Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας

Παραδοτέο Έργου του Καν.2080/ 2005 της ΕΑΣ Ρεθύμνου, Δράσης Α.ii. (1) του Προγράμματος Καν. (ΕΚ) 2080/ 2005 “Μελέτη διατήρησης ελαιώνων υψηλής περιβαλλοντικής

αξίας”.

Επιστημονικός Υπεύθυνος Δημήτριος Κολλάρος

Ηράκλειο 2007

Η Μελετητική Ομάδα Δρ Δημήτριος Κολλάρος, Βιολόγος, Αν. Καθηγητής Οικολογίας στο ΤΕΙ Κρήτης με

εμπειρία στη μελέτη αγρο-περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τα καλλιεργητικά

συστήματα στην ελιά.

Δρ Ευάγγελος Καπετανάκης, Γεωπόνος, Καθηγητής Εντομολογίας και Γεωργικής

Φαρμακολογίας, Αντιπρόεδρος του ΤΕΙ Κρήτης. Επιστημονικός Υπεύθυνος της

Μελετητικής Ομάδας. Με πολύχρονη εμπειρία από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό

Ινστιτούτο και το ΤΕΙ Κρήτης σε ερευνητικά προγράμματα ελέγχου της

αποτελεσματικότητας μέσων και μεθόδων για την αντιμετώπιση του δάκου,

περιβαλλοντικής και προσωπικής προστασίας από τα αγροχημικά, αγρο-

περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τα καλλιεργητικά συστήματα στην ελιά.

Δρ Σπυρίδων Λιονάκης, Γεωπόνος, Αν. Καθηγητής Ελαιοκομίας στο ΤΕΙ Κρήτης,

με μακρόχρονη σχετική εμπειρία ως Ερευνητής στο Ινστιτούτο Υποτροπικών και

Ελιάς Χανίων.

Δρ Δημήτριος Λυδάκης, Γεωπόνος, Καθηγητής Μετασυλλεκτικής Τεχνολογίας και

Τυποποίησης Γεωργικών Προϊόντων, Διευθυντής της Σχολής Τεχνολογίας Γεωπονίας

του ΤΕΙ Κρήτης, με μακρόχρονη εμπειρία από τον ιδιωτικό τομέα στον έλεγχο

ποιότητας γεωργικών προϊόντων.

Δρ. Κωνσταντίνος Σινάνης, Γεωπόνος. Καθηγητής εδαφολογίας της Σχολής

Τεχνολογίας Γεωπονίας του ΤΕΙ Κρήτης.

Ιωάννης Σπανάκης, Γεωπόνος, Επίκουρος Καθηγητής Γεωργικής Μηχανολογίας, με

μεταπτυχιακές σπουδές σε θέματα εδαφολογίας και υδραυλικής

Αικατερίνη Λυδάκη, Εκπαιδευτικός Συνεργάτης του ΤΕΙ, Ειδικός σε θέματα

Τουρισμού, σπουδές στην Αγγλία, Πτυχίο στο Μάνατζμεντ του Τουρισμού.

Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική Τουρισμού.

Δρ Κωνσταντίνος Λουλακάκης, Βιολόγος, Καθηγητής Φυσιολογίας και

Βιοτεχνολογίας Φυτών του ΤΕΙ Κρήτης. Με εμπειρία σε Ερευνητικά και

Εκπαιδευτικά Έργα.

Μιχαήλ Παπαηλιάκης, Γεωπόνος, εκπαιδευτικός και ερευνητικός συνεργάτης του

ΤΕΙ Κρήτης σε εντομολογικά θέματα, Ελεγκτής Βιοκαλλιεργειών στη ΔΗΩ, με

εμπειρία στην έρευνα αποτελεσματικότητας αγροχημικών και παγίδων για το δάκο

και μέσων προσωπικής προστασίας από τα αγροχημικά.

Δρ Ελευθέριος Αλυσσανδράκης, Γεωπόνος, MSc στη Φυτοπροστασία, Διδάκτορας

Εντομολογίας/ Μελισσοκομίας, εκπαιδευτικός και ερευνητικός συνεργάτης του Τ.Ε.Ι.

Κρήτης

Παναγιώτα Ψειροφωνιά, Τεχνολόγος Γεωπονίας, εκπαιδευτικός και ερευνητικός

συνεργάτης του ΤΕΙ Κρήτης, με εμπειρία ερευνητικών προγραμμάτων μέσων

παγίδευσης, προσωπικής προστασίας και αγρο-περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τα

καλλιεργητικά συστήματα στην ελιά.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας υπάρχουν παλαιοί και εντυπωσιακοί

ελαιώνες, πολλοί από τους οποίους με ποικιλίες, που δεν θεωρούνται πλέον

αποδοτικές. Ενώ από γεωργική άποψη δεν προσφέρουν το υψηλό εισόδημα των

σημερινών εμπορικών ποικιλιών και ενώ και λόγω της βιολογικής κάμψης από τη

μεγάλη ηλικία των δένδρων είναι λιγότερο αποδοτικοί, δεν παύουν να έχουν

αισθητική, ιστορική και οικολογική αξία.

Αισθητική, καθώς η ελιά είναι ένα αειθαλές δένδρο όμορφο και ξεχωριστό, με

φύλλα που έχουν διαφορετική απόχρωση στην κάθε όψη τους και με κορμό, που όσο

γερνάει και ρυτιδώνεται, έλκει περισσότερο την προσοχή, όπως οι αφηγήσεις ενός

γέρο ναυτικού που τράβηξε πολλά κι έχει πολλά να πει.

Ιστορική, καθώς οι εκτεταμένοι αιωνόβιοι ελαιώνες ήταν πεδία και μάρτυρες

σημαντικά ιστορικών και κοινωνικο-οικονομικων γεγονότων.

Οικολογική, καθώς οι ελαιώνες είναι ίσως τα σημαντικότερα αειθαλή δάση

της μεσογειακής λεκάνης και έχουν μεγάλη σημασία για τη μείωση της διάβρωσης,

τον κύκλο του νερού, αλλά και σαν οικοσύστημα που προσφέρει πολλά ενδιαιτήματα

(στον κορμό, τα κλαδιά, το φύλλωμα, τα ριζά του κορμού, κάτω από τη σκίαση του

δένδρου) για μικρότερα φυτά και για ένα πλήθος από ασπόνδυλα και σπονδυλωτά

ζώα.

Η προσπάθεια να εντατικοποιηθεί η καλλιέργεια στους παλαιούς ελαιώνες θα

ήταν μάλλον δύσκολη, καθώς πολλοί ανήκουν σε ανθρώπους που ασχολούνται με

αυτούς ως πάρεργο, έχοντας άλλη εργασία και πόρους ζωής, ίσως και ζουν πολύ

μακριά από αυτούς. Ωστόσο η προσπάθεια να παραμείνουν ζωντανοί, όμορφοι και

υγιείς και όποιο μέτριο επίπεδο αποδοτικοί, θα απέφερε στους ιδιοκτήτες ένα κάποιο

εισόδημα, αλλά και θα έκανε τους «εμπορικούς» γειτονικούς ελαιώνες να μην

υποφέρουν από τη γειτνίασή τους με αυτούς, καθώς δεν θα χρησίμευαν ως εστίες

εξάπλωσης του δάκου ή άλλων ανεπιθύμητων εντόμων και μυκήτων. Επιπλέον

δυνητικά θα προσέφερε στους μόνιμους κατοίκους της περιοχής και τους επισκέπτες

(ξένο και εσωτερικό τουρισμό) να χαίρονται ένα όμορφο σχετικά αδιατάρακτο

περιβάλλον.

Οι παραδοσιακοί ελαιώνες στην Αμπαδιά και σε άλλες περιοχές του Αμαρίου,

διαθέτουν όλα τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά. Δένδρα μεγάλα σε ηλικία, σε

πολλές περιπτώσεις όμορφα έως εντυπωσιακά, που συμμετέχουν σε ένα όμορφο

τοπίο, του οποίου αποτελούν ένα από τα βασικότερα συνθετικά στοιχεία. Βρίσκονται

σε μία περιοχή με πολλές χαρακτηριστικές ανθρώπινες κατασκευές, μπορούν να

ενταχθούν σε πλαίσια φυσιολατρικών διαδρομών, που αναπτύσσονται μαζί με τις

εναλλακτικές μορφές του τουρισμού και μπορούν να κάνουν περισσότερο γνωστή,

σαν ζωντανές πανύψηλες διαφημίσεις, την Προστατευόμενης Ονομασίας

Προελεύσεως (Π.Ο.Π.) ελιά Αμπαδιάς.

Στα πλαίσια αυτής της μελέτης, η Μελετητική Ομάδα έκανε επανειλημμένες

μετακινήσεις σε όλα τα χωριά της Αμπαδιάς. Πέρα από τη φωτογράφηση του τοπίου,

των ελαιώνων και επί μέρους αντικειμένων με ιδιαίτερη σημασία για τη μελέτη και

απόκτηση άμεσων εμπειριών από τους ελαιώνες, σκοπός των επισκέψεων ήταν οι

συνεντεύξεις και η άντληση πρωτογενών στοιχείων από καλλιεργητές ελιάς και

άλλους κατοίκους, από εμπόρους που έχουν δραστηριοποιηθεί στο παρελθόν στη

διακίνηση της Θρουμπολιάς, από παράγοντες του συνεταιριστικού αλλά και του

λοιπού επιχειρηματικού τομέα με δυνητική εμπλοκή σε θέματα αγροτουρισμού, από

συνεργεία δακοκτονίας και από παράγοντες της Αυτοδιοίκησης. Έτσι, μολονότι τα

χρονικά πλαίσια (τέλος Δεκ.2006- μέσα Μάρτη 2007) αλλά και οι πόροι αυτής της

μελέτης ήταν πολύ περιορισμένα, κρίνεται ότι η αποτύπωση της υπάρχουσας

κατάστασης είναι αρκετά ακριβής. Οι προτάσεις που διατυπώνονται είναι σε πρώτη

προσέγγιση ρεαλιστικές.

Η δράση αυτή θα συνεχιστεί για τα επόμενα δύο έτη. Προσδοκάται ότι η

αποτύπωση θα τεκμηριωθεί από κάθε άποψη και οι προτάσεις θα συνδεθούν

ακριβέστερα με συγκεκριμένες δυνατότητες διατήρησης κάποιας παραγωγικότητας

των ελαιώνων και, μέσα από συγκεκριμένα μέτρα, η αγροτουριστική αξιοποίηση του

ελαιώνα της Αμπαδιάς.

Ο Επιστημονικός Υπεύθυνος

Δρ Δημήτριος Κολλάρος, Καθηγητής Οικολογίας

Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας, ΤΕΙ Κρήτης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ................................................................................................ 1

2. Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΜΠΑΔΙΑΣ .................................................................. 1

2.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ........................... 1 2.2. ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ............................................................. 3 2.3. ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ-ΑΝΑΓΛΥΦΟ ............................. 18

3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ..................................................................................................... 19

3.1. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ....................................................... 19 3.2. ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ................................................... 20

3.1.1. Κορωνέικη ή Ψιλολιά............................................................... 22

3.1.2. Τσουνάτη ή Μαστοειδής .......................................................... 23

3.1.3. Θρουμπολιά ή Χονδρολιά ....................................................... 24

3.3. ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ......................... 27 3.4. Η ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ .................................................. 31 3.5. Η ‘ΘΡΟΥΜΠΑ ΑΜΠΑΔΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΡΗΤΗΣ’ ......................... 34

4. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ............................................................. 36 5. ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΕΛΑΙΩΝΩΝ............................................................. 37

5.1. ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ ............................ 37 5.2. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ .................. 38

5.2.1. Φυτοπροστασία....................................................................... 38 5.2.2. Λίπανση .................................................................................. 38 5.2.3. Διαχείριση της βλάστησης του ίδιου του αγρού αλλά και των ορίων του.............................................................................. 39 5.2.4. Αναμόχλευση του εδάφους-ακαλλιεργησία, διατήρηση ακαλλιέργητων ζωνών στην περιοχή................................................. 40 5.2.5. Τυχόν άρδευση ....................................................................... 40 5.2.6. Βόσκηση ζώων........................................................................ 40 5.2.7. Διαχείριση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας ...................... 41 5.2.8. Άλλα στοιχεία .......................................................................... 41

6. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ

ΠΕΡΙΟΧΗΣ .................................................................................................. 42

6.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ .............................................................. 42

6.2. ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ .......................................................................... 44

6.3. ΣΧΕΣΗ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ & ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ....................... 47

6.4. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ – ΝΟΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ

& ΑΜΠΑΔΙΑ ............................................................................................ 49

6.4.1. Γεωγραφία, μορφολογία & κλίμα ............................................. 50

6.4.2. Τουριστικά αξιοθέατα .............................................................. 51

6.4.3. Χλωρίδα .................................................................................. 55

6.4.4. Κρητική διατροφή .................................................................... 57

6.4.5. Παραδοσιακές τέχνες .............................................................. 58

6.4.6. Τοπικοί εορτασμοί ................................................................... 61

6.4.7. Η ελιά στο Ρέθυμνο ................................................................. 64

6.4.8. Επαρχίες του νομού Ρεθύμνου ............................................... 66

6.4.9. Επαρχία Αμαρίου - περιοχή Αμπαδιάς.................................... 68

6.5. ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ .............................................................................. 72

6.6. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ .................................................................................... 75

6.6.1. Ίδρυση Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού ................................ 75

6.6.2. Ίδρυση μουσείου ελιάς ............................................................ 78

6.6.3. Εκδήλωση ενδιαφέροντος συμμετοχής στους Δρόμους

του Λαδιού και της Ελιάς ................................................................... 81

7. ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ

ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΑΜΑΡΙΟΥ ......................................................................... 83

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................ 88

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ .............................................................................................. 90

1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η καλλιέργεια της ελιάς αποτελεί για τη χώρα μας τη σημαντικότερη

αγροτική δραστηριότητα της σύγχρονης γεωργίας. Η σημασία της ελιάς είναι

γνωστή από την αρχαιότητα. Λόγω της μακράς της ιστορίας, σε πολλές

περιοχές της χώρας μας καλλιεργείται σε παραδοσιακή μορφή. Παραδοσιακοί

ελαιώνες από διάφορες ποικιλίες ελιάς και σε διάφορες εκτάσεις, υπάρχουν

σε όλα τα μήκη και πλάτη της περιφέρειας. Όλοι χαρακτηρίζονται από δένδρα γηραιά, ακανόνιστου σχήματος, συνήθως ψηλά, με μεγάλη διάμετρο κορμού, όχι εντατικά καλλιεργούμενα ή /και εγκαταλελειμμένα.

Λόγω των παραπάνω χαρακτηριστικών στους παραδοσιακούς ελαιώνες

βρίσκει καταφύγιο μεγάλος αριθμός ζώων και αποτελούν οικοσυστήματα

ιδιαίτερης οικολογικής αξίας. Επιπρόσθετα, υπάρχει η δυνατότητα

αγροτουριστικής εκμετάλλευσης.

Στο Νομό Ρεθύμνου, οι παραδοσιακοί ελαιώνες απαρτίζονται από

δέντρα μεγάλης ηλικίας, συνήθως της ποικιλίας Θρουμπολιάς. Εντοπίζονται

κυρίως στις πεδινές λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές της επαρχίας Αμαρίου,

όμως διάσπαρτοι βρίσκονται και σε άλλες περιοχές του νομού.

2. Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΑΜΠΑΔΙΑΣ

2.1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ-ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Με την ονομασία Αμπαδιά (Εικόνες 1 και 2) είναι γνωστή στην Κρητική

ιστορία, την περίοδο της τουρκοκρατίας, μια περιοχή στο νότιο μέρος της

Επαρχίας Αμαρίου Ρεθύμνης και η οποία περιλαμβάνει τα χωριά: Κουρούτες,

Αγ. Ιωάννης, Νίθαυρη, Αγ. Παρασκευή, Αποδούλου, Βαθειακό, Άρδακτος,

Πλάτανος, Ρίζικας, Σάτα, Λοχριά και Κλήμα.

Σε όλα αυτά το χωριά κατοικούσαν σχεδόν αποκλειστικά Τούρκοι, με

διαφορετικά ήθη και έθιμα από τους άλλους, ενώ διέφεραν και στη σωματική

διάπλαση και τον χαρακτήρα. Αναφέρονται ως άγριοι, φανατικοί, αιμοχαρείς,

μελαψοί, με ουλές, τρίχες, με μύτη σιμή και χείλη παχιά. Είχαν ιδιάζοντα

2

τρόπο ομιλίας, που έμοιαζε με αραβικά. Γι΄ αυτό κάποιοι ερευνητές πίστεψαν

πως ήταν απόγονοι των Σαρακηνών και ότι η λέξη Αμπαδιά προέρχεται από

την αραβική λέξη albadia που σημαίνει τόπο έρημο. Κάτι τέτοιο, όμως, δε

μπορεί να ισχύει, καθώς ο Νικηφόρος Φωκάς καθάρισε την Κρήτη από τους

Σαρακηνούς, ενώ οι εναπομείναντες έγιναν Χριστιανοί. Η επικρατούσα άποψη

είναι ότι Αιγύπτιοι και Σύριοι γενίτσαροι, που πήραν μέρος στην πολιορκία του

Χάνδακα (1647-1669), εγκαταστάθηκαν εκεί μετά το πέρας του πολέμου. Είναι

χαρακτηριστικό ότι ο αφιερωτής του τεμένους στο χωριό Πλάτανος ήταν

Σύριος. Η ονομασία Αμπαδιώτες τους δόθηκε επειδή προέρχονται από μέρη

έρημα και άγονα, που στα αραβικά λέγονται albadia→abadia→Αμπαδιά.

Εικόνα 1. Πανοραμική άποψη της κοιλάδας της Αμπαδιάς.

Οι Αμπαδιώτες ήταν μισητοί στο χριστιανικό στοιχείο και κατά τις

επαναστάσεις οι Αμπαδιώτες, φοβούμενοι την εκδίκηση των χριστιανών,

εγκατέλειπαν τα χωριά και κλείνονταν στα φρούρια. Για όλα αυτά, ακόμη και

μέχρι σήμερα, η λέξη Αμπαδιώτης έμεινε στο κρητικό λεξιλόγιο για να

χαρακτηρίζει τον ατίθασο, το βάρβαρο.

Σύμφωνα με Υπουργική Απόφαση (βλέπε παρακάτω), από το 1993 έχει

χαρακτηριστεί ως Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) η ‘Θρούμπα

Αμπαδιάς Ρεθύμνης Κρήτης’. Σύμφωνα με το Φ.Ε.Κ., η συγκεκριμένη ένδειξη

μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις επιτραπέζιες ελιές της ποικιλίας Θρούμπα,

που καλλιεργείται στα διοικητικά όρια των κοινοτήτων της Επαρχίας Αμαρίου:

3

Βισταγής, Πλατανίων, Φουρφουράς, Νίθαυρης, Κουρούτων, Αποδούλου,

Πλατάνου, Λοχριάς, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Ιωάννου, Βυζαρίου,

Λαμπιωτών, Πετροχωρίου, Μοναστηρακίου, Αμαρίου και Άνω Μέρους. Η

περιοχή αυτή περιλαμβάνει όλο το σημερινό Δήμο Κουρήτων, μαζί με μερικές

περιοχές του Δήμου Συβρίτου.

Εικόνα 2. Πανοραμική άποψη της κοιλάδας της Αμπαδιάς.

2.2. ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Η περιοχή Αμπαδιά πιστεύεται ότι πήρε το όνομά της από την αραβική

λέξη al badia, που σημαίνει έρημο τόπο (κατά την άποψη που διετύπωσε ο

Olivier το 1794). Περιλαμβάνει δώδεκα χωριά τα εξής:

1. Αγία Παρασκευή: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού

Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 160 μ. Απέχει 59 χλμ. από την πόλη

του Ρεθύμνου. Πρώτη αναφορά του χωριού αυτού στην επαρχία Αμαρίου,

γίνεται το 1577 από το Fr. Barozzi, (f°27ν) ως S(an)te Venerand. Ακόμα

υπάρχουν οι εξής αναφορές: από τον Καστροφύλακα (Κ175) ως S.

4

Veneranda με 95 κατοίκους το 1583 και από τα Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ.

Ιστ. V, σ. 129) ως S. Veneranda, Sagudhi, το 1630 (πιθανόν είναι το όνομα

του φεουδάρχη).

Μέσα στο χωριό είναι η εκκλησία της Παναγίας, αφιερωμένη στην

Κοίμηση, τοιχογραφημένη, με καλά διατηρημένες τοιχογραφίες, του 16ου

αιώνα. Σωζόμενη επιγραφή αναφέρει: «† Ανηγέρθη εκ βάθρου και ιστορήθη ο

θείος και πάνσεπτος ναός ούτος της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου και

αειπαρθένου Μαρίας, δι’ εξόδου και κόπου κυρού Γεωργίου ευλαβεστάτου

ιερέως του Βαρούχα άμα συν τη αυτού συζύγω τιμιωτάτη πρεσβυτερήσι, επί τη

επαρχία του ευγενεστάτου και τρισεντιμωτάτου αυθεντός κυρού Γεωργίου

Καλιέργη. Έτους ΖΚΔ' (=7024) = 1516.»(Βλ.G. Gerola, Monumenti ecc. IV, p.

500) έγχρωμο αντίγραφο της εικόνας των ιδρυτών βλ. Gerola, Monumenti

ecc. vol. II, Πίν. 13)

Στο ειλητάριο που κρατούν στα χέρια τους, κάτω από την εκκλησία που

αφιερώνουν, οι αφιερωτές, παπά Γεώργιος Βαρούχας και η πρεσβυτέρα του,

είναι γραμμένοι οι παρακάτω δεκαπεντασύλλαβοι, ανομοιοκατάληκτοι στίχοι -

ποίημα πιθανώς κατά τον Gerola - του ίδιου του παπά Βαρούχα:

Ημείς εις σε ελπίζομεν, δέσποινα Θεοτόκε

ως ούσα σκέπη κρατεά, αντίληψις οξεία

εις τον ναόν προστρέχοντες, ον νυν περικρατούμεν,

και ηξιώθημεν ημείς ανακαινήσαι τούτον

εκ βάθρων των οικοδομών και συνηστορηθίναι

ίνα σε έχομεν αεί υπέρμαχον προστάτην

και σκέπε φρούρισον ημάς συν τοις εμοίς φιλτάτοις

τέκνοις από πάσης προσβολής και εκ παντός κινδύνου,

και λύτρωσε κολάσεως πάντας τους ορθοδόξους.

2. Άγιος Ιωάννης: Οικισμός της επαρχίας Αμαρίου, του νομού

Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 370 μ. Απέχει από την πόλη του

5

Ρεθύμνου 56 χλμ. Η διαδρομή προς τον οικισμό έχει ως εξής: Απόστολοι -

Μέρωνας - Γερακάρης - Άνω Μέρος -Χωρδάκι - Αγ. Ιωάννης.

Αναφέρεται από το Fr. Barozzi, (f°27ν) ως S. Ζ(uann)e Chiliaru, στην

επαρχία Αμαρίου το 1577. Επίσης, από τον Καστροφύλακα (Κ175) υπάρχει η

αναφορά ως S. Giovanni Ghliafù με 47 κατοίκους το 1583. Στην αιγυπτιακή

απογραφή του 1834 καταγράφεται στην επαρχία Αμαρίου ο Hághio Iánni

(Pashley,Travels in Crete, II, 314). Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται ως

Άγιος Ιωάννης Χλιαρός στο δήμο Αποδούλου. Τέλος, το 1900 αναφέρεται

στον ίδιο δήμο με 127 κατ.

3. Αποδούλου: Χωριό επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου, που

βρίσκεται σε υψόμετρο 450 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 54,5 χλμ.

επί της αρτηρίας Αμαρίου. Από την πόλη του Ηρακλείου αντίστοιχα απέχει 84

χλμ. Η διαδρομή προς το χωριό έχει ως εξής: Αγία Βαρβάρα - Ζαρός -

Καμάρες - Λοχριά - Αποδούλου. Βρίσκεται στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του

Ψηλορείτη, σε υψηλή θέση, με θέα προς ολόκληρη την κοιλάδα του Αμαρίου.

Έχει κλίμα ξηρό και υγιεινό, πηγαία νερά και πολλούς κήπους. Τα κυριότερα

προϊόντα του χωριού αυτού είναι το λάδι, τα χαρούπια, το μέλι και τα

κτηνοτροφικά. Ήταν ένα από τα χωριά της Αμπαδιάς.

Το τοπωνύμιο είναι αρχαϊκό (Βλ. Κρητικά Χρονικά, τόμ. Ι', σ. 400).

