бір-бірімізден қалмай, шуламай

көпірмен және тастан тасқа секіріп жүруіміз

керек, келістік пе?

Ойын «Тастан тасқа»

- Міне, өттік. Тыныш, тыңдайық

- Бұл не дыбыс? Қамыс шулап тұр желге ш-ш-

ш деп.

- Шалшықта отырған не?

– Бақа қалай дыбыстайды? Түсі қандай?

– Жарайсыңдар, орманға да жеттік. Ағаштар

қандай-биік пе аласа ма? Ал шөптер?

- Ой, шөптің арасында не тығылған?

– Ол қалай дыбыстайды?

Балалар зейін қойып тыңдайды.

Сұрақтарға толық жауап береді.

Балалар суретті тамашалайды.

Балалар ойынды ойнайды.

Тапсырманы дұрыс орындайды.

-Кірпі .

Балалар жаттығуды орындайды

– УФ-УФ-УФ.

Балалар кедергілерден өтеді.

Ойынды ойнайды.

Ш-Ш-Ш.

-Бақа

-Бақ-бақ,түсі жасыл.

Ағаштар-биік,шөптер-аласа.

-Қоңыз

-жжжж

-Аю .

Балалар ойын ойнады.

–қоян, құлағы ұзын, құйрығы қысқа.

Сәбіз, орамжапырақ

-қасқыр

– біреу – көп.

Түлкі .

-Алмалар.

122

- Ал мына ағаштың түбіне тығылған не?

Ойын «Ормандағы аюдың»

- Бәрінен қорқақ не? Қоянның құлағы қандай?

Ал құйрығы? Ол нені жақсы көреді?

Дыбыс естіледі (қасқыр ұлыйды)

Балалар, бұл қай жануар ұлыған?

–Қасқыр нешеу? Ал біз?

Жұмбақ «Өзі қу, жүрген жері шу»

- Керемет, балалар, бізге кірпі сыйлық

дайындаған екен бірақ шашып алған. Бұл не

балалар? Дұрыс ендеше біз кірпіге құрастырып

берейік алмаларын.

Балалар жұмысы –алма құрастыру.

Ән «Бізге күз не береді?»

Балалар құрастырады.

Әнді көңілді орындайды

Рефлексивті-

түзетушілік

Қ.О. «Алма кетті домалап».

Сұрақтар

–Біз қайда бардық?

- Бізге жолды не көрсетті?

- Қандай жануарларды кездестірдік?

Қонақпен қоштасу.

Мадақтау.

Топқа оралу.

Ойынды ойнайды.

Сұрақтарға жауап береді.

Қонақпен қоштасты.

Қуанады күлімсірейді.

Топқа оралды.

Күтілетін нәтиже:

Білу: жыл мезгілінің өзгерістерін.

Игеру: жануарларды атауды, салыстыруды,

Меңгеру: тату болуды, тәртіпті жүруді.

КЕРІ ИТЕРУШІ КҮШ

Кудайбергенова А.Н.

Ырғыз ауданы Қарасай НОМ-нің физика пәні мұғалімі

Тақырыбы: Кері итеруші күш

Мақсаты: Тәжірибелер арқылы Архимед күші туралы ұғым қалыптастыру. Оқушыларды өз

бетімен ғылыми ой қорытындыларын жасай алуға жетелеу. Есеп шығаруда Архимед

заңын қолдана алуға бағыттау.

Күтілетін

нәтиже:

Тәжірибелер орындап Архимед заңы туралы білімдерін арттырады. Есеп шығаруда

Архимед заңын қолдана алады.Алған білімдерін күнделікті өмірде қолдана алады.

Түйінді

идеялар:

Оқушылар іс-әрекеттері арқылы ізденімпаздыққа жетеді. Оқушылар тақырыпты

түсіну деңгейін анықтайды, түсінік деңгейін ескере отырып шешім қабылдайды.

Уақыты Сабақтағы іс-әрекет Бағалау Ресурстар

Кіріспе

бөлімі

1 Амандасу (оқушыларды жылы жүзбен қарсы алу).

Психологиялық жағымды ахуал қалыптастыру

«Мен қандаймын» тренингі оқушылар үш тілде өздерін

таныстырады.

123

Жаңа

материалдар

дың

таныстырыл

ымы

2.Ақпарат жинау « Бинго» ойыны

3.«Potato» ойыны / 1 potato 2 potato 3 potato 4 5 potato 6

potato 7 potato more қай оқушыға түссе, сол оқушы

физикалық шаманы үш тілде атауын атайды. / күш-сила-

force/

4.«Ой қозғау» Тәжірибе:

Допты суға батырып, қолды қоя бергеннен кейін, доп

қайтадан су бетіне шығады.

Мұғалім: доп неге су бетіне ытқып шығады?

Жауап: өйткені допқа күш әсер етті.

Мұғалім: жауап дұрыс, допты судан ығыстырып шығатын

күш әсер етті. Бұл күшті біз ығыстырушы күш деп атаймыз.

5. Аңызға саяхат. «Білгім келеді?»

6. Электронды оқулық / Архимед заңын көрсету/

Жарайсы

ңдар!

Үш

шапалақ

Ашық

журнал

Үш

шапалақ

Басбарма

қ

.

Физика

және

Астрономи

я, 2018ж.

Әдістемелі

к құрал,

Есептер

жинағы

Электронд

ы оқулық

АКТ

Тәжірибелі

к құралдар

Жаңа

материалдың

қолданылуы

7. «Ойлан, бірік, бөліс» Архимед заңын тәжірибе жүзінде

зерделеу

Сабақты

қорытынды

лау

Үйге

тапсырма

8.Кері байланыс: «Бес жолды өлең» әдісі

Не сәтті өтті?

Не сәтсіз өтті?

Нені дамыта

аласыз?

Нені өзгер-

ткіңіз келеді?

124

3 Х 10 М. ЖҮГІРУДІ ЖЕТІЛДІРУ.

БІР ОРЫННАН ҰЗЫНДЫҚҚА СЕКІРУДІ ҮЙРЕТУ

Кузембаев Ж.Н.

Ақтөбе қаласы № 33 қазақ орта жалпы білім беру мектебінің дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың жылдамдық, күштілік қабілеттерін дамыту

Сабақ міндеттері: 1. Білім беру. Б.О. Ұ.С әдісін үйрету

2. Дамыту. Шапшаңдық,ептілік қабілеттерін дамыту

3. Тәрбиелеу. Дене бітімінің дұрыс қалыптасуына, шымыр болуға тәрбиелеу

Оқыту әдісі: Жекелей-топтық

Сабақтың түрі: Практикалық

Өтетін орны: Спорт зал

Өткізілетін класы: 5-класс

Керекті құрал-жабдықтар: ысқырғыш, секундомер, кедергілер, бор

Сабақ

бөлімі

Сабақтың мазмұны Жүктеме

мөлшері

Әдістемелік және ұйымдастырушы-

лық нұсқау

1.Кіріспе дайындық 13 минут

Сапқа тұрғызу, Кезекші рапорт беру,

Сәлемдесу, Сабақ тақырыбын хабарлау,

Саптық жаттығулар орындау

Бағыттаушы соңынан алға бас,

спорттық жүріспен алаңды айнала жүгіру,

бағытты өзгертіп жүгіру,

кедергілер арқылы жүгіру,

белгі бойынша жүгіру,

терең дем алып, дем шығару,

қол жоғарыда аяқтың ұшымен жүру,

қол желкеде өкшемен жүру,

қолды алдыға созып жартылай отырып

жүру,

қол тізеде толық отырып жүру,

Алаңның ортасынан екі қатар сапқа тұру,

оң қапталмен тіркеме адымен жүгіру,

сол қапталмен тіркеме адымен жүгіру,

аяқты алға қайшылап жүгіру,

аяқты артқа қайшылап жүгіру,

тізені жоғары көтеріп жүгіру,

аяқты тізеден артқа сермеп жүгіру,

артпен жүгіру,

оң аяқпен секіру,

сол аяқпен секіру,

қос аяқпен секіру,

«Бақаша» жүгіру, дем алу.

3ʹ

20ʹʹ

1ʺ

30ʺ

1ʹ

30ʺ

30ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

20ʺ

30ʺ

30ʺ

30ʺ

30ʺ

30ʺ

спорттық киімдеріне көңіл бөлу,

оқушыларды түгендеу, аяқ алысын

бақылау, арақашықтық сақтау,

қол шынтақтан бүгілу,

бір қалыпты,

кері бұрылып жүгіру,

арақашықтықты сақтап,

бір орында тұрып қалу, отыру мұ-

рынмен дем алып, ауызбен шығару,

денені тік ұста

аяқ тізеден бүгілмейді,

дене тіке ұстап

бас жоғары

аяқты ширақ алу,

арақашықтықты сақтап

қол белде аяқты тізеден бүгу,

арақашықтықты сақтау,

қолды иықтан айналдыру,

арақашықтықты сақтап

қол белде аяқты тіке ұстау,

қол желкеде шынтақты ашып

шапшаң қимылдау,

қол артта, өкшені алақ тигізу,

он иықтан артқа қарау,

қолды сызыққа тигізу,

алаң бойымен жүру.

2.негізгі 28 минут

1. 3 х 10 м.жүгіру

Оқушыларды үш топқа бөлу

Ойын ойнау топтарды 3 х 10м. жарыстыру

6ʹ

10 м. жерде тұрған кедер-гілерге қол

тигізу, шапшаң жүгіру.

Жеңімпаз топты анықтау.

2.Бір орыннан ұзындыққа секіруді үйрету.

Арнайы дайындық жаттығулары.

Кедергілерден секіру қос аяқпен кедергіден

секіру оң, сол аяқпен секіру,

аяқты жанға сермеу арқылы қос аяқпен

секіру,

қос аяқпен кедергіден секіру,

оң, сол жақ жанымен кедергілерден секіру,

Бір орыннан ұзындыққа секіруді үйрету.

6ʹ

16ʹ

1ʹ

1ʹ

1ʹ

1ʹ

кедергілерді екі қатарға қою аяқтың

ұшымен секіру, кедергілерді айналып

өту, барғанша оң аяқпен қайтарда сол

аяқпен аяқтың арасын жанға ашып ке-

дергіден аттау, кедергіден өткеннен

кейін аяқты қосу қолмен сермеу, ке-

дергіден асып түсу барарда оң жақпен,

қайтарда сол жақпен секіру.

Аяқ арасы иық деңгейінде, аяқтың

125

Барлығы бірдей секіру.

Жаттығуды жасаудағы қателерін түзету.

Кедергіден секіріп арғы жағына түсу.

3. Секіру жаттығулары бар ойындар ойнау.

1ʹ

12ʹ

5ʹ

басын сызыққа 2-3 см жеткізбей қою.

Екі қолмен серпілу арқылы аяқты

алдыға және жоғарырақ серпіп секіру.

Түскен кезде аяқты бүгіп түсу.

Секіргеннен кейін артқа қадам

жасамау.

Үш топқа бөлініп

3. Қорытынды бөлім 4 минут

Оқушылардың жаттығуды орындау

кезіндегі қателерін түзету

Оқушыларды бағалау

Үйге тапсырма беру

Сабақты қортындылау

3ʹ

1ʹ

Допты қабылдау кезіндегі

Тиісті бағаларын қою

КӨҢІЛДІ САНДАР

Кульмурзина Г.С

Ақтөбе қаласы № 11 "Ақбота" көруі мен сөздері бұзылған балалар үшін мектепке дейінгі арнаулы

(коррекциялық) ұйымы тәрбиешісі

Мақсаты: 1-ден 5-ке дейінгі сандарды білу, сандық қатарын реттеп, орналастыру. Есте сақтау, кеңіс-

тікті, жоғары, төмен, оңға, солға бағыттарын бағдарлай білу қабілеттерін жетілдіру. Саусақ мотори-

касын дамыту. Көзбен көру қабілеттерін жақсартып, кеңістікті бағдарлай білуге және бағытты

ажырата білуге үйрету. Түстерді ажырата білуді, таспен жұмыс жасауға дағдыландыру. Зейінділікке,

ұйымшылдыққа, тазалыққа тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: бейнебаян, жай, қарындаш, үлестірмелі материалдар, тастар.

Сөздік жұмыс: ашық хат

Іс-әрекет

кезеңдері Тәрбиешінің әрекеті Балалардың әрекеті

Мотива-

циялық-

қозғаушы-

лық

Шаттық шеңбері

Біз қандаймыз, қандаймыз

Шұғылалы таңдаймыз.

Жарқыраған күндейміз,

Ренжуді білмейміз.

Тосын сәт (Торғай келеді хат алып)

Қымбатты Маша мен аю!

Сіздердің достарың қоян орман патшалығында, егер

сіздер мына тапсырмаларды дұрыс орындасаңдар мен

сіздерге достарыңды қайтарамын.

Балалардың барлығы

шаттық шеңберіне тұрып

өлең жолдарын бірге

қайталайды.

Торғайдың хатын

тыңдайды.

Ұйымдаст

ыру-

іздестіру

Балалар, бізге көмектесіңіздерші. Мына тапсырмаларды

бірге орындайық.

Тапсырма

Дидактикалық ойындар:

«Адасқан сандар»

Шарты: балалар сандар қатарын ретімен орналастырады.

Қане, балалар біздер қазір тастармен жұмыс жасаймыз.

Жұмыс жасауға біздің саусағымыз дайын ба?

Ендеше саусақ жаттығуын жасап жіберейік.

Саусақ жаттығуы:

Қане тасты алайық

Алақанға салайық

Әрі-бері уқалап

Жаттығуды жасайық

Тапсырма.

«Тастарды түсіне қарай санау»

Шарты: қағаз бетіне тастарды санап орналастыру.

Балалар көмектесуге

дайынбыз деп,

тапсырмаларды орындауға

кіріседі.

Сандардың барлығын

ретімен орналастырып

шықты.

Саусақ жаттығуын

қайталады.

Тастарды түстеріне қарай

орналастырып санап

шықты.

126

Сергіту сәті (Экранда)

Тапсырма

«Бағдаршам»

Шарты: бағдаршамды көздерінің түсіне қарай таспен бояу.

Көзге арналған жаттығу (Экранда)

Тапсырма

«Кеңістікті бағдарлай білеміз бе?»

Шарты: берілген ағаштың бағыт бағдарын анықтау.

Тапсырма

«Сиқырлы кілемше»

Шарты: кілемге сандарды орналастыру.

Сергіту сәтін қызыға

қимылмен орындады.

Барлық тапсырмаларды

бәрі орындады.

Рефлекси-

вті –

түзетуші-

лік

Балалар, сендер білімді екенсіңдер!

Барлық тапсырманы дұрыс орындадыңдар. Сол үшін

сіздерге достарыңды қайтарамын.

Оқу іс- әрекетіне жақсы қатысқан балаларды мақтау.

Балалардың барлығы

қуанып, бір- біріне баға

берді.

Қорытынды нәтиже:

Біледі: 1- ден 5-ке дейінгі сандар қатарын ретімен санауды

Игереді: кеңістікті, жоғары, төмен, оң жақ сол жақ бағыттарын бағдарлауды

Меңгереді: түстерді ажырата білуді, таспен жұмыс жасауды

КОМПЬЮТЕР АДАМ СИЯҚТЫ ОЙЛАНА АЛА МА?

Куспанова Г.Д.

Ақтөбе қаласы №31 қазақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақ негіздел-

ген оқу мақсаты

(мақсаттары)

5.Т/А3.Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, негізгі және қосымша ақпаратты

анықтау.

5.ӘТН4.3. Сын есімдердің, шырай түрлерінің көркемдік ерекшелігін тану.

Сабақ

мақсаттары

Барлық оқушылар:

Оқулықта берілген тапсырмаларды орындайды. Тақырыпты меңгереді.

Оқушылардың басым бөлігі:

Тақырыптың маңызы туралы дәлелдеп айтып бере алады.

Кейбір оқушылар:

Білімді сыныптастарына түсіндіріп оқулықтан тыс ресурстар қоса алады.

Бағалау

критерийі

Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады.

Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Тілдік

құзіреттілік

Жаңа білім

Ресурстар Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар,

топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық

байланыс

Музыка, қазақ тілі.

Алдыңғы

тақырып

Қиялдан туған фильмдер

Жоспарланған

уақыт

Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған жаттығулармен

қатар, ескертпелерді жазыңыз)

Ресурстар

Басталуы 5 минут

Психологиялық ахуал қалыптастыру:

«Көңіл-күйіңіз қалай?» тренингі.

Смайликтерге қарап, оқушылар бас изеу және бұру арқылы жауап

береді.

Көңіл-күйлеріңіз жақсы болса, сабағымызды жалғастырамыз.

Сіздерге жұмбақ, жауабын табыңыздар!

Бар нәрсеге жетік,

Миы күшті тетік.

Смайликтер

127

Ол арқылы сөйлесіп,

Кетесің шетелге өтіп.

Өзі темір, жаны жоқ,

Ақпаратты сақтап, таратқан,

Жұртты өзіне қаратқан.

«Компьютердің негізгі құрылғылары» бейнебаян көреді. Сабақтың

тақырыбын ашады.

Тақта

Ортасы 20 минут Білу және түсіну 10 минут

Мәтінді тыңдау, талдау.

Компьютер қандай бөліктерден тұрады?

Адам мен компьютердің айырмашылығы неде?

Компьютер адам сияқты ойлана ала ма?

Аппараттық жасақтама және бағдарламалық жасақтама

Сөзімізді жалғастырмас бұрын, сіз мына маңызды заттарды біліп

алуыңыз керек: Бұл компьютердің аппараттық жасақтамасы немесе

басқаша айтқанда «Темір», сонымен қатар бағдарламалық жасақтама

немесе компьютерде сіздің жұмыс істейтін бағдарламаларыңыз.

Аппараттық жасақтама (темір) — бұл біз қолмен ұстап көре алатын

компьютердің бөлігі, яғни монитор, жүйелік блок, пернетақта немесе

тінтуір (mouse). Сонымен қатар компьютердің аппараттық бөлігіне

барлық ішкі компоненттер кіреді, мысалы, жүйелік блоктың ішінде

орналасқан жүйелік тақта.

Бағдарламалық жасақтама – бұл компьютердің аппараттық бөлігін

басқаратын зат, яғни қарапайым сөзбен айтқанда бұл Microsoft Word,

Excel, Windows, браузерлер, ойындар және т.б. бағдарламалар.

Төмендегі суретте презентация құруға көмектесетін Microsoft

PowerPoint бағдарламасын көре аласыз.

«Тілдік бағдар» Сын есім шырайлары (жеке, жұпта талқылау) оқулық

Қолдану.1. Жеке жұмыс

8-тапсырма. Сөздерге шырай жұрнақтарын жалғап, сөйлем құра.

1-қатарға – жарық, үлкен

2-қатарға – дәмді, дәл

3-қатарға – ұзын, жұмсақ

Топтық жұмыс.

«Сәйкестендіру»

қызылырақ Салыстырмалы шырай

үлкендеу Күшейтпелі шырай

әп-әдемі Салыстырмалы шырай

жап-жақсы Күшейтпелі шырай

жарығырақ Салыстырмалы шырай

кеңдеу Күшейтпелі шырай

өте ұзын Салыстырмалы шырай

тым ауыр Күшейтпелі шырай

сап-сары Салыстырмалы шырай

салмақтырақ Күшейтпелі шырай

жылылау Салыстырмалы шырай

салқынырақ Күшейтпелі шырай

биіктеу Салыстырмалы шырай

өте салмақты Күшейтпелі шырай

аса құрметті Салыстырмалы шырай

тұздылау Күшейтпелі шырай

аса қымбатты Салыстырмалы шырай

жеңілдеу Күшейтпелі шырай

өте сараң Салыстырмалы шырай

қалыңырақ Күшейтпелі шырай

Аудио

құрылғы

Оқулық

Кеспелер

128

«Дұрыс, бұрыс» әдісі

шырай мысалы дұрыс бұрыс

Салыстырмалы шырай -рақ, -рек;

-ырақ, -ірек;

Күшейтпелі шырай ұзындау

Салыстырмалы шырай қысқалау

Күшейтпелі шырай -тау,- теу,

-лау, -леу,

-дау, -деу

Салыстырмалы шырай тым арзан

Күшейтпелі шырай көгірек

Салыстырмалы шырай өте сауатты

Салыстырмалы шырай үлкенірек,

Күшейтпелі шырай қызылырақ

Салыстырмалы шырай үлкендеу

Күшейтпелі шырай әп-әдемі

Салыстырмалы шырай жап-жақсы

Күшейтпелі шырай –шыл,-шіл,

-шылтым, -шілтім

Салыстырмалы шырай аппақ

Күшейтпелі шырай тым ақ

Салыстырмалы шырай тап-таза

Күшейтпелі шырай .–аң,-қай,-ша,-ше

Салыстырмалы шырай -ғыл, -қыл,- ғылт, -қылт,

-ғылтым, -қылтым

-ғыш, -ілдір

Күшейтпелі шырай көкпеңбек

Салыстырмалы шырай сап-сары

Сергіту сәті

2 минут

Қолымызды оңға, солға бұрау арқылы барлық ағзаға әсер ету. Музыка қосып қою

Аяқталуы 20

минут

Жинақтау.

«Компьютер адам сияқты ойлана ала ма?» эссе (сын есім

шырайларын көрсету)

Эссе жаздыру арқы-

лы өткен тақырыпты

жинақтау.

Қалыптастыру-

шы бағалау

– бес бұрыш, төрт бұрыш, үш бұрыш

Дискриптор:

тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсінеді;

негізгі және қосымша ақпаратты анықтайды;

сын есім шырай түрлерін көрсетеді.

КОМПЬЮТЕРДІ ВИРУСТАН ҚҰТҚАРУ

Курпишева В.Т.

№33 "Нұрсәт" мектепке дейінгі білім орталығының информатика пәні мұғалімі

Ұйымдастырылған оқу қызметі-нің мақсаты:

Балалардың информатикаға деген қызығу-

шылығын ояту, компьютер туралы түсініктерін

айқындап, әрі қарай кеңейту.

Ақпараттық-коммуникативтік технологияларды

қолдану арқылы геометриялық пішін, сан туралы

білімдерін жетілдіру, есте сақтау, логикалық

ойлау, тапқырлықты дамыту. Мейірімділікке

тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдер: түсіндіру, үйрету, ойын, сұрақ-

жауап.

Көрнекіліктер: интерактивті тақта, слайд-шоу,

дидактикалық ойын

Ұйымдастырылған оқу қызметінің барысы:

Балалар кабинетке келіп отырады. Интерактивті

тақтада галактиканың суреті, әуенмен компьютер

данышпанының бейнесі шығып, балалармен

тілдеседі:

- Ой, балалар! Сәлеметсіздер ме? Мені таныдың-

дар ма? Мен Компьютер елінің ғалымы боламын.

Күні-түні ұйықтамай, жаң техника компьютер-

лердің түрлерін ойлап шығарамын. Кеше үлкен

129

картамды қарап отырсам, сендердің балабақша-

ларыңды көріп қалдым. Ол маған өте ұнады.

Сондықтан сендерге келіп, компьютермен

жұмыс жасауды үйретейін деп шештім.

Құтқарып ауыр бейнеттен

Техниканы үйреткен.

Роботты - адамдай

Тіл бітіріп сөйлеткен

Компьютер емей немене.

Білмегенді білдірген

Өлшеп киім кигізген.

Барлық істі атқарып,

Пайдасын елге тигізген.

- Балалар, енді барлығымыз компьютерге оты-

райықшы. (Компьютерді қосады, ол қосылмай-

ды) Балалар компьютерлеріміз қосылмайды

оларға не болған?

- .................(балалардың жауабы)

- Ааа, мен таптым. Бұл Вирустың жасаған бұ-

зықтығы! Балалар Вирус деген не? Дұрыс ол ау-

ру туғызады, міне енді сол вирус біздің компью-

терлерді ауыртып, жұмысын тоқтатып тастады.

Осы Вируспен күресіп жатырмын, бірақ әлі то-

лық жоя алмадым. Енді сендер маған осы ком-

пьютерлерді емдеуге көмек көрсетесіңдер ме?

- Әрине көмектесеміз.

- Ендеше, ең алдымен компьютер кабинетіндегі

қауіпсіздік ережесін есімізге түсірейікші. (слайд

арқылы көрсету)

1. Компьютердің алдында түзу отырамыз.

2.Мониторға өте жақын қарамаймыз.

3.Компьютердің тоқтарын қолмен ұстамаймыз.

4.Компьютердің алдында тамақ, сусын ішуге

болмайды.

5.Компьютерде ұзақ отыруға болмайды.

- Жақсы қауіпсіздік ережесін жақсы білеміз, енді

компьютердің негізгі бөлігін қайталайық.

Жүйелік блок компьютердің миы ғой,

Сараптайды сан алуан түрлі ой.

Пернетақта ақылды,

Бізге көмек береді.

Пернелерді басамыз,

Жазу жазып аламыз.

Кіп-кішкентай тышқанның

Мүмкіндігі зор екен.

Кіп-кішкентай болғанмен,

Көмегі оның мол екен.

Монитор деген ғажап қой

Ол сенің жақын досың ғой.

Әлемдегі кереметті

Монитор бізге көрсетті.

- Өте жақсы. Компьютердің ішінде бағдарлама-

лар көп болатынын білесіңдер. Мысалы ойын ой-

науға бір бағдарлама, жазуға бір бағдарлама, су-

рет салуға тағы басқа арнайы бағдарламалар бар.

Ал вирус болса, сол бағдарламаларға ауру жұқ-

тырып, енді олар жұмыс жасамай отыр. Енді біз

сол бағдарламаларды емдеп жазу керекпіз.

Дайынсыңдар ма?

-Дайынбыз.

-Ендеше сендердің алдыңызда бірінші "Пішін-

дер" деген бағдарлама (слайд арқылы) тақтадағы

пішіндерді сипаттаңдар. Мұқият пішіндердің ор-

наласу реттілігін қарап, жетіспей тұрған пішінді

салыңдар.

- Жақсы балалар. Біз бұл бағдарламаны емдедік.

-Енді екінші бағдарлама "Айырмашылығын тап"

(слайд арқылы). Бұл тапсырманы орындау үшін

алдыңыздағы суретке қарап бірдей екі бейнеден

айырмашылығын табамыз, сөйтіп бұл

бағдарламаны емдейміз.

-Қазір біз күрделі тапсырма орындаймыз, сон-

дықтан да саусақтарымыз шаршап қалмасын деп

саусақтарымызды жаттықтырып алайық. "Салат"

саусақ жаттығуы

«Салат» - саусақ ойыны

Сәбізді алып тазалаймыз,

Үккіштеп үгіп майдалаймыз

Қанттан сеуіп дәмдейміз

Қаймақ құйып сәндейміз

Міне, дайын нәр тағам –

Дәруменге байыған

Түсіндірмесі:

Оң қолды жұдыраққа түйіп, сол қолдың

алақанына ысқылайды.

Екі қолды жұдыраққа түйіп кеудеге ұстап,

жоғары төмен қозғайды.

Саусақтардың ұшымен «қант себеді»

Қолды жұдырыққа түйген күйі (қаймақ құйған

сияқты) қол білезігін жоғары төмен қозғайды.

Екі қолын алдына жайып көрсетеді.

Алақанмен іштерін сипалап, тойғандықтарын

білдіреді.

-Үшінші бағдарлама "Сандар". Әрбір жануардың

қасында екі сан жазылған, сол сандар арқылы

кестенің ішінен жануардың орнын табамыз. Яғни

бірінші сан баған, екінші сан қатар номерін

білдіреді.

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1

2

3

4

5

6

7

130

- Балалар, сендер қандай ақылды тапқырсыңдар.

Сендердің көмектеріңізбен компьютерді Вирус-

тан құтқардық. Енді біздің компьютеріміз ешқа-

шан ауырып, жұмысын тоқтатпайды. Енді ком-

пьютерлерімізді қосып, мен сендерге алып кел-

ген қызықты ойынның шарттарын орындайық.

Электронды ойын "Малыш - 1" "Суретті құрас-

тыр" тапсырмасы.

Көзге арналған жаттығу орындау.

-Балалар, сендер маған қатты ұнадындар. Маған

осындай ақылды, алғыр балалар керек. Мен

сендерді өзімнің еліме саяхатқа шақырамын.

Жүріңдер!!! Бізді әлі талай қызықтар күтіп тұр.

ЕЛ БОЛАМЫН ДЕСЕҢ –БЕСІГІҢДІ ТҮЗЕ!

Қалжанова А.Қ., Сарсенова А.А.,

Ақтөбе қаласы №50 «Алтын-бесік, №26 «Үміт»МДҰ тәрбиешілері

Қиындықты шешудің негізгі жолы-отба-

сында қарым-қатынастарды орнату.

В.Сухомлинский тәрбиені отбасы жағдайын

зерттеуден бастайды. Ол баланың сабақ үлгерімі-

нің жақсаруымен қоса денсаулығының мықты

болуына, ой-өрісінің кеңеюіне көңіл бөлді және

балалардың 3-4 сыныптарға дейін бірқалыпты,

тәртіпті болып келіп, 4-сыныптан кейін бастай-

тындығын түсіндірді. Ересек кезең – бала тәр-

биелеудегі ең қиын кезең екендігін айта келіп,

ата-аналарды балалармен сырласуға шақырады.

Отбасының қоғам мен мемлекет, тіпті күл-

лі адамзат алдындағы атқаратын қажеті сан қыр-

лы. «Отан отбасынан басталады» десек, адам

тәрбиесі –Отанды сүю, өмірге құштарлық, сұлу-

лықты тану бала бала кезден жанұяда

басталатыны баршаға аян.

А.С. Макаренко: «Тәрбие –баламен сөйле-

сумен, оған ақыл-кеңес берумен ғана шектел-

мейді. Тәрбие-тұрмысты дұрыс ұйымдастыра бі-

луде, балаға әркімнің өз жеке басы арқылы үлгі -

өнеге көрсетуінде»,-деген ғой. Баланы жас кезі-

нен бастап сыйлап, қадір-қасиетін, ар-намысын

бағалап, дұрыс сөйлеп, дұрыс қарым-қатынас

жасаған абзал.

Баланың айтайын деген өтінішін, ақылдас-

қысы келген мәселесін ата-анасы тыңдап, ақыл-

кеңес беруі керек. Ата-ана отбасындағы үлкен-

дерді сыйлап, құрметтесе, кішілерге қамқор бол-

са, бала да сондай болуға ұмтылады. Баланың

тәрбиелі болып өсуіне берекелі отбасының әсері

мол екені белгілі.

Л. Керімов қиын балалар тәрбиесі мәселе-

сіне арналған зерттеулеріне де «қиын» оқушыны

зерттеуді, ең алдымен, отбасындағы тәрбие жағ-

дайын білуден бастауды ұсынады. Баланың жеті-

ліп қалыптасуында отбасының орны ерекше еке-

нін түсіндіре келе, ата-аналардың балалармен

отбасындағы ізгілікті қарым-қатынастарды

орнату.

Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін отбасы қо-

ғаммен тығыз байланыста болуы керек. Ғалым-

педагог И.Гребенников отбасы қызметін 5 топқа

бөледі. Ұрпақ жалғастырушылық, экономика-

лық, тәрбиелік, қарым-қатынастық және бос уа-

қытты демалуды ұйымдастыру. Демек, отба-

сында ата-ана осы қасиеттерді барынша бірігіп,

жақсы ұйымдастыра білсе және педагогикалық

жағынан білімді, психологигалық әдіс-тәсілден

хабардар болса, отбасындағы ахуал ерекше

болмақ.

М.Жұмабаев «Педагогика» ғылыми еңбе-

гінде «жас бала –жас бір шыбық, жас кезінде қай

түрде иіп тастасаң, есейгенде сол иілген күйінде

қатып қалмақ» деп түйін жасайды. Балаларды

тәрбиелеудегі ұстанымдар жан-жақты тәлім-

тәрбие алуға, олардың ішкі қасиеттерін анықтап,

дарынын шыңдап, сол арқылы өздері көздеген

тәрбие бұлағына жағдай жасауымыз қажет.

Оқу-санқырлы рухани өмірдің тек бір ғана

құрамды бөлігі. Егер ұжым ішінде идеялық,

азаматтық, интеллектуалдық, еңбектік, эстетика-

лық қарым-қатынастар болған жағдайда оқушы-

лар толық мәнді рухани өмір сүре алады.

Тәрбие күшіне ену дегеніміз - өз жұмысы-

на, ісіне сену. Себебі, нағыз сенім бар жерде

ғана, нағыз талапшылдық, еңбек тәртібі болады.

Қазіргі жас ұрпақтардың – болашақтағы

еліміздің ертеңі болып табылатын балалардың

сана-сезімін, мінез-құлығын, ақыл-ойын дамыту,

үшін өзін-өзі басқаруды нығайтып, ұжымдық

шығармашылық істерге дағдыландырудың тәлім-

тәрбиелік маңызы.

Қазақ халқы - ғажап тәлімгер. Халықтық

педагогиканы оқыту үрдісінде пайдалана

отырып, ұлттық тәрбие беруде жеткіншектерге

тілі мен әдебиетін, тарихы мен өнерін қастерлеп,

салт-дәстүрін меңгерту қажет.

Халқымыздың рухани мұраларының бірі-

салт-дәстүр. Сол арқылы ұрпаққа адалдық, ақыл-

ой, еңбек, эстетика, отбасы тәрбиесіне байланыс-

ты тәлім-тәрбие беретіні ежелден белгілі. Жас

өспірімдердің олардың санасына кісілік, адам-

гершілік қасиеттің рухын ұялатуға берері көп.

Ата-бабаларымыз әдептілігімен, өнерпаздығы-

мен отбасы мүшелерінің бір-біріне деген өзара

131

достық қарым-қатынасымен, ерең еңбегімен ба-

лаларына үлгі өнеге көрсеткен. Тілі енді шығып

келе жатқан нәрестенің дұрыс ана тілінде сөйле-

уіне де зор мән берілген, әртүрлі жаңылтпаш, ма-

қал-мәтелдер үйрететін, ертегілер айтып беретін

ата-аналарының «Бала біздің болашағымыз» деп

қарауы болашақ ел ұрпағының жақсы адамзат

болып өсуіне зор ықпалы тигізері анық.

«Елдің көркі тіл десек, тілдің көркі сәби

ме деп қаласың»,-деп Қ. Мырзалиев тегін айтпа-

ған. Сондықтан отбасы мүшелері арасында жақ-

сы қарым-қатыныс қалыптасқан болса. олар өз

ана тілінде сөйлесе, ол жанұяда мәдениетті

азамат өсіп шығатыны сөзсіз.

Бүгінгі ХХІ ғасыр талабында жан-жақты ел

тарихын жетік білетін, заман талабына сай

азаматтарды тәрбиелеу-басты міндет.

КҮЗ КЕРЕМЕТІ

Қалжанова А.Қ.

Ақтөбе қаласы № 50 «Алтын бесік» балабақшасының тәрбиешісі

Зал мерекеге сай безендірілген. Жапырақ ұстап

балалар әуенмен залға кіреді.

Жүргізуші: Армысыздар құрметті қонақтар,

балалар және тәрбиешілер!

Сіздерді Алтын күз мерекесімен құттықтаймыз.

Ән: «Алтын күз»

Тосын сый: Музыка әуенімен залға Күз

ханшайымы келеді.

Күз ханшайымы: Амансыңдар ма балалар және

қонақтар! Күз мерекесінде барлығыңа шаттық,

табыс жақсы көңіл-күй тілеймін. Балалар мен

сендерге жұмбақ жасырамын, сендер жұмбақ

шешкенді ұнатасыңдар ма?

Жұмбақ жасыру:

Ағайынды бәрі, шықса жасыл,

түссе сары ол не? /Жапырақ/

Айнала сары алтынға оранып,

Жиын терін болатын,

Қамбаға астық толатын

Қай мезгіл деп ойлайсыңдар? /Күз/

Балалар күз айларын білесіңдер ме?

Балалар жауабы:

Қыркүйек, қазан, қараша.

Би: «Жапырақтар»

Күз ханшайымы: Күзде нелер піседі?

Балалар жауабы: Көкөністер, жемістер.

Күз ханшайымы: Ортаға өзімнің достарым

көкөніспен, жемістерімді шақырамын.

Өрік: Көктемде ерте гүлдеймін

Кешігуді білмеймін,

Уылжыған өрікпін

Бау-бақшаға көрікпін.

Алмұрт: Тіл үйірген алмұртпын

Таңсығымын бар жұрттың,

Жақсы өсіре алмайды

Қараса егер салғырт кім.

Жүзім: Мен жүзіммін, жүзіммін

Моншақ болып тізілдім,

Сары күзде үзіліп,

Себетке кеп тізілдім.

Пияз: Асханадан шықпаймын

Атым пияз бұқпаймын,

Көзден жасты шығарып

Тұмаудан бірақ сақтаймын.

Қияр: Мен қиярмын,қиярмын

Жап-жасыл боп тұрамын

Балғын дәмім бойымда,

Қызанаққа сыңармын.

Сәбіз: Өсіретін бойыңды

Дамытатын ойыңды,

Қоянға да азықпыз

Сәбіздерміз жазықсыз.

Залға бағбаншы келіп, балаларға тілегін білдіреді.

Ойын: Жеміс пен көкөністерді жинау.

Жүргізуші: Берекелі бақ-дәулет

Арта түссін тойланып,

Сау бол енді алтын күз

Келгенше жыл айналып.

Күз ханшайымымен қоштасу.

Ән: «Күз келгенде»

Би: «Саңырауқұлақтар»

Тақпақтар: Күзім-ау, күзім-ау,

Мінезің бұзық-ау,

Жаңбырың сіркіреп

Келгенің қызық-ау.

Күз жомарт қой қашанда,

Мол жемісті беретін.

Піскен қарбыз, тәтті алма,

Балаларға керек қой.

О, алақай тамаша

Шашу шашты жапырақ

Бақтың іші алаша

Аунар ма еді жатып-ап.

Би: «Қолшатыр»

Ән: «Күз»

132

Жүргізуші: Көкөніспен, жемістен балалардың

ата-аналармен жасаған жұмыстарымен танысу,

көрсету.

Жүргізуші: Күз ұсынып егісі мен жемісін

Әкеліпті халыққа бір молшылық.

Сары жапырақ алтындай боп төгілген

Елімізде әркез болсын молшылық !

Назар қойып тамашалағандарыңызға көп рахмет!

ҚАЗАҚСТАН ЖЕРІНДЕ МЕТАЛЛДЫ ӨНДІРУ ЕЖЕЛГІ АДАМДАРДЫҢ ӨМІРІН ҚАЛАЙ

ӨЗГЕРТТІ?

Қалиев Ш.З.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Т.Жаманмұрынов атындағы ЖББОМ-нің тарих пәні мұғалімі

Пән: Қазақстан тарихы

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: 5.1A Қазақстандағы ежелгі адамдардың өмірі

Күні: Сынып: 5

Сабақ тақырыбы Қазақстан жерінде металды өндіру ежелгі адамдардың өмірін қалай

өзгертті?

Осы сабақта қол жеткізі-

летін оқу мақсаттары (оқу

бағдарламасына сілтеме)

5.4.2.2 металл өндірісі жетілуінің шаруашылық салаларына тигізген

ықпалын түсіндіру

5.2.2.1 археологиялық ескерткіштерді салыстыру

Сабақ мақсаттары Метал өндірісінің дамуының ежелгі адамдардың өміріне тигізген

өзгерістері туралы суреттерден, бейнебаяннан көрсете отырып

түсінік қалыптастыру. Қазақстан жерінен табылған тас дәуірінің

ескерткіштері туралы мәліметтермен жұмыс жасай отырып, тас

дәуірінің ерекшеліктерін білу.

Бағалау критерийлері Қазақстан жерінен табылған тас дәуірінің 2 ескерткіші туралы дәптеріне

25-30 сөйлемнен тұратын әңгіме жазады.

Металл өндірісі жетілуінің шаруашылық салаларына тигізген 2 әсерін

көрсете отырып кестені толтырады

Тілдік мақсаттар

Пәнге тән лексика мен терминология: Ру, алғашқы қауым, тобыр,

аналық және аталық ру, абыздар, анимизм, тотемизм, фетишизм, магия,

өнер, петроглифтер, гравюра, тері өңдеу, пиктография, археология,

терімшілік, аңшылық, балық аулау, мал шаруашылығы, теселі егіншілік,

еңбек бөлінісі, өнімді еңбек, жеке меншік, өндіруші шаруашылық,

қолөнер, кен өндірісі, тоқымашылық, керамика, көзе т.б.

Диалог пен жазу үшін пайдалы сөздер мен тіркестер: Адамның

жануарлар әлемінен басты ерекшеліктері...

Қазақстан аумағындағы тас дәуірінің ескерткіштері...

Алғашқы адамдардың тұрмыс тіршілігінде келесі өзгерістер орын алды...

Ежелгі адамдар өмірінде орын алған өзгерістерге келесі факторлар әсер

етті...

Тасқа салынған суреттер ежелгі адамдардың өмірі, дүниетанымы туралы

келесі ақпараттарды береді...

Біздің анықтағанымыз...

Қорытындысында...

Біздің тобымыздың ойынша...

Келесі себептер/факторлар......

Құндылықтарды дарыту Ежелгі адамдардың өмірі, тұрмысы туралы айтқанда

ынтымақтастық, ашықтық құндылықтары қалыптастырылады.

Пәнаралық байланыстар Ықтимал пәнаралық байланысты әріптесіңізбен талқылаңыз немесе

дереккөздерге жүгініңіз.

Сабақта пәнаралық кіріктірілу қалай жүзеге асырылатынын көрсетіңіз

(іс-әрекет және/немесе мазмұн арқылы)

133

Бастапқы білім

Ежелгі адамдардың алғашқы өмірі, тұрмыс-тіршілігі, кәсібі туралы

біледі. Қазақстандағы археологиялық ескерткіштермен танысу негізінде

ежелгі адамдардың эволюциясы, бастапқы діни-нанымдары, адамдардың

бірлесу формалары, еңбек құралдарының жетілу кезеңдері жайлы білім

алады.

Сабақ барысы

Сабақтың жоспар-

ланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы

Сабақ басында:

Сыныпқа мыс пен тастан жасалынған заттардың түрлі суреттерін

көрсетеміз.

Оқушылардан суреттерді топтастыруды сұраңыз. Содан келесі

сұрақтарды қойыңыз:

Берілген заттарды (суреттерді) қандай белгілері бойынша

топтастырдыңыздар?

Осы заттардың қандай қасиеттерін сипаттай аласыздар?

Бағалау. Мұғалім үздік жауап берген оқушыларды атап өтеді.

Сабақтың

ортасы

Мыс-тас дәуірінде екі ірі өзгеріс: еңбек бөлінісі мен аталық рудың

орнай бастағандығы туралы түсінік қалыптастырады.

Ж Ақиқат немесе жалған.

Тапсырма ақиқат жалған

Палеолит дәуірінде ең көп таралған жануарлар -

мамонттар

Ғылымда “мезолит төңкерісі” деп аталатын

құбылыс бар

Мезолит дәуірінің өнертабысы - садақ

Ботай тұрағы Солтүстік Қазақстаннан табылды

Адамдардың шығу тегін жануарлармен

байланыстыру анемизм деп аталады

Ежелгі адамдар Оңтүстік Қазақстанда бұдан 1

млн. жыл бұрын пайда болған

Ең алғашқы қоғамдық бөлініс - егіншіліктен

қолөнердің бөлінуі

Неолит дәуірінде қыш құмыра жасау пайда болды

Бағалау. Оқушылар тапсырманы дәптерлеріне орындайды.

Мұғалім оқушылардың жұмыстарын қарап әр дұрыс жауапқа 1

балдан қойып шығады.

Зерттеу мен талдау

Сыныпты төрт топқа бөліп, мысты-тас дәуірін сипаттайтын мәтін

ұсынамыз.

Т Оқушыларға топтық тапсырмаларды түрлендіріп береміз.

Ежелгі

Қазақстан

тарихы.

1-бөлім, Т.С.

Садыков,

А.Т. Толеубаев,

Г. Халидуллин,

Б.С. Сарсекеев.

- Алматы:

Атамұра,

2011 ж.

134

Алдын-ала мысты тас дәуіріндегі тұрақтарға қатысты сөздер мен

суреттерді ұсынамыз. Оқушыға өздерінің тапсырмасына сәйкес

сөздер мен суреттерді таңдап алуды тапсырыңыз.

І және ІІ топ оқушылары Шебір және Ботай тұрақтары бойынша

мәліметтерді жинақтайды, стикерлерге ерекшеліктерін жазып,

тақтадағы кестеге жабыстырып, толтырады.

Шаруашыл

ығы

Табылған

бұйымдар

Айырма

шылығы

Ұқсас

тығы

Ботай мәдениеті

Шебір тұрағы

ІІІ топ: Кен өндірудің әдіс-тәсілдерін зерттейді;

IV топ: Металдан жасалған еңбек құралдарының шаруашылық

салаларына тигізген ықпалын тірек-сызбамен дәлелдеп түсіндіреді.

Т Әр топ өзінің зерттеулерін қорғайды. Оқушылардың бір-біріне

сұрақ қоюын ұйымдастырыңыз.

Интерпретация

Б Жұмыс нәтижелерін, яғни Қазақстан жеріндегі алғашқы кен

өндіру адамдардың өмірін қалай өзгерткенін оқушылар

шығармашылық түрде көрсетулері тиіс.

Сурет салу

Макет жасау

Фотоколлаж құрастыру

Постер жасау

Баяндама жазу

Бағалау. Мұғалім оқушыларды жұмыс жасау барысында бақылап

жүреді, қажет болса кеңестер береді. Әр топ өз жұмыстарын

аяқтағаннан кейін, мұғалім жақсы жақтарын атап өтеді. Үздік

жауаптар берген оқушыларды атайды.

Сабақтың соңы Үйге тапсырма. Кітаптардан мыс-тас дәуірінің 2 ескерткіші,

тұрақтары туралы мәліметтерді жинақтау. Тұрақтар туралы

дәптеріне 25-30 сөйлемнен тұратын әңгіме жазып келу

Кері байланыс.

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көр-

сетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушы-

ларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Сабақта дифференциация жүріп отырды. Оқушы-

лардың қабілеттері мен қабылдауына байланысты

тапсырмалар сараланып берілді. Оқушылардың

білу, түсіну, қолдану, анализ, бағалау дағдыларын

бағалауға арналған тапсырмалар болды. Мысалы,

зерттеу мен бағалауға арналған тапсырмалар оқу

жоспарында көрсетілген.

Бағалау – оқушылардың мате-

риалды меңгеру деңгейін қалай

тексеруді жоспарлайсыз?

Бағалау. Мұғалім оқушыларды

жұмыс жасау барысында бақы-

лап жүреді, қажет болса кеңестер

береді. Әр топ өз жұмыстарын

аяқтағаннан кейін, мұғалім жақ-

сы жақтарын атап өтеді. Үздік

жауаптар берген оқушыларды

атайды.

Денсаулық

және

қауіпсіздік

техникасыны

ң сақталуы

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары /оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба?

Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Бұл бөлімді сабақ туралы өз пікіріңізді

білдіру үшін пайдаланыңыз. Өз

сабағыңыз туралы сол жақ бағанда

берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Металл бұйымдар мен

құралдардың шаруашы-

лыққа әкелген өзгерістері

Қолөнерде: ...

Мал шаруашылығында: ...

Егін шаруашылығында: ...

135

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені

білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?

ОНДЫҚ БӨЛШЕКТЕР. ОНДЫҚ БӨЛШЕКТЕРДІҢ ОҚЫЛУЫ ЖӘНЕ ЖАЗЫЛУЫ

Қожабекова Б.Ж.

Ырғыз ауданы Нарқызыл негізгі орта мектебінің мұғалімі

Сынып: 5 Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы: Ондық бөлшектер. Ондық бөлшектердің оқылуы және жазылуы

Осы сабақта қол жеткізі-

летін оқу мақсаттары (оқу

бағдарламасына сілтеме)

5.1.1.13 ондық бөлшек ұғымын меңгеру

5.5.3.5 ондық бөлшектерді оқу және жазу;

Сабақ мақсаттары Мәселелік тапсырмамен топта жұмыс жасау арқылы оқушылар ондық

бөлшекпен танысады және оларды оқуды, жазуды, разрядтық

қосылғыштар қосындысы түрінде ұсынуды және разрядтық

қосылғыштар қосындысыны ондық бөлшек түрінде жазуды үйренеді.

Бағалау критерийлері Білім алушылар:

ондық бөлшек ұғымын меңгереді, ондық бөлшек ұғымын біледі және

түсіндіре алады;

ондық бөлшектерді оқиды және жазады;

ондық бөлшектерді микрокалькуляторда тереді;

ондық бөлшектердің разрядтарын атайды;

Тілдік мақсаттар Математикалық терминологияны қолдана отырып және өздерінің

сөздерімен ондық бөлшекті, оның қалай жазылуын ұғынады және

түсінеді, ондық бөлшектің разрядтарын атайды.

Пәнге тән лексика мен терминология:

- бүтін бөлік, бөлшек бөлік;

- ондық бөлшек;

- үтірмен ажыратылатын таңбалар саны;

- үтірден кейінгі таңбалар саны;

- ондық, жүздік, мыңдық және т.с.с. үлестер;

- разрядтары бойынша сандарды жіктеу;

- разрядтық бірліктер.

Диалогқа/жазылымға қажетті тіркестер:

- жай бөлшекті ондық бөлшек түрінде жазу үшін ... керек;

- ондық бөлшекті жай бөлшек түрінде жазу үшін ... керек;

- ондық бөлшекті ондық бөлшекке бөлу үшін ... неше цифр болса,

бөлінгіш пен бөлгіштегі үтірлерді оңға қарай сонша цифрға жылжыту

керек;

- егер ондық бөлшектің соңына бір немесе бірнеше нөлдер тіркеп

жазылса (алып тасталса), онда ...бөлшек шығады;

- ондық бөлшекті қандай да бір разрядқа дейін дөңгелектеу үшін ...

керек.

Құндылықтарды дарыту Адалдық, жауапкершілік, құрмет құндылықтарды дарыту-топтық жұ-

мыс және өзін-өзі бағалау, өзара бағалау арқылы жүзеге асырылады,

жаһандық азаматтық ондық бөлшек ұғымының даму тарихына саяхат

жасау арқылы, ондық бөлшекті жазудың заманауи нұсқасымен

136

танысу арқылы іске асырылады

Есептеу дағдыларын, математикалық тіл, есте сақтау, ойлау

дағдыларын дамыту;

Табиғат, еңбек жайлы білім арқылы жауапкершілік сезімін, еңбексүй-

гіштікті, сабақта мінез-құлықтың этикалық және эстетикалық

нормаларын қалыптастыру

АКТ қолдану дағдылары Презентация

Бастапқы білім Жай бөлшектерге арифметикалық амалдар қолдану дағдыларының

болуы, бөлшектің негізгі қасиеттері, аралас сандар, натурал

сандардың разрядтары

Сабақ барысы

Сабақтың жоспар-

ланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы

5 минут

Ұйымдастыру кезеңі.

Топтарға бөлу. «Пазл» әдісі

Оқушылар өздерінің бөліктерін тауып, пазл құрастырады.

1 тапсырма. Пазл бөліктерінде ұсынылған тапсырмаларды ауызша

орындау арқылы сабақ тақырыбын анықтау.

Ауызша орындайтын тапсырмалар:

1. Мәжіліс залын мереке қарсаңында безендіру үшін 100 шар сатып

алынды. Оның 39-ы қызыл шар. Қызыл шар қанша бөлікті құрайды.

2. Дүкенге құстар мен жануарлар үшін 600 кг жем әкелінді. Түске

дейін оның 10

3

- ін сатып жіберді. Түске дейін қанша жем сатылды?

3. 8 санын бөлімінде 100 болатын бөлшекпен алмастырыңыз.

4. Әмина құстар жайлы тұратын кітаптың 10

1

- ін яғни 19 бетін оқып

тастады. Кітапта неше бет бар?

5. 200 жас спортшылар мен жаттықтырушылар сапқа тұрғызылды.

