Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
116
ünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre, palyatif bakım, yaşamı teh-dit eden hastalığı olan ve bu hastalıklarla mücadele eden hasta vehasta yakınlarının yaşam kalitelerini yükseltmeyi hedefleyen bir
Palyatif Bakımda Etik Sorunlar:Bir Sistematik Derleme
ÖÖZZEETT AAmmaaçç:: Palyatif bakımda yaşanan etik sorunlara odaklanan mevcut literatürün gözden geçirilmesive çalışmalardan elde edilen verilerin sistematik biçimde incelenmesidir. GGeerreeçç vvee YYöönntteemmlleerr:: Çalışma-nın evrenini, 1 Ocak 2008-1 Temmuz 2018 tarihleri arasında “Google Scholar”, “Pubmed”, “Science Di-rect”, “Proquest”, “Cochrane”,” EBSCOhost”, “Ovid”, “Web of Science”, “Clinical Key”, “Google Akademik”ulusal ve uluslararası veri tabanları taranarak ulaşılan makaleler oluşturmuştur. İncelemede “etik sorunlar”,“etik ikilemler”, “etik çatışmalar”, “etik problemler”, “palyatif bakım”, “palyatif bakım ünitesi”, Türkçe ve İn-gilizce anahtar kelimeleriyle palyatif bakımda karşılaşılan etik sorunlara ilişkin verileri içeren, yayın diliTürkçe ve İngilizce olan, son 10 yılda yayımlanmış ve tam metnine ulaşılabilen makaleler seçilmiştir. BBuullgguullaarr::Bu makalelerden araştırma kriterlerini karşılayan toplam 31 çalışma incelemenin örneklemini oluşturmuş-tur. Taramalardan elde edilen sonuçlar doğrultusunda; kaynak eksikliği, ilaç yönetimi, iletişim, hasta-hastayakını-sağlık profesyoneli arasındaki ilişkiler, sedasyon yönetimi gibi çeşitli başlıklarda etik sorunlar yaşan-dığı görülmüştür. SSoonnuuçç:: Bu sistematik çalışma sonucunda; palyatif bakımda çeşitli boyutlarda etik sorunla-rın yaşandığı, bu etik sorunlardan en çok etik ikilemlerin meydana geldiği, etik ilke ve değer ihlallerininolduğu, etik ikilemlerin genellikle tedavi sürecine ilişkin olduğu, sıklıkla da kaynak eksikliği nedeni ile etikçatışmaların yaşandığı ve özerklik ilkesinin sıklıkla ihlal edildiği görülmüştür.
AAnnaahh ttaarr KKee llii mmee lleerr:: Palyatif bakım; etik sorunlar; sistematik derleme
AABBSS TTRRAACCTT OObbjjeeccttiivvee:: The purpose of this study was to review the present literature focusing on ethicalproblems in palliative care and to examine the data obtained from the studies systematically. MMaatteerriiaall aannddMMeetthhooddss:: The universe of the study consisted of articles published between 1 January 2008-1 July 2018,that were accessed by screening national and international databases that were “Google Scholar”,“Pubmed”, “Science Direct”, “Proquest”, “Cochrane”, “EBSCOhost”, “Ovid”, “Web of Science”, “ClinicalKey”. Articles that were reached by using the keywords “ethical issues”,“ethical dilemmas”, “ethical con-flicts”, ”ethical problems”, “ palliative care”, “palliative care unit” that included data related to the reportson newborns and medication errors in newborns, that were published in English and Turkish in the lastdecade and that could be found in the form of full text were included in the study. RReessuullttss:: A total of 31studies that met the research criteria from these articles constituted the sample of the study. Accordingto the results obtained from the scans; it has been seen that ethical problems are experienced in varioustopics such as lack of resources, drug management, communication, patient-patient relatives-health pro-fessionals and sedation management. CCoonncclluussiioonn:: As a result of this systematic review; in the palliativecare, it is seen that ethical problems are experienced in various dimensions, ethical issues are the most com-mon ethical dilemmas, there are ethical principles and values violations, ethical dilemmas are generallyrelated to the treatment process, there are often ethical conflicts due to lack of resources and the princi-ple of autonomy is frequently violated.
KKeeyywwoorrddss:: Palliative care; ethical issues; systematic review
Esra AKIN KORHANa,Merve KIRŞANb,Duygu YILDIRIMb,Servet KIRAYb,Meltem UYARc
aHemşirelik Bölümü,Hemşirelik Esasları AD,İzmir Kâtip Çelebi ÜniversitesiSağlık Bilimleri Fakültesi,bHemşirelik Bölümü,Hemşirelik Esasları AD,İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi,Sağlık Bilimleri Enstitüsü,cAnesteziyoloji ve Reanimasyon AD,Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi,İzmir, TÜRKİYE
Re ce i ved: 12.03.2019Received in revised form: 06.04.2019Ac cep ted: 22.04.2019Available online: 30.04.2019
Cor res pon den ce:Duygu YILDIRIM İzmir Kâtip Çelebi ÜniversitesiSağlık Bilimleri Enstitüsü,Hemşirelik Bölümü,Hemşirelik Esasları AD, İzmir,TÜRKİYE/[email protected]
Bu çalışma, Uluslararası Katılımlı PalyatifBakım Sempozyumu (28-30 Eylül, İzmir)’ndasözel bildiri sunulmuştur.
Cop yright © 2019 by Tür ki ye Kli nik le ri
ORİJİNAL ARAŞTIRMA DOI: 10.5336/mdethic.2019-65994
yaklaşımdır. Bu yaklaşımda, ağrıyı ve acıyı hafif-letmeye yönelik uygulamaların yanı sıra; fiziksel,psikososyal, emosyonel ve manevi bakıma ilişkinmevcut diğer sorunları erken dönemde belirleme,değerlendirme ve tedavi etme de yer almaktadır.1,2
Hastanın kaliteli bir yaşam sürdürmesi, etkinsemptom yönetimi ve iletişim, ölümün doğal birsürecin parçası olduğunun kabul edilmesi, hasta-nın özerkliğine saygı duyulması, multidisiplinerbir yaklaşımın kabul edilmesi, ölümü hızlandırmaya da erteleme amacında olmaması, hasta bakı-mının psikolojik ve spiritüel yönlerini bütünleş-tirme, aileye manevi destek sağlama palyatifbakımın temel ilkeleri arasında yer almaktadır.3
Palyatif bakımda ele alınan bu temel ilkeler doğ-rultusunda palyatif bakımın amacı; hastalığınsebep olduğu ağrı, yorgunluk, anoreksi, ağızdakuruma vb. semptomların yönetimine ilişkin far-makolojik ve nonfarmakolojik yöntemler kulla-nılarak hastaya son anına kadar rahat, konforlu,kaliteli bir yaşam sağlanmasıdır. Bu amaç doğrul-tusunda özelleştirilmiş olan palyatif bakım ünite-sindeki hasta grubunu; motor-nöron hastalıklarıolan, ileri derece organ yetmezlikleri olan, tıbbitedaviye yanıt vermeyen kanserler ile mücadeleeden terminal dönemdeki hastalar oluşturmakta-dır.2,4,5
Palyatif bakım ekibi hemşire, hekim ve diğersağlık profesyonellerinden oluşmaktadır. Hastala-rın bakımının gerçekleştirilmesinde primer bir rolüstelenen hemşirenin eğitim, tedavi, bakım, koor-dinasyon ve liderlik gibi önemli rolleri bulunmak-tadır. Bu rollerini yerine getirirken hemşirenin herhastanın fiziksel, psikosoyal ve manevi gereksi-nimlerinin faklı olduğunu göz önünde bulundur-ması oldukça önemlidir. Ayrıca, hemşirelerhastalara palyatif bakım hizmeti verirken evren-sel olarak kabul görmüş etik ilke ve değerler, etikkodlar, mesleki değerler, yasal düzenlemeler,insan hakları ve hasta hakları temel almalıdır.3,4
Yanı sıra, etik ilke ve değerler üzerinde temel-lendirilmeyen palyatif bakımda hasta kabulün-den, uygulanan tedavinin sınırlarını belirlemeyeve palyatif bakımın maliyetlerine kadar uzanangeniş bir yelpazeyi kapsayan birçok sorun ilekarşı karşıya kalınmaktadır. Hasta, hasta yakın-
ları ve sağlık çalışanlarının karşılaştığı en önemlisorunlardan biri de etik sorunlardır. İleri tekno-lojiye dayalı komplike hizmetlerin sunulduğupalyatif bakım ünitelerinde artan hizmet mali-yeti, palyatif bakım ünitesine ciddi sağlık sorunuolan hastaların kabul edilmesi, hasta onurunun veözerkliğinin tartışmalı olması, kaynakların yeterliolması ve adil kullanılması ve artan bakım ihtiya-cının karşılanması sorumluluğu gibi konular buetik sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırla-maktadır.6-8
Palyatif bakımda sıklıkla karşılaşılan bu etiksorunlar, yaşamın sonuna ilişkin yapay beslenmeve sıvı desteği dâhil olmak üzere tedaviden vaz-geçme/red kararları, hastaya doğrunun söylenmesi,aydınlatılmış onam, nafile tedavi, kaynak yetersiz-liği, insan onuru ve özerklik etik ilke ve değerlerinihlali ile ilişkilendirilmektedir.8
Bu doğrultuda, bu çalışmada, palyatif bakımdesteği alan hastalarda yaşanan etik sorunları elealan mevcut literatürün gözden geçirilmesi ve ça-lışmadan elde edilen verilerin sistematik biçimdeincelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusundasistematik çalışmada şu sorulara yanıt aranacaktır:
1. Palyatif bakım ünitesinde yaşanan etik so-runlar nelerdir?
2. Palyatif bakımda en çok deneyimlenen/yaşanan etik ikilemler nelerdir?
GEREÇ VE YÖNTEMLER
ARAŞTIRMA STRATEJİSİ VE VERİ KAYNAKLARI
Bu çalışma, sistematik derleme yöntemine dayanı-larak tasarlanmıştır. Bu sistematik literatür tara-ması, palyatif bakımda etik sorunları bildirenaraştırma makalelerini tanımlamak ve araştırmastratejisini yönlendirmek amacıyla Sistematik İn-celemeler ve Meta-Analizler için Tercih Edilen Ra-porlama Ögeleri [Preferred Reporting Items forSystematic Reviews and Meta-Analyses (PRISMA)]kullanılarak gerçekleştirilmiştir. PRISMA, sistema-tik derleme çalışmalarında incelenen kavramlarınve uygulamaların ele almasını sağlamaktadır.Bunun yanı sıra, yazarların, makale seçimi için birakış şeması ile birlikte başlık, özet, giriş, gereç-yön-
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
117
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
118
tem, sonuçlar, tartışma ve finansman kriterleriniiçeren 27 maddelik bir kontrol listesi aracılığıylasistematik derleme ve meta-analiz raporlamasınısağlamaktadır.9 Bu bağlamda, bu sistematik çalış-mada; “Google Scholar, Pubmed, Science Direct,Proquest, Cochrane, EBSCOhost, Clinical Key, Ovid,Web of Science, Google Akademik” olmak üzere 10veri tabanından ulaşılabilen, 1 Ocak 2008-1 Temmuz2018 tarihleri arasında yayımlanan araştırmalar in-celenmiştir. Veri tabanlarındaki anahtar kelimelerikapsayan araştırmaların başlıkları ve özetleri dâhiledilme ve dışlanma kriterleri yönünden değerlendi-rilmiştir (Şekil 1).
DÂHİL EDİLME KRİTERLERİ
Bu sistematik çalışma, palyatif bakımdaki etik so-runlar ile ilgili yayımlanmış araştırma çalışmalarınıiçermektedir. Dâhil edilme kriterlerinden birincisi;palyatif bakım ünitesinde ya da palyatif bakımınverilmesi sırasındaki etik sorunlar olması, ikincisi;1 Ocak 2008-1 Temmuz 2018 tarihleri arasında ya-yımlanmış olması, üçüncüsü ise kongre bildirileri,kitaplar ve tezlerin çalışma dışında tutulmuş olma-sıdır. İngilizce ve Türkçe tam metin araştırmalarıntümünü kapsayan bu sistematik çalışmada, çalış-maların araştırma tasarımına ilişkin herhangi birsınırlandırma getirilmemiştir.
ŞEKİL 1: Örneklem belirleme süreci.
VERİLERİN TOPLANMASI VE ANALİZİ
Çalışma kapsamına alınacak makaleler, üç araş-tırmacı tarafından “etik sorunlar”, “etik ikilemler”,“etik çatışmalar”, “etik problemler”, “palyatifbakım”, “palyatif bakım ünitesi”; “ethical issues”,“ethical dilemmas”, “ethical conflicts”, “ethicalproblems”, “palliative care”, “palliative care unit”anahtar kelimeleri ile belirlenen ulusal ve uluslar-arası veri tabanları taranarak seçilmiştir. Taramasonucunda 2.910 veriye ulaşılmıştır. Başlığındave/veya özetinde belirlenen anahtar kelimelerinherhangi birini veya birkaçını içeren 196 verininözeti incelenmiştir. Tam metnine ulaşılabilen araş-tırmalar yukarıda belirtilen dâhil edilme kriterleriyönünden incelenmiş ve dâhil edilme kriterlerinitaşıyan 31 araştırma sistematik derleme için seçil-miştir. Araştırmacılar arasındaki güvenirliliği sağ-lamak için üçüncü bir araştırmacı tarafından tümsayının %10’u kadar olan 291 veri rasgele bir şe-kilde seçilip, dâhil edilme kriterleri açısından ince-lenmiş ve değerlendirmeler arasında %100’lük biruyum olduğu saptanmıştır (Şekil 1).
Verilerin özetlenmesi için standart bir tablooluşturulmuştur. Araştırma örneklemine dâhil edi-len çalışmalar; çalışmanın araştırmacıları ve yılı,araştırmanın yapıldığı ülke, araştırma tipi, örnek-lem grubu ve deneyimlenen etik sorunlar Tablo1’de görülmektedir.
BULGULAR
Sistematik çalışmaya dâhil edilen araştırmaların 14’ünitel, dördü nitel/nicel karma yöntem, ikisi tanımla-yıcı, üçü kesitsel, diğer çalışmalar ise keşifsel/ardışıkkarma yöntem, nitel/tanımlayıcı, retrospektif, ka-tılımcı, etnografik, keşifsel/nitel, keşifsel/ardışık,fenomenolojik araştırma tasarımına sahiptir(Tablo 1).
Araştırmaya dâhil edilen çalışmaların örnek-lemini hasta, hasta bakıcı, hasta yakını, sağlık pro-fesyoneli (Doktor, hemşire, sosyal hizmet uzmanı,eczacı, fizyoterapist, ergonomist, psikolog, onko-log, hemşire yardımcısı), sosyal çalışmacı, epide-miyolog, etik uzmanı, sosyolog, avukat, palyatif bakım danışmanı, din görevlisi, sosyal hiz-met uzmanı, yönetici, ekonomist, teknik ve te-
mizlik personeli, araştırmacı oluşturmaktadır(Tablo 1).
Sistematik derleme kapsamına alınan çalışma-ların dördü Amerika Birleşik Devletleri’nde, dördüİsveç’de, üçü Kanada’da, üçü Hindistan’da, ikisi Nor-veç’de, ikisi Birleşik Krallık’ta, ikisi İrlanda’da, di-ğerleri ise Avustralya, İskoçya, Londra, İtalya,Avusturya, Fransa, Portekiz, Tayvan, Türkiye, İngil-tere’de, bir çalışma ise hem Avusturya, Almanyahem de Norveç’de gerçekleştirilmiştir (Tablo 1).