Απόδουλος σημαίνει απελεύθερος, ο δούλος που απελευθερώθηκε. Το

Μεσαίωνα οι πειρατές κατέστρεφαν τα παράλια χωριά της Κρήτης,

παίρνοντας σκλάβους, που τους πουλούσαν ως δούλους. Πολλοί

απελευθερώνονταν, όταν οι συγγενείς τους ή άλλοι άνθρωποι –φίλοι ή

συγχωριανοί τους - πλήρωναν λύτρα. Σε πολλές διαθήκες της εποχής εκείνης

αναφέρονται κληροδοτήματα για την απελευθέρωση δούλων. Ένας τέτοιος

απόδουλος - απελεύθερος πρέπει να είναι ο πρώτος οικιστής, που ήλθε να

κατοικήσει εδώ, μακριά από τη θάλασσα, για να είναι ασφαλής.

Το 1834 πέρασε απ' εδώ ο Pashley και τον φιλοξένησε ο «προεστός

καπετάν Αλεξανδράκης», ο οποίος του διηγήθηκε την παρακάτω ιστορία: Στην

επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι της Κεντρικής Κρήτης και ο

τουρκοαιγυπτιακός στρατός σκότωναν τους άοπλους Χριστιανούς και

6

αιχμαλώτιζαν γυναίκες και παιδιά. Πριν φθάσουν οι Τουρκοαιγύπτιοι στο

Αποδούλου ο Αλεξανδράκης και οι άλλοι άνδρες του χωριού κατέφυγαν στον

Ψηλορείτη και σώθηκαν. Αλλά δεν μπόρεσε να πάρει τα παιδιά του, την

Καλλίτσα και το Γιάννη, και τα άφησε σε μια γυναίκα με τρία δικά της παιδιά σε

μια καλύβα. Οι Τουρκοαιγύπτιοι πέρασαν, τα βρήκαν και τα πήραν όλα

σκλάβους. Ο Αλεξανδράκης έμαθε ότι πουλήθηκαν στην Αίγυπτο, όπως και

πολλά άλλα παιδιά από το Λασίθι (ο Αντων. Παπαδάκης, μετέπειτα μέγας

δωρητής και ευεργέτης του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο αδελφός του έπειτα

Ισμαήλ Φερίκ πασάς).

Το 1829 ένας Άγγλος λόρδος, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του και

κάμποσους υπηρέτες ήρθαν στο Αποδούλου και ζήτησαν τον Αλεξανδράκη. Η

Καλλίτσα ήρθε να δει τους γονείς της, που δεν τους ξέχασε, παρ’ όλο που

ήταν σύζυγος Άγγλου λόρδου, του Τζών Χαίην. Ο πατέρας του Τζών Χαίην,

που έμενε στην Αίγυπτο, είχε αγοράσει την Καλλίτσα και τη μεγάλωσε στο

σπίτι του και στο τέλος την πάντρεψε με τον υιό του, γιατί ήταν ωραία και

πραγματικά καλή.

Ο Pashley γνώρισε το λόρδο Τζών Χαίην και την Καλλίτσα στο

Αποδούλου το 1834 και ανέβηκαν μαζί στον Ψηλορείτη. Συνεπώς η ιστορία

της Καλλίτσας, που την άκουσε από τους ίδιους είναι η πιο πιστή. Σχετικά

έγραψαν και άλλοι (Ιωσ. Χατζηδάκης Περιηγήσεις εις Κρήτην, 1881, σ. 42)

αλλά παραποιούνται τα γεγονότα και οι χρονολογίες.

Η ομορφιά και το κλίμα του Αποδούλου μάγεψαν το λόρδο Τζών Χαίην

και έκτισε ένα ωραιότατο μέγαρο για να παραθερίζει, το φράγκικο κονάκι,

όπως το λένε οι κάτοικοι.

Στο κονάκι οχυρώθηκαν την επανάσταση του 1866 τριακόσιοι

Τουρκαλβανοί. Οι επαναστάτες θα τους έκαιγαν, αλλά κατέφθασε ο τουρκικός

στρατός και σώθηκαν και αυτοί και το κονάκι. Το 1934 ο Σπ. Μαρινάτος

απεκάλυψε μέγα οίκημα του τέλους της Μεσομινωικής εποχής, τελετουργικής

χρήσης, όπου βρέθηκαν ενεπίγραφα σκεύη σπονδών από στεατίτη και μικρός

χρυσός πέλεκυς. Τελευταία, ανακαλύφθηκε θολωτός τάφος, 400 μ. προς

βορρά του μεγάρου, που ανέσκαψε ο Μαρινάτος και ο Κ. Δαβάρας. Πρόκειται

για τάφο Υστερομινωικών χρόνων, 1550 - 1100 π.Χ. διαμέτρου 3 μ. όπου

7

βρέθηκαν 4 σαρκοφάγοι με πλημμελή κατασκευή. Οι σαρκοφάγοι βρίσκονται

συναρμολογημένες στο μουσείο Ρεθύμνου.

Κοντά στο χωριό είναι η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Ξιφοφόρου,

όπου σώζεται χάραγμα του 1496.

4. Κουρούτες: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου, που

βρίσκεται σε υψόμετρο 510 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 49 χλμ. και

βρίσκεται στο δρόμο προς Αμάρι - Απόστολοι - Ασώματος - Βιζάρι,

Φουρφουράς - Κουρούτες. Είναι κτισμένο στον Ασωμαθιανό Κάμπο, στους

δυτικούς πρόποδες του Ψηλορείτη και συνήθως η πιο εύκολη ανάβαση στον

Ψηλορείτη γίνεται από τις Κουρούτες. Από εκεί ανέβηκε και ο Ιωσ.

Χατζηδάκης σε 7 ώρες. (Βλ. Περιήγησις εις Κρήτην, Ερμούπολις, 1881). Ο

Ιωσ. Χατζηδάκης σχετίζει το όνομα του χωριού με τους αρχαίους Κουρήτες,

και υποθέτει, ότι είναι αυτό το ίδιο όνομα με μικρή παραλλαγή (σ.51). Οι

κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου ως Curuttes το 1577 από το Fr.

Barozzi, (f°27r) και το 1583 από τον Καστροφύλακα.

5. Λοχριά (Εικόνα 3): Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού

Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 580 μ. Απέχει από την πόλη του

Ρεθύμνου 60,5 χλμ. Η διαδρομή προς το χωριό έχει ως εξής: Μονή

Ασωμάτων - Φουρφουράς - Κουρούτες - Νίθαυρη -Αποδούλου - Πλάτανος -

Λοχριά. Από το Ηράκλειο, ακολουθώντας το δρόμο προς το Ζαρό,

συναντούμε τη Λοχριά στο βάθος κοιλάδας, αμέσως μετά το χωριό Καμάρες,

56,3 χλμ.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi, (f°27r)

ως Loghrea, το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ 175), ως Oghrea και το 1630

από τα Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ.129) ως Locrea. Στην αιγυπτιακή

απογραφή του 1834 καταγράφεται ως Lokhriè (Pashley, Travel in Crete , II,

314). Το 1881 αναφέρεται στο δήμο Αποδούλου. Ήταν ένα από τα 12 χωριά

της Αμπαδιάς.

8

Εικόνα 3. Άποψη του χωριού Λοχριά. Διακρίνονται οι ελαιώνες Χονδρολιάς και οι

αναβαθμίδες.

6. Νίθαβρη ή Νίθαυρη: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου , του νομού

Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 500 μ. Απέχει από την πόλη του

Ρεθύμνου 53 χλμ. Η διαδρομή προς αυτό επί του δρόμου προς Αμάρι έχει ως

εξής: Απόστολοι - Ασώματος - Φουρφουράς - Κουρούτες -Νίθαβρη.

Το τοπωνύμιο είναι προελληνικό. (Βλ. «Κρητικά Χρονικά», Ι, σ.400).

Νίθαβρη, στις τελευταίες απογραφές το γράφουν Νίθαυρις, Νιθαύρεως.

Ο οικισμός αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr.

Barozzi, (f°27r) ως Itavri, το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ176) ως Itavri

αλλά (Κ184) και ως Lithavri, ενώ το 1630 από τα Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ.

Ιστ. V, σ. 129) πάλι ως Itavri. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834

καταγράφεται ως Nithavri (Pashley, Travels un Crete, II, 314), ενώ στην

απογραφή του 1881 ως Νίθαυρη.

9

7. Πλάτανος: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου, που

βρίσκεται σε υψόμετρο 580 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 58 χλμ. Η

διαδρομή που οδηγεί προς αυτό είναι στο δρόμο προς Αμάρι, Μονή

Ασωμάτων - Βιζάρι - Φουρφουράς -Κουρούτες - Αποδούλου - Βαθειακό -

Πλάτανος. Είναι ένα από τα χωριά της Αμπαδιάς.

Αναφέρεται ως Platano στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr.

Barozzi (f°27r), το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ175) και το 1630 από τα

Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129). Στην αιγυπτιακή απογραφή του

1834 καταγράφεται ως Plátanos (Pashley, Travels in Crete, II, 314). Τέλος, το

1881 αναφέρεται να ανήκει στο δήμο Αποδούλου.

Στο χωριό αυτό, στην καρδιά της Αμπαδιάς, που υπήρξε φωλιά των

αγριότερων και πιο αιμοβόρων Τούρκων της Κρήτης, είδε το ανοιξιάτικο

Κρητικό φως, κατά τα μέσα του 19ου αιώνα (1859) μια γυναίκα, που έπαιξε

πρωταρχικό ρόλο στην αρχική δημιουργία και ανάπτυξη του φεμινιστικού

κινήματος στην Ελλάδα. Η Καλλιρρόη Σιγανού, η οποία έμεινε γνωστή στην

ιστορία με το επώνυμο του Γάλλου συζύγου της, του Ιωάννη Παρρέν, ως

Καλλιρρόη Παρρέν.

Η Καλλιρρόη Παρρέν αποτέλεσε πράγματι φαινόμενο κατά την εποχή

εκείνη, των συνεχών επαναστάσεων, όταν μόλις είχε αρχίσει να ροδίζει η αυγή

της Ελευθερίας, μετέπειτα από το βαθύ σκοτάδι της μακροχρόνιας τούρκικης

νύκτας διάρκειας δυο αιώνων. Οι γονείς της, σαν να προέβλεψαν το

δημιουργικό έργο της κόρης τους, την έστειλαν στην ελεύθερη Ελλάδα για να

μάθει γράμματα. Αναφερόμαστε σε εποχή, κατά την οποία δεν επιτρεπόταν η

φοίτηση γυναικών, ούτε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας.

Η Καλλιρρόη από το Αμάρι είναι η μόνη γυναίκα στην Ελλάδα, που

εργάστηκε, πρώτη αυτή, για την εξύψωση του φύλου της στην κοινωνία, στη

θέση που αξίζει στις γυναίκες, αλλά και για πολλά άλλα κοινωνικά θέματα.

Αυτή ζήτησε να γίνονται δεκτές οι γυναίκες στο Πανεπιστήμιο και στο

Πολυτεχνείο, να δοθεί ψήφος στη γυναίκα, να προστατευθεί η παιδική ηλικία.

Είναι η πρώτη γυναίκα δημοσιογράφος στην Ελλάδα και εξέδιδε 30 χρόνια την

«Εφημερίδα των Κυριών». Αυτή ίδρυσε και το «Λύκειο των Ελληνίδων» και

άλλους οργανισμούς, που αφορούν τη γυναίκα.

10

8. Άρδακτος: Οικισμός του χωριού Λοχριάς, της επαρχίας Αμαρίου, του

νομού Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 580μ. Απέχει 59 χλμ από την

πόλη του Ρεθύμνου. Βρίσκεται επί της διαδρομής: Ασώματος - Αποδούλου -

Πλάτανος - Άρδακτος. Είναι ένα από τα 12 χωριά της Αμπαδιάς.

Το 1583, αναφέρεται από τον Καστροφύλακα (Κ 176) ως Ardacto με 147

κατοίκους. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 καταγράφεται ως Ardhakto

(Pashley, Travels in Crete, II, 314). Το 1920 αναφέρεται ως υπαγόμενο στο

χωριό Πλατάνου με 32 κατοίκους και το 1928 στην κοινότητα Λοχριάς με 27

κατοίκους.

9. Βαθειακό: Οικισμός του χωριού Νίθαυρης, της επαρχίας Αμαρίου, του

νομού Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 460 μ. Απέχει 56,5 χλμ. από

την πόλη του Ρεθύμνου και δύο χλμ. από το Αποδούλου - Βαθιακό -

Πλάτανος - Άρδακτος - Λοχριά.

Είναι ένα από τα 12 χωριά της Αμπαδιάς. Το τοπωνύμιο προέρχεται από

τη θέση που βρίσκεται, στο βάθος μικρής κοιλάδας.

Το Βαθειακό ήταν μεγάλο χωριό κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας. Το

1577 αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου από το Fr. Barozzi, (f°27ν) ως

Vathiaco και το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ175) ως Vathiacò με 169

κατοίκους. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 καταγράφεται Vathiakó,

(Pashley, Travels in Crete, II, 314), ενώ στην απογραφή του 1881

αναγράφεται Βαθειακό στο δήμο Αποδούλου.

Παρ' όλο που εκεί κατοικούσαν οι πιο φανατικοί και αιμοβόροι Τούρκοι,

διατηρείται ακόμα η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου με τοιχογραφίες των σκηνών

της Μεταμόρφωσης και του Μυστικού Δείπνου των αρχών του 12ου αιώνα, το

μαρτύριο του Αγ. Γεωργίου κ.λ.π.

Στην επανάσταση του 1821 οι κάτοικοι, με αρχηγό τους τον Ντελή

Μουσταφά, είχαν οχυρωθεί στο χωριό. Οι επαναστάτες Κουρμούλης,

Μελιδόνης και άλλοι τους εξόντωσαν όλους. Το 1822 είχε γίνει τουρκικό

στρατόπεδο, όπου μπήκε ο Αντ. Μελιδόνης με τους συμπολεμιστές του,

σκότωσε τους φρουρούς και αποκόμισε πολλά πολεμοφόδια.

11

10. Ρίζικας: Οικισμός του χωριού Αποδούλου της επαρχίας Αμαρίου,

του νομού Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 270 μ. Αναφέρεται στην

επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi, (f°27ν) ως Risica και το 1583

από τον Καστροφύλακα (Κ173) πάλι ως Risica με 152 κατοίκους. Τέλος, το

1900 καταγράφεται ως Ρίζικα στο δήμο Αποδούλου, με 43 κατοίκους.

Ο Βασ. Ψιλάκης αναφέρει (Ιστορία της Κρήτης, νέα έκδοση σ. 1330) ότι,

κατά την παράδοση, λίγα χρόνια πριν από την απόβαση των Τούρκων στην

Κρήτη, Άραβες ληστοπειρατές αποβιβάστηκαν στην Αγία Γαλήνη και

εγκαταστάθηκαν στα χωριά Γομαράς, Βρωμόνερο, Ρίζικα και Συμπάλλουσα.

Οι Βενετοί τους αιχμαλώτισαν, κατέστρεψαν τα χωριά και τους φυλάκισαν στο

Ρέθυμνο. Έπειτα, άρχισε ο πόλεμος των Τούρκων, οι οποίοι το 1646

κατέλαβαν το Ρέθυμνο, ελευθέρωσαν τους Άραβες και πολέμησαν μαζί τους.

11. Σάτα: Οικισμός του χωριού Αποδούλου, της επαρχίας Αμαρίου, του

νομού Ρεθύμνου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 320 μ., στα σύνορα των νομών

Ρεθύμνου - Ηρακλείου, νοτίως από το χωριό του Αμαρίου, Πλάτανος.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi, (f°27ν)

ως Sata και το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ 173) ως Sattà με 83

κατοίκους. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 καταγράφεται ως Sáhta,

(Pashley, Travels in Crete, II, 314). Τέλος στην απογραφή του 1881

αναφέρεται ως Σάτα, στο δήμο Αποδούλου.

12. Κλήμα: Στην πραγματικότητα πρόκειται για χωριό του νομού

Ηρακλείου, της επαρχίας Πυργιωτίσσης. Ο Fr. Barozzi το αναφέρει στην

επαρχία Αμαρίου του νομού Ρεθύμνου και καλώς ή κακώς συγκαταλέγεται

στα 12 (που άλλοι χωρίς αυτό τα μετρούν ως 11) χωριά της Αμπαδιάς. Η

πρώτη του γραφή είναι, μάλλον από λάθος, ως Chima, αλλά ο

Καστροφύλακας το αναφέρει όπως το ξέρουμε Clima, με 52 κατοίκους το

1853. Στο Βασιλικάτα 1630 βρίσουμε την αναφορά Simone et Clima. Στην

αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Klima (Pashley, Travels in

Crete, II, 314) με 20 χριστιανικές οικογένειες. Στην απογραφή του 1881

αναφέρεται στο δήμο Αποδούλου, επαρχίας Αμαρίου με 166 χριστιανούς

12

κατοίκους και στην απογραφή του 1900 μεταφέρεται στο νομό Ηρακλείου, στο

δήμο Τυμπακίου με 230 κατοίκους. Το 1920 υπήρξε έδρα ομώνυμου

αγροτικού δήμου και το 1928 έδρα ομώνυμης κοινότητας, ενώ κατά τις

δεκαετίες του 1940 και του 1950 υπερέβη και τους 400 κατοίκους.

Εκτός από τα χωριά της παραδοσιακής Αμπαδιάς, η μελέτη επεκτάθηκε

και σε γειτονικά χωριά της επαρχίας Αμαρίου, εκτός Αμπαδιάς, όπου

υπάρχουν παραδοσιακοί ελαιώνες.

1. Αμάρι: Χωριό που δίνει το όνομά του στην ομώνυμη επαρχία

(Αμαρίου), του νομού Ρεθύμνου. Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 460 μ.

Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 40 χλμ. Η διαδρομή που οδηγεί προς τα

εκεί είναι: Ασώματος - Μοναστηράκι - Αμάρι.

Η αρχαιότερη μνεία του ονόματος του χωριού αναφέρεται σε επιγραφή

του ναού της Αγίας Άννας, κοντά στο χωριό, στη χρονολογία, από κτίσεως

κόσμου 6733, που αντιστοιχεί στο 1225 μ.Χ. (Βλ. Gerola Monumenti Veneti,

IV, σ.497).

Κατά την Τουρκοκρατία ήταν βακουφικό και αναφέρεται Νέφς Αμάρι,

που σημαίνει το κυρίως Αμάρι, ή πρωτεύουσα.

Στο κέντρο του χωριού, πάνω στο πιο ψηλό σημείο βράχου, ήταν έως το

1900 τα ερείπια μικρού πύργου, όπου ήταν η έδρα της καστελανίας Αμαρίου.

(Βλ. G. Gerola, Monumenti ecc. σ. 193 τόμ. Ι).

Στο χωριό υπάρχει ο αρχαιότερος ναός της Αγίας Άννας, με

τοιχογραφίες χριστολογικών σκηνών και αγίων. Η κτητορική επιγραφή

αναγράφει τη χρονολογία 1196. (Βλ Gerola, Monumenti ecc. Π, σ. 299). Εκεί

βρίσκεται επίσης και η εκκλησία του Αγ. Θεοδώρου με τοιχογραφίες και

χαράγματα του 1588 και 1731. (Βλ. Κ. Καλοκύρη, Ανέκδοτοι επιγραφαί,

«Κρητικά Χρονικά», Ε', σ. 342). Σε μικρή απόσταση από το χωριό σώζονται

τα ερείπια του ναού της Θεοτόκου (η Κερά Παναγιά), όπου σκότωσαν τον

επίσκοπο Λάμπης, Μεθόδιο Σιλιγάρδο, το 1793.

13

Στο Αμάρι γεννήθηκε τα τέλη του 16ου αιώνα ο Αθανάσιος Σκληρός, ή

Πικρός εκ Πικρίδων, διδάκτορας της φιλολογίας και της Ιατρικής, αρχίατρος

της Κρήτης. Έζησε την πολιορκία του Χάνδακα μέχρι το 1664, οπότε πέθανε,

και περιέγραψε τα γεγονότα της πολιορκίας μέχρι τότε σε 9287 ιαμβικούς

τριμέτρους στίχους.

2. Φουρφουράς: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου, το

οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 460 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 43

χλμ. Η ως εκεί διαδρομή ακολουθώντας τη διακλάδωση δεξιά στο 3,5ο χλμ.

(του δρόμου προς Ηράκλειο) έχει ως εξής: Πρασές - Απόστολοι - Ασώματος -

Φουρφουράς.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου, (Apano Sivrites) ως Furfura το 1577

από το Fr. Barozzi (f°27r) και ως Furfurà το 1583 από τον Καστροφύλακα

(Κ176) και το 1630 από τα Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129). Στην

αιγυπτιακή απογραφή του 1834 καταγράφεται ως Fúrfuras (Pashley, Travels

in Crete, II, 315). Τέλος, το 1881 αναφέρεται ως Φουρφουράς, στο δήμο

Μοναστηράκι.

Στο Φουρφουρά υπάρχει εκκλησία ιστορημένη (με τοιχογραφίες) του Αγ.

Γεωργίου στη θέση Μούρτζες. (Βλ. Gerola - Λασιθιωτάκη, Τοιχογραφημένες

εκκλησίες Κρήτης, σ. 67).

Ο Στέφ. Ξανθουδίδης αναφέρει (Χάνδαξ – Ηράκλειον, σ. 28) ότι είναι

ανθρωπωνυμικό όνομα, οφειλόμενο στον πρώτο οικιστή Φουρφουρά,

γνωστού βυζαντινού οίκου.

Ο Ρεθεμνιώτης δάσκαλος Εμ. Λαμπρινάκης αναφέρει στο βιβλίο του

(Γεωγραφία της Κρήτης, 1890. σ. 107): Φουρφουράς (φούρο) κώμη μεγάλη

και ληστρική το πάλαι, όθεν το όνομα. Εννοεί το λατιν. Ρήμα furor-furtatus

sum-ari που σημαίνει κλέβω.

Η ανάβαση στον Ψηλορείτη γίνεται πολλές φορές από το Φουρφουρά,

απ' όπου κατά πολλούς είναι ευκολότερη.

14

3. Πλατάνια: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου , του νομού Ρεθύμνου, που

βρίσκεται σε υψόμετρο 420 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 46 χλμ. Η

διαδρομή προς αυτό ακολουθεί τη διακλάδωση αριστερά στο δρόμο προς

Αμάρι από τη μονή Ασωμάτων - Πισταγή - Πλατάνια. Βρίσκεται μέσα σε

χαράδρα της Ίδης, κάτω από κρημνούς.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi (f°27r) ως

Platagnia, το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ 173) ως Ρlatania de Neoteri,

και (Κ 184) Platagna και το 1630 από τα Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ.

128) ως Platagna. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 καταγράφεται ως

Platanià (Ρashley, Travels in Crete, II, 315). Το 1881 αναφέρεται ως Πλατάνια

να ανήκει στο δήμο Μοναστηράκι.

Στα Πλατάνια βρίσκεται Ιστορημένος (τοιχογραφημένος) ναός της

Παναγίας σε καλή κατάσταση (Βλ. Gerola - Λασιθιωτάκη, Τοιχογραφημένες

εκκλησίες της Κρήτης σ.68).

4. Μοναστηράκι: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου,

που βρίσκεται σε υψόμετρο 380 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 37,5

χλμ. Η διαδρομή από την πρωτεύουσα του νομού ως το χωριό έχει ως εξής:

Ρέθυμνο - Πρασές - Απoστόλοι - Ασώματος - Μοναστηράκι.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi, (f°27r)

Monastirachi, το 1583 από τον Καστροφύλακα (Κ172) ως Monastirachi και το

1630 από τα Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129) ως Monastirachi. Στην

αιγυπτιακή απογραφή του 1834 καταγράφεται Monastéraki (Pashley, Travel in

Crete II, 315). Το 1881 είναι έδρα ομώνυμου δήμου και το 1900 είναι έδρα του

δήμου Πανακραίων.

Ήταν φέουδο των Μιχαήλ και Βασιλείου Βαρούχα, μαζί με τα χωριά Αγ.

Άννα, Σμιλέ, και Γέννα Αμαρίου (βλ. Σ. Ξανθουδίδη, Ενετοκρατία κλπ. σ.47

και: Οι άρχοντες Βαρούχαι φεουδάρχαι σ. 12 ανατύπου).

Στο Μοναστηράκι ο Ρούσος Βουρδουμπάς σκότωσε το 1822 τον

συμπολεμιστή του Αντώνιο Μελιδόνη, ύστερα από ανδραγάθημα του

τελευταίου στο Βαθειακό. (Βλ. Καλλίν. Κριτοβουλίδη, Απομνημονεύματα κ.λ.π.

σ.87).

15

5. Λαμπιώτες: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου, που

βρίσκεται σε υψόμετρο 340 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 41 χλμ. Η

διαδρομή, ακολουθώντας τη διακλάδωση στο δρόμο προς Αμάρι, από τη

μονή Ασωμάτων είναι - Μοναστηράκι - Λαμπιώτες.