Олардың барлығы олимпиаданың ашылуына барады. Олардың 10

9

- ы

балалар. Сапқа тұрған жаттықтырушылар саны қанша?

20 190 180 100

39

100

800

қ ы н о д

к ше ө б л

Ең алдымен мұғалім барлық топтардың жауаптарын тыңдайды. Одан

кейін дұрыс жауапты ұсынады: «Ондық бөлшек»

Ауызша жұмысқа топта тексеру жүргізу

(2 слайд)

1 -

қосымша

Сабақтың

ортасы

25 минут

2 тапсырма. Пазлда есеп шартында немесе есеп шығару барысында

кездестірген барлық жай бөлшектерді жазып шығыңыз.

Оқушылар жазбасы: 100

39,

10

3,

100

800,10

1,

10

9.

Бөлшек сызығын қолданбай, оларды қалай жазуға болатынын

ойланыңыз.

Кеңес

- Кестеге қараңыз (слайд).

Бөлшек сан Бөліміндегі

нөлдер саны

Ондық

бөлшек

Үтірден кейінгі

цифрлар саны

10

6

1 0,6 1

100

403

2 4,03 2

137

1000

115

3 0,115 3

1000

2008

3 2,008 3

10000

37

4 ? 4

100000

35216 5 ? 5

- Сіз қандай заңдылық байқадыңыз? (нөлдер саны үтірден кейінгі

цифрлар санымен сәйкес келеді)

- Сіз соңғы сандарды қалай жазасыз? (дұрыс нұсқаны таңдаңыз)

А. 0,037

Б. 0,0037

В. 0,37

А. 3,5216

Б. 0,035216

В. 0,35216

- Демек, мәселе мынада: жай бөлшектерді, аралас сандарды жаңаша

қалай жазу керектігінде.

Бірінші топтың оқушылары ауызша жұмыс бойынша бөлшектің

жазбасын ұсынады, ал басқа топтар тексереді.

3 тапсырма. 1000

4020,

1000

7,

1000

14,

100

3,

100

15,

10

38,

10

7,

100

485,

100

36,

10

69,

10

5

- Бөлшектерді оқыңыз.

- Қандай қызық тұстарын байқадыңыз? (Барлық бөлшектердің

бөлімінде бір және нөл бар)

- Оларды қандай екі топқа бөлуге болады? (Дұрыс және бұрыс)

Бұл бөлшектерді ондық бөлшек түрінде жазыңыз. Әрбір топты қалай

жазуға болады? Оны қалай жасағаныңызды, қадамдап талқылаңыз.

Бұл жазбалар несімен ерекшеленеді?

Шеңбер бойынша топтар өзара тексеру жүргізеді. Алгоритмді

толықтыру.

4 тапсырма.

Кітаппен жұмыс. Түсіндірме мәтінде мәселелік сұраққа жауап

табыңыз.

Бөлімінде 10, 100, 1000, 10000 және т.с.с. сандарды бөлімсіз жазуға

келісті. Ең алдымен, бүтін бөлігін, ал одан кейін бөлшек бөлігінің

алымын жазады. Бүтін бөлікті бөлшек бөліктен үтір арқылы

ажыратады.

Мысалы, 127,01000

127,3,8

10

38,39,6

100

396 .

Ондық бөлшекті жазу ережесі:

1) Егер де қажет болса, үтірден кейінгі цифрлар санын теңестіру.

2) Бүтін бөлігін жазу (ол нөлге тең болуы мүмкін).

3) Бүтін бөлігін бөлшек бөлігінен ажырататын үтірді қою.

4) Бөлшек бөлігінің алымын жазу.

Тарихи мәлімет «Бөлшек сандардың ондық жазбасы»

Оқушылар мәтінмен жұмыс жасайды, ақпаратты оқып, ең бастысын,

әрі қызықты тұстарын белгілейді.

Дайын презентация бойынша бөлшек сандардың заманауи

жазбасының пайда болу тарихы жайлы баяндайды.

Осы кезеңде оқушылар жаһандық азаматтықты түсінуге

қатыстырылады.

Ондық бөлшекті микрокалькуляторда қалай жазуға болады?

Бекіту. Өздік жұмыс.

1.Жаттығу. Ресейде ондық бөлшек жайлы ең алғаш рет «Арифме-

Презента-

ция

Слайдтар

«Бөлшек-

тің ондық

жазбасы-

ның даму

тарихы-

нан»

Презента-

ция 2

138

тика» атты орыс оқулығында айтылған болатын. Егер бөлшектер мен

аралас сандарды ондық бөлшектер арқылы жазсақ, оның авторын

анықтай аламыз.

Аралас сандар мен жай бөлшектер слайдта, ал ондық бөлшектер –

карточкаларда жазылған. Карточкалардың артқы жағында – әріптер

жазылған. Тапсырманы орындау барысында оқушылар сөз

құрастырады.

10000

123,

10

7,

1000

253,

100

7,

1000

7,

100

253,

100

15,

10

15,

1000

123

0,123 1,5 0,15 3,25

М А Г Н

0,007 0,07 3, 025 0,7 0,0123

И Ц К И Й

2. Жаттығу. Бұл жаттығу ондық бөлшектерді оқу дағдысын

қалыптастыруға бағытталған.

Сахналау: Шамамен бойлары бірдей оқушыларға кеуделеріне

цифрлар жазылған карточкалар тағылады. Ал барлығынан бойы

аласа оқушының карточкасында үтір белгісі бар. «Үтір» цифрлары

оқушылар қатарының әр түрлі орындарына жүгіріп алмасып тұрады,

ал сыныпта отырған оқушылар шыққан сандарды оқиды. Мысалы,

0,23 2,018, 0,12

3. Ондық бөлшек түрінде жазыңыз:

,10000

875,

1000

458,

1000

3334,

10

11,

100

11,

100

398,

100

2524,

10

94,

10

42

10000

5659 .

Оқушылар өз бетімен орындайды және тапсырманы бірінші болып

орындаған оқушының үлгісі бойынша тексереді.

Сабақтың соңы

10 минут

Білімді тексеру. Өздік жұмыс.

Қалыптастырушы бағалау тапсырмалары

(жеке жұмыс)

Сабақты қорытындылау.

- Қандай жай бөлшекті ондық бөлшекпен алмастыруға болады?

- Үтір алдында жазылған санды қалай атайды?

- Үтірден кейін жазылған санды қалай атайды?

- Үтірден кейін қанша таңба болу қажеттілігін қалай анықтауға

болады?

- Егер бөлімінде 10, 100, 1000, 10000 болса, үтірден кейін қанша

таңба болады?

Үй тапсырмасы

№

Рефлексия

«Білдім, білгім келеді, білмедім»

Қосымша ақпарат

Саралау – оқушыларға қалай

көбірек қолдау көрсетуді жос-

парлайсыз? Қабілеті жоғары

оқушыларға қандай міндет

қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың

материалды меңгеру деңгейін

қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік

техникасының сақталуы

Рефлексия

- Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба?

Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

- Оқушылар бүгін не үйренді?

- Сынып атмосферасы қандай болды?

- Дифференциация жұмыс жасады ма?

- Барлығына уақыт жеткілікті болды ма?

- Жоспарға қандай өзгерістер енгізілді? Неге?

139

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені

білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?

ОНДЫҚ БӨЛШЕК. ОНДЫҚ БӨЛШЕКТІҢ ОҚЫЛУЫ ЖӘНЕ ЖАЗЫЛУЫ

Қожабекова З.С.

Ырғыз ауданы, Т.Жаманмұрынов атындағы ЖББОМ мұғалімі

Сынып: 5 Қатысқандар: Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы Ондық бөлшек. Ондық бөлшектің оқылуы мен жазылуы

Осы сабақта қол жеткізі-

летін оқу мақсаттары

(оқу бағдарламасына

сілтеме)

5.1.1.13

ондық бөлшек ұғымын меңгеру;

5.5.2.5

ондық бөлшектерді оқу және жазу;

Сабақтың мақсаты Барлық оқушылар:

- ондық бөлшектің анықтамасын біледі;

- ондық бөлшекті оқи алады және жаза алады;

Көптеген оқушылар:

- жай бөлшекті ондық бөлшекке айналдыра алады;

- ондық бөлшектердің разрядтарын анықтай алады.

Кейбір оқушылар:

- Разрядтарының қосылғыштарының қосындысы түрінде жаза алады

- Ондық бөлшекті графика түрінде жаза алады.

Бағалау критерийі 1.Ондық бөлшекті оқиды және жазады;

2.Жай бөлшекті ондық бөлшекке және ондық бөлшекті жай бөлшек

түрінде жазады;

3.Разрядтарының қосылғыштарының қосындысы түрінде жаза алады

4. Ондық бөлшекті графика түрінде жаза алады .

Тілдік мақсаттар

Математикалық терминологияны қолдана отырып және өздерінің

сөздерімен қай жай бөлшектің ондық бөлшекке ауыстыруға болатынын

ұғынады және түсінеді, ондық бөлшектің разрядтарын атайды.

Пәнге тән лексика мен терминология: Оқушылар:

- жай бөлшектерді ондық бөлшек түрінде және керісінше жазу

алгоритмін түсіндіре алады;

Құндылықтарға баулу Жалпыға бірдей еңбек қоғамы

Жұппен жұмыс істей білуге, ұжымдылыққа, шыдамдылыққа,

жауапкершілікке, әділдікке, мақсатқа жетуге баулиды.

Пән аралық байланыс геометрия, сызу,

Алдыңғы білім Жай бөлшектер туралы біледі, оларды қолдана алады

Сабақбарысы

Сабақтың жос-

парланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері Ресурстар

Сабақтың басы

Ұйымдастыру кезеңі. Сәлемдеседі.

Шаттық шеңбері. Оқушыларды шаттық шеңберінде

тұрғызып, бір-біріне есімдерінің бас әрпінен

басталатын жақсы тілек айтқызу

140

Үй тапсырмасын тексеру.

Графикалық диктант:

- иә, - жоқ

1. Санның бөлігін табу үшін, санды осы бөлікке бөлу

керек. (жоқ)

2. Бөлігі бойынша санды табу үшін, бөлікке сәйкес санды

осы бөлшекке бөлу керек (ия)

3. Алымы бөлімінен кіші бөлек бұрыс бөлшек. (жоқ)

4. Көбейтіндісі 1 - ге тең болатын сандар өзара кері

сандар. (ия)

5. Натурал санды бұрыс бөлшек түрінде жазуға болады.

(ия)

6. Бөлшек сызығының астында бөлшектің алымы

жазылады. (жоқ)

7. Бірлік кесіндісі берілген сәуле координаталық сәуле

деп аталады. (ия).

Оқушылардың жұмысы өзін-өзі тексеру арқылы қо-

рытындыланады және смайликтер арқылы бағаланады

Жауабы слайд

арқылы беріледі

Сабақтың ортасы

Жаңа сабақ Сабақтың оқу мақсатымен оқушыларды

таныстырады.

Сыныпты 1,2,3 сандармен санау арқылы топқа бөлемін.

«ЖИГСО» әдісі бойынша оқушылар жаңа материалды

өзара талқыға салады.

Топтардың нәтижелі жұмыс жасауына мұғалім тара-

пынан ықпалды жұмыстар жүргізіліп отырылады. Оқу-

шылардың жаңа тақырыпты меңгеруін тексеру үшін

«Мен саған,сен маған» әдісі бойынша оқушылар қарсы

топтарына сұрақ қою арқылы жүргіземін.

Ондық бөлшек дегеніміз не?

Ондық бөлшекке мысалдар келтір.

22,82 санының бүтін бөлігін, бөлшек бөлігін ата.

Разрядтарының қосылғыштары арқылы жаз

Мысалы :2,45

Есептер шығару

«Кубизм» әдісі бойынша оқушылар деңгейлік

тапсырмалар арқылы есептер шығарады.

Оқулықпен жұмыс

Барлық оқушылар:

Жеке жұмыс:

Қызыл түс

А деңгейі: Ондық бөлшек түрінде жазыңдар

№ 1211,№1220

Дескриптор:

- жай бөлшек пен ондық бөлшекті ажырата алады;

- ондық бөлшекті жаза алады;

Көк түс

В деңгейі:

№1213

Бөлінділерді ондық бөлшек түрінде жазыңдар:

7:10,13:100,21:10,119:100

Үлгі: 5:10=5/10=0,5

Дескриптор:

- бөліндіні жай бөлшек түрінде жазады;

- ондық бөлшекті жаза алады.

Сары түс

С деңгейі:

№1215

оқулық

Оқулық

141

Ондық бөлшектерді разрядтық қосылғыштардың

қосындысы түрінде жазыңдар.

0,18; 0,315; 0,14

Дескриптор:

- ондық бөлшекті разрядтарының қосылғыштары-ның

қосындысы түрінде жаза алады.

Тапсырмалар орындалған соң, оқушылар басбармақ әдісі

бойынша бағаланып отырылады.

Шығармашылық жұмыс :

Ондық бөлшекті графика түрінде көрсет:

0,7 ; 0,9;1,2

Дескриптор:

-ондық бөлшекті графика түрінде көрсетеді

Ұжымдық жұмыс. «Математикалық диктант» алынып,

бір-бірінен тексеру жұмысы жүргізіледі .

Ондық бөлшектерді жаз:

1) бір бүтін оннан екі;

2) үш бүтін жүзден жетпіс бес;

3) тоғыз бүтін мыңнан он сегіз;

4) он алты бүтін он мыңнан төрт.

«Көршіңді тексер» әдісі бойынша тексеріп, нәтижесі

шығарылады.

Осы жұмысқа «Кері байланыс бутерброды» жүргізледі.

Жеке өзіндік жұмыс: Құндылыққа

Оқушыларға тапсырмалар жеке

1.екі бүтін оннан бес, отыз үш бүтін жүзден тоғыз,

алпыс бес бүтін мыңнан тоғыз ондық бөлшектерін оқы

және жаз

2.1/2;1/4;1/5 бөлшектерін ондық бөлшек түрінде жаз.

3.8,36 ондық бөлшегін разрядтарының

қосылғыштарының қосындысы түрінде жаз.

4.1,5 ондық бөлшегін графика түрінде жаз .

Дескриптор:

- Ондық бөлшекті оқиды, жазады,

- ондық бөлшек түрінде жазады,

- разрядтарының қосылғыштарының қосындысы

түрінде жазады,

- графика түрінде жазады,

Сөздік бағалау (ауызша кері байланыс) Оқушылардың

жаттығуларды жақсы орындағаны үшін мақтаймын,

ауызша кері байланыс орнатамын Мұғалім оқушыға

жаттығуды орындағандағы қателерін көрсетеді. Ол

оның жұмысына ешқандай белгі қоймайды, бірақ оны

бағалайды. Нәтижесінде оқушылар жетістікке

жетулері үшін одан әрі биік нәтижелерге жетуі керек

деп ұйғарады.

Сабақтың соңы

Үйге тапсырма: Оқушылардың сабақ барысындағы

деңгейлері ескеріле отырып, оқушыларға жұмыс

сараланып берілді .

Сабақты қортындылау мақсатын оқушылармен «Алып

кеме» арқылы кері байланыс жасаймын.

142

Саралау – Сіз қандай

тәсілмен көбірек

қолдау көрсетпексіз?

Сіз басқаларға қара-

ғанда қабілетті оқу-

шыларға қандай тап-

сырмалар бересіз?

Бағалау – Сіз оқушылардың материалды игеру деңгейін

қалай тексеруді жоспарлап отырсыз

Денсаулық және

қауіпсіздік

техникасын

сақтау

Оқушылардың сабақ

барысындағы білім

нәтижесін саралай

келе шығармашы-

лыққа тапсырмалар

беріледі.

Оқушыларды тапсырмалар орындалғанда смаликтер,

басбармақ әдісі бойынша бағаланады.

Оқушылар «Кері байланыс бутерброды»,

Алып кеме арқылы өз – өздерін бағалайды.

Сабақ басында

«Шаттық щеңбері»

арқылы оқушылар

бір –біріне тілек

айтады. Тапсырма-

лар жас ерекшелік-

теріне сәйкес келеді.

Сабақ бойынша

рефлексия

Сабақ өз мақсатына жетті. Сабаққа оқушылар қызығушылықпен қатысып,

практикалық тапсырмаларды орындады.

Алдағы іс-тәжирбиеме осы әдіс тәсілдерді кеңінен қолдана отырып, АКТ

қолдану, сапалы нәтижелі жұмысқа қол жеткіземін деп есептеймін .

Жалпы бағалау

Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?

1.Жаңа сабақты ЖИГСО әдісі бойынша меңгерту

2:Оқушылардың өзін-өзі бағалап, кері байланыс жүргізуі

Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)?

1 .Белсенді оқыту әдістерін кеңінен қолдана білсем .

2. Сабақ барысында формативті бағалау әдістерін нақты, жүйелі қолдансам .

Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/

қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?

Сабаққа барысында оқушыларымның сынып оқушыларының жетістіктерін байқап, сұрақ қою

барысында қиындықтарын байқап, келесі сабақтарда тиімді тәсілдерді қолданамын.

АЙТЫС- ҚҰДІРЕТТІ ӨНЕР

Қожабергенова Г.А.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Ырғыз балалар «Өнер» мектебінің домбыра пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: 1.Халқымыздың қайталан-

бас өнері айтысты оқушыларға айтқыза отырып,

бекіту, пысықтау.

2.Оқушыларға айтыс түрлерін, олардың ерекше-

ліктерін оқыта отырып, шығармашылық қабілет-

терін шыңдап, ой-өрісін дамыту.

3.Халқымыздың әдет-ғұрпын сақтауға, адамгер-

шілікке, тапқырлыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: қорытынды, жарыс сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау, орындау

Көрнекіліктер: гүл макеті, домбыра суреті, нота

сызбасы, ақындар, композиторлар суреттері,

музыкалық аспап.

Пәнаралық байланыс: әдебиет, еңбек, сурет,

тарих.

Сабақтың барысы

Ұйымдастыру кезеңі.

Балалар, біз сендермен айтыс өнері дегеніміз

не?-деген үлкен тақырыпты аяқтадық. Бүгін біз

сендермен сол тақырыпты қорытындылау

мақсатында 3а және 3б сынып оқушылары

арасында жарыс сабағымызды бастаймыз..

143

Сабақ жоспары:

Гүлдерді құрау

Гүлдерді бояу.

Ноталарды жазу

Аспап суретін салу

Сабақ жоспарымен таныс болсаңдар әр топқа сұ-

рақ қоямын. Сұрақтың жауабын дұрыс шешкен-

де гүлдер құралады.

«Тұлпар» тобына сұрақ:

Айтыстың түрлерін ата?

Бәдік айтысы, жар-жар айтысы, мысал айтысы,

қыз бен жігіт айтысы, ақындар айтысы.

«Тұлпар» тобының гүлі құралды.

«Сұңқар» тобына сұрақ:

Қандай айтыстарды жаттадық?

Біржан мен Сара, Қыз бен жігіт, Мысал,

Оқушылар айтысы.

Ал гүлдер құралды, енді бұл гүлдерді не

істеуіміз керек? (бояймыз).

Әрине, гүлді бояу үшін мен сендерге тағы да сұ-

рақтар қоямын. Сұрақтарға дұрыс жауап

берсеңдер гүлдер боялады.

«Тұлпар» тобына сұрақ:

Бәдік айтысы қандай атыс түрі?

Жар-жар айтысы ше?

«Сұңқар» тобына сұрақ:

Мысал қандай айтыс?

Қыз бен жігіт айтысы қандай айтыс?

Айтыс атты гүліміз боялды.

Екінші гүлді бояймыз ба, ендеше гүлдің күлше-

леріндегі айтыстардан үзінді орындасаңдар

гүлдер боялады.

Оқушылар айтысын кім орындайды?

Екі топтан екі оқушы шығарып орындатамын.

2.Қыз бен жігіт айтысын кім айтады?

3.Біржан мен Сара айтысы?

4.Мысал айтысы?

- Балалар, біз сендермен нота сауатын үйрендік,

ендеше ноталарды қайталайық.

1. Қатар сызылған, бес сызықты қандай сызық

дейміз?

2. Қысқа нота сызықтарын қандай сызық деп

атаймыз?

3. Ноталарды таңбалауда қандай кілт

қолданылады?

4. Нота сызығына неше дыбыс орналасады?

- Ал, балалар, осы дыбыстарды атап,

орындарына қойып, орналастырайық.

Әрбір дыбысты иеленген оқушы сол нотаның

қысқа қайырымын орындайды.

Сонда біздің бір керемет музыкалық

аспабымыздың суреті салынады.

«Тұлпар» «Сұңқар»

до, ми, фа, си. Ре, соль, ля. до.

Қандай сурет салынды, балалар?

(қанатты домбыра)

Үйге тапсырма: Айтыс өнері тақырыбын

қайталау

Қорытынды: Жеңімпаздарды анықтап,

оқушылардың білімін бағалау

ОРАЛХАН БӨКЕЙ «АПАМНЫҢ АСТАУЫ»

Қонақбаева А.К.

Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы №1 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Сілтеме «Атамұра» оқулығы

Блум таксаномиясы

Жалпы мақсаты

Оқушыларға ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы түсінігін

қалыптастыра отырып, оқушыларды шығармашылыққа баулу. Ақын ту-

ралы алған білімдерін толықтыру. Астау, келі туралы түсінік беру. Әде-

мілікті түйсінуге, табиғатты аялауға, қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

Оқыту нәтижелері

Оралхан Бөкейдің еңбектері мен мәліметтерді пайдалана отырып,

табиғат пен әдебиеттің байланысын ақын әңгімесі арқылы сезіндіру.

Іс-тәжірибе арқылы тілші, саяхатшы, ақын мамандықтарын

оқушылардың жадында қалдыру.

Сабақта туындаған

негізгі идеялар

Оралхан Бөкейдің өмірі мен оқулықтарының жинақтары туралы көрме

ұйымдастыру. Топтық жұмысты жандандыру. Тақырып бойынша

түсінік қалыптастыру.

Жаттығулар Дәптермен жұмыс жүргізу. Тірек сызба бойынша түсінік қалыптастыру.

Тапсырмалар

Оқулықпен жұмыс: тізбектеп оқу,

мазмұндау, теріп оқу.

Мәтінді оқу, түсіну.

Мәтіннің мазмұнын айту

Тақырыптың мазмұнына сәйкес

Топпен жұмыс

- Оралхан Бөкейдің бала кезіндегі

үйін сипаттау.

- Оралхан Бөкейдің апасын

бейнелеу.

144

сипаттап беру.

Сұрақтарға дұрыс жауап қайтару.

Келі, астау жайында ой қозғау.

- Апасының аса қымбат заты.

Сабақ бойынша мұғалімдердің жазбалары: Мұғалімдер немен айналысады және оқушылар немен

айналысады.

Ұйымдастыру кезеңі:

Күн бізге шуағын шашып тұрады. Оқушылар іс- әрекетпен келтіреді.

«Ақыл» «Білім» «Еңбек» сөздерді таңдай отырып, топқа бөлінеді. «Асыл әжем» әні ойналып

тұрады. Топ басшылары тақия таңдап алады. Тақияның түстері жайлы мағлұмат береді.

Үй тапсырмасын сұрау:

1- топ Өлеңді жатқа айту.

2- топ Ғафу Қайырбеков туралы айту

3- топ Өлеңнің соңғы жолдары бойынша қандай қорытынды шығарар едіңдер?

Мұғалімнің сөзі: Маған қымбат адам жоқ бір ападан,

Бар жақсылық апалардан жаралған.

Жер бетіне өмір нәрін себуші,

Апаларға борышты ғой бар адам.

Оқушыларға бірнеше бүгінгі сабақтың тақырыбына сай келетін суреттер көрсету. Оқушылар

өздері жаңа сабақтың тақырыбын ашады.

Жаңа сабақты түсіндіру: Автор жайында мағлұмат беру.

Сөздікпен жұмыс: Астау- ағаштан ойылып жасалған ас салатын ыдыс.

Келі- тары, бидай т.б дәнді дақылдарды түйетін, ұнтақтайтын ағаштан жасалған құрал.

- Оқушылар ойларын толықтырады.

Суретпен жұмыс: Астау суреттерін көрсету. Түсіндіру. Сурет бойынша оқушылар өз ойларын

айтады.

Сергіту сәтін өткізу: Ән-көңілдің ажары. (домбыра мен қазақтың күйін тарт.)

Сабақты қорытындылау: 3 топқа сұрақтар қою.

Рефлексия. Сабақтан алған әсерлерін стикерге жазу. Ұнайды, Ұнамайды, бұрышына

Кейінгі тапсырмалар Алыста болсаң, өз анаңды және әжеңді сағынған кезде не деп хат жазар

едің? хат жазып келу.

Кейінгі оқу Апамның астауы тақырыбын оқып келу.

Сабақты бағалау бағалау парағына бағаланып отырады.

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОЙЫН ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ

Қонақбаева М.Қ

ММ №10 «Алма» сөздері бұзылған балалар үшін мектепке дейінгі арнаулы (коррекциялық) ұйым

Мектепалды дайындық тобында ойын тех-

нологиясын жиі қолданамын. Өйткені осы жаста-

ғы балалар қоршаған орта туралы түсінікті ойын

арқылы қабылдайды. Сондықтан да ойынның сан

алуан түрлерін қолдану тиімді. Ойынның өзі

дидактикалық, сюжетті-рөлдік, қимылды және

театр ойындары деп бөлінеді. Осы ойындардың

ішінен театр ойынын алсақ, театр ойынының бір

түрі «Саусақ ойыны» тиімді. Саусақ ойын

өлеңдерінің эстетикалық әсері зор. Мәселен,

қазақтың «Қуырмаш» өлеңін алып қарайық.

«Қуырмаш» ойыны әрі баланың көңілін көтеру

үшін, әрі еңбекке тәрбиелеп, дүниетанымын

арттыру үшін жүргізіледі.

Қуыр-қуыр қуырмаш,

Бидай қуыр, қуырмаш.

Тауықтарға тары шаш:

Бас бармақ,

Балаң үйрек,

Ортан терек,

Шылдыр шүмек,

Кішкене бөбек, — деп қуырмаш айтады да,

баланың саусақтарын санамалап, жұдырыққа тү-

йіп, одан соң әрбір саусаққа «қызмет» беріп, іске

жұмсап, жұдырығын жазады. Осы өлеңнен кейін

«Төлін ата» деген дидактикалық ойын ойнауға

болады.

Өз тобымда «Қуыршақты ұйықтатамыз»

сюжетті-рөлдік ойынын ұйымдастыруға болады.

Тәрбиеші ойын шартын ретімен орындай оты-

рып, «Бесік жырын» айтып сәбилерді ойнатады.

Әлди –әлди, ақ бөпем,

Ақ бесікке жат, бөпем.

Жылама, бөпем, жылама,

Көзіңнің жасын бұлама. (Халық ауыз

әдебиетінен)

145

Педагог қуыршақты ұйықтатуға байланыс-

ты «Бесік жыры» өлеңінің бір-екі шумағын баяу

әуезді үнмен орындайды. Ойынды қайталап ой-

нату кезінде барлық балалар тәрбиешіге қосы-

лып айтады. Ойынға ұсынылған тақпақтарды ар-

найы жаттатпай-ақ бірнеше рет қайталау бары-

сында, өздері-ақ үйреніп алады. Ойынды

былайша ойнатуға болады.

«Қуыршақты ұйықтатамыз». Ойын

шарты: Педагог балаларды дөңгелете отырғы-

зып, ақырын дауыспен сөйлейді. Қазір қуыршақ

ұйықтайды, бәріміз сыбырлап қана сөйлесейік.

Сендер қарап отырыңдар. Мен қуыршақты ше-

шіндіремін. Әуелі аяқ киімін, шұлығын, сосын

көйлегін шешіп орындықтың арқасына әдемілеп

қоямыз. Қуыршақты төсекке жатқызып, баяу да-

уыспен бәріміз «Әй-әй, бөпем» өлеңін айтамыз.

Сабақ мазмұнын бала санасына жеткізуде

дидактикалық ойындардың маңызы зор. Ауыз

әдебиеті үлгілерін насихаттауда келесі

ойындарды қолдандым. Мәселен, Түлкі туралы

халық ертегілері бойынша («Түлкі мен арыстан»,

«Түлкі мен құмыра», т.б.):

«Жабайы жануарларды ата?» Мақсаты: Балалардың жабайы жануарлар туралы

білімдерін бекіту. Тез ойлау қабілетін, зейінін

тәрбиелеу, белсенділігін арттыру.

Ойынның шарты: Ойыншылар екі топқа

бөлініп, әр түрлі табиғат көрінісі салынған бір-

бір үлкен картадан алады. Мұғалімнің белгісі бо-

йынша балалар жануарлар бейнеленген үлестір-

мелі карточкаларды үлкен картадағы салынған

сурет мазмұнына қарай бос тор көздерге орна-

ластырады. Кім бос тор көздерді толтырып, жан-

уарларды дұрыс атаса, сол жеңіске жетеді.

Ойыншылар үлкен карталармен алмасып,

ойынды одан әрі жалғастырады.

«Бұл қандай құс?» Мақсаты: Белгілі бір

ерекшеліктеріне қарай құстарды суреттеуге

үйрету және оларды ажырата білу.

Ойынның шарты: Педагог қарлығаш пен

тоқылдақтың суреттерін балаларға көрсетіп, әр-

қайсысының ерекшелігін суреттеп беруді ұсына-

ды. Балалар бұл құстардың ерекшеліктерін су-

реттеп, аттарын атайды. Мұғалім: Бұл құстарды

тағы қалай атауға болады? Олардың қандай

пайдасы бар? (тоқылдақ орман дәрігері,

қарлығаш адамның досы)

«Не артық». Мақсаты: балаларды байқа-

ғыштыққа, атау септігінің сұрағына дұрыс жауап

беруге дағдыландыру, сөздік қорын байыту,

шапшаңдыққа тәрбиелеу.

Ойын шарты: Педагог тақтаға бірнеше

суретті іледі де, ішінде не артық екенін сұрайды.

Балалар не артық екенін және неге артық екенін

дәлелдеп айтады. Мысалы: түлкі, қоян, түйе,

қасқыр. Қоян, жолбарыс, аю, гүл.

КЕСТЕЛЕР. КЕСТЕЛЕР ҚҰРУ. КЕСТЕЛЕРДІ РЕДАКЦИЯЛАУ

Құдайбергенов Б.Ж.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Нарқызыл НОМ-нің информатика пәні мұғалімі

Мақсаты: Кестелерді калай құруды білу

Білімділік: Деректерді кестелік түрде ұсыну,

электрондық кестелер, Электрондық кестелердегі

деректерді өңдеу, деректердің типтері, формула

жазу ережесі, кестелік есептеуді компьютерде

өңдеу технологиясы туралы білімдерін

қалыптастыру;

Тәрбиелілік: Жан-жақты болуға, өз бетімен

жұмыс істеуге тәрбиелеу;

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау және

зейіндік қабілеттерін дамыту, пәнге деген

қызығушылығын арттыру.

Сабақтың түрі: практикум элементтерінің көмегі-

мен демонстрациялау, баяндау арқылы түсіндіру.

Сабақта қолданылатын көрнекті құралдар:

компьютер, оқулық, интерактивті тақта, тест

жұмыстары.

Сабақтың өту барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

(Практикум жұмыстарын талқылау)

Өткен сабақтар бойынша қайталау сұрақтары:

Құжатқа дайын сурет қорын кірістіру үшін

қандай амалдар орындаймыз?

Кестелік процессорды іске қосу

Кестенің жаңа жұмыс

бетін құру

Алдын ала құрылған жұмыс

кітабын ашу

Деректерді енгізу

Деректерді редакциялау

Енгізілген обьектілермен жұмыс істеу

Кестені пішімдеу

Құжатты сақтау

Құжатты басу

146

Рисование панелі арқылы қандай амалдар

орындаймыз?

Формат рисунка –Положение командасы қандай

қызмет атқарады?

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Компьютердегі кестелік есептеулер

Деректерді кесте түрде ұсыну.

Кәсіби жұмыста мәліметтерді кесте түрінде беру

қажеттілігі жиі кездеседі.

Кесте – ақпараттың жолдар мен бағандарда

реттеліп берілуі. Кесте жолдар мен бағандардың

кез келген санынан құрылуы мүмкін. Кестеде тек

бір ғана жол болса сызықтық кесте деп аталады.

Бірнеше жолдардан тұратын кесте тіктөртбұ-

рышты кесте деп аталады.

Жол – көршілес ұяшықтардың бірлестігі

Баған- көршілес ұяшықтардың тік бірлестігі

Бағандар мен жолдар қиылысы ұяшық деп

аталады. Ұяшықтар деректер сақталатын орын.

Электрондық кестелер 1980 жылы кестелік про-

цессорлардың пайда болуы кестелік құжаттарды

компьютердің көмегімен өңдеуге мүмкіндік

туғызды.

Электрондық кестелердегі деректерді өңдеу.

Деректердің типтері.

ЭК-дегі мынадай типті деректерді енгізуге бола-

ды: мәтіндік, сандық, формулалық (туынды ақпа-

ратты есептеу үшін), датасын және уақытын

көрсететін болуы мүмкін.

Мәтіндік жазбалар әріптердің, сандардың және

арнайы символдардың, қандай да болса тізбегі.

Егер бірінші символ тырнақша, апостроф, бос

орын немесе цифрлар кезектесіп келсе, онда

мәтін ретінде қабылданады.

Сандық деректер - бұл цифрдан, «+», немесе «-»

белгілерінен немесе ондық үтірден басталуы

мүмкін.

Дата мен уақыт символдарымен жұмыс істегенде

ғасыр басынан бастап енгізілген күнге дейінгі

күн сайын анықтайтын реттік нөмір түрленеді.

Электрондық кесте ұяшықтарына деректерді

ғана емес, құрамдас функцияларды және

формулаларды да енгізуге болады.

Формула жазу ережесі.

Электрондық кестедегі формула деп есептеу

үшін қолданылатын кәдімгі математикалық өр-

нектерді айтады. Формула математикалық, ста-

тистикалық, қаржылық, логикалық және басқа

болып бөлінеді.

Кестелік есептеуді компьютерде өңдеу

технологиясы

Жаңа сабаққа орындалатын тапсырмалар

практикум: 1, 3, .5 тапсырмалар.

Сабақты бекіту.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

Кесте дегеніміз не?

Қандай кесте тіктөртбұрышты деп аталады?

Жол, баған, ұяшық дегеніміз не?

ЭК кестенің ұяшығы деп нені айтады?

ЭК ұяшығына деректердің қандай типтерін

енгізуге болады?

Мәтіндік, сандық, дата, уақыт жазбаларына

мысал келтіріңдер.

Электрондық кестедегі формула деп нені айтады?

Үйге тапсырма: Практикум: 4, 2 тапсырмалар.

Электрондық кестелердегі деректерді өңдеу. Де-

ректердің типтері. Формула жазу ережесі. Кесте-

лік есептеуді компьютерде өңдеу технологиясы.

Оқушыларды бағалау.

САНДАР ӘЛЕМІ

Құлниязова А.Ж.

Ақтөбе қаласы №32 Қуаныш МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларды санауға үйрету. Сандарды

жете меңгерту және үш тілде санауға дағдылан-

дыру Есте сақтау қабілетін дамыта отырып, шап-

шаңдылыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу. Қара-

пайым математикаға деген қызығушылығын

арттыру.

Балалар сандар әнімен ортаға келеді.

Амандасады.

Тәрбиеші: Сәлеметсіңдер ме балалар? Балалар

бү-гін біздер есеп ханшайымына қонаққа

барамыз. Есеп ханшайымының үйі алыс екен.

Сондықтан автобуспен барамыз.

Есеп ханшайымы: Сәлеметсіңдер ме, балалар,

қош келдіңдер! Көңіл-күйлерің калай? Келген-

дерің қандай жақсы мен сендерге көп тапсырма

дайындап қойдым. Тапсырма орындауға дайын-

сыңдар ма? Олай болса тапсырмалар орындаймыз

1-тапсырма Сандарды ретімен қой

1,2,3,4,5,6,7,8,9,10

2-тапсырма Сандарға сәйкес алманы орналастыр.

147

3-тапсырма Суреттегі заттарды сана тиісті санды

жаз.

4-тапсырма сандардың ішін толтыру (сандардың

ішін түрлі түсті ашытқымен толтыру)

5-тапсырма мозайка құрастыру

6-тапсырма қосындысын тап (сандарды қосады)

1+2=3

2+2=4

5+2=7

Тәрбиеші: балалар шаршаған шығарсыңдар

бойымызды сергітіп алайық.

Сергіту сәті (музыкамен)

7- тапсырма «көршісін тап» 1 3

8 тапсырма сиқырлы сандар (көздерін жұмып

санды сипап сезу )

Қорытынды: балалар бүгінгі менің тапсырмала-

рым ұнады ма? Біздің тапсырмаларымыз нелерге

байланысты болды? Сандарды үш тілде атап

айтып көрейік. Жарайсыңдар, балалар. Рахмет

сендерге

ИЗУЧЕНИЕ ПЬЕС КОМПОЗИТОРОВ КАЗАХСТАНА КАК ОСНОВА ВСЕСТОРОННЕГО

РАЗВИТИЯ УЧАЩЕГОСЯ

Магзумова И.М.

Преподаватель по классу фортепиано ГККП «Детская музыкальная школа №3» г.Актобе

Одна из важнейших задач в воспитании

музыканта - его всестороннее развитие.

Фортепианное искусство Казахстана пре-

дставляет собой большой пласт и задача педагога

– познакомить учащегося с особенностями музы-

кального языка, стилем изложения, композитора-

ми, раскрыть художественные особенности

фортепианных произведений.

Фортепианную музыку казахстанских ком-

позиторов можно разделить на 2 группы. Для од-

них из них характерна связь с традиционным пе-

сенным или инструментальным искусством каза-

хов (это переложение казахских кюев, народных

песен). Сюда же относятся произведения, напи-

санные под воздействием искусства народов

Средней Азии.

Для другой группы характерна связь и

опора на русскую музыкальную культуру и

западно-европейское фортепианное искусство.

Обе эти тенденции проявляются в пьесах,

предназначенных для ДМШ, в следующих

музыкальных сборниках:

• «Педагогический репертуар 1 класс», сос-

тавитель Н.Мендагалиев, Н. Потешкина. Сбор-

ник составлен в соответствии с програмными

требованиями, наряду с обработками КНП

включены и РНП.

• «Детский альбом», составитель

А.Байсакалова, предназначен для учащихся 3-7

классов.

• «16 пьес для фортепиано»

Е.Брусиловский

• «Пьесы композиторов Казахстана», сос-

тавитель Э.А.Кирсанова

• «Детский альбом » А.Затаевич

• «Фортепианные пьесы» А.Исакова:

цикл пьес «Зоопарк», цикл «Партита».

• «Переложения народных кюев для

фортепиано» Г.Жолымбетова

• «Фортепианные пьесы» А.Исакова,

А.Досаева, В.Ибраева

• «Пьесы для фортепиано» А. Затаевич

•«Фортепианные произведения молодых

композиторов Казахстана». Авторы сборника –

выпускники Казахской национальной консерва-

тории имени Курмангазы, лауреаты международ-

ных и республиканских фестивалей и конкурсов.

•«Альбом фортепианных пьес» редактор –

составитель А.Б.Байсакалова. Один из первых

сборников современной фортепианной музыки

молодых авторов в 21веке. Сборник имеет ярко

выраженную методическую направленность,

способствует становлению и развитию юных

музыкантов. В частности, в освоении различных

пианистических приёмов (стаккато, мартелато,

148

нон легато, легато ит.д.). Сборник составлен по

принципу постепенного усложнения материала.

Пьесы молодых композиторов – это попытка

отобразить многообразный мир детских фан-

тазий, их игр, восприятия родной природы и т.д.

Кюй находится в постоянном поле зрения

композиторов. Его ведущими принципами строе-

ния становятся варьирование и остинатный ак-

компанемент. Сходству с тембром домбры и её

виртуозной специфической особенностью спо-

собствует: репетиционная техника, мартелато,

острые форшлаги и артикуляция, в которой

короткие лиги сочетаются с острым стаккато.

В целом в этих пьесах преобладает штрих

нон легато. В области динамики типичны вне-

запные акценты, повторяющиеся достаточно ре-

гулярно. Также преобладает танцевальность и

ритм скачки. Произведения отличаются однород-

ность ритмического рисунка и непрерывностью

движения. (Все эти особенности можно увидеть

в пьесе Е.Брусиловского «Кенес кюй»,

Н.Мендагалиева «Легенда о бомбре»). В данных

пьесах перед учеником ставятся сложные

артикуляционные задачи.

Для достижен6ия требуемого эффекта

(домбры) необходимо представить теребуемую

звучность. Надо длительно добиваться гибкости

и эластичности кистевой рессоры, цепкости

пальцев – активных, но не колотящих.

Чередование коротких лиг с нон легато

требует мгновенного двигательного переключе-

ния. В данной работе поможет игра в медленном

темпе при направленности внимания на точность

выполнения динамических и артикуляционных

указаний.

Другая группа пьес (опору на русскую

культуру) ставит перед исполнителем иные зада-

чи. Явное преобладание песенного начала тре-

бует от ученика умения петь на фортепиано, хо-

рошо ощущать горизонтальное развитие мело-

дии. Но иногда встречаются и речевые

интонации.

Во всех случаях важно уметь услышать

гибкость мелодии, найти в ней особые точки

тяготения, влекущие к себе центральные узлы, на

которых всё строится, называемые Игумновым

«интонационными точками».

К пьесам подобного плана относятся:

«Камажай» Н. Мендагалиева, «Екi жирен»

А.Брусиловского, «Гайни» А.Исаковой.

Наряду с работой над мелодией необходи-

мо обратить внимание на гармонии, полифонизи-

рованность некоторых пьес, а также на

соотношение между элементами фактуры.

Некоторых композиторов, например таких,

как А.Исакова, В. Новиков зачастую привлекают

циклические формы.

А.Исакова - цикл пьес «Зоопарк», цикл

«Партита», В.Новиков «Игрушки».

В последнее время широко используются

пьесы современных композиторов. Что характер-

но для современных композиторов? Неповтори-

мая национальная индивидуальность музыкаль-

ных образов, выраженная по иному: на смену

традиционному цитированию, обработкам народ-

ных мелодий приходят новые стилевые тенден-

ции, возникшие на основе синтеза различных му-

зыкальных культур с казахской национальной

культурой. Рассмотрим фортепианные миниатю-

ры таких авторов, как Асель Омарова, Ерболат

Андосов, Бейбит Дальденбаев. Для их форте-

пианных пьес характерно эмоциолнальное разно-

образие; задушевная лирика, раскрывающаяся

скупо, набросками, штрихами: «Мұнды әуен»

(«Грустная мелодия»), «Күзге күн» («Осенний

день»), «Кішкентай ноктюрн» (Маленький нок-

тюрн) Ерболата Андосова. Постижение в этих

пьесах музыкальных образов произведения начи-

нается с мелодии. От выразительного её интони-

рования, от умения вслушиваться во все её

«зигзаги» и «повороты», от чего зависит яркость

исполнения. Юмористическим задором полны

пьесы А.Омаровой-«Тауық» («Курица»), «Тиін»

(«Белка»). Язык музыки легко запоминается, ис-

пользование секунд помогает организовать пос-

тановку рук, придаёт содержанию нужную ост-

роту, помогает освоить штрих staccato. Элементы

казахского фольклора присутствуют в обработ-

ках Бейбитом Дальденбаевым казахских народ-

ных песен: «Еркем-ай», «Саулем-ай», «Илигай».

Они слышны в выразительной распевности ти-

пичных мелодических оборотов-звучании кварт,

квинт, трихордных ячеек в кварте и квинте, в

использовании народных ладов. Рельефное про-

ведение темы в верхнем голосе не должно зату-

шёвывать полифоническую основу пьес. Изуче-

ние произведений моторного характера воспиты-

вает у юных исполнителей крепкую техническую

подготовку, исполнительскую волю, отточенный

ритм, стремление к образной выразительности

(Е.Андосов «Би» (Танец), «Домбыра сазы»

(«Наигрыш домбры»), «Би күйі» (Танцевальный

кюй), А.Омарова «Ойын игра», Б.Дальденбаев

«Келіншек»). Для передачи неповторимой инди-

видуальности музыкальных образов, раскрывае-

мых композиторами необходимо знание эмоцио-

нально-психоло-гического склада народа, его ли-

тературной, музыкальной культуры и искусства,

изучение музыкального творчества-всё это

способствует развитию кругозора и является

фундаментом воспитания любви к своей стране у

учащихся.

Педагог должен обязательно включать

пьесы композиторов Казахстана в учебный

149

репертуар учащихся. Изучение данных пьесы

способствует приобщению юнных музыкантов к

метроритмической свободе, импровизацион-

ности казахской народной музыки, включению

их в образную сферу традиционной музыки.

ӨНЕР АЛДЫ – ҚЫЗЫЛ ТІЛ

Макажанова Н.А.

Қарауылкелді орта мектебі

Сайыстың мақсаты: а) Оқушыларды мемлекет-

тік тілімізді сүюге, тіл мәртебесін биік ұстауға,

ұлтымыздың салт – дәстүрінің, тілінің ерекшелі-

гін сезініп құрметтей білуге үйрету.

ә) Оқушылардың ой–өрісін, дүниетанымын

кеңейту, сөздік қорын молайту, жұрт алдында

көркем тілмен еркін сөйлеуге баулу.

б) Шапшаңдыққа, ұтқыр жауап беруге, се-

німділікке, батылдыққа, тапқырлыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: слайдтар, интерактивті тақта,

қоржын толы сұрақтар.

Жүру барысы: Қош келдіңіздер, құрметті кө-

рермеңдер! Әр ұлттың өзіндік ерекшеліктері,

салт – дәстүрлері, тілі болатыны белгілі.

Біздің тәрбиеміз де ананың ақ сүтінен ана әлдиі-

нен, ананың қасиетті сөздерінен бастау алады.

Ата – бабаларымыздан бізге жеткен көптеген

ұлағатты ғибрат аларлық тамаша тәлім – тәрбие

берерлік өсиет сөздер бар. Халықымыздың тілін,

әдет-ғұрпын, дәстүрін біліп, оны қастерле, бүгі-

німіз бен келешегіміздің нәрлі қайнарына айнал-

дыру әрбір азаматтың борышы. Ендеше, «Өнер

алды - қызыл тілі» атты сайысын бастаймыз.

Әділ қазылар алқасымен таныс болайық.

Сайыс кезеңдері:

Жорға.

Қонақ күте білеміз бе.

Сөздің көркі- мақал.

Өнер сайысы.

Поэзия минуттары.

Білгенге маржан.

Ал сайысқа қатынасушылар, міне, қоржын іші

толған сұрақтар алып жауап берейік.

Мінеки, сондай жомарт сенің халқың,

Ешқашан жоғалтпаған ата – салтын.

Жас ұрпақ ойлан өзің, біл тарихтан,

Қазақ боп қал, қадірле қазақ халқын.

І – кезең: «Жорға»

Қазақта топ аттылар жарысын не деп атайды?

(Бәйге)

Қазақта бір топ аттылар тартыспағын қалай

атайды? (Көкпар)

«Үш бәйтерек» дегеніміз кімдер? (Ілияс, Сәкен,

Бейімбет)

«Үш дана» дегеніміз кімдер? (Абай, Ыбырай,

Шоқан)

«Үш байлық» деген не? (Денсаулық, ақ жаулық,

он саулық)

«Үш жұрт» дегеніміз не? (Өз жұрты, ннағашы

жұрты, қайын жұрты)

«Үш арсыз» деген не? (Ұйқы, күлкі, тамақ)

«Үш жүз» деген не? (Ұлы жүз, орта жүз, кіші

жүз)

«Бес арыс» деген кімдер? (Шәкәрім, Ахмет,

Міржақып, Жүсіпбек, Мағжан)

Ал балалар, сайысқа қалайсыңдар?

Сендер өтер әлі де талай сын бар.

Тапсырма ал қоржыннан қымсынбай кеп,

Жауап берсең, сұраққа жарайсыңдар!

ІІ – кезең. «Қонақ күте білеміз бе?»

Малдың басы қандай қонаққа ұсынылады?

(Сыйлы қонаққа)

Қандай жілік қыз балаға беріледі? (Құйымшақ)

Төс кімге тартылады? (күйеу балаға)

Ананның әкесі саған кім болады? (Нағашы ата)

Қазақтарда үй иесінің атауы? (Отағасы)

Бала тәрбиесін қадағалайтын мейірімді жан

(Ана)

Ата – дәстүр абырой көтергенге,

О, бұл сөздер сүйектен өтер демде!

Тоқталамыз енді біз ал халайық,

Қанатты сөз мақал мен мәтелдерге.

ІІІ – кезең: «Сөздің көркі – мақал»

Отан «Отан үшін отқа күймейсің»

Ел

Жер От «Отан от басынан басталады»

Халық

Көп

Аз

Мол Көл «Көп түкірсе көл»

Үлкен

Қасқыр

Қоян

Түлкі Қамыс «Қоянды қамыс, ерді намыс

өлтіреді»

Аю

Жақсы

Керемет

Күшті Үйрен «Жақсыдан үйрен, жаманнан

жирен»

Ғажап

Апа Жаға

Қарындас

150

Ана «Ағасы бардың жағасы бар, інісі бардың

тынысы бар»

Аға

Боран Құмырсқа

Аяз

Қар «Аяз би әліңді біл, құмырсқа жолыңды біл»

Қырау

Дос Алмайды

Сырлас «Досы көпті жау алмайды, ақылы көпті

дау алмайды»

Құрбы

Жолдас

Ал кімнің өнері бар қаншалықты,

Би билеп, ал біреуі ән салыпты.

Бүгінгі сайыста бәйге алуға,

Азамат пен арулар аянбай – ақ жан салыпты.

ІҮ – кезең: «Өнер сайысы»

7 «А» класы Мұқағалидың «Қара өлеңі»

7 «Ә» класы Жиренше шешеннің «Аталы сөз,

баталы сөз»

7 «Б» класы Күй « Балбырауын»

Ү– кезең: «Поэзия минуттары» деп аталады.

Ал, қанеки, кім қандай ақындардың өлеңдерін

оқып таң қалдырар екен.

ҮІ – кезең: Енді мен сіздермен «Білгенге

маржан» кезеңін бастаймын. Мұнда нақыл

сөздердің мағынасын ашамыз.

Қазақтың түрлі – түрлі дәстүрі бар,

Оның сырын ашқанға жұрт қызығар.

Жауаптарын таба ма екен сайыскерлер,

Сол себептен қоятын сұрақтар бар.

Тон

Көйлек

Шалбар Қаптама

Етік

Қаптама - суықта киетін, сырты тысталған

қалың киім.

Садақ

Айыр

Қамшы Адырна

Шоқпар

Адырна – садақтың жебесін тіреп ататын

тарамасы.

Егіншілік

Жер

Мал шаруашылық Сауыр

Қол өнер

Сауыр – шөбі шүйгін, шұрайлы жер.

Біздің «Өнер алды – қызыл тіл» атты сайысымыз

аяқталуға жақын. Қазылар алқасы осы барлық

сайыстың бағасын есептегенше кезекті

музыкалық үзіліске берсек.

7 «А» класс оқушысы: Матжан Мадинаның

орындауында «Анашым» әні

Жеңістер мен жеңілістен тұратын,

Өмір күрес жеткізе ме мұратын.

Жібердім, жеңілдім деп ренжімегін,

Қатысу да бір жеңіс, жан болсаң сен ұғатын

Ортаға әділ қазылар алқасын шақырайық.

Әділ қазылар алқасынан жарыс қорытындысын

сұраймыз.

Қош демейміз, әлі талай сайыстар бар,

Өнерлерің шыңдала берсін қалыспаңдар.

Көрерменім көбейсін күннен күнге,

Келе берсін қонақтар ғарыштан да – деп,

сайысымызды аяқтаймыз.

КӨРКЕМ ТІЛ – ТІЛМАР БАЛА

Малаева Г.А.

Ақтөбе қаласы №6 «Орман ертегі» МДҰ әдіскері

Программалық мазмұны:

Балаларды әдеби тілдің мөлшерін сақтай білуге,

грамматикалық дұрыс, нақты және мәнерлі өз

ойларын, сезімін мазмұнды айта білуге үйрету.

