okyanus_akintilari

8/3/2019 okyanus_akintilari

1/11

www.cografya.tv adresinden indirilmitir.

OKYANUS AKINTILARI

A-Tropikler Arasndaki Aknt Sistemleri

Okyanuslarda tropikler arasnda bulunan akntlarn teekkl ve dorultularmuson ve alize rzgarlarna baldr.

Hint Okyanusunda Akntlar

Hint okyanusunda rzgarlarn aknt teekkl zerindeki rol bariz ekildegrlmektedir. Bu okyanusta akntlarn dorultular ve hzlar yaz ve kmusonlarna uygun olarak deiir.

K Mevsiminde Durum:

Bilindii gibi, kuzey yarmkrenin k mevsiminde Asyann gneyindenekvatora doru gneybat dorultusunda souk ve kuru bir rzgar (k musonu)esmektedir. Bu rzgar ekvatorun kuzeyinde batya doru hareket eden byk birakntnn teekklne sebebiyet vermitir. Buna Kuzey Ekvator Aknts denir.Bu aknt Bengal ve Arap krfezlerinin gneyinden geerek Somali kylarnaulamakta ve burada gneye ynelmektedir.

Yenge

Dnencesi

Ekvator

OlakDnencesi

Hint

Okyanusunda Ocak Ayndaki Akntlar

Ekvator un gneyinde 6. paralel dairesi ile Ekvator arasnda batdan douyadoru hareket eden birkark aknt vardr.Bu aknt kuzey Ekvator akntsnnAfrika ktasna arparak dnmesi ile teekkl etmitir. Akntnn bulunduu yerler

rzgarlarn hzn kaybederek ortadan kalkm olduu durgunluk sahasna(doldrum) tekabl etmektedir.Daha gneyde 15. paralel civarnda gneydou alizelerinin etkisi altnda batya

doru hareket eden gneyekvator aknts vardr. Bu aknt Madagaskar adasnaarparak biri gneye, dieri kuzeye giden iki kola ayrlmaktadr. Madagaskar
http://www.cografya.tv/http://www.cografya.tv/


2/11

adasnn kuzeyinden geerek Afrika kylarna ulaan aknt Delgado burnucivarnda tekrar ikiye ayrlr. Bunun gneye doru gideni Mozambik akntsdr.Bu aknt daha sonra Madagaskarn gneyini dolaan aknt ile birleerek, AntarktikOkyanusunun souk akntsna karmak zere Afrikann gneyine ynelir.

YengeDnencesi

Ekvator

OlakDnencesi

HintOkyanusundaTemmuz Ayndaki Akntlar

Yaz Mevsiminde Durum:

Kuzey yarmkrede yaz mevsiminde akntlarn durumu deimektedir. Bumevsimde muson rzgarlarnn dorultu deitirmesi akntlar zerinde hemenetkisini gsterir. Ekvatordan kuzeye doru esen yaz musonlar, kuzey Ekvatoraknts ile kar aknty ortadan kaldrmtr. Bu mevsimde Ekvator kuzeyinde

yalnz batdan douya doru hareket eden byk bir aknt mevcuttur. Bunamuson aknts denir. Bu aknt yaz esnasnda ortadan kalkm olan kuzeyEkvator akntsnn aksi dorultusunda hareket ettii iin Arap ve Bengalkrfezleri gneyinden getikten sonra Sumatra adas aklarnda gneye dnmekteve gney gney Ekvator akntsna karmaktadr.

Hint Okyanusunun gney ksmndaki akntlar yaz esnasnda da durumlarnmuhafaza ederler. Fakat kuzey Ekvator akntsnn bulunmamas sebebiyle,Somali kylar boyunca kuzeye doru giden bir aknt teekkl etmitir. Somalikylarndan uzaklaan sularn yerine derinden souk sular kmaktadr.

Hint Okyanusundaki akntlar scak akntlar kategorisine girer. Buradaki soukaknt Avustralya kylar boyunca olak dnencesine kadar sokulan batAvustralya akntsdr.