Η αρχαιότερη μνεία του ονόματος αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1301,

του συμβολαιογράφου, του Χάνδακα Βenv. de Brixano, (βλ. R. Morozzo della

Rocca, Fonti per la storia di Venezia, σ. 156) Lambrotes.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου ως Lambrotes το 1577 από το Fr.

Barozzi, (f°27r) και ως Lambiotes το 1583 από τον Καστροφύλακα. Ο

Χουρμούζης Βυζάντιος το αναφέρει Ζαμπιότες, (Κρητικά σ.38). Το 1881

καταγράφεται Λαμπιώταις στο δήμο Μοναστηράκι.

Σε αυτό το χωριό, διατηρείται η παλαιά εκκλησία της Παναγίας, με

τοιχογραφίες που έχουν ανατολική επίδραση. (Βλ. Gerola - Λασιθιωτάκη,

Κατάλογος τοιχογραφημένων εκκλησιών κ.λ.π. σ.66).

Όπως φαίνεται ο οικισμός εποικίστηκε από κατοίκους της πόλης Λάμπη

- άλλη ονομασία, νεότερη, της αρχαίας Λάππας - σημερινή Αργυρούπολη, και

πιο συγκεκριμένα, ο κάτοικος λεγόταν Λαμπιώτης, που στον πληθυντικό είναι

Λαμπιώτες.

6. Άνω Μέρος: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού Ρεθύμνου, που

βρίσκεται σε υψόμετρο 580 μ. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 54 χλμ.

Βρίσκεται στη διακλάδωση στο 31ο χλμ. στο δρόμο προς Αμάρι, Αποστόλοι -

Μέρωνας - Γερακάρι - Άνω Μέρος. Είναι κτισμένο στις ΒΑ υπώρειες του

όρους Κέδρος, με θέα προς όλο το Κάτω Αμάρι και τον Ψηλορείτη.

Στις Βενετσιάνικες απογραφές, το 1577, αναφέρεται μονολεκτικά από

το Fr. Barozzi (f°27ι) ως Anomeros. Επιπλέον, αναφέρεται από τον

Καστροφύλακα (Κ 176) το 1583, ως Anomeros με 63 κατοίκους και από τα

Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129) το 1630, ως Anomeros. Στην

αιγυπτιακή απογραφή του 1834 καταγράφεται ως Anómeros (Pashley,

Travels in Crete, Π, 314). Τέλος, το 1881 αναφέρεται στο δήμο Αποδούλου.

16

7. Αποσέτι ή Πετροχώρι: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του νομού

Ρεθύμνου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 360 μ. Απέχει από την πόλη του

Ρεθύμνου 44 χλμ. Η διαδρομή που οδηγεί ως εκεί, έχει ως εξής: Ασώματος -

Μοναστηράκι - Λαμπιώτες - Αποσέτι.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi, (f°27r)

ως Appossetti. Επίσης, γίνεται αναφορά στο χωριό αυτό από τον

Καστροφύλακα (Κ174) το 1583, ως Apossetiί, με 83 κατοίκους και από τα

Βασιλικάτα (Μνημεία Κρητ. Ιστ. V, σ. 129) το 1630, ως Apossetis. Στην

αιγυπτιακή απογραφή αναφέρεται ως Aposéti (Pashley, Travel in Crete, II,

315), ενώ στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στο δήμο Μοναστηράκι. Το

1900 αναφέρεται στο δήμο Πανακραίων και από το 1940 γράφεται Πετροχώρι!

Από το 1940 άρχισε η εγκληματική αλλαγή των τοπωνυμίων, διακόπτοντας

την ιστορία του χωριού (δημιουργώντας εμπόδια στην ανίχνευση της ιστορίας

του).

Στο χωριό αυτό βρίσκεται εκκλησία των Αγίων Αποστόλων με

χαράγματα του 1580,1594 κ.λ.π. του Αλεξίου Βαρουχά, του Ματθαίου (;)

Καλέργη κ.λπ. (Βλ. Κ. Καλοκύρη, Ανέκδοτοι επιγραφαί και χαράγματα,

Κρητικά Χρονικά, Ε', σ. 343 και Gerola - Λασιθιωτάκη Κατάλογος

τοιχογραφημένων εκκλησιών κ.λ.π. σ. 66).

8. Βιζάρι: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, το οποίο βρίσκεται σε

υψόμετρο 360 μ. Συναντάται στο 41ο χλμ. του δρόμου Ρέθυμνο - Απόστολοι -

Ασώματος - Βιζάρι. Είναι κτισμένο σε ωραία τοποθεσία, στη μέση της

κατάφυτης κοιλάδας του Ασωμαθιανού Κάμπου. Ως κυριότερα προϊόντα του

έχει το λάδι και τα κτηνοτροφικά.

Σε λοφίσκο, στο νότιο μέρος του χωριού, ο Pendlebury (Archaeology, of

Crete, σ. 371) παρατήρησε το 1935 όστρακα και αγνύθες ρωμαϊκών χρόνων,

που σημαίνει, ότι εκεί υπήρξε ρωμαϊκός οικισμός.

Στη θέση Ελληνικά, δύο χλμ. δυτικά του χωριού, ο Κ. Καλοκύρης το

1956 σε ανασκαφή, ανακάλυψε σπουδαία παλαιο-χριστιανική βασιλική 34,20

Χ 17,30 μ., μεγάλο κέντρο λατρείας. Η παράδοση λέει πως ήταν αφιερωμένη

στην Παναγία, στον Άγιο Βλάσιο και στον Άγιο Θεόδωρο, και φαίνεται να

17

χρησιμοποιήθηκε ως καθεδρικός ναός της επισκοπής Συβρίτου, όταν άρχισε

τον 7ο – 9ο αιώνα να παρακμάζει η Σύβριτος, όπου ήταν αρχικά η έδρα της

επισκοπής. Αλλά και ο νέος ναός της επισκοπής στο Βιζάρι καταστράφηκε

από τους Σαρακηνούς το 828. Η βασιλική ήταν ξυλόστεγος με υψωμένο το

κεντρικό κλίτος, λέει ο Καλοκύρης. Αντίθετα, ο Gerola (Μοηumenti Veneti ecc.

Vol. II, σ.182) πιστεύει, πως δεν είχε ποτέ στεγαστεί. Τα πλούσια ευρήματα,

αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά, κεραμικά και άλλα, βρίσκονται στο Μουσείο

Ρεθύμνου.

Τη δεύτερη Βυζαντινή περίοδο το Βιζάρι ήταν φέουδο των Βλαστών.

Είχε ωραία οικοδομήματα, όπως φαίνεται από τα υπολείμματα του palazzo

dei Saonazzi, ένα εκ των οποίων, το ηλιακό ωρολόγιο στην πόρτα του

μεγάρου, όπου σημειώνονταν οι ώρες με λατινικούς αριθμούς.

Το Βιζάρι γέννησε ένα γενναίο παλικάρι. Τον Ανυφαντή το Βιζαργιανό,

όπως αναφέρεται στην ιστορία. «Ο Ανυφαντής, ύστερα από πολλές

περιπλανήσεις, πήγε στη Γαλλία και ακολούθησε το Ναπολέοντα στην

εκστρατεία της Αιγύπτου. Έπειτα, γύρισε στο Βιζάρι και σχημάτισε αρματολικό

σώμα, που ήταν ο τρόμος των Τούρκων Αμπαδιωτών. Ένα Πάσχα

αποφάσισε να εορτάσει σαν Χριστιανός και κατέβηκε στο χωριό. Στη μέση της

λειτουργίας ακούστηκαν πυροβολισμοί. Ο Ανυφαντής κατάλαβε πως έρχονταν

οι Αμπαδιώτες. Έδιωξε τον παπά και τους εκκλησιαζόμενους και πολεμούσε

μέχρι το πρωί. Όταν τέλειωσαν τα πυρομαχικά του, έκανε έξοδο όπως ο

Ξεπατέρας. Αλλά μόλις βγήκε έξω τον σκότωσαν και πριν να ξεψυχήσει

έσχισαν τα στήθη του και πήραν την καρδιά του, που σπαρταρούσε ακόμη, με

το ζεστό αίμα».

9. Βισταγή ή Πισταγή ή Μπισταγή: Χωριό της επαρχίας Αμαρίου, του

νομού Ρεθύμνου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 500 μ., στους δυτικούς πρόποδες

του Ψηλορείτη. Απέχει από την πόλη του Ρεθύμνου 38 χλμ. Η διαδρομή που

οδηγεί προς αυτό είναι ακολουθώντας τη διακλάδωση αριστερά στο 35Ο χλμ.

του δρόμου προς Αμάρι, (Μονή Ασωμάτων) - Πισταγή.

Αναφέρεται στην επαρχία Αμαρίου το 1577 από το Fr. Barozzi, (f°27r)

ως Pistagi, αλλά και από τον Καστροφύλακα (Κ174) το 1583 με την ίδια

18

ονομασία. Ο Χουρμούζης Βυζάντιος το αναφέρει (Κρητικά σ.39) Πισταγή το

1842. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται Πισταγή στο δήμο

Μοναστηρακίου, το 1900 γράφεται Μπισταγή στον ίδιο δήμο, το 1920 η

Βισταγή είναι έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου. Η ορθή γραφή του

τοπωνυμίου είναι Πισταγή. Το Μπισταγή, οφείλεται στο ν του άρθρου κατά την

κλίση του στην αιτιατική πτώση (στην Πισταγή) - στη Μπισταγή και το Βισταγή

στη συνήθεια μερικών να αποδίδουν το λατινικό Β (μπ) με το β.

2.3. ΕΔΑΦΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ-ΑΝΑΓΛΥΦΟ

Το ανάγλυφο του εδάφους στην ευρύτερη περιοχή της Αμπαδιάς

χαρακτηρίζεται ως ημιορεινό και ως πεδινό με αρκετές λοφώδεις, αλλά και με

αρκετές πεδινές εκτάσεις. Τα εδάφη στις λοφώδεις και ημιορεινές περιοχές

είναι αργιλώδη, αλλά και άγονα με χονδρόκοκκο εδαφικό υλικό, ενώ στις

πεδινές περιοχές τα εδάφη είναι προσχωματικά και γόνιμα. Υπάρχουν και

περιοχές όπου παρατηρείται έλλειψη ασβεστίου στα εδάφη σε έντονο βαθμό.

Το ύψος των βροχοπτώσεων παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις και

ανέρχεται σε περίπου 350 χιλιοστά στις νότιες πεδινές περιοχές, ενώ μπορεί

να φθάσει τα 450 χιλιοστά στις βόρειες και βορειοδυτικές ημιορεινές περιοχές.

Οι βροχοπτώσεις από βοριάδες είναι ανύπαρκτες για την περιοχή της

Αμπαδιάς. Χιονοπτώσεις επίσης δεν παρατηρούνται στις νότιες πεδινές

περιοχές, ενώ σε μερικές ημιορεινές περιοχές είναι δυνατόν να υπάρξει

χιονόπτωση, αλλά πολύ μικρής διάρκειας και έντασης.

Οι θερμοκρασίες στην περιοχή επηρεάζονται έντονα από τη νότια

παραλιακή ζώνη, έτσι ο χειμώνας χαρακτηρίζεται από ήπιες θερμοκρασίες,

όπου η απόλυτη ελάχιστη θερμοκρασία διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα και

πολύ σπάνια κατεβαίνει κάτω από τους +5 0C.

19

Εικόνα 4. Ελαιώνες Χονδρολιάς με αναβαθμίδες.

3. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΑΙΟΚΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

3.1. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΛΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Στην περιοχή καλλιεργούνται συνολικά 337.500 ελαιόδεντρα, από τα

οποία τα 35.122 είναι δηλωμένα ως βιολογικά για το 2006 (ποσοστό λίγο

πάνω από 10%). Τα ελαιόδεντρα ανά περιοχή φαίνονται στον Πίνακα 1.

Πίνακας 1. Ελαιόδεντρα στην Αμπαδιά (Πηγή: Δ.Α.Α. Ρεθύμνης). ΕΛΑΙΟΔΕΝΤΡΑ

ΔΗΜΟΣ ΚΟΥΡΗΤΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΜΒΑΤΙΚΑ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ 18.000 3.453 14.547

ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24.900 2.536 22.364

ΑΠΟΔΟΥΛΟΥ 24.000 2.578 21.422

ΒΥΖΑΡΙ 18.000 468 17.532

ΛΑΜΠΙΩΤΕΣ 8.000 494 7.506

ΛΟΧΡΙΑ 19.000 3.226 15.774

ΝΙΘΑΥΡΗ 20.900 284 20.616

ΠΕΤΡΟΧΩΡΙ 20.000 623 19.377

ΠΛΑΤΑΝΙΑ 24.500 2713 21.787

ΠΛΑΤΑΝΟΣ 45.000 17.000 28.000

ΣΑΤΑ 26.000 0 26.000

ΦΟΥΡΦΟΥΡΑΣ 29.000 827 28.173

ΔΗΜΟΣ ΣΥΒΡΙΤΟΥ ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ 46.000 840 45.120

ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ 14.200 80 14.120

ΣΥΝΟΛΟ 337.500 35.122 302.338

20

Στον Πίνακα 2 δίνεται η παραγωγή ελαιολάδου (σε Kg) ανά Αγροτικό

Συνεταιρισμό της περιοχής. Όπως φαίνεται, υπάρχει σημαντική διακύμανση

από χρονιά σε χρονιά. Το 2003 ήταν περίπου 2.000 τόνοι, το 2004 1.000

τόνοι, ενώ το 2005 πλησίασε τους 3.000 τόνους. Αυτό οφείλεται κυρίως στην

παρενιαυτοφορία της ελιάς, αλλά και στο γεγονός ότι οι κλιματολογικές

συνθήκες διαφέρουν από χρονιά σε χρονιά.

3.2. ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Κύρια καλλιεργούμενη ποικιλία στην περιοχή είναι η Χονδρολιά

(Θρούμπα), η οποία καταλαμβάνει περίπου το 90% των εκτάσεων. Το

υπόλοιπο 10% είναι Κορωνέικη και Τσουνάτη. Η αναλογία των ποικιλιών

διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Στον Φουρφουρά και τα Πλατάνια, η

αναλογία Χοντρολιάς-Κορωνέικης επί τοις 100, είναι περίπου 80-20, ενώ σε

άλλες περιοχές η Χοντρολιά φτάνει το 100%.

Πίνακας 2. Στοιχεία ελαιοπαραγωγής (Kg) ανά Αγροτικό Συνεταιρισμό (Πηγή: ΕΑΣ Ρεθύμνης).

2003 2004 2005 ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ 84.891 43.523 132.515 ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 76.096 55.978 96.699 ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ 348.939 223.612 951.417 ΑΠΟΔΟΥΛΟΥ 132.718 74.888 190.222 ΒΙΣΤΑΓΗ 87.640 42.245 130.101 ΒΥΖΑΡΙ 68.892 29.579 58.479 ΚΟΥΡΟΥΤΕΣ 51.580 30.675 79.615 ΛΑΜΠΙΩΤΕΣ 25.572 12.195 28.316 ΛΟΧΡΙΑ 213.107 181.100 243.937 ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ 93.268 66.311 117.379 ΝΙΘΑΥΡΗ 135.657 69.755 180.551 ΑΜΑΡΙ 68.192 19.726 101.277 ΠΛΑΤΑΝΟΣ 298.752 174.177 408.042 ΦΟΥΡΦΟΥΡΑΣ 221.742 61.740 277.822 ΣΥΝΟΛΟ 1.907.046 1.085.504 2.996.372

Η Χονδρολιά αποτελεί την παραδοσιακή ποικιλία της περιοχής. Η

καλλιέργεια είναι μικτή, παράγεται τόσο λάδι, όσο και επιτραπέζιες ελιές. Οι

ντόπιοι κάτοικοι θεωρούν το λάδι της ποικιλίας αυτής πολύ ανώτερο και

21

γευστικότερο αυτού της Κορωνέικης, δηλώνοντας μάλιστα ότι το τελευταίο δεν

μπορούν να το φάνε.

Τα τελευταία χρόνια έχουν φυτευτεί πολλές εκτάσεις με Κορωνέικη

ποικιλία (Εικόνα 5) και η αναλογία σε κάποιες περιοχές εκτιμάται ότι φτάνει το

1:1 (π.χ. περιοχή Αποδούλου). Οι φυτεύσεις γίνονται περισσότερο σε

περιοχές όπου υπάρχουν γεωτρήσεις, όπως για παράδειγμα στον Άγιο

Ιωάννη.

Στην παραδοσιακή Αμπαδιά, οι κάτοικοι δεν έχουν διάθεση να

εκριζώσουν τις Χονδρολιές. Θεωρούν πως υπάρχουν αρκετά αγροτεμάχια τα

οποία μπορούν να φυτευτούν με Κορωνέικη και δεν απαιτείται να ξεριζωθούν

παλιές ελιές για να γίνει η φύτευση νέων δενδρυλλίων. Συνήθως, η φύτευση

στους παλιούς ελαιώνες είναι τόσο αραιή, ώστε υπάρχει χώρος ενδιάμεσα να

φυτευτούν γραμμές με Κορωνέικες ελιές (Εικόνα 6). Σε πυκνά φυτεμένους

ελαιώνες, μπορεί να κοπεί μεγάλο μέρος της κόμης σε παλαιά δένδρα που

διαθέτουν ογκώδη κόμη, ώστε στα διάκενα, που πλέον θα ηλιάζονται, να είναι

δυνατή η συγκαλλιέργεια της Χονδρολιάς με Κορωνέκιη.

Εικόνα 5. Νέα φυτεία Κορωνέικης ανάμεσα σε δέντρα Χονδρολιάς.

22

Εικόνα 6. Σειρές με νεαρά δέντρα Κορωνέικης ανάμεσα σε παλιές Χονδρολιές.

3.1.1. Κορωνέικη ή Ψιλολιά (Εικόνα 7)

Η ποικιλία αυτή καταλαμβάνει περίπου το 55% της ζώνης

ελαιοκαλλιέργειας της Κρήτης και είναι επομένως η πιο διαδεδομένη ποικιλία

στο νησί. Επεκτείνεται κυρίως στη χαμηλή παραλιακή ζώνη και η καλλιέργεια

της είναι, ως επί το πλείστον, ξηρική. Παρουσιάζει ευαισθησία στις προσβολές

από το βακτήριο Pseudomonas syringae pv savastanoi Smith., που προκαλεί

ασθένεια γνωστή ως καρκίνωση ή φυματίωση. Η συλλογή γίνεται με ράβδισμα

των δένδρων.

Η καλλιέργεια της Κορωνέικης στην περιοχή δίνει καλή απόδοση,

παρόλο που τα δένδρα είναι μικρής ηλικίας. Στο δυτικό Αμάρι λόγω ανέμων

και υψηλής υγρασίας έχουν έντονο πρόβλημα με την καρκίνωση. Το

πρόβλημα μπορεί εύκολα να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά με σωστό

κλάδεμα και με ψεκασμό με ένα χαλκούχο σκεύασμα αμέσως μετά τις

εργασίες κλαδέματος.

23

Εικόνα 7. Η ποικιλία Κορωνέικη.

3.1.2. Τσουνάτη ή Μαστοειδής (Εικόνα 8)

Είναι μια ποικιλία με καρπό μεσαίου μεγέθους. Το βάρος του καρπού

είναι περίπου 2,6 g και το βάρος του πυρήνα περίπου 0,37 g. Είναι ποικιλία

προσαρμοσμένη κυρίως στην υψηλή ζώνη (υψόμετρο 750 μ.) και πολύ

λιγότερο στη χαμηλή ζώνη. Είναι ανθεκτική στην καρκίνωση και κατέχει

περίπου το 27% της ζώνης ελαιοκαλλιέργειας της Κρήτης. Η συλλογή της

γίνεται κυρίως μετά από φυσιολογική πτώση του καρπού στα δίκτυα

ελαιοσυλλογής, τα οποία απλώνονται για το σκοπό αυτό στο έδαφος, κάτω

από τα δένδρα. Η παραγωγή της παρουσιάζει έντονη παρενιαυτοφορία.

Λόγω της ανθεκτικότητας που παρουσιάζει στην καρκίνωση, ενδείκνυται,

αντί της Κορωνέικης, για φυτεύσεις σε ανεμόπληκτες περιοχές με υψηλή

υγρασία.

Η Τσουνάτη υπάρχει σε πολύ περιορισμένες εκτάσεις, κυρίως στο χωριό

Πατσός, όπου επικρατούν κατάλληλες συνθήκες για την ποικιλία αυτή. Το

ψύχος, τα γόνιμα εδάφη και οι βροχοπτώσεις της περιοχής αποτελούν

ιδανικές συνθήκες για την ποικιλία αυτή, η οποία αποδίδει πολύ καλά.

24

Εικόνα 8. Η ποικιλία Τσουνάτη.

3.1.3. Θρουμπολιά ή Χονδρολιά (Εικόνα 9)

Έχει μεγαλύτερο καρπό, βάρους περίπου 3,3 g και πυρήνα βάρους 0,53

g. Είναι η πιο διαδεδομένη ποικιλία στην Ελλάδα, στην Κρήτη όμως

συναντάται μόνο σε μεγάλο μέρος της ελαιοκομικής ζώνης Ρεθύμνου και

Μεσσαράς Ηρακλείου. Καταλαμβάνει την τρίτη θέση από άποψη έκτασης, με

ποσοστό περίπου 18%. Είναι ποικιλία ευαίσθητη στο κυκλοκόνιο και ο τρόπος

συγκομιδής της είναι παρόμοιος με αυτόν της Τσουνάτης.

Η καλλιέργεια της Χονδρολιάς παρουσιάζει πολλά προβλήματα στην

περιοχή αυτή. Τα αγροτεμάχια είναι μικρά, η κλίση είναι μεγάλη στις

περισσότερες περιοχές και οι ελαιώνες δεν είναι προσπελάσιμοι στα

μηχανήματα. Επίσης, παρουσιάζει έντονο πρόβλημα ακαρπίας, καθώς,

συχνά, δίνει παραγωγή κάθε 3 με 4 χρόνια. Η συλλογή του καρπού πάνω από

τα ελαιοδίχτυα δεν γίνεται με μεγάλη συχνότητα (Εικόνα 10) με αποτέλεσμα

την ανάπτυξη μεγάλης οξύτητας του ελαιολάδου λόγω της παραμονής και έτσι

25

την δυσκολία πώλησής του και την πολύ χαμηλή τιμή (πωλείται ως

βιομηχανικό). Ως επακόλουθο, οι παραγωγοί αποθαρρύνονται και

εγκαταλείπουν τις καλλιέργειές τους, με αποτέλεσμα στην περιοχή να

υπάρχουν δένδρα τελείως εγκαταλελειμμένα (Εικόνα 11), τα οποία δεν

κλαδεύονται, δεν λιπαίνονται και γενικά δεν απολαμβάνουν καλλιεργητικές

φροντίδες.

Εικόνα 9. Η ποικιλία Χονδρολιά.

Αναφορικά με τις προοπτικές της συγκεκριμένης ποικιλίας στην περιοχή,

θα μπορούσαμε να πούμε ότι σε προσβάσιμα σημεία, όπου το έδαφος δεν

έχει μεγάλη κλίση και το μικροκλίμα της περιοχής είναι ιδανικό για σταφιδολιές

26

(θρούμπες ή ψαρολιές) η ποικιλία μπορεί να διατηρηθεί. Η τιμή της

επιτραπέζιας ελιάς είναι τέτοια που μπορεί να δελεάσει τους παραγωγούς να

διατηρήσουν και να καλλιεργήσουν του ελαιώνες τους. Τα δέντρα, λόγω του

μεγάλου μεγέθους τους, θα πρέπει να κλαδευτούν (Εικόνα 12). Ανάλογα με

την κατάσταση στην οποία βρίσκονται, θα πρέπει να γίνει κλάδεμα

ανανέωσης (ή σταδιακή καρατόμηση στους βραχίονες ή ανανέωση με

κορμοτομή κ.ά) ή κλάδεμα καρποφορίας. Σε δέντρα που είναι

εγκαταλελειμμένα, η παρέμβαση θα πρέπει να είναι πολύ πιο αυστηρή.

Εικόνα 10. Συλλογή καρπού με δίχτυα.

Όπου η καλλιέργεια της Χονδρολιάς είναι οριακή, πρέπει να γίνει αλλαγή

ποικιλίας με εμβολιασμό ή αν το έδαφος είναι επικλινές και η έκταση

δικαιολογεί την εκρίζωση και την διευθέτηση του εδάφους σε αναβαθμίδες,

αυτό να γίνει και να επαναφυτευτεί με Κορωνέικη, ποικιλία που ενδείκνυται

σχεδόν για όλες τις περιοχές. Το κόστος μιας τέτοιας ενέργειας περιορίζεται

από την πώληση των ξύλων (70-80 ευρώ ο τόνος).