Көркем тілді жан-жақты дамыту әртүрлі жанрда

ертегі, тақпақ жұмбақ, мақал-мәтелдерде бола-

тын шығармашылық сөздікті өз бетінше дамыту.

Тақырыпты дыбыспен әшекейлеу арқылы көркем

тілді дамыту (дауыс ырғағы, дұрыс екпін, мәнер-

лі сөз) тіл байлығына қызығушылығын арттыру

әр түрлі жағдайда тілді мәнерлі пайдалана білуін

дамыту.

Қолданылған құралдар:

Жабдықтау және ертегі кейіпкері. «Үш дана ке-

ңес» ағаш үй, дастархан, көрпе, шелек, бауырсақ.

Нұрай, Елентай, Қарт, Әже, Жылан, Қасқыр

киімдері.

Ойын жаттығулар (А4) «Неге адамдар дос

болады»

Жүргізуші: Жүрегіме жақын тіл ана тілім

Қазағыма хан болған дара тілім

Бесікте жатқанда –ақ талпынып бір

Сөз іздейді бұрмалап бала тілім

Былдырласа елімнің жас ардағы

Жоқ болып сөз шыңынан аса алмайды.

Сөзден сөйлем құрауға тамаша ғып,

Көмекке біз дайынбыз қашандағы.

Жүргізуші: Эфирде «Бес ауызша кеш» бүгін

біздің бағдарламаның тақырыбы «Көркем тіл –

тілмар бала». Жаңа ғылымда тіл дамытудың бес

әдісін ұсынады. Мұның төртеуі бұрыннан таныс.

Тілдің дыбысталу мәдениетіне тәрбиелеу.

Сөздік қорын дамыту.

Грамматикалық тілдің құрылымын қалыптастыру.

151

Тілдік байланысты дамыту.

Ал қазір мен сіздерге «Көркем тілді дамыту»

бөлімін ұсынамын. Оған мына міндеттер кіреді.

Әдеби шығармалардан қуаныш, эстетикалық

сезімдерін қалыптастыру.

Көркем өнерді сезініп жеткілікті баға беруге

тәрбиелеу.

Ауыз екі сөйлеуде бейнелі сөздерді пайдалана

білуін дамыту.

Тілдік сезімін дамыту.

Мәдени сөйлеуге тәрбиелеу бөлімі – мәдени

тілдік қарым-қатынасты қалыптастыру.

Өз еркімен шығарманы құрастыруын дамыту.

(ертегі, әңгіме, тақпақ)

Көркем сөзге деген қызығушылықпен

сүйіспеншілігін арттыру.

Бұл бағытта жұмыстың қорытындысын әйгілі

етіп көрсетуге кейіпкерлер көрсетеді, бірақ

кейіпкерлер жәй емес. Ертегілер елінен өздерінің

көркем сөздерін ала келген. (балалар кіреді)

Жүргізуші: Сіздердің назарларыңызға «Жұмбақ

ертегі» тыңдауды ұсынамыз және қай ертегі

кейіпкерлері екенін табасыңыздар.

1Жұмбақ.

Мен бүкіл әлемге саяхатқа шығуды ұйғардым,

бірақ саяхаттың жағымсыз, жағы болатынын біл-

меппін. Мен айналаның бәрін ата мен әже сияқ-

ты қайырымды болады деп ойлаппын. Ал әлемде

қатал, зұлым және қуларда өмір сүретін болып

шықты. Барлығы мені жегісі келеді.

Жүргізуші: Қай ертегінің кейіпкері? (Бауырсақ

ертегісі)

2 Жұмбақ.

Мен өмір бойы мысықтан қорықтым ал мынау

болса тырналап, пырылдап маған көмектес дейді.

Мен кішкентай болып бөрте мысыққа қалай

көмектесемін, бірақ мен оның алдамайтынына

сенемін. Жүгіріп бақшаға барып қарап едім,

шыныменен де менің көмегім керек екен.

Жүргізуші: Қай ертегінің кейіпкері? (Шалқан

ертегісі)

Сонымен бағдарламаны ары қарай

жалғастырамыз.

Ерте, ерте, ертеде бір көне ауылда ата мен әже

өмір сүріпті. Олардың Нұрай мен Елентай атты

ұлы мен қызы болыпты. Бір күні ата-анасы бала-

ларына былай деген. «Әлемді аралап өз бақытта-

рыңды табыңдар». Балалар ұзақ жолға аттанады.

(Алдынан қарт кездеседі.)

Қарт: Амансыңдар ма балалар. Қайда жол

тарттыңдар.

Нұрай: Біз өз бақытымызды іздеп жарық күнді

қарауға бара жатырмыз.

Қарт: Сендер бақыт дегеннің не екенін

білесіңдер ме?

Елентай: Жоқ ата бізге көмектесіңізші.

Қарт: Әркімнің өз бақыты бар, бірақ оған апара-

тын жол біреу. Оны табу үшін мен сендерге үш

кеңес беремін.

«Дайын астан аттама»

«Егер оң қолың төбелес бастаса, сол қолыңмен

айыру керек».

«Бірінші еңбектен, сосын қуанышқа кенел».

Балалар: Рахмет ата, біз жүрдік.

Нұрай: Мен шаршадым дем алайықшы.

Елентай: Ана талдың қасына барайық. (талдың

түбінде балалар ұйықтап кетеді. Талдан өрмелеп

жылан келе жатады. Сол кезде қасқыр жүгіріп

келіп жыланды алып алысқа лақтырады. Балалар

шошып оянады.)

Қасқыр: Қорықпаңдар балалар. Мен сендерді

ренжітпеймін. Қайда жол жүрдіңдер.

Елентай: Біз бақыт іздеп жүрміз.

Қасқыр: Сендермен бірге баруға бола ма.

Нұрай: Жүр бізді қорғап жүресің.

Елентай: Қараңдар киіз үй тұр. Киіз үйдің қасын-

да әже жүр. (балалар киіз үйдің қасына барады.

Амандасады)

Әже: Төрлетіңдер, қымбатты қонақтар. Мен қуа-

ныштымын дастарханға жақындаңдар. Мен

сендерге шәй демдеп жіберейін.

Елентай: Рахмет, әже, біздің жүруіміз керек.

Нұрай: (қолынан тартады) Қарттың айтқанын

есіңе ал дайын астан аттама.

Әже: Дұрыс айтасың дәмнен ауыз тиіңдер.

Елентай: Рахмет әже (Қасқыр үстелдің астына

кіріп, үстелден кет былай)

Нұрай: Қолыңа еркіндік берме Оның бізге көмек-

тесіп өмірімізді сақтап қалғанымызды ұмыттың

ба? Егер оң қолың төбелесті бастаса, сол

қолыңмен ажырат деген ақылды қарт.

Елентай (қасқырды басынан сипап бауырсақ

бере-ді) Өзіңнің далаңа жүгір. Ал біз кеттік

Әже: Маған бір қызмет көрсетіп жіберіңдер. Құ-

дық алыста су әкелуге әлім жоқ. (Елентай суға

кетеді, Нұрай әжеге көмектеседі)

Әже: Рахмет, қарақтарым, сендердің маған тап

болып көмектескендерің мен үшін қандай бақыт

десеңші.

Елентай: Әже бұл қалай? Бақыт деген осы ма?

Нұрай: Қарттың айтқанын есіңе ал, бірінші

еңбектен, сосын қуанышқа кенел. (Қазақ биі)

Әже: Естеріңде болсын, балаларым, жер

бетіндегі шуақ пен мейірімділік бар жерде бақыт

бар. Ақылды, қайырымды болсаң әр уақытта

бақыт кездесер. «Қайырымдылық жаса, ол саған

қайтып келеді. Сау болыңдар»

Балалар: Сау болыңыз әже.

Жүргізуші: (педагогтармен жұмыс)

өздеріңіз білетіндей әр ұлттың өз мәдениеті, әдет

-ғұрпы бар. Мен сіздерге өзге ұлттың мақал-

мәтелдерін айтамын. Ал сіздер осыған сәйкес

келетін ұлттық мақал-мәтелімізді айтасыңыздар.

152

Мысалы:

1. Досыңа күлсең, өзің жылайсың. (орыс )

Күлме досқа, келер басқа. (қазақ)

2. Адам деп санау оңай, адам болу қиын. (өзбек)

Үйлену оңай, үй болу қиын. (қазақ)

3. Дұшпанның мақтағанынан, досыңның ащы

сөзі пайдалы. (тәжік)

Дос жылатып, дұшпан күлдіріп айтады (қазақ)

Жүргізуші: «Неге адамдар дос болады»? Нағыз

шындыққа жататын бес себебін атау қажет. Әр

жауабын мына сөзден бастау керек. Мүмкін, ша-

мамен, солай шығар, бәлкім, егерде әр бөлімде

бір сөзден сол арқылы болжамды игеру қажет.

Жүргізуші: Қалай достасуға болатыны туралы

көптеген мысалдарды біз көркем әдебиеттің шы-

ғармаларынан табамыз. Оның ішіндегі ертегі, әң-

гіме, өлең, жұмбақтар бір-бірімізбен қарым-қа-

тынас жасауға біздің көркем сөзімізді дамытуға

көмектеседі.

Жүргізуші: Құрметті әріптестер семинар ке-

шімізді қорытындылай келе алдарыңыздағы

ертегі кейікерлері арқылы осы семинардан алған

әсерлеріңізді белгілеулеріңізді сұраймыз.

ДЕНСАУЛЫҚ – ЗОР БАЙЛЫҚ

Махамбетова А.Ә.,

Айтеке би ауданы М.Жұмабаев атындағы мектептің бастауыш сынып мұғалімі

Мақсаты: Адам денсаулығының қымбаттылы-

ғын, өмір сүру үшін қажетті бағалы байлық

екендігін түсіндіру.

Денесін шыңдауға, шымыр да шапшаң, ұқыпты

да жинақы, әдемі болуға тәрбиелеу.

Ресурстар: суреттер, мақал - мәтелдер, слайдтар.

Барысы: Ой ашар сұрақтары:

А) Ол судан қорқады, одан кір қорқады. (сабын)

Ә) Тіс тазартатын құралдар? (тіс щеткасы мен

паста)

Б) Денені шынықтыратын, денсаулыққа әсері

мол сабақ (дене тәрбиесі)

- Салауатты өмір салтын қалыптастыру мақса-

тында «Денсаулық –зор байлық» деген тақы-

рыпта ашық тәрбие сағатын өткізгелі отырмыз.

Слайд. Тапсырмалар:

1. Денсаулықтың достарына нелер жатады?

2. Ұқыпты да әдемі азамат болу үшін адам

денсаулығына не қажет?

3. Денсаулықтың қастары дегенді қалай

түсінесіңдер?

4. Салауатты өмір салтын сақтау дегеніміз не?

5.-Денсаулық дегенді қалай түсінесіңдер?

Денсаулық - жеке адамның басты байлығы.

Денсаулық-адам тіршілігінің ең бірінші шарты.

Бүгінгі дені сау ұрпақ-елдің ертеңгі жалғасы.

-Бүгінгі тәрбиелік іс-шарамыздың тақырыбына

байланысты әңгімеміз тек денсаулық жөнінде

болмақ. Денсаулық деген сөз-деніңнің саулығы

деген мағынаны білдіреді. Деніңнің аурудан

аман, қайратты, жігерлі, көңілдің көтеріңкі

болуының өзі-денсаулықтың белгісі. Дене

мүшелерінің, ішкі ағзалардың бірі ауырса,

адамның денсаулығы нашарлап, көңіл-күйі

түседі, еш нәрсеге зауқы болмайды.

(Есікті қағып Жалқаубек келеді)

- Сәлеметсіздер ме? Сіздерде керемет сабақ өтіп

жатқанын естіп, балалармен бірге тамақтану

құпиясын білейін деп келдім және балаларға

тәтті сусын, сағыз, чипси әкелдім.

Міне сендерге әкелдім деп сөмкесінен шығара

бастайды.

Мұғалім: -Жалқаубек асықпа, бізбен бірге отыр.

Қазір сенің әкелген тамақтарың туралы білетін

боламыз.

- Газды сусынның құрамында консерванттар,

бояғыш пен ароматизатор беретін, иіс беретін

заттар кіреді, олар асқазанға жағымсыз әсер ете-

ді. Газды сусында мөлшерден көп қант тіс құр-

тының пайда болуына себепкер. Сусынның құра-

мында дәрумендер мен минералды заттар жоқ.

Мұғалім:- Ал, көп балалар жақсы көретін са-

ғыздың құрамында да қант көп, соның әсерінен

іш ауруы, ішегінің тас болып қатып қалуы,

абайсызда жұтып қоюуы өте қауіпті. Ал чипси-

дің құрамында бірнеше зиянды заттар бар, Бұл

заттар жүйке жүйесіне улы әсер етеді.

Мұғалім: - Жалқаубектің әкелген тамағын

аласыңдар ма?

- Ал қандай тамақ пайдалы?

- "Тәні саудың - дені сау" демекші, егер адам әр-

дайым жақсылық жасап, алғыс алып жүрсе оның

жан дүниесі, тәні таза болады. Егер тәнің сау

болса, онда денің де сау болады.

Үлкен кісілермен амандасып жүр. Сау болғың

келсе, баршаға саулық тіле. Жалғыз басты кәрі

кісілерге, мүгедектерге көмектес. Сонда сен

алғыс аласың, достарың да көп болады.

Қызғаншақ болма!

Өз бойыңдағы жалқаулықты, қорқақтықты таста!

Өтірік айтпа, жаман ойлардан аулақ бол. Ауыра

153

қалсаң, көп уайымдама. Бастаған істі аяқта!

Жақсы оқы.

- Адамның ішкі ойы таза болса, дені де сау бола-

ды. Барлық уақытта адамдар мен айналаң туралы

жақсы ойласаң және оларға жақсылық тілесең,

өзіңді әрқашан жақсы сезінесің..

Гүл ұстаған балалар шеңберге дөңгелене отыра-

ды, бір-біріне жылы, жақсы лебіздерін айтып,

денсаулық тілеп, гүл ұсынады. Гүл шоқтары

бірте-бірте көбейіп, жылы лебізді бастап тілеген

баланың өзіне бір құшақ гүл-«Тілек шоғы»

болып оралады.

«Өзгелерге денсаулық тілеп, жақсылық жасаса,

ол өзіңе- ақ оралады», - деп мұғалім қорытынды

жасайды.

- Міне, балалар, неткен керемет нұсқаулар

айтылды, күнделікті іске асырайық.

1-оқушы:

Денсаулық – ол күлуің,

Көңіл-күйің жадырай.

Денсаулық – ол жүруің,

Ешбір жерің ауырмай.

- Балалар, деніміз сау және күшті болып өсуіміз

үшін не істеуіміз керек?

- Иә, дұрыс ол үшін күн тәртібін сақтау ке-рек.

Уақытымен ұйықтап, ұйқыдан тұрған соң төсек

орнымызды жинап, жуынып таңғы жаттығу жа-

сауды әдетке айналдырып, таза жүрсек, өз-өзі-

мізді күте білсек, деніміз сау болады. Әрдайым

күліп жүруіміз керек Сендердің күлкілерің әдемі

болуы үшін тісті күтуге байланысты ережелерді

мұқият орындауымыз керек.

Слайд 1. Тісті күніне екі рет тазалауымыз керек.

2. Тамақтан кейін ауызды шаю керек.

3. Ыстық тамақтан соң суық нәрсе ішпеу керек.

4. Жаңғақты тіспен шақпау керек.

5. Дер кезінде тіс дәрігеріне көріну қажет.

6. Тәттіні көп жеуге болмайды.

7. Әркімнің өзінің жеке тіс щёткасы болуы керек.

Шығармашылық жұмыс

- Балалар, денсаулыққа байланысты қандай

мақал – мәтел білесіңдер?

1.Денсаулықтың қадірін ауырғанда білерсің.

2.Ісің түсіп тақсырға барма,

Аурулы болып бақсыға барма.

3. Бақсы көрінсе дерт қозады,

Ұста көрінсе таға тозады.

4.Жарлының байлығы - денінің саулығы.

5..Ауру атанды да шөктірер.

6.Қотыр қолдан жұғады,

Таз тақиядан жұғады.

7.Бас ауырса жан қорқады.

8.Жұғын бар жерде - шыбын бар,

Шыбын бар жерде - шығын бар.

9.Екі ауру бір келсе, ажалыңның жеткені.

10.Жан ауырса - тән азады,

Қайғы басса - жан азады.

11.Өліспеген көріседі.

12.Қасқырдың ойлағаны арамдық,

Қойдың ойлағаны - амандық.

13.Тәуіптің жақсысы-ауруға ауру қоспағаны.

14.Мың жұмақтан - бір күн тірлік.

15.Қасапшыға мал қайғы,

Қара ешкіге жан қайғы.

16.Емнің алды - еңбек.

17.Ауру желмен келіп, термен шығады.

18.Аман болса бұл басым,

Тағы шығар бұл шашым.

19.Азған денеге ауру үйір.

20.Қайғы қартайтады,

Сергіту сәті

Ойын: «Иісіне қарай ажырат». Бұл ойында 3

оқушы алға шығады. Олардың көздерін байлап

алма, апельсин, пияздың иісін искетемін. Олар

соны тауып атын атау қажет.

-Біздің денсаулығымызға тағы бір қажетті нәрсе

бұл – дәрумендер. Жеміс-жидектер мен көкөніс-

терді өз қажетінше, көп жеу керек, өйткені олар

– дәрумендер мен пайдалы заттарға бай. Олар-

дың құрамындағы дәрумендер сіздердің бойла-

рыңыздың өсуіне, ағзаларымыздың дұрыс дам-

уына және көздің көруінің жақсаруына

көмектеседі.

Слайд «Әлемдегі ең пайдалы азықтар»

Балық: Қартаюға қарсы ең жақсы азық, миды жә-

не жүректі қорғайды. Рухани жағдайды реттеп,

қан құрамындағы шекерді қалыпқа келтіреді.

Сүт: Витамин, минерал және пайдалы

бактерияларға өте бай.

Жаңғақтар. Жүректің қызметін реттейді. Бір күн

үшін 25 грамдық, бадам (миндаль), жаңғақ,

жержаңғақ, орман жаңғағы жеткілікті.

Қызыл ет: Жайлауда жайылған малдың еті, яғни

өңдеуден өтпеген қызыл еттер пайдалы.

Жұмыртқа: Ең зиянсыз ас. Миды қорғайды және

көз саулығын күшейтеді.

Көк шәй: Ішектердің, тыныс жолдарының жұмы-

сын реттейді. Салмақ реттелуін оңайлатады.

Қорыту:

Қолшатыр

Біз зиянды заттардан қорғану үшін не істеуіміз

керек?

Оқушылар қолшатырдың әрбір бөлігіне қағазға

өз ойларын жазып білдіреді.

154

КЕСТЕЛІ МӘЛІМЕТТЕРДІҢ ГРАФИКАЛЫҚ ҰСЫНЫЛУЫ

Махамбетова А.А.

Алға ауданы, №1 Алға мектеп-бақшаның физика-информатика пәнінің мұғалімі

Сабақтың тақырыбы Кестелі мәліметтердің графикалық ұсынылуы.

Осы сабақта қол жеткізі-

летін оқу мақсаттары

(оқу бағдарламасына

сілтеме)

7.2.2.3-Электронды кестеде диаграмма құру.

Сабақтың мақсаты Барлық оқушылар істеуге дағдыланған:

Кестелі мәліметтердің графикалық ұсынылуы жөнінде түсінік

қалыптастырады;

Диаграмма элементтері,типтері қызметін біледі

Оқушылардың көпшілігі істей алады:

Кесте құра алады, диаграмма типтерін ажырата алады;

Кестедегі мәліметтерді диаграмма түрінде бейнелей алады.

Кейбір оқушылар істеуге қабілетті:

Салыстырмалы кестелер бойынша диаграммалар құра алады, диаграмма

бойынша талдау жасай алады

Бағалау критерийі Электронды кестеде диаграмма құра біледі.

Тілдік мақсаттар Диаграмманың қандай да бір түрін таңдауын дәлелдеу.

Құндылықтарға баулу Еңбек және шығармашылық өмір бойы білім алу

Өзінің жұмысына жауапкершілікпен қарау арқылы жоғары жетістіктерге

қол жеткізуге ұмтылады.

Пәнаралық байланыс Математика «Графикалық теңдеулерді шешу», бейнелеу «математикалық

фигуралар», ағылшын тілі, география «ҚР өзендер мен көлдер»

Алдыңғы білім Кестелік процессор интерфейсі «пішімдеу» түсінігін біледі, кестелік

процессорда кестені сала алады.

Сабақтың жоспар-

ланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері Ресурстар

Сабақтың басы

3 минут

3 минут

Оқушыларды сергіту мақсатында «Shopping» ойынын

ұйымдастыру. Мақсаты:үш тілділікті меңгеру.

Оқушылар ағылшын тілінде берілген сөздерді аударады.

Ағылшынша Қазақша Орысша

Table Кесте Таблица

Line Жол Строка

Columns Баған Столбцы

Cell Ұяшық Ячейка

The program Бағдарлама Программа

graphics Графика Графика

format Пішімдеу Форматировать

icons Белгішелер Значки

task Тапсырма Задача

Ауызша кері байланыс беру

«Мынандай адамды табыңыз...» оқушылар тақтада ілулі

тұрған кестеде көрсетілген ерекшеліктеріне байланысты

стикерлерге аттарын жазып жапсырады. Мақсаты:

оқушылардың шапшаң ойлау ерекшеліктерін дамыту.

Кітап оқуды

ұнататын

2-ден көп

бауырлары бар

Ақ түсті киім

киюді ұнататын

Барлық нәрсені қа-

ғазға жазбай, есінде

сақтай алатын

Жұмыс жасағанда

музыканы қоюды

ұнататын

Бейтаныс

адамдармен тез

тіл таба білетін

1 топ- Кесте

2 топ- Диаграмма

Оқулық

презентация

155

Үй тапсырмасын

тексеру

5 минут

3 минут

3 топ- Графика

«Сұрақты қағып ал» әдісі

Мақсаты:сұрақтарға жауап беру арқылы, оқушылардың

шапшаң ойлау, есте сақтау қабілетін дамыту,.

Шартты пішімдеу бұл... (эл.кестедегі тиімді құралдардың бірі)

Шартты пішімдеу қандай мақсатта қолданылады?

Шартты пішімдеуді қолдану үшін ұяшық диапазондарымен

қандай әрекеттер қолданылады?

Шартты форматтау үшін тағы қандай тәсілдер қолданылады?

Қате жазулары бар ұяшықтарды анықтау үшін шартты

пішімдеуді қолдануға бола ма?

Ауызша кері байланыс

Бүгінгі сабақтың тақырыбын ашу үшін «Ребус» жасырамын.

Сабақтың ортасы

10 минут

Топтық жұмыс Мақсаты: оқушыларға топпен, бір-біріне

көмек беру арқылы жұмыс жасауға дағдыландыру.

Джигсо әдісі

Оқулықпен жұмыс. Тақырыбы «Кесте элементтерін

графикалық ұсынылуы»

Тапсырма. Тақырыппен танысып, диаграмма элементтері,

диаграмма шебері батырмаларының қызметін талдайды.

Плакат

Маркер

11 минут

«Бағдаршам» әдісі арқылы бағалау

Жеке жұмыс Мақсаты: оқушыларды өз бетімен жұмыс

жасауға дағдыландыру.

Деңгейлік тапсырмалар.

І деңгей.

Тапсырма.

MS Excel-ді ашыңыз

Үлгі ретінде ұсынылған кестені құрыңыз.

А В С D E

1 Қызметкерлерге берілетін сыйақы (тг)

2 Аты-жөні Қаңтар Ақпан Наурыз Барлығы

3

4

5

6

3.Кестеге керекті мәліметтерді енгізіңіз.

4.Диаграмма шеберін (Вставка-Диаграмма) қосыңыз.

5.Дөңгелек диаграмма құрыңыз.

ІІ деңгей.

Тапсырма.

Глюкоза және фруктоза мөлшері

(жеуге арналған 100г бөлінінде, г-да).

Жемістер мен

көкөністер

Глю-

коза

Фрук-

тоза

Жемістер мен

көкөністер

Глю-

коза

Фрук-

тоза

Алма 2,0 5,5 Қарақат 1,5 4,2

Алмұр 1,8 5,2 Орамжапырақ 2,6 1,6

Шабдалы 2,0 1,5 Қызанақ 1,6 1,2

Мандарин 2,0 1,6 Сәбіз 2,5 1,0

Алхоры 2,5 1,5 Қызылша 0,3 0,1

Қызыл шие 5,5 4,5 Қарбыз 2,4 4,3

156

ГАЗДАРДЫҢ, СҰЙЫҚТАР ЖӘНЕ ҚАТТЫ ДЕНЕЛЕРДІҢ МОЛЕКУЛАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ

Махамбетова А.А.

Алға ауданы, №1 Алға мектеп-бақшаныңфизика-информатика пәнінің мұғалімі

7 минут

Жүзім 7,8 7,7 Қауын 1,1 2,0

Бүлдірген 2,7 4,4 Асқабақ 2,6 0,9

Таңқурай 3,9 3,9

1.Өздеріңнің сүйікті азықтарыңды таңдаңдар, олар туралы

деректерді 2-бетке көшіріңдер.

2.Өздеріңнің сүйікті азықтарыңнан 100г жесеңдер, қанша

глюкоза мен фруктоза алатындарыңды есептеңдер.

3.Кез келген әртүрлі екі диаграмманы бөлек парақтарға

орналастырыңдар.

4.Олардың ішінде қандай ақпарат бары түсінікті болатындай,

парақтарға атау беріңдер.

5.Бірінші диаграмманың типін өзгертіңдер.

ІІІ деңгей.

Тапсырма

1.Қазақстандағы өзендер мен көлдер туралы Интернеттен ақ-

параттар табыңдар. Мысалы, http://visitkazakhstan.kz/ru/about

/58/ Қазақстанның туристік сайтының мәліметін

пайдаланыңдар.

2.Алған ақпаратты кестеге енгізіңдер.

3.Кестелік мәліметтер негізінде Қазақстан су ресурстарының

сипаттамасын көрсететін диаграмма сал

ҚБ «Өзара бағалау»

Бағалау критерийі:

1.Дұрыс құрылған кесте үшін 2б

2.Кестені безендіру үшін 1б

3.Диаграмма құру алгоритмін қолдану үшін 1б

4.Диаграмманы безендіру үшін 1б

5.Әрбір орындалған әрекет үшін 1б

6.Білімін бекіту үшін 1б

Қалыптастырушы бағалау тапсырмалар жинағы

Мақсаты: оқу материалын меңгергендігі жөнінде объективті

ақпарат алу, білім алушының кемшіліктерін дер кезінде

анықтау, мұғалім оқушы арасында кері байланысты орнату.

Тапсырма

жазылған

парақтар

Сабақтың соңында

3 минут

Бүгінгі сабақтың қорытындысын анықтау мақсатында «5-5-1

әдісін» қолданамын. Оқушылар сабақ кезінде нені меңгер-

гендігі жөнінде 5 сөйлем жазады. Одан кейін сол 5 сөйлемді 5

сөзге дейін қысқартады. Соңында 5 сөзді 1 сөзге қысқартады.

Сабақтың

тақырыбы:

Газдардың, сұйықтар және қатты денелердің молекулалық құрылымы

Осы сабақта қол

жеткізілетін оқу

мақсаттары

7.3.1.1 – заттардың молекулалық құрылысы негізінде газдардың, сұйықтар мен қатты

денелердің құрылымын сипаттау

Сабақтың

мақсаты:

барлық оқушылар: барлық заттар ұсақ бөлшектерден – атомдар мен молекулалардан

тұратынын біледі, заттың үш күйде болатынын біледі;

көптеген оқушылар: заттың үш күйіне анықтама бере алады, заттың үш күйінің

қасиеттерін, молекулалардың үздіксіз қозғалыста болатынын, диффузия құбылысын

біледі;

кейбір оқушылар: МКТ-ның үш қағидасын біледі, оларға сипаттама бере алады, заттың

күйлерінің құрылымын ажырата алады.

157

Бағалау

критерийі

Заттардың молекулалық құрылысы негізінде газдардың, сұйықтар мен қатты

денелердің құрылымын сипаттай алады.

Тілдік

мақсаттар

Атом – атом – atom

Молекула – молекула – molecule

Корпускула – корпускула – corpuscule

Диффузия – диффузия – diffusion

Кристалл – кристалл – kristall

Аморф дене – аморфные тела – amorphous bodies

Қатты дене – твердое тело – solid

Сұйық – жидкость – liquid

Газ – газ – gas

Химиялық элемент – химический элемент – chemical element

Диалог ішіндегі пайдалы дәйеккөздер:

Барлық заттар өте ұсақ бөлшектерден - ...-дар мен ...-лардан (...-лардан) тұрады.

Бір заттың ...-ларының екінші заттың ...-ларының аралығындағы бос орындарға өтіп

таралуын ... деп атайды.

пішіні мен көлемін сақтау - ...-ге тән қасиет.

Аққыштық, көлемін сақтау және пішінін оңай өзгерту - ...-қа тән қасиет.

...-дардың нақты пішіні де, көлемі де болмайды, ол берілген көлемді түгел қамтиды.

Құндылықтарға

баулу

Қазақстанның тәуелсіздігі және Астана

Уақыт Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Ресурстар

Сабақтың басы

0-2 мин

Амандасу

Топқа бөлу

Әр елдің амандасу салтын көрсетеді

І топ «Күш»

ІІ топ «Салмақ»

ІІІ топ «Деформация»

үлестірмелі

қағаздар

2-6 мин

І. Қызығушылықты

ояту. «Кім шапшаң?»

Әр топқа екі есептен беріледі. Есептерді тез әрі

дұрыс орындаған топқа жетондар беріледі.

жетондар

6-9 мин ІІ. «Ойлан. Неге?» Суды тесік шелекпен тасуға болады ма?

Жуылған киімді жайғанда не себепті кебеді?

Жазда таңертең далаға шыққанда шөптің басы не

себепті сулы болады?

Сабақтың ортасы

9-37 мин ІІ. Мағынаны

тану.

Топтық

жұмыс

«Джигсо»

әдісі.

Оқушылар 1,2,3-ке саналып, сәйкесінше сол оқу-шыларға

тақырыптан мәтін бөліп беріледі. Әркім өз бөлігін оқып,

1,2,3 өздері талқылап, қайта өз тобымен талқылайды.

Жеребе арқылы тақырыптан бөліктерін таңдап алып,

таныстырылым арқылы қорғайды.

компьютер,

проектор,

слайд,

плакаттар

Үш шапалақ әдісі арқылы бағалайды

Сабақтың соңы

37-42 мин ІІІ. Қорытындылау Бір айналым сөйлесу

42-44 мин Кері

байланыс

Блоб ағашы. Оқушылар осы тақырып бойынша қай жерде

екендерін көрсетеді

үлестірме

қағаздар

158

БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ ЖОЛЫ

Махамбетрзина Э.С.

Ақтөбе қаласы, №10 «Алма» сөздері бұзылған балалар үшін (арнаулы) мектепке дейінгі ұйымның

логопеді

Мектепке дейінгі ұйымда балалардың тілін

дамытуда ауызша сөйлетуге үйрете отырып,

үйренген сөздерін күнделікті өмірде қолдану, әрі

оны күнделікті іс-әрекет кезіндегі тілдік қарым-

қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне

ерекше мән берген маңызды. Мектеп жасына

дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын

жүргізу ісі – тіл дамытудың негізгі жұмыстары

болып табылады.

Біз ұйымдастырылған оқу қызметінде

балалармен сөздік жұмыстар жүргізе отырып,

оларды айналасындағы заттармен таныстырып,

атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр-түсін

және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған

ортадағы түрлі құбылыстар жайындағы ұғым,

түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде

тілдік қарым-қатынас жасай білуге үйретеміз.

Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік

қорларын дамыту ісінде логопедтің:

- балалардың сөйлеу тілдерін дамыту;

- жаңа сөздерді есте сақтап, дұрыс айтуға

меңгерту;

- дыбыстармен ойын арқылы жұмыстар

жүргізу;

- үйренген сөздерді анық, әрі сөзде,

сөйлемде дұрыс қолдана білуге үйрету.

Осы аталаған міндеттерді логопед үнемі

сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа алып

отыруы маңызды. Балалардың сөйлеу тілдерін

дамытуда ойын, тапсырма, саусақ, тыныс алу

жаттығуларының орны ерекше болып саналады.

Ойын – баланың шынайы өмірі. Ойын арқылы

бала қоршаған ортаға қызығушылық танытып,

сюжетті ойын арқылы қайталайды. Сонымен

қатар баланың бір ерекше қасиеті ойын кезінде

сөйлеу әрекетіне түседі. Ойын бала тілінің

дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің

қалыптасуына және сөздік қорларының дамуына

көп көмектеседі. Әрбір бала ойын арқылы өсіп-

жетіледі, өйткені бала табиғатынан тек ойынмен

ғана байланысты. Ойын кезінде бала басқа жаққа

тәуелсіз. Ол өзін емін-еркін ұстайды. Еркіндік –

ол баланың бастапқы дамуына кедергі келтірмей-

ді, барлығы білуге деген талпынысы мен құлшы-

нысы артады. Баланың білімі, сөйлеуі ойын

кезінде қалыптасады.

Жалпы сөйлеу тілі бұзылымы бар балар-

мен жұмыс жасауда ең бірінші жоқ дыбыстарды

қойып, сол дыбыстарды буында, сөзде, сөйлемде

44-45 мин Үйге

тапсырма:

Тақырыпқа байланысты 10 сұрақтан тұратын тест,

Қазақстанның тәуелсіздігі және Астана таұырыбында эссе

жазу

Саралау – Сіз қандай тәсілмен көбірек

қолдау көрсетпексіз? Сіз басқаларға

қарағанда қабілетті оқушыларға қандай

тапсырмалар бересіз?

Бағалау – Сіз оқушылардың

материалды игеру деңгейін қалай

тексеруді жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және

қауіпсіздік

техникасын сақтау

Сабақтағы жылдамдық (темп) бойынша

саралау, Нәтиже немесе жауап бойынша

саралау

Қалыптастырушы бағалау

(жетондар, үш шапалақ,

смайликтер)

Физика кабинетіндегі

қауіпсіздік ережелерін

сақтау

159

машықтандыру қажет. Дыбыстармен жұмыс жа-

сауда бала тез қабылдауы үшін әртүрлі ойындар

өте маңызды. Сондай-ақ, сөйлеу тілін дамыту

қызметін ұйымдастыру жұмысында ойын әрекеті

ең маңызды орын алады. Логопед бақылау, зат-

тарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу мен

жаңылпаштар айту және құрастыру, саяхат, ойын

әрекеттерін ұйымдастыру барысында

балалардың сөйлеу тілдерін дамытады.

Түрлі ойындар әрекетінің және ұйымдас-

тырылған оқу қызметінің мазмұнына қарай та-

нымдық, дамытушы ойындарды, тапсырмаларды

қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен салыс-

тыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және

оны танып білуге үйретеді. Нәтижесінде бала

жас ерекшелігіне сәйкес мектепке дейінгі ұйым-

да бағдармалық міндетті меңгереді. Ойын ұйым-

дастыруда логопед балалардың ойлануына бағыт

бере отырып, заттың атын немесе қасиетін есінде

сақтап қалуға жол ашады, ойынға қызықтыра

отырып, зейінін, қиялын, танымын дамытады.

Сонымен қатар ойын барысында бала үл-

кендермен, өз құрбыларымен қарым-қатынас жа-

сайды. Әр бала өз жетістігіне қуанып, мәз бола-

ды. Сондықтан да, ойын-тапсырмаларды таңдау-

да және іріктеуде балалардың жас және жеке

ерекшелігін ескерген жөн.

Логопед балалармен ойынды үш түрлі етіп

өткізуіне болады. Олар:

- заттармен;

- үстел үсті;

- сөздік ойын

Заттармен ойналатын ойын ойыншақтарды,

табиғи заттарды қолдану арқылы өтіледі. Мыса-

лы: «Мен бастаймын, сен аяқта», «Ғажайып қап-

шық», «Қайтала», «Салыстыр да атын ата», «Ды-

быстың орнын тап», «Мен айтамын, сен түзе»,

«Дыбысты естігенде шапалақта», «Бірдей ойын-

шықты тап», «Қайсысы көп, қайсысы аз» т.б.

Үстел үсті ойынын ұйымдастыруда

домино, лото, суреттерді қолданылады. Мысалы:

«Суретті құрастыр», «Қандай затқа ұқсайды?»,

«Қай сурет тығылды?», «Бір сөзбен ата», «Кім

байқағыш?», «Қиылған суреттер», «Ұқсасын

тап», «4-ші не артық?», «Есіңде сақта».

Ал сөздік ойын арқылы сөзді орынды қол-

дана білуге, дұрыс жауап айтуға, сөз мағынасын

түсінуге, орынды сөйлеуге үйренеді. Мысалы:

«Сөз ойла», «Сөз құра», «Жұмбақ ойла»,

«Жақсы-жаман», «Жалғастыр», «Үш сөз ата».

Балалардың сөйлеу тілдерін дамыту жұмы-

сына ойындарды қолданумен қатар, «Шәйді суы-

тамыз», «Жапырақтарды ұшыр», «Қарды үрле»,

«Қолды жылытамыз» тыныс жаттығуларын және

«Пішіндер әлемі», «Өрнекті есіңде сақта»,

«Қиын жолдар», «Суретті жалғастыр», «Биші

адамдар», «Көңілді таяқшалар» тәрізді жаттығу,

тапсырмаларды, «Тәтті тосап», «Бақалар»,

«Түтікше», «Кесе», «Тау», «Сағат» артикуляция-

лық жаттығуларды да пайдаланып отыру өз нә-

тижесін берді. Бұл аталған жаттығу, тапсырма-

лар балалардың сөйлеу тілдерін дамыта отырып,

таным белсендіктерін және саусақ бұлшық

еттерін дамытады.

Ойын әрекеттерін ұйымдастыру ойынды

өткізуге әзірлік, ойынды өткізу, ойынды талдау

сияқты үш бағытты қамтиды. Ойынға қажетті

құрал, көрнекіліктерді дайындау ойынды

өткізуге дайындық болып табылады.

Ең бірінші балаларды ойынның мазмұны-

мен таныстыру өте маңызды табылады. Ойынды

талдау, бұл ойынның өз мақсатына жетуі,

балалардың белсенділігі және олардың қайталау

әрекеті болып табылады.

Балалардың сөйлеу тілдерін дамытуда

ойындарды, тапсырма-жаттығуларды қолдану

үлкен нәтиже береді. Ойын әрекеті арқылы бала-

лардың сөйлеу тілдері дамып, ауызша сөйлеу

әрекеті машықтанады, таным белсенділіктері

қалыптасып, ақыл-ойы өсіп жетіледі, әрі

адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіреді.

Балалардың тілін дамыту мақсатында ауы-

зекі сөйлеу, байланыстырып сөйлеуді дамыту

мен сөздік қорын дамыту үшін ұйымдасты-

рылған оқу қызметінде және ҰОҚ тыс уақытта

ойналатын ойындардың маңызы зор. Ойын

шарттары мен көрнекіліктерін пайдаланып, ойна-

латын ойындар арқылы балалардың жеке басын,

ойын әрекетін дамытуға болады. Ойындар бала-

лардың ақыл-ойын дамытады және өзін-өзі -

үйретеді. Ойындарды өткізуде балалардың ойын-

ды саналы түрде ұғып, ол ойын шартын дұрыс

орындауға тырысып, белгілі нәтижеге жету мақ-

саты көзделеді. Бала ойын мақсатына сай ойын

шартын орындап, мұндағы сұрақтар мен тапсыр-

маларға жауап беруге дағдыланады. Ойын шар-

тын, ережесін қатаң сақтау арқылы жолдастарын

тыңдай білу, олардың қателіктерін түзетуге бел-

сенділік көрсетуге ынталандырылады. Ойындар-

ды «Тіл дамыту», «Сауат ашу», «Дыбысты айту

қабілетін дамыту» ұйымдастырылған оқу қыз-

меттерінде пайдаланудың тиімділігін тәжірибеде

анықталып отыр. ҰОҚ бекіту, ҰОҚ-де меңгерген

мәлімет туралы түсінігін кеңейтуде, балалардың

шығармашылығын дамыту, тіл байлығын молай-

туға, сөздік қорларын дамытуға септігін тигізеді.

Ойын әрекеті арқылы балаларды білімге деген

қызығушылықтарын, құштарлықтарын арттырады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Ата-баба мұрасы» Алматы- «Аруна».

2. «Балаларға тіл дыбыстарын үйрету»

Г.Дүкенбаева, К.Төрежанова. Алматы-«Мектеп»

1989 ж.

3. «Учите, играя» А.И.Моксоюв, Г.А.Туменова.

160

РАЗВИТИЕ ДВИГАТЕЛЬНЫХ СПОСОБНОСТЕЙ ДЕТЕЙ ПОСРЕДСТВОМ МУЗЫКИ

Митрофанова М.В.

Музыкальный руководитель ГУ Специальной (коррекционной) дошкольной организации

№ 10 «Алма» для детей с нарушением речи г. Актобе

Музыкально-ритмические движения

являются синтетическим видом деятельности,

любая программа, основанная на движениях под

музыку, будет развивать и музыкальный слух, и

двигательные способности, а также те

психические процессы, которые лежат в их

основе. В педагогике с давних пор известно, ка-

кие огромные возможности для воспитания души

и тела заложены в синтезе музыки и пластики,

интеграции различных видов художественной

деятельности. Об этом знали ещё в Древней Гре-

ции, где сформировалось представление о том,

что основой прекрасного является Гармония.

В Древней Греции музыка для воспитания

и образования имела более глубокое значение и

соединяла не только гармонию звуков, но и поэ-

зию, танец, философию, творчество. Именно эти

идеи важны для воспитания и в современном ми-

ре, идея синтеза музыки и движения была подх-

вачена швейцарским музыкантом и педагогом

Эмилем Жаком Далькрозом (1865-1950), кото-

рый разработал на её основе уже в начале XX

века систему музыкально-ритмического воспита-

ния детей. В комплексе ритмических упражне-

ний швейцарский педагог выделял как основу

именно музыку, поскольку в ней имеется идеаль-

ный образец организованного движения: музыка

регулирует движения и даёт чёткие представле-

ния о соотношении между временем,

пространством и движением.

В 1978 году Карл Орф создал систему тем-

брового ритмического воспитания на основе зву-

чащих жестов – притопов, хлопков, щелчков.

Использовал музыкальную игру как основной

вид музыкально-ритмического движения, реко-

мендовал частое включение речи для создания

различных тембров. Создатели отечественной

сис-темы музыкально-ритмического воспитания

Александрова, Бабаджан, Метлов, Ветлугина и

другие выделили музыкально-ритмическое дви-

жение, как отдельный вид музыкальной деятель-

ности, в процессе которой должно осуществлять-

ся целенаправленное развитие чувства ритма.

Большое значение для сохранения физического и

психологического здоровья детей имеет активи-

зация их творческого потенциала, создание атмо-

сферы поиска, радости, удовольствия, развитие

детской индивидуальности, удовлетворение ин-

дивидуальных их потребностей и интересов.

Музыка, движение – это средства, которые бла-

готворно действуют на здоровье ребёнка.

Музыкально-ритмические движения выполняют

релаксационную функцию, помогают добиться

эмоциональной разрядки, снять умственную пе-

регрузки и утомления. Ритм, который музыка

диктует головному мозгу, снимает нервное на-

пряжение. Движение и танец, помогают ребёнку

подружиться с другими детьми, даёт

определённый психотерапевтический эффект.

Не все дети дошкольного возраста вла-

деют своим телом, тело ребёнка не всегда его

слушается, а навыки приходят постепенно.

Владение своим телом, осознанное движение

позволит глубже воспринимать музыку и более

ярко, выразительно передавать то эмоциональное

состояние, которое она вызывает у детей.

Музыка и движение – универсальное сре-

дство эстетического и нравственного воспитания

ребёнка. Движение облегчает восприятие и запо-

минание музыки, а музыка помогает запомнить

движение. Всё это постепенно воспитывает у де-

тей любовь к музыке, чувство ритма, музыкаль-

ную память, развивает эстетический вкус.

Различные виды музыкальной деятельнос-

ти дарят детям мгновения чудесного самовыра-

жения, развивают музыкальный опыт и начала

творчества. Приобретение первичных умений во-

кального исполнительства, музыкально-ритми-

ческих навыков, умения правильно и художест-

венно точно двигаться приносит детям истинную

радость.

При этом у дошкольников раздвигаются

рамки художественного видения мира, а простые

и привычные действия преображаются в танце-

вальные, дирижёрские, становятся имитацией

поведения нужного художественного образа, ко-

торый воплощается в том или ином виде музы-

кальной деятельности. Обычные, всем хорошо

известные прыжки, приседания, подскоки, дви-

жения руками, получая соответствующее музы-

кальное оформление, приобретают требуемую

поведенческую окраску и, тем самым, трансфор-

мируется в воодушевлённые эмоциональные

процессы. Выполняемые детьми задания,

усложняясь по мере надобности, становятся для

них источником эстетического удовольствия.

Для развития музыкальных способностей

необходимо дать ребенку возможность попробо-

вать себя в различных видах музыкальной дея-

тельности, один из которых – музыкальное

движение.

161

Жест, движение, пластика обладает осо-

бенным свойством обобщать эмоциональное сос-

тояние. Способность педагога найти такие обоб-

щающие движения, которые бы выразили глав-

ное: душевное состояние, отраженное в музыке,

— это способность решает очень многое, ибо эти

движения могут стать настолько понятными,

настолько «заразить» детей эмоциями, что бук-

вально отпадает необходимость в продолжитель-

ных беседах по поводу характера музыки. Воп-

лощение эмоций, вызванных музыкой, в музы-

кально-ритмическое чувство проявляется в том,

что слушание музыки непосредственно сопро-

вождается двигательными реакциями, более или

менее точно передающими временной ход

музыкального движения.

Сначала это происходит с помощью взрос-

лого, а потом самостоятельно. Даже элементар-

ные движения: топ, шлеп, хлоп, верно скоорди-

нированные с музыкой, являются важнейшей

базой для развития ребенка. Ведь выполняя их,

ребенок откликается на определенный ритм,

темп, мелодию, включая в работу оба полушария

головного мозга. С самых первых занятий важно

приучать детей слушать музыку, начинать и

заканчивать движение в соответствии с началом

и окончанием звучания аккомпанемента. Тем

самым, мы тренируем слуховое внимание, волю

ребенка, произвольность движений. Используют-

ся различные методические приемы — это сло-

весные указания, привлечение внимания к звуча-

нию музыки, характеру вступления и

заключения, зрительные сигналы и т.д.

Важно обращать внимание детей на харак-

тер исполнения, "вхождение в образ", на необхо-

димость после окончания звучания какое-то

мгновение выдержать паузу, ощутить пережитое

в музыке. Это относится ко всем композициям —

и к простейшим.

Идя от простого к сложному, в начале ра-

боты с младшими дошкольниками уделяется

большое внимание освоению образно-игровых

движений. На этих же упражнениях начинается

развитие элементарных двигательных качеств:

пластичности, ловкости, умений исполнять махи,

пружинные, плавные движения, а также основ-

ных видов движений, как бег, прыжки, ходьба.

Образно-игровые упражнения развивают

не только пластичность, выразительность движе-

ний, но и тренируют ловкость и точность, коор-

динацию, и, что очень важно, развивают вообра-

жение детей, их эмоции, умение оживить игро-

вой персонаж, животное, игрушку и т.д. Для

младших дошкольников на основе игровых упра-

жнений вводятся и все остальные движения: об-

щеразвивающие, основные, плясовые. Постепен-

но исполнение различных видов двигательных

упражнений приобретает более дифференциро-

ванный характер. Музыкально-ритмические ком-

позиции для старших детей также различаются

по своей функциональной направленности и со-

держат разные типы двигательных упражнений.

Развитие основных и общеразвающих видов дви-

жений, тренирующих разнообразные двигатель-

ные качества, умения, требует систематической

работы, поэтому композиции, построенные на

таких упражнениях, следует включать и в утрен-

нюю зарядку, и в музыкальные, физкультурные

занятия, и в бодрящую гимнастику после

дневного сна.

Одним из важнейших видов в музыкаль-

ном развитии, является игра. Ребенок начинает

импровизировать, создавать свой музыкально-иг-

ровой образ, танец, если у него наблюдается тон-

кое восприятие музыки, ее характера, вырази-

тельных средств и если он владеет необходи-

мыми двигательными навыками.

По определению многих ведущих психоло-

гов и педагогов, игра является основной формой

деятельности ребенка. В этом возрасте она не

только развлечение. Игра ценна для малыша еще

и потому, что развивает его интеллектуально,

физически, психически и эстетически.

Музыкальные игры делятся на игры под

инструментальную музыку (сюжетные и несю-

жетные) и игры под пение (хороводы и инсце-

нировки). В сюжетных играх нужно выразитель-

но передать образы музыки, а в несюжетных—

выполнить задание, связанное с общим настрое-

нием музыки, ее выразительными средствами

(темп, динамические оттенки, метроритм,

форма произведения). В играх с пением компо-

зиция движений зависит от характера, образов

музыки, текста.

Для реализации успешного музыкального

развития детей, особое внимание следует уде-

лить подбору репертуара. Подбирая музыку, не-

обходимо стремиться к тому, чтобы она отвечала

требованиям высокой художественности, воспи-

тывала вкус ребёнка, обогащала его разнообраз-

ными музыкальными впечатлениями и при этом

вы-зывала моторную реакцию, была удобной для

двигательных упражнений.

Разнообразие музыкальных жанров и сти-

лей развивает кругозор детей, воспитывает у них

интерес к музыкальному искусству, формирует

художественный вкус. Необходимо помнить о

развитии каждого ребенка, учитывать последова-

тельность усложнения музыкально-образного

содержания музыки, ее выразительные средства

Музыка и движение – это способ раскры-

тия внутреннего мира ребёнка. Таким образом,

музыкальное воспитание должно быть направле-

но к одной цели: сформировать у детей активное

162

творческое восприятие музыки, создать атмо-

сферу дружелюбия и взаимопонимания, и пусть

ребёнок учится проявлять самостоятельность и

инициативу.

Литература:

1. О.Н. Арсеневская «Система музыкально-оздо-

ровительной работы в детском саду» Изд.

«учитель» 2009г. Волгоград.

2. Н.И.Безлатная «Ритмика и хореография в

ДОУ» Щелково 2009г.

3. С.И.Бекина, Т.П.Ломова, Е.Н.Соковнина «Му-

зыка и движение. Упражнения, игры и пляски

для детей 5-6 лет». Москва. «Просвещение»1983г

4.. С.И.Бекина, Т.П.Ломова, Е.Н.Соковнина «Му-

зыка и движение. Упражнения, игры и пляски

Детей 6-7 лет. Москва. «Просвещение»1983г.

5. А.И.Буренина «Коммуникативные танцы-игры

для детей». «Ритмическая пластика для

Дошкольников».

КІТАП - БІЛІМ БҰЛАҒЫ

Мухтарова Г.К.

Байғанин ауданы, Қарауылкелді орта мектебінің мектепалды даярлық тәрбиешісі

Мақсаты: Білімнің кітап арқылы берілетіндігін

ұғындыру. Кітаптың адам өміріндегі маңызы,

ғылым мен білімнің пайдасы жайлы түсіндіру.

Кітапқа қызығушылығын арттыру. Оқулықтарды

күтіп ұстауға үйрету.

Сабақтың барысы: Кітап – қарым қатынастың,

еңбектің, күрестің құдыретті құралы. Кітап - өмір

ұстазы. Кітап оқымай өмірді білу, білім алу

мүмкін емес. Кітап-білімімізді молайтады.

Кітаптан көп өнеге мен тәрбие аламыз. Кітап-

ағаштан жасалады. Кітапты шығару үшін үлкен-

дер көп еңбек етіп, тер төгеді. Кітаптың жасалу

жолын келесі сабақтарда әңгімелеп беремін.