ÇALIŞMALARDAN ELDE EDİLEN BULGULAR
Bu araştırmada, palyatif bakımda/ünitelerinde kar-şılaşılan etik sorunlara, etik ikilemlere, etik prob-lemlere ve etik çatışmalara odaklanılmıştır. Çalışmakapsamına alınan araştırmaların büyük çoğunlu-ğunda palyatif bakımda/ünitelerinde etik sorunlarile karşılaşıldığı saptanmıştır. Bu doğrultuda, An-derson ve ark. tarafından gerçekleştirilen çalışmasonucunda, palyatif bakımda ilaç yönetimi ve ilaçyönetimi üzerindeki yanlış algılar palyatif bakımdasıklıkla karşılaşılan etik sorunlar olarak belirlen-miştir.10 Benzer şekilde, Gielen ve ark.nın, doktorve hemşireler ile yaptığı bir çalışmada, palyatif ba-kımda ilaç yönetimi ile ilişkili etik sorunların ya-şandığı saptanmıştır.11 Nilsson ve Tengvall’inhemşirelerle yaptıkları çalışma sonucunda ise ilaçyönetimi ile ilişkili etik sorunların palyatif bakımdasıklıkla yaşandığı ve özerkliğin ihlal edildiği gö-rülmüştür.12
Gielen ve ark.nın çalışmasında, etik sorunla-rın tedaviyi sürdürme ya da bırakma ve kaynakyetersizliği ile ilişkili olduğu saptanmıştır.13 Ben-zer şekilde, Blondeau ve ark. tarafından yürütü-len çalışmada, özerkliğin kısıtlanmasına ilişkinetik ilke ihlallerinin olduğu görülmüştür.14 Rei-tinger ve Heimerl tarafından yürütülen çalışmadaise palyatif bakımda en sık yaşanan etik sorunla-rın özerklik ihlaline ve doğrunun söylenip söy-lenmemesine ilişkin olduğu saptanmıştır.15 Başkabir çalışmada, palyatif bakımda birçok etik sorunyaşandığı ve bu etik sorunların kaynak yetersizliği,yaşam sonu sorunlar (Beslenme, tedavi vb.), mes-leki yetersizlik, özerklik ihlali, tedavi ve prognoz,zaman yetersizliği ile ilişkili olduğu saptanmıştır.16
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
119
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
120
Yaza
r-yıl
Ülke
Çalış
ma
tipi
Örn
ekle
mVe
ri to
plam
a ar
acı
Etik
sor
un
Ande
rson
ve
ark.
, 200
8Av
ustra
lya
Nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı14
has
ta b
akıc
ıYa
rı ya
pıla
ndırı
lmış
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tırİla
ç yö
netim
i
İlaç
yöne
timi ü
zerin
deki
yanl
ış a
lgıla
r
Andr
e ve
ark
., 20
08No
rveç
Nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı17
sağ
lık p
rofe
syon
eli
Derin
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tırTe
rmin
al d
önem
deki
hast
alar
da s
empt
om k
ayıt
form
unun
(13
dokt
or, 2
hem
şire,
2 fi
zyot
erap
ist)
.ku
llanı
mı i
le ili
şkili
etik
soru
nlar
Blon
deau
ve
ark.
, 200
9Ka
nada
Ni
tel a
raşt
ırma
tasa
rımı
19 d
okto
rYa
rı ya
pıla
ndırı
lmış
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tırÖ
zerk
liğin
kıs
ıtlan
mas
ı
Gar
dine
r ve
ark.
, 201
0Bi
rleşik
Kra
llıkNi
tel,
nice
l kar
ma
yönt
em
KOAH
’lı 64
has
ta, 1
6 in
form
al b
akıc
ı ve
St G
eorg
e’ın
Sol
unum
Ank
eti
Bilg
ilend
irilm
iş on
am v
e za
rar v
erm
eme
ile ilg
ili et
ik so
runl
ar
5 sa
ğlık
pro
fesy
onel
iTı
bbi A
raşt
ırma
Kons
eyi D
ispne
Ölçe
ği
Edin
burg
h Po
stna
tal D
epre
syon
Ölçe
ği
Yaşa
m S
onu
Ölü
m Y
aşam
Kal
itesi
ve
bir h
izmet
kul
lanı
m a
nket
i; Pa
lyatif
Bak
ım iç
in
Bakı
m V
erm
e Ai
le D
eğer
lem
esi A
nket
i
Edin
burg
h Po
stna
tal D
epre
syon
Ölçe
ği
McC
losk
ey v
e Ta
ggar
t., 2
010
Birle
şik K
rallık
Nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı18
hem
şire
Yarı
yapı
land
ırılm
ış g
örüş
me
tekn
iği k
ulla
nılm
ıştır
Aile
ve
sağl
ık e
kibi a
rası
ndak
i çat
ışm
alar
/ilişk
iler
Yara
r sağ
lam
a ilk
esin
e ay
kırı
davr
anılm
ası
Teda
vinin
ger
i çek
ilmes
i ve
kayn
ak k
ulla
nım
ı ile
ilgili
etik
soru
nlar
Robi
nson
ve
ark.
, 201
0Ka
nada
Nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı44
sağ
lık p
rofe
syon
eli
Oda
k gr
up g
örüş
me
tekn
iği k
ulla
nılm
ıştır
- Has
ta, a
ile v
e sa
ğlık
pro
fesy
onel
leri
aras
ında
ki iliş
kiler
(Hem
şire,
dok
tor,
ecza
cı v
e so
syal
çal
ışm
acı)
- Yaş
am s
onu
kara
rlar i
le ili
şkili
etik
soru
nlar
ve p
alya
tif b
akım
ver
en 2
0 gö
nüllü
ya d
a ai
le ü
yesi
Gau
dine
ve
ark.
, 201
1Ka
nada
Ni
tel t
anım
layı
cı75
sağ
lık p
rofe
syon
eli
Yarı
yapı
land
ırılm
ış g
örüş
me
tekn
iği k
ulla
nılm
ıştır
- Kay
nak
yete
rsizl
iği
araş
tırm
a ta
sarım
ı(3
4 he
mşir
e, 1
0 yö
netic
i hem
şire,
- Sağ
lık p
rofe
syon
elle
ri ile
kur
um a
rası
ndak
i etik
çat
ışm
a
31 d
okto
r)
Gie
len
ve a
rk.,
2011
Hind
istan
Nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı27
kat
ılım
cı (1
4 do
ktor
, 13
hem
şire)
Araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
oluş
turu
lan
Teda
viyi s
ürdü
rme
ya d
a bı
rakm
a
yarı
yapı
land
ırılm
ış a
nket
form
u ku
llanı
lmış
tır- K
ayna
k ye
ters
izliğ
i
Gie
len
ve a
rk.,
2011
Hind
istan
Ni
tel a
raşt
ırma
tasa
rımı
27 k
atılı
mcı
(14
dokt
or, 1
3 he
mşir
e)Ar
aştır
mac
ılar t
araf
ında
n ol
uştu
rula
n- İ
laç
yöne
timi il
e iliş
ki et
ik so
runl
ar
yarı
yapı
land
ırılm
ış a
nket
form
u ve
yüz
yüze
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tır
Reid
., 20
13İs
koçy
aNi
tel a
raşt
ırma
tasa
rımı
7 he
mşir
e Ar
aştır
mac
ılar t
araf
ında
n ol
uştu
rula
n- T
edav
iyi b
aşla
tma,
sür
dürm
e/bı
rakm
a ve
ilaç
yöne
timi il
e
yarı
yapı
land
ırılm
ış g
örüş
me
tekn
iği k
ulla
nılm
ıştır
ilişkil
i etik
sor
unla
r
Nilss
on v
e Te
ngva
ll., 2
013
İsve
ç Ni
tel a
raşt
ırma
tasa
rımı
14 h
emşir
e Ya
rı ya
pıla
ndırı
lmış
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tır- İ
laç
yöne
timi il
e iliş
kili e
tik s
orun
lar
- Öze
rklik
ihla
li
TABL
O 1
: Ar
aştır
ma
kaps
amın
a al
ınan
çal
ışm
alar
ın ö
zeti:
pal
yatif
bak
ımda
etik
sor
unla
r.
devamı...→
KOAH
: Kro
nik
obst
rükt
if ak
ciğer
has
talığ
ı.
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
121
Yaza
r-yıl
Ülke
Çalış
ma
tipi
Örn
ekle
mVe
ri to
plam
a ar
acı
Etik
sor
un
Gys
els
ve a
rk..