3/11

Atlantik Okyanusunda Akntlar:

Atlantik ve Pasifik okyanuslarnda tropikler aras aknt sistemlerinin

teekklnde alize rzgarlar balca faktr olarak grnmektedir. Her ikiokyanusta da Ekvatorun iki tarafnda doudan batya doru hareket eden akntlarile bunlarn arasnda aksi dorultuya ynelmi olan kar akntlar vardr.Mevsimlere gre baz deiiklikler olmakla beraber, akntlar btn sene esashatlaryla bu durumlarn muhafaza ederler. Her iki okyanusta da bunlara kuzeyEkvator aknts ve gney Ekvator aknts denilmektedir. Gney Ekvatorakntlarhemen hemen Ekvator zerinde bulunduklar halde kuzey Ekvatorakntlar 15. paralel civarndadr.

Atlantik Okyanusunda gney Ekvator aknts Ekvatorun hemen gneyinde 5.meridyen civarnda balamakta ve gittike genileyerek 2. kuzey, 20. gney

paralelleri arasnda batdan douya doru hareket etmektedir. AtlantikOkyanusunun kuvvetli bir aknts olan gney Ekvator aknts Brezilyanndousundaki geni kntya rastlayarak iki kola ayrlr. Brezilya ve Gyan kylar

boyunca kuzeybatya doru giden ve Karaib denizine giren kol daha kuvvetlidir.Karaib aknts denilen bu aknt ayn zamanda kuzey Ekvator aknts ile de

beslenmektedir. Brezilya kylar boyunca gneye doru ynelmi olan veBrezilya aknts denilen aknt 35. paralel dairesine kadar sokulduktan sonradouya dnerek Afrikaya ynelmekte ve Benguela souk aknts ilekarlamaktadr. Akntnn gney Amerika kylarn takiben daha gneye

sokulan bir ksm da souk kutup akntlarna karr.Kuzey Ekvator aknts Afrikann batsndaki Yeil Burun adalar civarndan

balar. Batya doru nemli bir su hareketi tekil eden akntnn bir ksm Rzgarst adalar ile Antillerin dier adalar arasndan geerek Karaib akntsna karr.Buradan Yutacan boaz yoluyla Meksika Krfezine giren sular Florida boazzerinden Atlantik Okyanusuna boalarak kuzey Ekvator akntsnn Bahamaadalar kuzeyinden gelen koluna karrlar. leride grlecei gibi FloridaYarmadas dousundan itibaren bir mddet Kuzey Amerika kylarn takip edenve sonra kuzey douya ynelerek ktadan ayrlan bu kuvvetli akntya Gulf

Stream denilmektedir. Bu akntnn bir ksm Kanarya Adalar istikametineynelerek kuzey bat Afrika kylar aklarndaki souk Kanarya aknts ilekarlar. Kanarya aknts Afrika kylar boyunca derinlik sularnn yzeyekmas neticesinde teekkl etmitir. Kta yaknnda alize rzgarlarnn sebebiyetverdii hareketlerle uzaklaan yzey sularnn yerine derinlikten kan sular bukesimde souk bir akntnn teekklne imkan vermitir.

Atlantik Okyanusunda kuzey ve gney Ekvator akntlar arasnda bulunan karaknt Pasifikteki kadar bariz deildir. Yeil Burun adalarnn gneyinde douyadoru giden ve Gine krfezine sokulan bu akntya Gine aknts denilmektedir.


4/11

Atlantik Okyanusundaki Akntlar

Pasifik Okyanusunda Akntlar

Pasifik Okyanusundaki kuzey Ekvator aknts 9. ve25. kuzey paralel daireleriarasnda bulunmaktadr. Pasifik Okyanusunun dousunda Meksika gneyinden

balayan ve gittike kuvvetlenerek batya doru hareket eden aknt FilipinAdalarna rastlayarak biri gneye, dieri kuzeydouya giden iki kola ayrlr.

Kuzeydouya ynelmi aknt daha kuvvetlidir ve Kuro-io akntsn tekil etmekzere Japonyann gneyine doru ynelir. Gneye giden aknt ise Filipin adalarnngneyinden douya dnerek Ekvator kar akntsna karr. Pasifik Okyanusununkar aknts Filipin adalarnn gneydousundan Panama ve Kolombiya kylarnakadar geni bir erit tekil etmektedir.