Бүгінгі тәрбие сабағымыз төрт бөлімнен тұрады.

Кітап туралы жұмбақтар

Кітап туралы даналық сөздер

«Кітаптар мұңы» қойылым

Кітаптар туралы поэзиялық минут

Балалар ең әуелі жұмбақтар шешуден бастайық.

Үндемес серік, ақылы берік (Кітап)

Қабат-қабат қаттама, ақылың болса аттама

Бір ғажап бар тілі жоқ, сөйлесем десем міні жоқ

Бетін адам ашады

Білім нұрын шашады

Көп әңгімем, өлеңім,

Күнде ақыл беремін

Жақсы көрсе мені кім

Мен де оны жақсы көремін (Кітап)

Екінші бөліміміз «Даналық сөздер» Кітап ту-

ралы жазған ұлы ғұлама ақын, жазушылары-

мыздың нақыл сөздерін тыңдап көрелік.

Кітап таусылмайтын байлық.

Кітап – білім бұлағы,

Білім - өмір шырағы,

Кітап – білім бұлағы,

Білім - өмір шырағы,

Оқусыз білім жоқ

Білімсіз күнің жоқ

Өнер-ағып жатқан бұлақ,

Білім-жанып жатқан шырақ

Білім тозбайды,

Ақыл азбайды

Артық ғылым кітапта,

Ерінбе оқып көруге

Балалар, осы даналық сөздерді есімізден

шығармай жүрейік.

Келесі бөліміміз «Кітаптар мұңы» Т.Дәуренбеков

ағаларыңның «Кітаптар мұңы» әңгімесіне құлақ

асайық.

Мектептің отын қоймасына біреу бір құшақ кітап

әкеліп тастады. Есік қайта жабылуы мұң екен,

шеткерірек түскен бірі басын көтеріп алды.

«Қайда келдім?» дегендей жан - жағына қарап

сәл отырды да, жанында жатқан көршісін түртті.

Ол қозғала қоймап еді, жұлқып - жұлқып қалды.

- Ей, тұрсаңшы! Қайда келдік? Тірімісің өзің?

- Ой, мазамды алма. Бүйткен тірлігі құрысын!

Мұнан да парақтарымның пәре-пәресі шығып

ұшып кеткені жақсы еді.

- Не боп қалды? Жалғыз сенің басыңа келді

деймісің бұл қасірет. Биылғы оқу жылын зорға

аяқтап шықтық. Басыңды көтер. Жөн сұрасайық.

Кімсің өзің? Сыртың бүп - бүтін ғой.

- Сыртымды қайтесің?! – деді анау жер таяна ор-

нынан әрең тұрып. Сыртым бүтін болғанмен

ішім түтін. Ана тілі оқулығымын. Мен үшін

авторлар түн ұйқысын төрт бөліп, қанша қызмет

етті десеңші! Баспа қызметкерлері әрбір әрпімді

жекелей теріп, көз майын тауысып па еді? Сонда

кім үшін? Балалар оқысын, сауатын ашсын, адам

болсын деген ізгі ниет еді ғой бәрінікі. Мен де,

қолымнан келгенше, өз бойымдағы білімді беріп,

балаларды адамгершілік парасатқа тәрбиелеуге

тырысып бақтым. Сөйткен күнім не болды?

Сорым қайнағанда, Адырбай деген баланың қо-

лына түсіп, бір жыл болмай мына күйге ұшыра-

дым. Егер, күтіп ұстаса, келер жылы мені басқа

балалар оқымас па еді? Қайтейін, өткен күнім

есіме түссе, сай-сүйегім сырқырайды. Іші бауы-

163

рымнан сау жерім қалмады. Жыртылмаған, ши-

майланбаған, сия тамбаған парағым кемде-кем.

- Біздің де оңып тұрған жеріміз жоқ, әріптесім.

Ендеше, мұңдас болдық. Мен «Ежелгі дүние та-

рихы» оқулығы боламын,-деді бірінші кітап.

Сотқарбай деген баланың меншігіне тидім. Әдеп-

кіде оқулық болып болып, мектеп босағасын ат-

тағаныма қуанған едім. Оным көпке бармады.

Бірнеше күн өтпей-ақ, Сотқарбай көзімді бақы-

райтып қойып, суретімді сиямен бастырып -

бастырып сызып тастады. Онан көтеріп жүруге

ауырсынды ма, кейде өзіне керекті бір беттерді

жыртып алатынды шығарды. Оқу жылы аяқтал-

ған күні мектеп ауласында доп қылып тепкілеп-

тепкілеп, сілікпемді шығарды да, тастап кетті.

- Әріптестер, қанша айтқанмен «Ана тілімін»

ғой. Менің айтқаныма құлақ асыңдар. Бұл жерде

тек кішкентайлар емес, жоғары сынып

оқушылары да кінәлі-ау!

- Дұрыс айтасың, «Ана тілі»,- деді қаракөлең-

келеу жерде жатқан бір кітап.

- Менің оқушым үйінде парақтарымды жыртып

алып, кептер жасап ойнағанда қой демейді ғой

үлкен ағасы. Сондағы сылтауы: «Оқу жылы

аяқталды».

- Бірақ - деді «ана тілі» сөзін қайта жалғап, -

шындығын айтқанда, әркім өз дүниесіне ұқыпты

болуы кекрек қой. Ондай балалар жоқ та емес

бар. Бар емес - ау, көп. Алайда олардың бір кем-

шілігі – Адырбай мен Сотқарбай сияқтыларға

достық ақыл айта алмай келеді. Мысалы, менің

өзім сияқты құрдасым болды. Екеуіміз – мектеп

кітапханасына бір күнде түстік. Қызық болғанда,

сыныпта да парталас болдық. Міне, оқушы деп

оның иесін айт. Ондай баланың қолына түссең,

арманың болмас шіркін! Кітабыңа шаң жуытпай-

ды. Керек бетін белгілеу үшін, парағын қайырып

бүктемейді. Қағаз салып қояды. Сызбайды, сия

тамызбайды. Оның «Ана тілі» кітабы қыстап су

жаңа күйінде шықты.

- Енді бізді не істер екен? - дейді кітап.

- Әлде жинап-жинап отқа тамызық етер ме екен?

От деген сөзден бәрі де селк ете қалды. Бір сәт

үндері шықпай, іштен тынды.

- Мүмкін, бір кәдеге жаратар. Түптер, - деді

«Ежелгі дүние тарихы» сәлден соң басу айтып.

- Түптер, - деді оны кекетіп әлгі кітап.

- Түптесе сені түптер, ал түптеуге келмейтінін

тұттай жалаңаш бізді қайтеді? Көрмеймісің,

көзге түсуге де ұялып, бір түкпірге бұқпалап

отырғанымды.

- Пысықтығына қарағанда есеп кітабы боларсың,

- деді оған «Ана тілі».

- Дұрыс айтасың. Бізден енді оқулық шықпайды.

Осы отырған бәріміз де жарымжанбыз.

- Әріптестерім, отқа тамыздық қылады деп

ұнжырғыларың түспесін, - деді «Ежелгі дүние

тарихы» жұбата сөйлеп.

- Мен тарихты білсем, бізді фабрикада жуып,

тазартып, баяғыдай ақ қағаз жасап,

баспаханаларға жөнелтеді. Тек келесі жолы

ұқыпты оқушының қолына түссек деңдер.

- Соны айтсаңшы, - деді бірдей жамырап.

Мұғалім: Балалар, кітаптар да ауырады екен. Сол

зиянды болдырмау үшін мынандай ережелер бар

екен

Есіңе сақта!

1. Кітапты ұқыпты, таза ұстау керек. Өздеріңнен

кейін оны көптеген балалар оқитынын есіңнен

шығарма

2. Кітапты төсекте жатып, ас ішіп отырып оқыма,

кітап оқуды үлкен ой еңбегімен оқу керек

3. Кітапты қалай болса солай оқыма.

4. Кітапты жыртуға, сызуға болмайды.

5. Кітапханада шулауға болмайды, өйткені

басқаларға кедергі келтіресің.

6. Кітап бетіне сурет салма!

Келесі бөліміміз «Поэзиялық минут»

1.оқушы. Аслан

Адамның досы кітап, өмір кілті,

Тең келмес оған жиған дүние-мүлік

Ақылшы, жанға серік жол бастаушы,

Асыл ой, қазынасы, өмір көркі.

2-оқушы Альбина

Сөйлесіп өзіңменен тіл қатады,

Еріксіз сөзін жұртқа тыңдатады.

Жеткізіп өткендердің өсиетін

Шешіліп кейде достай сырласады

3-оқушы

Кітапта алма ағашы,

Жемісін біздер теретін.

Тәтті алмаға балашы,

Кітабыңның әр бетін.

4-оқушы

Айдын шалқар кейде бір,

Кітапты тұнған көл дерсің.

Ауадай қажет бейне бір,

Таппасаң нәрін шөлдерсің.

5-оқушы Әсел

Білім алар көп адам

Жақсы нәрсе жоқ одан

Қызыға кеп оқимын

Кітапты көрсем жаңадан

6- оқушы: Әсем

Кітап жинап түптеймін – жыртылмасын,

Мұқабасын бүктеймін –қырқылмасын.

Таза болсын беттері – сызылмасын,

Көрген кісі кітабы кір демесін.

7-оқушы

Кітабыңды құрметте,

Күтіп ұста кірлетпе,

Кішілерге табыс ет,

164

Дақ түсірмей бір бетке

Қорытынды:

Кітап сендердің мәңгі сенімді достарың, серікте-

рің болсын. Кітапты жыртпай, кірлетпей, бүлдір-

мей таза ұстау бәріміздің міндетіміз екенін біліп

жүрейік.

ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ПРОГРЕССИЯНЫҢ ҚАСИЕТТЕРІН ПАЙДАЛАНЫП ЕСЕПТЕР

ШЫҒАРУ

Мұхтар А.Е.

Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы, Құйлыс ЖББОМ математика пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Геометриялық прогрессия анықтама-

сын, оның еселігін, n-ші мүшесінің формуласын,

қасиеттерін есептер шығаруда қолдана білу.

Дамытушылық: есептеу дағдыларын және логи-

калық ойлау қабілеттерін жетілдіру, білімдерін

тереңдету, пәнге қызығушылықтарын арттыру

Тәрбиелік: өз бетінше еңбектенуге, ұйымшыл-

дыққа, достыққа, шапшаңдыққа тәрбиелеу.

Сабақ түрі: жарыс сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, топтық

жұмыс, тест тапсырмалары

Сабаққа қажетті құрал-жабдықтар мен көрнекі-

лігі: интерактивті тақта, Х-О сызбасы, плакат,

маркер, бағалау парақтары

Пәнаралық байланыс: тарих, геометрия,

биология, физика

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

1. Сәлемдесу, білім алушыларды түгелдеу.

2. Сабаққа дайындықты тексеру.

3. Зейінді сабаққа аудару

Психологиялық дайындық: (1 минут)

Есептеуге жүйрік болсаң жасыңнан,

Математикаға орын берсең басыңнан,

Барлық ғылым саған үйір болады,

Досың болар табылатын қасыңнан.

- Білім алушылар, бүгін барлығымыз сабақта бір-

бірімізге не тілейміз?

(оқушылар орындарынан тұрып, мұғалімге қа-

рап: «сізге шығармашылық табыс» және бір-бірі-

не қарап: «бізге көтеріңкі көңіл-күй» деп айтады)

4. Үш топқа бөлу: топтардың көшбасшыларына

сұрағы бар, ал басқа оқушыларға тізбек мүшеле-

рі жазылған үлестірмелер таратылады. Көшбас-

шылар сұраққа жауап бере отырып өз тізбегінің

мүшелерін жинайды.

1) Сұрақтар:

«Сандар тізбегі» тобының көшбасшысына: Жұп

сандардан тұратын тізбектің алғашқы бес

мүшесін тап. (2;4;6;8;10)

«Арифметикалық прогрессия» тобының көшбас-

шысына: а1=1; d=2 болатын арифметикалық

прогрессияның алғашқы төрт мүшесін тап.

(1;3;5;7;9)

«Геометриялық прогрессия» тобының көшбас-

шысына: в1=-1; q=2 болатын геометриялық

прогрессияның алғашқы төрт мүшесін тап. (-1;-

2;-4;-8)

Топтар сабақтың әр кезеңінде тапсырмаларды

орындап, ұпайлар санын жинайды.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

2) №202, №205 есептердің шешімдерін интерак-

тивті тақтамен салыстырып тексеру.

/топтағы әр оқушының дұрыс жауабына 1 ұпай/

3) Әр топ өз топтарының атауы жайында мәлімет

беру. /3 ұпай/

«Сандар тізбегі» тақырыбы математикадағы қы-

зықты тақырыптардың бірі. Алгебра курсын тану

таулардың биігіне математиканың биігіне шығу-

мен салыстыруға болады. Тағы да бір матема-

тикалық шың, «прогрессия» шыңы. Ал, біз сол

шыңды бағындыруға дайынбыз ба, көрейік.

«Cыңарын тап» ойыны

Екінші мүшесінен бастап кезкелген мүшесі

өзінің алдыңғы мүшесіне d санын қосқанда

шығатын сандық тізбек

арифметикалық прогрессия деп аталады.

d саны-арифметикалық прогрессияның айырымы

деп аталады.

Екінші мүшесінен бастап кезкелген мүшесі өзі-

нің алдыңғы мүшесіне q≠0 санына көбейткенде

шығатын сандық тізбек

геометриялық прогрессия деп аталады.

q саны-геометриялық прогрессияның еселігі деп

аталады.

Арифметикалық прогрессияның алғашқы п

мүшесінің қосындысы

арифметикалық прогрессияның п-

мүшесінің формуласы.

геометриялық прогрессияның п-

мүшесінің формуласы.

Геометриялық прогрессияның еселігінің формуласы

Геометриялық прогрессияның қасиеті

165

«Крестиктер-нөлдіктер» әдісі.

Ереже:

1. 1-ші команда (нөлдіктер) кестеден сан таңдайды.

2. Мұғалім сол нөмірдегі сұрақты оқиды.

3. Жауап дұрыс болған жағдайда, 1-ші команда

сол квадратқа крестик қояды.

4. Жауап дұрыс болмаған жағдайда, 2-ші

команда (крестиктер) сұраққа жауап беруге және

сол квадратқа крестик қоюға мүмкіндік алады.

Х және О белгілерін сызылған сызбаға жазу

арқылы бәсекелесе есептер шығару керектігін

түсіндіру

Есептер:

1.{bn} -геометриялық прогрессия. b1 = -6, q= 2

болса, онда геометриялық прогрессияның

үшінші мүшесін табыңдар.

Шешуі: b3 = -12*2= - 24.

2. Тізбектердің қайсысы геометриялық

прогрессия болады:

а) 1; 4; 16; 64; ... ә)1/5; 2/25; 1/125; 2/625; ... б) 2; -

4; 8; -16; ... Жауабы: а, б

3. Егер геометриялық прогрессияның бірінші

мүшесі 0,01-ге және еселігі 10-ға тең болса, онда

төртінші мүшесін табыңдар. Жауабы: 10

4. Геометриялық прогрессияның екінші мүшесі

5-ке тең. Прогрессияның алғашқы үш мүшесінің

көбейтіндісін табыңдар. Жауабы: 125

5. {bn} -геометриялық прогрессия. b1 = 18 және

b2= 54 болса, онда геометриялық прогрессияның

еселігін (q) табыңдар. Жауабы: 3

6. 8; 8; 8; 8... сан тізбегінің еселігі неге тең? Ж: 1

7. Прогрессияның екінші мүшесін табу үшін

бірінші мүшесін еселікке көбейту қажет.

Тұжырым дұрыс па? Ж: иә

8. Егер геометриялық прогрессияның бірінші

мүшесі 0,01-ге және еселігі 10-ға тең болса, онда

жетінші мүшесін табыңдар. Жауабы: 10000.

9. Үшінші мүшесі 3ал бесінші мүшесі 9 тең

геометриялық прогрессияның алғашқы бес

мүшесін жазыңдар. Ж: , 3; 3; 9; 9

«Тарихқа көз жүгіртсек...»

Прогрессия термині латын тілінен алынған,

(progression, алға жүру дегенді білдіреді) және

рим авторы Боэци (VI ғ) енгізген.

ХVIIІ ғасырда ағылшын

оқулықтарында

арифметикалық және

геометриялық

прогрессияларды мынадай

белгілермен белгілеген:

Арифметикалық:

Геометриялық:

V. Сергіту сәті: «Кім жылдам?»

Кім жылдам?

1. Өсу ретімен алынған тақ сандар тізбегі: 1; 3; 5; 7; 9; 11; . . .

2. Өсу ретімен алынған жұп сандар

тізбегі:2; 4; 6; 8; 10; 12; . . .

3. Натурал сандар квадраттарының

тізбегі:

1; 4; 9; 16; 25; . . .

4. Натурал сандар кубтар тізбегі: 1; 8; 27; 64; 125; 216; . . .

5. Тақ орнында 0, ал жұп орнында

1 болатын сандар тізбегі:0; 1; 0; 1; . . .

6. Бір ғана бестіктерден тұратын сандар

тізбегі:5; 5; 5; 5; . . .

7. 20-ға дейінгі 3-ке бөлгенде 2 қалдық

қалатын сандар тізбегі:5; 8; 11; 14; 17; 20; . . .

8. 20-ға дейінгі тақ жай сандар

тізбегі:

3; 5; 7; 11; 17; 19; . . .

V. Сабақты бекіту кезеңі:

Тест тапсырмалары.

1.Сөйлемді толықтырыңыз. Екінші мүшесінен

бастап кез келген мүшесі алдыңғы мүшесін,

нөлден өзге тұрақты санға ___________ шығатын

тізбегін геометриялық прогрессия деп атайды.

А) қосқанда В) көбейткенде С) алғанда

Д) қосып, алғанда.

2.Формуланы жалғастыр.

bn = b1∙q

A) n-1 B) n-2 С) n Д) 2n

3.Геометриялық прогрессияның еселігі қай

әріппен белгіленеді?

A) d В) с C) q Д) к

4. (bn) геометриялық прогрессияның алғашқы 3

мүшесін табыңдар: b1=6, q=2

A) 12,24,48; В) 6,12,24; С) 6,8,10; Д) 12,14,48.

5. (bn) - геометриялық прогрессия. b1=128; q=l/4;

b7=?

А) 1/32 В) 1/42 С) 1/2 Д)32

6. Геометриялық прогрессия құрайтын тізбектің

b3=12, b5=48. b4-ті табыңыз

А) 16 В) 20 С) 22 Д) 24

Жауабы: 1-В ; 2-А; 3-С; 4-А; 5-А; 6-Д

Сабақты қорытындылау:

«Сен ешбір жаңа нәрсе меңгермеген және өзіңнің

біліміңе ештеңе қоспаған күнді немесе сағатты

босқа өтті деп сана» Ян Амос Каменский

VII. Бағалау:

Бағалау парағы бойынша топтық жұмыстың қо-

рытындысы және белсенді оқушыларды бағалау.

VIII. Үйге тапсырма беру: №211, №213

Рефлексия. «Тілек ағашы»

ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ ТУЫ БИІК!

Надиршина Қ.А.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегі» МДҰ тәрбиеші

Мақсаты: Бейнетаспадан Желтоқсанның құрбандары болған қазақ аға, апаларымыздың ерліктерін

мәңгі жадымызда қалатындығы жайлы айтып, балалардың жүрегіне жеткізу. Отанымызды сүюге,

еліміздің рәміздерін қастерлеуге баули отырып туған жеріне деген сүйіспеншілігін ояту: елін, жерін,

166

тілін, тарихын, құрметтейтін жаны таза, адамгершілігі мол азаматты қалыптастыру. Желтоқсан

оқиғасын негізге ала отырып, патриоттық сезімге тәрбиелеу.

Әрекет кезеңдері Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық

қозғаушы

Еліміздің Тәуелсіздік алғанына биыл 25 жыл

толды. 1991 жыл 16 желтоқсан Тәуелсіздік

күні болып тағайындалды. Тәуелсіздік күні

барша қазаққа құтты болсын! Еліміз тыныш

аман болсын!

Балалар 16 Желтоқсан Тәуелсіздік

күні екенін біледі.

Ұйымдастыру –

іздену

Бейнетаспадан қарау. Алматы қаласындағы

Республика алаңындағы Желтоқсан оқиғасы

бойынша әңгімелеу.

Тәубе! Тәубе!

Тәңірім! Тәуелсізбін!

Бүгін - Ұлы Мереке!

Тәуелсіз күн!

Бақытымды тербеткен

Тыныштығым...

Мәңгілікке Халқымды сүйіндірсін!!!

Тәуелсіздік құрбандары мәңгі ел есінде.

(Слайд 1-16)

Қайрат Рысқұлбеков

Сабира Мұхамеджанова

Ләззат Асанова.

Ербол Сыпатаев

Тәуелсіздікті алып берген аға-апаларымызға

«Халық қаһарманы» деген атақ берілді.

Алматы қаласы Республика алаңында Тәуел-

сіздік ескерткіші (монументі) орнатылды.

Қ.Рысқұлбековке Семей қаласында

ескерткіш қойылды.

Тәуелсіздік күніне арналған тақпақтар.

16- шы Желтоқсан

Тәуелсіздік алған күн,

Ерекше боп мәңгілік,

Ел жадында қалған күн!

16- шы Желтоқсан

Елдің ұлы мейрамы,

Жаңа шыққан көктемдей,

Жаз күніндей жайдары!

16- шы Желтоқсан,

Ел мерейі тасыған.

Қазақ деген қалың жұрт,

Бәрін кешті басынан

Бейнеқойылым қарау

«Желтоқсан желі»

Сұрақтар

Тәуелсіздігімізге биыл неше жыл толды?

Желтоқсан оқиғасына қатысқан аға –

апаларымыз кімдер?

ҚР Елбасы кім?

ҚР рәміздерін атаңдар? т.б.

Мақал-мәтел.

Отан, туған жер туралы.

Балалар бейнетаспадан Желтоқсан

оқиғасын қарайды.

Тәуелсіздік туралы өлеңін мұқият

тыңдайды.

Балалар бейне таспадан қарайды.

Тәуелсіздікті алып берген апа-

ағаларымыздың ерлігі туралы

мағлұмат алады.

Зарина, Данияр, Инкар, Даулет,

Айтолық, Раушан тақпақтарды

айтады.

Бейнеқойылымды мұқият

қарайды.

Тәуелсіздікке биыл 25 жыл

Қайрат, Ләззат, Ербол, Сабира.

Н.Ә.Назарбаев

Ту, елтаңба, әнұран

Балалар Отан, туған жер туралы

мақал -мәтелдер айтады.

167

Рефлексивті

түзетушілік

Ән: «Тәуелсіз ел ұран»

Мадақтау, қорытындылау.

Әнді орындайды.

Қуанады, күледі.

Күтілетін нәтиже:

Білу: Желтоқсан оқиғасына қатысқан аға –апаларымызды танып біледі.

Игеру: Отанымызды сүюге, еліміздің рәміздерін қастерлей білуді игереді.

Меңгеру: Желтоқсан оқиғасы, Тәуелсіздіктің қандай жолмен келгендігін меңгереді.

ӘБІШ КЕКІЛБАЕВТЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

Наменова Г.Ж.,

Ақтөбе гуманитарлық колледжі филология ғылымдарының магистрі

Сабақта жарыққа шығарылатын құндылық:

Ақиқат

Қалыптасатын қасиеттер: таным, шыдамдылық,

еңбекқорлық

Мақсаты: Әбіш Кекілбаевтың өмірі мен шығар-

машылығы туралы өздігінен білім ала отырып,

өзара білім алмастыру. Өлеңдерінің тақырыбы

мен автор идеясын ашу әдеби теориялық тұр-

ғыдан талдау жасау дағдыларын қалыптастыру.

Міндеттері:

Білімділік: Әбіш Кекілбаевтың өмірі мен шығар-

машылығы туралы өздігінен білім ала отырып,

өзара білім алмастыру. Өлеңдерінің тақырыбы

мен автор идеясын ашу әдеби теориялық тұрғы-

дан талдау жасау дағдыларын қалыптастыру,

кәсіби бағдар беру.

Дамытушылық: Тапсырмалар, ізденістерге негіз-

делген жұмыс түрлерін өз бетімен орындауға

дағдыландыру, бірін-бірі тыңдау, сыпайы және

сенімді, әдеби тілде сөйлеуге үйрету.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, саналы

білім алуға, имандылыққа, әділ, болуға

тәрбиелеу;

Сабақтың типі: Аралас

Сабақтың түрі: Өзін-өзі тану пәнімен

интеграциялау сабағы

Әдістер мен тәсілдер: Сыни тұрғыдан ойлауға

үйрету; Оқуды және оқыту үшін бағалау;

Талантты және дарынды балаларды оқыту; АКТ-

ны қолдану; Ынтымақтастық және топтағы

бірлескен жұмыс; Жас ерекшеліктеріне сәйкес

оқыту.

Сабақтың материалды-техникалық көрнекілік-

тері: Слайд, плакат, түсті қағаз, маркерлер,

интерактивті тақта.

Сабақтың өтілетін уақыты : 45 минут

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі

1.Сәлемдесу, топ тізімі бойынша студенттерді

түгелдеу.

"5Т" ережесі: тәртіп, талап, тазалық, тыныштық,

татулық.

Сыныпта жағымды психологиялық ахуал туғызу

«Сәлем - сөздің атасы» тренинг өткізу

· Сәлем, достым (қол беріп амандасу)

· Сен қалайсың? (иықтарын қағады)

· Қайда болдың? (құлақтарын тартады)

· Мен сені сағындым (қолдарын жүрекке қояды)

· Сен келдің (қолдарын жаяды)

· Жақсы болды (қатты құшақтайды)

2. Фигуралар арқылы топқа бөлу («Мұғалімдер»,

«Тілшілер», «Ғалымдар», «Ақындар» болып

топтарға бөлінеді)

Ақиқатқа жету – басты мұратымыз. Г.Низами

Блум таксономиясы

Бiлу. «Тағдыр» романын қайталау.

Түсiну. «Зерттеуші шеберханасы»

Талдау. «Әбіш –суреткер »

4. Қолдану. «Кек фильмінен» үзінді

5. Жинақтау. «Т кестесі»

6. Бағалау. « Өмір жолы » әні

Білу

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

«Тағдыр романы» бойынша алған білімдерін

тексеру

Сұрақтар:

1. Қабдеш Жұмаділовтың «Тағдыр» романы не

туралы айтылған?

2. Романның кейіпкерлері туралы не білесіңдер?

3. Роман композициясы неше бөлімнен тұрады?

4. Романның қысқаша сюжетіне кім тоқталады?

Өткен тақырып бойынша алған білімдерін

көрсетеді.

ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту.

Түсіну

Сабақтың тақырыбын, мақсатын айту.

«Абыз аға, Әбіш аға» атты деректі фильмін

көрсету.

Әбіш Кекілбаевтың өмірі мен шығармашы-

лығынан түсінік беру

168

Жаңа сабақ тақырыбын өздігінен білім алу әдісі

арқылы жүзеге асырылады

Сұрақ:

І топ сіздердің топтарыңыздың аты қалай және

не дайындап келдіңіздер?

«Зерттеуші шеберханасы» әдісі бойынша

І топ. «Мұғалімдер»: «Өнегелі өмір»

компьютерде таныстырылым жасау.

ІІ топ. «Ғалымдар»: Кітапханадан, интернет

желісінен тың материал тауып, таныстырылым

жасау.

ІІІ топ. «Ақындар»: Өлеңдерін жаттау, тақырыбы

мен идеясын ашу

ІV топ. «Тілшілер»: Сұхбат алу (қазақ тілі мен

әд.пәні мұғалімдерінен, кітапханашыдан,

тарихшылардан, т.б. тақырыпқа байланысты

сұхбат алады)

Дайындап келген тапсырмаларды орындай

отырып, тақырыпты меңгереді.

Талдау

І топ. «Мен Әбіш болсам ...» эссе

ІІ топ. Әбіштің тіл ерекшелігі.Үш жақты

күнделік.Оқулықтармен жұмыс.

ІІІ топ. «Әбіш ағаға арнау». 5 жолды өлең

құрастыру

ІVтоп. «Авторға тікелей тіл қату» эпистолярлық

жанрда әңгіме-сыр жазу.

Қолдану

Жаңа тақырыпқа байланысты тапсырмалар

орындау дағдысын дамыту.

Жазушы Әбіш Кекілбайдың 25 жасында жазған

"Күйші" хикаяты желісімен түсірілген режиссер

Дамир Манабайдың "Кек" атты фильмін назарла-

рыңызға ұсынамыз. Маңғыстау өңірін мекен

етіп, біріне-бірі бітіспес жау атанған адай мен

жәуміт арасынан шыққан Ершора мен Жамалдың

махаббат хикаясын баяндайтын бұл туынды

шытырманға толы.

«Кек» фильмінен үзінді. Осы фильмнен не

түйдік?

Сұрақтар:

Мәңгүрт дегеніміз не?

Қазіргі заманда мәңгүрттер бар ма? Болса олар

кімдер?

Жинақтау

Жаңа тақырып бойынша білімін нақтылау.

Т кестесі

Бағалау

Формативті бағалау

Үйге тапсырма

Әбіш Кекілбаевтың шығармаларының тақыры-

бына және «Үркер», «Елең – алаң» романдарын

оқу.

САБАҚ - ӨРКЕННІҢ НЕГІЗГІ БӨЛІГІ ЖӘНЕ ҚОРЕКТІК ЗАТТАРДЫ ӨТКІЗУ МҮШЕСІ

Нукусова Б.К.

Ақтөбе қаласы, Ғ.Ақтаев атындағы №6 орта мектебінің биология пәні мұғалімі

Сабақ

тақыры-

бы

Сабақ - өркеннің негізгі бөлігі және қоректік заттарды өткізу

мүшесі. Сабақтың буындары мен буын аралықтары. Сабақтың

ішкі құрылысы. Сабақтың бойлап және жуандап өсуі.

Камбийдің рөлі. Жылдық сақиналар.

№ 12 зертханалық жұмыс.

Ағаштың көлденең кесіндісіндегі жылдық сақиналарды қарау.

А

Мақса-

ты

Өсімдіктің вегетативті мүшесі – сабақ туралы туралы толық

түсінік қалыптастыру.

Суреті болса

Міндет-

тері

білімділік: Сабақ - өркеннің негізгі бөлігі және қоректік

заттарды өткізу мүшесі. Сабақтың буындары мен буын ара-

лықтары. Сабақтың ішкі құрылысы. Сабақтың бойлап және

жуандап өсуі. Камбийдің рөлі. Жылдық сақиналар.туралы

толық түсіну.

тәрбиелік:өзінің көзқарасын ортаға салып және өзгенің пі-

кірін сыйлауға, адамгершілікке, жеке, жұппен, топпен жұмы-

ла жұмыс жасауға, мәдениеттілікке, ынтымақтас-тыққа,

табиғатты сүюге, қорғауға тәрбиелеу.

дамытушылық: теориялық білімін жан-жақты дамыта

отырып, біліктілігін, пәнге қызығушылығын, іскерлік

шеберлігін, шығармашылық потенциалын, сыни көзқарасын,

функционалдық сауаттылығын дамыту.

Бақыланушы А оқушыдан

күтілетін нәтиже:

Lesson Study зерттеу І

сабағының сабағының

соңында А оқушы:

Топтық оқыту барысында

көшбасшылық, ұйымдас-

тырушылық қабілетін көрсете

алады.

Сабақтың әр этапында үздік

білім көрсете алады.

Шығармашылық, интел-

лектуалдық білім көрсете

алады, өз ойын еркін жеткізе

алады. Түйінді

идея

Сабақ - өркеннің негізгі бөлігі және қоректік заттарды өткізу

мүшесі.

169

Әдіс-тә-

сілдері

СТО технологиясының кубизм әдісі. Тапсырмаларды талдап,

дәлелдей алады.

Сабақтың барысы :

Уақыты Мұғалімнің әрекеті Оқушының әрекеті Әдістер

Ұйымдас

тыру

Оқушылармен амандасу, сабаққа

дайындығын тексеру, түгелдеу, класс

бөлмесінің гигиеналық жағдайын

тексеру, сабақтың нәтижелі өтуіне

психологиялық оңтайлы жағдай жасау.

Оқушыларды 4 топқа бөліп отырғызу.

Жинақталып,

ұйымдасып, топқа

бөліну.

Кубизм әдісі-

нің 6 қырын

аламыз, тап-

сырмалар бө-

лу ретіне қа-

рай 4 топқа

бөлініп

отырады.

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

Жаңа тақырып бойынша тапсырмалар

І.Қызы-

ғушы-

лық

ояту

Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

үшін қызығушылық ояту мақсатында

көрнекілік әдісті қолданып, тірі өсім-

дікті пайдаланып, сұрақтар қою арқы-

лы жаңа сабақтың тақырыбын

анықтаймыз.

Сұраққа жауап бере

отырып оқушылар

сабақтың тақырыбын

өздері шығарады,

мақсатын айқындайды

СТО

технология-

сының

көрнекілік

әдісі

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

ІІ.Мағы-

наны

ажы-

рату

І топ. Елестету әдісімен өсімдіктің

вегетативті мүшесі – «сабақ» деген

сөзге ой топтастырады.

«Сабақ» деген сөзге

сызба түрде ойларын

топтастырады.

Кубизмнің

елестету

әдісімен

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

І І топ. Салыстыру әдісімен өткен та-

қырыпты жаңа тақырыппен байланыс-

тыру мақсатында өсімдіктің вегетатив-

ті мүшелері жапырақ пен сабақтың

қызметтерін Венн диаграммасын

қолданып салыстырады.

Венн диаграммасымен

жапырақ пен сабақтың

қызметтерін

салыстырады

Кубизмнің

салыстыру

әдісімен

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

І І І топ. Суреттеу әдісімен сабақтың

түрлерін суреттейді.

Плакатқа сабақ түрле-

рінің суретін салып са-

бақ түрінің ерекшелік-

терін ауызша сипаттайды

Кубизмнің

суреттеу

әдісімен

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

ІV топ. Талдау әдісімен ағаш діңінің

көлденең кесіндісін қарай отырып,

сабақтың ішкі құрылысы талдайды.

Көрнекілікті пайдалана

отырып, сабақтың ішкі

құрылысын талдап,

түсіндіреді.

Кубизмнің

талдау

әдісімен

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

ІІІ.Рефле

ксия

V топ . Дәлелдеу әдісімен сабақтың

бойлап және жуандып өсуін.

Органикалық және суда еріген

минералды заттардың сабақ бойымен

қозғалуын дәлелдеңіз.

Көрнекілікті пайдалану

отырып, сабақтың бой-

лап және жуандып өсуін.

Органикалық және суда

еріген минералды заттар-

дың сабақ бойымен

қозғалуын дәлелдеңіз.

Кубизмнің

дәлелдеу

әдісімен

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

V І топ. Қолдану әдісімен оқушылар

бүгінгі сабақта алған білімдерін

жинақтап, №12 зертханалық жұмысты

орындайды.

№12 зертханалық

жұмысты орындау және

жұмысты

қорытындылау.

Кубизмнің

қолдану

әдісімен

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

Үйге

тапсыр-

ма:

Интербелсенді тақтаға үй тапсырма-

сын жазып, орындау жолын түсіндіру.

Кесте толтыру

Күнделікке, дәптерге

тапсырманы жазып алу.

Кесте

толтыру

Енгізілген

әдістің кө-

мегі мен

кедергісі:

Бағалау Топтық және жеке бағалау әдісімен ба-

ғалау парағына оқушылар топ мүшеле-

рімен келісіп, өздеріңізді бағалайсыз-

дар, топ басшылары бағасын қойып па-

рақты тапсырасыздар. Топтар бір –бі-

Бағалау парағына

оқушылар топ

мүшелерімен келісіп

өздеріңізді бағалап, топ

басшылары бағаны

Топтық және

жеке бағалау

әдісімен

Енгізілген

әдістің

көмегі мен

кедергісі:

170

ШЫРАҚТЫҢ ЕРЛІГІ

Оразбай С.М.

Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі мұғалімі

Мектеп: Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі

Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Оразбай Сағыныш Маратқызы

Сынып: 5 Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақ тақырыбы Шырақтың ерлігі

Зерттеу сұрағы: Тәуелсіздік үшін күрескен танымал сақ батырлары кімдер

Осы сабақта қол жет-

кізілетін оқу мақсат-

тары (оқу бағдарла-

масына сілтеме)

5.3.2.1 сақ, сармат тайпаларының халықаралық аренадағы орнын анықтау

Сабақ мақсаттары Картада тайпалық одақтардың орналасуын көрсетеді

Деректер негізінде сақ, сармат тайпаларының халықаралық аренадағы орнын

түсінеді

Бағалау

критерийлері

Сақ, сармат тайпалық одақтарының аңыз әфсаналарын талдайды

Сақ, сармат тайпаларының өміріндегі ерліктің орнын анықтайды

Сақ, сармат тайпаларының тәуелсіздік үшін күрестерінің орнын көрсетеді,

батырларын таниды

Дескрипторлар сақ, сармат тайпаларының халықаралық аренадағы орнын антикалық

деректер негізінде біледі

Деректерді талдай отыра сақ, сармат тайпаларының халықаралық аренадағы

орнын түсінеді

Тілдік мақсаттар

1. Грек, парсы, рим жазба деректерімен жұмыс жасайды (оқылым дағдысы).

2. Шығармашылық жұмыстарын қорғайды, сақтардың ерлігін, әскери жетіс-

тіктерін, өнер туындыларын сипаттайды (тыңдалым және айтылым

дағдысы).

Терминдер: тайпалық бірлестік, жауынгерлер, көсем, патша, әскери

демократия

Сақ тайпаларының әскери артықшылығы...

Томиристің ерлігі Помпеи Трогтың, Геродоттың, Ктесиидің жазбаларында

осылайша сипатталған...

Шырақтың елжандылығын оның келесі іс әрекеттерінен көре аламыз:...

Құндылықтарды

дарыту

Патриоттық құндылық: сақ батырларының өз елін қандай жолмен аман

сақтап қалғандығын мәтінді оқи отыра түсінеді

Адамзаттық құндылықтар: жауыздық, қантөгіс ұйымдастыру, опасыздық

секілді қағидаларға бармау керектігін ұғынады, аңыздарды салыстыра отыра

Пәнаралық

байланыстар

География пәнімен байланыс тарихи оқиғаның өтіп жатқан өңірінің

географиялық атауларын, карта арқылы жүру барысын көрсету.

Қазақ әдебиетіндегі ежелгі батырлар жырындағы тұлғаларды еске алу.

АКТ қолдану

дағдылары

Бейнефильмдегі ақпаратты тақтадан монитордан тыңдау арқылы талдай

алады.

Сабақ барысы

Сабақтың жоспар-

ланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Ресурстар

Сабақтың басы Психологиялық тренинг. «Комплименттер ағыны»

Топқа бөлу (батырлар, патшалар)

Х-О

Сақ патшайымы кім? (Томирис)

Сақтар нешеге бөлінеді, оларды ата? (3-ке, тиграхауда,

Презентация

ріңнің жұмыстарына бағалау критерий-

леріне орай баға бересіздер.

параққа түсіресіздер.

171

парадарайа, хауомаварга)

Қызылорда облысы маңынан табылған сақ тұрағы (Шірік-

Рабат)

Сақтар шаруашылығында көлік ретінде көп пайдаланған

төрт түлік түрі? (жылқы)

Сақ қоғамы нешеге бөлінеді? (абыздар, жауынгерлер,

егіншілер мен қолөнершілер)

Гректер сақтарды не деп атаған? (Азиялық скифтер)

Сақ патшайымы Томириске қарсы жорық жасаған парсы

патшасы (Кир)

Сақтардың қыс кезінде тұратын мекені? (Ағаш үйлер)

Сақ малшысы? (Шырақ)

Сабақтың ортасы

Сабақ тақырыбын атағаннан кейін «Сен білесің бе? Шырақ

батыр» анимациялық материалды көрсету. Төмендегі

сұрақтарды бейнематериалдың алдында беріңіз.

• Шырақ кім?

• Дарий кім?

• Шырақ пен Дарийді не байланыстырады?

• Шырақ пен Томиристі не байланыстырады?

Бүкіл сыныптық талқылау ұйымдастырыңыз.

Бағалау критерийлері:

Тарихи деректердің маңыздылығы қаншалықты көрініс

тапқан

Ортақ ой не туралы айтылғандығын баяндау

Зерттеу және талдау

«Жылдар сөйлейді»

Б.з.б 530 жыл- Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскерлері-нің

басып кірген уақыты

Б.з.б 519 жыл- Дарий бастаған парсы әскерлері жорығы

«Сен білесің бе?

Шырақ батыр»

http://m.androidm

afia.ru/video/fSca

ANKp6Tw

Б.з.б 570-520 жылдар-Сақ патшайымы Томиристің өмір

сүрген жылдары

Б.з.б 490 жыл- Сақтардың парсы құрамында Марафон

шайқасына қатысты

Б.з.б IV ғасыр- А.Македонский сақтарға қауіп төндірген

Картамен жұмыс

І Дарий сақтарға жорығы туралы мәтін таратып, келесі

тапсырмаларды орындатыңыз:

Топтар өздерін бағалау критерийлері:

Деректердегі ақпараттарды талдау

Тарихи оқиғалардың желісін келтіру

Ортада дәйекті түрде қорғап шығу

І Дарийдің сақтарға жорығының себептерін анықтау,

Жауға қарсы сақтардың қалайша тойтарыс бергенін

түсіндіру,

Шырақ пен Скунха батырлардың ерліктеріне баға беру,

І Дарийдің сақтарға жорығын картаға түсіру.

«Жасырын бейнелер»

172

Тест тапсырмалары:

Б.з.б. 530 жылы қай парсы патшасы сақ еліне жорық

жасады?

А) Дарий Ә) Кир Б) А. Македонский

2. Сақтардың А.Македонскийге қарсы күресін кім

басқарды?

А) Спаргапис Ә) Томирис Б) Спитамен

3. Б.з.б. 570-520 жылдары өмір сүрген сақ патшайымы?

А) Томирис Ә) Клеопатра Б) Семирамида

4. «Жеңілмейтін әскер» деп кімдерді атаған?

А) Грек-македон Ә) Парсы Б) Сақ

5. Дарийдің әскерін шөл даламен адастырған ер жүрек сақ

жауынгерін ата?

А) Томирис Ә) Спитамен Б) Шырақ

6. Грек-македон басқыншылары сақ еліне неше жыл бойы

соғыс жүргізді?

А) 13 Ә) 3 Б) 10

7. Томирис пен Кир арасындағы шайқас немен аяқталды?

А) Кир қаза болды Ә) Томирис қаза болды

Б) Екеуі де қаза болды

8. «Досқа адал, дұшпанға қатал» деп кімдер жөнінде

айтылған?

А) Грек Ә) Парсы Б) Сақ

Тест жауаптары:

1 2 3 4 5 6 7 8

Ә Б А А Б Ә А Б

Сабақтың соңы

Рефлексия “Блоб ағашы”

Саралау–оқушыларға қалай көбірек қолдау көр-

сетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушы-

ларға қандай міндет қоюды жоспарлап

отырсыз?

Бағалау – оқушылардың

материалды меңгеру деңгейін

қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және

қауіпсіздік

техникасының

сақталуы

Саралау іріктелген тапсырмалар, нақты бір

оқушыдан күтілетін нәтижелер, оқушыға

дербес қолдау көрсету, оқу материалдары

мен ресурстарын оқушылардың жеке

қабілеттерін есепке ала отырып іріктеу

(Гарднердің жиындық зият теориясы)

түрінде болуы мүмкін.

Саралау уақытты ұтымды пайдалануды

есепке ала отырып, сабақтың кез-келген

кезеңінде қолданыла алады

Бұл бөлімде оқушылардың сабақ

барысында үйренгенін бағалау

үшін қолданатын әдіс-

тәсілдеріңізді жазасыз

Денсаулық сақтау

технологиялары.

Сергіту сәттері

мен белсенді іс-

әрекет түрлері.

Осы сабақта

қолданылатын

Қауіпсіздік техни-

касы ережелерінің

тармақтары

173

Сабақ бойынша рефлексия

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба?

Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық

кезеңдері сақталды ма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Бұл бөлімді сабақ туралы өз

пікіріңізді білдіру үшін

пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз

туралы сол жақ бағанда берілген

сұрақтарға жауап беріңіз.

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?

1:

2:

Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені

білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?

КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІЛЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ

Өтемұрат А.Н.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Т.Жаманмұрынов атындағы ЖББОМ-нің информатика пәні мұғалімі

Ұзақ мерзімді жоспардың

тарауы: 7.1.В – бөлім Жүйелер

және қауіпсіздік

Мектеп: Т.Жаманмұрынов

атындағы ЖББОМ

Мұғалімнің – жөні: Өтемұрат Айгерім Нұрлыбекқызы

Қатысқаны:7

Қатыспағаны:0

Сабақтың тақырыбы Компьютерлік желілер және олардың жіктелуі

Осы сабақта қол жеткізілетін

оқу мақсаттары:

7.1.3.1 Компьютерлік желілерді топтастыру

Сабақтың мақсаты

(2 сағаттың- 1 сағаты)

Барлық оқушылар біледі: Компьютерлік желі түрлерін біледі.

Оқушылардың басым бөлігі істей алады: Компьютерлік желі

түрлерін сызбасына қарай тани алады. Анықтама бере алады.

Кейбір оқушылар істеуге қабілетті:

Желі түрлерінің жұмысын сипаттай алады.

Бағалау критерийі Компьютерлік желі түрлерін біледі;

Компьютерлік желілерді топтастырады;

Тілдік мақсаттар Пәнге қатысты лексика және терминдер:

Компьютерлік желі - Компьютерные сеть - computer network

Интернет- ғаламтор-internet

Топология- Топология- topology

Кабель-кабель- cable

Сұқбатқа/хатқа арналған пайдалы сөздер.

....-бұл компютерлер арқылы ақпаратты жіберу арналарымен

байланысқан жүйе

Телекоммуникация-... арқылы ақпараттармен алмасу жүйесі.

Қазіргі таңда кең тараған және қол жетімді желі......

Құндылықтарға баулу Компьютерлік желі ұғымын түсіндіре отырып, ұлттық қауіпсіздік

және еліміздің бүкіләлемдік, өңірлік мәселелерді шешуде

жаһандық деңгейден қарау дағдысын қалыптастыру

Пән аралық байланыс География (Географиялық карталар)

Алдыңғы білім Файлдың көлемі.

Файл анықтамасын біледі.

Бірдей ақпарат сақталған әр түрлі фарматтағы файлдардың

өлшемін салыстыра алады.

174

Файлды мұрағаттай алады және мұрағаттан шығара алады.

Мұрағаттағыш бағдарламалардың түрлерін біледі.

Сабақтың барасы

Сабақтың жоспар-

ланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған түрлері Ресурстар

Басы

(7 минут)

Психологиялық ахуал: Шаттық шеңберін құрып, «Сен

өте керемет жансын, өйткені...» деп бір біріне жылы

лебіз білдіреді.

Мақсаты: оқушылар арасында татулық, бірлік, өз –

өзіне сенімділікті орнату.

Әуе шар,

презентация АКТ

Топқа бөлу

Мақсаты: Барлық оқушылардың оқу үдерісіне қа-

тысуын қамтамасыз ететін жағымды оқу ахуалын

қалыптастыру. (шеңберде тұрған оқушыларға Астана,

Алматы, Ақтөбе қалаларының суреті беріледі.

Патриоттық тәрбие беру мақсатында топқа бөлінген

қалалар жайлы мәлімет береді.)

Астана қандай қала?

Алматы қаласының ерекшелігі неде?

Ақтөбе қаласынан қандай танымал тұлғалар шықты?

«Жәндіктермен күрес»

Мақсаты: Үй тапсырмасын сұрау, ойната отырып

оқыту, жұптық жұмыс орнату.

Нұсқау: Дұрыс жауап берген сайын жәндік жойылады.

Кеспе қағаздары.

презентация

«Жәндіктермен күрес»

Мұрағаттаушы бағдарламаларды көрсет. Ақпаратты

сығуға мүмкіндік беретін бағдарлама?

Файлдарды өзіне жинақтайтын нысан?

Сақталған файл, егер арнайы өзгеріс жасамасақ қайда

барып сақталады?

Файлға тұтынушы өзі береді. Нені берді?

АКТ, сапалақ

суретті көрсету арқылы бүгінгі

сабақтың мақсатын анықтау.

Ашық сұрақтар:

Суретке түсінік бер.

Бүгінгі тақырыбымыз қандай деп ойлайсыңдар?

Сурет

Ортасы

(35 минут)

Жаңа сабақты ашу.

Видеоролик www.bilimland.kz сайтынан көрсету.

Мақсаты: Оқушыларда тыңдалым дағдысын қа-

лыптастыру, шығармашылық және сын тұрғысанан

ойлау құндылығын арттыру.

І топ – Желі туралы түсінік, түрлері

ІІ топ – Жаһандық желі

ІІІ топ - Желілер топологиясы

Мақсаты: Оқушыларда жеке ойлану, ұжымда пікір

алмасу, ортақ тұжырымға келу және айтылым мен

жазылым дағдыларын қалыптастыру.

Бекіту сұрақтары:

«Түйінді сөздер» стратегиясы.

Берілген сөздер мен сөз тіркестерінен анықтама беру.

Мысалы: «Интернет желісі» сөзі берілсе, Қазіргі таңда

кең тараған және қол жетімді желі «Интернет желісі

болып табылады.» деп анықтаманы толық береді.

Мақсаты: Берілген сөздерге толық анықтама бере оты-

АКТ

http://bilimland.kz/k

k/content/structure/1

947-

informatika_kk#less

on=16447

А3-А4 қағаздары,

түрлі түсті

қаламдар,

маркерлер,түйінді

сөздер жазылған

кеспе қағаздары

175

рып, оқушыларда айтылым дағдысын қалыптастыру.

ҚБ « Тәтті ме? Қышқыл ма? Әлде ащы ма?»

Мақсаты: Оқушыларды жауапкершілікке баулу.

сұраққа толық жауап берсе

сұраққа жартылай жауап берсе

сұраққа жауап бере алмаса суреттерін

көрсетеді.

Саралау тапсырмалары.

Мақсаты: Әрбір оқушыны оның мүмкіндігі және

қабілеті деңгейінде оқыту.

А деңгейі:

Желі

________ _________ _______

________ _________ _______

________ _________ _______

Тапсырмалар:

Желі түрлерін анықта.

Желі түрлерін ажыратып жаз.

Желі түрлеріне мысал келтір.

Дескриптор:

Желі түрлерін анықтайды.

Желі түрлерін ажыратып жазады.

Желі түрлеріне мысал келтіреді.

В деңгейі:

Топлогия түрі Топология атауы

Тапсырмалар:

Суреттегі желілер топологиясы атауын жаз.

Супермаркетте, сыныпта, мекемеде қандай желілер

топологиясын қолдануға болатынын мысал келтір.

Дескриптор:

Суреттегі желілер топологиясының атауын жазады.

Өз қалаңдағы супермаркетте, сыныпта, мекемеде

қандай желі топологиясын қолдануға мысал келтіреді.

С деңгейі:

Тапсырмалар:

Кабинеттегі жергілікті желінің топология түрін анықта.

Сызбасын дәптерге түсір.

Артықшылық және кемшіліктерін ата.

Дескриптор:

Кабинеттегі жергілікті желінің топология түрін

анықтайды.

Сызбасын дәптерге түсіреді.

Артықшылық және кемшіліктерін атап береді.

ҚБ «Жедел хат» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың бойында ұжым арасында бір-

176

лік, татулық дағдысын қалыптастыру.

Нұсқау: Ортақ сұрақ қойылады. Оқушылар параққа бір

ғана қолды пайдаланып, ұжым арасында алма кезек сөз-

дер жазу арқылы жауап беріп, тікұшақ жасап ақпаратты

жедел жібереді.

Соңы

10 минут

Кері байланыс:

Мақсаты: Жаңа заманға сай талапкерді қалыптастырып,

қабілеттерін дамыту. Бала ойлауға, сөйлеуге, өзін-өзі

дамытуға еркін қол жеткізу.