2013
Lond
raNi
tel a
raşt
ırma
tasa
rımı
28 k
atılı
mcı
(epi
dem
iyolo
glar
, etik
, sos
yal
Araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
oluş
turu
lan
Bilg
ilend
irilm
iş on
am
bilim
ciler
ve
avuk
at, s
ağlık
pro
fesy
onel
i)aç
ık u
çlu a
nket
kul
lanı
lmış
tır
Vale
ntin
i ve
ark.
. 201
4İta
lya
Tanı
mla
yıcı
ara
ştırm
a1.
051
katıl
ımcı
(hem
şire-
hekim
)Ya
şam
son
u ka
rarla
r çal
ışm
ası
İnsa
n on
urun
a sa
ygı
tasa
rımı
anke
ti ku
llanı
lmış
tırÖ
lme
hakk
ı/yaş
am s
onu
kara
rlar
Jank
owsk
i ve
ark.
. 201
4Am
erika
Re
trosp
ektif
ara
ştırm
a6
katıl
ımcı
(3 h
ekim
, 1 h
emşir
e,
Araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
oluş
turu
lan
- Gizl
iliğin
ihla
li,
tasa
rımı
1 di
n gö
revli
si, 1
sos
yal g
örev
li)an
ket f
orm
u ve
liter
atür
tara
mas
ında
n- H
asta
ve
aile
lerin
sağ
lık p
rofe
syon
elle
ri ile
elde
edi
len
veril
er k
ulla
nılm
ıştır
ilişkil
erin
de e
tik s
orun
lar
Eriks
son
ve a
rk.,
2014
İsve
çNi
tel a
raşt
ırma
tasa
rımı
Akut
inm
e ün
itele
rinde
inm
e ha
stas
ı ola
n O
dak
grup
gör
üşm
eler
i, bi
reys
el g
örüş
mel
er v
e- T
edav
inin
sür
dürü
lmes
i ya
da s
onla
ndırı
lmas
ı
hast
alar
la ç
alış
an 1
sos
yal h
izmet
uzm
anı,
araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
geliş
tirile
n bi
r - İ
letiş
im ile
ilişk
i etik
sor
unla
r
4 er
gote
rapi
st, 5
fizy
oter
apist
, 13
yard
ımcı
hem
şire,
an
ket f
orm
u ku
llanı
lmış
tır
13 h
emşir
e ve
5 h
ekim
(n=4
1)
Reitin
ger v
e He
imer
l., 2
014
Avus
tury
a Ka
tılım
cı a
raşt
ırma
tasa
rımı
35 s
ağlık
pro
fesy
onel
i (15
hem
şire,
5 he
kim, 6
yön
etici
,Ar
aştır
mac
ılar t
araf
ında
n ol
uştu
rula
nDo
ğrun
un s
öyle
nip
söyle
nmem
esi il
e iliş
kili e
tik s
orun
lar
6 ps
ikolo
g/so
syal
hizm
et u
zman
ı/dan
ışm
an,
nite
l ank
et fo
rmu
kulla
nılm
ıştır
Öze
rklik
ihla
li
3 fiz
yote
rapi
st)
Gru
p gö
rüşm
eler
i ger
çekle
ştiri
lmişt
ir
Pavli
sh v
e ar
k., 2
014
ABD
Etno
graf
ik ar
aştır
ma
tasa
rımı
30 o
nkol
oji h
emşir
esi,
6 et
ik he
kimi,
Yarı
yapı
land
ırılm
ış g
örüş
me
tekn
iği
Teda
vi ve
pro
gnoz
ile ili
şkili
etik
soru
nlar
4 yö
netic
i hem
şire
ve 2
onk
olog
kulla
nılm
ıştır
Whi
te v
e ar
k., 2
014
ABD
Tanı
mla
yıcı
ara
ştırm
a ta
sarım
ı49
hem
şire
Hem
şirel
erin
pal
yatif
bak
ım y
eter
lilikle
rini
Hem
şiren
in ro
lü ile
ilgili
etik
soru
nlar
ölçe
n bi
r ank
et fo
rmu
kulla
nılm
ıştır
Bollig
ve
ark.
, 201
5No
rveç
Nite
l ve
nice
l kar
ma
yönt
em19
hem
şire,
34
hem
şire
yard
ımcı
sı, 2
hek
im,
Araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
geliş
tirile
n bi
r ank
et fo
rmu
- Öze
rkliğ
in k
ısıtl
anm
ası,
38 d
iğer
pro
fesy
onel
ler (
mes
leki
tera
pist
, eko
nom
ist,
kulla
nılm
ış v
e ka
tılım
cıla
ra a
çık
uçlu
nite
l- H
asta
yak
ınla
rı ile
ilişk
iler
asist
an, t
ekni
k ve
tem
izlik
pers
onel
ibi
r sor
u so
rulm
uştu
r- K
ayna
k ek
sikliğ
i
- Etik
sor
unla
rın ö
nem
senm
emes
i
Piot
ve
ark.
, 201
5Lo
rrain
eKe
sitse
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı27
4 ka
tılım
cı (h
emşir
e ve
hem
şire
yard
ımcı
sı)
Araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
geliş
tirile
n bi
r ank
et fo
rmu
Teda
vinin
ger
i çek
ilmes
i
(Fra
nsa)
ku
llanı
lmış
tır
Nish
a ve
Avit
a Ro
se.,
2015
Hind
istan
Ni
tel a
raşt
ırma
tasa
rımı
7 he
mşir
eDe
rinle
mes
ine
görü
şme
tekn
iği k
ulla
nılm
ıştır
Teda
vi pl
anla
mas
ı ile
ilişk
ili et
ik so
runl
ar
Cheo
n ve
ark
., 20
15AB
DTa
nım
layı
cı-k
eşifs
el
129
hosp
is ve
pal
yatif
hem
şires
iAr
aştır
mac
ılar t
araf
ında
n ge
liştir
ilen
açık
uçlu
İletiş
im y
eter
sizliğ
i
araş
tırm
a ta
sarım
ıso
rula
rdan
olu
şan
onlin
e an
ket f
orm
u- Y
arar
sağ
lam
a ilk
esin
in ih
lali
kulla
nılm
ıştır
- Öze
rklik
ihla
li
- İla
ç yö
netim
i
- Ted
aviyi
son
land
ırma
kara
rları
Hern
ánde
z-M
arre
roPo
rtekiz
Nite
l ve
nice
l kar
ma
yönt
em18
hek
im v
e 70
hem
şire
Araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
geliş
tirile
n- İ
letiş
im s
orun
ları
ve a
rk.,
2016
bir a
nket
form
u, M
asla
ch T
üken
mişl
ik En
vant
eri,
- Sed
asyo
n
Porte
kiz S
ağlık
Hizm
etle
ri ku
llanı
lmış
tır.
- Ted
avi p
lanl
amas
ı
TABL
O 1
: Ar
aştır
ma
kaps
amın
a al
ınan
çal
ışm
alar
ın ö
zeti:
pal
yatif
bak
ımda
etik
sor
unla
r.
devamı...→
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
122
Yaza
r-yıl
Ülke
Çalış
ma
tipi
Örn
ekle
mVe
ri to
plam
a ar
acı
Etik
sor
un
Chih
ve
ark.
, 201
6Ta
yvan
Kesit
sel a
raşt
ırma
tasa
rımı
1998
yılı
nda
102
hekim
ve
hem
şire
ileAr
aştır
mac
ılar t
araf
ında
n ge
liştir
ilen
yarı
- Kay
nak
yete
rsizl
iği,
2013
yılı
nda
213
dokt
or v
e he
mşir
e ya
pıla
ndırı
lmış
bir
anke
t for
mu
kulla
nılm
ıştır
- İle
tişim
yet
ersiz
liği,
- Kay
nakla
rın d
ağıtı
mı
Bollig
ve
ark.