27

Τέλος, όπου τα εδάφη είναι απροσπέλαστα και με μεγάλη κλίση, οι

ελαιώνες θα πρέπει να διατηρηθούν και να επιχειρηθεί αγροτουριστική

εκμετάλλευση.

Εικόνα 11. Εγκαταλελειμμένα δέντρα Χονδρολιάς αναμεμειγμένα με άγρια βλάστηση.

3.3. ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Τα στοιχεία που ακολουθούν προέκυψαν από ερωτηματολόγια που

συμπληρώθηκαν από παραγωγούς της περιοχής, καθώς και από επιτόπιες

επισκέψεις και συνεντεύξεις με ντόπιους που σχετίζονται με το θέμα αυτό.

Οι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής ασχολούνται σχεδόν αποκλειστικά με

τη γεωργική πράξη. Η ελαιοκαλλιέργεια αποτελεί την κύρια ασχολία, ενώ

κάποιοι κάτοικοι ασχολούνται και με την κτηνοτροφία. Σε πολλές περιπτώσεις,

ασχολούνται και με τα δύο.

Σε γενικές γραμμές, η προσβασιμότητα των ελαιώνων κρίνεται ως

καλή. Υπάρχουν αρκετοί ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, αλλά και αγροτικοί

χωμάτινοι, με αποτέλεσμα οι καλλιεργητές, εύκολα ή δύσκολα, να έχουν

28

πρόσβαση στα κτήματά τους. Το άγριο ανάγλυφο της περιοχής, όμως,

δυσχεραίνει την καλλιέργεια, καθώς σε πολλά σημεία η κλίση του εδάφους

είναι πολύ μεγάλη. Πρόβλημα από την κλίση του εδάφους αντιμετωπίζουν

και τα συνεργεία της δακοκτονίας και σε πολλά σημεία αυτή δεν γίνεται

σωστά.

Εικόνα 12. Αυστηρό κλάδεμα σε Χονδρολιές μεγάλης ηλικίας.

Οι καλλιεργητικές φροντίδες που γίνονται στις Χονδρολιές είναι

περιορισμένες. Αναφορικά με το κλάδεμα, κατά μέσο όρο κλαδεύονται κάθε

3-4 χρόνια, με μερικούς καλλιεργητές να αναφέρουν ότι κλαδεύουν έως και

κάθε 6 χρόνια. Αντίθετα, οι Κορωνέικες κλαδεύονται σε ετήσια βάση. Στα

χωράφια δεν γίνεται καλλιέργεια του εδάφους στις περισσότερες

περιπτώσεις. Λίγοι είναι οι παραγωγοί που εφαρμόζουν ζιζανιοκτονία, ενώ

κάποιοι αφήνουν τα ζώα να περιορίσουν την ανάπτυξη των ζιζανίων. Πάντως,

σε ερώτηση για την κατάσταση των ελαιώνων, περισσότεροι από τους μισούς

απάντησαν ότι τα δέντρα βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Το κόστος των

29

καλλιεργητικών φροντίδων υπολογίζεται στο 20% περίπου της παραγωγής,

ενώ πολλοί παραγωγοί φροντίζουν να τις κάνουν μόνοι τους για να μειώσουν

το κόστος της καλλιέργειας. Τέλος, οι εισροές είναι ελάχιστες και

περιορίζονται κυρίως στη λίπανση των καλλιεργειών. Συνήθης τύπος

λιπάσματος που χρησιμοποιείται είναι το σύνθετο 11-15-15.

Αναφορικά με το μέγεθος της παραγωγής, αυτή είναι 600-700 Kg λάδι

στο στρέμμα για τις Κορωνέικες, ενώ φτάνει και ξεπερνάει τον 1 τόνο για τη

Χονδρολιά. Η αναλογία καρπού:λάδι στη δεύτερη περίπτωση να κυμαίνεται

μεταξύ 3:1 και 4:1. Αν και μεγάλη η παραγωγή, η τιμή είναι πολύ χαμηλή

λόγω της πολύ υψηλής οξύτητας του λαδιού από Χονδρολιά.

Ο παραδοσιακός τρόπος συλλογής και σχεδόν η αποκλειστική

μέθοδος που εφαρμόζεται είναι η συλλογή μετά από φυσιολογική πτώση.

Το σύνολο σχεδόν του ελαιοκάρπου συλλέγεται με αυτό τον τρόπο, σε

προχωρημένο στάδιο ωρίμασης, μετά από φυσιολογική πτώση του, στο

έδαφος παλαιότερα, σε πλαστικά δίχτυα τα τελευταία χρόνια, σε χρονική

περίοδο από τον Οκτώβριο έως και Απρίλιο. Η επιλογή και καθιέρωση του

τρόπου και του χρόνου ελαιοσυλλογής προέρχεται από πρακτικές ανάγκες και

παραδοσιακές πεποιθήσεις. Εγγενείς αδυναμίες του ελαιώνα και της ποικιλίας

(υψηλόκορμα δένδρα, ισχυρή πρόσφυση του καρπού ) αλλά και η εδραιωμένη

πεποίθηση των παραγωγών, ότι η παρατεταμένη παραμονή του καρπού στο

δένδρο δίνει αυξημένες ποσότητες, οδήγησαν σ’ αυτή την επιλογή.

Η χρήση των πλαστικών διχτύων, που αντικατάστησε την απ’ ευθείας

συλλογή από το έδαφος, απάλλαξε τους καλλιεργητές σε κάποιο βαθμό από

μια ιδιαίτερα κοπιαστική εργασία και παράλληλα με τους επαγγελματίες

αγρότες, έδωσε την δυνατότητα και σε ανθρώπους με διάφορα καθαρά αστικά

επαγγέλματα, να εργασθούν εποχιακά και στους ελαιώνες τους. Από την άλλη

πλευρά, τα πλαστικά δίχτυα βελτίωσαν κάπως την ποιότητα του λαδιού, αφού

αποφεύγεται σε σημαντικό βαθμό η επαφή του καρπού με το έδαφος και

συγχρόνως αύξησαν την ποσότητα, αφού περιορίζουν τις απώλειες καρπού,

ιδιαίτερα σε επικλινή εδάφη.

Ωστόσο η μέθοδος δεν παύει να παρουσιάζει σημαντικά μειονεκτήματα,

αφού και η περίοδος συγκομιδής παραμένει παρατεταμένη και ο καρπός

30

συλλέγεται σε προχωρημένο στάδιο ωρίμανσης. Δυσμενές αποτέλεσμα αυτής

της τακτικής είναι η μεγάλη αύξηση της οξύτητας στο παραγόμενο λάδι. Οι

αναφορές των καλλιεργητών μιλάνε για οξύτητα από 1 έως και 20 οξέα (γρ.

ελαϊκού οξέος στα 100 γρ. λαδιού). Οι παραγωγοί αλέθουν τις ελιές τους την

ίδια μέρα ή την επόμενη του μαζέματος, όμως η παραμονή του καρπού στο

έδαφος για μεγάλο χρονικό διάστημα έχει κάνει ήδη τη ζημιά. Στην περίπτωση

που η προσβολή από δάκο είναι υψηλή, αυξάνεται παράλληλα και η οξύτητα

του παραγόμενου ελαιολάδου. Συνήθως γίνονται 4-5 μαζέματα, που

καθορίζονται από το πότε θα μαζευτεί αρκετή ποσότητα καρπού στα δίχτυα.

Το πρώτο μάζεμα αργεί περισσότερο από τα ακόλουθα, με αποτέλεσμα να

έχει και την πιο μεγάλη οξύτητα. Στα ενδιάμεσα μαζέματα παρατηρείται

σταδιακή πτώση της οξύτητας, φτάνοντας στο τελευταίο, που πολλές φορές

πέφτει κάτω από το 1 οξύ. Το τελευταίο μάζεμα γίνεται με τα δίχτυα και

ράβδισμα του καρπού που έχει μείνει στο δέντρο, οπότε η συλλογή γίνεται

γρηγορότερα. Οι περισσότερες αναφορές μιλάνε για 6 οξέα στο πρώτο

μάζεμα, φτάνοντας στο 1 ή και λιγότερο στο τελευταίο. Το λάδι από το

τελευταίο μάζεμα συνήθως κρατείται για ιδία κατανάλωση.

Το κόστος από τη συγκομιδή είναι πολύ μεγάλο, καθώς τα εργατικά

είναι υψηλά, φτάνοντας το 40-50% της παραγωγής. Επίσης, το ανάγλυφο και

οι δυσκολίες στην πρόσβαση συντελούν στην αύξηση του κόστους.

Στα γενικότερα προβλήματα που αναφέρθηκαν περιλαμβάνονται:

η χαμηλή τιμή του λαδιού

η καθυστέρηση καταβολής της επιδότησης

η πλημμελής εκτέλεση της δακοκτονίας

το αυξημένο κόστος καλλιέργειας

η έλλειψη εργατικού δυναμικού

το πρόβλημα λειψυδρίας

31

3.4. Η ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

Στην περιοχή υπάρχουν περισσότερα από 300.000 ελαιόδεντρα που

προστατεύονται με δολωματικούς ψεκασμούς από τη Δ.Α.Α. Το τραχύ

ανάγλυφο της ευρύτερης περιοχής δυσκολεύει τη διενέργεια των ψεκασμών

και υπάρχουν πολλές αναφορές για πλημμελή εκτέλεση της δακοκτονίας.

Όπως φαίνεται και από τον Πίνακα 3, είναι ελάχιστες οι περιοχές που

επιστρατεύεται ελκυστήρας για τους ψεκασμούς. Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή

του Βυζαρίου, όπου η δακοκτονία γίνεται μόνο με ψεκασμούς από

ελκυστήρες.

Πίνακας 3. Στοιχεία δακοκτονίας 2006 (Πηγή: ΕΑΣ και Δ.Α.Α. Ρεθύμνης). ΨΕΚΑΣΜΟΣ 1ος-2ος 3ος 4ος

Fastac Lebayciddimethoat

e Πρωτεΐνη

(Kg) Αρ. ελκ. Ψεκ. Πλ. Αρ. Ψεκ.ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ 21 20 24 360 0 5 4

ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 18 23 23 370 1 5 4

ΑΠΟΔΟΥΛΟΥ 23 18 21 500 0 6 4

ΒΥΖΑΡΙ 16 14 20 520 2 0 4

ΛΑΜΠΙΩΤΕΣ 10 10 13 150 0 4 4

ΛΟΧΡΙΑ 16 23 23 290 0 6 4

ΝΙΘΑΥΡΗ 26 26 17 265 0 6 4

ΠΕΤΡΟΧΩΡΙ 18 18 20 300 0 5 4

ΠΛΑΤΑΝΙΑ 20 22 25 390 0 6 4

ΠΛΑΤΑΝΟΣ 24 24 23 300 0 12 4

ΣΑΤΑ 28 28 41 510 4

ΦΟΥΡΦΟΥΡΑΣ 29 38 70 680 0 6 4

ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ 18 34 37 640 1 12 4

ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ 8 12 18 340 0 5 4

Τη χρονιά που πέρασε έγιναν συνολικά 4 ψεκασμοί για τη δακοκτονία

στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και σε όλο το Νομό γενικότερα. Αναφορικά με τα

σκευάσματα που χρησιμοποιήθηκαν, ο πρώτος και δεύτερος ψεκασμός έγινε

με το σκεύασμα Fastac (alpha-cypermethrin), ο τρίτος με Lebaycid (fenthion)

και ο τέταρτος με Siligor (dimethoate). Στον Πίνακα 4 φαίνονται οι ημερομηνίες

στις οποίες δόθηκε η εντολή του ψεκασμού και σε αυτές που ξεκίνησε.

Πολλά παράπονα εκφράστηκαν από τους παραγωγούς για την

αποτελεσματικότητα της δακοκτονίας. Τα περισσότερα προβλήματα

32

οφείλονται στη μείωση του αριθμού των συνεργείων που προβλέπονται για

κάθε περιοχή, αλλά και του αριθμού των ημερών εντός των οποίων πρέπει να

διενεργηθούν οι ψεκασμοί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περιοχή του

Αποδούλου, όπου πλέον η δακοκτονία γίνεται από 1 συνεργείο και για 4

μέρες, ενώ παλαιότερα γινόταν από 2 συνεργεία για 6-7 μέρες.

Πίνακας 4. Ημερομηνίες διενέργειας ψεκασμών δακοκτονίας 2006 (Πηγή: ΕΑΣ Ρεθύμνης).

1ος ψεκασμός 2ος ψεκασμός 3ος ψεκασμός 4ος ψεκασμός ΠΕΡΙΟΧΗ Εντολή Έναρξη Εντολή Έναρξη Εντολή Έναρξη Εντολή ΈναρξηΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ 23-Ιουν 24-Ιουν 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23-Ιουν 24-Ιουν 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΑΠΟΔΟΥΛΟΥ 23-Ιουν 24-Ιουν 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΒΥΖΑΡΙ 7-Ιουλ 10-Ιουλ 27-Ιουλ 28-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΛΑΜΠΙΩΤΕΣ 7-Ιουλ 10-Ιουλ 25-Ιουλ 26-Ιουλ 18-Αυγ 21-Αυγ 28-Σεπ 29-ΣεπΛΟΧΡΙΑ 23-Ιουν 24-Ιουν 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΝΙΘΑΥΡΗ 23-Ιουν 24-Ιουν 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΠΕΤΡΟΧΩΡΙ 7-Ιουλ 10-Ιουλ 27-Ιουλ 28-Ιουλ 18-Αυγ 21-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΠΛΑΤΑΝΙΑ 7-Ιουλ 10-Ιουλ 27-Ιουλ 28-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 8-Σεπ 11-ΣεπΠΛΑΤΑΝΟΣ 23-Ιουν 24-Ιουν 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΣΑΤΑ 23-Ιουν 24-Ιουν 18-Ιουλ 19-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΦΟΥΡΦΟΥΡΑΣ 7-Ιουλ 10-Ιουλ 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 8-Σεπ 11-ΣεπΑΝΩ ΜΕΡΟΣ 7-Ιουλ 10-Ιουλ 25-Ιουλ 26-Ιουλ 14-Αυγ 16-Αυγ 18-Σεπ 19-ΣεπΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ 7-Ιουλ 10-Ιουλ 25-Ιουλ 26-Ιουλ 18-Αυγ 21-Αυγ 8-Σεπ 11-Σεπ

Στον Πίνακα 5 δίνονται τα ελαιόδεντρα κάθε περιοχής που πρέπει να

προστατευτούν και ο αριθμός των ελαιοδέντρων που δύνανται να καλύπτουν

τα συνεργεία. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με την προκήρυξη της δακοκτονίας

από τη Δ.Α.Α. Ρεθύμνης, ο κάθε ελκυστήρας δεν μπορεί να ψεκάζει πάνω

από 3000 δέντρα ημερησίως, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για τους ψεκαστήρες

πλάτης είναι 500. Επίσης, σε αραιή φύτευση ελαιοδέντρων, όπως συμβαίνει

στην Επαρχία Αμαρίου, πρέπει να ψεκάζονται ΟΛΑ τα ελαιόδεντρα.

Με μια πρώτη ματιά φαίνεται ότι τα συνεργεία στις περισσότερες

περιοχές δεν μπορούν να καλύψουν τις υπάρχουσες ανάγκες. Πολλά δέντρα

μένουν αψέκαστα, με αποτέλεσμα, όχι μόνο να μην προστατεύονται οι

συγκεκριμένοι ελαιώνες, αλλά να λειτουργούν και ως περιοχές διατήρησης του

πληθυσμού του δάκου, ο οποίος στη συνέχεια θα προσβάλλει εκ νέου τους

ψεκασμένους ελαιώνες. Το πρόβλημα με τις εστίες «μόλυνσης» μεγεθύνεται

33

εξαιτίας των περιφραγμένων ελαιώνων, αλλά και όσων δεν είναι δυνατός ο

ψεκασμός λόγω μεγάλης κλίσης του εδάφους. Πολλοί ιδιοκτήτες ζουν αλλού

(Ρέθυμνο, Χανιά, Ηράκλειο, Αθήνα κλπ.), ενώ και οι εγκαταλελειμμένοι

ελαιώνες, που έχουν «δασώσει», δημιουργούν μεγάλα προβλήματα στη

διενέργεια των ψεκασμών.

Πίνακας 5. Αριθμός δέντρων που πρέπει να προστατεύονται και που υπάρχει η δυνατότητα να προστατευτούν.

ΠΕΡΙΟΧΗ Προστατευόμενα ελαιόδεντρα Αρ. ελκ. Ψεκ. Πλ. Αρ. Ψεκ.

Δυνατότητες συνεργείων*

ΑΓ. ΙΩΑΝΝΗΣ 14.547 0 5 4 10.000ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 22.364 1 5 4 22.000ΑΠΟΔΟΥΛΟΥ 21.422 0 6 4 12.000ΒΥΖΑΡΙ 17.532 2 0 4 24.000ΛΑΜΠΙΩΤΕΣ 7.506 0 4 4 8.000ΛΟΧΡΙΑ 15.774 0 6 4 12.000ΝΙΘΑΥΡΗ 20.616 0 6 4 12.000ΠΕΤΡΟΧΩΡΙ 19.377 0 5 4 10.000ΠΛΑΤΑΝΙΑ 21.787 0 6 4 12.000ΠΛΑΤΑΝΟΣ 28.000 0 12 4 24.000ΦΟΥΡΦΟΥΡΑΣ 28.173 0 6 4 12.000ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ 45.120 1 12 4 36.000ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙ 14.120 0 5 4 10.000ΣΥΝΟΛΟ 276.338 204.000* Ο αριθμός αυτός προκύπτει αθροίζοντας τα γινόμενα του αριθμού ελκυστήρων επί 3.000 και του αριθμού ψεκαστών επί 500 και πολλαπλασιάζοντας το άθροισμα αυτό με τις ημέρες ψεκασμού.

Σε μερικά χωριά δεν υπάρχουν ψεκαστές για την εκτέλεση της

δακοκτονίας και έτσι προσλαμβάνονται άτομα από τα διπλανά χωριά. Γενικά

δεν επιδεικνύεται προθυμία για εργασία στους ψεκασμούς και η ανεύρεση

εργατών γίνεται όλο και δυσχερέστερη, καθώς υπάρχει μεγάλη βραδυπορία

στην πληρωμή των ψεκαστών. Υπάρχουν, επίσης παράπονα σε σχέση με τα

παρεχόμενα μέσα προστασίας, όπως ότι δεν τους δίδονται γάντια, αλλά

αγοράζουν μόνοι τους (μιας χρήσεως), ή ότι οι μάσκες και τα γυαλιά που

δίδονται δεν είναι λειτουργικά (είναι χαμηλής ποιότητας), με αποτέλεσμα να

μην μπορούν να αναπνεύσουν ή να δουν καλά, αντίστοιχα, φορώντας τα,

καταλήγοντας έτσι οι περισσότεροι, στο να μην τα χρησιμοποιούν. Πολύ

συχνά τα συνεργεία απαρτίζονται από αλλοδαπούς εργάτες, οι οποίοι είναι

λογικό να μην επιδεικνύουν τον απαραίτητο ζήλο κατά τον ψεκασμό.

34

Σε γενικές γραμμές, το πρόβλημα με το δάκο στην περιοχή είναι πολύ

μεγάλο. Οι παραγωγοί είναι απογοητευμένοι από την αποτελεσματικότητα

των ψεκασμών. Μάλιστα, όσοι καλλιεργούν την ποικιλία Κορωνέικη, κάνουν

έναν ψεκασμό κάλυψης το Σεπτέμβρη και δεν έχουν προβλήματα με το δάκο.

Επίσης, πολλοί από τους καλλιεργητές που ερωτήθηκαν για την εκτέλεση της

δακοκτονίας, είπαν ότι δεν είναι καλό το φάρμακο που χρησιμοποιούν τα

συνεργεία κατά τους ψεκασμούς. Οι καλλιεργητές προφανώς δεν παρατηρούν

περιορισμό της προσβολής από δάκο, κάτι που μπορεί να σχετίζεται με

λανθασμένη διενέργεια ψεκασμών ή χρήση ληγμένων φυτοπροστατευτικών

σκευασμάτων.

3.5. Η ‘ΘΡΟΥΜΠΑ ΑΜΠΑΔΙΑΣ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΡΗΤΗΣ’

Παραδοσιακά, η περιοχή της Αμπαδιάς παράγει επιτραπέζιες ελιές

υψηλής ποιότητας. Οι καρποί της Χονδρολιάς στην ευρύτερη περιοχή έχουν

λεπτό φλοιό, χαρακτηριστικό που τις κάνει ιδιαίτερα προσφιλείς στους

καταναλωτές. Από τους καρπούς αυτούς παράγονται οι ‘Σταφιδολιές’ και οι

‘Κολυμπάδες’. Οι ‘Σταφιδολιές’ λέγονται στα Ρεθυμνιώτικα και «Ψαρολιές» ή

«Ψαρολές». Η Χονδρολιά στην άλμη πωλείται επίσης ως ‘Αλατσολιά’.

Εκλεκτό προϊόν θεωρείται η ελιά θρούμπα, η οποία παράγεται από τη

φυσική προσβολή του καρπού της Χονδρολιάς από τον μύκητα Phoma oleae.

Με ΦΕΚ (αρ. 444281/955 της 31/12/1993, βλέπε Παράρτημα) η ‘Θρούμπα

Αμπαδιάς Ρεθύμνης Κρήτης’ είναι προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας

Προέλευσης (Π.Ο.Π.), έπειτα από αίτημα της Ένωσης Γεωργικών

Συνεταιρισμών Ρεθύμνης. Την ένδειξη αυτή μπορούν να χρησιμοποιούν οι

παραγωγοί που καλλιεργούν στα διοικητικά όρια των περιοχών: Βισταγής,

Πλατανίων, Φουρφουράς, Νίθαυρης, Κουρούτων, Αποδούλου, Πλατάνου,

Λοχριάς, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Ιωάννου, Βυζαρίου, Λαμπιωτών,

Πετροχωρίου, Μοναστηρακίου, Αμαρίου και Άνω Μέρους.

Η θρούμπα Αμπαδιάς Ρεθύμνης Κρήτης καλλιεργείται σε περιοχές που

έχουν ήπιο Χειμώνα και δροσερό Καλοκαίρι και σε εδάφη πλούσια σε άργιλο

και οξείδια του σιδήρου. Σύμφωνα με το προαναφερθέν Φ.Ε.Κ., η διαδικασία

παραγωγής του προϊόντος περιγράφεται παρακάτω:

35

• Η λίπανση των δένδρων επιτρέπεται να γίνεται ως εξής:

o 0,5 μονάδα αζώτου ανά δένδρο κατ' έτος υπό τη μορφή νιτρικής

αμμωνίας.

o 0,5 μονάδα καλίου ανά δένδρο κατ' έτος υπό τη μορφή νιτρικού

καλίου.

o 0,2 μονάδας φωσφόρου ανά δένδρο κατ' έτος υπό τη μορφή

φωσφορικής αμμωνίας.

• Οργανική λίπανση γίνεται με κοπριά αιγοπροβάτων 20 κιλών ανά

δένδρο.

• Η συλλογή του ελαιοκάρπου γίνεται με την χρήση ελαιοδικτύων κάθε 3

έως 5 ημέρες και αφού έχει πέσει φυσιολογικά στο έδαφος, στο στάδιο

της πλήρους ωρίμανσής του.

• Ο καρπός είναι κυλινδρικός με επιμήκη πυρήνα. Το βάρος του

κυμαίνεται μεταξύ 2,6 και 3,1 γραμμαρίων, του δε πυρήνα από 0,5 έως

0,6 γραμμαρίου και οι μέσες διαστάσεις του καρπού είναι 20x12

χιλιοστά του μέτρου, ενώ του πυρήνα 15x8 χιλιοστά του μέτρου.

• Η καταπολέμηση του δάκου πρέπει να γίνεται με δολωματικούς

ψεκασμούς από εδάφους ή με βιολογικές μεθόδους.

• Η μεταφορά του ελαιοκάρπου γίνεται με διάτρητα πλαστικά τελάρα

χωρητικότητας μέχρι 30 Κg.

• 0 ελαιόκαρπος δεν πρέπει να έχει προσβολές από δάκο, να εμφανίζει

σημεία χτυπημάτων και να περιέχει ξένες ύλες.

• Η ποικιλία θρούμπα παρουσία του μύκητα Phoma oleae χάνει την

πικρή της γεύση γιατί υδρολύεται η ελαιοπικρίνη. Έτσι, σχηματίζονται

φυσικές εκπικρισμένες ελιές πάνω στα ελαιόδενδρα, αποκτώντας

ευχάριστη γλυκιά γεύση χωρίς καμία ανθρώπινη επεξεργασία, πλην

της διαλογής.