Жағымды жағы

Жағымды жағы

Бір ұсыныс

Әлеуметтік желі

«INSTAGRAM»

Саралау – Сіз қан-

дай тәсілмен көбі-

рек қолдау көрсет-

пексіз?

Сіз басқаларға қара-

ғанда қабілетті оқу-

шыларға қандай тап-

сырмалар бересіз?

Бағалау – Сіз

Оқушылардың материалды игеру деңгейін қалай

тексеруді жоспарлап отырсыз?

Денсаулық және

қауіпсіздік

техникасын сақтау

Айтылым дағдысын

қалыптастыру үшін

«Түйінді сөздер»

стратегиясы

қолданылады.

Қабілеті әр түрлі

оқушылар үшін

деңгейлік тапсыр-

малар беріледі.

Оқушылар бір – бірін бағалайды. Егер топ жұмысы не-

месе сұраққа дұрыс толық әрі нақты жауап берсе «тәтті

алма» суретін көрсету арқылы бағалайды.

Егер топ жұмысына әлі де толықтыру керек болса

немесе сұраққа жалпылай ғана жауап берсе «қышқыл

лимон» суретін көрсетеді.

Топтық жұмыс біршама толықтыру енгізуі керек болса,

сұраққа толық емес жауап берсе «ащы бұрыш»

суретін көрсетеді.

Рефлексия кезінде екі жұлдыз ретінде әлеуметтік

желідегі «ЛАЙК» және «РЕПОСТ» қолданады, бір тілек

ретінде «Комментарий» яғни ұсыныс жазады.

Дене, көз

гимнастикасы

жасалынады.

(немесе қысқа

уақыттағы

сергіту сәті

өткізеді)

Осы сабақта

қолданылатын

уақытты тиімді

пайдалану

ДЫМБІЛМЕСКЕ КӨМЕК

Пірімбетова Ә.Ж.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 6 «Орман ертегі» МДҰ тәрбиешісі

Мақсаты: Балалардың білімін дамытушы ойындар арқылы әртүрлі тапсырмаларды орындай отырып,

тура және кері санау дағдыларын ойын арқылы дамытып, санамақ айту арқылы сөздік қорларын

молайту, ой-өрісін дамыту. Балаларды тапқырлыққа, татулыққа, бірлікке, еңбексүйгіштікке

іздемпаздылыққа тәрбиелеу.

Әдіс –тәсілдер: сұрақ-жауап, әңгімелеу, ғажайып сәт, шаттық шеңбері.

Әрекет кезеңдері Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

177

Мотевациялық

қозғаушы

Балалар, бізге келген қонақтарымызбен

амандасайық.

Шаттық шеңбер.

Амандасу үлкенге

Тәрбиенің басы ғой

Ал, кәнеки бәріміз

Сәлем дейік үлкенге

Сәлеметсіздер ме, қонақтар!

Сәлеметсіздер ме, балалар!

Шаттық шеңберін

орындайды.

Ұйымдастыру –

іздену

Есік қағылады. Ішке әуенмен Дымбілмес келеді.

Тосын сәт: Дымбілмес келеді.

Тәрбиеші: Бізге келген кім екен?

Дымбілмес: Бұл мен ғой

Дымбілмеспін. Мектепке барып едім мына тап-

сырмаларды орындап кел деді. Әйтпесе мектеп-

ке алмаймыз деді. Мына тапсырмаларды орын-

дайын деп қарап едім басым ауырып кетті.

Тапсырмаларды орындай алмадым. Сендер

маған көмектесесіңдер ме?

Жұмбақ

Жомарт бар асып-тасатын,

Алтын теңге шашатын. (Күз)

Сұрақтар.

Қазір жылдың қай мезгілі?

Қазір күз мезгілінің нешінші айы?

Тақпақ (Күз туралы)

Ал енді балалар «Кім шапшаң» ойынын

ойнайық. Мұнда тез сұраққа жауап беру керек.

Сұрақтар

Біздің мемлекетіміз қалай аталады?

Еліміздің президенті кім?

ҚР рәміздерін ата?

Біз қай қалада тұрамыз?

Қыстап қалатын құстарды ата?

Кірпі, аю қыста не істейді?

Логикалық тапсырмалар.

Ойын: «Жалғасын тап»

Тікенді шөпті сүйемін,

Ең ірі түлік ... (түйемін)

Орманнан бір күні,

Көрдім мен түлкіні.

Инеге оранған,

Қуып жүр ... (кірпіні)

Тәрбиеші: Дымбілмес сен санау білесің бе?

Дымбілмес: Әрине білемін 1 2 3 4 6 7 9 10.

Ендеше балалар Дымбілмеске санап берейік.

Тура және кері санау (1-ден -10- ға дейін.)

Логикалық есептер

Санын тауып қой.

Санамақ айтайық.

Ойын: «Не артық»

Балалар қуанады.

Балалар жұмбақтың шешуін

табады.

Балалар сұрақтарға жауап

береді.

Өздері білетін күз туралы

тақпақтар айтады

Ойынды ойнайды.

Сұрақтарға жауап береді.

Ойынды ойнайды.

Логикалық тапсырмаларды

орындайды.

Балалар тура және кері

санайды.

Логикалық есептерді

шығарады.

Білетін санамақтарды

айтады.

Ойынды ойнайды.

Сергіту сәтін қимылмен

орындайды.

Өлең дыбыстар туралы.

Дыбыс екіге бөлінеді.

Әндетіліп, созылып,

178

Сергіту сәті.

Мында әдемі өлең жолдары жазылған екен. Ол

не туралы мен сендерге оқып берейін.

А деген ол аналар ғой ардақты,

Ә деген ол әкелер ғой салмақты,

Б деген ол балалар ғой әдемі.

Біздің елде үшеуі де кәделі.

Дыбыс нешеге бөлінеді.

Дауысты дыбыс қалай айтылады?

Дауыссыз дыбыс қалай айтылады?

Буынға бөлу. (парта, терезе, алма)

Дыбыстық талдау (шар сөзіне )

кедергісіз айтылады.

Сөздерді буынға бөледі.

Дыбыстық талдауды

орындайды.

Рефлексивті -

түзетушілік

Дымбілмес манадан бері балалар сенің тапсыр-

маларының бәрін орындады. Біздің балалары-

мыз сурет салып та, мүсіндеп те өз шығарма-

шылықтарын көрсете алады. Енді сені біздің

шығармашылық шеберханамызға шақырамыз.

Дымбілмес осы балалардың жасаған жұмыста-

рының қайсысы ұнады соны өзіңе таңдап ал.

Балалар шығармашылық

шеберханада ұжымдық

жұмыс жасайды.

Күтілетін нәтиже:

Білу: әртүрлі тапсырмаларды орындай біледі.

Игеру: 1-10 дейінгі сандарды тура және кері санауды игереді.

Меңгеру: Жұмыс жасауда нәтижеге жете білуді меңгереді.

АБАЙДЫҢ ҚАРА СӨЗДЕРІ

Раимкулова А.Е.

Ақтөбе облысы Алға ауданы Қарақобда негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақ мақсаты: 1.Абайдың қарасөздері туралы

түсінік беру. Абай қарасөздерін ұғындыра

отырып, ақиқат құндылығының мәнін ашу.

2. Абай шығармаларынан алған білімді шыңдай

отырып, ойлы пікірлерінің құндылығына, өмір-

шеңдігіне көз жеткізу, Абай қарасөздерін оқы-

тып, талдау жасатып, тіл байлығын арттыруға

жол ашу, оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіру.

3. Абай қарасөздері арқылы адалдыққа,

шыншылдыққа тәрбиелеу.

Сабақ түрі: дәстүрлі

Сабақ типі: жаңа білім меңгерту

Сабақ әдісі: Сұрақ-жауап, «Ассоциация», «Тұ-

жырым кестесі», «Кері байланыс», «Миға

шабуыл», «Бес жолды өлең», постер қорғау.

Сабақ көрнекілігі: суреттер, бағалау парақтары,

плакат, стикер, Абай қарасөздері, маркерлер,

оқулық, әдебиеттік хрестоматия.

Құндылығы: ақиқат

Қасиеттері: шыншылдық, адалдық, әділдік

Шағын топта талқылау жүргізудегі мұғалім рөлі:

- оқушылар пікірін анықтайды;

- әр топтың көзқарасын біледі;

- оқушының өзіне сенімді болуына мүмкіндік

береді;

-топтың өзара әрекет етуін ынталандырады;

- айтылмаған, жетіспеген пікірді ұсынады.

Күтілетін нәтиже: - Абай шығармаларын

тереңірек білуге ұмтылады;

- Абай қарасөздерінің ерекшелігін тани біледі;

- Ойлау, өз ойын еркін жеткізу белсенділігі

артады;

- Топта өзін ұстап үйренеді;

- Сұрақ қою, ортада еркін сөйлеу дағдысы

қалыптасады;

- Пәнге қызығушылығы артады;

-Өзгені тыңдап, ой қорытып үйренеді,

өзгелермен ой бөліседі.

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру. Оқушылармен амандасу, сабақ-

қа қатысымды тексеру, оқушылардың суреттерді

таңдауы бойынша топқа бөлу, топ басшысын

сайлау.

Үй тапсырмасын «Мен –саған, сен - маған» әдісі-

мен топтардың бір-біріне сұрақ қоюы арқылы

пысықтау.

Жаңа сабақ. «Миға шабуыл». Абайдың 1- сөзінен

алынған үзіндіні тыңдату.

«Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді

қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны

ермек қылайын, кімде – кім ішінен керекті сөз

тапса,жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз

сөзім өзімдікі...»

Сұрақ: Бұл үзінді Абайдың қай шығармасынан?

179

Ықтимал жауап: Абайдың қарасөзінен.

Ендеше, бүгінгі сабағымыздың тақырыбы –

Абайдың қарасөздері.

Абайдың қарасөздері туралы не білесіңдер?

Түсіну: Әр топқа Абайдың әр түрлі қарасөзі

оқып, түсінуге беріледі.

Талдау: Әр топ оқыған қарасөздері бойынша

постер қорғайды, топтастыру әдісімен жұмыс

жасайды.

Әңгімелесу. Абайдың алтыншы сөзін оқу, түсіну.

Мәтін бойынша сұрақтар:

Қазақтың қандай мақалдары айтылды?

Бірлік қандай елде болады?

Адамдар қайтсе тату болады?

«Тамағы тоқтық,

Жұмысы жоқтық,

Аздырар адам баласын»-деген сөздің мән-

мағынасын қазіргі өмірмен байланыстыра

әңгімелеңіздер.

Қолдану: 1- топ бес жолды өлең жазады.

2 -топ тұжырым кестесін толтырады.

3- топ ойтолғау жазады. «Жүректерге жол салған

Абай сөзі»

Нешінші сөз? Негізгі ой Айтылатын адамдық

қасиет

Жинақтау: Абай қарасөздері: - адам тәрбиесі,

жас ұрпаққа көңіл бөлу;

- адам бойындағы ұнамсыз мінездер, ғылым-

білім жайы;

- адам болу шарттары;

- өмірді түсінуге талпыныс;

- ақиқатты тани білу;

- жақсылық- жамандықты ажырату т.б.

Айтылған ойларды қорытындылай келе түсінге-

німіз: Абай қарасөздері - мәні зор туынды,

айтылғанның бәрі ақиқат нәрсе, осыларды ескере

өмірде дұрыс әрекет ету керек, адал да шыншыл

азамат болу керек.

Рефлексия: сабақтан алған әсерлерін, ойларын

стикерлерге жазады.

Боп басшыларының бағалау парағын толтыруы,

оқушыларды бағалау.

Үйге: Абай қарасөздерін оқу, ұнағанын жаттау.

Сабақты қорытындылап аяқтау.

ЕСІМДІКТЕН ӨТКЕНДІ ҚАЙТАЛАУ

Салимова Э.А.

Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы Құйлыс орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақ

негізделген оқу

мақсаттары

1.Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен

көзқарасты ажырата білу.

2.Сөйлеу тіліндегі интонация, кідіріс, логикалық екпіннің мәнін түсініп қолдану

Сабақ нәтижесі:

Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және

қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап

береді.Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты бірлесе

орындайды.Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша

үлестірме ресурстармен жұмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды, тақырып бойынша

қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалау

критерийі

Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады.

Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Ресурстар Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар,

топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық

байланыс

Музыка, қазақ тілі.

Сабақтың жоспары

Жоспарлан-

ған уақыт

Сабақ барысы : Бағалау

түрлері

Басталуы

5 минут

Сыныпты мақал-мәтелдерді құрастыру арқылы топқа бөлу.

Қорқақ өзінің көлеңкесінен де қорқады

Бірің, қазақ, бірің дос

Көрмесең, істің бәрі бос...(Абай)

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.

1-топ: Өздік

есімдігі

2-топ: Жал-

пылау есімдігі

3-топ: Жіктеу

есімдігі

180

Жаңа білім

10 минут

Білу және түсіну

«Мұғалім сыйы» (Оқушыларға ертегі оқу)

Баяғыда бір Есімдік атты қария өмір сүріпті. Оның жеті ұлы бар екен.

Қарт осы ұлдары дүниеге келген кезде өскенде үлкен азамат болсын деп

затына лайық ат қоймақ ниетпен Есбол, Есбол, Азамат, Батыр, Ерасыл,

Мақсат, Ардақ деген ат қойыпты. Бірақ өсе келе қарттың ұлдары әке

үмітін ақтамай, атына лайық іс жасамай, ерке, шолжаң, өр көкірек бо-

лып өсіпті. Ерболы «мен барсам ол да барсын, сен де жүр» деп не нәр-

сеге болса да санасатын әдет тауыпты. Есбол болса өзі жасаған қателік-

терін ешқашан мойындамай, үнемі біреуден көріп, «оны істеген анау,

мынау» деп жала жабудың шебері боп шығады. Азамат болса ешқандай

сөзге түсінбес надан болыпты. Не сұрасаң да «қашан?», «қалай?»,

«неге?» деп қайталауын қоймапты. Ал, Ерасыл тура өзімшіл боп өсіпті.

Өзім, өзім деп кеуде қаққан оның айналасында достары да қалмапты. Ал

Батыр сараң болады. Ешнәрсесін ешкімге татырмапты. Үлкен үмітпен

атын Мақсат деп қойған қарттың алтыншы ұлы да әке сенімін

ақтамапты. Әкесі оның достары кім, қайда жүретіні, не істейтінен де

бейхабар болыпты. Тек ұлдардың ішінде Ардақ қана көпшіл, бірлікті

жақсы көретін болып өседі. Ұлдарының атына заты сай болмағанына

ренжіген Есімдік қарт өз ұлдарын шын атымен атамай, өздеріне лайық

ат қойыпты.

Оқушылар ертегі не туралы? Қарт ұлдарының есімін қалай өзгертті деп

ойлайсыңдар?

«Иә, жоқ» әдісі

Есімдік сөз табы ма?

Ол зат есім, сын есім, сан есімнің орнына жұмсала ма?

Есімдіктің 6 түрі бар

Сілтеу есімдігі «қай» деген сұраққа жауап береді

«Анау» деген жалпылау есімдігі

«Өз елім-өлең төсегім» деген мақалдың ішінде есімдік бар

Есімдік орынбасар сөз табы деп аталады

Жалпылау, жинақтау мағынасын білдіретін есімдік жалпылау есімдігі

деп атайды

Болымсыздық мағынасын білдіретін сілтеу есімдігі

Оқулық. Кес-

пе мәтіндер.

Ербол –Жіктеу

Есбол-Сілтеу

Азамат-Сұрау

Ерасыл-Өздік

Батыр-

Болымсыздық

Мақсат-

Белгісіздік

Ардақ-

Жалпылау деп

ат қояды.

Ортасы

10 минут

Қолдану

«Толықтыру әдісі» тақтамен жұмыс «Жіктеу есімдігі» тобына ...... айтып

тұрған қасиеттер.......баладан табылмасына........кепіл?

......ертіп жүрген бала қазақтың белгілі ақыны болған Нұржан

Наушабаев екен.

......-Күрішім өзені.

...... – ұлыстың ұлы күніне арналып құрылған киіз үйлер.

......елің-алтын бесік.

..... тоңып секіреді, ...... тойып секіреді.

Адамзаттың......сүй «бауырым» деп.

(Қажетті есімдіктер: осы, сіз, бұлар, бәрін, өз, мына, мұнау, кім, біреу)

Оқушылар

берілген

есімдіктерді

тиісті орнына

қойып тақтаға

орындайды

«Кубизм әдісі» тақтамен жұмыс «Өздік есімдігі» тобына

Салыстыр: Сұрау есімдігі мен жалпылау есімдігін салыстыру

Зертте: Мысалдар келтіре отырып, қолданылуын көрсету

Талқыла: Сұрау есімдігі мен жалпылау есімдігін септе

Қолдан: Сұрау есімдігі мен жалпылау есімдігіне мақал-мәтел жаз

Шығармашылық жұмыс «Жалпылау есімдігі» тобына

Есімдіктерді қатыстырып хабарландыру жазу. «Жоғалған күшігім...»

Сергіту сәті

2 минут

Жұмбақ сұрақтар Бұл қай есімдіктер?

1. Етікші аспабының бірімен ұқсас есімдіктің қай түрі (Біз-Жіктеу есімдігі)

2. Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұрамайды. (Сұрау есімдігі)

3. Біреулерді нұсқап, көрсетіп тұрады. (Сілтеу есімдігі)

4. Көпшіл және көңілшек,

Жұмбақ

сұрақтарды

шешеді.

181

Ештемені бөліп жармайды.

Көптік ұғым беріп,

Көпшілікті қармайды (Жалпылау есімдігі)

5. Жарық қылып қос тоғайдың етегін,

Айтшы ол не екенін? (Көз)

6. Өркеші бар, түйе емес,

Не ақ отау үй емес.

Бір орнында тұрғаны,

Не болды, бұл кәне? (Тау)

Аяқталуы

Сабақты

бекіту

10 минут

Ой-толғаныс сатысы

1 топ:

... ... ... ойладым,

... ... ... бойладым.

... ... ... мен балаң,

... ... ... ойнадым.

2 топ:

... ... ... көркем едің,

... ... ... есейгенмін.

... ... ... туған елім,

... ... ... көркейтемін.

3 топ:

... ... ... жайнаған,

... ... ... қайнаған.

... ... ... ұлымын,

... ... ... ойнаған.

Берілген көп

нүктенің

орнына

есімдіктерді

ұқсастырып

өлең шығару.

Бағалау

5 минут

Кері

байланыс

3 минут

Бағалау парақшасы Дұрыс жауапқа 5 балл.

Рефлексия парағы

«Комплименттер бұрқасыны»

Бағалау парақ-

шасы Оқушы-

лар ақ парақ-

шаға бүгінгі

сабақтан алған

әсерлерін жа-

зып, қарша

бүктеп, ортаға

лақтырады.

Қосымша ақпарат

Саралау – Сіз қосымша көмек көрсе-

туді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабіле-

ті жоғары оқушыларға тапсырманы

күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау - Оқушылардың

үйренгенін тексеруді қалай

жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыс Қауіп-

сіздік және еңбекті қорғау

ережелері АКТ-мен байланыс

Құндылықтардағы Байланыс

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма?

Бүгін оқушылар не білді?

Сыныптағы ахуал қандай болды?

Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды ма?

Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өзжоспарыма

қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ

туралы өз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ұяшықтағы Сіздің сабағы-

ңыздың тақырыбына сәйкес

келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды

жетілдіруге көмектесетінін білдім?

182

М.МАҚАТАЕВ «РАЙЫМБЕК, РАЙЫМБЕК» ПОЭМАСЫ

Избасова С.А.

Қобда ауданы Бегалы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

Поэманың мазмұнын меңгерту. Поэманың тақырыбы мен идеясын ашу.

Райымбектің тарихта болған батыр адам екенін ұғындыру. Райымбек

Хангелдіұлының тарихи,әдеби бейнесін ашу.

Күтілетін нәтиже

«Райымбек, Райымбек» поэмасының мазмұнын баяндап, поэманың сюжеттік

мазмұнын ашады, композициясына және көркемдік ерекшелігін талдап,

салыстырады.

Ресурстар Слайд, презентация, А3, маркерлер, бейнебаян

Бағалау Смайликтер, бағдаршам көздері

Сабақ кезеңдері /

уақыты

Сабақтағы іс-әрекет

Кіріспе (сабақ бас-

талмас бұрын оқу-

шылар алдынала

нені білетіндігін

анықтау

жұмыстары)

Псхологиялық тренинг. «Әсем- әдемі» жаттығуы.

Үй тапсырмасын сұрау.

А) «Қараой» әңгімесінің тақырыбы мен негізгі идеясы қандай?

Ә) Әңгімедегі Махамбет образы қалай бейнеленген?

Б) Т.Әлімқұлов кім, қандай шығармаларын білесіңдер?

В) М.Өтемісұлы туралы жазылған қандай көркем шығармаларды, көркем

фильмдерді білесіңдер?

Жаңа

материалдың

таныстырылымы

Жаңа сабақ.

Тақтадан М.Мақатаевтың бір өлеңін тыңдату. Оқушыларға ой қозғау сұрақтары:

1. Көз алдарыңызға қандай көрініс елестеді?

2. Кімге қандай ой келді?

3. Өлең, ақын дегенді қалай түсінесіңдер?

Мұқағали ақын туралы слайд көрсету.

4. Ой қозғау сұрақтары:

1. «Батыр» - дегенді қалай түсінесіңдер?

2. Қазақтың қандай батырлар жырын білесіңдер?

3. Қазақ батырларынан кімдерді білесіңдер?

4. Бейнебаян Райымбек туралы.

Жаңа материалды

қолдану (сабақта

қолданылатын

нақты мысалдар,

проблемалар,

жобалар және

т.б.)

Блум таксономиясы бойынша.

1. Білу. Автор туралы не білетіндерін ортаға салу. Райымбек батыр туралы

қандай деректер біледі?

2. Түсіну. М.Мақатаев «Райымбек, Райымбек» поэмасына шолу.

Мұқағали туралы слайд көрсету.

Райымбек кім? Оның батырлығы поэмада қандай әркеттер арқылы көрінеді?

Райымбек образын бейнелеуде ақынның шеберлігі қай тұста көрінеді? Ақын қа-

зақ елінің қиын жағдайын қалай жырлайды? Поэма сюжеті неше арнада дамиды?

3. Қолдану. Жоғары, төмен мәртебелі сұрақтар дайындау.

Жіңішке сұрақтар: Поэма не туралы?

Поэмада кімдердің аттары бар?

Жуан сұрақтар: Ақын батырды қалай суреттейді?

«Категориялы топтастыру» әдісі. Райымбек батыр Кім? Қандай? Не істеді?

Несімен әйгілі?

4. Талдау. Сұрақтар мен тапсырмаларды орындау.

«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» оқиғасы қай жылы болды?

«Райымбек! Райымбек!» поэмасын жазуға не түрткі болды?

Поэмадағы жер-су аттарын ата.

«Қаратаудың басынан көш келеді». Бұл қай шығармадан алынған үзінді?

Жоңғар шапқыншылығына қатысты қандай тарихи атауларды білесіңдер?

5. Жинақтау.

1.М.Жұмабаевтың «Батыр Баян» поэмасымен салыстыру.

2. «Ақындыққа-жақындық»

Өлең ұйқасын құрастыру.

183

1.Ағажан! 2.Махаббат- дастан,

Сендей жан жоқ балажан! Жырлап ең бастан,

................................... .................................................................... .................................

6.Бағалау.

«Ерлер ел үшін туады» ойтолғау жазу.

Қорытынды

(оқушылардың

оқып-үйрену

нәтижесін анықтау

үшін бағалау

тәсілдерін (кері

байланыс)

қолдану)

Қорыту. «Интервью-тест» әдісі

1. Мұқағалидың туған күні, жылы?

А) 1931ж, 18 наурыз В) 1931ж, 9 ақпан С) 1931ж, 23 қаңтар

2. Ақынның әкесінің аты:

А) Сүлеймен В) Ахмет С) Мақатай

3. Райымбек поэмасының басты тақырыбы не?

А) қазақ халқының әлеуметтік жағдайы В) қазақ пен жоңғар арасындағы

жаугершілік. С) Райымбек батыр

4. Поэма неше бөлімнен тұрады? А) 1 В) 5 С)3

5. Поэма қалай басталады?

А) Зар заман өлеңімен В) Ақынның ренжуімен С) «Елім-ай» өлеңімен

6. Әкесі өлгенде Райымбек неше жаста болды? А) 13 В) 15 С) 18

7. Райымбек қол жинау үшін қандай шарт қойды?

А) Іле өзенінен атпен өту В) Жамбы ату С) Қылыштасу

8. Райымбек өзін алғаш Албанға қалай танытты?

А) Аруақ! В) Райымбек, Райымбек С) Абылай!

Кері байланыс. Не білдім? Не үйрендім?

Үйге тапсырма Поэмадан үзінді жаттау.

«Райымбек батыр – ел қорғаны» эссе жазу

КҮТПЕГЕН ТОСЫН СЫЙ

Салықова Қ.Қ.

Ақтөбе ұаласы №33 «Нұрсәт» МДБО тәрбиешісі

Мақсаты: Жыл бойы алған білімдерін бекіту. Көктем мезгілі жайлы түсініктерін қалыптастыру.

Сұрақ қою арқылы ауызекі сөйлеу дағдыларын молайтып, тілдерін дамыту. Санау арқылы

балалардың математикалық ұғымдарын арттыру. Сұраққа жауап беру арқылы білімдерін бекіту,

қызығушылықтарын арттырып, шығармашылық қабілеттерін одан әрі дамыту.

ҰОҚ көрнекі құралдары: үй жануарларының суреттері, әуендер, слайд материалдары, сандар мен гео-

метриялық пішіндер бөліктері, жапсыруға қажет құралдары, тосын сый, үлкен жұмыртқа, әуендер т.б

Әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, әңгімелеу, ойындар, сергіту сәті, драмалау.

Билингвалдық компонент: весна-көктем, гүлдер-цветы, цыпленок-балапан.

Әрекет кезендері Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық

қозғаушы

Күн ұзарып, қар еріп

Су сайларға толады,

Бұл қай кезде болады?-жұмбақ жасырады.

Тосын сый:алтын жұмыртқадан тәрбиеші шығады.

(балапан киімін киіп).

Балапан -тәрбиеші:-ой, мен қайдамын!

- Қандай жылы, жап-жарық жер.

- мынау не? Сендер кімсіңдер?

Айнала қандай тамаша! Жердегі жатқан нелер?

Балапан өзінің кім екенін білмейді, балалардан

сұрайды, қайда келгенін сұрайды.

Балапан: мен бәрін үйренгім келеді.

- достар көмектерің керек, білімдеріңді көрсетіп,

бәрін үйретесіңдер ме?

Мен ештеңе білмеймін.

Жұмбақты тыңдап, жауабын

айтады.

Балалар жауап береді.

Тосын сыйды көріп,

таңғалып қарайды.

Балалар балапанға көктем

мезгілі екенін айтады.

Балалар қасына

жақындайды.

Балалар балапанға жауап

береді.

Балапан екенін айтады.

Келісіп жауап береді,

Үйрететіндерін айтты.

Іздену

ұйымдастырушы

Көктем мезгілі, ол қандай болады?

Ааа мен бір тақпақ білемін.

Балалар сұрақты тыңдайды,

Көктем жайлы айтып береді.

184

Көктем қандай көңілді,

Күміс жаңбыр төгілді.

Мөлдір аспан ашылып

Күннің көзі көрінді.

Балапан:қандай жыл мезгіл туралы айттым?

Көктем көңілді деген,

Балапан:

Неліктен көңілді ол?

Балалар қандай жыл мезгілдері болады?

маған айтып үйретіңдерші.

Балапан:-қазір сонда қай жыл мезгілінде жүрмін.

Маған жыл мезгілдерінің қандай болатынын

түсіндіріп айтып беріңдерші.

Балапан экранға қарап, таң қалады.

Әр жыл мезгілдерінің қандай екенін сұрайды.

Балапан: тағы қандай құстар бар мен сияқты?.

Балапан: мәссаған өзіме ұқсайтындар екен. (балапан

құстардың суреттерін тауып алады).

- мен сияқты балапандар ғой.

Үй құстары мен дала құстары болады ма?

Балапан: ал мен қайсысы боламын?

Мен тағы суреттер көрдім.

- мынау не сурет?

Балапан бәрін білгісі келеді.

- мында менің достарымда бар екен ғой.

Достар сендер қай мемлекетте тұрасыңдар, ұлттарың

қандай?

Дид. Ойын: «төлдерін тап»

Ойын ойнаймыз ба? Қалай?

Мына жерде үлкені де кішісі де бар, балапан

сиырдың суреті мен төлін көрсетеді,

Балапан балалардан білмегенін сұрайды.

Балапан: менің билегім келіп тұр, маған би

үйретіңдерші достар!

Сергіту сәті:

Балапан балалармен бірге «шөжелерім» әуенімен би

билеу.

Балапан өзіне ұнағанын айтады.

Керемет би екен!

Мен жұмыртқада болғанда үнемі ертегі естіп жүремін.

Бірақ ұмытып қалдым.

Ертегілердің атауын ұмытып отырмын.

Балапан ұмытқан ертегілердің үзінділерін айтады .

Мен әтештер жайлы ертегі білемін. Айтып бере ала-

мын, маған, ол үшін балалар маған көрсетіп тұрсын.

«Екі әтеш» ертегісін естеріне түсіріп драмалау.

Балапан ертегіні естіп қуанады.

Балапан: әтештер неге ашулы?

Тағы да ойнағым келеді?

Ендеше мына ойынды үйреніп алдым,

Дид.ойын «Бөлігін тап» балаларды үш топқа бөлу.

1-топ. Сандар

2-топ. Пішіндер бөлігін табу керек..

3-топ. Жануарларды орнына қояды,

Балапан санап, пішіндерді үйренеді, жіп арқылы әр

жануарды орнына апарады.

Балапан: тақпақ деген не?

Көктем айларын атайды,.

Көктем ерекшеліктерін

айтады.

Өлеңді тыңдайды,

Балалар балапанға жауап

айтады,

Неге көңілді екенін айтады.

Балалар төрт мезгілді атап

береді.

Ерекшеліктерін айтады

Қай мезгіл екенін айтады.

Балалар экранға назар

аударады.

Мезгілдердің ерекшелігін

айтады.

Балалар суреттерге қарап

құстар екенін айтады.

Үй құстары мен дала

құстарының

айырмашылығын айтып,

сұрақтарқа жауап береді.

Балалар оларды атап береді.

Сұраққа жауап беріп, қай

ұлт екендерін айтады.

Ойын ойнағысы

келетіндерін айтады.

Балалар кішісі төлі екенін

айтады.

Балалар балапанның қи-

мылын жасап би билейді,

Ертегілерді естеріне түсіріп

айтады.

Ұмытып қалған ертегілерді

тауып, атауын айтады.

Балалар «екі әтеш» ертегісін

атрибуттар киіп драмалайды.

Ертегіде кімдікі дұрыс емес

екенін айтады.

Жауап береді,

Екі топқа бөлінеді.

1топ сандар

2топ пішіндердің бөлігін

табады.

3-топ орындарын табу,

Тақпақтарын айтады.

185

Балалар тақпақты қалай айтамыз, үйретейік. Қандай

тақпақ білеміз.

Гүлдер жайлы тақпақты кім қайталайды.

Көктемнің алғашқы гүлдері қандай?

Мен күшті гүлдер жасау білемін.

Былай жасай аламын.

Жапсыру арқылы көрсету.

Бәйшешек, қызғалдақ.

Балалар балапанмен бірге,

гүл жасап көрсетеді.

Рефлексивті

коррекциялаушы

Балапан балаларға рахмет айтады.

Сұрақ-жауап арқылы қорытындылау.

Балалардың есіне түсіру

Балаларды мадақтап, балапанға үйреткендері үшін

сыйлықтарын береді.

Балапанды үлкен топтарға ертіп кететіндерін айтады.

Сұрақтарға жауап қайырып

қорытындылайды.

Балапанға не үйреткендерін

айтады

Сыйлықтарына қуанады.

Күтілетін нәтиже

Білді: көктем жайлы ерекшеліктерді, кішіпейілді болуға, мейірімділікті

Игерді: жыл бойғы білімдерін бекіту

Меңгерді: әдіс-тәсілдерді дұрыс меңгере алуды.

БАЛАЛАРДЫҢ ҚИЯЛ ҚАБІЛЕТТЕРІН ОЙЫН АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ

Сандигалиева С.Ж.

Ақтөбе қаласы №43 «Гүлдәурен» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

ХХІ ғасыр білімділер ғасыры болғандық-

тан, бүгінгі таңда заманымызға сай зерделі, ой-

өрісі жоғары, жан-жақты дамыған ұрпақ қалып-

тастыру мемлекетіміздің алға қойған аса маңыз-

ды міндеті болып тұр. Тәрбие мен білімнің ал-

ғашқы дәні – мектепке дейінгі тәрбие ошағында

беріледі. Отбасында ата-ананың ықыласы мен

мейірімінен нәр алған балабақшада тәрбиешілер-

дің шұғылалы шуағына бөленеді. Баланың

бойындағы жақсы қасиеттер мен мүмкіндіктерді

ашып, олардың өнегелі де тәрбиелі болып өсуіне

тәрбиешілердің еңбегі зор. Балаларды тәрбиелеу-

де ойын әдісінің маңызы көп. Мектепке дейінгі

жастағы баланың ойынға деген құлқы, қарым-қа-

тынасы, мінез-құлық көріністері олар өсіп-есей-

генде де жалғаса береді. Ойын барысында бала

өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің сүйікті

әңгімелері мен кейіпкерлері сияқты өмір сүреді,

әрекет жасайды. Ойынды қолданумен бірге ой-

лауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін

байытуға бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі

қимыл-қозғалысы дене бітімін жетіл-дірсе, ал

қарым-қатынастағы пайымдаулары өзіндік та-

ным-түсінік, мінез-құлық әдептерін бекітуіне

әсер етеді. Бала ойын арқылы бір әрекеттен

екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі

ақпараттар алады, дүние сырын ашады.

Қазақстан Республикасының «Білім тура-

лы» Заңында: «Білім беру жүйесінің басты мін-

деттерінің бірі: жеке адамның шығармашылық,

рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту,

адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік

негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту

үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту» -

деп атап көрсетілген. Осы міндетке сәйкес

баланың ой-өрісін дамытып, алған білімдерін өз

тәжірибесінде жаңа жағдайларда қолдану білікті-

лігі мен шығармашылық іс-әрекетке түсе алатын

тұлға қалыптастырудың бірден-бір жолы мектеп-

ке дейінгі даярлық сыныптарында басталатынын

іс-тәжірибе дәлелдеп отыр.

Балабақша балалары – болашақ иесі бол-

ғандықтан дүниежүзілік мәдениетті танитын, өзі-

нің төл мәдениетін білетін, сыйлайтын, рухани

дүниесі бай, саналы ойлайтын деңгейі жоғары

білікті болуы міндетті. Ата-бабаларымыздың ға-

сырлар бойы жинақтаған тәжірибесін, мәдение-

тін жасөсірімдер бойына саналы сіңіріп, қорша-

ған ортадағы қарым-қатынасын, мінез-құлқын,

өмірге деген көз-қарасын, бағытын дұрыс қалып-

тастыру тәрбиеге байланысты. Мектепке дейінгі

мекемелерде адамгершілік тәрбиесі тәрбиелеу

және білім беру үрдісінде әр түрлі іс-әрекеттер

арқылы жүзеге асырылады. Олармен ойынның әр

түрін ұйымдастыра отырып, бір-біріне деген

қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, дос-

тық, жолдастық сезімдерді тәрбиелеуге болады.

Ал балалардың қоршаған ортамен таныстыру, тіл

дамыту, табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері

оқу қызметтері өлі-тірі табиғатқа деген сүйіспен-

шілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйлас-

тық сияқты адамгершілік сапалары қалыптасты-

рылады. «Ойын ойнап, ән салмай, өсер бала

болар ма?» дегендей, бала өмірінде ойын ерекше

орын алады. Бала өмірді, қоршаған ортаны тану,

еңбекке қатысу, психологиялық ерекшеліктері

186

ойын арқылы қалыптасады. Балаға таңдалған

ойын немесе білім ақылына лайықты, талабына

шабыттандыратындай, ойын оятарлық, іскерлігін

дамытарлықтай, бастаған істің нәтижесіне жету-

ге тырысарлықтай нәрлі болуы тиіс. Ойын –

сабақ, ойын-жаттығулар сергіту ойындары, бар-

лығы балалардың жан-жақты дамуына қызмет

етеді. Зерттеуші А.М. Матюшкиннің ойынша:

«Білім – ойлаудың бастапқы түрткісі, негізгі

құралы және соңғы нәтижесі».

Ойлау дегеніміз – шындық дүниенің адам

миына бейнелеуі болып табылады. Дүниені та-

нып-білудің жолы – білмеуден білуге қарай, дәл

емес толымсыз білімнен дәл де толық білуге

қарай өту жолы.

М.Жұмабаев «Педагогика» еңбегінде бала-

ларға рухани тәрбие берудің жолдары мен әдіс-

терін көрсетумен қатар қоршаған дүниені қабыл-

дауға жан көріністерін бірлікте дамытудың ма-

ңызы жайында құнды пікірлерайтып, ой түйін-

дерін тұжырымдаған. «Балалықтың қанына –

ойын азық» деген сөз бекер айтылмаған, ойын

ата-бабалар заманынан бері мазмұн жағынан

толысып, дамып, дәстүрлі жалғасып және дамып

жетіліп келеді.

Ғалымдардың айтуынша, жалпы адамның

қолынан келмейтін нәрсесі жоқ. Талпынсаң вун-

деркинд болуы да, полиглот болуы да өз қолың-

да. Дарындылықты қалыптастыруға болады. Ой

еңбегімен жиі шұғылдансаң, данышпандықтың

да ауылы алыс емес. Егеменді еліміздің дүние-

жүзі елдерімен терезесі тең болатын дәрежеде

өркендететін, негізгі тұтқасын ұстайтын, дүние

әлемін шарлайтын біздің дарынды да қабілетті

ұландарымыз екенін ұмытпайық. Олардың

бойындағы дарынын, қабілетін дамыту – педагог,

ата-ана және қоғам қауымының міндеті. Жеке

тұлғаны өздігінен білім алуға баулу – оны ғылым

мен мәдениетке үйрету, білім, қарым-қатынас

ережелерін, әлеуметтік тәжірибені меңгерту. Бұл

аталған міндеттерді іске асыру үшін тілдік тұлға-

ның құндылық бағдарын қалыптастыру маңызды.

«Баланы ойын өсіреді» деген халқымызға

кең тараған қағидаға сүйенсек, қимылдарын да-

мыту маңызды болады. Ойын балаларды ұйым-

шылдыққа үйретеді. Мектепалды балаларын да-

мытып, өсіретін әрі тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет

осы ойын әрекеті. Ойын ешқашан да дамудың

бір сатысына жеткенде тоқтап қалмайды, қайта

уақыт өткен сайын жетіле түседі.

ДЫБЫСТАР ӘЛЕМІ

Сандигалиева С.Ж.

Ақтөбе қаласы №43 «Гүлдәурен» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Мақсаты: Балалардың алған білімдерін бекіту.

Сөздерді буынға бөлуді, дауысты және дауыссыз

дыбыстарды ажырата отырып, текшелермен жұ-

мыс жасауды үйрету. Балалардың қиялын, ой

өрісін, шығармашылығын дамыту. Балаларды

шапшаңдыққа, ұқыптылыққа, бір бірінің

пікірімен санаса білуге тәрбиелеу.

Құрал жабдықтар: Экран, жануарлардың суреті,

дыбыс шыаратын құралдар, текшелер.

Оқу қызметінің барысы:

Шаттық шеңбері:

Алдымыздан кезіккен

Көп танысты көреміз

Бәріне де ізетпен

Есенсіз бе апай деп,

Есенсіз бе атай деп

Ұл қыз сәлем береміз

Өнегелі өренбіз

Гүлдер тобы әрдайым,

Тату тәтті жүреміз.

Тәрбиеші: Балалар, бүгінгі біздің тақырыбымыз

«Дыбыстар әлемі» деп аталады. Бүгін біз өткен

дыбыстарымызды қайталаймыз. Барлығымыз үс-

телге жақындап қорапшалардың ішіндегі заттар-

дың дыбысын тыңдап көрейікші. Балалар ыдыс-

тағы заттардың тарсылдаған, тырсылдаған ды-

быстарын естиді. Балалар, көрдіңдер ме

ыдыстардың дыбыстары әр түрлі сол сияқты

әріптердің де дыбыстары әр түрлі.

(Хат келді дыбысы)

Балалар, бізге хабарлама келген сияқты.

Барлығымыз тақтаға қарайықшы.

Тақтадан «Фиксики»сөйлейді.

«Фиксики» балалардың білімдерін тексеру үшін

қызықты тапсырмалар әкелгендігін айтады.

Тәрбиеші: Балалар, тапсырмаларды орындауға

дайынсыңдарма?

Балалар: Әрине дайынбыз.

Олай болса 1 тапсырма «Сиқырлы шарлар» деп

аталады. Шарды жару арқылы оның ішіндегі

сұрақтарға жауап береміз.

Сұрақ: Дыбыстар нешеге бөлінеді (Дыбыстар

екіге бөлінеді)

Сұрақ: Дауысты дыбыстар қалай айтылады?

(Дауысты дыбыстар кедергіге ұшырамай,

созыдыңқы айтылады)

Сұрақ: Дауыссыз дыбыстар қалай айтылады?

(Дауыссыз дыбыстар тіс пен тілдің кедергісіне

ұшырап айтылады)

187

Сұрақ. Дыбыстың ерекшелігі қандай? (Дыбысты

естейміз және айтамыз)

2-Тапсырма. «Буынға бөл» Жануарларды үш, екі,

бір дауысты буын деп бағаналара орналастыру

керек.

Бірінші бағанаға: Ит, қой, піл.

Екінші бағанаға: Қасқыр, кірпі, мысық, сиыр.

Үшінші бағанаға: Жолбарыс, арыстан, балапан.

3-Тапсырма «Дыбыстарды тап» Тақтада тұрған

суреттерді текшелер бойынша

Дыбыстарды бейнелейміз.

Балалар қане бойымызды сергітіп алу үшін

сергіту жаттыуын жасайық.

Экранмен бірге әріптер мен дыбыстардың әнін

айтайық «Әліпби» әні.

4-Тапсырма. «Әріпті тап» Балалар сендерге

«Фиксиктер» қызықты суреттер әкелген екен.

Экранда көрсетілген суреттердің басқы әрпі

қандай екенін табуымыз керек.

Сол әріптерден басталатын сөздер атаймыз.

А алма, ананас, ана, ата, аспан, айна, ала

Б барабан, банан, бала, бас киім

Г гүл, газон, горшок,

Т тал, терек, тас, табақ, тасбақа......

5-Тапсырма «Текшемен жұмыс»

Қане, барлығымыз үстелдің үстінде қағазда жазы-

лан «Тас», «Сан» сөздерінің дыбыстарын ажыра-

тып әр әріптің сәйкес текшелерін орналастырамыз.

«Фиксики»: Балалар, сендер өте білімді екенсің-

дер, сендерге естелікке өзіміздің белгішемізді

сыйға тартамыз.

Тәрбиеші: Барлығың бүгінгі тапсырмаларды

жақсы орындадыңдар. Қане, өз өзімізге қол

шапалақтап қояйық. Сау болыңыздар!

АҢЫЗ ӘҢГІМЕЛЕР

Макимова С.А.

Хромтау ауданы Абай негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Мақсаты Оқушыларды сыни тұрғыда ойлата отырып, аңыз әңгімелердің мәнін ашады.

Күтілетін

нәтижелер

Оқушылар жақсы іс-әрекет жасауға дағдыланады, бастаған ісін тиянақты аяқтауды үйренеді,

аңыздың тәрбиелік мәнін бүгінгі өмірмен байланыстыруға қадам жасайды, өзін-өзі реттейді

алады, өзінің тапсырмасын жолдастарыны-ның жұмысымен салыстырады, жақсы сөзіне

қатысты ұғымдарды саралай біледі, ойлаудың жоғары деңгейіне ұмтылады .

Сабақтың

кезеңдері

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-

әрекеті

Саралау (диффе-

ренциация)

Бағалау Ресурстар

І.Қызығу-

шылықты

ояту

(4-5 мин )

Класта жағымды психоло-

гиялық ахуал тудыру үшін

«Сіз білмейсіз мен ....» әді-

сімен шаттық шеңберін құ-

рады класс оқушылары

топқа бөлінеді. Оқушы-

лардың назарын экранға

аударады. Бейнефильмнің

мәнін сұрайды. «Аңыз»

сөзіне ассоцация жасауды

тапсырады. (ықтимал жа-

уаптар: ақиқат, болған

оқиғалар, шынайы тарихи

шындық, тарихи кейіпкер

т.б) Сабақтың тақырбы

хабарланады.

1-қадам. Мәтін ар-

қылы сабақтың та-

қырыбын, мақсатын

ажыратады.

2- қадам. Әр оқушы

«Аңыз әңгімелер»

сөзіне өз беттерімен

ассосиация жасайды.

3-қдам. Нәтижені

топта талқылайды.

4- қадам. Әр топ өз

пікірлерін қорғайды

Оқушылар бір-

лесе жұмыс

жүргізеді, ой-

ланады, өзара

келісімге келеді.

Өз орталарынан

бір оқушыны

топ басшысы

етіп сайлайды .

Мұғалім оқу-

шылардың

тапсырманы

орындау

барысындағы іс-

әрекеттерін

бақылайды. Қай

оқушының

білімді қандай

деңгейде

игергенін

анықтайды .

Интерак-

тивті

тақта,

маркер,

плакат,

АКТ

ІІ.Мағынан

ы ажырату .

(25 мун )

Мұғалім оқушыларды

топтық жұмысқа

бағыттайды. Әр оқушыға

жекеленген тапсырма

береді. Оқушылар өзі

білетін аңыз әңгімелер мен

аңыз кейіпкерлерін жазып

шығады .

«Көшпелі бекет»

әдісі қолданылады.

Мәтінді оқып, негізгі

тақырыбын

анықтайды .

Мәтін желісімен өз

ой пікірін жұпта,

сонан соң топта

«Көшпелі бекет»

постермен

Дарынды,

талантты

оқушылар

тапсырманы

шығармашылық

тұрғыда

орындайды.

Өзара оқыту

нәтижесінде

дарынды

Сабақ барысында

оқушылар өзін-өзі

бағалап отырады.

Өздерінің бағалау

жүргізені оқушы-

лардың ынтасын

оятады.Әңгіме та-

қырыбын аша

отырып, өздерінің

ерекшелігін тани-

188

айналдыра жүргізеді оқушылар өз

жолдастарына

көмектеседі.

ды, жолдастары-

ның көмегінің

пайдасы сезінеді,

бірін-бірі

құрметтейді

ІІІ. Ой-

толғаныс

(рефлексия)

Оқушыларды

шығармашылық жұмысқа

бағыттайды .

Сабақ соңында барлық

оқушылардың жұмыстары

жинақталып , толық

тексеріледі .

Ітоп. Аңыздың ақи-

катпен байланысы.

ІІ топ. Аңыз кейіп-

керлерінің аңызға

айналу себебі

ІІІ топ. Қазіргі уа-

қытта аңызға айнал-

ған кейіпкерлерді

білесің бе ?

Әр топ өзіндік пікір-

лерін «Көшпелі бе-

кетке» толтырғанын

жазып шығып, өз

постерлерін қорғай-

ды. Оқушыларда жа-

ңа идеялар мен түсі-

ніктер жинақталады .

Оқушылар

тапсырманы өз

мүмкіндіктеріне

қарай

орындайды.

(Белгілі уақыт

аралығында )

«Кері байланыс»

парағын пайдала-

ну, рефлексия

алу, бағалау пара-

ғы арқылы

оқушылар өзін-өзі

бағалайды .

«Топтық кері

байланыс» кезеңі

Не білдік ?

Стикерлер

. бағалау

парағы

ІҮ. Үй тап-

сырмасы

«Жаныңда жүр жақсы адам» ой толғау жазу.

LET’S MOVE

Сариева С.Е.

Ырғыз ауданы, Ырғыз №2 ОМ-нің ағылшын тілі пәні мұғалімі

Long-term plan unit:

Unit 8:

Healthand body

School: №2

Date: Teacher names:Sarieva S.E.

Grade:1

Theme of the lesson: Let’s move

Learning objectives(s)

that this lesson is

contributing to

1.L1 recognise short instructions for basic classroom routines spoken slowly and

distinctly

1.UE8 use imperative forms of common verbs related to classroom routines

1.S1 make basic personal statements and simple statements about objects

Lesson objectives All learners will be able to:

Recognize Teacher’ instructions

Recognize simple greetings

Most learners will be able to:

Work with pictures

Name the objects

Some learners will be able to:

Describe the picture with no support

Success criteria Students will have succeeded in this class if they:

1. Could follow the instructions correctly

Value links Respect and cooperation by:

1. Listening to the teacher

2. Listening to each other

3. Take turns

4. Encourage each other

189

5. Helping each other

Cross curricular

links

Kazakh language and literature, Russian language and literature (naming things in

Kazakh, Russian and English)

ICT skills ppt

Previous learning Head and health

Plan

Planned timings Planned activities (replace the notes below with your planned activities) Resources

Beginning 5 min Home task is checked – students had to draw a monster and describe it to

classmates

Middle

3 minutes

5 mins

3 mins

5 mins

5-10min

5-6 mins

5 mins

Revising vocabulary

1. Invite one learner in front of the class and ask other to name parts of body

you are pointing at. Students should say: This is his/her…

2. Use PPT to revise the words by naming pictures appearing on PPT.

3. Make learners read the riddles and guess them.

4. Divide the words into 2 categories (body and head).Help learners to read

and think.

Let’s move

Learners play the game “Simon says”. Teacher says a sentence they have to

act what they hear. Only if there is no phrase “Simon says” learners do not

follow the instructions.

Examples:

1. Simon says Stand up

2. Simon says – Sit down!

3. Stand up

4. Simon says – put a hand on your head

5. Simon says – touch your nose!

6. Stomp your feet!

7. Clap your hands!

8. Simon says – Clap your hands!

9. Simon says – touch your shoulders!

10. Simon says – Touch your feet!

Then play this game in 2 teams as a competition. And teacher can change the

words.

Coloring and cutting a picture by following the instructions.

Learners are given worksheet with different objects. They have to follow the

instructions and then describe what they have.

For ex: Cut a monkey, color it brown. Color a hat and put it on the head of

monkey. Put monkey into a car. Draw a house. Glue your monkey next to the

house.

ppt

Workshe

et

End

5 minutes

1 mins

Feedback

Draw a hand and write in each finger a word, which you learnt for these 2

lessons.

Home task – learn how to write the words

Additional information

Differentiation – more

able students will assess

others, help them in team

game and final speaking

task. Less able students

are given many chances

to repeat the words to

learn and objectives are

created to support them

Assessment -by the

teacher, self

assessment may be

done by the students

as the teacher asks

questions about what

they have learnt. Peer

assessment when they

do speaking task

Cross-curricular links– trying to connect with other

languages

Health and safety check – make sure they stand in queue

in front of the board and when singing do not hurt

themselves with chairs or desks. Projector works for 15

minutes of the lesson

ICT links – PPT by the teacher, website for further

training at home

Values links–how to respect others, behave on the lessons

Provide less able

learners with visual support

on unknown words

Observe learners participation in games, praising

Their understanding of words and instructions is checked

throughout the lesson

190

Note taking process during the speaking task

Reflection

Were the lesson objectives/learning objectives realistic?

What did the learners learn today?

What was the learning atmosphere like?

Did my planned differentiation work well?

Did I stick to timings? What changes did I make from my plan and why?

Use the space below to

reflect on your lesson.

Answer the most relevant

questions from the box on

the left about your lesson.

Summary evaluation

What two things went really well (consider both teaching and learning)?

1:

2:

What two things would have improved the lesson (consider both teaching and learning)?