, 201
7Av
ustu
rya,
Nite
l ve
nice
l kar
ma
yönt
em43
kat
ılım
cı (h
emşir
e, d
okto
r, ar
aştır
mac
ı,Ar
aştır
mac
ılar t
araf
ında
n ge
liştir
ilen
bir a
nket
form
u- K
ayna
k ye
ters
izliğ
i,
Alm
anya
ve
Norv
eçet
ik ko
mite
üye
si, a
hlak
bilim
ci,
ve a
çık
uçlu
nite
l bir
soru
kul
lanı
lmış
tır- Y
aşam
son
u so
runl
ar (b
esle
nme,
teda
vi v
b.)
yöne
tici h
emşir
e)- M
esle
ki ye
ters
izlik,
- Öze
rklik
-Te
davi
ve p
rogn
oz
- Zam
an y
eter
sizliğ
i ile
ilişk
ili et
ik so
runl
ar
Vrie
s de
ve
Plas
kota
., 20
17İn
gilte
re
Feno
men
oloj
ik ar
aştır
ma
tasa
rımı
7 he
mşir
e Ya
rı ya
pıla
ndırı
lmış
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tırSe
dasy
on u
ygul
anıp
uyg
ulan
mam
ası k
onus
unda
etik
ikile
m y
aşan
mak
tadı
r
Sand
man
ve
ark.
, 201
7İs
veç
Nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı15
lisan
slı v
e 10
yar
dım
cı h
emşir
e Ya
pıla
ndırı
lmış
oda
k gr
up g
örüş
me
tekn
iği k
ulla
nılm
ıştır
- Ted
avi p
lanl
amas
ı
- Has
ta, h
asta
yak
ını v
e sa
ğlık
pro
fesy
onel
i
aras
ında
ki iliş
ki ka
ynak
lı et
ik so
runl
ar
İletiş
im s
orun
ları
- Sağ
lık p
rofe
syon
eli il
e ku
rum
ara
sınd
aki
etik
çatış
ma
Lind
ve
ark.
, 201
7İs
veç
Keşif
sel,
nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı37
kat
ılım
cı (y
erel
pol
itikac
ılar,
başh
ekim
ler
Bire
ysel
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tır- K
ayna
k ye
ters
izliğ
i
ve s
ağlık
pro
fesy
onel
leri
hem
şirel
er,
- Yaş
am s
onu
kara
rlar
yard
ımcı
hem
şirel
er)
- İla
ç yö
netim
i
Mul
drew
ve
ark.
, 201
8İrl
anda
Keşif
sel,
ardı
şık,
kar
ma
yönt
em
13 h
emşir
e ve
10
sağl
ık b
akım
yar
dım
cısı
Ya
rı ya
pıla
ndırı
lmış
gör
üşm
e te
kniğ
i kul
lanı
lmış
tır- İ
nsan
onu
runu
n ih
lali
- Dür
üstlü
ğün
ihla
li
- Kay
nak
yete
rsizl
iği
- Zam
an y
eter
sizliğ
i
Hekim
ve
hem
şirel
erin
mes
leki
yete
rsizl
ikler
i
Pres
haw
ve a
rk.,
2018
İrlan
daKe
sitse
l ara
ştırm
a ta
sarım
ı12
9 sa
ğlık
bak
ım y
ardı
mcı
sı, 6
9 he
mşir
e ve
Araş
tırm
acıla
r tar
afın
dan
geliş
tirile
n hu
zure
vi - Z
aman
yet
ersiz
liği
iş ta
nım
ını y
apm
ayan
3 k
atılı
mcı
pa
lyatif
bak
ımda
etik
kon
ular
ın b
elirl
enm
esin
i- K
ayna
k ye
ters
izliğ
i
sağl
ayan
ank
et fo
rmu
kulla
nılm
ıştır
- Mes
leki
yete
rsizl
ik
- İns
an o
nuru
ihla
li
-Dü
rüst
lük
ilkes
inin
ihla
li
Öze
rklik
ilkes
inin
ihla
li
- İle
tişim
sor
unla
rı
-Sa
ğlık
pro
fesy
onel
leri
aras
ında
ki iliş
ki ka
ynak
lı
etik
soru
nlar
Korh
an v
e ar
k., 2
018
Türk
iye
Nite
l ara
ştırm
a ta
sarım
ıPa
lyatif
bak
ım k
liniğ
inde
gör
ev y
apan
Yarı
yapı
land
ırılm
ış g
örüş
me
tekn
iği k
ulla
nılm
ıştır
Hekim
ve
hem
şirel
erin
baz
ı dur
umla
rda
insa
n on
urun
u
9 he
mşir
e ve
5 d
okto
rih
lal e
den
yakla
şım
lar s
ergi
ledi
kleri
sapt
anm
ıştır
TABL
O 1
: Ara
ştırm
a ka
psam
ına
alın
an ç
alış
mal
arın
öze
ti: p
alya
tif b
akım
da e
tik s
orun
lar.
Cheon ve ark.nın gerçekleştirdiği çalışmada ise ile-tişim yetersizliği, yarar sağlama ilkesinin ihlali,özerklik ihlali, ilaç yönetimi, tedaviyi sonlandırmakararlarına ilişkin etik sorun ve ikilemlerin ortayaçıktığı bulunmuştur.17 Bir diğer çalışma olan, Pres-haw ve ark. tarafından İrlada’da yapılan çalışmadada palyatif bakımda birçok etik sorun yaşandığı vebu etik sorunların zaman yetersizliği, kaynak ye-tersizliği, mesleki yetersizlik, insan onuru ihlali,dürüstlük ilkesinin ve özerklik ilkesinin ihlali, ile-tişim sorunları ve sağlık profesyonelleri arasındakiilişki kaynaklı olduğu belirlenmiştir.18
Gardiner ve ark.nın, nitel ve nicel yöntemikullandığı çalışmada, bilgilendirilmiş onam vezarar vermeme ile ilgili etik sorunların yaşandığısaptanmıştır.19 Gysels ve ark. tarafından yürütülençalışmada da benzer sonuçlar elde edilmiştir.20
André ve ark.nın çalışmasında, terminal dönem-deki hastalarda semptom kayıt formunun kulla-nımı ile ilişkili etik sorunların yaşandığıbulunmuştur.21 Diğer bir araştırma olan McClos-key ve Taggart’ın çalışmasında, aile ve sağlık ekibiarasındaki çatışmalar/ilişkiler, yarar sağlama ilke-sine aykırı davranılması, tedavinin geri çekilmesive kaynak kullanımı ile ilgili etik sorunların hem-şireler tarafından deneyimlendiği saptanmıştır.22
Gaudine ve ark.nın çalışmasının sonucunda dakaynak yetersizliği ve sağlık profesyonelleri ilekurum arasında etik çatışma yaşandığı görülmüş-tür.23
Reid tarafından yapılan bir çalışma sonucunda;tedaviyi başlatma, sürdürme/bırakma ve ilaç yöne-timi ile ilişkili etik sorunlar yaşandığı ortaya ko-nulmuştur.24 Benzer şekilde, Eriksson ve ark.nınyaptığı çalışma sonucunda, tedavinin sürdürülmesiya da sonlandırılması, iletişim ile ilişkili etik so-runların yaşandığı belirlenmiştir.25 Piot ve ark. ta-rafından yürütülen çalışmada, tedavinin geriçekilmesi ile ilişkili etik ikilemlerin yaşandığı sap-tanmıştır.26 Nisha ve Avita Rose’nın yaptığı çalış-mada, tedavi planlaması ile ilişkili etik sorunlarınyaşandığı bulunmuştur.27
Valentini ve ark.nın yaptığı çalışma sonu-cunda, insan onuruna saygının ihmal edilmesi veyaşam sonu kararlara ilişkin etik sorunların yaşan-
dığı saptanmıştır.28 Diğer bir çalışma sonucunda iseinsan onurunun ihlali, dürüstlüğün ihlali, kaynakyetersizliği, zaman yetersizliği, hekim ve hemşire-lerin mesleki yetersizlikleri nedeni ile etik sorun-ların yaşandığı görülmüştür.29