• Έπειτα τοποθετούνται σε διάτρητα πλαστικά τελάρα βάρους 20 έως 25

κιλών, πλένονται και τοποθετούνται με τα ίδια τελάρα σε ψυγεία

προκειμένου να διατηρηθούν.

36

Ωστόσο, η περιοχή δεν έχει επωφεληθεί σχεδόν καθόλου, από τον

χαρακτηρισμό του προϊόντος αυτού ως Π.Ο.Π.

4. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και

γενικότερα της ελληνικής υπαίθρου, είναι η έλλειψη προθυμίας από τους

νέους για να δουλέψουν σε αγροτικές εργασίες. Προκειμένου να καλυφθούν οι

ανάγκες σε εργατικά χέρια, οι παραγωγοί καταφεύγουν σε γειτονικά χωριά ή,

πολύ συχνότερα, σε αλλοδαπούς εργάτες.

Η καλλιέργεια της Χονδρολιάς, ποικιλίας που επικρατεί στην περιοχή,

παρουσιάζει πάρα πολλές δυσκολίες, με το κόστος καλλιέργειας να είναι πολύ

υψηλό. Η καλλιέργεια για λάδι είναι οικονομικά ασύμφορη και η ποικιλία αυτή

μπορεί να αποδώσει οικονομικά στις περιοχές αυτές που ευνοείται η

παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς, κυρίως δε της ‘Θρούμπας Αμπαδιάς’, που

είναι προϊόν Π.Ο.Π.

Επισημαίνεται η απουσία ικανοποιητικού αριθμού ελαιοτριβείων στην

περιοχή. Οι ελιές μεταφέρονται στο Τυμπάκι ή στους Κουρούτες για άλεση. Σε

σχέση με αυτήν και άλλες αναγκαίες μεταφορές, οι κάτοικοι αναφέρθηκαν

στην έλλειψη, μεταξύ των άλλων υποδομών και καλού οδικού δικτύου. Σε

περίπτωση αγροτουριστικής εκμετάλλευσης, βελτίωση θα χρειαστούν και

άλλες υποδομές που σχετίζονται με την καλλιέργεια ή με τη μετακίνηση, όπως

οι αναβαθμίδες και τα μονοπάτια. Επίσης, δεν υπάρχουν καταστήματα με

αγροεφόδια, επειδή δεν υπάρχουν γεωπόνοι στην περιοχή που θα

μπορούσαν να πάρουν την απαραίτητη άδεια. Η προμήθεια γίνεται, ως επί το

πλείστον, από το Τυμπάκι.

Τα τελευταία 2 χρόνια υπάρχει σοβαρό πρόβλημα με το νερό. Η σοβαρή

έλλειψη έχει οδηγήσει στην κατακόρυφη μείωση της παραγωγής, με

αποτέλεσμα οι καλλιεργητές να έχουν αποθαρρυνθεί. Υπάρχουν μερικές

γεωτρήσεις, αλλά το νερό είναι λίγο. Για τις Ψιλολιές φέρνουν νερό από την

Αγ. Γαλήνη. Το φράγμα στο Πλατύ θα λύσει το πρόβλημα της λειψυδρίας στην

37

περιοχή, όμως έχει καθυστερήσει πολύ η κατασκευή του και οι κάτοικοι

φοβούνται ότι δεν θα ετοιμαστεί σύντομα.

5. ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΕΛΑΙΩΝΩΝ

Οι επιπτώσεις των γεωργικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον, όπως

είναι γνωστό, είναι ιδιαίτερα μεγάλες. Ωστόσο, οι γεωργικές δραστηριότητες

κατά την καλλιέργεια των ελαιώνων, αν ακολουθούνται οι βασικές αρχές, δεν

προκαλούν έντονες διαταραχές της βιολογικής ισορροπίας και δεν

περιορίζουν ιδιαίτερα τη βιοποικιλότητα. Για να επιτυγχάνεται αυτό, κατά την

άσκηση της ελαιοκαλλιέργειας, πρέπει να γίνεται εκτίμηση ή μέτρηση των

επιπτώσεων των γεωργικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον και να

λαμβάνονται μέτρα αντιμετώπισης για τις πιο σημαντικές από αυτές. Στα

πλαίσια της διαχείρισης και της συντήρησης της άγριας ζωής, συνιστάται να

διαμορφώνεται και να ακολουθείται κατάλληλη πολιτική διαχείρισης της

βιοποικιλότητας, όπου η διαχείριση των ενδιαιτημάτων των άγριων ειδών

γίνεται με τρόπο συμβατό προς την αειφορική εμπορική παραγωγή των

ελαιοκομικών προϊόντων και την ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στο

περιβάλλον. Σκοπός θα είναι η αποφυγή της θανάτωσης οργανισμών μη

στόχων, η αύξηση του τροφικού υποστρώματος άγριων (ελευθέρως

διαβιούντων) οργανισμών, η εξασφάλιση καταφυγίων κ.α.

5.1. ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΤΟΥ ΕΛΑΙΩΝΑ

Συνήθη ενδιαιτήματα της πανίδας του ελαιώνα αποτελούν οι κλάδοι και

τα φυλλώματα των ελαιοδένδρων, κοιλότητες στον κορμό και τα χοντρά

κλαδιά και για μικρούς οργανισμούς, ακόμη και μικρές χαραγές του φλοιού.

Εκτός από αυτά τα ενδιαιτήματα, τα οποία εντοπίζονται πάνω στα ίδια τα

ελαιόδενδρα, υπάρχουν ενδιαιτήματα στον υποόροφο, σε όσα ποώδη φυτά

δηλαδή φύονται εκεί, στο έδαφος και στους φυτοφράκτες. Ανάλογα με τη δομή

και τις ιδιαιτερότητες του ελαιώνα μπορεί να υπάρχουν και άλλα ενδιαιτήματα.

Για παράδειγμα, σε ελαιώνα με αναβαθμίδες ή οποιαδήποτε άλλη λιθοδομή,

38

ενδιαιτήματα για πολλούς οργανισμούς (αρθρόποδα, σαλιγκάρια, ερπετά)

αποτελούν τα μικρά και μεγάλα διάκενα μεταξύ των λίθων.

5.2. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

5.2.1. Φυτοπροστασία

Κατ’ αυτήν πρέπει να τηρούνται οι όροι εφαρμογής των

φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων. Οι ελαιοκαλλιεργητές συνιστάται να

παίρνουν μέτρα για την προστασία των ελαιώνων τους και από εκτός

εκμετάλλευσης πηγές ρύπανσης, όπως είναι η σκόνη από δρόμους μεγάλης

κυκλοφορίας, spray drift (μεταφορά σταγονιδίων ψεκασμού) από γειτονικές

εκμεταλλεύσεις κ.α. Η συγκράτηση μεγάλου ποσοστού σκόνης και

σταγονιδίων επιτυγχάνεται π.χ. με φυτοφράκτες κατάλληλου μεγέθους που

διαθέτουν επιπλέον τη σωστή για την περιοχή χλωριδική σύσταση.

Διατήρηση τμήματος των ελαιώνων χωρίς εφαρμογή

φυτοπροστατευτικών προϊόντων (Φ. Π.), που είναι τοξικά για τα θηλαστικά και

τα πτηνά την εποχή της αναπαραγωγής, ειδικότερα όταν πρόκειται για

απειλούμενα είδη.

Κατά την εφαρμογή Φ. Π. θα πρέπει να τηρούνται οι ζώνες ασφαλείας,

όπως αυτές θεσπίζονται τοπικά. Ψεκασμοί δεν πρέπει να γίνονται με ανέμους

μέτριας ή μεγάλης έντασης και θα πρέπει να τηρούνται οι οδηγίες για την

κατάλληλη πίεση και τα ακροφύσια ψεκασμού σε κάθε περίπτωση.

Η έκπλυση των ψεκαστικών μηχανημάτων να πραγματοποιείται σε

απόσταση μεγαλύτερη των 30 m από γεώτρηση, τάφρο ή υδατοσυλλογή.

Διατήρηση ζωνών ασφαλείας κατά την εφαρμογή λιπασμάτων ή

φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

5.2.2. Λίπανση

Κατά την λίπανση ο καλλιεργητής οφείλει να ενσωματώνει κατάλληλα τα

κοκκώδη αγροχημικά στο έδαφος, εκτός αν μειώνεται η δραστικότητά τους.

39

Επίσης δεν πρέπει να γίνεται εφαρμογή λιπασμάτων σε απόσταση < 5

m από όχθες ποταμών και λιμνών και 0,5 m από κανάλια άρδευσης,

στράγγισης, πηγάδια, γεωτρήσεις.

Ειδικότερα για τις ευπρόσβλητες ζώνες, επιβάλλεται η αποφυγή των

αζωτούχων λιπασμάτων σε απόσταση μικρότερη των 2 m από τις όχθες

διωρύγων ή καναλιών άρδευσης ή στράγγισης αν αναφερόμαστε σε επίπεδες

εκτάσεις, ενώ αυτή η απόσταση ασφαλείας ανέρχεται στα 6 m, αν οι εκτάσεις

παρουσιάζουν κλίση > 10%.

5.2.3. Διαχείριση της βλάστησης του ίδιου του αγρού αλλά και των ορίων του

Κατ’ αρχήν, πρέπει να γίνεται προσεκτική διαχείριση των ήδη

υπαρχόντων φυτοφρακτών και ζιζανίων. Συστήνεται να μην καταστρέφονται

τμήματα της φυσικής αυτοφυούς βλάστησης στις ζώνες επαφής με τους

δρόμους και τους φυσικούς υδάτινους αποδέκτες. Ορίζεται ελάχιστο εύρος

ζώνης δραστηριότητας, η κάθετη προβολή της κόμης του δένδρου στο

έδαφος, για δενδρώδη βλάστηση ή 0,5 μέτρο από κορμό θάμνου ή βλαστού

πόας – μη επιβλαβούς ως ζιζάνιο.

Σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται χρήσιμη (όπως είπαμε και για

συγκράτηση σκόνης και σταγονιδίων, αλλά και για αύξηση βιοποικλότητας,

προσφορά καταφυγίων σε ωφέλιμα έντομα και πτηνά) η εγκατάσταση νέων

φυτοφρακτών, αν και αυτό δεν είναι πάντοτε εφικτό.

Συνιστάται η εκμετάλλευση της τυχόν ύπαρξης μη παραγωγικών χώρων

στην γεωργική εκμετάλλευση και αντίστοιχα κοινόχρηστων χώρων γύρω από

αυτήν (όπως πρανή δρόμων κ.λ.π.). Αυτές οι μικρές και μη εκμεταλλεύσιμες

εκτάσεις μπορούν να μεταβάλλονται σε χώρους εμπλουτισμού της τοπικής

χλωρίδας και πανίδας με σκοπό, εκτός των άλλων, και την αισθητική

αναβάθμιση της εκμετάλλευσης και του περιβάλλοντός της, γεγονός

επιθυμητό σε κάθε περίπτωση και με πολύ περισσότερο εφαρμοσμένη

διάσταση όταν αναφερόμαστε σε περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας από

έλληνες και ξένους επισκέπτες, κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Τα

αποτελέσματα αυτής της δράσης καθίστανται περισσότερο αποτελεσματικά

40

και εμφανή, αν είναι δυνατή η συμφωνία με τους γείτονες, ώστε αυτή η

πρόνοια να έχει ευρύτερη εφαρμογή σε μία σειρά εκμεταλλεύσεων, αντί να

περιορίζεται στα όρια μιας μόνο ιδιοκτησίας.

5.2.4. Αναμόχλευση του εδάφους-ακαλλιεργησία, διατήρηση ακαλλιέργητων ζωνών στην περιοχή

Συστήνεται η διατήρηση τμήματος της γεωργικής εκμετάλλευσης των

ελαιώνων - κατά προτίμηση περιμετρικά- εκτός της παραγωγικής διαδικασίας.

Σε περίπτωση μη αναμόχλευσης του εδάφους, ή έστω της

περιορισμένης αναμόχλευσης εγκαθίσταται και παραμένει μία πολύπλοκη

εδαφοκοινότητα στην επιφάνεια και τα πρώτα εκατοστά του εδάφους. Με

αυτόν τον τρόπο αποτρέπεται και ο πολλαπλασιασμός των πολυετών

ζιζανίων.

5.2.5. Τυχόν άρδευση

Η άρδευση, ιδιαίτερα κατά τους ξηρούς μήνες, οπότε το νερό αποτελεί

τον κατ’ εξοχήν περιοριστικό παράγοντα, αυξάνει την παρατηρούμενη κατ’

αυτούς τους μήνες βιοποικιλότητα, αλλά βοηθά και στην επιβίωση και

ευρωστία καλλιεργητικών εχθρών, με πρώτο και κύριο το δάκο. Εκτός αυτού

δεν πρέπει να μας διαφεύγει, ότι στην ευρύτερη περιοχή της Αμπαδιάς

υπάρχει έντονο πρόβλημα λειψυδρίας, επομένως η άρδευση, όταν

εφαρμόζεται απαιτεί φειδώ (π.χ. μέθοδος στάγδην).

5.2.6. Βόσκηση ζώων

Η βόσκηση αγροτικών ζώων έχει πολλές φορές θεωρηθεί ως μία

μέθοδος αποτελεσματικής ζιζανιοκοπής χωρίς χρήση χημικών. Στη

συγκεκριμένη περιοχή, αποτελεί συνήθη πρακτική των ελαιοκαλλιεργητών.

Οπωσδήποτε χρειάζεται προσοχή στη χρονική στιγμή που θα διενεργηθεί, η

χρονική διάρκειά της, η πυκνότητα των ζώων ανά στρέμμα και το είδος των

ζώων που θα χρησιμοποιηθούν. Δεν θα συστήνονταν π.χ. οι αίγες, λόγω του

41

απείθαρχου τρόπου βόσκησής τους και της κινητικότητάς τους, αν όχι σε όλες,

τουλάχιστον στις συντριπτικά περισσότερες περιπτώσεις.

5.2.7. Διαχείριση των υπολειμμάτων της καλλιέργειας (κλαδοκάθαρου, κοπής ζιζανίων, ελαιοσυλλογής κ.ά.)

Η άριστη διαχείριση, τουλάχιστον θεωρητικά, θα μπορούσε να είναι η

ενσωμάτωση, αυτής της ποικίλης προέλευσης βιομάζας, στο έδαφος.

Ωστόσο, πολλές φορές για λόγους αποφυγής διαιώνισης κάποιων ασθενειών

της ελιάς, ή διάδοσης ζιζανίων μέσω των σπερμάτων τους, ακόμη και για

λόγους οικονομίας χρόνου και εργατικών εξόδων επιλέγεται η καύση τους. Σε

αυτήν την περίπτωση πέραν των κανόνων ασφαλείας για την αποφυγή

πυρκαγιάς (δεν πρέπει να πνέουν ισχυροί άνεμοι, να επικρατεί καύσωνας

κλπ.) ο καλλιεργητής οφείλει και να επιλέξει τους σωστούς χώρους για την

καύση και να διαχειριστεί την τέφρα.

5.2.8. Άλλα στοιχεία

Οι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να προστατεύουν το αγροτικό τοπίο,

διατηρώντας όλα εκείνα τα παραδοσιακά στοιχεία που το συνθέτουν.

Συγκεκριμένα, δεν πρέπει να καταστρέφονται οι αναβαθμίδες, οι ξερολιθιές, τα

αναχώματα και τα φυσικά πρανή στα όρια των ελαιώνων. Οι αναβαθμίδες

που υπάρχουν στα επικλινή εδάφη πρέπει να προστατεύονται και να

συντηρούνται και για λόγους αποφυγής διαβρωτικών φαινομένων.

Η αποφυγή καταστροφής των φωλιών των πουλιών και των αυτοφυών

ξυλωδών φυτών, όταν αυτά δεν γίνονται ζιζάνια ή ξενιστές παθογόνων

οργανισμών για τα ελαιόδενδρα, αποτελούν ενέργειες διατήρησης των

ενδιαιτημάτων της άγριας πανίδας και χλωρίδας.

42

6. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

6.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ο όρος τουρισμός εμφανίζεται για πρώτη φορά στο λεξικό της Οξφόρδης

το 1800. Η τουριστική, όμως, δραστηριότητα με την έννοια της περιήγησης

είναι πολύ παλιά και συνδέει την επιθυμία του ανθρώπου για επαφή και

γνωριμία με άλλους τόπους και λαούς, όπως και για λατρευτικούς,

θεραπευτικούς ή αναψυχικούς σκοπούς. Στην Ελλάδα, κατά τις δεκαετίες

1960-1990, παρατηρήθηκε μια εντυπωσιακή έκρηξη τουριστικής ανάπτυξης.

Η θετικές επιδράσεις του τουριστικού φαινομένου ήταν οι πρώτες που

εμφανίστηκαν κυρίως στον οικονομικό τομέα. Παράλληλα όμως εμφανίστηκαν

και δυσμενείς συνέπειες της τουριστικής ανάπτυξης, οι οποίες οφείλονται

περισσότερο στον άναρχο και ανολοκλήρωτο σχεδιασμό της και λιγότερο σε

αυτόν καθαυτό τον τουρισμό. Η αλματώδης αυτή ανάπτυξη είχε επιπτώσεις

και στους άλλους κλάδους της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής,

όπως η γεωργία, η βιομηχανία, η βιοτεχνία, από τους οποίους απέσπασε

εργατικό δυναμικό και διαθέσιμούς πόρους. Παράλληλα, οδήγησε στην

υπερβολική ανάπτυξη κάποιων περιοχών - κυρίως παράκτιων – με

καταστρεπτικές και συχνά μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στο φυσικό και

κοινωνικό τους περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα η προσέλκυση εργατικού

δυναμικού στις περιοχές αυτές οδήγησε στην εγκατάλειψη των λιγότερο

ανεπτυγμένων περιοχών, κυρίως της ενδοχώρας.

Έμφαση δόθηκε επίσης, στην κατασκευή μεγάλων ξενοδοχειακών

μονάδων, τις οποίες οι επισκέπτες σπάνια εγκαταλείπουν και μόνο μέσω

οργανωμένων εκδρομών. Πολλές από αυτές τις μονάδες, έχοντας

κατασκευαστεί στις δεκαετίες κυρίως του ’60 και ’70, δεν μπορούν πια να

ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις των σύγχρονων επισκεπτών, ενώ

παράλληλα η έξαρση των τελευταίων χρόνων του τουρισμού all-inclusive, έχει

καταστείλει την δράση του τουρισμού ως πολλαπλασιαστή του τοπικού

εισοδήματος.

43

Η εποχικότητα του χαρακτήρα του τύπου μαζικού τουρισμού που έχει

αναπτυχθεί στη χώρα, δημιουργεί ένα προβληματισμό και ένα σημαντικό θέμα

προς αντιμετώπιση και επίλυση.

Για να αντιμετωπιστεί η εποχικότητα, παράλληλα με άλλα προβλήματα

του ελληνικού τουρισμού, είναι ανάγκη:

• Να αναζητηθεί μια ισόρροπη κατανομή της τουριστικής κίνησης στον

χώρο και στον χρόνο.

• Να βελτιωθεί η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.

• Να προστατευτεί το περιβάλλον.

• Να γίνει άριστη χρησιμοποίηση των φυσικών, πολιτιστικών,

χρηματοδοτικών και ανθρώπινων πόρων.

Οι σκοποί της τουριστικής πολιτικής που απαντούν σε αυτά τα

προβλήματα και τις ανάγκες, είναι ο εκσυγχρονισμός των τουριστικών

εγκαταστάσεων, η αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών, η επιμήκυνση

της τουριστικής περιόδου, η αξιοποίηση των πόρων του Γ’ Κοινοτικού

Πλαισίου Στήριξης, η εισαγωγή νέων τεχνολογιών και ο εμπλουτισμός του

τουριστικού προϊόντος. Για την υλοποίηση των παραπάνω, βασικό κριτήριο

αποτελεί η προστασία του περιβάλλοντος και η εξασφάλιση συνθηκών για

αειφορική ανάπτυξη.

Από την δεκαετία του 1980 αρχίζει να εμφανίζεται μια κόπωση των

τουριστών και μια κάμψη στο πρότυπο ανάπτυξης του μαζικού τουρισμού με

το οποίο χάνεται το μεγαλύτερο μέρος των ενδιαφερόντων και υποβαθμίζεται

η προσωπικότητα του επισκέπτη. Σήμερα, με την άνοδο του βιοτικού και

μορφωτικού επιπέδου, η αυξανόμενη ευαισθησία όλων των κατηγοριών των

τουριστών απέναντι στο περιβάλλον, άρχισε να γίνεται ορατή μέσα από μια

μετατροπή στις απαιτήσεις και στην νοοτροπία των τουριστών και μια στροφή

στις λεγόμενες ήπιες μορφές τουρισμού. Σε αυτές τις μορφές τουρισμού οι

τουρίστες διατηρούν την ιδιαιτερότητά τους, τα γνωστικά τους ενδιαφέροντα,

γνωρίζουν τον τόπο που επισκέπτονται, γεύονται τις τοπικές γεύσεις και

έρχονται σε επαφή με τον ντόπιο τουρισμό. Έτσι, άρχισε να δημιουργείται μια

44

νέα τάση τουριστικής ανάπτυξης, η προαναφερθείσα αειφορική τουριστική

ανάπτυξη. Αειφόρος τουρισμός ορίζεται ο οικονομικά βιώσιμος τουρισμός, ο

οποίος δεν καταστρέφει τους πόρους από τους οποίους θα εξαρτηθεί το

μέλλον του τουρισμού, ειδικότερα το φυσικό περιβάλλον και τον κοινωνικό

ιστό της κοινότητας υποδοχής.

Γενικά, η αειφορική τουριστική ανάπτυξη απαιτεί αυξημένη πολιτική

πληροφόρησης, παιδεία και ευαισθησία. Σε αντιστάθμισμα προσφέρει μια

άλλη ποιότητα ζωής και καθιστά τον επισκέπτη πραγματικό περιηγητή και όχι

ένα μέλος ταξιδιωτικού πακέτου προγραμματισμένο από άλλους.

Η υιοθέτηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού – ανάμεσα στις οποίες

σημαντική θέση κατέχει ο αγροτουρισμός – αποτελεί σύμφωνα με την

τουριστική πολιτική της χώρας, άλλα και της ευρύτερης επιστημονικής και

κοινής γνώμης, ένα από τα μέτρα που έχουν τη δυνατότητα – υπό

προϋποθέσεις σωστού σχεδιασμού τους, να προσδώσουν στον ελληνικό

τουρισμό το χαρακτηριστικό της αειφορίας.

6.2. ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Ο αγροτουρισμός είναι ένα είδος διακοπών που έχει υπαγορευτεί από

την ανάγκη της οικονομικής επιβίωσης κάποιων μικρών ιδιοκτητών γης –

αγροτών, οι οποίοι ακολουθούν παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας (με

αποφυγή χρήσης φυτοφαρμάκων και χημικών ουσιών) και αποφασίζουν να

παράσχουν φιλοξενία σε ανθρώπους που θέλουν να ζήσουν κοντά στη φύση,

που θέλουν να γνωρίσουν από κοντά τις παραδοσιακές μορφές καλλιέργειας

και που – πολλές φορές – θέλουν να συμμετέχουν ενεργά σε αυτές,

διασφαλίζοντας έτσι για τους αγρότες ένα επιπλέον εισόδημα.

Όσοι άνθρωποι επιλέξουν να κάνουν αυτό το είδος διακοπών πρόκειται

να ζήσουν σε τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και μπορούν να επιδοθούν σε

σειρά δραστηριοτήτων, όπως είναι η πεζοπορία, η ποδηλασία, η ιππασία, το

κολύμπι κ.ά. Επιπλέον, έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την τοπική

μαγειρική, να καταναλώσουν τοπικά παραδοσιακά υγιεινά προϊόντα, αλλά και

να έρθουν σε επαφή με τα ήθη και έθιμα των αγροτικών πληθυσμών, τα

οποία δυστυχώς έχουν ξεχαστεί από τους ανθρώπους της πόλης.

45

Ο αγροτουρισμός συμβάλλει τα μέγιστα στην τοπική ανάπτυξη: Η

δημιουργία ξενώνων και η στελέχωσή τους σημαίνει νέες θέσεις εργασίας και

η ανάπτυξη του αγροτουρισμού σημαίνει πρόσθετα κέρδη στον αγροτικό

χώρο και συγκράτηση του πληθυσμού – κυρίως των νέων – στην ύπαιθρο.

Συνάμα, ο αγροτουρισμός σημαίνει και αύξηση της «κοινωνικής ζωής» σε

απομακρυσμένα από αστικά κέντρα χωριά, κάτι από το οποίο έχουν μεγάλη

ανάγκη πολλοί κάτοικοι των μικρών και «απομονωμένων» οικισμών.