5/11

Gney Ekvator aknts Peru kylar aklarndan balamakta, batya dorugittike kuvvetlenerek genilii ve scakl artrmaktadr. Bat taraftaakntnn etkisi altnda kalan kesim 5. kuzey ve 25. gney paralelleri arasnda

bulunan geni bir sahaya tekabl eder. Akntnn bir ksm Samoa adalarcivarnda yn deitirerek Fiji ev Yeni Kaledonya adalarnn gneyini takiben

Avustralya kylarna geer. Buna Dou Avustralya aknts denilmektedir.Bu aknt Avustralyann gneydousunda douya dnerek, bir taraftan YeniZelanda ile kta arasnda kk bir devri sistem meydana getirir, bir taraftanda Yeni Zelanda dousunda Amerika kylarna doru ilerleyerek soukakntlara karr. Gerekten, bat rzgarlarnn ili kylarna kadarsrkledii aknt, burada kuzeye doru hareket eden Peru akntsnakarmaktadr. ili, Peru ve Ekvator kylarn takiben kuzeye giden Peruaknts diverjans hareketlerinin mevcudiyeti ve souk gney sularnnkarmas dolaysyla souk bir akntdr.

Pasifik Okyanusundaki Akntlar

KIYILADA OLUAN DALGA AKINTILARI

Kylarda krlan dalgalar ky boyunca ilerleyen akntlarn teekklne sebebiyetvermektedir. Kyya verev olarak gelen ve krlan dalgalar plaj zerinde krlmannneticesi olan bir ilerleme yapmakta ve geriye dnerek plajn eimi boyunca hareketetmekte, denize karmaktadr. Bu tarzdaki krlma ve geri ekilmeler plaj boyunca

bir aknt meydana getirir. Dalgalar kyya ne kadar verev gelirse ve plaj ne kadareimli olursa akntlar da o kadar sratli olmaktadr. Akntnn hareket dorultusu dadalgalarn kyya yaklama ve krlma durumuna baldr. Mesela kyya kuzeydou


6/11

dorultusundan verev olarak gelen dalgalar batya doru hareket eden akntlarnteekklne sebebiyet verir.

Dalgalar kyya kar geldikleri takdirde dip taraftan aa doru su hareketleriolmaktadr. Daha ziyade byk dalgalarn grld zamanlarda plajlara cephedenyaklaarak krlan dalgalar geriye doru su hareketleri meydana getirmekte ve plaj

materyalinin bir ksmn da aklara srkleyerek plaj zayflamalarna sebebiyetvermektedir. (Bu konuyla ilgili haritalar OKYANUS AKINTILRI n anlatrkengsterildi.)

Not: Mavi oklar souk krmz oklar scak su akntlarn gsterir.

OKYANUSLARIN YZEYNDE SICAKLIK DAILII

Yzeydeki scaklk ekseriya st ksmndan tahta bir kova ile su alp, bunun

scakln adi termometre yardmyla tespit etmek suretiyle bulunmaktadr. Fakatbunun yannda zel termometreler ve kaydedici termometreler den de geni ldefaydalanr.

Genel olarak denizlerin yzeyinde scaklk ekvatordan kutuplara gidildike azalr.Bu zellik Dnyann yuvarlakl, dnya ekseninin eik duruu vb. gibi platenersebeplerden ileri gelmitir.

Krummelin tespit ettiine gre, Ekvator ile kutuplar arasnda deniz suyununortalama scaklk deerleri yledir: ENLEM KUZEY YARIMKRE GNEY YARIMKRE

90 -1,7 -1,780 -1,7 -1,770 0,7 1,360 4,8 050 7,9 6,440 14,1 13,330 21,3 19,520 25,4 24

10 27,2 25,80 27,1 27,1

Bu cetvelde Ekvatordan kutuplara doru scaklk azal aka belli olmakta, aynzamanda gney yarkrede scakln daha dk olduu da grlmektedir. Bu durumgneydeki denizlerin kutup blgesine geni lde ak olmalarndan ileri gelmitir.

Atlantik Okyanusunda Scaklk Dal

Atlantik Okyanusunda Ekvatordan kutuplara doru scaklk azalmas, kutalamaizotermler bunu ak ekilde gstermektedir.