Robinson ve ark. tarafından yürütülen bir ça-lışmada; hasta, aile ve sağlık profesyonelleri ara-sındaki ilişkiler ve yaşam sonu kararlar ile ilişkilietik sorunlar yaşandığı saptanmıştır.30 Jankowskive ark., gizliliğin ihlali ile, hasta ve ailelerin sağ-lık profesyonelleriyle ilişkilerinde etik sorunla-rın ortaya çıktığını ortaya koymuşlardır.31 Pavlishve ark. tarafından yürütülen çalışmada, sağlıkprofesyonellerinin tedavi ve prognoz ile ilişkilietik sorunlar yaşadığı saptanmıştır.32 White veark. tarafından yapılan çalışma sonucunda, etiksorunların genellikle, hemşirenin rol ve sorum-luluklarını bilmemesi nedeni ile yaşandığı gö-rülmüştür.33 Hernández-Marrero ve ark.nınçalışmasında yaşanan etik sorunların; iletişim so-runları, sedasyon ve tedavi planlamasına ilişkinolduğu bulunmuştur.34 Chih ve ark. tarafındanyürütülen çalışmada; kaynak yetersizliği, iletişimyetersizliği, kaynakların dağıtımı ile ilişkili ola-rak etik sorunların ortaya çıktığı saptanmıştır.35
Bollig ve ark.nın gerçekleştirdiği çalışmada, pal-yatif bakımda özerkliğin kısıtlanması, hasta ya-kınları ile ilişkiler, kaynak eksikliği ile ilişkiolarak etik sorunlar yaşandığı ve bu etik sorunla-rın temelinde de etik sorunların önemsenmemesiolduğu bulunmuştur.36 Vries de ve Plaskota’nın ça-lışmasında, sedasyon uygulanıp uygulanmamasıkonusunda etik ikilem yaşandığı sonucuna varıl-mıştır.37 Sandman ve ark. tarafından hemşirelerleyürütülen çalışma sonucunda; tedavi planlaması,hasta, hasta yakını ve sağlık profesyoneli arasındakiilişki kaynaklı etik sorunlar, iletişim sorunları vesağlık profesyoneli ile kurum arasındaki etik ça-tışma yaşandığı belirlenmiştir.38 Lind ve ark.nın ça-lışmasında; kaynak yetersizliği, yaşam sonukararlar ve ilaç yönetimi ile ilişkili etik sorun veikilemlerin yaşandığı saptanmıştır.39 Korhan ve ark.çalışmasında, hekim ve hemşirelerin bazı durum-larda insan onurunu ihlal eden yaklaşımlar sergile-dikleri bulunmuştur.40
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
123
TARTIŞMA
Sistematik derleme kapsamına alınan çalışma so-nuçları incelendiğinde, palyatif bakımda birçoketik sorunun meydana geldiği saptanmıştır. Ça-lışma sonuçları değerlendirildiğinde, palyatif ba-kımda en çok görülen etik sorunun tedavininsürdürülmesi, geri çekilmesi, sonlandırılması, plan-lanması ile ilişkili olduğu belirlenmiştir. Palyatifbakımda en çok görülen bu etik sorunun nedeni-nin; hastaların terminal dönemdeki tedavi kararla-rının hasta yakınlarına bırakılması olabileceğidüşünülmektedir. Burada önem arz eden ve dikkatedilmesi gereken bir diğer etik sorun ise özerklikilkesidir. Palyatif bakımda hastaların tedavisininplanlanmasında, tedavinin sürdürülmesinde, geriçekilmesinde ve sonlandırılmasında hastalarınözerkliği baz alınarak bakım ve tedavi süreci devamettirilmektedir. Fakat bu sistematik derlemeyedâhil edilen çalışmaların sonucunda, özerklik ilke-sinin ihlal edildiği saptanmıştır. Bu etik sorunu ön-lemeye yönelik palyatif bakım gibi özelleşmişalanlarda bakım ve tedavi alan hastaların özerkli-ğine saygı duyulması gerekmektedir.
Çalışma sonuçları değerlendirildiğinde, palya-tif bakımda görülen bir diğer etik sorunun iletişim-ilişki kaynaklı olduğu belirlenmiştir. Literatürincelendiğinde; kompleks bir yapıya sahip olanhastane ortamında, sağlık ve esenliğe kavuşmakiçin tedavi gören incinebilir bireyler ile sağlık pro-fesyonelleri arasında iletişim-ilişki kaynaklı sorun-ların sıklıkla meydana geldiği görülmektedir.41-45
Hastane ortamında daha da özelleşmiş bir alan ola-rak bilinen palyatif bakımın verildiği alanlarda dailetişim kaynaklı sorunlar ve buna bağlı olarak etiksorunların sıklıkla görülebileceği düşünülmektedirve bu sistematik derleme sonucu da ifade edilen ka-nıyı desteklemektedir.
Sistematik derleme kapsamındaki çalışmalarınsonucunda bir diğer etik sorunun ise kaynak yeter-sizliği ile ilişkili olduğu saptanmıştır. Palyatif ba-kımda, özellikle terminal dönemde olan hastalarınhemşirelik bakımına duyduğu gereksinim, bakımve tedavi maliyetlerinin fazla olması nedeni ile buhasta gruplarında kaynak yetersizliği, kaynaklara
ulaşma ve kaynakların dağıtımı ile ilgili olarak etiksorunlar meydana gelebilmektedir. Bu kaynak ye-tersizliği sorunu, sağlık bakım hizmetinin yeterlili-ğini de etkilemektedir. Sağlık bakım hizmetininyetersiz olması sonucunda da etik sorunlar mey-dana gelebilmekte ve bu durum bir döngüye dö-nüşmektedir. Literatür incelendiğinde; Towers veark.nın çalışmasında ise en çok bildirilen etik so-runların kaynak yetersizliği ile ilişkili olduğu sap-tanmıştır.41 Schaffer’ın çalışmasında da sağlıkbakım hizmetinin yeterliliği ile ilişkili etik sorun-ların yaşandığı bildirilmiştir.46 Elçiligil ve ark.nınyapmış olduğu çalışmada, hastanede kullanılanmalzemelerin teminine ilişkin etik ikilem yaşan-dığı bulunmuştur.47 Burada önem arz eden nokta,hastaların gereksinimi doğrultusunda kaynak kul-lanımının gerçekleştirilmesi, kaynak gereksinimi-nin ilgili birimlere yazılı olarak bildirilmesi veedinilen kaynakların adil bir şekilde dağıtılmasıdır.