1:

2:

What have I learned from this lesson about the class or individuals that will inform my next lesson?

ТАБАННЫҢ ІШКІ ЖАҒЫМЕН ЖАТҚАН ДОПТЫ СОҒУ. ЕКІ ЖАҚТЫ ОЙЫН

Сарин С.А.

Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы №1 қазақ орта мектебінің дене тәрбиесі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың икемділік қабілетін дамыту.

Сабақтың міндеті: 1. Допты табанның ішкі жағымен беруді жетілдіру.

2. Допты аяқтың ішкі жағымен қабылдау.

3. Допты аяқтың табанымен тоқтату.

4. Оқушылардың белсенділігін арттыру.

Қолданатын құралдар: Ысқырғыш, футбол добы, уақыт өлшегіш, керме, гимнастикалық

отырғыш.

Сабақтың

бөлімдері,

уақыты

Сабақтың мазмұны Уақыт

мөлшері

Ұйымдастыру және

әдістемелік нұсқаулар

Дайындық – кіріспе бөлімі 15- 18 минут

Дайынды

қ бөлімі

3 минут

Сынып, сапқа тұр! Аяқтың ұшын түзет! Түзеліңдер!

Тік тұр!

Реттік сан! Ортаға түзел!

Оқушының рапорты!

Сәлемдесу

Мұғалімнің хабарламасы:

Сабақтың мақсаты мен міндеттерін түсіндіру.

Көңіл аудару

жаттығулары:

Оң-ға бұрыл!

Кері айнал!

Сол-ға бұрыл!

Кері айнал!

Оң-ға бұрыл!

1 минут

30 секунд

1 минут

30 секунд

Оқушылардың спорттық

киіміне көңіл аудару

Денені тік ұстау.

Кіріспе

бөлім

12-15

минут

Сапта орындалатын жаттығулар Жүріс сол аяқтан

басталуы тиіс

Бағыттаушының соңынан оң иықты алға алып,

алаңды айнала жүр!

15 секунд

Екі қол жоғарыда, аяқтың ұшымен жүр! 15 секунд Ара қашықтықты

сақтауды бақылау

Тапсырмасыз!

Екі қол желкеде, аяқтың өкшесімен жүр!

Тапсырмасыз!

15 секунд

191

Екі қол бүйірде, аяқтың ішкі жағымен жүр! 15секунд Денені тік ұсталуын

қадағалау керек

Екі қол бүйірде, аяқтың сыртқы жағымен жүр! 15 секунд

Тапсырмасыз!

Спорттық жүріске көш! 5 секунд Екі қол шынтақтан бүгулі

Біртіндеп жүгіріске көш! 10 секунд

Тіркеме адыммен екі қол бүйірде,! 15 секунд

Сол жақ бүйірмен жүгір! 15 секунд Сапты бұзбай бір қалып-

ты жүгіруді бақылау

Тіркеме адыммен екі қолды алға қарай айналдыр! 15 секунд Қолдар толық айналуы тиіс

Оң жақ бүйірмен жүгір! 15 секунд

Сол жақ бүйірмен жүгір! 15 секунд

Екі қолды алдыға ұстап, алақанға тізені тигізіп

жүгір!

15 секунд Алақанның төмен

қарауын бақылау

Екі қолды артқа ұстап, өкшені алақанға тигізіп

жүгір!

15 секунд Саусақтардың толық

ашылуын бақылау

Сол аяқты көтеріп, оң аяқпен секір! 15 секунд

Артпен жүгір! 15 секунд

Тапсырмасыз!

Біртіндеп жәй жүріске көш! 15 секунд

Спорттық жүріс! 15 секунд

Тыныс алу жаттығулары! 15 секунд

Қолды көтеріп, аяқтың ұшымен жүре отырып,

терең дем алып, еңкейіп деміңді шығар!

15 секунд

Арнайы жаттығулар 7-9 минут

1-жаттығу

Екі топ бір-біріне қарама-қарсы бір жәй, бір қатты

жүгіру

1-2 рет Басты жоғары көтеріп,

денені тік ұстау

2-жаттығу

Топтар бір-біріне қарама-қарсы алға, артқа жүгіру 1-2 рет Ара қашықтықты сақтау

3- жаттығу

Белгі бойынша оң қолды серпе артқа, сол қол артқа 1-2 рет Кеудені дұрыс бұрылуын

бақылау

4- жаттығу

Әрбір екі адым сайын қолдың қалпын өзгерт! 1-

2 рет

Қол түзу бұрылуы ти

5- жаттығу

Топ бір-біріне қарама-қарсы қайшылап жүгіру 1-2 рет Ара қашықтықтың

сақталуын қадағалау

6-жаттығу

Топ бір-біріне қарама-қарсы бір оң, бір сол

қапталмен жүгіру

1-2 рет Аяқтың ара қашықтығын

сақтау

Негізгі бөлім 22-25 минут

Негізгі

бөлім

22-25

минут

«Табанның ішкі жағымен жатқан допты соғу. Екі

жақты ойын»

5-6 минут Доптың дұрыс

қабылдауын қадағалау

Екі оқушы бір-біріне қарама-қарсы табанның ішкі

жағымен жатқан допты ішкі қырымен беру.

5-6 минут Оқушы мен доптың ара

қашықтығын бақылау.

Екі оқушы бір-біріне қарама-қарсы берілген допты

аяқтың ішкі қырымен қабылдау.

6-8 рет Доптың дұрыс берілуін

бақылау.

Екі оқушы бір-біріне қарама-қарсы берілген допты

аяқтың табанымен тоқтату.

6-8 рет Доптың дұрыс

қабылдауын қадағалау.

Қортынды бөлім 3-5 минут

Қорытынд

ы бөлім

3-5

Оқушыларды сапқа тұрғызып, жақсы орындаған

оқушыларды бағалау.

Ескертулер, сын ескертпелер айту

3 минут

1 минут

Үйге тапсырма:

Тіреп жату жаттығулары.

192

минут Үйге тапсырма беру 30 секунд

Оқушылармен қоштасу 30 секунд

ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІ

Сарина А.

Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі

Тақырыбы: Жыл мезгілдері (ертегі) Мектеп: Темірастау жалпы білім беретін орта мектебі

Күні:11.04. Мұғалімнің есімі: Сарина Айжан

СЫНЫП: 2 Қатысқандар саны: Қатыспағандар: 0

Сабақ негізделген оқу мақсаты

(мақсаттары)

2.2.7.1. Мұғалімнің көмегімен шығармадағы көркемдегіш

құралдарды табу

2.2.9.1. Сұраққа жауапты анықтамалық кітаптардан табу

Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар: мәтінді түсініп оқу

Оқушылардың көпшілігі: жыл мезгілдерінің сипаттарына сай көркем сөздерді

қолдана алады.

Кейбір оқушылар: қосымша дереккөздерді (ғаламторда, анықтамалықтарды)

пайдаланып, сұраққа жауап береді

Бағалау критерийі Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады.

Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Ресурстар Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар, топтық

тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Жоспарланған

Уақыт

Жоспарланған жаттығулар

Ресурстар

Басталуы 2 минут Топқа бөлу 2 минут

Жасырылған суреттер арқылы топқа бөлінеді. Әр суреттер мезгілдеріне

байланысты.

1-топ: «Қыс» қар

2-топ: «Күз» жемістер

3-топ: «Көктем» гүл

4-топ: «Жаз» балмұздақ

Психологиялық тренинг

«Ерекше есімдер» оқушылар өз есімдерін айтады.

«Балалар біз қандаймыз?»

Балалар қандай екендерін өз сөздерімен жеткізеді.

Ақылдымыз Талабы биік таудаймыз

Тапқырмыз Кішіге қамқормыз

Батылмыз Татумыз

Көңілдіміз Жанып тұрған шырақпыз

Білімдіміз Зерекпіз

Ұқыптымыз Батырмыз

Суреттер

таңдап алу

арқылы

топқа

бөлінеді..

Тиянақтымыз Мейірімдіміз

Елгезекпіз Жаныашырмыз

Біз ақылды баламыз Жақсы оқушылармыз

Ортасы 20 минут Мағынаны ажырату

Ой қозғау

Балалар жыл мезгілдері туралы не білеміз?

Қандай жыл мезгілі ұнайды?

Неліктен?

Ертегіні баяндау

Мұғалім өзі ертегіні баяндап түсіндіреді.

Тұсаукесер: Видеоролик «Жыл мезгілдері»

Жыл мезгілдерінің ерекшеліктеріне байланысты видеоролик көрсету.

«Әлемді

шарлау»

әдісі арқылы

түсіндіріле-

ді.

Постер

жасату.

Оқушылар өз

193

Сахналау

«Жыл мезгілдері» туралы әр топ өз мезгілі туралы айтады.

Қыс. Мен қыспын. Қыс суық, аяз болады. Жер беті аппақ қарға

оранады. Балалар аққала жасап, шанамен сырғанап ойнайды.

Адамдар қалың ішік, тон, етік киеді.

Көктем. Мен көктеммін. Көктемде қар еріп, жер бусанады. Жылы

жақтан құстар ұшып келеді. Балалар далада футбол, асық ойындармен

ойнайды. Күн жылына бастайды.

Жаз. Мен жазбын. Жазда күн ыстық болады. Балалар жеңіл киім киіне-

ді. Суға шомылады. Өсімдіктер гулідейді. Балалар жазда ұзақ

демалады.

Күз. Мен күзбін. Күзде күн суыта бастайды. Күзде құстар жылы жаққа

ұшып кетеді. Балалар күзде мектепке барады. Күздің соңғы айында су

қатады. Жапырақтар сарғайып, жерге түседі. Жемістер күзде піседі.

Топтық жұмыс

Әр топ өздерінің жыл мезгілдерін кестеге толтыру керек

Жыл мезгілдері Кейіпкерлердің

сипаты

Сенің пікірін

Көктем

Жаз

Қыс

Күз

Поэзия минуты

Төрт мезгілге байланысты өлең шумақтарын мәнерлеп айтады.

Сурет көрмесі.

Оқушылар өзі ұнатқан жыл мезгілдеріне байланысты сурет көрмесін

ұйымдастыру.

Ой толғау

Жалпыға арналған тапсырма:

Оқушылар жаңа білімге сай оқулықты қолдана отырып өз

түсінгендерін постерге түсіреді.

..........-көрікті, ..........- жайдары, ...........-жомарт,............- қаһарлы.

ойларын

видеоролик

арқылы

баяндайды..

Жыл

мезгілдері-

нің киімдері

Постер

қорғау

Ақындар-

дың өлеңдері

Оқушылар-

дың суреті

Постер

қорғайды

Сергіту сәті

2 минут

Әр топ өзінің мезгілдеріне байланысты сергіту сәтін жасайды.

Күз

Сары алтындай жапырақ,

Сыбдырлайды, түседі.

Тырс-тырс етіп тамшылар,

Жерге топ –топ түседі.

Көктем

Тырна келіп тыраулап,

Тіліп өтіп аспанды.

Қаздар көлде жүр ойнап,

Көктем тойы басталды.

Жаз

Жаңбырдың

дыбысы

Құстардың

дыбысы

194

Тәулік бойы тынбайтын,

Болайықшы ақ жауын.

Астан кестен жауатын.

Өткінші енді біз жаңбыр

Қыс

Көше толы қар-қар,

Сықыр- сықыр қар-қар.

Боран ұйытқып соғады.

Алдымыздан сар-сар.

Жаңбырдың

дыбысы

Аяздың,

қардың

дыбысы

Аяқталуы 20

минут

Шығармашылық тапсырма (топтық тапсырма)

(Ұйқасына қарай өлең шығару)

керемет, себелеп.

Қазір қандай мезгіл?

Олай болса көктемде қызғалдақтар шығады. Соларды тереміз.

Жұмбақтар шешу

Әр балықты алып, жұмбақтар жасырылған, жауабын табады.

«Қызғалдақ

теру» әдісі

Үйге тапсырма: Жыл мезгілі ертегісін оқып, ұнаған мезгіліне сурет салу

Рефлексия

Сабақ / оқу мақсаттары

шынайы ма?

Бүгін оқушылар не білді?

Бағалау - Оқушылардың үйренге-

нін тексеруді қалай жоспарлай

«Жеміс ағашы» әдісісыз?

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік және еңбекті қорғау

ережелері АКТ-мен байланыс

Құндылықтардағы Байланыс

АЙНАЛАЙЫН, АҚ МАМАМ

Сарсенова А.А.

Ақтөбе қаласы №26 «Үміт» МДҰ тәрбиеші

Жүргізуші: - Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақ-

тар! Қымбатты қонақтар, сүйікті аналар, әжелер,

ұстаздар, бүгін көктемнің алғашқы мерекесі 8

Наурыз құтты болсын! Мерекелік ертеңгілімізді

тамашалауға шақырамыз.

Той пердесін ашайық

Тойға шашу шашайық

Анамызды қуантып

Ән маржанын шашайық

Анам менің сүйіктім

Тек өзіңе табынам.

Қасымда жүрсең биікпін,

Алыстасаң сағынам.

Анаң болса қасында

Басқа бақыт не керек

Аналардың жүрегі

Мейірімді ғой керемет.

Айналайын анашым

Аялайсың, бағасын

Сен үшін балалармен

Ән шырқайық бәріміз

Ән:«Айналайын, ақ мамам»

Үнтаспадан жаңбырдың тырсылы естіліп, әуенге

ілесе Тамшы қыз кіреді.

Жүргізуші: - Балалар, қараңдаршы, бұл тамшы

ғой, бұл жаңбырдың белгісі ғой. Бұл көктемнің

алғашқы жаңбыры, бізді қуантқалы жауып тұр.

Біз де жаңбырды қарсы алайық, көңілдене ән

айтайық.

Би «Жаңбыр»

Тамшы: - Сәлеметсіңдер ме, балалар, сендер мені

қуана қарсы алдыңдар, мен қыс мезгілінде жер

бетінде аппақ қар болып жаттым, ал көктем мез-

гілі келісімен нөсерлетіп, жылы жаңбырға айна-

лып мөлдір суыммен жер бетін нәрлендірдім.

Менің жаңбырымнан кейін жайқалып қыр төсіне

қызғалдақтар да шықты, барлық жер жүзі гүл

бақшаға айналды. Мен қуанғаннан әдемі гүлдер,

көбелектермен қосылып дөңгелене билегім келіп

тұр.

Би: «Гүлдер биі»

Жүргізуші: - Тамшы қыз, сенің жаңбырыңнан ке-

йін біздің балалар шамалап жаурап қалған

сияқты, қалай жылынып алсақ екен?

Тамшы қыз: - Жаурап қалдым дейсіңдер ме, енді

не істесем - сендермен «Гүл жинау» деген

ойынды ойнап жіберейін. Сосын жақсылап

жылынасыңдар.

Ойын: «Гүл жинау».

Мен анамды сүйемін,

Құшағына енемін.

Мәпелеген анамды,

Қуантсам деп келемін.

Мәпелейді, әлдилейді, бағады.

«Құлыным» деп құшағына алады

Өзгеге де, өзіне де жауапты

Барлығына қалай уақыт табады?!

Бізді өсірген маматай

195

Еңбегің де зор екен

құтты болсын маматай

Құтты болсын мерекең

Жүргізуші: - Жарайсыңдар, балалар, олай болса,

жер бетіне жаңбырын нөсерлетіп, жер бетін гүл

бақшаға бөлеген Көктем мезгілін қарсы алайық.

Көңілді әуен ойналып, ортаға Көктем кіреді.

Көктем:

- Мен Көктеммін, көктеммін,

Күн шуағын төккенмін.

Гүлдер шешек атып тұр,

Балалар далада ойнап жүр. Бұл жер қандай

тамаша әрі жып-жылы, мен қуана-қуана

сендермен көңілімді көтеремін.

Тамшы қыз: - Қадірлі Көктем, мен сен келгенше

балалрдың көңілін көтеріп көңілдендіріп қой-

дым, ал енді рұқсат етсең мен де өзімнің Нөсер

деген әжемді мерекесімен құттықтауға аттана-

йын. Сау болыңыздар, мені Нөсер әжем күтіп

қалған болар, - деп қоштасып шығып кетеді.

Көктем: - Ал, балалар, тамшы қыз Нөсер Анамды

құттықтаймын деп жүгіріп кетті, сендер өз анала-

рыңды мерекесімен құттықтадыңдар ма? Келің-

дер, ендеше «Мерекеңіз құтты болсын, анашым»

демекші, асыл аналарымызды мерекесімен

құттықтап жіберейік.

Би «Көңілді би»

Көктем көктем көктемде

құстар келіп жеткенде

Мерекесін анамның

Әнмен қарсы аламын-дей келе келесі кезекте

әнге береміз

Ән: «Көктем»

«Сән үлгісі»

Жүргізуші: - Қадірлі Көктем, біздің балалардың

аналарына деп әзірлеген сыйлықтары бар екен,

сол сыйлықтарын сенімен бірге аналарына

сыйлауға асығып отыр.

Көктем: - Балаларға ең жақын сіз - Ана дей келе,

құрметті аналар, балаларыңыздың шын жүректен

дайындаған сыйлықтарын қабыл алыңыздар!

Балалар сыйлықтарын аналарына тапсырады.

Жүргізуші: - Шуақты көктем келді гүлін алып,

Көктемнің мерекесі бүгін анық.

Өмірдің көктемі де, гүлі де-аналар,

Ана деп бас иеді бүкіл халық,-дей келе осымен

бүгінгі аналар күніне арналған «Айналайын, ақ

мамам» атты мерекелік кешіміз аяқталады.

ЕТІСТІК

Сартова Н.А.

Ақтөбе қаласы, №4 ЖББОМ

Сабақтың мақсаты:

- Етістік тақырыбы бойынша оқушылардың бі-

лімдерін кеңейту, тақырыпты талдау,

мазмұнынын ашу.

- Етістік тақырыбы арқылы оқушылардың шы-

ғармашылық, сөздік қорын молайту, өзіндік ой-

лау қабілеттерін дамыту, ойларын еркін

жеткізуге дағдыландыру.

- Оқушыларды ұйымшылдыққа, тәртіптілікке,

ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Дәстүрден тыс

Сабақтың типі: Жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың әдістері: «Ой-толғаныс», талдау,

жинақтау, «Кластер» әдісі, «Ақылды үкілер»

әдісі, «Алты ой қалпағы», «Бинго» ойыны,

«Кездейсоқтық» ойыны, «Сұхбат алу» ойыны,

Сабақтың көрнекілігі: Инерактивті тақта, cлайд-

тар, суреттер, түрлі-түсті қалпақтар, смайликтер,

микрофон, қатты қағаздан жасалған тұрмыстық

заттар, стиклер т.б

Сабақтың барысы:

І. Қызығушылықты ояту

«Бинго» ойыны. (Үй тапсырмасы бекіту сұрақта-

рына жауап алу арқылы тексеріледі)

- Сөз таптары нешеге бөлінеді?

- Зат есім деген не?

- Зат есімнің қандай сұрақтарын білесіңдер?

- Жалқы есім деген не?

- Жалпы есім деген не?

- Зат есімнің жекеше түрі деген не?

- Зат есімнің көпше түрі деген не?

Көңіл-күйлерің қандай? ойыны

Ойын шарты: Егер көңіл-күйлері жабырқаулы

болса жұдырықтарын жұмып, бұлтты көрсетеді,

ал егер көтеріңкі болса, алақандарын ашып,

күнді көрсетеді.

- Біз қолымызбен не істедік?

- Қолымызды аштық, жұмдық, яғни іс-қимыл

жасадық.

-Балалар, күнделікті өмірде біз сан қилы әрекет-

тер жасаймыз, яғни қимыл-қозғалыссыз өмір

сүре алмаймыз. Олай болса, бұл іс-әрекетті

білдіретін сөз табын «Етістік» деп атаймыз. Енді

мына мысалға назар аударайық.

Актуализация

Келді, көктеді, күтті, күлімдеді

-Балалар, осы сөздер қандай сұраққа жауап

береді? (Не істеді? Не қылды? Қайтті?)

- Не істеді? Не қылды? Қайтті? деген сұрақтарға

жауап беретін сөздер қандай сөз табы болады?

Етістік)

196

- Бүгінгі сабақтың тақырыбы - Етістік. Сабақта

біз етістік туралы білімдердерімізді жалғасты-

рамыз.

ІІ.Мағынаны тану

Топқа бөлу

1 топ - «Табамын»

2 топ - «Іздеймін»

3 топ - «Ойланамын»

Әр топ «Алты ой қалпағының түсін таңдайды,

соған сәйкес өз тапсырмасын таңдауға ұсыныс

жасайды.

Қара қалпақ - «қарсы» ұстаным

Қызыл қалпақ - «көңіл-күй» ұстанымы

Жасыл қалпақ - «шығармашыл» ұстаным

Дәптермен жұмыс.

Күн жадын жазу. Бейнесөзбен жұмыс. «Етістік»

сөзінен сөздер құрастыру. Е, ет, тіс, етік.

Терме диктант. Осы сөздерге қатысты сөйлемдер

оқимын, оқушылар етістіктерді теріп жазады.

- Аспаз ет тамақ пісірді.

- Аянның тісі ауырды.

- Ағам етікті тазалады.

Суретпен жұмыс. Слайдтарға назар аударамыз.

- Суретте не бейнеленген?

- Адамдардың іс-қимылы қандай? Суретке қарап

балалардың, әженің не істеп жатқанын білдіретін

қимыл атауын атап, қандай сұраққа жауап

беретінін анықтау.

Оқулықпен жұмыс. Жұмбақтарды шешу:

Жазда қыдырады, қыста тынығады. (Су)

Таңмен көзін ашады,

Әлемге нұрын шашады. (Күн)

Тапсырмасы: Жұмбақтардың шешуін тауып, сөй-

лем құрау. Сұрақтар қойып, зат есім мен етістікті

табу Су ағады. Не ағады? Су .Су не істеді? Аға-

ды. Күн шықты. Не шықты? Күн. Күн не істеді?

Шықты.

Тақтамен жұмыс

356-жаттығу. Көп нүктенің орнына керекті

сөздерді пайдаланып, қойып жаз.

Тоғайда түрлі аңдар (болады). Терең шатқалда

қояндар (жасырынады). Қызыл түлкілер тоғайда

(жүреді). Тиіндер ағаштан ағашқа (секіреді).

«Сұхбат алу» ойыны

Шарты: Сұхбат-радио, теледидар арқылы да

қойылуы мүмкін. Репортер-сұрақ беруші.

Респондент - сұхбат беруші. Балалар микрофон-

да батыл жауап беруі тиіс. Сұхбат алушы сұрақ-

тарын қоя бастайды. Мұғалім оқушыдан сұхбат

алады. Балалар бір-бірінен сұхбат алады;

«Сергіту сәті»

«Қалай дыбыстайды?» ойыны. Жан-жануарлар-

дың суреттері дыбыстарымен қоса беріледі.

Олардың қалай дыбыстайтынын айтып, етістікті

табу.

Мысалы: Ешкі маңырайды. Ит үреді. Сиыр

мөңірейді. Қарға қаңқылдайды.

(Қоян, аю, жылан, жорға ат, бүркіт, ау тарту,

балық аулау) Қимылмен көрсету

Қоян қайтеді? Қоян секіреді.

Аю қайтеді? Аю қорбаңдайды.

Жылан ше? Жылан ирелеңдейді.

Бүркіт ше? Бүркіт аспанда қалықтап ұшады.

Топпен жұмыс. 357-жаттығу

«Ақылды үкілер» әдісі арқылы орындалады.

Шарты: Берілген етістіктерге қатыстырып, сөй-

лемдерді құрау кезіндегі негізгі басты ойды

бейнелі сурет түрінде беруге тырысу керек .

Қонды, жауды, тасыды, жүзді.

ІІІ. Ой-толғаныс сәті

Шығармашылық жұмыс.

Топқа тапсырма: Өлең құрау, етістіктерді тауып

2 сызықпен сызу.

Атам жылқы бағады,

------- -------- шабады.

------- ------- сауады,

------ ------ қағады.

«Кездейсоқтық» ойыны. 358-жаттығу.

Ойынның шарты: Бұл әдісті барабан немесе

сүйек айналдыру, тиын лақтыру, жеребе тастау,

тіпті ұшақ ұшыру т.б арқылы да жүргізуге бола-

ды. Кімге тисе, сол жауап береді. Жауап алу кез-

дейсоқ таңдау арқылы өтеді. Мұғалім сөздер

оқиды, сол берілген сөздердің ішінен етістікті

тауып, олардың етістік екенін дәлелдеу.

Үлгі сөздер тізбегі: Көгершін, жасыл, жинады,

алғыс, сөйлесті, ертең, айтты, ою, байлады.

Оқушылардың бүгінгі өтен тақырып бойынша

алған білімдерін «Кластер құру» әдісі арқылы

түйіндеу. Бұл әдістің маңызы тақырып бойынша

оқушы білімін жүйелеуде.

Кластер-материалды сызба түрінде беру. Аудар-

масы түйін, шоқжұлдыз деген мағынаны білдіре-

ді. Оқушылар ойын еркін ашық түрде қағаздың

ортасына негізгі кілт сөзді жазып, сол сөзден

жан-жаққа бағыттаушы сызықтар өрбітеді. Бұл

сызықтар келесі сөзбен байланысып, ары қарай

жалғаса береді.

Негізгі кілт сөздер - Зат есім, Сын есім және

Етістік.

IV.Үйге тапсырма

359-жаттығу. «Білім керек бәріне» тақырыбына

әңгіме құра.

V.«Бағалау кезеңі».

Бүгінгі сабақтың бағасы жинаған смайликтер

санына байланысты болады. Оқушылар

смайликтерін санап шығарады.

«5» - 9-10 ұпай

«4» - 7-8 ұпай

«3» - 4-6 ұпай

197

МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ЛОГИКАЛЫҚ ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ АРҚЫЛЫ

ОКУШЫЛАРДЫҢ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

Сатаева Б.С.

Облыстық туберкулез санаториясы мектеп-интернатының математика пәнінің мұғалімі

«Ойлау логикалық заң-

дылықтар мен формаларына

бағынады. Көптеген адамдар

логикалық ойлайды, бірақ өз-

дерінің ойлауы логика заңды-

лықтары мен формалары ар-

қылы болып жатқанын

білмейді.» В.Кириллова.

Математика пәнін оқыту үрдісінің негізгі

мақсаты-арнайы педагогикалық әдістер мен мақ-

сатты жүйелі түрде пайдаланып оқушылардың

шығармашылық ойлауын, ғылыми көзқарасы

мен белсенділігін қалыптастыру, өз бетімен білім

алу дағдыларын дамыту болып табылады. Қазіргі

кездегі ғылым мен техниканың даму деңгейі әр-

бір оқушыда сапалы білім мен іскерліктің бол-

уын, олардың шығармашылықпен жұмыс істеуін

және ойлауға қабілетті болуын талап етеді.

Математика-барлық ғылымдардың логика-

лық негізі. Оқушылардың жеке тұлғасын, қабі-

летін дамыту-бүгінгі күннің негізгі мәселелерінің

бірі. Оқушылардың логикалық ойлау қабілеті

мен математикалық тілде сөйлеу мәдениетін

қалыптастыру мақсатында логикалық есептер

шығарудың маңызы зор. Математика сабағында

логикалық есептерді жүйелі жүргізіп отыру

нәтижесі оқушының тұлға ретінде қалыптасуына

әсер етіп, оны шапшаңдыққа, тапқырлыққа бау-

лиды, оқушы өз бетінше жұмыс істеуге дағды-

ланып, ізденімпаздығы артады, есептеу дағдыла-

рын шыңдай түседі, оқушының жеке басының

қасиеттері қалыптасып, оны жаңа қырынан

тануға болады. Оқушының эмоциялық әсері

ұшқындайды, ойланып, қиял елестері дамиды.

Халық жұмбақтары, қазақтың байырғы

қара есептері мен қазақ халқының ұлттық

ойындарына негізделген есептер оқушының ой

белсенділігін және сөздік қорын дамытуға әсер

етеді. Көрнекті нидерланд оқымыстысы Йохан

Хейзинга: «Ақылды адам дегеніміз-ең әуелі

ойнайтын адам»,-деген.

Логикалық тапсырмалар оқушының интел-

лектуалдық деңгейін көтеретін болғандықтан әр

сабақта тапсырмаларды түрлендіріп, қызықты-

рып қолдану қажет. Мұғалім балаларды үнемі

ойланып оқуға бағыттауы тиіс, бұған оқу үрдісін

жүйелі ұйымдастыру, сабақта бала логикасын

дұрыс дамыта алатын мүмкіндіктерді мол

пайдалану арқылы жетуге болады.

А.Н. Леонтьев «Логикалық ойлау» ұғы-

мына нақты анықтама берген.

«Логикалық ойлау» дегеніміз – логика заң-

дылықтарын пайдалана отырып, ой-пікірлерді,

тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың

бір түрі.

Баланың логикасын дамыту-оқу-тәрбие үр-

дісіндегі ұдайы жүргізілетін жұмыс. Логикалық

ойлаудың ерекшелігі – қорытындылардың қи-

сындылығында, олардың шындыққа сай келуін-

де. Логикаға түскен құбылыс түсіндіріледі, се-

бептері мен салдарлары қатесіз анықталады және

ұғымдар арасындағы байланыстар мен қатынас-

тар логикалық ойлау жолымен ашылады. Оқу-

шылар есепті мұқият тыңдап отырғанда ғана

шынайы нәтижеге қол жеткізуге болатындығын

ұғынды. Сабақтың соңында немесе сабақ бары-

сында мынадай есептерді шығаруды ұсынамын:

1.Мына сандар қатарының орналасуында қандай

заңдылық бар? Сандар қатарын жалғастыр:

31,29,26,22,........

3,7,11,15,19,.....

4,5,8,9,12,13,..............

5,8,10,11,14,16,17,20,..............

11,13,12,14,13,15,12,...........

2.7 цифрын 7рет қолданып, мына теңдіктерді

шығар: 7 7 7 7 7 7 7=6

7 7 7 7 7 7 7=7; 7 7 7 7 7 7 7=8;

7 7 7 7 7 7 7=49; 7 7 7 7 7 7 7=10

3. «Математикалық логика».

а) Бегемотты мұздатқышқа салу үшін неше

операция орындалу керек?

ә) Жирафты салу үшін ше?

б) Жираф пен бегемот өзеннен 1 км қашықтықта

тұр. Суға қайсысы бұрын жетеді?

Төрт жолды сиқырлы шаршылар:

Қосындысы 34-ке тең болу керек. 1-16

6

Қолданылған әдебиеттер:

1.М.Ө.Исқақов, С.Н.Назаров. «Математика мен

математиктер жайындағы әңгімелер». 170-180

бет. Алматы, 1970.

2.Сәбетбай Елубаев. «Қазақтың байырғы қара

есептері». Алматы, 1996.

16

12

198

3.О.Жәутіков «Математиканың даму тарихы».

Алматы, 1967ж. 4.М.Нагибин «Математическая

шкатулка».

ТАЗАЛЫҚ - ДЕНСАУЛЫҚ КЕПІЛІ

Сахиева А.Ж.

Ақтөбе қаласы МКҚК № 25 « Ерке» МДҰ тәрбиеші

Мақсаты: Денсаулықтың адам өміріндегі маңы-

зы, микробтардың ағза үшін қауіптілігін, кір қол-

дың қандай ауруларға ұшырататынын, жұқпалы

аурулардан сақтану жолдарын айтып түсіндіру.

Балалардың салауатты өмір салтын қалыптасты-

рудағы ойлау қабілетін дамыту. Жас кезден бас-

тап белсенді демалыс мәдениетін, қозғалыстың

қажеттілігіне тәрбиелеу.

Керекті құралдар: жалауша, сөзжұмбақ, карточ-

калар, салат (қажетті заттар), жарнама (қажетті

заттар) магнитофон

Алдын ала жүргізілген жұмыстар :

1 Залды әшекейлеу.

2 Мақал – мәтелдер жаттау .

3 Үй тапсырмалары

4 Жарнама

1 – бала Денсаулықты сақтауды ,

Тазалықты сақтауды,

Табиғатты сүюді,

Жалқаулықты тыюды.

Үйренеміз әрдайым.

2 – бала: Хош иісті сабынның

Көбігіне малынып,

Қолымызды жуамыз

Барлық кірден арылып.

Көкөністі жуып жеп,

Қайнаған су ішеміз.

3 – бала Сақтағаннан тазалықты

Ауырмайды ішіміз.

Тазалықты сақтасаң

Ауырмайсың ешқашан.

Жүргізуші: Саламатсыздар ма, құрметті қонақтар!

Сіздерді бүгінгі болатын «Тазалық – денсаулық

кепілі» атты интеллектуалды ойынымызға

шақырамыз!

Ал, енді осы интеллектуалды ойынға қатысушы

«Тұлпар» мен «Сұңқар» командаларын ортаға

шақырамыз.

Ән: Балдырған

Жүргізуші: Сіздерді интеллектуалды ойыны-

мыздың шартымен таныстырып өтейін.

Бүгінгі интеллектуалды ойынымыз 3 – кезеңнен

тұрады:

1 – кезең «Денім сау болсын десеңіз»

2 – кезең «Дәрумендер пайдасы»

3 - кезең «Микробтарға қарсы күрес»

Сіздерге ескерту. Берілген сұрақты мұқият ойла-

нып, тыңдап, толық жауап қайтарасыңдар!

Әр команданың үстелдің үстінде жалаушалар жа-

тыр, қай кезде жауаптарың дайын болса, сол ко-

манда бірінші жауап береді. Ойын шартын

бұзған команданың ұпайы шегеріледі.

Осы интеллектуалды ойынымызға баға беретін

әділқазылар құрамымен таныстыру.

Сонымен бірге ойынымыздың жанкүйерлері отыр.

Интеллектуалды ойынымыздың 1–кезеңі «Денім

сау болсын десеңіз»

1 Деніміз сау болу үшін не істеуіміз керек ?

2 Денсаулық туралы тақпақ .

3 Сөзжұмбақ шешу

4 Қажетті құралды белгіле. (карточкамен жұмыс)

5 Денсаулық туралы мақал – мәтел

(жанкүйерлер қосымша жауап беруге болады)

Ән: «Біздің бақшада»

Интеллектуалды ойынымыздың 2–кезеңі «Дәру-

мендер пайдасы»

1 Қандай дәрумен түрлерін білесіңдер?

2 Дәруменді не үшін жеуіміз керек?

3 Ойын: «Пайдалы – зиян»

4 Дәрумендер қайда болады? (карточкаларды

көтереді)

5 Салат жасау (үй тапсырмасы)

Би: «Дәрумендер»

Интеллектуалды ойынымыздың 3–кезеңі «Мик-

робтарға қарсы күрес»

1 Микробтар қайда болады ?

2 Микробтарды болдырмау үшін не қажет ?

3 Микробқа қарсы күрес (сурет салу)

4 Жарнама көрсету (үй тапсырмасы)

Әр команданың бір–біріне тілегі, әділ–қазылар-

дың қорытындысы.

Жүргізуші: Бүгінгі интеллектуалды ойынымыз

аяқталды, барлығыңызға көп-көп рахмет!

Алдағы уақытта ойын сабақтарын жалғастыра

бермекпіз, кездескенше күн жақсы болғай !

199

ПРАЗДНИК БАБУШЕК И МАМ

Сундетова Г.А.

Воспитатель предшкольного класса средней школы №1 г. Эмба Мугалжарского района

Цели:

учить детей выражать свои чувства к маме;

воспитывать уважение и бережное отношение

к матери;

развивать чувства долга и ответственности за

свои поступки;

способствовать созданию праздничной,

доверительной атмосферы;

поощрять творческие способности мам и

учащихся.

Оформление и реквизит:

зал украшен рисунками учащихся на тему

"Моя мама", предметами рукоделия, выпол-

ненными мамами учащихся, поделками детей,

изготовленными для мам.

запись песен к празднику.

на сцене ваза с большим ярким бумажным

цветком.

Звучит запись песни "Женский день". Входят ма-

мы и занимают места в зале. А затем под весё-

лую музыку в зал «ручейком» заходят дети и вс-

тают полукругом.

Нынче праздник! Нынче праздник!

Праздник бабушек и мам,

Этот самый добрый праздник,

Он весной приходит к нам.

Это праздник послушанья,

Поздравлений и цветов,

Прилежанья, обожанья -

Праздник самых лучших слов!

Дорогие наши мамы,

Заявляем без прикрас,

Что ваш праздник самый, самый,

Самый радостный для нас.

Пусть услышат наши мамы,

Как мы песенки поем,

Вас, родные наши мамы,

Поздравляем с женским днем!

Песня «Мама»

Ведущая: Здравствуйте, уважаемые гости!

Добрый день, дорогие мамы, бабушки! И он

потому ещё добрый, что посвящен вам, наши

милые, дорогие и единственные!

Мне хотелось бы в дни весенние,

Все невзгоды от Вас отвести,

Кубок солнечного настроения

Милым женщинам преподнести.

Чтоб под куполом неба ясного,

Где мороз на весну сердит,

У вас дети росли прекрасными,

Без печали и без обид.

Чтоб глаза наполнялись радостью,

Новой свежестью много лет,

И чтоб жизнь у вас ярче радуги

Полыхала на целый свет.

Ведущий: Весна приходит не одна, а с праз-

дником. Да праздник особенный - тёплый,

ласковый, когда мы поздравляем самых глав-

ных, самых любимых наших мам, сестричек и

бабушек. Что же это за праздник такой?

ДЕТИ (хором): Восьмое марта!

Ведущий:

В этот яркий светлый день

В зале мы собрались.

Чтоб порадовать всех мам,

Очень мы старались!

Дети читают стихи

От чистого сердца,

Простыми словами,

Давайте, друзья,

Потолкуем о маме.

Мы любим её,

Как хорошего друга,

За то, что у нас с нею

Все сообща.

За то, что, когда

Нам приходится туго,

Мы можем всплакнуть

У родного плеча.

Мы любим её и за то,

Что порою

Становятся строже

В морщинках глаза,

Но стоит с повинной

Прийти головою –

Исчезнут морщинки,

Умчится гроза.

За то, что всегда

Без утайки и прямо

Мы можем доверить

Ей сердце своё.

И просто за то,

Что Она - наша мама,

Мы крепко и нежно

Любим её!

Танец «Танец цветов»

Ведущий:

Без весны, известно нам,

Не бывает праздник мам!

Где же нам ее искать?

Как же нам ее позвать

Ребёнок:

Зажурчала капель,

И весна в эту дверь

200

Яркой птицей

Сегодня впорхнула.

Так давайте же петь,

Веселиться, шутить,

В честь весны,

Чтоб тепло нам вернула.

Песня «Мамин праздник».

Звучит мелодичная музыка. Входит Радуга.

Радуга: Ой, сколько много у вас гостей! Наверно

здесь живет большая радость и здесь много

веселья, игр и забав. Здравствуйте все, все, все!

Пусть у вас будет всегда весеннее настроение, на

душе всегда цветут цветы и вокруг вас будет

аромат, сотканный из счастья, добра и здоровья!

Вы, наверно догадались кто я?

Я появляюсь весной и летом во время дождя.

Загадка. Радуга-дуга.

Солнце вешнее с дождем

Строят весело вдвоем –

Семицветный полукруг

Из семи широких дуг.

Нет у солнца и дождя. Ни единого гвоздя,

А построили в два счета Поднебесные ворота.

Радужная арка. Запылала ярко,

Разукрасила траву,

Расцветила синеву.

Дети: Радуга!

Радуга: Мне очень хочется после зимней стужи

поиграть в теплые и весенние игры.

Давайте поиграем в цветные лужи, пусть будет

много красок и веселья.

Игра: Цветные лужи.

Исполняется танец с лентами “Радуга»

Радуга: Очень мне понравилось у вас. Дружно и

весело. Я желаю вам цветного настроения,

радужных улыбок, ярких впечатлений и конечно,

почаще, смотрите на небо и ищите меня –

радугу!

В этот день, весенний самый,

Мы хотим поздравить маму.

Пусть мамуле о любви

Напевают соловьи!

Пусть ей дети помогают,

Пусть ее оберегают,

Пусть ей будет жить легко,

Беды будут далеко!

Не всегда нам удаётся

Хорошо себя вести.

В этом честно признаёмся,

Просим нас за то простить.

Обещаем маму слушать,

Умываться, кашу кушать.

Будем быстро мы расти,

Будет мамочка цвести!

Ведущий:

А сейчас мы поиграем,

Подзадорим наших мам.

Пусть от их улыбок светлых

Станет радостнее нам!

Игра вручение подарков мамам.

Ребёнок:

А какой подарок маме

Мы подарим в женский день?

Есть для этого немало

Фантастических идей.

Ведь сюрприз готовить маме –

Это очень интересно...

Мы замесим тесто в ванне

Или выстираем кресло...

Ну а я в подарок маме

Разрисую шкаф цветами,

Хорошо б и потолок...

Жаль, я ростом не высок.

Ведущий: У нас в гостях сегодня и ваши за-

мечательные бабушки. Давайте поздравим их.

Ведущий: Сегодня праздник мам, а ведь бабушки

- тоже мамы?! Поэтому сейчас пришло время

сказать добрые слова и для наших бабушек.

Уважаемые бабушки, я рада приветствовать вас,

разных по возрасту, но близких по духу людей!

Именно вы своей теплотой и лаской учите нас

всегда быть добрыми и чуткими.

Ведущий:

Так давайте бабушек поздравлять,

Пожелаем бабушкам не хворать!

Ребёнок:

Очень бабушку мою -

Маму мамину люблю!

У нее морщинок много,

А на лбу - седая прядь,

Так и хочется потрогать,

А потом поцеловать.

Может быть, и я такою -

Буду доброю, седою,

Будут у меня внучатки,

И тогда, надев очки,

Одному свяжу перчатки,

А другому - башмачки.

Ребёнок:

С бабушкой моей вдвоем

Очень дружно мы живем!

Вместе ходим мы гулять,

Вместе мы ложимся спать,

Вместе моем мы посуду -

Правда, правда! Врать не буду!

Мы не любим унывать,

Можем спеть и станцевать

Ведущий: Между бабушками и внуками обычно

устанавливаются самые дружеские, доверитель-

ные отношения. Бабушки стараются разделить с

нами наши радости и горести, выступают совет-

чиками, предостерегают от опрометчивых пос-

тупков. Уважения и признательности достойны

бабушки за их любовь к нам, внукам. Мы поздра-

201

вляем вас с праздником и посвящаем вам этот

танец.

Песня «Мамочка милая, мама моя…»

Воспитатель:

Вот и подошла к концу наша программа.

Думаем, всем было интересно.

Дорогие гости, бабушки и мамы!

С нетерпением ждём вас снова в гости.

КӨШЕДЕ САҚ БОЛАЙЫҚ!

(ұйымдастырылған оқу қызметі)

Сүйінбаева Ж.Қ.

Ақтөбе қаласы №32 «Қуаныш» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Мақсаты: Көшеде кездейсоқ жол көлік оқиғала-

рынан қорғау - мәні зор мәселелердің бірі екенін

балаларға айтып түсіндіру. Жол ережелерін бұз-

бас үшін сол ережелерді орындау қажеттілігін

түсіну аз, оларды нақты білу және бұлжытпай

орындау керектігін бойларына сіңіру.

Зеректілікке, саналылыққа тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: демонстрациялық материалдар,

суреттер.

Жұмбақтар шешу:

Ала таяқ ұстаған, Жол тәртібін нұсқаған.

Өміріңді күзеткен, Ысқырықпен түзеткен

(Милиционер)

Көше бойлап аяңдайды, Адам тасып аялайды.

(Автобус)

Көліктің қаншасын үстінен өткізген, Іргеден

басталып, алысқа жеткізген. (Жол)

Тәрбиеші: -Балалар, сендер көшеде жүру

ережесін білесіңдер ме екен, көрейік. Мынадай

сұрақтарға жауап беріңдерші.

- Жиек жол деген не ?

- Жаяу адамға қай жермен жүруге болмайды? -

Бағдаршам жоқ көшелерден қалай өтеміз?

Егер өтетін жерде бағдаршам болмаса көшеден

өте бере әуелі сол жаққа қараймыз. Көшенің орта

тұсына жеткенде, оң жағымызға көз саламыз.

Егер ол жақтан машина келе жатса, өтіп кет-

кенше, сол орында күте тұрамыз. Ендеше, мына

жолдармен бағдаршамсыз, бағдаршам барда

қалай жүретінімізді көрейік. (Суреттер қарау) –

Енді, балалар мына өлең жолдарын сендерге

оқып берейін, ал сендер жаттап алыңдар:

Ирек – ирек көшелер,

Көше деген мың ирек.

Қиындыққа әйтсе де,

Үйренесің біртіндеп.

Барар жерге асықпа,

Бәйге алмайсың бұрын кеп.

Дидактикалық ойын: «Біз көшедеміз»

Шарты: әртүрлі жол белгілері беріледі.

Қиындылардан жол белгісінің суретін құрау. Ол

қандай белгі, нені білдіретінін анықтау.

Сергіту сәті:

Орнымыздан тұрамыз,

Қанатымызды жаямыз,

Ұшақ болып ұшамыз.

Суда жүйткіп жүземіз.

Кемелерді түземіз,

Жол тәртібін сақтап,

Троллейбусқа мінеміз.

Жеке балалармен жұмыс жүргізілді.

Өтілген тақырып бойынша сұрақтар қойып,

жауаптар алады.

Балаларды мадақтап, қорытындылайды.

Күтілетін нәтиже:

Білу: жол ережелерін бұзбас үшін сол ережелерді

орындау қажеттілігін түсіну; Игеру: жол белгіле-

рін жатқа білу; Меңгеру: көшеде кездейсоқ жол

көлік оқиғаларынан қорғану керектігін, зерек

және зейінді болу дағдыларын.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫ КЕЗІНДЕГІ ОЙЫН

ӘРЕКЕТІНІҢ МАҢЫЗЫ

Сүйінбаева Ж.Қ.

Ақтөбе қаласы №32 «Қуаныш» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Мақсаты: мектепке дейінгі ересек балалардың

қарым-қатынасы кезінде ойын әрекетінің маңы-

зы туралы тәрбиеші-педагогтердің білімдерін же-

тілдіре түсу. «Ойын-балалардың негізгі әрекеті»

қағидасына сүйене отырып, ойын арқылы бала-

лардың ойын, қиялын, шығармашылық қабілет-

терін, эстетикалық талғамдарын дамытудағы тәр-

биешілердің іс-тәжірибелерін шыңдау. Ойын

202

түрлерін балалардың жас шамасына қарай таң-

дау, соған сәйкес әрекет ете білуге машықтан-

дыру, өзара пікір алысу, тәжірибе алмасу.

Жоспар

Алғы сөз

Слайдпен жұмыс

Педагогтармен пікірталас

Практикалық іс-тәжірибе

Психологиялық тренинг

Қорытынды

«Сәлемдесу» ойыны.

Қазір біз сендермен ойын ойнаймыз, қимылды

тез жасауларың керек. «Бастаймыз» деген белгі

берілгенде, мен қалай амандасу керек екенін ай-

тамын, сонда сендер бір-бірлеріңмен тез-тез

амандасасыңдар. Әр адаммен әртүрлі амандаса-

сыңдар. Сонымен, көзбен… қолмен… иықпен…

құлақпен… тіземен… иекпен… өкшемен…

арқамен.

Алғы сөз

«Ойын баланың алдынан өмір есігін ашып,

оның шығармашылық қабілетін дамытады,

ойынсыз ақыл-ойдың қалыптасуы мүмкін емес».

В.А. Сухомлинский

Халық даналығында «Ойнай білмеген, ойлай да

білмейді», «Ойында озған, өмірде де озады» де-

ген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке

дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы,

қарым-қатынасы, мінез-құлық көріністері олар

өсіп-есейгенде де жалғасы береді. Ойын бары-

сында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты,

өзінің сүйікті әңгімелері мен кейіпкерлері

сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.

Ойын - дегеніміз не? Ойын дегеніз – халықтың

баланы әдептілікке, сауаттылыққа баулитын құ-

ралдың бірі. Ойын - әртүрлі жастағы балаларды

өз еркінше дамыту әрекетінің түрі. Ойын - бала

әрекеттерінің ішіндегі ең еркін түрі, онда айнала

қоршаған әлемді тани, сезіне білуі, жеке шығар-

машылығы үшін кеңістіктің ашылуы, өзін-өзі

тануы және өзін-өзі көрсетуі белсенді түрде жү-

зеге асады. Ойын – мектеп жасына дейінгі бала

әрекетінің ең алғашқы баспалдағы, оның мінез-

құлқының қалыптасуының бастапқы мектебі.

Ойын даму тәжірибесі болып табылады. Бала

ойын кезінде дамиды, даму үшін ойнайды. Ойын

- балалар қарым-қатынасының негізгі ортасы;

мұнда құрбы-құрдастарына, үлкендерге деген

өзара қарым-қатынасы қалыптасады.

Ойынның түрлері өте көп. Мысалы: рөлдік ойын-

дар, дене шынықтыру ойындары, сюжеттік

ойындар, дидактикалық ойын. Соның ішінде

маңыздысы – дидактикалық ойын. Бұл ойынның

пайдасы – баланың ой өрісінің қалыптасуын, да-

муын мақсат етіп қояды. Сондай-ақ балалардың

адамгершілік сезімін оятуға, адамдармен дұрыс

қарым –қатынас жасау, еңбек адамдарына, басқа

ұлт өкілдеріне, достық, туған жеріне сүйіспен-

шілік сезімін тәрбиелеуге көңіл бөлінеді. Дидак-

тикалық ойындарды тиімді пайдалану ұйымдас-

тырылған оқу қызметінің әсерлілігін, тартымды-

лығын, белсенділігін, баланың ынтасын

күшейтеді.

Слайдпен жұмыс

Мақсаты: Ойынның көп түрлілігін сызба арқылы

түсіндіру. Әрбір ойында өзіндік мән-мағына

барын және оларды жас ерекшелігіне сай таңдау

керектігін ескеру.

Педагогтермен пікірталас

Мақсаты: Карточкалар тарату арқылы әр топ

тәрбиешілерінің ойын түрлерін ұйымдасты-

рудағы өзіндік әдіс-тәсілдерін қолдана білуін

жан-жақты тексеру.

Практикалық іс-тәжірибе көрсетушілер тәр-

биешілер Сүйінбаева Ж.Қ., Балмағамбетова А.А.,

Тлепбергенова Н.М. және Құлниязова А.Ж.

Мақсаты: ересек топтарда ойналатын ойын

түрлерімен және ережелерімен таныстыру.

Ойынды ұйымдастыру кезінде қолданылатын

құрал-жабдықтар мен көрнекіліктердің қауіпсіз

жағына, эстетикалық талғамына көңіл бөлу

керектігін ескерту. Баланың бала-бақшадағы

өміріне, денсаулығына, тамақтануына, әрбір ісіне

жауапты екендігімізді сезіну.

Дидактикалық ойын: «Математикалық гүлдер»

(ересек топтар үшін)

жүргізген Сүйінбаева Ж. Қ.

Мақсаты: балалардың сандық және реттік санау

білімдерін нақтылау, 10 көлеміндегі сан құрамын

білу, аңғарымдылық, түстерді ажырату,

логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру.

Ойын шарты: гүл күлтелерін сан құрамына қарай

қою. Мысалы: 7 саны қандай екі санның

қосындысынан тұрады. Гүл ортасындағы сан екі

санның қосындысы болып табылады.

«Тасымақ» ойыны

жүргізген Балмағамбетова А. А.

Мақсаты: балаларды шапшаңдыққа үйрету және

екі топқа бөліп ойнату. Балалардың көтеріңкі

көңіл-күйде болуын қалыптастыру. Сайысқа

деген қызығушылықтарын арттыру.

Ойын шарты: бұл ойында екі жерге ыдысқа су

құйып қояды. Сол суды қарсы бетке қойылған

бос кесеге қасықпен кезектесіп тасуы керек.

«Сандарды ретімен қой» ойыны (ересек топтар

үшін)

жүргізген Құлниязова А. Ж.

Мақсаты: балалардың сандар туралы ұғымдарын

бекіту. 10 көлеміндегі сандарды жатқа білу қабі-

леттерін дамыту. Аңғарымдылық, жылдамдық,

белсенділік қасиеттерін қалыптастыру.