7/11

Atlantik Okyanusunda Ortalama Yllk zotermler

Kuzey yarmkrede 45. paralel dairesinin tesinde izotermlerin gidii, okyanusundou ksmnn batya nazaran daha scak olduunu gsterir. Gerekten, izotermlerEkvatorun hemen kuzeyinde gneydou kuzeybat dorultusunda iken 45.

paralelden tede izotermlerin gidii olduka muntazamdr ve bu durumlar ilekuzeydekinden epeyce farkl bir scaklk daln gsterirler. Burada Arjantinkylar aklarndaki scaklk dkl dikkati ekmektedir.

Atlantik Okyanusunda bu tarzda scaklk dalnda, deniz akntlar ile diptenyzeye kan sular balca etkiyi yapmaktadr. Afrika kylarnda FastanMorentanyaya kadar ve Angolada Kapa kadar olan kesimlerde denizin yzeyindescaklk ayn paralel dairesi arasnda bulunan bat taraftaki sulara nazara dktr.Bunun sebebi bu kylarda souk yerlerin sularn getiren akntlar da buradascakln dmesine yardm etmektedir.

Dier taraftan, 50. paralel kuzeyinde Bat Avrupa aklarnda deniz scaklnn70. paralele kadar 5* nin altna dmemesi, hareket yeri Ekvator olan Gulf-Stream

scak su akntsndan ileri gelmektedir. Buna karlk Labrador kylar boyuncagneye doru ilerleyen ve Kuzey Kutup blgesinin souk sularn New Yorkaklarna kadar getiren souk aknt, scakln douya nazaran daha dk olmasnasebebiyet vermitir. Newfoundland aklarnda bu durum ok bariz olarak grlr.Burada 50. paralel zerinde denizin yllk ortalama scakl 3* dir. Halbukingilterenin hemen gneyinde, ayn paralel zerinde scaklk 12* dir.

Kuzey Amerika kylarnda kara tarafndan gelen rzgarlarn etkisi ile aasrklenen sularn yerine dipten souk duvara girildii zaman denizin scakl 10derece kadar azalmaktadr.

Btn b zellikler yln her mevsiminde grlr. Fakat yaz esnasnda denizler kanazaran daha scaktrlar. Mesela Austos aynda 15* izoterm erisi rlandakylarndan gemektedir. ubat aynda ise Fas kylarndadr.


8/11

Atlantik Okyanusunun gney yarmkrede kalan ksmnda yllk scaklkdeimeleri daha azdr. Bilhassa 40. paralel dairesinin gneyinde Austos ve ubataylar arasndaki scaklk farklar iyice azalmtr.

Ekvatorun iki tarafnda 5. paralel daireleri arasnda kalan kesimlerde denizinscakl btn yl boyunca 27* civarndadr. Yalnz ky yaknlarnda yaz ile k

arasnda 3*kadar bir scaklk fark grlr.Atlantik Okyanusunda Termik Anomali Sahalar

Okyanuslarn yzeyinde scaklk dal zerinde akntlarn ve dip sularnnetkilerini daha ak olarak grmek iin yzeye ait anomali deerlerine bakmamzgerekmektedir.

Termik anomali bir paralel dairesinin ortalama scakln, o paralel zerindebulunan bir yerin ortalama scakl ile karlatrarak bulunmaktadr. Byle birkarlatrma o yerde corafi enlemin etkisini bertaraf etmek ve scaklk zerinde

etkisi olan dier faktr bariz olarak belirtmek iin yaplmaktadr. Paralel dairesininortalama scakl ile paralel zerindeki bir yerin ortalama scakl eit olduutakdirde anomali mevcut deildir. Yani kozmik faktrlerin etkisi hakimdir. Fakatgerek ortalama scaklk paralel dairesinin ortalamasndan fazla ise pozitif biranomali mevcuttur. Yani burada, bulunan paralelin gerektirdiinden daha yksek birscaklk vardr. Buna karlk gerek ortalama paralel dairesinin ortalamascaklndan dk ise negatif anomali vardr. Bu takdirde, bulunan paralelingetirdii scaklktan daha dk bir scaklk mevcuttur.

Genellikle pozitif anomali sahalar batda 35. paralel kuzeyinde, dou da ise 43.paralel gneyinde bulunmaktadr. En nemli anomalilere Kuzey Amerikada NewFundland aklarnda, Afrikann Moritanya ve Altn Sahili aklarnda rastlanr. Buyksek anomaliler Labrador ve Kanarya souk akntlarnn en fazla etkiledii yerleretekabl eder.