Sistematik derleme sonucunda saptanan birdiğer etik sorunun ise ilaç yönetimi ile ilişkili ol-duğu görülmüştür. Tedavi kararları ile benzer olanilaç yönetimi ile ilişkili etik sorunlarda, hastalarauygulanan narkotik analjezik ve sedatif etkili ilaç-ların yönetiminin etkin bir şekilde yürütülemediği,bazı ilaçların kısıtlandığı ve buna bağlı olarak etiksorunların yaşanabildiği düşünülmektedir.48 Lite-ratür incelendiğinde; Patricia ve ark.nın yapmış ol-duğu çalışmada, palyatif bakımda yaygın olarakgörülen etik sorunların tedavi ile ilişkili olduğusaptanmıştır.49
Bu sistematik derleme sonucunda saptanandiğer etik sorunlar ise “mesleki yetersizlik, zamanyetersizliği, yaşam sonu kararlar ile ilişkili etik so-runlar”, “insan onurunun ihlali”, “yarar sağlama il-kesinin ve dürüstlüğün ihlali”, “doğruluk vegizliliğin ihlali, zarar vermeme ilkesinin ihlali”,“bilgilendirilmiş onam, kaynakların dağıtımı, hem-şirelerin rol ve sorumluluklarını bilmemesi, semp-tom kayıt formunun kullanımı ile ilişkili etiksorunlar” ile “sağlık profesyonelleri ile kurum ara-sındaki etik çatışma”dır. Mesleki yetersizlik; palya-tif bakım sürecinde rol alan tüm sağlık profes-yonellerini kapsayan, palyatif bakım alan hastalarınbakım ve tedavilerinin etkin yürütülememesineneden olan bu olumsuz mesleki nitelik, aynı za-
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
124
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
125
manda hastaların bakım kalitesinin düşmesine veetik sorunlara yol açabilmektedir. Mesleki yetersiz-lik nedeni ile öncelikle yarar sağlama ilkesinin ihlaledildiği düşünülmektedir. Zaman yetersizliği ne-deni ile sağlık profesyonelleri hastaların bakımınıdaha kısıtlı sürelerde gerçekleştirmekte, hastalarladaha az iletişim kurmakta, hastalar arasında ayrımgözetmektedir. Bu nedenle de yine birçok etiksorun meydana gelmektedir. Bu sistematik derlemekapsamı dışındaki literatür incelendiğinde de ça-lışma sonuçları ile bağıntılı olarak, Chiu ve ark.nınyapmış olduğu çalışmada, palyatif bakımdaki has-talara doğruyu söylemek ile ilişkili olarak etik iki-lemlerin yaşandığı belirlenmiştir.50 Çalışmalardanfarklı olarak da Georges ve Grypdonck’in yaptığıliteratür taraması sonucunda, etik literatürde elealınan çalışmaların daha çok ötanazi ile ilişkili ol-duğu bildirilmiştir.51
SONUÇ
Palyatif bakım alan hastalar, bakım ve tedavi sü-reçleri boyunca birçok etik sorun, etik ikilem veetik çatışma ile karşı karşıya kalmaktadır. Karşıla-şılan bu etik sorunların hastanın bakım ve tedavisürecini etkilememesi neredeyse kaçınılmaz bir hâlalmıştır. Bu sistematik derleme ile etik sorunlardanen çok etik ikilemlerin meydana geldiği, etik ilkeve değer ihlallerinin olduğu, sıklıkla da kaynak ek-sikliği nedeni ile etik çatışmaların yaşandığı veözerklik ilkesinin sıklıkla ihlal edildiği saptanmış-tır. Ayrıca, palyatif bakımda karşılaşılan ve etiksorunların yaşanmasına neden olan konular, ileti-şim-ilişki kaynaklı sorunlar, özerklik ihlali, ilaç yö-netimi, mesleki yetersizlik, zaman yetersizliği,insan onurunun ihlali, yaşam sonu kararlar, yararsağlama ilkesinin ihlali, dürüstlüğün ihlali, gizlilikihlali, doğruluk ilkesinin ihlali, bilgilendirilmiş
onam, zarar vermeme ilkesinin ihlali, semptomkayıt formunun kullanılması/kullanılmaması, hem-şirelerin rol ve sorumluluklarını bilmemesi, sağlıkprofesyonelleri ile kurum arasındaki etik çatışma-lar, adalet ilkesinin ihlali olarak sıralanabilmekte-dir. Bu bağlamda palyatif bakımın niteliğinietkileyen en önemli faktörlerden biri olan bu etikkonuların uygun bir şekilde değerlendirilmesi için,etik konuların çözüme ulaştırmasında multidisip-liner bir ekip çalışması, etkin bir iletişim, ekip üye-lerinin hasta hakları ve etik ilkelerle ilgili yeterlibilgiye sahip olmaları gerekmektedir.
FFiinnaannssaall KKaayynnaakk
Bu çalışma sırasında, yapılan araştırma konusu ile ilgili doğru-dan bağlantısı bulunan herhangi bir ilaç firmasından, tıbbi alet,gereç ve malzeme sağlayan ve/veya üreten bir firma veya her-hangi bir ticari firmadan, çalışmanın değerlendirme sürecinde,çalışma ile ilgili verilecek kararı olumsuz etkileyebilecek maddive/veya manevi herhangi bir destek alınmamıştır.
ÇÇııkkaarr ÇÇaattıışşmmaassıı
Bu çalışma ile ilgili olarak yazarların ve/veya aile bireylerininçıkar çatışması potansiyeli olabilecek bilimsel ve tıbbi komiteüyeliği veya üyeleri ile ilişkisi, danışmanlık, bilirkişilik, her-hangi bir firmada çalışma durumu, hissedarlık ve benzer du-rumları yoktur.
YYaazzaarr KKaattkkııllaarrıı
FFiikkiirr//KKaavvrraamm:: Esra Akın Korhan; TTaassaarrıımm:: Era Akın Korhan;DDeenneettlleemmee//DDaannıışşmmaannllııkk:: Esra Akın Korhan; VVeerrii TTooppllaammaavvee//vveeyyaa İİşşlleemmee:: Duygu Yıldırım, Merve Kırşan, Servet Kıray;AAnnaalliizz vvee//vveeyyaa YYoorruumm:: Duygu Yıldırım, Merve Kırşan, ServetKıray; KKaayynnaakk TTaarraammaassıı:: Duygu Yıldırım, Merve Kırşan, ServetKıray; MMaakkaalleenniinn YYaazzıımmıı:: Esra Akın Korhan, Duygu Yıldırım,Merve Kırşan, Servet Kıray; EElleeşşttiirreell İİnncceelleemmee:: Meltem Uyar,Esra Akın Korhan.
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
126
1. Demir M. [Palliative care ethics]. Turkish Jour-nal of Medical & Surgical Intensive Care Me-dicine. 2016;7(2):62-6. [Crossref]
2. Kıvanç MM. [Palliative care services inTurkey]. Journal of Health Sciences and Pro-fessions. 2017;4(2):132-5.
3. Uslu FŞ, Terzioğlu F. [Palliative care educa-tion and organization in the world and Turkey].Cumhuriyet Nurs J. 2015;4(2):81-90.
4. Kabalak AA, Öztürk H, Çağıl H. [End of lifecare organization; palliative care]. Journal ofIntensive Care. 2013;11(2):56-70.
5. Tanrıverdi Ö, Kömürcü Ş. [Structuring in Palliative Care Units]. Türkiye SolunumAraştırmaları Derneği. 33:391-407. [Link]
6. İbrahimoğlu Ö. [Ethical problems and ethicalapproach of the end of life patients in inten-sive care]. Health Care Acad J. 2017;4(3):216-20. [Crossref]
7. Akpınar A, Alvur M. [Ethical and medicolegalissues in palliative care]. Turkiye Klinikleri JFam Ned-Special Topics. 2017;8(4):292-8.
8. Özçelik H. [Palliative care and approach todying patients]. Turkiye Klinikleri J Anesth Re-anim-Special Topics. 2017;10(1):87-93.