Ойын шарты: 10 көлеміндегі сандарды ретімен

қою арқылы суреттерді құрастыру және сол

сурет туралы айтып беру.

203

«Бала денсаулығын нығайту» (педагогтармен

ойын)

Ойынды жүргізуші Тлепбергенова Н. М.

Мақсаты: баланың денсаулығы мен қауіпсіздігін

сақтау, әрбір тәрбиешінің қауіпсіздік ережесін,

оның талаптарын қатаң сақтай білуге әзірлігін

байқау. Педагог пен ата-ана арасындағы байла-

нысты нығайту. Шарты: ойынға 7-8 адам қаты-

сады. Алдын-ала гүл күлтелерінің астына сұрақ-

тар жазылып қойылады. Сол сұрақтарға жауап

бере отырып, гүл құрастыру керек. Әр адам бір

гүл күлтеден қояды.

«Ырғақты ойындар бізде қонақта» музыкалық

ойын

Ойынды жүргізуші Аетова Л. Т.

Мақсаты: музыкалық ырғақты ойындар арқылы

балалардың ойлау қабілеттерін дамыту; есту, се-

зіну дағдыларын жаттықтыру; зейін қойып тың-

дау және ұзақ, қысқа дыбыстарды айыру шебер-

ліктерін шыңдау. Ұйымшылдық пен достық

қарым-қатынасты нығайту.

Шарты: Әуен ырғағымен қимылдарды дәл

орындау керек.

Психологиялық тренинг

Тренингті өткізуші психолог маманы

Жолаушыбаева Л. А.

«Алақанға жан бітір» ойыны.

Жүргізуші қатысушыларға альбом парағына ала-

қанын салып, оған жан бітіру керектігін ұсына-

ды. Алақанға ауыз, көз..... салу. Саусақтарын

бояу. Әрбір саусаққа ерекше есімдер ойлап

тауып жазу. Соңында неге олай аттағандықтары

туралы айтып беру.

«Тасбақалардың жүгірісі» ойыны.

Бұл жүгірудің ерекшелігі, мәреге ең соңғы кел-

ген ойыншы жеңеді. Ойыншылар бөлменің бір

жағына қатарлап тұрады, содан соң қарама-қар-

сы жаққа «жүгіреді». Бір орында тұруға болмай-

ды. Барлығы қимыл-қозғалыста болуы қажет.

Қимылдары баяу болады. Ең соңғы мәреге

жеткен «тасбақа» жеңіске ие болады.

«Суретті тест» жаттығуы.

Психолог: Құрметті әріптестер бүгінгі тренин-

гіміз қалай өтті? Барлығымыз қандай әсер ал-

дық? Қорыта келе тренингтен алған әсерлерімізді

осы «Суретті тест» жаттығуы арқылы білетін

боламыз.

Қатысушыларға ақ параққа күннің, бұлттың,

жаңбырдың, жасыл шөптер бейнеленген парақ

таратылады. Тренингтен алған әсерін, бір-біріне

тілектерін сол берілген суреттердің біреуіне

жазады.

Талдау.

Күннің суреті-тренингке қатысушының толық

қанағаттанғаны, көңілденгені.

Бұлттың суреті-алған әсері төмен.

Жаңбырдың суреті-ешқандай әсер алмаған.

Жасыл шөптер-көңілді, жақсы әсер алғаны.

Жүргізуші: Әртүрлі ойындарды баланың жас

ерекшеліктеріне сай өз уақытында және дұрыс

қолданғанда "мектепке дейінгі мекемелердегі

берілген оқыту және тәрбиелеу бағдарламасын"

өз деңгейінде шешуді қамтамасыз етеді.

Балалармен бірге ойнайық! Болашақты бірге

жасайық! Көріскенше күн жақсы!

АНА ТІЛІМ – АРДАҚТЫМ!

Танжарикова И.Е.

Ақтөбе қаласы, №43 «Гүлдәурен» МДҰ қазақ тілі мұғалімі

Мақсаты: Балалардың қазақ тіліне деген сүйіс-

пеншіліктерін арттыру. Елін, тілін қастерлеуге

ой-өрісін кеңейтуге дамыту.

Шешендік өнердің қыр-сырын ұғына білуге, сөз-

дің астарына мән беруге, ойлылыққа тәрбиелеу.

Жүргізуші: Сәлеметсіздер ме, ана тілін сүйетін

ардақты қауым! Тіл ұлттың белгісі, халықтың та-

рихта қалуы тіліне байланысты. Тіл – халықтың

жаны, сәні, тұтастай кескін-келбет болмысы.

Адамды мұратқа жеткізетін ана тілі мен ата

дәстүрі.

Балалар құтты болсын тілің бүгін,

Ашатын жан сарайын біліміңнің

Кешегі анаң айтқан, бабаң айтқан,

Тіліңе зер салыңдар бұрынғының.

Әрбір тілде сөйле әлемде таң қылып,

Ана тілін білмеу қандай заңдылық

Өсер балаң,байтақ далаң тұрғанда

Қазақ тілі жасау керек мәңгілік,–дей отырып,

Құрметті ұстаздар мен тәрбиешілер және кө-

рермендер! Бүгінгі «Ана тілім – ардағым» атты

іс-шарамызды тамашалауға қош келдіңіздер!

Әнұран.

Жүргізуші: Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 1998 жыл-

ғы 20 қаңтардағы жарлығына сәйкес 22 қыркүйек

«Қазақстан халықтарының тілдері» күні мерекесі

аталып келеді. Біздің Республикамызда 120-дан

астам ұлттың ұл-қыздары тату-тәтті ынтымақпен

жемісті еңбек етеді.

Қазақстан Республикасы – біздің сүйікті де ортақ

Отанымыз!

Ана тілі туралы тақпақтар.

Қазақ тілім - өз тілім, ана тілім,

Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.

204

Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені,

Болашағым, бақытым дара тілім. (Раушан)

Тілім, дінім, самғаған, шарықтасын,

Самғаудан еш уақытта жалықпасын.

Өз алдында өмірден теңдік алған,

Ана тілім көгімде қалықтасын. (Ая)

Жүргізуші:

Құлақтан кіріп, бойды алар,

Әсем ән мен тәтті күй!

Көңілге сырлы ой салар ,

Әнді сүйсең, менше сүй, - деп Абай атамыз

айтқандай келесі кезекті әсем әнге берейік.

Ән: Қазақ тілі туралы.

Жүргізуші: Балалар, бізге қонақ келген сияқты,

қане, бәріміз қошеметтеп қарсы алайық. (Музыка

әуенімен залға Ару Ана кіреді)

Ару Ана: Сәлеметсіңдер ме, балалар, құрметті

қонақтар! Мен Ару Анамын. Сендердің балабақ-

шаларыңда тіл мерекесі болып жатқанын естіп,

сендерге қонаққа келдім.

Жүргізуші: Сәлеметсіз бе, Ару Ана! Біздің мере-

кеге қош келдіңіз! Жоғары шығыңыз!

Би: «Қазақ биі»

Балалар:

Өнер алды – қызыл тіл. (Лиза)

Жеті жұрттың тілін біл,

Жеті түрлі білім біл. (Даша)

Білім кілті – тіл.

Тіл жоқ жерде – ұлт жоқ. (Жанель)

Тіл қылыштан өткір.

Өзге тілдің бәрін біл,

Өз тіліңді құрметте. (Әсем)

Б.Момышұлы: «Тіл дегеніміз – қай халықтың

болмасын кешегі, бүгінгі ғана емес, ертеңгі де

тағдыры».

Ш.Айтматов «Халықтың мәңгілік ғұмыры оның

тілінде. Әрбір тіл - өзінің халқы үшін ұлы».

М.Қашқари «Игі істің басы – тіл, тәрбие басы

тіл».

М.Әуезов: «Ана тілін білмейтін адам мәдениетті

адам санатына қосылмайды».

Ару Ана: Талаптарыңа нұр жаусын! Балалар,

қане көңілімізді бір сергітіп алайық! Ойын

ойнағыларың келе ме? Қазақтың ұлттық ойынын

ойнайық.

Ойын: «Арқан тартыс» ұлттық ойын.

Жүргізуші: Біздің мерекемізге әр түрлі ұлт

өкілдері құр келмей өз өнерлерін ала келіпті.

Ана тілім – елдігім,

Ана тілім – ергігім.

Ана тілім болмаса

Бүтінделмес теңдігім.

Ана тілің біліп біліп қой,

Еркіңдігің, теңдігің.

Ана тілің біліп қой,

Мақтанышың, елдігің.

Ақыл-ойын дананың,

Ана тілден аламын.

Ана тілі ардақты

Ақ сүтіндей ананың.

Ән: «Әрқашан күн сөнбесін»

Ару-ана: Балалар әрдайым осындай тату дос

болып, өз тілдеріңді құрметтеңдер. Осындай

өнерлеріңе тамсанып қуанып кетіп барамын.

Келесі кездескенше сау болыңдар!

Жүргізуші: Кіршіксіз қардай сақтаңдар,

Қазақтың тілін ғаламат!

Ана тіл – арым аманат,

Аманат саған, аманат!

Құрметті қонақтар, балалар және әріптестер!

«Ана тілім – ардақтым!» атты мерекелік кешіміз

осымен аяқталды. Көңіл қойып тамашала-

ғандарыңызға үлкен алғысымызды білдіреміз.

Р\с Топтар

Дүй

сен

бі

Сей

сен

бі

Сәр

сен

бі

Бей

сен

бі

Жұм

а

1. Звездочка 9:10 –

9:35

9:40 -

10:05

9:10–

9:10

9:40 -

10:05

2. Құлыншақ 9:40–

10:05

3. Радуга 9:15–

9:40

9:45 -

10:10

4.

ҚАЗАҚСТАН – ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТ!

Танжарикова И.Е. Ақтөбе қаласы, №43 «Гүлдәурен» МДҰ қазақ тілі мұғалімі

Мақсаты: Тәуелсіз Қазақстанның шежірелі

тарихына шолу жасау, адамгершілік тәрбие беру.

Қайырлы күн, құрметті қонақтар, сайысқа қаты-

сушы тәрбиешілер және қара қылды қақ жарар

әділ қазылар! Тәуелсіз Қазақстанымыздың тари-

хына қатысты әрбір айтулы мерекесі – ең басты,

маңызды 25 жыл мерей тойымыз қарсаңында

ұйымдастырылып отырған «Қазақстан – Тәуелсіз

мемлекет» атты зияткерлік сайысымызды

бастауға рұқсат етіңіздер.

205

Сайысымыз 5 кезеңнен тұрады.

I Жалпы сұрақ. «Тәуелсіздік шежіресі» (10

сұрақ)

II Бәйге (суретпен беріледі 5 сұрақ)

III Көкпар 10,20,30 («Елбасы», «Тәуелсіздік»,

«Мақал-мәтелдер»)

IY Жорға (минутына 5 сұрақ)

Y Егер мен...

Тәуелсіз ел атандық

Биік даңқың.

Бар әлемге әйгілі

Мәлім атың

Ата-баба қанымен

Келген бізге

Тәуелсіздік құтты болып

Қонды елге.

1-кезең «Тәуелсіздік шежіресі»

Сайыскерлерге төмендегі сұрақтар қойылады,

қайсысы бірінші әрі дұрыс жауап берсе, соған

ұпай беріледі. Бір сұрақ 1 ұпаймен бағаланады.

Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік туралы

Заңы қашан қабылданды. (1991 жыл)

Еліміздің рәміздері қашан қабылданды?

(1992 жыл 4 маусымда)

Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы –

теңгенің айналымға енген жылы. (1993 жыл)

Қазақстан Республикасы Біріккен ұлттар ұйымы-

на қашан мүше болды? (1992 жыл)

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың туған жылы.

(6шілде 1940)

Қазақ хандығының негізін қалаған хандар?

(Керей мен Жәнібек).

Жаңа елорданың атауы Астана болып қашан

өзгертілді? (06.09.1998)

Ол Астананың символы. Биіктігі 97 метр.

(Бәйтерек)

Елбасы басқаратын саяси партия. (НұрОтан)

Еліміздің тәуелсіздігі қашан жарияланды? (1991

жыл 16 желтоқсан)

2-кезең. Бәйге. Ғажайып қала – Астана,

Кемеңгер тұлға – шың дара.

Ортақ 5 сурет көрсетіледі, сол суреттегі кім

немесе кімге қойылған ескерткіш екенін толық

жауап беру керек.

Қазақ жері үшін шайқасқан Әлихан.

Кетбұға – кемеңгер бабамыз.

Керей мен Жәнібек.

Абай Құнанбаев.

Ыбырай Алтынсарин.

3-кезең. Көкпар.

«Елбасы»

10. Елбасы 1960 жылы қай қалада өзінің еңбек

жолын металлургия комбинатында қатардағы

жұмысшы болып бастады? Теміртау

20. Бейнелі сұрақ. Бұл кім? Дариға Назарбаева –

Елбасының үлкен қызы

30. Елбасының бос уақытында айналысатын

сүйікті спорт түрі. Гольф

«Тәуелсіздік»

10. Мемлекеттік тудың авторы кім? Шәкен

Ниязбеков

20. Музыкалық сұрақ. «Елім менің» музыкасы

ойналады. Бұл қай ән? Сөзі Н.Назарбаев, әні

Б.Тілеуханов.

30. Отанымыздың Қазақстан Республикасы тә-

уелсіздігінің символына айналған Алматы қала-

сындағы ескерткішті атаңыз. Тәуелсіздік

монументі.

«Мақал-мәтелдер»

10. Ел қадірін көрген біледі,.... Жер қадірін

жүрген біледі.

20. Елуінде ер дана,... Елу жылда ел жаңа.

30. Ерінен айырылған көмгенше жылайды,....

Елінен айырылған өлгенше жылайды.

4-кезең. Жорға.

I топқа.

1.Қазақтың ұлттық шекті аспабы. Домбыра

2. Ең алғаш президенттік сайлау қашан болды?

1991 жыл 1 желтоқсан

3. Елбасымыздың зайыбының есімін атаңыз.

Сара Алпысқызы

4. Ұлттық валюта қашан айналымға шықты?

1993 жыл 15 қараша

5. Егемен елім әнұраны жаңарды, «Менің

Қазақстаным» жер жүзіне таралды.

Бұл қай кезде болды? 2006 жыл 7 қаңтар

II топқа.

Н.Назарбаевтың анасы. Әлжан ана

Астана қаласының символы. Бәйтерек

Еліміздегі ғарыш айлағы қалай аталады?

Байқоңыр

Н.Назарбаевтың сөзіне жазылған А.Қоразбаев

әнін жазған «МузАрт» тобы орындайтын қай ән?

Үшқоңыр

«Астана» сөзі қай тілден алынған, қандай

мағынаны береді? Парсы тілінен алынған «киелі

орын, босаға» деген мағынаны білдіреді.

5-кезең. «Егер мен...»

«Егер мен президент болсам...., Егер мен білім

министрі болсам..., Егер мен денсаулық министрі

болсам...» өз ойларын, мақсат міндеттерін айқын

айтып беруі тиіс.

Халқым айтқан: «Жер көтерер ел даңқын»,

Елім айтқан: «Ер көтерер жер даңқын».

Аман болғай Президентіміз әрқашан,

Мәңгі жаса, жас қазағым, өр халқым!

Білімі мен біліктіліктерін сынаған сайыскер-

лерге, тура төрелік жасаған әділқазыларға,

жанкүйер болған тыңдармандарға, Қадірлі

қонақтарға Үлкен рахметімізді айтамыз!

206

ТӨЛЕ БИ

Тенисбаева Л.М.

Ақтөбе облысы Шалқар қаласы №3 орта мектеп бастауыш сынып мұғалімі

Жалпы мақсаты: «БжС» технологиясының «Ауызша сабақ -1» картасы бойынша мәтін мазмұнын

түсіндіру.

Білімділік: Қазақ халқының бай мұрасы шешендік өнердің құдыреттілігі мен кіші жүздің биі Төленің

тапқырлығы туралы ұғындыру.

Дамытушылық: Зейінді, ойлау жылдамдығын, есте сақтауды дамыту және сабаққа

қызығушылықтарын арттыру сөздік қорларын молайту.

Тәрбиелігі: Тиянақты болуға, достыққа, ұйымшыл бола білуге жетелеу.

Міндеттері:

Картамен, қосымша материалдармен жұмыс істеу арқылы жаңа тақырыпты түсіну іскерлігін

қалыптастыру;

Оқушылардың өздік жұмыстары арқылы білім беруге ықпал жасау.

Жұптық жұмыс орындату арқылы ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру.

Жаңа тақырыпты түсіну деңгейлерін анықтау;

Мұғалім үшін оқу нәтижелері:

Оқушылардың өзін және достарын бағалауға мүмкіндік жасау.

Картаны оқи білу дағдыларын қалыптастыру.

Оқушылардың сыни көзқарасын дамыту.

Сабақтың түрі, әдіс-тәсілдері: «БжС» технологиясы бойынша жаңа тақырыпты түсіндіру.

Сабақта қолданылатын технологиялар: «Биоақпараттану және синергетика» технологиясы және

ақпараттық коммуникациялық технология.

Карта түрі: «Ауызша сабақ-1» картасы.

Сабақтың көрнекілігі: матрица, тірек сөздер, сын тұрғысынан сұрақтар, қарама-қарсы сұрақтар;

1 Ұйымдастыру

кезеңі мотивация

Картамен жұмыс тәртібі түсіндіріледі.

Ұжымды белсендіру үшін көшбасшыға сөз беріледі.

Көшбасшы:

- Біз мықтымыз ба?

- Біз білімдіміз бе?

- 63% сапа аламыз ба?

63% сапа

19 оқушы

12 оқушы

2 Оқушылардың

субъектілік

тәжірибесін

өзектендіру

Өткен сабақ тақырыбы бойынша сұрақ қою - 5 мин

Зейіндерін тұрақтандыру-1 шапалақ

Қарама –қарсы сұрақтар:

Ертеде қазақтардың астанасы деп қай қаланы атаған?

Алаштың бас биі кім?

Төле адасса кімнен ақыл сұрайды?

Төле Әнет бабаға не үшін келеді?

Әнет баба ақбоз үйде қалай жатты?

Ол Төле биді қалай қарсы алды ?

Кететін кезде Әнет баба не істеді?

Бірінші белгілеу.

Барлық

оқушылардың

нәтижелері

бойынша қосу

немесе алу

белгілері қойылады

Төле қандай жебені суырып алды?

Қозыжауырын қу жебені не істеуге берді?

Жебені қалай сындырды?

Енді тағы қанша жебе сындыр деді?

Алты шыбықты не істеді?

Төле алты шыбықты сындыра алды ма?

Төле Әнет бабадан не сұрады?

Әнет баба қандай бата берді?

Кімдер ештеңеге түсінбеді?

Жалғыз жебені сындыр дегені не деген?

Алты шыбықты ше?

Көп, бірлік деген сөзді қалай түсіндірді?

Төле неге күрсінді?

Құтқару құрығы

207

Жебе, Қорамсақ, Қозыжауырын, Алаш, Төбел

3 Қабылдауды

ұйымдастыру

Жаңа тақырыпқа қысқаша кіріспе мәлімет беремін.

Тірек сөздермен жұмыс. 1 минут

Тақтадағы тақырыпқа байланысты тірек сөздерді балалар 4

минут ішінде оқып, есте сақтайды. Белгіленген уақыт біткен

соң блок жабылады. Балалар естерінде қалған сөздерді дәп-

терлеріне жазады, жазып болған соң көршісімен алмасады,

тексереді. Сөздердің саны матрицаға енгізіледі, сонан соң

блок ашылады да, балалар қалдырып кеткен сөздерді

дәптерлеріне жазып алады. Егер оқушылар 7 сөзді тез есте

сақтап, дәптерлеріне жазып берсе, бұл ЖКШ (жоғары

көрсеткіш шектігіндегі) тапсырманы орындағаны.

Зейінді тұрақтандыру-2 (шапалақ)

Төле

Қоңқа

жылқы

жолсерік

Нысапсыз

Қайырсыз

ұстаз

Екінші белгілеу.

Барлық

оқушылардың

нәтижелері

бойынша қосу

немесе алу

белгілері қойылады

4 Түсінудің

бірінші

тексерілуі

Зейінді тұрақтандыру-3 шапалақ

Оқулықпен жұмыс

Оқушылар оқулықтағы мәтінді 3 минут ішінде оқып шығуы

тиіс. Оқушылардың материалды оқыған білімдеріне

қатысты сұрақ-жауап алатыны жайында ескертемін.

Мәтінмен жұмыс

3 минут беріледі

Үшінші белгілеу.

Барлық оқушылар-

дың нәтижелері бо-

йынша қосу немесе

алу белгілері

қойылады.

5 Бастапқы

пысықтауды

ұйымдастыру

Меңгеру сапасын анықтау мақсатында сұрақтар беріледі.

Сын тұрғысынан сұрақтар қою.

Мұғалім оқушыларға сұрақ қойған кезде әдейі қате жауап-

тарымен береді. Дұрыс болса-«иә», қате болса-«жоқ» деп

жауап беруі керек. Сын тұрғысынан сұрау кезеңі диагности-

калық болып есептеледі. Бұл кезеңде мәтінмен жұмыс

істеудің сапасы анықталады. Бұл кезең балалардың жұмыс

істеу деңгейін, яғни, оқу техникасының көлемін және

жылдамдығын көтеруді қалыптастырады

Зейінді тұрақтандыру-4 шапалақ

Сыни сұрау

Бұл Төленің жас кезіндегі.

Жотада мал бағып жүрсе, анадай жерде 7-8 аттылы кетіп

бара жатты

Бала олардың алдын кесіп өтіп сәлем бермеді?

Орталарында жетпістер шамасында Қоңқа би бар

Бұл Әлібек бидің малы емес

Анау үйездеп жатқан жылқылар кімдікі деп сұрайды

Ол жыланкөз бидікі дейді

Ол кісі сол ауылға ілесе бармады

Олар келе жатып көп жылқыны көре ме?

Жылқы аз, ба көп бе?

Жолсерік бала қай байдың жылқысы деп сұрайды?

Қоңқа Жыланкөз деген байдыкі дейді

Нысапсыз бай малды жия берген

Кенет кең даладағы егінге түседі

Егін жайқала амай, қуарып тұр

Бұл егін қайырсыз байдыкі ме

Ол қымбатқа жұмыс істеп, еңбегін жемеді

Төртінші белгілеу.

Барлық оқушы-

лардың нәтиже-

лері бойынша қосу

немесе алу

белгілері

қойылады.

208

Ол барлығын жалдап істетті ме келесі жылы екі есе адам

жалдамады елге арзанға сатты ма

Төле Қоңқаны ұстаз тұтты ма

7 Талдау Тақырыптық сөздік қорды тексеру жүргізіледі. Оқытылған

тақырып бойынша эссе жазуға 5 минут уақыт беріледі.

Сөздік қор 37 сөз. Нормаға сай жазылған эссе қосу

таңбасын алады. Ең көп сөздік қор шығармасы және ең аз

шығарма оқылады.

Зейінді тұрақтандыру-5 шапалақ

Бесінші белгілеу.

Барлық оқушылар-

дың нәтижелері

бойынша қосу не-

месе алу белгілері

қойылады.

8 Рефлексия әр ке-

зеңдегі нормалар-

ды орындау

бойынша қысқаша

сабаққа талдау

жасау.

Сыныптың жаңа тақырыпты меңгеру деңгейі анықталады.

Матрица қорытындысы бойынша оқушыларға баға

қойылады.

Сапа нормативі: оқушылардың 63%-ы 4-5 ұпай алуы керек.

9 Бағалар 4-5-«5», 3-«4» ; 2-«3» ; 1-«2»

10 Үй тапсырмасы Мазмұнын айту, Төле би туралы деректер жинау

ЖҰМЫРТҚА САЛУШЫ ІЛКІАҢДАР. ҚАЛТАЛЫ ЖӘНЕ ҰРЫҚЖОЛДАСТЫ

СҮТҚОРЕКТІЛЕР

Тлегенова Ш.Е.

Мұғалжар ауданы Қандыағаш №4 ОМ биология пәні мұғалімі

Мақсаты Қағанақсыз сүтқоректілер туралы білімдерін толықтыра отырып, жұмыртқалаушы

сүтқоректілер туралы, қалталы сүтқоректілер туралы оқып білу, топта жұмыс жасауға,

ынталандыруға үйрету.

Күтілетін

нәтиже

Оқушылар жаңа тақырыпты меңгере отырып, топта жұмыс жасай біледі, белсенділігі төмен

оқушылардың ынтасы артады. Тапсырмалар орындау нәтижесінде білім, білік дағдылары

қалыптасады

Кезең-

дері

Ресурстар Сабақтағы іс-әрекет Бағалау

Мұғалім Оқушы

Ұйымдас-

тыру

кезеңі

Биология

оқулығы

Оқушылармен амандасу,

сынып оқушыларын түгелдеу.

«Көңіл-күй неге ұқсас»

тренингі

(сабақ басталарда оқушыларға

психологиялық дайындық

жасаймын)

Кезекші сынып дайындығы туралы

мәлімет береді.

Ойыншылар олардың бүгінгі көңіл-күй-

лері неге (қай жыл мезгіліне, ауа райы-

на, табиғаттың құбылысына) ұқсас еке-

нін айтып береді. «Менің қазіргі көңіл-

күйім көгілдір аспандағы жылы, жұмсақ

күннің көзіне ұқсайды, ал сенің ше?»

Жаттығу шеңбер бойымен жалғаса

береді.

Жылы

лебіз

арнау

Үй

тапсырма

сын

тексеру

«Биолог

анықтама-

лығы»

журналы

«Конверт-сұрақ» ойыны

Сүтқоректілердің таралу

аймағы

Сүтқоректілердің пайда болуы

Сүтқоректілердің дене тұрқы

Сүтқоректілердің қаңқасы

Сүтқоректілердің

бұлшықеттері

Асқорыту, зәршығару, тыныс

алу жүйесі

Қантарату, жүйке жүйесі

Сезім мүшелері

Көбею мүшелері

Сұрақтарға жылдам жауап береді:

Олар түрлі табиғи орта жағдайларында

(суда, аспанда, жер астында, құрлықта,

ағаш басында) тіршілік етеді

200 млн жыл бұрын пайда болды.

4 см, салмағы 1,2г, сондай-ақ 33м, 150т

тартатындары да бар

Бассүйек-омыртқа жостасы, кеуде

қуысы-иық белдеуі мен алдыңғы аяғы,

жамбас белдеуі мен артқы аяғы

Жақсы дамыған.

Ауыз қуысы-жұтқыншақ-өңеш-қарын-

ішек

Жүрегі төрт қуысыты, артерия қаны мен

Мадақтау

209

вена қаны араласпайды.

Өте жақсы дамыған. Дара жынысты.

Қызығу-

шылық-

ты ояту

Интернет

желісі

материал-

дар

Пазлдармен топқа бөлу.

Топ басшысына бағалау

парағын тарату.

Интербелсенді тақтадан

видеоролик көрсету.

«Қалталы жануарлар»

Топқа бөлініп отырады. Топ басшысын

сайлайды.

Кенгуру, түрпітек суреттерін жинайды.

Видеоролик көру арқылы жаңа

сабақтың тақырыбын шығарады.

Өз ойларын топта талдайды.

Мағына-

ны тану

Интернет

желісі

материал-

дар

Биология

оқулығы

Жаңа сабақ :

Джигсо әдісі бойынша

тапсырма.

1-топ: Жұмыртқалаушы сүтқо-

ректілер немесе ілкіаңдар

(түрпітек)

2-топ: Қалталы сүтқоректілер

отряды (кенгуру)

Мұғалім сөзі:

«Артық болмас білгенің, көкі-

рекке түйгенің» қалталы жа-

нуарлар туралы қосымша мате-

риалдарды интербелсенді тақта-

дағы слайдтарды пайдалана

отырып түсіндірем.

Оқушылар жаңа тақырыпты өз

топтарында талқылап,таныстырылым

жасайды.

Слайдтан жаңа тақырып бойынша

қосымша мағлұматтар алады.

Кері

байланыс

Рефлек-

сия

«ББҮ» әдісі

білемін білдім үйрендім

«Менің қиялымдағы қалталы

жануар» эссе

Кестені толтырады

Эссені жазған оқушы ортадағы

орындықта отырып оқиды.

Мұғалім

бағалауы.

Смайлик

арқылы

бағалау

Қорытындылау

Бағалау :

Кері байланыс: Рефлексия

Үйге тапсырма: §65

ОҚУШЫЛАРДЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДАҒЫ СЫНИ

ОЙЛАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Туманбаева Г.Д.,

Ақтөбе қаласы №51 гимназия мұғалімі

Математика пәнінің мұғалімі ретінде оқыр-

мандардың көптеген бөлігіне менің пәнімнің

қиынға соғатынын байқадым. Көптеген оқушы-

лар математиканы ұнатпайды және де оқу мате-

риалдарын меңгеруде қиындықтар туады.

Бірақ, оқушылар пәннен «қорықпас» үшін,

ойын еркін жеткізе білуі мен орынды шешімін

таба білуі үшін не істеу керек?

Мен бұрын күнделікті сабақтарда оқушы-

ларға математикалық білім бергеніме, яғни тео-

рияны меңгертіп, есептер шығара алса болды деп

ойлайтын едім. RWCT жобасына келуім менің

көзқарасымды түбегейлі өзгертті. Өйткені, оқу-

шыға математикалық біліммен қатар, осы білімді

ертең 5,10 жылдан соң өмірде қалай пайдалана

алады? Міне, осы сұрақтар әрбір мұғалімді ой-

лантатыны және осыған дұрыс жауап алғысы

келетіндігі анық.

Олай болса ертеңгі күні бүгінгі білімді

өмірмен байланыстыра алатын шәкіртті қалай

тәрбиелейміз?

Ол үшін алдымен өзімді, сабақ құрылымы-

на және сабақтың пәндік мазмұнына деген көз-

қарасымды, жұмыс формасы мен әдістерін өзгер-

туді жөн көрдім. Өз сабағымдағы менің міндетім,

оқушыларға көмек беру, жұмыс жасауда қолдау

көрсету, дұрыс бағыт беру деп санаймын. RWCT

жо-басымен жұмыс істей оырып, мен оқушы-

ларға ұзақ түсіндіріп, қысымшылық көрсетпей-ақ

бала сабақтағы өз жұмысына риза болып, жаңа

тақырып бойынша өзі талдау жасай отырып дұ-

рыс шешімдер мен дәлелдеулерді өзі таба алға-

ны үшін қуанатындай қылып оқу процесін өз-

210

гертуге болатынын түсіндім. RWCT стратегия-

сын қолдану – оқушылардың барлығының жұ-

мыс жасауына, ойлауға және өз жауаптарын тү-

сінуге, пәнге жауапкершілікпен қарауға алып

келді. Осының дәлелі ретінде 11 класта геомет-

риядан «Пирамиданың көлемі» тақырыбына

өткізген ашық сабағыммен бөлісуді жөн көрдім.

Қызығушылықты ояту сәтінде оқушы-

ларға сұрақ қойдым (бұл бүгінгі күні осы класта

өткізілген 2 – ашық сабақ еді):

Оқушылар, сіздер бүгін қатар 2 ашық са-

бақты өткізгелі отырсыздар. Бұл–біз үшін

керемет.

Мүмкін шаршаған болармыз, керемет

күйге енгілеріңіз келе ме?

Әрине.

Олай болса, «Әлемнің жеті кереметін» еске

түсірейікші.

Әлемнің жеті «кереметі»: 1-Эфестегі Ар-

темида ғибадатханасы; 2-Галикарнас мавзолейі;

3-Олимпиа Зевсі; 4-Родос алыбы Коллос; 5-

Александрия маягы; 6-Египет пирамидалары; 7-

Семирамида аспалы бағы.

Осылардың ішінде осы күнге дейінгі

сақталған бар ма?

Египет пирамидалары.

Олай болса, бүгінгі сабағымыздың тақыры-

бы да «Пирамиданың көлемі» деп жаңа сабақты

бастап кеттім.

Пирамида бойынша білімдерін сараптап,

ортаға салу үшін кластерді пайдаландым. Сабақ-

тың ерекшілігі оқушылар барлық тапсырмаларды

алдымен жеке-жеке орындайды, жұппен бөлісе-

ді, топпен орындап, әр топтан бір оқушы айтады,

мұғалім тақтаға жазады, артынан оқушылар дәп-

терлеріндегіні тақтамен толықтырып отырады.

Бұл оқушылардың өз ойларын еркін жеткізе бі-

луіне, ұйымшылдыққа, тығыз қарым-қатынаста

болуына ықпал етеді.

Теориялық білімін практикада қолдану

дағдыларын қалыптастыру мақсатында «Рота-

ция» стратегиясы арқылы есептер шығарттым.

Олар өз есептерін шығарып плакатка жазды да

басқа топпен алмаса отырып, бір-бірінің қателе-

рін түзеді, сол есепті шығарудың басқа тәсілін

ойлап жазды. Соңында әрбір топ өз есептері

бойынша анализ жасады. Оқушылар бұл жерде

басқа топтың сыни көзқарасын түсіне алды және

де есеп шығарудың басқа да тәсілдерінің бар

екендігін білді.

Енді, теориялық білімнің өмірдегі қолда-

нысына оқушылардың көз-қарасын білу үшін

«Кубизмді» пайдаландым. 3 топқа тапсырмалар

бердім:

1. «Тетраэдр» мен «параллелелепипедті»

салыстыр.

2. Пирамида көлемін дәлелде.

3.Пирамиданы өмірде қолдан.

1-топ Венн диаграммасы арқылы салыстырды.

Фигуралардың ұқсастықтары мен айырма-

шылықтарын кең көлемде қарастыра білді.

2-топ. Пирамида көлемін призма бойынша

теориялық білімдерін қолдана отырып, сауатты

дәлелдей білді. Сызбаларын тақтаға орындай

алды.

Ал, 3-топ пирамиданың осы кезеңге дейінгі

қолданысы, пирамида көлемін анықтаудың қа-

жеттілігі мен жеткіліктілігі туралы кең көлемде

мағлұмат бере отырып, өздерінің болашақтағы

жоспарларын ортаға салды. Интернет желісінен

алған мәліметтерін пайдалана отырып, пирами-

даның «алтын қиылысуы» ережесіне сүйеніп әр-

түрлі жобалар айтты. Египеттегі пирамидалар

тастан салынған және «алтын қиылысу» ереже-

сіне бағынған. Ежелгі адамдардың зерттеуі

бойынша тас пен су ақпаратты жақсы жеткізеді

және де пирамиданың биіктігі жоғарылаған

сайын ақпаратты тарату күші де 105

– 107 дейін

жоғарылайды. 400С салқында да пирамида ішін-

дегі су қатпайды. Адам денсаулығы мен көңіл

күйге де әсері мол. Сондықтан да пирамиданы

архитектурада, әскери объектілер мен мәдениет

ошақтарын салуда кең қолдануға болады. Бола-

шақта пирамида тәрізді математикалық мектеп

ашылса деген ойларды дүниеге әкелді. Әшекей

бұйымдар, үйлердің төбесі, серуенге шыққанда

палаткалар, масаханалар жасауға болады. Тағы

сол сияқты көптеген ойларын ортаға салды.

Менің байқағаным, осындай жұппен,

топпен жұмыстардың барлығында орташа

оқушылардың өзі ойын еркін жеткізіп айта

алады. Бұрын сабақта материалды өзім

түсіндіретін болса, қазір тек бағыт беріп, ой

қозғап оқушылар өздері білім алады.

Қазір оқушылардан: «Сабақ қызықты өтті.

Қалай сабаққа кірісіп кеткенімді байқамай

қалдым»,- деген сөздерді жиі еститін болдым.

Мен сөзімді Джон Голсоуридың «Мәселе

жаза білуде емес, мәселе – өмірге белгілі бір

көзқарас қалыптастырып, бір жаңалық айта

білуде» деген сөзімен аяқтаймын.

211

ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРДІ САҚТАЙЫҚ!

Тутасбаева Ж.С.

Ақтөбе қаласы №43 «Гүлдәурен» МДҰ-ның мектепалды даярлық тобының тәрбиешісі

Мақсаты: Тұрмысқа қажетті заттардың неге

арналғанын және қолдану ережелер туралы

білімдерін кеңейту; тұрмысқа қажетті заттарды

қолдануда қауіпсіздік ережелерін сақтауға баулу;

тұрмысқа қажетті құралдарды ұқыпты ұстауға

тәрбиелеу.

Шаттық шеңбер: «Жылы лебіз»

Балалар бір-біріне гүлді беріп, жылы сөздер

айтады.

Айым сен бүгін әдемісің!

Абай сен жақсы баласың. т.б.

Тәрбиеші: Жұмбақ жасыру.

Кино менен концертті, үйде қойып беремін,

Жаңалығы бар елдің, өз көзімен көремін.

(Теледидар).

Тоққа тисе мұрты ұзын, табанымен жазық,

Киімдердің қыртысын, береді, тез жазып. (Үтек).

Жайда үнсіз тұрады, біреу келсе тез жет деп,

Қоңырауын ұрады, дабыл қағып безектеп.

(Телефон).

Сырты жаз, іші қыс. Бұл не? (Тоңазытқыш).

Балалар үтік, компьютер теледидар т.б. жалпы

атауларын не дейміз?

(балалардың жауаптары. Тұрмыстық техникалар).

Т: Балалар, бүгін біз үйде жалғыз қалғанда бола-

тын әртүрлі жағдайларды айтамыз. Біз үйде жал-

ғыз қалғанда, тұрмыстық құралдардың қалай

қолданатының және өздерінді қалай ұстау керек

екенін әңгімелейміз.

«Үйде жалғыз қалғанда»

Ақерке және Әйгерім дейтін екі қыз дос болып-

ты. Олар бір көрші тұрады. Ақерке балабақшаға

барады, ал Әйгерім екінші сыныпта оқиды. Дос

қыздар бір-біріне қонаққа барады, ойнайды,

мультфильмдер қарайды. Ақерке әртүрлі жағ-

дайға тап болады, ал Әйгерім оны құтқарып

қалады. Бір күні Ақеркенің әжесі дүкенге кетіп

қалады. Ол үйде өзі қалады.

Көрініс: Ақерке қуыршақпен ойнап отырады.

Ақерке: Ой, қуыршақ Айгүл, үстінде көйлегін

әдемі емес. Қалай сен мынадай көйлекпен қонақ-

қа барасын. Уайымдама, қазір мен сенің көйле-

гінді әшекейлеп беремін. (қораптың ішінен ине,

жіп, тереуіш, тесмалар алады).

Ұмытып барамын, бірінші лентаны үтіктеп

алайын. (үтекпен үтектеп, қосулы түрде тастап

кетеді). Енді мына лентадан саған әдемі бантик

жасаймын. Инені алады да, үстел үстіне қойып

кетеді. Қазір қайшымен бірінші қиып алайын,

сосын жинап алармын. Лентаны қиып инемен

тігейін деп жатқанда, қолына кіріп кетеді.

(саусағын жаралап алады)

Ай-яй, яй, ауырып барады!!! Жаман ине, сенің

кесіріңнен саусағымды жаралап алдым. Болды,

Айгүл қонаққа да бармаймыз, саған әдемі

көйлекте жоқ.

Тәрбиеші: Балалар, мына жағдайда қайсысы

кінәлі? Ақерке ме, әлде ине ме?

(балалардың жауабы).

Слайдтан қауіпті ұшты құралдардың суреттерін

көрсетеді.

(ине, тереуіш, пышақ, қайшы, шанышқы, кнопка)

(балалар өз ойларын айтады).

Есіктің қоңырауы соғады.

Ақерке: Ой, әжем келді! (жүгіріп есікті ашады).

Әйгерім есіктің қасында тұрып: Ақерке сен неге

есікті бірден аштын. «Кім бұл?» деп сұрап

алмайсың ба? Мүмкін мен, әжең, болмай басқа

адам болса ше?

Тәрбиеші: Балалар, есікті бейтаныс адамға ашуға

болмайды, мен полиция қызметкері десе де

ашуға болмайды. Мүмкін ол өтірік айтып тұрған

шығар.

Егер де сенің үйіңнің есігі ашық, құлпы сыңды-

рулы, пәтердің ішінде біреу жүрсе сен не

істейсің.

Ойын: «Кім шапшаң?»

Ойын шарты: Әр топта 5 адамнан. Үстел үстін-

дегі құлыптарды кілтпен жауып, 102 телефонын

теру.

Әйгерім: Ақерке, саусағыңа не болған? Қанап

жатыр ғой?

Ақерке: Қолыма инені кіргізіп алдым.

Әйгерім: Қазір мен аптечканы алып қолыңды

орап беремін.

Тәрбиеші: Аптечканың ішінде не болу керек?

Ойын: «Аптечканы жина»

Ойын шарты: Екі бала шығып үстел үстіндегі

заттардың арасынан жедел жәрдемге керекті

заттарды салады.

Әйгерім Ақеркенің саусағын орап. Енді болды.

Қазір біз мультфильм қараймыз.

Ақерке: Әйгерім қара, аптечканың ішінде әртүрлі

кәмпиттерге ұқсайтын бір нәрсе бар. Мүмкін,

бұл дәрумендер шығар.

Әйгерім: Сен не!! Бұл дәрілер ғой, егер де сен

ішсең ұшынып ауруханаға түсесің.

Ақерке: Бір түйірің де болмай ма? Әжем күнде

бірнеше дәрі ішеді ғой.

Әйгерім: Дәріні егер де бір жерін ауырып

дәрігерге барсаң, саған дәрі жазып береді. Соны

ғана ішу керек.

Телефон шырылдайды. Ақерке трубканы алады.

«Алло!»

212

Телефонның басқа жағынан шыққан дауыс:

Сәлем, балақай! Сенің атың кім? Сенің жақсы

көретін ойыншығың бар ма? Әкең, анаң қайда?

Анаң қашан келеді? Әкең, анаң қайда жұмыс

жасайды? Әжең қайда кетіп қалды? Мен сенің

анаңның досымын. Екеуміз бірге оқыдық. Мен

қалаға қыдырып келіп едім. Үйдің көшесін

ұмытып қалдым. Сен қандай көшеде тұрасың?

Ақерке: Көшесін, пәтер, үйдің нөмірін айтады.

Тәрбиеші: Балалар, телефон соққан апа мүмкін,

қылмыскер шығар, өтірік айтып үйге кіріп үйдегі

бағалы заттарды тонап әкетуі мүмкін.

Ескерту: егер де сен үйде жалғыз қалсаң, теле-

фон шырылдаса танымайтын адаммен сөйлесуге

болмайды. Үйдің нөмірін, ата-ананың қайда

жұмыс жасайтынын айтуға болмайды.

Әйгерім: Ақерке, енді сен ешқандай затты бүл-

дірмейсін деп ойлаймын. Енді отырып теледидар

қарайық.

Әйгерім: Бір күйген заттың иісі шығып тұр?

Ақерке: Ой, мен үтікті сөндірем деп ұмытып

кетіппін. (үтекке жүгіріп барады, Ал, Әйгерім

қолынына жұлып алады).

Әйгерім: Өрт шықты! Жүгір көршілерге

айтайық, өрт сөндірушілерді шақырсын.

(екеуі жүгіріп ширманың арт жағына шығып

кетеді)

Тәрбиеші: Міне, көрдіндер ме, Біздің көмекші

құралдарымызда кейбір кезде қауіпті болады.

Сендер бүгінгі көріністі көрдіндер ме, егер де

сендер үйде жалғыз қалғанда осындай жағдайға

ұшырамауға алдын-ала ескерту.

Ойын: «Жақсы – жаман»

Тұрмыстық техниканың жақсы жағы: теледидар-

дан ауа-райын қараймыз, тоңазытқышқа тағам-

дарды салып қоямыз, киімдерді үтікпен үтіктей-

міз, телефонмен достарымызға, ата-аналарымыз-

ға қоңырау шаламыз.

Жаман жағы: теледидарды көп қарасаң көзің

ауырады, үтікті дұрыс қолданбасаң қолың күйіп

қалады, дұрсы қоспасаң тоқ тартып кетеді, өрт

шығып үй өртеніп кетуі мүмкін.т.б.

Қорытындылау: Қалай ойлайсыңдар көріністегі

балалардың іс- әрекеттерін қайталауға болады

ма? Әрдайым үлкен адамдардың айтқанын тың-

дап, қауіпсіздік ережелерді ұмытпай, сақтап

жүріңіздер.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ЖӘНЕ

БАЙЛАНЫСТЫРЫП СӨЙЛЕУІН ДАМЫТАТЫН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

ЖҮЙЕСІН МОДЕЛДЕУ

Умарова Ғ.Б.

Ақтөбе қаласы, №33 "Нұрсәт"МдБО тәрбиешісі

Б.Баймұратованың пікірінше, балалар жеке

заттарды біліп қана қоймай, оларды жіктеп, топ-

тап айта білуге, әр заттың қайдан, неден жасала-

тынын, қалай пайда болатынын түсінуге тырыса-

тындығын айтады. Бала айналадағы өмірмен та-

нысу нәтижесінде әр түрлі құбылыстармен бет-

пе-бет кездеседі. Күнделікті тұрмыста, табиғат

аясында ойын, еңбек, серуен, сабақ процесінде

қоршаған орта туралы жаңа сөздер үйренеді. Үй-

ренген сөздерін күнделікті іс-әрекет үстінде қол-

данады. Бұл сөздерді сөйлем ішінде қолданып,

жүйелі байланыстырып сөйлеуге үйрету туралы

көптеген ғалымдар өздерінің анықтамаларын

ұсынған. Мәселен, 8 олардың бірі А.М.Бородич:

”Байланыстырып сөйлеу – адамдардың өзара тү-

сінісуін қамтамасыз ететін мағыналы сөздердің

сөйлемдегі жүйесі“ десе, Ф.А.Сохина: “Байла-

ныстырып сөйлеу дегеніміз – белгілі бір ойды

жүйелі, анық, грамматикалық тұрғыдан алғанда

дұрыс және бейнелі түрде жеткізу болып табыла-

ды” деп қарастырады. Сонымен байланыстырып

сөйлеу – отбасында және балабақшада іске аса-

тын бала тілі дамуының тиімділігінің көрсеткіші.

Психологиялық еңбектерге жасалған тал-

дау негізінде балалардың байланыстырып сөй-

леуін қалыптастырудың ерекшеліктері

анықталды:

- қоршаған дүниені танып-білуі арқылы

сөздік қоры молайып, сөзбен әрекет жасау үрді-

сінде ана тілінің заңдылықтарын меңгереді;

- бала өз ойын байланыстырып, логикалық

түрде жет кізуге жаттығады, талқылаулары ин-

теллектуалдық тапсырмаларды шешу амалдары-

на айналады;

- қоршаған дүние туралы шығармашылық

әңгіме құрастыруда практикалық және интеллек-

туалдық (тапсырмаларды) орындауда тілдің жос-

парлаушылық функциясы қалыптасады; - байла-

ныстырып сөйлеуде саналы қарым-қатынас қа-

лыптасады, ол іс-әрекеттің ерекше түрі болып

табылады;

- тіл нақтылы педагогикалық жағдаяттар-

дан жан-жақты күнделікті қарым-қатынас құра-

лына айналып, баланың байланыстырып сөйлеуі

дамиды.

Балалар ересектердің байланыстыра айтыл-

ған сөздерін, алдымен дыбыстарды, жекелеген

213

буындарды, сөздерді меңгеру арқылы түсіне

бастайды.

2,5-3 айда сәбилер үлкен адамдардың сөз-

деріне, ойыншықтардың дыбыстарына елеңдей

бастайды.

3 айдан 5-6 айға дейін сәбидің дыбысты

айыру және оған көңіл қоятындай қабілеті дами-

ды. Яғни, бала өзіне таныс қимылды білдіретін

сөздерді түсінеді (мысалы, қолыңды бер т.б.).

1,5-2 жасқа дейін бала үлкендердің айтқан

ойыншықты әкел, орнына қой, маған бер деген

тапсырмаларын түсіне бастайды. Жалпы бала-

ның бұл кездегі сөйлеуі тұрмыстық қатынас ке-

зінде, яғни, тамақтану, киіндіру, бірге серуендеу,

ойын кезіндегі үлкендердің олармен сөйлеп

отырулары арқылы қалыптасады. Балалар осы

кезде өздері жиі еститін сөздерді ұғып алады, бі-

рақ ол баламен сөйлескен кезде сәби үлкендердің

айтқан әрбір сөзін, заттардың шартты белгісі

ретінде қабылдайтындай етіп әр сөзді анық, сөй-

лемдерді, сөз тіркестерін қысқа түрде айту керек

4 жаста бала сол сәтте болып жатқан іс-

әрекетке емес өтіп кеткен іс-әрекет жайында да

үйренуі керек. Осымен байланысты балада бай-

қағыштық өз ойын жеткізе білуі қалыптасады.

Және осы жастағы балалар әңгіме айтуға, тәр-

биеші оқып берген, баяндаған мәтіндерді қай-

тадан өз сөздерімен айтып беруге, қысқа

тақпақтарды жатқа айтуға төселеді.

5 жаста балалар тек қана тыңдаған шығар-

маның мазмұнын түсініп қоймай, ондағы кейіп-

керлердің ерекшеліктерін жағымды, жағымсыз

әрекеттерін талдауға, шығарма тіліндегі бейнелі

сөздерді меңгеруге жаттығады.

Ал 6 жасқа келгенде өзі тыңдаған ертегі

немесе қызықты әңгімелердің оқиғаларын өз қия-

лымен одан әрі дамытып айтуға жаттықтырады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды бай-

ланыстырып сөйлеуге үйретудің екі түрі бар:

1. Екі немесе одан да көп адамдардың ара-

сындағы әңгімелесуді-диалог деп атайды. Мұн-

дай әңгімелесудің мақсаты бір нәрсе жайында

сұрап, соған жауап алу. Байланыстырып сөйлеу-

дің бұл түрін үйретуде алдын ала әзірленген

әңгімелесу әдісі қолданады..

2.Байланыстырып сөйлеудің екінші түрі

монологты, яғни бір адамдардың байланыстыра

сөйлеген сөзі. Байланыстырып сөйлеудің бұл тү-

ріне үйрету екі жастан басталады. Зерттеулердің

көрсетуінше бес жасқа келгенде бала көргенін,

байқағанын, тыңдағанын өз сөзімен айтып бере

алады. Монологты сөзге үйретуде қолданылатын

негізгі әдістер қайталап айту және ойдан шыға-

рып айту. Қайталап айту кезінде бала педагог тү-

сіндірген әңгіме, ертегі, тақпақтардың маз-

мұнын өзінің ұғынуы бойынша баяндайды

5-6 жастағы баланың көрнекті, образды

ойлау қабілеттілігі басым болатыны белгілі.

Б.Б.Баймұратованың пікірінше, балалар жеке зат-

тарды біліп қана қоймай, оларды жіктеп, топтап

айта білуге, әр заттың қайдан, неден жасалаты-

нын, қалай пайда болатынын түсінуге тырысады,

Ф.А.Сохина: "Байланыстырып сөйлеу дегеніміз

белгілі бір ойды жүйелі, анық, грамматикалық

тұрғыдан алғанда дұрыс және бейнелі түрде

жеткізу болып табылады” деп қарастырады.

Бұл пікірлерді негізге ала отырып біз бай-

ланыстырып сөйлеу – отбасында және балабақ-

шада іске асатын бала тілінің дамуының тиімді-

лігінің көрсеткіші деп тұжырымдаймыз. Біртұтас

байланыстырып сөйлеуде баланың логикалық

ойы, түсінген нәрсені дұрыс ұғынып, басқаларға

да түсіндіріп айта алатыны көрінеді. Баланың сө-

зіне қарап оның ойлау қабілеті мен тілінің дамуы

туралы қорытынды жасау мүмкіндігі туады.

Бақылау – оқыту (үйрету) әдісі ретінде де

баланы дамытуда үлкен рөл атқарады.

Балалардың байланыстырып сөйлеуін

қалыптастыруды жүзеге асырудың ерекше бір

жолы – ойын. Ойын – балалар үшін қызықты

ғана әрекет емес, ол білім мен әдет-дағдыларды

игеруге мүмкіндік беретін іс-әрекет.