Έχει παρατηρηθεί ότι σημαντικό μέρος των κερδών που δημιουργούνται

από τον αγροτουρισμό, διοχετεύεται στην κύρια ασχολία του πληθυσμού της

υπαίθρου που είναι η γεωργία, και ότι σημαντικό ποσοστό του αγροτικού

εισοδήματος σε ορισμένες περιοχές της χώρας δημιουργείται από την ενεργό

δράση και συμμετοχή των γυναικών στην εδραίωση του αγροτουρισμού,

γεγονός που σημαίνει ότι ο αγροτουρισμός συνεισφέρει και στο να υπάρξουν

κινήσεις, δράσεις και πρωτοβουλίες ανενεργών – έως τώρα – κοινωνικών

ομάδων.

Πρωτοβουλίες και δράσεις προώθησης του αγροτουρισμού στην Ελλάδα

έχουν εκδηλωθεί σε πολλές περιοχές. Οι περισσότερες πρωτοβουλίες και

δράσεις που προωθήθηκαν για την εδραίωση και την επέκταση του

αγροτουρισμού στη χώρα οφείλονται στα ευρωπαϊκά διαρθρωτικά

προγράμματα και στις δυνατότητες που παρείχαν τα Leader Ι και ΙΙ και Leader

plus (Leader +), όμως οι μέχρι τώρα εφαρμογές δείχνουν πως η ιδέα του

αγροτουρισμού στην Ελλάδα διανύει ακόμα τα πρώτα – νηπιακά θα λέγαμε –

βήματα, ιδιαίτερα σε σχέση με τις άλλες αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, οι

οποίες εδώ και πενήντα χρόνια τουλάχιστον έχουν αναπτύξει τον

αγροτουρισμό, παράλληλα με τον κοινωνικό τουρισμό, χρησιμοποιώντας τους

ως βασικά εργαλεία της περιφερειακής ανάπτυξής τους.

Στην Ελλάδα υπήρξαν απόπειρες εκπόνησης τέτοιων αναπτυξιακών

προγραμμάτων κατά τη δεκαπενταετία 1975-1990, χωρίς όμως να δώσουν

κάποια χειροπιαστά αποτελέσματα, γεγονός που οφείλεται κυρίως στους εξής

λόγους:

• στην ελλιπή νομοθεσία,

• στην έλλειψη τεχνογνωσίας,

46

• στις λανθασμένες χωροταξικές επιλογές και

• στην με ασαφή κριτήρια χρηματοδότηση

Σχετικά με την χωροταξική διάσταση του αγροτουρισμού, επικρατεί η

άποψη ότι ο αγροτουρισμός και ο τουρισμός στην ύπαιθρο μπορούν να

αναπτυχθούν μόνο σε μεσόγειες ορεινές ή ημιορεινές περιοχές της χώρας και

όχι σε περιοχές που γειτνιάζουν με τόπους μαζικού τουρισμού. Καθοριστικό

ρόλο σε αυτήν τη προσέγγιση έπαιξε το γεγονός ότι έχει αποδειχτεί στην

πράξη πως η ανάπτυξη του αγροτουρισμού κοντά σε περιοχές μαζικού

τουρισμού δεν είναι επιτυχής, αφού συνήθως αντιγράφονται τα αναπτυξιακά

πρότυπα των τουριστικά κορεσμένων περιοχών με συνέπεια οι

αγροτουριστικές απόπειρες να καταλήγουν συχνά σε επιχειρήσεις

«ανάπτυξης ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων».

Το πρόβλημα των καταλυμάτων δεν είναι το μοναδικό που πρέπει να

επιλυθεί, προκειμένου να υπάρξει ολοκληρωμένη απόδοση του

αγροτουρισμού, γιατί στην γενικότερη τουριστική πολιτική για συνολική

ποιοτική αναβάθμιση και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, τα

προγράμματα αγροτουριστικής ανάπτυξης θα πρέπει να περιλαμβάνουν και

διάφορες εγκαταστάσεις και ανωδομές, όπως:

• Κέντρα εστίασης και αναψυχής

• Μικρές εγκαταστάσεις πολιτιστικών χρήσεων

• Μικρές εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής (εκθεσιακοί

χώροι, χώροι άθλησης κ.λπ.)

• Εργαστήρια μεταποίησης αγροτικών προϊόντων και πρατήρια

πώλησης

• Γραφεία πληροφοριών και κρατήσεων

Στις προαναφερθείσες περιπτώσεις η στέγαση όλων αυτών των

«χρήσεων» πρέπει κατά προτεραιότητα να γίνει σε παραδοσιακά κτίσματα,

ειδικά όσες χρήσεις σχετίζονται με την ειδική τουριστική υποδομή, όπως είναι

π.χ. τα συνεδριακά κέντρα, ενώ πρέπει να τηρούνται οι αναγκαίες ελάχιστες

47

προδιαγραφές προκειμένου τα – επιδοτούμενα – έργα να εξυπηρετούν τους

επιδιωκόμενους σκοπούς.

Διευκρινίζουμε ότι οι προαναφερθείσες «εγκαταστάσεις και ανωδομές»,

καθώς και τα καταλύματα, πραγματώνονται με βάση τα αναφερόμενα στο

άρθρο 2 του Ν.2160/1993 και τελούν υπό τον προληπτικό και κατασταλτικό

έλεγχο του ΕΟΤ.

Εξαιρετικά σημαντική θεωρείται και η οργανωτική αγροτουριστική

υποδομή (προγραμματισμός, μάρκετινγκ – προβολή, τεχνική βοήθεια,

οργάνωση της λειτουργίας των μονάδων για προσπέλαση στην αγορά,

κοινοπραξίες στους τομείς πληροφόρησης, κρατήσεων, προμηθειών κ.λπ.),

καθώς και η επιμόρφωση - προετοιμασία των αγροτών για τον νέο ρόλο που

καλούνται να παίξουν.

6.3. ΣΧΕΣΗ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ & ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ

Κάθε μορφή συνεργασίας ανάμεσα στην αγροτική και την τουριστική

πολιτική μπορεί να παράγει σημαντικές ωφέλειες και για τις δύο οικονομικές

δραστηριότητες και αυτό προϋποθέτει στενή συνεργασία μεταξύ των

τουριστικών επιχειρήσεων και των αγροτικών επιχειρήσεων, στη βάση ενός

εποικοδομητικού και δημιουργικού πνεύματος. Η ουσία και η αναγκαία

προϋπόθεση για μια τέτοια συνεργασία είναι ο τουρισμός να ολοκληρώνει τον

αγροτικό τομέα και όχι να τον αντικαθιστά.

Η στενή συνεργασία μεταξύ τουρισμού και αγροτικού τομέα αρχίζει

συνήθως με την επιλεκτική ανάκτηση αγροτικών οικημάτων και εκτάσεων, για

να τους δοθεί η ποιότητα που θα τους μεταμορφώσει σε «στοιχεία» πάνω στα

οποία θα αναπτυχθούν οι αγροτουριστικές δραστηριότητες.

Υπό αυτές τις συνθήκες, ο αγροτουρισμός αποτελεί καταλυτικό

παράγοντα: Ολοκληρώνει τις δραστηριότητες του αγροτικού τομέα και

συμψηφίζει τη μείωση που μπορεί να προκύψει στα εισοδήματα των

παραγωγών από την αγροτική παραγωγική δραστηριότητά τους, με

αναπλήρωση (αυτών των χαμένων εισοδημάτων) από τον αγροτουρισμό ή

από τις νέες δραστηριότητες της αγροτικής παραγωγής.

48

Ο αγροτουρισμός αποτελεί «φαινόμενο μικρών διαστάσεων»

κατανεμημένος σε σχετικά μεγάλες εκτάσεις και συμβάλλει στο να μειωθούν

στο ελάχιστο προκληθείσες κατά το παρελθόν καταστροφές στο περιβάλλον,

κυρίως από την υπερβολική συγκέντρωση πληθυσμού ανά μονάδα

επιφάνειας. Έτσι φαίνεται ότι ο αγροτουρισμός είναι σημαντικός και στην

προστασία του περιβάλλοντος και στην αναβάθμιση των φυσικών πόρων και

των εδαφών.

Οι παραδοσιακοί οικισμοί αποτελούν σημαντική πολιτιστική και

αρχιτεκτονική κληρονομιά και πάρα πολύ συχνά υποτιμούνται για τη

σκοπιμότητα της πραγματικής οικονομικής αξίας τους. Συχνά

διαμαρτυρόμαστε για την διατήρησή τους, γεγονός που σημαίνει ότι δεν

δείχνουμε τον προσήκοντα σεβασμό στην τυπολογία της προϋπάρχουσας

αρχιτεκτονικής.

Ο αγροτουρισμός αλλάζει την συμπεριφορά των αγροτών, των

ανθρώπων της υπαίθρου που ενδιαφέρονται ενεργά για την προστασία του

φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της ακεραιότητας των

παραδοσιακών οικισμών και οικοσυστημάτων, γεγονός που σημαίνει αύξηση

του αριθμού των αγροτουριστών και κατ’ επέκταση αύξηση των

δημιουργούμενων εισοδημάτων.

Βέβαια για να φτάσουν τουρίστες στα χωριά της υπαίθρου πρέπει οι

αγρότες να εργαστούν και στον τομέα της διαφήμισης και να διασφαλίσουν

«απλή υποδοχή , αλλά ζωντανή», με ένα πακέτο ελάχιστων προτάσεων, που

δεν θα υστερεί σε στοιχειώδεις (τουλάχιστον) εγκαταστάσεις, σε διαχείριση

εκδρομών, σε δρομολόγια, σε αναβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος και σε

εξασφάλιση των αναγκαίων κοινωνικών και εμπορικών υπηρεσιών.

Με τον αγροτουρισμό έχουμε την παρουσία μιας μορφής «αυτόχθονης

ανάπτυξης» του τουρισμού, συνδεδεμένης με την τοπική επιχειρηματική

πρωτοβουλία και, άρα, ως τέτοια είναι ανοιχτή σε εξελίξεις και

αλληλοεξαρτώμενες δραστηριότητες άμεσα χρήσιμες στην

κοινωνικοοικονομική πρόοδο των ενδιαφερομένων ζωνών – τόπων.

Ο περί τουρισμού Κανονισμός 92/421/ΕΟΚ (17-7-1992) επισημαίνει ότι

«ο Τουρισμός στην Κοινότητα θα πρέπει να σέβεται τους τοπικούς

49

πληθυσμούς, καθώς και το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, προκειμένου

να προωθηθεί η ποιότητα της προσφοράς». Ο ίδιος Κανονισμός δίνει

ιδιαίτερη έμφαση και στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού, διότι «στόχος της

δράσης της Κοινότητας στον τομέα αυτόν είναι η ανάπτυξη τουριστικών

δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο, ιδίως του Αγροτικού Τουρισμού, των μικρών

οικογενειακών ξενοδοχείων ή των δραστηριοτήτων σωματείων, δήμων ή

τοπικών φορέων».

6.4. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΥ – ΝΟΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ & ΑΜΠΑΔΙΑ

Πριν ξεκινήσουμε την όποια ανάλυση θα πρέπει να διευκρινιστεί πως για

να επιτευχθεί αειφόρος αγροτικός τουρισμός στην περιοχή της Αμπαδιάς,

καθώς και οπουδήποτε αλλού, δεν είναι δυνατόν να εστιάσει αποκλειστικά και

μόνο στην διάσωση των παραδοσιακών ελαιώνων. Αναμφισβήτητα αυτός θα

είναι ένας από τους βασικότερους στόχους και πυρήνας του αγροτουρισμού

στην περιοχή, για την πραγμάτωση του όμως, θα πρέπει να τεθούν και άλλοι

στόχοι, οι οποίοι πολύ πιθανόν να μην σχετίζονται με την ελαιουργία. Οι

ελαιουργικές εργασίες που θα ενδιέφεραν και θα προσέλκυαν τον τουρίστα

στην περιοχή, εντοπίζονται κατά το πλείστον την εποχή της συγκομιδής της

ελιάς, η οποία καθώς είναι γνωστό έχει πολύ σύντομη διάρκεια. Γίνεται λοιπόν

κατανοητό πως για να επιτευχθούν ευρύτεροι στόχοι του αγροτουρισμού,

όπως αυτός της δημιουργίας ενός επιπλέον εισοδήματος για την αγροτική

οικογένεια, το τουριστικό προϊόν που θα προσφέρει η περιοχή θα πρέπει να

εμπλουτιστεί και με άλλα στοιχεία. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί στο σημείο

αυτό, πως, βάσει ερευνών, τα κίνητρα που ο επισκέπτης αναζητά να

ικανοποιήσει στο σύνολό τους μέσω της αγροτουριστικής εμπειρίας, δεν

περιορίζονται στην εμπειρία της «αγροτικής ζωής», αλλά σχεδόν πάντα

συνοδεύονται από αυτά της φυσιολατρίας, της επιστροφής στις ρίζες, της

νοσταλγίας του παρελθόντος, της γνωριμίας με άλλες κουλτούρες και

πολιτισμούς, της αναψυχής κ.ά. Η παρακάτω ανάλυση λοιπόν στόχο έχει την

διερεύνηση της δυνατότητας ανάπτυξης αειφόρου αγροτουρισμού στην

50

περιοχή της Αμπαδιάς, ο οποίος εκτός των άλλων, θα φέρει ως αποτέλεσμα

και την διατήρηση των παραδοσιακών της ελαιώνων.

Για την πραγμάτωση του στόχου αυτού παρατίθεται η παρουσίαση των

χαρακτηριστικών της Αμπαδιάς, καθώς και της ευρύτερης περιοχής του νομού

Ρεθύμνου, τα οποία είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν τουριστικά στα πλαίσια

της ανάπτυξης αγροτουρισμού.

6.4.1. Γεωγραφία, μορφολογία & κλίμα

Ο νομός Ρεθύμνου είναι ένας από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης.

Βρίσκεται ανάμεσα στο νομό Ηρακλείου και το νομό Χανίων. Στα βόρεια

βρέχεται από το Κρητικό και στα νότια από το Λυβικό πέλαγος. Η ομώνυμη

πρωτεύουσά του, που ο πυρήνας της είναι χτισμένος πάνω σε ακρωτήρι της

βόρειας ακτής του νομού, απέχει 58 χιλιόμετρα από τα Χανιά και 78 από το

Ηράκλειο. Η ανάπτυξη της πόλης ακολουθεί την κατεύθυνση της βόρειας

αμμώδους παραλίας, που το συνολικό της μήκος φθάνει τα 13 χιλιόμετρα,

ενώ στα νότια υψώνεται μια σειρά χαμηλών λόφων με ψηλότερη την κορυφή

του Βρύσινα (ύψ. 858μ.).

Το έδαφος του νομού είναι στο μεγαλύτερο μέρος του ορεινό με σχετικά

μικρές αλλά ενδιαφέρουσες εναλλαγές στη μορφολογία, όπως εντυπωσιακά

φαράγγια, πολυάριθμα σπήλαια, κατάφυτες κοιλάδες και μικρά ποτάμια. Οι

πεδινές εκτάσεις περιορίζονται στα βόρεια παράλια και στις περιοχές ανάμεσα

στους ορεινούς όγκους. Ομοίως περιορισμένα είναι και τα ποτάμια που εκτός

από το Γεροπόταμο ή Αυλοπόταμο, που πηγάζει από τον ορεινό Μυλοπόταμο

και εκβάλλει στα δυτικά του Πανόρμου, και τον Μεγάλο Ποταμό που καταλήγει

στη Λίμνη του Πρέβελη, όλοι οι άλλοι στα βόρεια, είναι δευτερεύοντες και

συνήθως έχουν νερό μόνο κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τον κύριο λόγο

λοιπόν στη μορφολογία του εδάφους του νομού έχουν τα όρη και οι

οροσειρές. Έτσι, στα ανατολικά δεσπόζει η Ίδη ή Ψηλορείτης, το ψηλότερο

βουνό της Κρήτης, που το ύψος του φθάνει τα 2456μ. και ο ορεινός του όγκος

καταλαμβάνει περίπου το 1/5 της συνολικής έκτασης του νομού. Η οροσειρά

του Κέδρου (1777μ.) που αναπτύσσεται στα νοτιοδυτικά του Ψηλορείτη

οριοθετεί μαζί μ΄ αυτόν την πανέμορφη κοιλάδα του Αμαρίου. Στο

51

βορειοανατολικό άκρο του νομού υψώνεται ο Κουλούκουνας ή Ταλαία Όρη

(1083μ.), ακριβώς νότια της πόλης του Ρεθύμνου ο Βρύσινας (858μ.) και στα

νοτιοδυτικά ο Κρυονερίτης (1312μ.), η ανατολικότερη κορυφή του δεύτερου

ορεινού όγκου της Κρήτης, των Λευκών Ορέων.

Το ζεστό καλοκαίρι και η μακρά περίοδος βροχοπτώσεων που διαρκεί

από το φθινόπωρο ως τον Απρίλιο περίπου, οδηγούν στο να χαρακτηρίσουμε

το κλίμα "εύκρατο μεσογειακό". Κυρίαρχο ρόλο στα καιρικά φαινόμενα της

περιοχής διαδραματίζουν και οι ισχυροί βόρειοι και νότιοι άνεμοι.

6.4.2. Τουριστικά αξιοθέατα

1. Περιοχές φυσικού κάλλους

Το Ρέθυμνο, μια περιοχή γεμάτη αντιθέσεις, όπου το άγριο ορεινό τοπίο

εναλλάσσεται με εύφορες πεδινές εκτάσεις και οι επιβλητικές βραχώδεις ακτές

με απέραντες αμμουδερές παραλίες, σε κάθε σημείο αποκαλύπτει ένα τοπίο

ξεχωριστής ομορφιάς. Εκτός από τα φαράγγια και τα σπήλαια που

παρουσιάζονται χωριστά, επιλέξαμε και κάποιες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού

κάλλους, που θα ήταν παράλειψη για τον επισκέπτη να μην τις απολαύσει.

Λίμνη του Πρέβελη: Στις εκβολές του Μέγα Ποταμού,

εκεί που καταλήγει το περίφημο Κουρταλιώτικο φαράγγι

σχηματίζεται η περίφημη λίμνη του Πρέβελη ή παραλία του

Φοίνικα. Για να φθάσει κανείς εκεί αρκεί να ακολουθήσει το

δρόμο προς τη Μονή Πρέβελη και λίγο πριν φθάσει στο

μοναστήρι να στρίψει αριστερά σε χωματόδρομο, να τον

ακολουθήσει μέχρι το τέρμα και να παρκάρει. Στη συνέχεια

θα πρέπει να περπατήσει μέχρι την αμμώδη παραλία, που

πραγματικά τον αποζημιώνει καθώς μοιάζει με τροπικό

τοπίο γεμάτο φοίνικες. Ο χείμαρρος που εκβάλλει στη

θάλασσα και η άγρια βλάστηση αποτελούν ένα θαυμάσιο

θέαμα, που ο καθένας πρέπει να απολαύσει.

52

Το Οροπέδιο Νίδα: Στην περιοχή του Ψηλορείτη,

σε απόσταση 79 χιλ. από το Ρέθυμνο βρίσκεται το

περίφημο οροπέδιο της Νίδας, όπου και το Ιδαίον

Άντρον, το σπήλαιο που φιλοξένησε το νεογέννητο Δία.

Στη Νίδα, που το καλοκαίρι χρησιμοποιείται

ως βοσκότοπος, μπορεί να θαυμάσει κανείς τα

περίφημα μιτάτα, τις πέτρινες θολωτές κατασκευές

όπου διαμένουν οι βοσκοί. Ακόμα στη Νίδα

υπάρχει χιονοδρομικό κέντρο, που λειτουργεί κατά

τους χειμερινούς μήνες.

Αργυρούπολη: Σε απόσταση 27 χιλ. από το

Ρέθυμνο, ακολουθώντας την παλαιά εθνική οδό

Ρεθύμνου - Χανίων, φθάνει κανείς στην Αργυρούπολη.

Το χωριό είναι χτισμένο στη θέση της αρχαίας Λάππας

και αξίζει να επισκεφθεί κανείς τις πλούσιες πηγές στη

θέση Αγία Δύναμη, όπου μέσα στο σπήλαιο υπάρχει και

το ομώνυμο εκκλησάκι.

2. Σπήλαια

Τα βουνά του Ρεθύμνου είναι εξαιρετικά πλούσια σε σπήλαια που

φθάνουν τα 850 και ανάλογα με τη χρήση τους στο

παρελθόν ή ακόμα και σήμερα παρουσιάζουν

ιδιαίτερο αρχαιολογικό, ιστορικό και λαογραφικό

ενδιαφέρον, χωρίς φυσικά να παραβλέπεται και η

ξεχωριστή φυσική ομορφιά αρκετών από αυτά. Τα

γνωστότερα σπήλαια του νομού είναι του Γερανίου

και το σπήλαιο Σιμονέλλι στα δυτικά της πόλης, του

Αγίου Αντωνίου στην Πατσό Αμαρίου, του Μελιδονίου, το Ιδαίον Άντρον, το

σπήλαιο στο Μούγκρι Σισσών, το σπήλαιο Σ(φ)εντόνη στα Ζωνιανά κ.α.

53

Στο οροπέδιο Νίδα στον Ψηλορείτη, σε απόσταση 24 χιλ. από τα

Ανώγεια και 78 χιλ. από το Ρέθυμνο βρίσκεται το Ιδαίον Άντρον. Το τεράστιο

άνοιγμα της εισόδου του Ιδαίου Άντρου που βρίσκεται σε υψόμετρο 1538μ.

είναι αυτό που αρχικά εντυπωσιάζει τον επισκέπτη. Πρόκειται για ένα σπήλαιο

μεγάλων διαστάσεων, το οποίο διαθέτει μεγάλη κεντρική αίθουσα και

πλευρική στοά μήκους 22 μέτρων. Το σπήλαιο, όπου κατά τη μυθολογική

παράδοση ανατράφηκε ο Δίας, αποτέλεσε σπουδαίο λατρευτικό κέντρο τόσο

στα μινωικά όσο και στα ρωμαϊκά χρόνια. Οι ανασκαφικές εργασίες που

διενεργούνται στο εσωτερικό έχουν αποδώσει πλούσια και σημαντικά

ευρήματα, ανάμεσα στα οποία κεραμική, χρυσά κοσμήματα, μετάλλινα

αντικείμενα και φυσικά οι γνωστές χάλκινες ασπίδες. Επειδή η έρευνα είναι σε

εξέλιξη περιοχές του σπηλαίου δεν είναι επισκέψιμες.

Η ανασκαφική έρευνα που διενεργείται στο σπήλαιο του Μελιδονίου έχει

βεβαιώσει ότι το σπήλαιο δεν έπαψε να χρησιμοποιείται και να αποτελεί

λατρευτικό κέντρο από τα πρώιμα νεολιθικά χρόνια έως και τα ρωμαϊκά.

Σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία είναι συνδεδεμένο με τη λατρεία του Ερμή.

Το σπήλαιο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στα νεώτερα χρόνια, κυρίως δε

στην τουρκοκρατία, όταν 370 κάτοικοι του Μελιδονίου πολιορκημένοι από

τους Τούρκους πέθαναν από ασφυξία μέσα στο σπήλαιο τον Ιανουάριο του

1834. Στο ηρώο που βρίσκεται στον πρώτο θάλαμο του σπηλαίου

φυλάσσονται τα οστά τους. Το σπήλαιο είναι επισκέψιμο.

Στο σπήλαιο του Γερανίου με τον θαυμάσιο σταλαγμιτικό διάκοσμο και

τις έξι αίθουσες, η αρχαιολογική έρευνα εκτός από τρεις ανθρώπινους

σκελετούς, έφερε στο φως και πλήθος οστέινων και λίθινων εργαλείων

νεολιθικής εποχής. Βρέθηκε επίσης σπουδαίο παλαιοντολογικό υλικό, που θα

πρέπει να ανήκε σε πάνω από εκατό ενδημικά ελάφια, τα οποία θα πρέπει να

είχαν πεθάνει στο τέλος της εποχής του Πλειστόκαινου. Οι τρεις σκελετοί

ανήκαν σε ανθρώπους, που πιθανότατα παγιδεύτηκαν μέσα στο σπήλαιο,

ίσως λόγω κάποιου σεισμού.

Το σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου στην Πατσό αποτελεί ένα ακόμα

σπήλαιο με λατρευτικό χαρακτήρα μια και, όπως έχει αποδειχθεί από τις

αρχαιολογικές έρευνες, αποτέλεσε σημαντικό κέντρο λατρείας από τα

υστερομινωικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία στο

54

σπήλαιο λατρευόταν ο Ερμής Κραναίος. Η εκκλησία που βρίσκεται στο

σπήλαιο είναι αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο, προστάτη των παιδιών. Το

σπήλαιο είναι επισκέψιμο.