9. Moher D, Liberati A, Tetzlaff J, Altman DG.Preferred reporting items for systematic re-views and meta-analyses: the PRISMA state-ment. PLoS Med. 2009;6(7):e1000097.[Crossref] [PubMed] [PMC]
10. Anderson BA, Kralik D. Palliative care athome: carers and medication management.Palliat Support Care. 2008;6(4):349-56.[Crossref] [PubMed]
11. Gielen J, Gupta H, Rajvanshi A, Bhatnagar S,Mishra S, Chaturvedi AK, et al. The attitudesof Indian palliative-care nurses and physiciansto pain control and palliative sedation. IndianJ Palliat Care. 2011;17(1):33-41. [Crossref][PubMed] [PMC]
12. Nilsson Å, Tengvall C. One last opportunity:Swedish nurses’ experiences of palliative se-dation. Journal of Hospice & Palliative Nurs-ing. 2013;15(6):E1-5. [Crossref]
13. Gielen J, Bhatnagar S, Mishra S, ChaturvediAK, Gupta H, Rajvanshi A, et al. Can cura-tive or life-sustaining treatment be withheldor withdrawn? The opinions and views of In-dian palliative-care nurses and physicians.Med Health Care Philos. 2011;14(1):5-18.[Crossref] [PubMed]
14. Blondeau D, Dumont S, Roy L, Martineau I.Attitudes of quebec doctors toward sedationat the end of life: an exploratory study. PalliatSupport Care. 2009;7(3):331-7. [Crossref][PubMed]
15. Reitinger E, Heimerl K. Ethics and gender is-sues in palliative care in nursing homes: an
Austrian participatory research project. Int JOlder People Nurs. 2014;9(2):131-9. [Cross-ref] [PubMed]
16. Bollig G, Schmidt G, Rosland JH, Heller A.Ethical challenges in nursing homes--staff’sopinions and experiences with systematicethics meetings with participation of residents’relatives. Scand J Caring Sci. 2015;29(4):810-23. [Crossref] [PubMed]
17. Cheon J, Coyle N, Wiegand DL, Welsh S. Eth-ical issues experienced by hospice and pal-liative nurses. Journal of Hospice & PalliativeNursing. 2015;17(1):7-13. [Crossref]
18. Preshaw DH, McLaughlin D, Brazil K. Ethicalissues in palliative care for nursing homes: de-velopment and testing of a survey instrument.J Clin Nurs. 2018;27(3-4):e678-87. [Crossref][PubMed]
19. Gardiner C, Barnes S, Small N, Gott M, PayneS, Seamark D, Halpin D. Reconciling informedconsent and ‘do no harm’: ethical challengesin palliative-care research and practice inchronic obstructive pulmonary disease. PalliatMed. 2010;24(5):469-72. [Crossref] [PubMed]
20. Gysels M, Evans CJ, Lewis P, Speck P, Be-nalia H, Preston NJ, et al. MORECare re-search methods guidance development:recommendations for ethical issues in pallia-tive and end-of-life care research. Palliat Med.2013;27(10):908-17. [Crossref] [PubMed]
21. André B, Ringdal GI, Loge JH, Rannestad T,Kaasa S. Implementation of computerized tech-nology in a palliative care unit. Palliat SupportiCare. 2009;7(1):57-63. [Crossref] [PubMed]
22. McCloskey S, Taggart L. How much compas-sion have I left? An exploration of occupationalstress among children’s palliative care nurses.Int J Palliat Nurs. 2010;16(5):233-40. [Cross-ref] [PubMed]
23. Gaudine A, LeFort SM, Lamb M, Thorne L.Ethical conflicts with hospitals: the perspec-tive of nurses and physicians. Nurs Ethics.2011;18(6):756-66. [Crossref] [PubMed]
24. Reid F. Grief and the experiences of nursesproviding palliative care to children and youngpeople at home. Nurs Child Young People.2013;25(9):31-6. [Crossref] [PubMed]
25. Eriksson H, Andersson G, Olsson L, MilbergA, Friedrichsen M. Ethical dilemmas aroundthe dying patient with stroke: a qualitative in-terview study with team members on strokeunits in Sweden. J Neurosci Nurs. 2014;46(3):162-70. [Crossref] [PubMed]
26. Piot E, Leheup BF, Goetz C, Quilliot D,Niemier JY, Wary B, et al. Caregivers con-fronted with the withdrawal of artificial nutritionat the end of life: prevalence of and reasonsfor experienced difficulties. Am J Hosp PalliatMed. 2015;32(7):732-7. [Crossref] [PubMed]
27. Nisha C, Rose JA. Ethical Dilemmas in Careof Patients Admitted to a Palliative Care Unitin South India: A Qualitative Study. Int JHealth Sci Res. 2015;5(4):225-9.
28. Valentini E, Giantin V, Voci A, Iasevoli M,Zurlo A, Pengo V, et al. Artificial nutrition andhydration in terminally ill patients with ad-vanced dementia: opinions and correlatesamong Italian physicians and nurses. J PalliatMed. 2014;17(10):1143-9. [Crossref][PubMed]
29. Muldrew Née Preshaw DHL, McLaughlin D,Brazil K. Ethical issues experienced duringpalliative care provision in nursing homes.Nurs Ethics. 2018;1:969733018779218.[Crossref] [PubMed]
30. Robinson CA, Pesut B, Bottorff JL. Issues in rural palliative care: views from the coun-tryside. J Rural Health. 2010;26(1):78-84.[Crossref] [PubMed]
31. Jankowski JB. Professional boundary issuesin pediatric palliative care. Am J Hosp PalliatMed. 2014;31(2):161-5. [Crossref] [PubMed]
32. Pavlish C, Brown-Saltzman K, Jakel P, FineA. The nature of ethical conflicts and themeaning of moral community in oncologypractice. Oncol Nurs Forum. 2014;41(2):130-40. [Crossref] [PubMed]
33. White KR, Roczen ML, Coyne PJ, Wiencek C. Acute and critical care nurses’ perceptionsof palliative care competencies: a pilot study.J Contin Educ Nurs. 2014;45(6):265-77.[Crossref] [PubMed]
34. Hernández-Marrero P, Pereira SM, CarvalhoAS. Ethical decisions in palliative care: inter-professional relations as a burnout protectivefactor? Results from a mixed-methods multi-center study in Portugal. Am J Hosp PalliatMed. 2016;33(8):723-32. [Crossref] [PubMed]
35. Chih AH, Su P, Hu WY, Yao CA, Cheng SY,Lin YC, et al. The changes of ethical dilemmasin palliative care a lesson learned from com-parison between 1998 and 2013 in Taiwan.Medicine (Baltimore). 2016;95(1):e2323.[Crossref] [PubMed] [PMC]
36. Bollig G, Rosland JH, Gjengedal E, SchmidtG, May AT, Heller A. A European multicenterstudy on systematic ethics work in nursinghomes. Scand J Caring Sci. 2017;31(3):587-601. [Crossref] [PubMed]
37. De Vries K, Plaskota M. Ethical dilemmasfaced by hospice nurses when administeringpalliative sedation to patients with terminalcancer. Palliat Support Care. 2017;15(2):148-57. [Crossref] [PubMed]
38. Sandman L, Molander U, Benkel I. Develop-ing organisational ethics in palliative care.Nurs Ethics. 2017;24(2):138-50. [Crossref][PubMed]
KAYNAKLAR
Esra AKIN KORHAN ve ark. Turkiye Klinikleri J Med Ethics. 2019;27(2):116-27
127
39. Lind S, Wallin L, Brytting T, Fürst CJ, Sand-berg J. Implementation of national palliativecare guidelines in Swedish acute care hospi-tals: a qualitative content analysis of stake-holders’ perceptions. Health Policy. 2017;121(11):1194-201. [Crossref] [PubMed]
40. Akin Korhan E, Üstün Ç, Uzelli Yilmaz D.Practices in human dignity in palliative care: aqualitative study. Holist Nurs Pract. 2018;32(2):71-80. [Crossref] [PubMed]
41. Towers A, MacDonald N, Wallace E. Ethicalissues in palliative care. Views of patients,families, and nonphysician staff. Can FamPhysician. 2003;49:1626-31.
42. Olson DP, Windish DM. Communication dis-crepancies between physicians and hospital-ized patients. Arch Intern Med. 2010;170(15):1302-7. [Crossref] [PubMed]
43. Akgün-Çitak E, Avci S, Basmaci Ö, Durukan İ.
[Investigating the communication behavioursof nurses towards patients defined as difficultby nurses in a university hospital]. HEMAR-G.2011;13(1):35-44.
44. Sirch L, Salvador L, Palese A. Communicationdifficulties experienced by deaf male patientsduring their in-hospital stay: findings from aqualitative descriptive study. Scand J CaringSci. 2017;31(2):368-77. [Crossref] [PubMed]
45. Aydın BO, Şahin E. [A survey on patient rela-tives-determined communication barriers ac-cording to various variables in hospitals].Journal of Communication Theory and Re-search. 2018;(46):59-75.
46. Schaffer MA. Ethical problems in end-of-lifedecisions for elderly Norwegians. Nurs Ethics.2007;14(2):242-57. [Crossref] [PubMed]
47. Elçiligil A, Bahar Z, Beşer A, Mızrak B, Bahçe-lioğlu D, Demirtaş D, et al. [Ethical dilemmas
which are faced by nurses]. Anadolu Journalof Nursing and Health Sciences. 2011;14(2):52-60.
48. Utlu N. [Ethical approach and ethical dilem-mas of nurses working in hospitals]. Journalof Istanbul Aydın University. 2016;8(29):17-35. [Crossref]
49. Enes SP, de Vries K. A survey of ethical issuesexperienced by nurses caring for terminally illelderly people. Nurs Ethics. 2004;11(2):150-64.[Crossref] [PubMed]
50. Chiu TY, Hu WY, Cheng SY, Chen CY. Ethi-cal dilemmas in palliative care: a study in Tai-wan. J Med Ethics. 2000;26(5):353-7.[Crossref] [PubMed] [PMC]
51. Georges JJ, Grypdonck M. Moral problemsexperıenced by nurses when caring for termi-nally ill people: a literature review. Nurs Ethics.2002;9(2):155-78. [Crossref] [PubMed]