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті жүйелі

және орынды қолданылған ойын элементтері

балалардың білуге деген ынтасын арттырып,

білім дағдыларын игеруге іскерліктерін шың-

дауға, байланыстырып сөйлеуге ықпал жасайды.

Балалардың ой-өрісін кеңейту, қиялын

дамыту, тілін ұстарту мақсатында ойын

тақырыбына сай жұмбақтарды да айтуға болады.

Әсіресе, байланыстырып сөйлеуге үйрету-

де дидактикалық ойынның алатын орны ерекше..

Балаларды қоршаған дүниемен таныстыру

кезінде көркем әдеби шығармалар кеңінен

қолданылады .

Байланыстырып сөйлеуде қолданылатын

тағы бір әдіс – логикалық сөздік тапсырмалар

орындату.

Балабақшада балаларды байланыстырып

сөйлеуге үйрету – күннің екінші жартысында

серуенге шыққанда әңгімелер, ертегілерді бала-

лардың естеріне түсіріп өздерінің балабақшадан

тыс уақытында көргенін әңгімелетуге болады.

Қорыта келсек,

Балалар жылдың соңында бағдарлама

материалдарын меңгер нәтижесінде:

- Ана тіліндегі дыбыстар мен сөдздерді

асықпай, анық айтуды;

- айналасындағы адамдардың сөзін естуді

және тыңдауды, түрлі дыбыстарды, дауыстың

қаттылығы мен айтылуы жылдамдығын ажыра-

туды, тәрбиешінің қарапайым сұрақтарына

жауап беруді.

214

- Белсенді сөздікте барлық сөз таптарын

пайдалануды;

- Құрамы үш сөзден тұратын сөйлемді

айтуды, өз сөзінде күрделі сөйлемдер қолдануды;

- Заттар мен құбылыстардың маңыз-дысын

бөліп көрсетуді, олардың арасындағы қатынас

орнатуды,сөзбен белгілеуді;

- Көргендері жайлы 2-4 сөйлеммен айта

білуі тиіс.

МӘТІН ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

Үмітаева А.

Ырғыз ауданы Т. Шонанұлы ат. ОМ бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың тақырыбы:

Мәтін және оның түрлері

Мұғалімнің аты-жөні: Үмітаева Айнагүл

Күні:

СЫНЫП: 2 Қатысқан оқушылар саны: Қатыспаған оқушылар саны: 0

Сабақ негізделген оқу

мақсаттары

2.1.2.1 - мәтіннің тақырыбы мен тірек сөздердің негізінде мәтіннің мазмұнын

болжау

2.3.4.1 - мұғалімнің көмегімен тірек сөздерді, сөйлем, суреттерді пайдаланып,

қарапайым постер құрастыру

2.3.1.1 – мұғалім көмегімен жеке сурет/сюжетті суреттер арқылы шағын

сипаттау/әңгімелеу мәтіндерін құрап жазу

2.4.2.6 - сөйлемдегі бір-бірімен байланысып тұрған сөздерді табу

Сабақ нәтижесі:

Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және

қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап

береді.

Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты бірлесе

орындайды.Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша

үлестірме ресурстармен жұмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды, тақырып бойынша

қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалау критерийі Жеке, жұптық, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында

тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Ресурстар Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар,

топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық

байланыс

Музыка, қазақ тілі.

Сабақтың жоспары

Жоспарланған

уақыт

Сабақ барысы : Бағалау

түрлері

Басталуы

5 минут

Бағалау парақшасымен таныстыру

Топтарға бөлу.

Себетпен конфет әкелу. Оқушыларға себеттен

конфет алуларын сұраймын. Конфеттің

түрлеріне қарай 3 топқа бөлініп отырады.

1-топ «Сары кәмпиттер»

2-топ «Көк кәмпиттер»

3-топ «Қызыл кәмпиттер»

Психологиялық ахуал қалыптастыру:

«Қызыл гүлім-ай» би

Тапсырман

ы

орындаған

әр балаға

конфеттер

беріп

отырамын.

215

Жаңа білім

10 минут

Білу және түсіну

Оқушылар оқулықтағы негізгі тақырыппен танысады.

17. Суреттерге қара. Әрқайсысының мазмұнына лайық мәтіндер таңдап ал.

«Сақина салмақ ойыны»

Балалар, біз бүгін сақина салмақ ойынын ойнаймыз. Бұл ойынның бүгінгі

ерекшелігі кімнің қолында сақина қалса менің сұрағыма жауап береді?

Бірінші мәтінде кім және не туралы айтылған?

Балалар алдымен не істейді?

Болған оқиғаның ретін көрсетіп тұрған қимылды білдіретін қандай

сөздер?

Осы мәтінге тағы қандай сұрақ қоюға болады?

Оқулық,

мәтіндер.

Ортасы

10 минут

Қолдану

Дәптермен жұмыс.

Ережені есіңде сақта.

Заттың немесе құбылстың сын-сипаты берілген мәтін сипаттау мәтіні деп

аталады. Сипаттау мәтініне қандай? Сұрағы қойылады.

Бірінен кейін бірі болатын әрекет, оқиға баяндалатын, хабарланатын мәтін

әңгімелесу мәтіні деп аталады. Әңгімелесу мәтініне не болды? Не істеді?

Сұрақтары қойылады.

Талдау

«Ыстық орындық» орындық әдісі

(Бір оқушы алдыңғы жақта, орындықтар оны айнала қоршай

орналастырылады.)

Жаттығудың сипаттамасы:

Бір оқушы алға шығып өз пікірін айтып және тақырып бойынша

сұрақтарға жауап береді. Сұрақты анағұрлым мазмұнды қылу үшін,

оқушылар белгілі бір пікір бойынша бірлесіп алға шығып сөйлей алады.

Оқулық,қаб

ырғаға

ілінген

ватмандар,

түрлі-түсті

маркерлер

«Ыстық

орындық»

әдісі,

сұрақтар,

орындық.

Сергіту сәті

2 минут

Сергіту сәті "Қызыл гүлім - ай"

Оқушылар

би билеп

сергіп

қалады.

Аяқталуы

Сабақты бекіту

10 минут

Синтез

Графика-

лық орга-

найзер:

«Балық

қаңқасы»

диаграм-

масы

Бағалау

5 минут

Кері байланыс

3 минут

Кері

байланыс

кемесі

Үйге тапсырма: 18. 82-бетте.

216

ҚҰРЫЛЫСШЫ

Хамзина Қ.Ш.

Ырғыз ауданы №1 қазақ жалпы білім беретін орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Айы, күні 11.09. 3а-сынып

Сабақтың атауы: Құрылысшы

Мақсаты: Мәнерлеп оқуға үйрету, сөздік қорын байыту, ауызекі сөйлеу тілін дамыту,

оқушыларды өзара қарым-қатынасқа түсіру.

Оқу нәтижесі: үйренеді:

бірлескен жұмысқа;

топ арасындағы ынтымақтастыққа;

ұжымдық жауапкершілікке.

Әдіс тәсілдер: Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер;+

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету;

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау;+

Оқыту мен оқуды ақпараттық-коммуникативтік технологияларды пайдалану;+

Талантты және дарынды балаларды оқыту;

Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу+

Оқытуды басқару және көшбасшылық

Дереккөздер: Ноутбук, слайд, карточкалар,

Ұйымдастыру кезеңі:

1.Тренинг «Карниз»

2.Топқа бөліну

3.Мәтінмен жұмыс.

Екі топ мәнерлеп

оқиды, бір-бірін

бағалайды.

4.Сұрақтарға ауызша

жауап беру.

Өлеңді кезекпен оқу.

5.3-жаттығуды

тақтада, дәптерде

топтар кезекпен

орындайды.

6. Жаңа танысқан

сөздерді қайталау.

7.Сабақты бекіту.

8. үйге тапсырма алу.

9. Бағалау.

Мамандық суреттеріне байланысты «Миға шабуыл» (сұрақ-жауап) - «Бұл

кім?»-сурет бойынша анықтау

Қызығушылықтарын ояту. Слайдты көру. Мамандықтардың көптүрлілігіне

назар аудару.

Жаңа сөздермен танысу:

Аулайды – ловит

Сауады – доит

Тігеді-шьет

Ән айтады-поет

Үй салады-строит

Билейді-танцует

Құрылысшы-строитель

ІІІ. Жаңа сабақты меңгерту.

7.Жаңа сабақ бойынша шығармашылық тапсырма:

Құрылысшы

Диастың әкесі – құрылысшы. Ол үлкен құрылыста жұмыс істейді.

Құрылысшылар биік үйлер, мектептер, балабақшалар салады. Диастың әкесі

жұмысты жақсы істейді. Ол 30жаста. Аты – Марат... фамилиясы – Айдаров.

Менің де құрылысшы болғым келеді.

Тапсырма:

1. Мәтінді түсініп оқы, түсінгеніңді айт.

2. Мына сөйлемдерді қай топ тез аударады:

Құрылысшы.

Құрылысшы салды.

Құрылысшы үй салды.

Құрылысшы көп үй салды.

Құрылысшы көп жақсы үй салды.

Осы «Құрылысшы» деген сөзден жаңа сөздер құру: құр, ұр, құл, құс, қыс,

ыс, шұлық, сұлқ, шыр, құры, қыр, шық, қыр, қыл, қыш, қылыш, қысыл,

құрылыс, ұрыс, ырыс, сырық, сұр, ұршық, сырық, сұлы,ұш, ұл,ұлыс, сұқ,

ұры, ұшық, сық, сылы,

Топқа бөлу: Түсті стикермен 2 топқа бөліну: мамандықтар мен ет тағамдары

Тапсырмалар: Тапсырма № 1

Құрылысшы сөзін септеу, сөз тір-

кесі мен бір сөйлем құрастыру.

Тапсырма № 2 (Инклюзивті оқыту)

Үлгерімі төмен оқушыға «Қ» әрпіне

байланысты сөзжұмбақ шешу.

Сергіту сәті Музыкалық сергіту сәті

217

Үйге тапсырма «Мамандықтар» ассоциациясын жасау,

жаңа сөздерді жаттау.

Рефлексия Даналық ағашы

Бағалау: Критерийлер бойынша өзара бағалау.

Критерийлер:

Мәнерлеп оқу;

Түсінгенін айта білу;

Сауатты жазу;

Бір-бірін тыңдау;

Белсенді болу;

Уақытты бағалау;

Тәртіп бұзбау.

ЗНАЧЕНИЕ РАКООБРАЗНЫХ В ПРИРОДЕ И ЖИЗНИ ЧЕЛОВЕКА. ДРУГИЕ

РАКООБРАЗНЫЕ

Хамзина Г.М.

учитель биологии Маржанбулакской средней школы Алгинского района Актюбинской области

Цель урока: Познакомить с многообразием ракообразных.

Продолжить формирование знаний об особенностях строения речного рака в связи с водной средой

обитания.

Развивать умения сравнивать обобщать делать выводы самостоятельно работать с учебником.

Воспитать умение слушать чужое мнение, поддерживать беседу продолжать мысль.

Оборудование: постер, карточки, презентация, картинки с разновидностью ракообразных, тест,

оценивание-«Острова»-плакат со стикерами.

Ход урока

Этапы

урока

Приемы и

методы

Действие учителя Действие учащегося

Ст

Вызова

Приветст-

вие

Деление

на группы

Проверка

д/з

Блиц

опрос

Целеполог

ание и

мотивация

«Вы не знаете а я на прошлом уроке

узнал (а)...»

По картинкам с изображением рака,

креветки и краба

Кроссворд

Приложение№1

- что нам надо изучить?

- Чего нам нужно достичь?

- Что нам необходимо сделать для

достижения своей цели?

- Каку оценку я желаю получить за урок?

Заканчивают предложение

Проводят деление на группы

Группы меняются заданиями, отгады-

вают кроссворд каждое отгаданное

слово -1 балл

Мах-5

Правильный ответ -1 балл

Мах-14 баллов

Записывают тему урока и на стикерах

группа пишет ответы на вопросы

вывешивают на «Дерево успеха»

Ст

Осмысле

ния

Икт-

презента-

ция

Объясняет ход работы с текстом и

заполнение таблицы «Многообразие и

значение ракообразных»

«Многообразие и значение

ракообразных»

Минутка

здоровья

Упражне-

ния

– А теперь после плодотворной работы предлагаю отдохнуть, но с пользой. Прошу

вас встать. Я буду называть различные высказывания по теме, а вы делаете

следующее, если я говорю правильно, то вы приседаете, а если нет, то вы

разводите руки в стороны.

Брюшные пары ног рака у самок и самцов отличаются (сели).

У рака 20 пар конечностей (сели)

Рак не линяет (руки в сторону)

У рака простые глаза (руки в сторону)

Твердые покровы рака зеленовато – бурого цвета. (сели)

Раки произошли от моллюсков (руки в сторону)

Мамандықтар

218

– Присаживаемся и работаем дальше

Практич

еское

примене

ние

знаний

просмотр

видеороли

ка

Работа с

постером

работа с

картинкам

и

полученн

ые при

делении

на группы

«Охота на Камчатского краба»

Значение ракообразных в природе - 1- группа

Для человека -2 группа

Значение ракообразных в природе

1) звено цепи питания

2) переработка растительных остатков (почвенные клещи)

3) уничтожение вредных насекомых

4) вызывают заболевания животных

В жизни человека

1) уничтожение вредных насекомых

2) вызывают заболевания человека и животных

3) паразиты культурных растений

4) порча и уничтожение продовольствия (зерновые, сырные клещи)

Указать строение рака, креветки и краба Клешня

Антеннулы (органы обоняния)

Антенны (органы осязания)

Глаза (сложные – фасеточные) на стебельках

Ходильные конечности (5 пар)

Брюшные членики

Головогрудь

Хвостовой членик (плавник)

Закрепле

ние

Задание-

АВС

Тест

Из перечисленных животных выберите ракообразных:

Дождевой червь, паук крестовик, гидра, циклоп, краб, белая

планария, дафния, аскарида, речной рак, омар.

Мах-6 баллов

Вставьте пропущенные слова:

Тело членистоногих сверху покрыто __________________________.

Тип членистоногие делится на________ класса – это

________________, ______________, ______________________.

Зрение у большинства членистоногих _____________________.

На груди речного рака есть _____пар конечностей, с помощью

которых он передвигается.

Речные раки 2-3 раза в год _________________, так как растут.

Мах-5 баллов

Соедините стрелками признаки и представителей разных типов, для

которых характерны эти признаки:

Фасеточные глаза

Дышит всей поверхностью тела

Гермафродит

Имеет пять пар ходильных ног

Речной рак Дышит жабрами Дождевой

Тело сегментировано червь

Глаза отсутствуют

Раздельнополые животные

Обитают в почве

Обитают в водоеме

Мах-10 баллов

Тест 7 класс. Мах-15 баллов

Тема:«Тип Членистоногие. Класс Ракообразные»

1. Ракообразные - это...

А — животные способные к полету

Выполняют

письменно

проверяют

по образцу и

проводят

взаимооцен

ивание

219

Б — наземные животные

В — преимущественно водные животные

2. К представителям ракообразных относят...

А — дафнию, креветку, мокрицу

Б — большого прудовика

В — циклопа

3. Для рака характерна линька, которая представляет собой процесс...

А — смены наружных покровов у животного

Б — передвижения "задом наперед"

В — удаление непереваренных остатков пищи

4. Органы чувств помогают ракообразным...

А — переваривать пищу

Б — оба ответа правильных

В — уходить от опасности

5. Ракообразные приспособлены к жизни в воде, так как...

А — дышат при помощи жабр

Б — брюшко заканчивается хвостовым плавником

В — оба ответа верны

6. Органом защиты у речного рака служат...

А — глаза

Б — длинные усики

В — клешни

7. В пресных водоемах пищей малькам рыб служат...

А — дафнии, циклопы

Б — мокрицы

В — креветки

8. Органами выделения рака являются...

А — зеленые железы

Б — почки

В — кишечник

9. В результате газообмена...

А — удаляется из организма углекислый газ

Б — в организм рака только поступает атмосферный кислород

В — из окружающей среды поступает кислород и выделяется в

окружающую среду углекислый газ

10. К органам чувств речного рака относят...

А — органы зрения, слуха, осязания

Б — органы дыхания

В — все ответы правильные

11. Членистоногие произошли от...

А — кольчатых червей

Б — плоских червей

В — круглых червей

12. У речного рака в теле различают...

А — три отдела

Б — два отдела

В —четыре отдела

13. Высокая точность движений большинства членистоногих

связана с...

А — с появлением сегментации тела

Б — с появлением хитинового покрова

В — с появлением мышечных пучков

14. Сердце членистоногих...

А — двухкамерное Б — трубчатое В — трёхкамерное

15. Из перечисленных ракообразных на суше обитает...

А — мокрица

Б — дафния

220

В — циклоп

Рефлек-

сия

«Мое

лицо»

Выбирают картинку с изображением лица по настроению к концу урока

Итоги и

оценива

ние

лист

контроля

знаний

Сумматив

ное

вид работы балл оценка

кроссворд 5 баллов 30-45-«5»

21-29- «4»

13-20-«3»

набравшие меньше

12 баллов отвечают

на вопросы теста

Блиц опрос 14 баллов

Работа с постером 3-хлопка

работа с рисунком

Задание АВС 21 балл

ТЕСТ 15 баллов

Общий итог 45

Оценивают себя за урок и выводят сред арифмитич оценку за 4- урока

ЧИСЛО 10

Шитт Т.Н.

Учитель начальных классов средней школы № 13 г.Актобе

Цели

обучения,

достигаемые

на этом

уроке

1.1.1.1 понимать образование натуральных чисел;

считать в прямом и обратном порядке в пределах 10/11-20

определять место числа в натуральном ряду чисел.

1.1.1.2 читать, записывать и сравнивать однозначные числа/числа от 11 до 20;

1.1.1.3 определять состав однозначных чисел;

1.4.3.1 составлять последовательность чисел до 10.

Цель урока Все смогут:

понимать образование натурального числа 10; считать в прямом и обратном порядке в

пределах 10; определять место числа 10 в натуральном ряду чисел; читать, записывать и

сравнивать числа первого десятка; определять состав числа 10.

оставлять последовательность чисел до 10.

Большинство смогут:

составлять и записывать взаимообратные действия на основе состава числа 10.

Некоторые смогут:

считать десятками и образовывать числа второго десятка.

Критерии

оценивания

понимает образование числа 10; считает в прямом и обратном порядке в пределах 10;

определяет место числа 10 в натуральном ряду чисел; читает, записывает и сравнивает

числа первого десятка; определяет состав числа 10; составляет последовательность

чисел до 10. составляет и записывает взаимообратные действия на основе состава чисел;

считает десятками и образовывает числа второго десятка.

Языковые

задачи

Лексика:

Основные термины: десять, десяток, числа, сложение, вычитание.

Словосочетания: однозначное число, двузначное число, числовой луч, состав числа.

Полиязычие: десять- он, ten

Открытые вопросы для обсуждения:

– Что обозначает число 10? - Как получить число 10? - Чем оно отличается от других

чисел? – Где в жизни вы встречаетесь с числом 10?

Ход урока

Запланирова

нные этапы

урока

Ресурсы

Вызов

3 мин

5 мин

1. (К) Создание коллаборативной среды. Мотивация.

Объединение в группы:

1 группа – цифра 9, 2 группа – цифра 8, 3 группа – цифра 7

2. (К) Стартер – мульфильм «Козленок, который умел считать до 10».

Диалоговое обучение. Целеполагание. Развитие коммуникативных

Набор

карточек с

предметами

фрагмент

м/ф

221

навыков (слушание, говорение).

- Ребята, я знаю, что вы любите смотреть мультфильмы. Но мы не

просто будем его смотреть. Он поможет нам догадаться о теме нашего

урока. Открытые вопросы для обсуждения.

- Что могло произойти с героями мультфильма на корабле? Что

сообщил капитан судна? Кто помог животным спастись? Как он помог?

Кто догадался о теме урока? (Число 10.)

ФО Словесное оценивание «Молодцы!

"Козленок,

который

умел считать

до 10"

http://mults.in

fo/mults/?id=

140#cook

Осмысление

3 мин

3 мин

4 мин

3. (К) Моделирование. Диалоговое обучение. Вопросы высокого

порядка. Развитие коммуникативных навыков (слушание, говорение).

Развитие критического мышления. Дифференциация.

- Назовите самое большое однозначное число. - Какое число следует за

числом 9? Выложите на столе 9 палочек.

- Как можно получить число 10? (прибавить 1 к 9) Добавьте к 9 палоч-

кам еще одну палочку. Сколько палочек у вас получилось? Посчитайте.

– Что обозначает число 10? – Где в жизни вы встречаетесь с числом 10?

(Вес, цена, пальцы, возраст, номер дома, номер автобуса, час) - Чем оно

отличается от других чисел? (10 – двузначное число, при записи

используется 2 знака.). Полиязычие

- Как слово «десять» переводится на казахский язык? – он - А кто может

назвать по-английски? Ten. -Как можно по другому назвать число 10? (1

десяток). –Как можно превратить наши 10 отдельных палочек в 1

десяток? (связать их) ФО оценивание учителем. Все вы поработали

хорошо. Молодцы. Все получают лепесток.

4. (И) Моделирование. Диалоговое обучение. Развитие коммуникатив-

ных навыков (слушание, говорение, письмо). Развитие мыслительных

навыков. Работа в тетради.

Напиши числа на числовом луче. Обведи число 10.

- Определите место числа 10 в натуральном ряду чисел.

- Число 10 стоит после какой цифры? Перед каким числом?

- Между какими числами? (межу 9 и 11) - Посчитайте от 1 до 10 в

прямом и обратном порядке. - Какие числа расположены слева от числа

10? А справа – какие будут располагаться? Сравните число 10 с

числами, стоящих слева от него. Справа от него. Приведите примеры

сравнения. - Какой вывод мы можем сделать? Число 10, больше каких

чисел? А меньше? -Можем ли мы сказать, что число 10 самое маленькое

двузначное число? Почему?

ФО взаимооценивание.

5. (И) Руководимое письмо. Создание проблемной ситуации. Развитие

коммуникативных навыков (слушание, говорение, письмо). Работа в

тетради.

- Как из двух палочек сделать число 10? (Х) - Где вы видели такое обоз-

начение цифры 10? - Кто знает, как называются цифры, изображенные с

помощью палочек? (римские) А какие цифры нам нужны, чтобы запи-

сать это число так, как это чаще всего делаем мы? (1 и 0) - Сколько

цифр требуется для записи числа 10? - Как будет называться число 10,

если для его записи требуется два значка – цифры? (Двузначное).

Сколько клеточек мы используем для написания однозначного числа?

Почему? - А сколько клеточек мы будем использовать для написания

двузначного числа? Почему? Показ письма числа 10 по слайду. Пишем в

первой клеточке цифру 1, во второй цифру 0.

-ФО самооценивание. Самое красивое число подчеркните.

6. (Г) Моделирование. Исследование. Развитие коммуникативных

навыков (чтение, говорение, письмо). Развитие критического мышления.

Дифференциация.

Задание для 1 группы. Игра «Дополни».

1) Посчитайте фрукты. Запишите в кружочек число. Сколько фруктов

Счетные

палочки

Рабочая

тетрадь № 1

Рабочий лист

31

Рабочая

тетрадь № 1

Рабочий лист

32

Счетные

палочки

222

7 мин

2 мин

5 мин

каждого вида нужно добавить, чтобы их стало 10? Запишите в кружочек

число. Составьте и запишите равенства.

Критерии Дескриптор

считают количество фруктов считает количество фруктов.

записывают соответствующее

число в кружочек.

записывает соответствующее

число в кружочек.

добавляют количество фруктов

до нужного количества.

добавляет количество фруктов до

нужного количества.

записывают соответствующее

число в кружочек.

записывает соответствующее

число в кружочек.

составляют и записывает

равенства.

составляет и записывает

равенства.

ФО Каждый участник группы получает лепесток, если задание

выполнено в соответствие с критериями.

Задание для 2 группы. Используя числа 4, 6, 10 составьте и запишите

два примера на сложение и два примера на вычитание.

Критерии Дескрипторы

составляют суммы, используя

данные числа.

составляет суммы, используя

данные числа.

записывают выражение,

используя переместительное

свойство сложения.

записывает выражение, используя

переместительное свойство

сложения.

составляют выражение,

обратное выражению суммы.

составляет выражение, обратное

выражению суммы.

записывают второе выражение

разности.

записывает второе выражение

разности.

ФО Каждый участник группы получает лепесток, если задание

выполнено в соответствие с критериями.

Задание для 3 группы. Наблюдение. Запишите в первый ряд числа от 1

до 9 в порядке возрастания, во второй ряд – числа в порядке убывания.

Сложите числа первого ряда и второго ряда. Что вы заметили?

1 2 3 4 5 6 7 8 9

9 8 7 6 5 4 3 2 1

Проведем наблюдение. - Как вы думаете, сколько выражений вы

должны запомнить? Почему?

Критерии Дескрипторы

записывают числа в порядке

возрастания

записывает числа в порядке

возрастания

записывают числа в порядке

убывания

записывает числа в порядке

убывания

складывают числа складывает числа

проводят наблюдение,

аргументируют ответ

проводит наблюдение,

аргументирует ответ

ФО Каждый участник группы получает лепесток, если задание

выполнено в соответствие с критериями.

7. Физкульминутка.

8. (П) (И) Свобода выбора. Развитие критического мышления.

Дифференциация.

1) Выберите из набора карточек предметы, которые встречаются в

жизни со словом «десяток».

3) Образование чисел второго десятка

4) (И)Составить последовательность чисел до 10. Развитие

мыслительных навыков (знание, понимание)

Задание: восстановить последовательность чисел.

ФО за выполненное задание – лепесток.

Слайд

Учебник стр

35

Карточка

Карточка

Конверт с

цифрами и

математичес

кими

знаками

Карточки:

«круглые

десятки»

«единицы»

Сборник по

223

ФО

Конец урока

3 мин

Рефлексия «Веселая полянка».

- С каким числом мы сегодня познакомились.

В течение урока за активное участие на уроке вы получали лепестки.

Возьмите кружочек желтого цвета – это будет сердцевина наших

цветочков. Приклейте свои лепесточки к сердцевине. Какие красивые

цветочки у нас получились.

- Посчитайте, сколько у вас лепесточков? - Если в вашем цветочке 7 и

больше лепесточков – бабочка. У кого от 5, 6 лепесточков – вам

земляничка. У кого меньше 5 лепестков – вам грибочек. Ребята, что

может расти на лесной полянке?

На доске – поляна из цветов, над каждым цветком – этап урока.

Давайте украсим нашу полянку. Прикрепите бабочку, земляничку или

грибочек на тот цветок, какой вид деятельности ему понра-вился

больше всего. А цветочек, который у вас сегодня получился возьмите

себе в подарок за хорошую работу на уроке, за активное участие.

Спасибо за урок.

УЧИМСЯ БЫТЬ ДРУЖНЫМИ

Шульга Ю.В.

Воспитатель ДО № 4 «Көктем» г.Актобе

Програмное содержание:

Образовательные задачи: Обобщить и

расширить знания детей о таких понятиях, как

«дружба», «дружелюбие».

Активизировать словарь по данной теме, доби-

ваться усвоения детьми умений оценивать чувст-

ва и поступки сверстников в ситуациях и произ-

ведениях, мотивировать, объяснять свои сужде-

ния. Совершенствовать навыки речевого

общения. Продолжать учить детей понимать и

объяснять смысл пословиц, правил.

Развивающие задачи: развивать социальные

чувства (эмоции); сочувствие, сопереживание к

окружающим, осознанные доброжелательные

отношения, мыслительную активность, культуру

речи: ясно и грамотно излагать свои мысли.

Воспитательные задачи: воспитывать культуру

общения, дружеские взаимоотношения, желание

поддерживать друзей, заботиться о них.

Материалы к занятию: ребус «Дружба», дерево

«Дружбы», « волшебный цветок», атрибуты для

инсценировки, картинки – ситуации, листочки

для «дерева Дружбы», куб « Давай мириться».

Предварительная работа: проведение этических

бесед о хорошем и плохом поведении, проведе-

ние занятий «Развитие культуры общения»;

чтение рассказов и сказок на нравственно-

этические темы, обсуждение ситуаций и

пословиц, изготовление куба « Давай мириться»

Ход занятия

Дети входят в группу, здороваются с гостями.

Гости к нам пришли сегодня.

К ним сейчас вы повернитесь,

Улыбнитесь, подружитесь.

Круг радости « Доброе утро»

Станем рядышком по кругу

Скажем: « Здравствуйте», друг другу

Нам здороваться не лень,

Всем: « Привет!» и « Добрый день!»

Если каждый улыбнется

Утро доброе начнется. « Доброе утро!».

- Посмотрите, какое сегодня доброе утро. Вы

улыбнулись гостям, друг другу, а улыбка – это

символ добра, начало дружбы. Ведь недаром

поётся в известной детской песенке:

«С голубого ручейка, начинается река,

Ну, а дружба начинается с улыбки!» Воспитатель предлагает детям сесть на

стульчики.

Воспитатель: Дети посмотрите на доске у нас

ребус, в нем зашифровано слово, нам надо его

отгадать.

Дети отгадывают ребус « ДРУЖБА».

Воспитатель: Ребята, сегодня я предлагаю

поговорить о друзьях и дружбе.

«Что такое дружба?» — Спросила я у птицы.

Это когда коршун летает вместе с синицей.

Спросила я у зверя — «Что такое дружба?»

Это когда зайцу лисицы бояться не нужно.

А после спросила я у мальчика - «Дружба, что

такое?»

Это что-то огромное, радостное, большое.

Это когда ребята все сразу, все вместе играют.

Это когда мальчишки девчонок не задирают.

Дружить должны все на свете: и звери, и птицы,

и дети

224

Дружба – это одно лучших человеческих ка-

честв. Поэтому каждый из нас не только должен

ценить истинных друзей, но и сам должен быть

хорошим другом. Я вам предлагаю послушать

притчу о дружбе.

Притча о дружбе

Как-то два друга, много дней шли в пустыне.

Однажды они поспорили, и один из них сгоряча

ударил другого. Его друг, почувствовал боль, но

ничего не сказал.

Молча, он написал на песке: «Сегодня мой

самый лучший друг дал мне пощёчину».

Друзья продолжали идти, и через много дней

нашли оазис с озером, в котором они решили ис-

купаться. Тот, который получил пощёчину, едва

не утонул и его друг спас.

Когда он пришёл в себя, то высек на камне: «Се-

годня мой самый лучший друг спас мне жизнь».

Первый спросил его:

– Когда я тебя обидел, ты написал на песке, а

теперь ты пишешь на камне. Почему?

И друг ответил:

– Когда кто-либо нас обижает, мы должны напи-

сать это на песке, чтобы ветры могли стереть это.

Но когда кто-либо делает что-либо хорошее, мы

должны высечь это на камне, чтобы никакой

ветер не смог бы стереть это.

Научись писать обиды на песке и высекать

радости на камне.

– О чем эта притча, чему она учит нас?

– Действительно, ребята, нужно уметь прощать

обиды, помня все хорошее, что сделал для вас

ваш друг.

Воспитатель: Ребята, скажите, а с чего еще

начинается дружба?

Дети: С улыбки, со знакомства, с ласкового

слова, с общих интересов.

Воспитатель: А кого можно назвать другом?

Дети: ответы детей.

Воспитатель: Как вы думаете, какого цвета

дружба?

Какого запаха?

С чем можно сравнить крепкую дружбу?

Дети: с камнем, с железом, замком, канатом,

солнышком, песней.

Воспитатель: А с кем можно дружить?

Дети: С тем, кто нравится тебе. С тем, кто

делится с тобой. С тем, кто не обижает тебя.

Воспитатель: Произносишь слово «дружба» и

сразу вспоминаешь своего друга, подругу, то

есть тех, с которыми тебе интересно общаться,

играть, читать новую книгу или секретничать.

Дружить можно со всеми и с кем-то одним. Но

друзья – это не только ваши сверстники. Друг –

воспитатель, который поможет тебе заглянуть в

тайны знаний. Друг – это мама, которая

обязательно поможет тебе в трудную минуту.

Воспитатель: Как вы думаете, можно ли прожить

без друзей?

Дети: Без друзей скучно, не интересно. Не с кем

поговорить и поиграть.

Воспитатель: Друзья познаются в счастье или в

беде?

Дети: В беде друзья всегда помогут.

Воспитатель: Приятно ли вам, когда друзья

разделяют с вами радость? А неприятности? Что

друзья могут делать вместе?

Дети: Играть, работать, учиться, отдыхать,

смеяться, шутить, разговаривать, помолчать,

сходить в кино, посмотреть мультики, поесть

мороженое.

Воспитатель: – Как вы думаете, дружить можно

только с людьми?

- Дружите ли вы с животными, природой,

книгами?

Игра «Семья слов».

Воспитатель: Что за слово хранит это дерево?

(ребёнок читает). У слова «дружба» есть слова -

родственники. Давайте назовём слова похожие

на него.

Дети: Друг, дружочек, дружить, дружные,

друзья, подружиться.

Игра «Волшебный цветок» - комплименты.

Детям предлагается «Волшебный цветок», кото-

рый поможет выразить свои чувства, передавать

цветок любому ребенку и делать комплимент.

Воспитатель: Какое у вас сейчас настроение?

Оно изменилось? В какую сторону и почему?

Дети: Настроение стало радостным, веселым,

потому что было приятно слушать добрые слова.

Воспитатель: А самим было приятно говорить

такие слова своим друзьям?

Дети: Да и самим приятно было говорить добрые

слова друзьям.

Воспитатель: Совсем скоро, вы ребята отправи-

тесь в школу получать знания. В классе будет

много незнакомых ребят и все вы такие разные

(со своими привычками и характерами – кто-то

будет стесняться, кто-то не будет знать, как

познакомиться, а кому-то сразу же захочется

поссориться).

- Я предлагаю вам потренироваться в решении

различных ситуаций, которые помогут вам

быстро освоиться в школе.

Ситуации: 1. Ты пришёл в класс, тебе нужно познакомиться

с детьми. Как это сделать?

(Расскажи о себе).

2. Ты вышел на школьный двор и увидел, что там

дерутся два одноклассника. Что делать, как

поступить?

Физминутка «Зеркало»

Воспитатель: ребята, но друзья иногда ссорятся,

вот как получилось у двух подружек предлагает

225

посмотреть инсценировку проблемной ситуации

А.Кузнецовой « Поссорились».

1 реб. Мы поссорились с подругой

И расселись по углам.

2 реб. Очень скучно друг без друга,

Помириться нужно нам.

1 реб. Я ее не обижала,

Только мишку подержала.

2 реб. Только с мишкой убежала

И сказала « Не отдам!».

Воспитатель: Ребята, как же могут помириться

девочки?

Автор предлагает свой путь примирения:

1 реб. Я пойду и помирюсь.

Дам ей мишку, извинюсь,

2 реб. Дам ей мячик, дам трамвай

И скажу: «Играть давай».

Воспитатель: - Про друзей пишут сказки, расска-

зы, сочиняют песни, придумывают пословицы,

стихи.

Дети читают пословицы, стихи.

1.Один за всех и все за одного.

2.Человек без друзей, что дерево без корней.

3.Лучше честный враг, чем коварный друг.

4. Друг познается в беде.

5.Дружба как стекло: разобьешь – не сложишь.

6.Человек без друзей, что сокол без крыльев.

7. Дерево держится корнями, а человек друзьями.

8. Старый друг, лучше новых двух.

9. Друга ищи, а нашёл, береги.

10. Не имей сто рублей, а имей сто друзей.

11. Дружба в делах – помощница.

12. Кто любит лгать, того нельзя в друзья брать.

Молодцы, ребята, очень хорошо знаете пословиц

о дружбе. А теперь нам дети расскажут стихи о

дружбе.

Дети читают стихи.

Воспитатель: Ребята, давайте с вами составим

правила дружбы, которыми вы можете пользо-

ваться в жизни. Я предлагаю вам изготовить

«Дерево Дружбы». Вам нужно будет прочитать

эти правила и повесить листочек на наше

дерево(дети с воспитателем читают правила ).

- Не оставляй друга в беде!

- Останови товарища, если он поступает плохо.

- Помогать другу.

- Быть честным.

- Уступать друг другу.

- Не ссориться по пустякам.

- Не бояться просить прощения.

- Не жадничать.

- Не ябедничай за спиной у товарища.

- Быть внимательным.

- Быть вежливым.

- Не обижать.

Воспитатель подводит итог занятия. Показывает

творческую работу детей – куб « Давай

мириться»( рассказ ребенка о работе куба).

Дети: Дружно за руки возьмемся и друг другу

улыбнемся.

Танец Дружбы.

Дети прощаются с гостями.

ОҚУШЫЛАРДЫ ҰБТ – ҒА ДАЙЫНДАУДАҒЫ ІС – ТӘЖІРИБЕМНЕН

(Авторлық бағдарлама)

Саймағанбетова С.Ә.

Шалқар қалалық № 1 мектеп-гимназиясы ағылшын тілі пәні мұғалімі

Бағдарламаның мақсаты – ағылшын тілінде грамматикалық материалдарды оқушыларға

түсіндірудің жеңіл жолдарын беру.

Бағдарламаның міндеттері – оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыту, оқушылардың пәнге

деген қызығушылығын арттыру, материалды жеңіл жолдармен түсіндіру.

Күтілетін нәтиже – оқушылардың білім сапасы артады, жазба жұмысы бойынша жоғарғы

нәтижелерге жете алады.

Бұл авторлық бағдарламада ағылшын тілі пәнінен ҰБТ-ға дайындаудың тиімді жолдары

жинақталған. Авторлық бағдарлама мұғалімнің көп жылғы тәжірибесіне негізделген.

Бағдарламаның жоспары

Р/с Тақырыбы Сағат саны

1 Present Simple 2

2 Present Continuous 2

3 Present Perfect 2

4 Present Perfect Continuous 2

5 Past Simple 2

226

6 Past Continuous 2

7 Past Perfect 2

8 Past Perfect Continuous 2

9 Future Simple 2

10 Future Continuous 2

11 Future Perfect 2

12 Future Perfect Continuous 2

13 Passive voices 6

14 Modal verbs 3

15 Revision Test 1

16 Барлығы 34

Төменде көрсетілген кестелер оқушының шақтармен жеке-жеке танысуына мүмкіндік беріп, сол

шақтағы сөйлемдерге түрлі сұрақтарды қоюдың жолдарын көрсетеді. Көрсетілген үстеулер оқушыға

сөйлемнің қай шақта тұрғанын көрсетсе, Present Continuous кестесінде тұрған етістіктер оқушының

қателеспей, дұрыс шақты пайдалануына көмектеседі.

I keep I don’t keep Do I keep?

She (he/it) keeps She (he/it) doesn’t keep Does she (he/it) keep?

We keep We don’t keep Do we keep?

You keep You don’t keep Do you keep?

They keep They don’t keep Do they keep?

The Present Simple

Осы шақтағы сөйлем, сұрақ түрлері Үстеулер

doesn’t егер етістік мына әріптерге

-s,-ss,-ch,-tch,-sh,-x

бітсе, етістіктерге

-es жалғауы жалғанады go-goes [gouz]

do-does [dʌz]

carry-carries

play-plays

Do V?жалпы сұрақ

Does

Who V-s/-es? бастауышқа сұрақ

What do does do? баяндауышқа

What do does V? арнаулы сұрақтар

Always, usually, often,

sometimes, seldom,

never, everyday, every

morning, every afternoon

Көмекші етістіктер:

do

does

The Present Continuous Tense

Сөйлем мен сұрақтар Үстеулер

Am

to be Is жіктеледі

Are

I am

You

We are

They V + ing

He

She is

It

am not

now

at this moment

at that moment

Мына етістіктер нақ осы

шақта қолданылады:

1. like

2. love

-

+

+ -

+

-

-

- -

He

She

It V-s/-es (plays, gets up, does)

I

You

They

We

V (play get up do)

227

is not (n’t) V + ing

are not

Who is V – ing? бастауыш

am

What is doing? баяндауыш

аre

Is

Am V ing? жалпы сұрақ

Are

What (не?)

Where(қайда?) am

When(қашан?) is V ing арнаулы сұрақтар

Whom (кімге? кімді?) arе

Whose (кімнің?)

3. want

4. understand

5. hear

6. see

7. notice

8. feel

9. remember

10. recognize

11. wish

12. know

13. forget

14. seem

15. believe

16. hate

The Present Perfect

Сөйлем мен сұрақ түрлері Үстеулер

I

You have

We тұрақты

They Ved/v3 өзгермейді

She

He has

It

haven’t

hasn’t

Has

Have

Who has V ed/V3? бастауыш

have

What done? баяндауыш

has

have

(Wh) V ed/V3? арнаулы

has

already

just

yet

never

ever

lately

recently

this morning

this evening

this week

this month

this year

today

The Present Perfect Continuous

Сөйлем мен сұрақ түрлері Үстеулер

I

You have тұрақты

We өзгермейді

They been V ing

He

She has

It

haven’t

hasn’t

since 1980

since the

time you

came back

all day

all my life

for 10 years

for a long

Have been V ing? жалпы

Has

Who has been V ing? бастауыш

have

What been doing?

has

have

(Wh) been V ing?

has

time

for years

during

the 20th

century

recently

-

-

-

+

- -

-

-

-

+

-

-

-

V ed/V3? жалпы

V ed/V3

- - been V ing

228

The Past Simple

Сөйлем мен сұрақ түрлері Үстеулер

дұрыс етістіктерге –ed жалғанады

V ed/V2 play + ed

бұрыс етістіктердің 2 түрін қолданамыз

didn’t V go - went

do – did

Who Ved/V2 бастауыш

Did V? жалпы

What did do? баяндауыш

(Wh) did V? арнаулы

Yesterday

Year

last Week

Monday

Night

a week

a month ago

a year

the day before yesterday

the other day in 1990

Көмекші етістігі did

The Past Continuous

Cөйлем мен сұрақ түрлері үстеулер

I

He was

She

It Ving

We

They were

You

wasn’t

weren’t

was

were

Who was Ving? бастауыш

was

What doing? баяндауыш

were

was

(Wh) Ving арнаулы

were

was was

While Ving Ving

Were were

was

When V2/Ved Ving

were

at ___ o’clock

yesterday

The Past Perfect Tense

Сөйлем және сұрақ түрлері Үстеулер

had V3/Ved(1)

hadn’t V3/Ved

Had V3/Ved? жалпы

Who had V3/Ved? бастауыш

What had done? баяндауыш

had V3/Ved / when V2/Ved (2)

had V3/Ved / before V2/Ved (3)

After had V3/Ved / V2/Ved (4)

by 3 o’clock

by Sunday

by that time

by the end

of the year

by the second of May

+

-

-

-

-

-

+

- -

-

-

-

- -

- -

-

Ving? жалпы

Ving

- +

- +

-

-

-

- -

- -

-

229

Әдебиеттер

1. Т.В.Рогова. Методика обучение английского языка

2. А.Б.Бонк. Учебник английского языка

3. Е.И.Пассов. Урок иностранного языка в средней школе

4. С.Т.Минасова. Английский урок

5. М.М.Жанпейісова. Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде

6. Иностранные языки в школе, Мектептегі шет тілі 1.2013

7. Ж.С.Хайдаров. П.И.Пидкасисный. Технология игры в обучение и развитии

8. Л.М.Дридман. Формирование познавательных интересов у школьников

9. М.М.Жанпейісова. Технология модульного обучение

10. М.В.Кларин. Иннавационные модели обучение в зарубежных педагогических поисках

11. Ectaco, I nc. New York, USA, Learn English Fast and Easy

12. В.Левенталь. Говорим по американски

13. В.Л.Каушанская. Грамматика английского языка

14. Э.П.Шублен. Грамматика английского языка

15. Старков. Диксон. Английский язык

Жалғасы келесі санында...

230

БИБЛИОГРАФИЧЕСКИЙ ДАЙДЖЕСТ

БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ДАЙДЖЕСТ

BIBLIOGRAPHIC DIGEST

Шынтасова Г.Е.

Библиотекарь

ФАО «НЦПК «Өрлеу» ИПК

по Актюбинской области

SMART – ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ

«Нам нужна современная система образования, соответствующая потребностям экономической

и общественной модернизации»

Назарбаев Н.А. Президент РК

В условиях внедрения электронного обучения и перехода к SMART- обучению в организациях

образования Республики Казахстан, системный подход в формировании функциональной

грамотности и новые технологии значительно меняют роль учителя, вызывают необходимость в

создании новых педагогических приемов и новых подходов к системе повышения квалификации

учителей. Данный дайджест адресован специалистам, работникам образования всех уровней,

преподавателям, слушателям институтов повышения квалификации.

Библиографиялық дайджесте заманауи білім берудің жаңа әдіс – тәсілдерін қарастыра

отырып, оқыту мен тәрбиелеудің жаңаша бағыттағы түрлерімен, SMART –технология бойынша

білім жетілдіру жұмысын жүргізу жолдарының ғылыми – әдістемелік сипаты қарастырылады.

Бұл дайджест білім беру қызметкерлеріне, мұғалімдерге, магистранттарға арналған.

With the introduction of e-learning and the transition to SMART-education in the educational

organizations of the Republic of Kazakhstan, a systematic approach to the formation of functional literacy

and new technologies significantly change the role of the teacher, necessitating the creation of new

pedagogical techniques and new approaches to the system of teacher development. This digest is addressed

to specialists, educators of all levels, teachers, students of advanced training institutes

«Білім берудің жаңа парадигмасы: Smart-мұғалімнен Smart-мектепке» та-

қырыбындағы облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары.

Материалы областной научно-практической конференции «Новые пара-

дигмы образования: от Smart-учителя к Smart–школе».–Ақтөбе, 2017-410бет.

Облыстық конференция материалдары оқу-тәрбие үдерісінде тәжірибелік-

эксперименттік жұмысты ұйымдастыру, жүргізу және қорытындылау

мәселесінің негізгі бағыттарын мазмұндайды.

Ұсынылған конференция материалдарының жинағы білім беру үдерісінде

SMART технологиясын қолданып жұмыс жасайтын шығармашыл педагогтерге,

жас және тәжірибелі мамандарға арналады.

«Педагогтің бәсекеге қабілетті тұлғасын дамытуда инновациялық және

ақпаратты білім беруді жобалау»: респ. ғыл.-практ. конф. жинағы = Сборник

Респ. науч.-практич.конференции «Моделирование инновационной и

информационно-образовательной среды как фактора развития

конкурентноспособной личности педагога». – Актобе, 2017. - 431 бет.

Жинақта «Мәңгілік ел» идеясын жүзеге асыру аясында педагогтің бәсекеге

қабілетті тұлғасын дамытуда инновациялық және ақпараттық білім беруді

жобалауға ерекше назар аудара отырып, инновациялық және ақпараттық білім

беруді жобалау аясында педагогикалық қызметкерлердің кәсіби құзыреттілігін

дамыту міндеттерін шешуде біліктілікті үздіксіз арттырудың инновациялық

стратегиясының мүмкіндіктерін пайымдауға арналған конференция

материалдары енген.

Жинақ білім беру қызметкерлеріне арналған.

231

Робототехника: табысты болашақ жолында: облыстық ғылыми-

тәжірибелік конференциясы. – Ақтөбе: «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық

орталығы» АҚ филиалы, 2018. – 204 б.

Жинақта «Робототехника: табысты болашақ жолында» тақырыбындағы

облыстық ғылыми-тәжірибелік конференциясына арналған материалдар

енгізілген. Білім беру үдерісіндегі робототехниканың жүзеге асырылуы мен

дамуының өзекті мәселелері қарастырылады. Жинақ білім беру

қызметкерлеріне, мұғалімдерге, магистранттарға арналған.

Воронкова О.Б. Информационные технологии в образовании:

интерактивные методы / О.Б. Воронкова. – Ростов н/Д : Феникс, 2010. – 314 с.

– (Сердце отдаю детям).

Пособие посвящено организации учебного процесса с использованием

современных педагогических и информационных технологий. Вниманию

коллег и обучающихся предложены ориентированные на современные

методики преподавания презентации и планы уроков, кроссворды, задачи,

другой дидактический материал, созданный средствами Word, Excel, Power

Point, Smart Notebook.

Захарова И.Г. Информационные технологии в образовании: Учебное

пособие для студ. учреждений высш. проф. образования / И.Г.Захарова. - 7-е

изд. – М.: Издательский центр «Академия», 2011. – 192 с. – (Cер. Бакалавриат)

Раскрыты образовательные возможности информационных технологий,

психологические аспекты информатизации образовательной системы.

Рассмотрены создание электронных учебных курсов (ЭУК) и их реализация в

учебно-воспитательном процессе. Показана интеграция информационных

технологий обучения в отдельные учебные курсы, а также в образовательный

процесс в целом. Даны практические рекомендации по созданию авторских

электронных учебников и образовательных web-сайтов.

Петров П.К. Информационные технологии в физической культуре и

спорте. Учебное пособие для студ. учреждений высш. проф. образования / П.К.

Петров. - 3-е изд. – М.: Издательский центр «Академия», 2013. – 288 с.: ил. –

(Cер. Бакалавриат)

В учебнике рассматриваются информационные технологии, связанные с

обеспечением учебной, научно-методической и спортивно-оздоровительной

деятельности в физической культуре и спорте. Представлены технологии

обработки аудио и видеоматериалов, технологии создания мультимедийных

программно-педагогических средств по спортивно-педагогическим

дисциплинам.

Уважаемые педагоги!

Наличие широкого спектра знаний в области информационных технологий является главным

условием эффективного внедрения электронного обучения и планомерного перехода на Smart –

обучение. Предлагаем Вашему вниманию статьи, раскрывающие актуальные вопросы использования

Smart-технологий в образовательном пространстве в целях развития современного образования в

Казахстане.

1. Цифрландыру – білім берудегі ғаламдық өзгерістердің кілті//12- жылдық білім беру, 2018. -

№3. –– 24-26 б.

2. Отарбаева Л.Л. Организация опытно – экспериментальной в целях внедрения smart-

образования в школах Актюбинской области//«Smart-технологии в системе повышения

квалификации: международный опыт и отечественная практика». Материалы республиканской

научно-практической конференции. I бөлім, 2016. – С.226-228.

3. SMART- технологии как средство повышения качества образования// Білім берудегі

менеджмент, 2017. - №4. – С.25-29.

232

Құрметті оқырмандар!

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Ақтөбе

облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының «Әдіскер

жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік журналын шығаруда (тіркеу №15636-Ж). Ол

педагогикалық озық ойлар, ғылыми-әдістемелік ізденістер мен мұғалімдерінің жетістіктерінің

мінбесі. Журнал беттерінде ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие істерінің өзекті мәселелері туралы

ғылыми-әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың заманалық теориясы және әдістемелік жетістіктері,

тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар жарияланбақ. Білім беру саласы қызметкерлері өздерін

толғандырып жүрген мәселелер, іс-тәжірибелері туралы материалдарды және жеке шығармалардың

туындыларын жіберуге болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс тілдерінде

шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық басылым түрінде

тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 11, мақала көлемі

1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер жіберуге де

болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу»

«Институт повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской области» выпускает

республиканский научно-методический журнал «Әдіскер жаршысы» (регистрационный №15636-Ж),

который стал трибуной передовой педагогической мысли, научно-методических поисков и достижений

учителей. В нем публикуются научные статьи, современные достижения теории и методики

преподавания, научно-методические сообщения об актуальных проблемах обучения, воспитания и

развития, практические рекомендации и разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций принимается

на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи должны быть оформлены в

строгом соответствии со следующими требованиями:

1. Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2. Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 11, текст статьи объемом не

менее 1-2 страниц.

3. В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4. Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном носителях.

Теруге 26.11.18ж. жіберілді. / Сдано в набор 26.11.18г.

Баспаға 07.12.18ж. қол қойылды. / Подписано в печать 07.12.18г.

Журналды шығару мерзімі .20.12.2018 ж. / Выход журнала 20.12.2018г.

Таралымы 84 дана. (электронды түрде)

Тираж 84 экз. (в электронном виде)