Το σπήλαιο Σφεντόνη στα Ζωνιανά Μυλοποτάμου

(47 χιλ. από το Ρέθυμνο στο δρόμο Ρέθυμνο -Πέραμα -

Αξός) διαθέτει 14 θαλάμους με πολύ πλούσιο διάκοσμο

από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Το μήκος του είναι 550 μ.

και η συνολική επιφάνεια που καλύπτει 3.330 τ.μ. Τα

τελευταία χρόνια η αρχαιολογική έρευνα εντόπισε νεολιθική

εγκατάσταση μέσα στο σπήλαιο. Το σπήλαιο είναι

επισκέψιμο.

3. Φαράγγια

Ξεχωριστής ομορφιάς φαράγγια διασχίζουν τα όρη και τις οροσειρές του

νομού: το Κουρταλιώτικο που έχει μήκος 3 χιλιόμετρα και καταλήγει στην

περίφημη Λίμνη του Πρέβελη, το φαράγγι του Κοτσυφού που ξεκινά από το

χωριό Κάννεβος και καταλήγει στο χωριό Σελλιά, το φαράγγι της Πατσού στο

Αμάρι, των Πρασσών που καταλήγει στον Πλατανιά στη βόρεια παραλία

ανατολικά της πόλης του Ρεθύμνου, το Αρκαδιώτικο, των Βεδέρων, των

Μύλων και άλλα μικρότερα.

Το Κουρταλιώτικο φαράγγι με τις επιβλητικές πλαγιές που φθάνουν τα 600 μέτρα, έχει είσοδο

από το χωριό Κοξαρέ και καταλήγει στη λίμνη του

Πρέβελη Είναι ένα θαυμάσιο φαράγγι που αξίζει

κανείς να επισκεφθεί. Ακολουθώντας τα

σκαλοπάτια που βρίσκονται πλευρικά του δρόμου

Κοξαρέ - Ασώματος φθάνουμε στο βάθος του

φαραγγιού, όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου

Νικολάου. Το φαράγγι διασχίζει ο Μεγάλος Ποταμός, που στο σημείο αυτό

ονομάζεται Κουρταλιώτης.

55

Το φαράγγι του Κοτσυφού ξεκινάει από το χωριό Κάννεβος και

καταλήγει στον Πλακιά. Στο σημείο της αφετηρίας του είναι

πολύ στενό με πλάτος περίπου 10μ. το οποίο σταδιακά

αυξάνεται και φθάνει τα 600μ. Το συνολικό του μήκος είναι

1.800 μ., και οι σχεδόν κατακόρυφες πλευρές του φθάνουν

το ύψος των 600 μ. Μέσα στο φαράγγι υπάρχει μικρός ναός,

χτισμένος μέσα σε βραχώδη κοιλότητα.

Τo φαράγγι της Πατσού, εύκολο στη διάβασή του και

αξιοποιημένο από τη δασική υπηρεσία σε συνδυασμό με την

σπηλαιώδη εκκλησία του Αγ. Αντωνίου, αποτελεί εξαιρετικό

προορισμό για μικρές εκδρομές και πικ-νικ.

Το Αρκαδιώτικο φαράγγι ξεκινά από τη Μονή Αρκαδίου

και μέσα από μια πανέμορφη διαδρομή καταλήγει στο χωριό Πίκρης, όπου ο

επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει σημαντικά βενετσιάνικα αρχιτεκτονικά

στοιχεία.

Τέλος το Πρασσανό φαράγγι, που ξεκινά νότια του

χωριού Πρασσές, προσφέρει μια τρίωρη διαδρομή μέσα από

εντυπωσιακά τοιχώματα βράχων και μερικές σχετικά δύσβατες

προσπελάσεις, οι οποίες κάνουν το πέρασμά του εξαιρετικά

ενδιαφέρον.

6.4.3. Χλωρίδα

Εκτός από τα δέντρα, τους θάμνους και τα ποώδη φυτά που συναντούμε

και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και του ευρύτερου μεσογειακού χώρου, στην

Κρήτη υπάρχει επιπλέον ένας μεγάλος αριθμός ενδημικών φυτών, γεγονός

που εξηγείται από τη γεωγραφική απομόνωση του νησιού, η οποία ευνόησε

την ανάπτυξη τοπικών ειδών, εκ των οποίων ορισμένα αποτέλεσαν

αντικείμενο προσοχής ήδη από την αρχαιότητα. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν

56

γύρω στα 2000 είδη φυτών, από τα οποία περίπου τα 160 είναι ενδημικά,

δηλαδή φύονται αποκλειστικά και μόνο στο νησί της Κρήτης.

Καθώς η ανάπτυξη της χλωρίδας εξαρτάται από τη θερμοκρασία και τη

μορφολογία του εδάφους, η οικοσυστημική χλωριδική κατάταξη γίνεται με

βάση το υψόμετρο, το οποίο και επηρεάζει τους παραπάνω παράγοντες.

Έτσι, στην παραθαλάσσια ζώνη μπορεί να συναντήσει κανείς φυτά που

ευνοούνται από την υγρασία και τη θαλασσινή αλμύρα, όπως το κρινάκι της

θάλασσας (Pancratium maritimum) και τα αρμυρίκια (Tamarix cretica ή το

Tamarix smyrnensis), καθώς και τον περίφημο “κρητικό” Φοίνικα του

Θεόφραστου (Phoenix theophrasti). Στην πεδινή ζώνη που φθάνει μέχρι το

υψόμετρο των 300 μέτρων μπορεί να βρει κανείς τους θάμνους της

Μεσογειακής μακκίας, όπως το Σχίνο (Pistacia lentiscus) και το Πουρνάρι

(Quercus coccifera), καθώς και την Πικροδάφνη ή Σφάκα (Nerium oleander),

τη Λυγαριά (Vitex agnus-castus), το Χαμομήλι (Matricaria chamomilla), τη

Μέντα (Mentha spicata), τη Μυρτιά (Myrtus communis), τα Ρείκια (Erica spp.),

τους Σταφυλίνακες – Αγριοκαρότα (Daucus carota), τα Αγριοσέλινα

(Smyrnium), τις Δενδρομολόχες (Alcea pallida cretica), την κοινή παπαρούνα

(Papaver rhoeas), τη Λαδανιά (Cistus incanus-creticus) και τον Κρητικό Έβενο

(Ebenus cretica). Η ημιορεινή ζώνη φθάνει περίπου ως τα 800 μ. και

περιλαμβάνει θάμνους όπως το Πουρνάρι (Quercus coccifera), το Σχίνο

(Pistacia lentiscus), το Θυμάρι (Coridothymus capitatus), η Κουμαριά (Arbutus

unedo), ο Αγγάραθος (Phlomis cretica), το Σφεντάμι (Acer sempervirens), η

Βρυωνιά (Bryonia cretica), τα Σπάρτα (Spartium junceum), ο Στύρακας

(Styrax officinalis) κ.α., αγριολούλουδα όπως το κρητικό Κυκλάμινο

(Cyclamen creticum), την Ίριδα (Iris cretica), τη Δρακοντιά (Dracunculus

vulgaris), τη Μαχαιρίδα (Gladiolus italicus), την Τουλίπα (Tulipa orphanidea),

τα Βολβολούλουδα (Muscari commosum), διάφορα είδη από κρητικές

ορχιδέες (γένη Orchis, Ophrys – μελισσάκια, Barlia κλπ.) και δέντρα όπως η

Χαρουπιά (Ceratonia siliqua), και η Βελανιδιά (Quercus ilex).

57

Η ζώνη που εκτείνεται από τα 800 έως τα 1800μ. είναι η

ορεινή στην οποία ευδοκιμούν τα Πουρνάρια (Quercus

coccifera) και το “Κρητικό” Σφεντάμι (Acer sempervirens)

καθώς και θάμνοι και αγριολούλουδα όπως οι κίτρινες Bιολέτες

(Erysimum creticum), η Τουλίπα (Tulipa cretica), η κρητική

Αγριαψιθιά (Achillea cretica), οι Αγριομενεξέδες (Viola cretica),

ο Κρόκος (Crocus oreocreticus) κ.α.

Ιδιαίτερου ενδιαφέροντος χώροι για την πλούσια χλωρίδα

τους είναι τα φαράγγια, που αποτελούν πραγματικούς

παράδεισους με αγριολούλουδα και θάμνους, πολλά από τα

οποία μάλιστα είναι ενδημικά και σπάνια, καθώς εκεί η

αγριάδα και το δυσπρόσιτο του περιβάλλοντος δρουν

προστατευτικά για αυτά. Στην πραγματικότητα μπορεί να δει

κανείς φυτά όλων των κατηγοριών, όλα εκείνα που

περιλαμβάνονται στις παραπάνω ζώνες, μια και τα φαράγγια

ξεκινούν από ορεινές ή ημιορεινές περιοχές και καταλήγουν

στη θάλασσα.

Επίσης, αν κάποιος είναι τυχερός, μπορεί να

διακρίνει τον περίφημο κρητικό Δίκταμο (Origanum

dictamnus), βότανο γνωστό ήδη από τον Αριστοτέλη για

τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Ένα άλλο μοναδικό

στοιχείο της χλωρίδας είναι και μία ξεχωριστή ποικιλία

πλάτανου (Platanus orientalis varieta cretica), ο οποίος

παραμένει πράσινος και διατηρεί το φύλλωμά του

ολόκληρο το χρόνο.

6.4.4. Κρητική διατροφή

Η κρητική διατροφή σήμερα θεωρείται η ιδανική δίαιτα για τον άνθρωπο,

η οποία διασφαλίζει καλή υγεία και μακροζωία. Για να δημιουργηθεί όμως

αυτή η άποψη, έγινε μια έρευνα ανάμεσα σε εφτά χώρες από πολλούς

58

ερευνητές ξένων χωρών. Η έρευνα περιελάμβανε αρκετές περιοχές και τους

αντίστοιχους πληθυσμούς από τις χώρες: Η.Π.Α. (1), Ιταλία (3), Πρώην

Γιουγκοσλαβία (5), Ιαπωνία (2), Φινλανδία (2), Ολλανδία (1) και Ελλάδα (2),

εκ των οποίων η μία είναι η Κρήτη και η άλλη η Κέρκυρα. Η έρευνα βασιζόταν

κυρίως σε καρδιακές παθήσεις, που υφίσταντο οι πληθυσμοί αυτών των

χωρών. Από την έρευνα ήταν ξεκάθαρο ότι οι Μεσογειακές χώρες είχαν τους

πιο λίγους θανάτους. Η πιο αξιοσημείωτη όμως διαπίστωση από την έρευνα

αυτή ήταν ότι οι κάτοικοι της Κρήτης παρουσίαζαν πολύ λιγότερα θανατηφόρα

περιστατικά λόγω καρδιάς, σε σημείο που να θεωρείται σπάνιο φαινόμενο. Το

κρητικό ελαιόλαδο συγκεκριμένα, έχει επίσης πρωταγωνιστήσει σε έρευνες

που το έχουν αναδείξει σε συστατικό του «φίλτρου» για μακροζωία και

καλοζωία.

Πέρα όμως από τις ευεργετικές επιδράσεις της κρητικής κουζίνας στην

υγεία αυτών που την απολαμβάνουν, θα ήταν παράλειψη να μην σημειωθεί η

μοναδικότητά της, καθώς και η ευρεία ποικιλία συστατικών και γεύσεών της,

που ξεκινά από ορεκτικά όπως τα τυριά, η στάκα, ο ντάκος και οι άγριες

σαλάτες, φτάνουν στο ρίφι, το αντικριστό, τους μπουμπουριστούς χοχλιούς,

και τον τραχανά, ενώ καταλήγουν για επιδόρπιο στα ξεροτήγανα και τα

καλιτσουνάκια.

6.4.5. Παραδοσιακές τέχνες

Η Κρήτη και ειδικά το Ρέθυμνο ανέπτυξε διάφορες μορφές τεχνών στο

παρελθόν, και οι περισσότερες από αυτές διατηρούνται και εφαρμόζονται

μέχρι και σήμερα. Ακόμα και στις μέρες μας υπάρχουν παρά πολλοί

άνθρωποι στο Νομό Ρεθύμνου, που ασχολούνται επαγγελματικά με διάφορα

είδη χειροτεχνίας, και ζουν από αυτό, προβάλλοντας ταυτοχρόνως την

παράδοση και κληρονομιά της Κρήτης. Υπάρχουν όμως και πολλοί κάτοικοι,

ιδιαίτερα σε χωριά, οι οποίοι ασχολούνται με τη χειροτεχνία για χόμπι, ή

χρησιμοποιούν τα δημιουργήματα τους για δική τους χρήση. Τέτοια έργα

λαϊκής τέχνης έχουν αξιοσημείωτη απήχηση σε τουρίστες που επισκέπτονται

το νησί και οι οποίοι πάντα έχουν καλά λόγια να πουν για την καλαισθησία, το

59

μεράκι, το χάρισμα και τη δεξιοτεχνία των Κρητικών καλλιτεχνών. Τα είδη

χειροτεχνίας όπου πραγματικά υπάρχουν λαμπρά εκθέματα είναι:

Κεντητική-Υφαντική: O αργαλειός είναι εργαλείο που οι Κρητικοί

χρησιμοποιούσαν στα παλιότερα χρόνια για να υφαίνουν. Τα υφαντά που

παρήγαγαν παλαιότερα οι Κρητικοί, προορίζονταν κυρίως για τις προσωπικές

τους ανάγκες, αλλά και για δώρα σε αγαπημένα πρόσωπα. Κάθε σπίτι είχε

έναν αργαλειό ο οποίος ήταν μέρος της ζωής των γυναικών που έκαναν

διάφορα είδη, κυρίως από μαλλί, λινάρι και μετάξι. Το πλέξιμο στον αργαλειό

είναι χαρακτηριστικό αφού είναι σφιχτό και η αντοχή του υφαντού είναι

αξιοσημείωτη. Στο παρελθόν δεν υπήρχε χρώμα για νήματα, οι γυναίκες τα

έβαφαν με διάφορους αυτοσχέδιους τρόπους, όπως με λουλούδια, φυτικές

βαφές, φρούτα κλπ. Τα υφαντά που έφτιαχναν οι Κρητικοί είχαν διάφορα

σχέδια πάνω τους, συνήθως εμπνευσμένα από την καθημερινή τους ζωή. Τα

είδη που φτιάχνονταν και συνεχίζουν να φτιάχνονται μέχρι και σήμερα είναι

πατανίες (κουβέρτες), σεμεδάκια (μικρά διακοσμητικά πλεκτά), κουρτίνες,

χαλιά, τραπεζομάντιλα, κάπες κλπ. Τα χωριά Ανώγεια, Ζωνιανά και Λιβάδια,

που βρίσκονται στη επαρχία Μυλοποτάμου, έχουν λαμπρή παράδοση στην

παραγωγή υφαντών και ακόμα και σήμερα υπάρχουν πολλά αξιόλογα

παραδοσιακά μαγαζάκια, τα οποία πουλάνε τέτοια χειροποίητα έργα τέχνης.

Αγγειοπλαστική: Η αγγειοπλαστική ήταν από τις ασχολίες των

Κρητικών από τα χρόνια της αρχαιότητας. Στα εκπληκτικά αρχαιολογικά

ευρήματα που έχουν ανασκαφεί σε περιοχές της Κρήτης (Κνωσός, Φαιστός)

αλλά και του Ρεθύμνου (Αρχαία Ελεύθερνα), υπάρχουν πολλά χειροποίητα

πιθάρια, τα οποία χρησιμοποιούνταν από τους κατοίκους των αρχαίων αυτών

πόλεων, για αποθήκευση λαδιού και άλλων τροφίμων. Τα πιθάρια έχουν μια

χωρητικότητα περίπου 100-500 κιλά, και το χαρακτηριστικό τους είναι η

ανάμιξη τριών αργιλικών χρωμάτων (μαύρο, κόκκινο, άσπρο) τα οποία τα

κάνουν πολύ ανθεκτικά στις υψηλές θερμοκρασίες των καμινιών όπου

παράγονται. Οι αγγειοπλάστες στην αρχαία Κρήτη έφτιαχναν ακόμα και

μικρότερα είδη από πηλό, τα οποία διακοσμούσαν το εσωτερικό των σπιτιών

τους και τις αυλές τους. Οι Μαργαρίτες που βρίσκονται στο Μυλοπόταμο, είναι

από τα πιο γνωστά κέντρα αγγειοπλαστικής, η οποία ακόμα και σήμερα, είναι

από τις πιο βασικές ασχολίες των κατοίκων τους. Τα έργα λαϊκής τέχνης που

60

κατασκευάζονται στις Μαργαρίτες πωλούνται σε επισκέπτες και σε

περαστικούς όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Μαχαιροποιία: Το κρητικό μαχαίρι είναι ένα από τα σύμβολα λεβεντιάς

της Κρήτης και το χρησιμοποιούσαν οι Κρητικοί στο παρελθόν για την

ασφάλειά τους και για διάφορες καθημερινές χρήσεις. Σήμερα

χρησιμοποιούνται κυρίως για διακοσμητικούς σκοπούς. Τα μαχαίρια είναι ένα

χαρακτηριστικό των Κρητικών που κρατάει από τα Μινωικά χρόνια και

συντηρείται μέχρι σήμερα από λίγα εργαστήρια που τα κατασκευάζουν. Είναι

ατσάλινα και έχουν μονοκόμματη λεπίδα, και η λαβή τους είναι φτιαγμένη από

κέρατο ζώου. Η θήκη τους είναι φτιαγμένη είτε από ξύλο είτε από ασήμι και

πάνω της κρέμονται ασημένια νομίσματα. Στη λεπίδα του κρητικού μαχαιριού

υπάρχει χαραγμένη πάντα μια μαντινάδα, αφιερωμένη στον κάτοχό του.

Καλαθοποιία: Στην Κρήτη η καλαθοπλεκτική αποτελεί μέρος της

παραδοσιακής λαϊκής τέχνης. Η ενασχόληση με τη γεωργία ανάγκασε από

νωρίς τους κρητικούς να αναπτύξουν την τέχνη της καλαθοπλεκτικής για να

διευκολύνουν τις αγροτικές και οικιακές εργασίες τους. Τα μυστικά της

κατασκευής των καλαθιών και των υπόλοιπων ειδών καλαθοποιίας,

μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, από τους γηραιότερους τεχνίτες στους

νεώτερους. Χρησιμοποιώντας υλικά παρμένα από την κρητική χλωρίδα,

καλάμι, σκίνα ή λυγαριά, πλέκουν τις διάφορες λουρίδες και με ιδιαίτερη

δεξιοτεχνία σχηματίζουν όμορφα και πρωτότυπα σχέδια, που μπορεί κανείς

να θαυμάσει σε όλη τη Κρήτη.

Ξυλογλυπτική: Στην Κρήτη η ξυλογλυπτική συνδέεται με την

εκκλησιαστική τέχνη. Οι κρητικοί ξυλόγλυπτες, οι "ταγιαδόροι" όπως λέγονταν,

σκάλιζαν προσκυνητάρια, τέμπλα εκκλησιών, κηροπήγια και άλλα αντικείμενα

που διακοσμούσαν τις εκκλησίες. Στον κλάδο της ξυλογλυπτικής ανήκει και η

κατασκευή λαϊκών οργάνων. Σήμερα οι τεχνίτες αυτοί είναι λίγοι και τους

βρίσκουμε κυρίως στα χωριά της Κρήτης να φτιάχνουν μουσικά όργανα και

μικροαντικείμενα όπως κουτάλια, λύρες, πιρούνια κ.ά.

61

6.4.6. Τοπικοί εορτασμοί

Χριστούγεννα-Πρωτοχρονιά: Τα Χριστούγεννα είναι μια περίοδος

ιδιαίτερα γιορτινή για το Ρέθυμνο. Επηρεασμένος και αυτός ο νομός από τη

δυτικοευρωπαϊκή κουλτούρα φροντίζει κατά τον εορτασμό των

Χριστουγέννων, να είναι λαμπερά, γεμάτα φώτα και στολίδια. Τα καταστήματα

και γενικότερα οι δρόμοι της πόλης βάζουν τα γιορτινά τους από νωρίς για να

υποδεχθούν τους εορτασμούς των Χριστουγέννων. Εντυπωσιακοί στολισμοί

και αμέτρητα φώτα, σχηματίζουν ένα μαγευτικό θέαμα. Στα σπίτια οι

νοικοκυρές φτιάχνουν τα παραδοσιακά γλυκά, όπως τα μελομακάρονα και

τους κουραμπιέδες. Στο παρελθόν, τα μελομακάρονα ήταν αποκλειστικά για

τα Χριστούγεννα και οι κουραμπιέδες αποκλειστικά για την πρωτοχρονιά. Τα

γνωστά σε όλους έθιμα αυτών των εορτών, τα οποία και παρουσιάζουν

ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα πλαίσια αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, καθώς

συμπίπτουν σχεδόν με την περίοδο συγκομιδής της ελιάς, περιλαμβάνουν τα

τοπικά κάλαντα, το φλουρί της Βασιλόπιτας, το στολισμένο καράβι, αλλά και

το χαρτοπαίγνιο.

Θεοφάνια: Ο εορτασμός και τα έθιμα της γιορτής των Φώτων, της

δεύτερης μεγάλης γιορτής του Γενάρη, με την οποία κλείνει ο κύκλος των

χριστουγεννιάτικων εορτών, παρουσιάζουν επίσης εξαιρετικό ενδιαφέρον. Η

Κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα, μετά την πρωινή λειτουργία, σίγουρα

θα αποτελούσε ενδιαφέρον θέαμα για αλλοδαπούς επισκέπτες με πολιτισμικά

ενδιαφέροντα.

Αποκριά: Αρχές του αιώνα, 1915, χρονολογούνται τα πρώτα στοιχεία

χιουμοριστικών εκδηλώσεων κατά τις γιορτές της Αποκριάς στο Ρέθυμνο. Aν

και είναι πολύ νωρίς για κάτι μόνιμο, σύμφωνα με τις κοινωνικές και

οικονομικές δυσκολίες της εποχής, το 1926 και το 1933 διοργανώνονται

καρναβάλια με άρματα εντυπωσιακά για την εποχή τους, που ξεσηκώνουν

τους Ρεθυμνιώτες σε γιορτή. Ακόμη διηγούνται για ένα τεράστιο μαντολίνο

μέσα από το οποίο έβγαιναν οι τραγουδιστές. Το 1959 η Περιηγητική Λέσχη

αναβιώνει το θαυμάσιο αυτό έθιμο, και το καρναβάλι γίνεται πια θεσμός για το

Ρέθυμνο. Οι μασκαρεμένοι με κιθάρες και μαντολίνα σκορπούν το κέφι μέσα

62

σε σύννεφα κομφετί, που τους ρίχνει ο κόσμος από τα μπαλκόνια. Το

ρεθυμνιώτικο καρναβάλι στις μέρες μας είναι το μεγαλύτερο στην Κρήτη και

από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα. Η κορύφωση των εκδηλώσεων γίνεται με τη

μεγάλη παρέλαση των αρμάτων την τελευταία Κυριακή της αποκριάς. Εκτός

όμως απ' αυτό γίνονται πολλές εκδηλώσεις στην πόλη κατά τη διάρκεια της

αποκριάς, που εντάσσονται στη γιορτή του Καρναβαλιού κάνοντάς το ένα από

τα μεγαλύτερα της Ελλάδας.

Την πρώτη Κυριακή της αποκριάς γίνονται Καντάδες σ’ όλη την παλιά

πόλη και ταξιδεύουν όλους τους παριστάμενους στους ήχους αλλοτινών

εποχών. Αυτή είναι και η αρχή των εκδηλώσεων για τη γιορτή του

Καρναβαλιού στο Ρέθυμνο. Σειρά έχει ένας μοναδικός θεσμός για τα ελληνικά

δεδομένα, το κυνήγι του θησαυρού. Πρόκειται για το αγαπημένο παιχνίδι

ρεθυμνιωτών κάθε ηλικίας που διεξάγεται δύο εβδομάδες πριν το καρναβάλι.