Pozitif anomali sahalar batda 35. paralel gneyinde okyanusun bat yarsn,douda 43. paralel kuzeyinde okyanusun dou yarsn kaplamaktadr. Scakakntlarla ilgilidir.

Gney yarkrede okyanusun dou yars Benguela souk aknt etkisiyle negatifanomali sahasdr. Okyanusun bat yars Brezilya scak aknts etkisiyle pozitifanomali sahasdr. Yalnz Arjantin-Uruguay-Brezilya aklarnda souk Falkland

akntsnn etkisi altnda bir negatif anomali sahas teekkl etmitir. Kuzeyde olduugibi gneyde de negatif anomaliler daha kuvvetlidir. Namib aklarnda 9 gibinemli bir negatif anomali vardr.

Pasifik Okyanusunda Scaklk Dal

Yzeyde scaklk dal bakmndan Pasifik Okyanusunun Ekvatorun ikitarafnda bulunan ksmlar arasnda Atlantik tekine benzeyen zellikler vardr. Fakat

bu okyanusun daha geni oluu ve kuzey kutup havzasna pek dar bir boaz ile bal

bulunuu, ayrca buradaki kenar denizlerin zel durumlar her iki okyanus arasndabaz farklarn belirmesine imkan hazrlamtr.

Genel olarak Pasifik Okyanusunun Ekvator kuzeyinde bulunan ksm gneyenazaran daha scaktr. Bunu termik Ekvatorun durumu da aka gstermek dedir.Gerekten, termik Ekvator okyanusun dou yarsnda btn sene kuzey yar krede


9/11

bulunur. Okyanusun 170. meridyen batsnda kalan dier yarsnda termik Ekvatoryalnz k mevsiminde Ekvatorun gneyindedir.

Dier taraftan yllk ortalama izotermler, okyanusun kuzey yar krede bulunanksmnda 45. paralel dairesi tesinde dou taraflarn batya nazaran daha scakolduunu gstermektedir. Bu durum Atlantik te olduu gibi, scak ve souk

akntlarla ilgilidir.

Pasifik Okyanusunda yllk ortalama izotermler

Pasifik Okyanusunun byk bir ksmnda yllk scaklk fark 5* Den azdr.Ekvatorun iki tarafnda 20. paralel dairelerine kadar olan geni bir saha dahilindeyzey sularndaki yllk scaklk fark 2* yi bile bulmamaktadr. Fakat kuzey ve battaraflarnda yllk scaklk farklar bunlardan daha fazladr.

Pasifik Okyanusunda yzey scakl k ve yaz esnasnda u tarzda bir dalgsterir:

ubat aynda kuzey yarkrede 15-45 paralelleri arasndaki kesimde scaklkdalnda byk bir dzen vardr. Kylar yaknndaki sapmalar dnda izotermerileri dou-bat dorultusunda uzanrlar. Fakat 45. paralel dairesinin kuzeyindedurum deiir. Bu ksmda okyanusun dou taraflar batsndan daha scaktr.Okyanusun dousunda Alaska krfezi gneyinde ubat ortalama scakl 3*olduuhalde, batda Kamatka aklarnda 1* dir.

Austos aynda kuzey yarmkrede okyanusun bat ksmnda 40. paralel dairesinekadar olan kesimde scaklk douya nazaran daha fazladr. Fakat 45. paralelkuzeyinde durum bunun aksi olur. Burada okyanusun dou ksm batdan dahascaktr. Bu ayda okyanusun kuzeyinde en dk scakl temsil eden 10*izotermiAleut adalar dizisini takip ederek uzanmakta ve Kamatka kylar boyunca gneyednerek 46. paralel dairesine kadar sokulmaktadr.

Gney yarmkrede okyanusun bat yars daha scaktr. Avustralya kylaraklarnda 31. paralel civarnda ubat aynda scaklk 25+ dir. Halbuki aynderecedeki scakla okyanusun dou tarafnda 5. ve 10. paraleller zerinde


10/11

rastlanmaktadr. Okyanusun dou ile bats arasndaki bu scaklk farklar Austosaynda da bariz olarak grlr.

Atlantik Okyanusunda olduu gibi Pasifik Okyanusunda da scaklk dalzerinde akntlarn ve dipten gelen souk sularn etkisi vardr. Okyanusun batsna,yani Asya, Adalar ve Avustralya kylarna doru ilerleyen bir scak aknt ile kuzey

ksmlar da Amerika kylarna ynelmi bir dier scak aknt mevcuttur. Bu sonucuokyanusun dou ksmnn yksek dereceli enlemlerde normalinden daha scakolmasna imkan vermitir. Fakat etkisi Gulf-Stream inki kadar kuvvetli deildir.Okyanusun kuzeyinde Bering boaz yoluyla Japonya ve Kore kylarna kadarsokulan souk aknt ise scaklk zerinde negatif etki yaparak sularn normalindendaha dk deerler gstermesine sebebiyet vermitir.Ayrca Kaliforniya ve Peruaklarnda souk aknlar ile dipten yzeye kan souk sular da mevzii olaraknemli scaklk dklkleri meydana getirmilerdir.

Pasifik Okyanusundaki Termik Anomali Sahalar

Peru kylar aklarnda 8* lik Kaliforniya aklarnda 6*lik negatif anomalisahalar vardr. Bunlarn mevcudiyeti souk sularn bulunuuna baldr. Kamatkakylarndaki 1*lik zayf bir negatif anomali sahas da souk akntlarla ilgilidir.Bunlara karlk, Alaska aklarnda 11* yi bulan pozitif anomali sahas ile gneyJaponya aklarnda 5* lik pozitif anomali sahas mevcuttur. Bunlarn teekkl scakakntlara bal bulunmaktadr.

Hint Okyanusunda Scaklk Dal

Hint Okyanusu bulunduu corafi mevkiin hazrlanm olduu imkanlarla scakbir okyanus zellii kazanmtr. Okyanusun byk bir ksmnda scaklk 27*denaa deildir.

Hint Okyanusunda yllk scaklk farklar nemsizdir. 60. paralel dorultusunda,Ekvatorun iki tarafnda olduka geni bir saha iinde yllk scaklk fark 2* denazdr. Bunun dnda kala ksmda da yllk fark 2* ila 6* arasnda deiir.

Hint Okyanusunun Ekvator kuzeyinde bulunan ksm daha scaktr. Burada genibir saha iinde scaklk 28* nin altna dmez. Ekvator gneyinde okyanusun dahageni oluu ve Antarktik Okyanusuna ak bulunuu scaklk artlarn deitirmitir.Bu ksmda scaklk Ekvatordan 30. paralele kadar yava bir biimde azalr ve 28*den 20* ye der. Fakat daha gneyde sratli bir souma kendini gsterir. 50. paralelcivarnda scaklk 3,5 derecededir.

Hint Okyanusunda termik Ekvatorun durumu da ayrca dikkate deer. ubataynda termik Ekvator Afrika kylarnda 10. gney paralel dairesine iyiceyaklamtr. Dou tarafta Sumatra Adas aklarnda termik Ekvator gerekEkvatora intibak ederse de, ada yaknnda termik Ekvatorun birdenbiregneydousu dorultusunu ald ve 10. paralel dairesinin gneyine geerek YeniGine adasnn gneyine kadar uzand grlmektedir. Austos aynda ise termikEkvator Malaka yarmadas civarnda 10. kuzey paraleline yaklam, batda Afrika

kylar arasnda Ekvatorun biraz gneyine gemitir.Hint Okyanusu souk akntlarn etkisinden uzak olduu iin devaml negatif

anomali sahalar yalnz gneyde Avustralya ile Gney Afrika arasndabulunmaktadr. Okyanusun bat tarafnda Somali ve Arabistan arasnda Maystan


11/11

Eylle kadar olan devre zarfnda negatif anomali sahalar teekkl eder. Bu devredeSomali kylarndan Hindistana doru esen muson rzgarlar sular douyasrkleyerek, derinlerden souk sularn yzeye kmasna sebebiyet vermektedir.Bunun neticesi olarak Somali kylarnda 5* lik bir negatif anomali sahas meydanagelmitir.

Hint Okyanusunda yllk ortalama izotermler

Documents

okyanus_akintilari