Η διαχείριση του παιχνιδιού γίνεται από τους ίδιους τους παίχτες, ενώ η

δυσκολία του, που αυξάνεται κάθε χρόνο τους προτρέπει να γνωρίσουν σε

βάθος την ιστορία και τα μνημεία της πόλης. Η επόμενη εκδήλωση που γίνεται

είναι το γλέντι της τσικνοπέμπτης που γίνεται στον Πλάτανο και τη μικρή

Παναγία. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει ζωντανή μουσική για όλα τα γούστα,

μεζέδες και κρασί και είναι κάτι που το περιμένουν όλοι αφού είναι

συνυφασμένο τα τελευταία χρόνια με το μεγαλύτερο υπαίθριο πάρτι που έχει

ζήσει η πόλη. Ακολουθεί ο χορός των ομάδων, μία Κυριακή πριν τη μεγάλη

παρέλαση που δεν είναι απλώς μια εκδήλωση μεταμφιεσμένων αλλά μια

ολόκληρη τελετουργία όπου οι ομάδες παρουσιάζουν θεατρικά σκετς, που

σκηνοθετούνται από τα μέλη τους και σχετίζονται με το θέμα που θα

παρουσιάσουν στην παρέλαση. Επειδή όμως μια παρέλαση δεν αρκεί για να

ξεφαντώσουν οι χιλιάδες μασκαράδες, τα τελευταία χρόνια στα σοκάκια της

πόλης διοργανώνεται η πιο τρελή νυχτερινή παρέλαση την Παρασκευή δύο

μέρες πριν την τελευταία Κυριακή της αποκριάς. Τότε κορυφώνονται οι

εκδηλώσεις του Καρναβαλιού με τη μεγάλη παρέλαση των αρμάτων στη

κεντρική λεωφόρο της πόλης, όπου πάνω από 4000 μασκαράδες

παρουσιάζουν τις στολές και τα άρματα που έχουν φτιάξει με πολλή δουλειά,

μεράκι και φαντασία, στους Ρεθυμνιώτες και στους επισκέπτες. Μετά την

παρέλαση ακολουθεί πρόγραμμα με ζωντανή μουσική στην πλατεία

63

Τεσσάρων Μαρτύρων. Έπειτα οι ομάδες πηγαίνουν στην παραλία που γίνεται

το κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου και όλοι ανανεώνουν το ραντεβού τους

για την επόμενη χρονιά.

Κρητικός Γάμος: Ο Κρητικός γάμος και η Κρητική βάφτιση, είναι

ξεχωριστές εκδηλώσεις που οι εορτασμοί τους μπορεί να διαρκέσουν αρκετές

μέρες, ώστε να εκδηλωθεί πλήρως η χαρά των φίλων και των συγγενών. Οι

παραδοσιακοί γάμοι των χωριών κρατώντας πολύ στενούς τους

οικογενειακούς δεσμούς δίνουν κατ' αρχήν μεγάλη έμφαση στην έγκριση και

συμμετοχή της οικογένειας. Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι ο

υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει, όχι

μόνο να ακολουθήσει την συμβουλή του, αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή

αντίθετη γνώμη του. Μετά την επίσημη έγκριση του πατέρα, με την παρουσία

παπά, πραγματοποιείται η τελετή της μνηστείας και, αφού συνταχθεί το

προικοσύμφωνο, που ορίζει τις οικονομικές λεπτομέρειες του γάμου, ορίζεται

η ημερομηνία του μυστηρίου. Ακολουθεί το "κάλεσμα", όπου προσκαλούνται

όλοι. Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και φίλοι στέλνουν δώρα, τα

λεγόμενα "κανίσκια" που είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες. Την

παραμονή όλοι βοηθούν τους "προικαδόρους" στη μεταφορά των προικιών

της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Τα φορτώνουν πάνω σε στολισμένα άλογα,

που ακολουθούνται από την πομπή συγγενών και φίλων, ενώ ακούγονται

πυροβολισμοί και κρητικές μαντινάδες. Σε όσους συμμετέχουν στη

προετοιμασία του γάμου προσφέρονται νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι και η

περίφημη κρητική κουλούρα με τον υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο

σ' αυτές τις περιπτώσεις. Η τελετή ξεκινά με πομπή από το σπίτι του γαμπρού

και συνοδευόμενη από μαντινάδες και τουφεκιές καταλήγει στο σπίτι της

νύφης. Εκεί μια μαντινάδα τραγουδισμένη από γλυκιά γυναικεία φωνή πείθει

την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα που μέχρι τότε παραμένει

κλειστή. Αφού ανταλλάσσονται φιλιά και ευχές, το χτύπημα της καμπάνας

ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την

εκκλησία. Μετά την τελετή, το ζευγάρι φτάνει στο σπίτι του γαμπρού, όπου η

μητέρα του ταΐζει τη νύφη μελοκάρυδο και χαράζει σταυρό στην πόρτα, ενώ η

νύφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι, για να γίνει ο γάμος γλυκός

σαν το μέλι και καρπερός σαν το ρόδι. Το γλέντι ξεκινά με τραγούδια που λέει

64

πρώτο το ζευγάρι και συνεχίζεται με χορό και φαγοπότι που φτάνουν μέχρι το

πρωί.

Καθαρά Δευτέρα: Με το θρησκευτικό έθιμο της «Καθάριας Δευτέρας»

αρχίζει και η νηστεία της Σαρακοστής. Την ημέρα της Καθάριας Δευτέρας οι

κρητικοί πάνε εκδρομή στην εξοχή κυρίως οικογενειακά, όπου πετάνε

χαρταετούς, τρώνε νηστίσιμα φαγητά, όπως χταπόδι, ελιές, λαγάνα,

ταραμοσαλάτα, χόρτα κ.λ.π. και γλεντάνε υπό τους ήχους παραδοσιακής

μουσικής, πίνοντας κρασί και ανταλλάσσοντας ευχές για το Πάσχα που

έρχεται σύντομα.

Πάσχα: Η περίοδος του Πάσχα είναι μια ιδανική περίοδος για να

επισκεφτεί κανείς το Ρέθυμνο, αφού ο καιρός είναι καλός και το φυσικό τοπίο

γεμάτο ανθισμένα λουλούδια και δέντρα, που δίνουν μια ξεχωριστή ομορφιά

σε όλο το νησί. Τόσο η ομορφιά του Ρεθύμνου όσο και οι λαμπρές

θρησκευτικές εκδηλώσεις τις μέρες αυτές, αποτελούν ξεχωριστή εμπειρία για

κάθε επισκέπτη. Οι απογευματινές λειτουργίες της Μεγάλης Εβδομάδας, το

στόλισμα και η περιφορά του Επιτάφιου, οι λαμπάδες με το Άγιο Φως, το

κάψιμο του Ιούδα, καθώς και το φαγοπότι μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες και

το σούβλισμα του αρνιού την Κυριακή, είναι εμπειρίες που εντυπωσιάζουν

κάθε χρόνο τους επισκέπτες του νησιού, αλλά και ολόκληρης της Ελλάδας,

καθώς το Πάσχα συνήθως σηματοδοτεί και την αρχή της τουριστικής σαιζόν.

6.4.7. Η ελιά στο Ρέθυμνο

Όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά δεδομένα αλλά και οι ιστορικές πηγές,

η ιστορία της Κρήτης είναι στενά συνδεδεμένη με το δέντρο της ελιάς και με το

βασικό προϊόν της, το λάδι. Ήδη από τα μινωικά χρόνια, όπως έχει αποδειχθεί

από τα αρχαιολογικά ευρήματα της Κνωσού, γινόταν επεξεργασία του καρπού

της ελιάς και παραγόταν λάδι που αποθηκευόταν σε πήλινους πίθους και

αμφορείς και συχνά εξάγονταν στα νησιά του Αιγαίου και την κεντρική

Ελλάδα. Πέρα όμως από τα οικονομικά οφέλη, το δέντρο της ελιάς

λατρευόταν ως ιερό και το λάδι εκτός από προσφορά στους Θεούς και στους

νεκρούς χρησίμευε ακόμα στην ιατρική, στον αθλητισμό και στην καθημερινή

ζωή, ως προϊόν βασικό για τη διατροφή, το φωτισμό και τη θέρμανση. Έτσι το

65

δέντρο της ελιάς και ο ευλογημένος καρπός του, από το παρελθόν και ως

σήμερα, εξακολουθούν να είναι σύμβολα της γνώσης, της ειρήνης, της υγείας

και της δύναμης. Τα τελευταία χρόνια η διεθνής ιατρική και διαιτολογία

συστήνουν το ελαιόλαδο ως απαραίτητο προϊόν διατροφής για την

εξασφάλιση υγείας και μακροζωίας. Η Κρήτη με το μεσογειακό της κλίμα

ευνοεί την ανάπτυξη της ελιάς, που φύεται τόσο σε πεδινές όσο και σε ορεινές

περιοχές και καρποφορεί το χειμώνα. Στο νησί υπάρχουν εκατομμύρια

ελαιόδεντρα και χιλιάδες οικογένειες βασίζουν την οικονομική τους ζωή στην

καλλιέργειά τους. Το κλίμα και η σύσταση του εδάφους της Κρήτης

εξασφαλίζουν το λεπτό άρωμα και την υπέροχη γεύση του κρητικού

ελαιολάδου, καθιστώντας το προϊόν υψηλής ποιότητος με διεθνή αναγνώριση.

Ο νομός Ρεθύμνης είναι κατάφυτος από ελιές και η παραγωγή ελαιολάδου

αποτελεί μια από τις βασικές ασχολίες των κατοίκων του. Οι ποικιλίες

ελαιοδένδρων που καλλιεργούνται είναι κυρίως χοντρολιές, κορωνέικες και

λιγότερο τσουνάτες. Από τα δέντρα αυτά παράγεται εκλεκτής ποιότητος

ελαιόλαδο καθώς και βρώσιμες ελιές εξαιρετικής ποιότητος. Ο περίφημος

ελαιώνας της περιοχής Άδελε στο Δήμο Αρκαδίου, που απλώνεται σε μια

τεράστια πεδινή και ημιορεινή έκταση, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους

της Μεσογείου.

Τη μακροχρόνια και στενή σχέση της περιοχής αυτής αλλά και

ολόκληρου του Ρεθύμνου και της Κρήτης με την ελιά και το λάδι αντανακλά η

οργάνωση του Μουσείου της Ελιάς στα Καψαλιανά. Πρόκειται για έναν

οικισμό που αποτελούσε μετόχι της Ι. Μ. Αρκαδίου. Εκεί βρισκόταν ο

ελαιόμυλος του μοναστηριού, που μαζί με άλλα κτίσματα οικοδομήθηκε στο

τέλος του 16ου και στις αρχές του 17ου αι. Ο οικισμός είναι διατηρητέος και

σήμερα έχει αναστηλωθεί και συντηρηθεί σχεδόν εξολοκλήρου, ενώ σύντομα

αναμένεται να λειτουργήσει και το μουσείο.

η ελιά το λάδι ο καρπός

Ιδεογράμματα της Γραμμικής Β’

66

6.4.8. Επαρχίες του νομού Ρεθύμνου

Ο νομός Ρεθύμνου υποδιαιρείται σε τέσσερις επαρχίες: Ρεθύμνου,

Μυλοποτάμου, Αμαρίου και Αγίου Βασιλείου. Η επαρχία Ρεθύμνου βρίσκεται

στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού, η επαρχία Μυλοποτάμου στην ανατολική

πλευρά του και συνορεύει με το νομό Ηρακλείου, η επαρχία Αμαρίου είναι στο

μέσο του νομού και συνορεύει με τις άλλες τρεις επαρχίες του και η επαρχία

Αγίου Βασιλείου στα νότια βρέχεται από το Λιβυκό Πέλαγος.

Η επαρχία Ρεθύμνου βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού και η

βόρεια πλευρά του βρέχεται από το Κρητικό Πέλαγος. Στη νότια πλευρά της

είναι ο Βρύσινας ενώ δυτικά ο Κρυονερίτης. Η έκταση του είναι 350 τ.χλμ. από

τα οποία τα 138 τ.χλμ. είναι καλλιεργήσιμα. Τα κυριότερα προϊόντα που

παράγονται στην επαρχία είναι λάδι, εσπεριδοειδή, κρασί, κτηνοτροφικά κτλ.

Η επαρχία Ρεθύμνου έχει σαν πρωτεύουσα το Ρέθυμνο από το οποίο πήρε

και την ονομασία της. Αρχικά λεγόταν Καστελανιά Μπονεπαριού από το

φρούριο Κάστελ Μπονεπάριο (καλό οχυρό) που έχτισε ο Πεσκατόρε στο

ύψωμα του χωριού Μονοπάρι. Το 14ο αιώνα έγινε νέα διοικητική διαίρεση του

νησιού και η Καστελανιά συγχωνεύτηκε με την πόλη του Ρεθύμνου που έγινε

έδρα του βενετού νομάρχη και πήρε το όνομα επαρχία Ρεθύμνου, όπως και

παρέμεινε μέχρι και σήμερα. Το 15ο αιώνα η Επισκοπή προστέθηκε στην

επαρχία Ρεθύμνου, αυξάνοντας τον πληθυσμό της. Οι Βυζαντινοί έκτισαν

πολλές εκκλησίες στην επαρχία Ρεθύμνου. Μερικές από τις εκκλησίες που

χτίστηκαν αργότερα έχουν ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες όπως η Παναγία η

Καρδιώτισσα στα Μυριοκέφαλα. Η βενετική εκκλησία στο Μοναστήρι του

Αρκαδίου, αποτελεί ένα από τα ωραιότερα παραδείγματα βενετικού κτίσματος

εκείνης της εποχής και ένα σύμβολο της αγάπης και της αυτοθυσίας για την

ελευθερία.

Σε αρκετές σπηλιές έχουν ανακαλυφθεί αντικείμενα από τη Νεολιθική

Εποχή. Οι Κρητικοί χρησιμοποίησαν ξανά αυτές τις σπηλιές κατά τη διάρκεια

της κατοχής της Κρήτης από τους Τούρκους και αργότερα από τους

Γερμανούς. Στην επαρχία Ρεθύμνου βρίσκονται τέσσερις δήμοι: Δήμος

Ρεθύμνου, Δήμος Νικηφόρου Φωκά, Δήμος Αρκαδίου, Δήμος Λαππαίων.

67

Η επαρχία Μυλοποτάμου βρίσκεται στο Βορειοανατολικό τμήμα του

νομού Ρεθύμνης και στη βόρεια πλευρά του βρέχεται από το Κρητικό

Πέλαγος. Το μεγαλύτερο βουνό της Κρήτης, ο Ψηλορείτης, δεσπόζει στη

νοτιοανατολική πλευρά της επαρχίας, ενώ στη νότια πλευρά βρίσκεται το

βουνό Κουλούκωνας. Το σπήλαιο Ιδαίον Άντρο, όπου γεννήθηκε, σύμφωνα

με τη μυθολογία, ο πατέρας των θεών Δίας, βρίσκεται στην επαρχία αυτή. Η

καλλιέργεια της ελιάς και της αμπέλου είναι η κύρια ενασχόληση των κατοίκων

της περιοχής, ενώ είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη και η κτηνοτροφία. Η ονομασία

της επαρχίας αυτής προέρχεται από τον ποταμό Μυλοπόταμο, που τη

διαπερνά από Ανατολικά προς Δυτικά. Την ονομασία αυτή την πήρε σχετικά

πρόσφατα εξαιτίας της παρουσίας πολλών νερόμυλων, οι οποίοι δούλευαν με

την ροή του νερού. Κατά τα Ενετικά χρόνια η επαρχία αυτή λεγόταν Μεγάλος

Ποταμός. Κατά την Τουρκοκρατία η επαρχία Μυλοποτάμου μαζί με την

Ρεθύμνης αποτελούσαν την επισκοπή Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Ο

Μυλοπόταμος ήταν περιοχή όπου κυριάρχησαν πολλές αιματηρές

συγκρούσεις, λόγω της μορφολογίας του. Στην επαρχία Μυλοποτάμου

βρίσκονται τρεις δήμοι: Δήμος Γεροποτάμου, Δήμος Κουλούκωνα, Δήμος

Ανωγείων.

Η επαρχία Αμαρίου βρίσκεται στο Νοτιοανατολικό τμήμα του Ν.

Ρεθύμνης μετά τις Πρασιές. Απλώνεται από τη γραφική κοιλάδα των Ποταμών

μέχρι την Λοχριά. Η επαρχία Αμαρίου είναι η μικρότερη περιοχή του Ν.

Ρεθύμνου αφού έχει έκταση 272 τ.μ., από τα οποία τα 85 τ.μ. είναι

καλλιεργήσιμα. Η επαρχία Αμαρίου φημίζεται για τα άφθονα νερά της, αφού

περνάνε μικρά ποτάμια, όπως ο ποταμός Λυγιώτης στα νότια, που χύνεται

κοντά στην Αγία Γαλήνη, και ο ποταμός Σταυρομάνα στα βόρεια που χύνεται

στον Πλατανιά Ρεθύμνου. Στην επαρχία Αμαρίου υπάρχουν μεγάλες

καλλιεργήσιμες εκτάσεις εξαιτίας των πηγών της, και τα γεωργικά προϊόντα

που παράγονται είναι περίφημα, όπως η ελιά, τα κεράσια κ.ά. Το Αμάρι

αναφέρεται από τις αρχές της Ενετοκρατίας και πρέπει να προέρχεται από

κάποιον Βενετό Φεουδάρχη που κατοικούσε στο χωριό Αμάρι που σήμερα

είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας. Στη περίοδο της Τουρκοκρατίας η επαρχία

Αμαρίου επαναστάτησε πολλές φορές, αφού λέγεται ότι διοικούνταν από πολύ

σκληρούς Τούρκους, που τότε λέγονταν 'Αμπαδιώτες'. Κατά τη Γερμανική

68

κατοχή το Αμάρι ήταν ξανά κέντρο επαναστάσεων που έγινε αφορμή να

καούν χωριά όπως: Βρύσες, Άνω Μέρος, Καρδάκι, Γερακάρη, Λοχριά και

Σμίλες. Στην επαρχία Αμαρίου βρίσκονται 2 δήμοι: Δήμος Συβρίτου, Δήμος

Κουρητών.

Η επαρχία Αγίου Βασιλείου βρίσκεται στο Νότιο τμήμα του Νομού

Ρεθύμνης και περιβάλλεται από απόκρημνα βουνά, τα οποία δίνουν μια

ξεχωριστή ομορφιά στην περιοχή. Τα ποτάμια που υπάρχουν στην επαρχία

είναι ο Πλατύς, ο Κουρταλιώτης και ο Ακουμιανός. Η οροσειρά "Κέδρος", της

οποίας η ψηλότερη κορυφή είναι σε υψόμετρο 1.777 μέτρων βρίσκεται στο

ανατολικότερο σημείο της επαρχίας. Ο ευκολότερος και κοντινότερος δρόμος

από το Ρέθυμνο για τη νότια Κρήτη περνάει από τον Άγιο Βασίλειο. Η περιοχή

έχει φαράγγια (Κουρταλιώτικο φαράγγι, φαράγγι Κοτσυφού), βυζαντινές

εκκλησίες και όμορφα χωριά που έχουν μείνει ανεπηρέαστα από το τουριστικό

ρεύμα της περιοχής. Από το δρόμο μπορεί κανείς να θαυμάσει την υπέροχη

θέα του κόλπου του Πλακιά και της νότιας Κρήτης. Στη βυζαντινή εποχή

ονομαζόταν Κάτω Σύβριτος από την αρχαία πόλη Σύβριτος. Επίσης, κατά την

ίδια περίοδο αποτελούσε επισκοπή Συβρίτου μαζί με την επαρχία Αμαρίου.

Επί Τουρκοκρατίας αποτελούσε μαζί με τις επαρχίες Αμαρίου και Σφακίων,

την Επισκοπή Λάμπης και Σφακίων με έδρα το Σπήλι. Στην επαρχία Αγίου

Βασιλείου βρίσκονται 2 δήμοι: Δήμος Φοίνικα, Δήμος Λάμπης.

6.4.9. Επαρχία Αμαρίου - περιοχή Αμπαδιάς

Η κοιλάδα του Αμαρίου είναι μια κοιλάδα κατάφυτη με ελιές, κερασιές και

βερικοκιές, που βρέχεται από το Πλατύ ποτάμι και κλείνεται στα δυτικά από το

βουνό Κέδρος και στα ανατολικά από τον Ψηλορείτη. Στις δυο αυτές

βουνοπλαγιές είναι χτισμένα σαράντα περίπου μικρά γραφικά χωριά. Η

προστατευμένη αυτή περιοχή κατοικείται διαρκώς από την μινωική εποχή.

Έχουν ανασκαφεί σημαντικοί μινωικοί οικισμοί, ενώ σε κάθε χωριό σχεδόν,

υπάρχει τουλάχιστον μια βυζαντινή εκκλησία του 14ου – 15ου αιώνα, και

μερικές ακόμα παλιότερες, όλες με εκπληκτικές τοιχογραφίες. Ενδεικτικά

αναφέρονται στα αξιοθέατα της περιοχής, ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας

Συβρίτου, το μινωικό κέντρο στο Μοναστηράκι, καθώς και κάποια γραφικά

69

χωριουδάκια που μαγεύουν τον επισκέπτη με τον οικιστικό χαρακτήρα τους

και το φυσικό τους περιβάλλον, όπως ο Θρόνος, η Βισταγή κ.ά.

Η περιοχή της Αμπαδιάς εντοπίζεται στην επαρχία Αμαρίου και

συγκεκριμένα στο νότιο μέρος του δήμου Κουρητών και καλύπτει κατά

προσέγγιση το 1/3 της έκτασής του, περιλαμβάνοντας τα χωριά Κουρούτες,

Νίθαυρη, Αποδούλου, Πλάτανο, Λοχριά, Αγία Παρασκευή και Άγιο Ιωάννη,

καθώς και τους οικισμούς Ρίζικα, Βαθιακό, Άρδακτο και Σάτα.

Η περιοχή χαρακτηρίζεται καθαρά αγροτική, με κύρια παραγωγική

καλλιέργεια αυτήν της ελιάς. Ελάχιστοι τουρίστες φτάνουν σε αυτά τα μέρη. Οι

περισσότεροι είναι βιαστικοί περαστικοί από τη μια ακτή στην άλλη,

ακολουθώντας τις κύριες οδικές αρτηρίες. Έτσι, το τοπίο έχει διατηρήσει τη

γαλήνη και τον αυθεντικό παραδοσιακό χαρακτήρα του, ενώ η παραδοσιακή

αγροτική και κτηνοτροφική οικονομία αποδεικνύεται ικανή να συντηρήσει τη

ζωή της τοπικής κοινότητας.

1. Τοπικά προϊόντα

Τα αιγοπρόβατα του Ρεθύμνου, που τρέφονται από την κρητική γη,

έχουν εξαίσιο κρέας και όχι μόνο. Από το γάλα τους δημιουργούν οι κρητικοί

μια μεγάλη σειρά από υπέροχα προϊόντα. Κατ’ αρχάς, η γραβιέρα Κρήτης είναι πασίγνωστη, ενώ η μυζήθρα και η φέτα του Ρεθύμνου είναι επίσης

τυροκομικά προϊόντα εξαιρετικά σε γεύση και ποιότητα. Και, βέβαια, εδώ θα

βρούμε τη στάκα, το στακοβούτυρο και τα υπέροχα φαγητά που

παρασκευάζονται με αυτά, όπως το στακοπίλαφο.

Από τις πιο φημισμένες γραβιέρες είναι η γραβιέρα του Κέδρου, που

βρίσκεται στην επαρχία Αμαρίου. Εδώ, εκτός από τα γαλακτοκομικά η

περιοχή παράγει υπέροχα φρούτα, όπως τα γνωστά γερακαριανά κεράσια και μήλα. Στην περιοχή παράγονται και οι γνωστές χονδρές ελιές Αμπαδιάς

αλλά και φημισμένο αμαριώτικο μαύρο κρασί. Λόγω των άφθονων νερών

και του δροσερού κλίματος της περιοχής, το Αμάρι έχει την τύχη να παράγει

κάποια από τα πιο νόστιμα προϊόντα της Κρήτης.

70

2. Τουριστική υποδομή

Η τουριστική υποδομή και ανωδομή της Αμπαδιάς στο σύνολό της

χαρακτηρίζεται υποτυπώδης, καθώς δεν πληροί – σε αρκετές τοποθεσίες της

περιοχής - τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την άμεση ανάπτυξη

αγροτουριστικών – και γενικότερα τουριστικών δραστηριοτήτων. Πιο

συγκεκριμένα, από τις επισκέψεις που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή, σε

αυτό το πρώτο στάδιο της αποτύπωσης της υφιστάμενης κατάστασης,

παρατηρήθηκαν τα εξής:

Οι οργανωμένες πολιτισμικές δραστηριότητες της περιοχής

εμφανίζονται μειωμένες. Συγκεκριμένα, εντοπίσθηκε ένας πολιτιστικός

σύλλογος στο χωριό Αποδούλου και ένα πνευματικό κέντρο της ενορίας των

Κουρούτων. Περαιτέρω έρευνα θα πραγματοποιηθεί για τον διασαφηνισμό

των δραστηριοτήτων των δύο αυτών συλλόγων, και

την πιθανή συμβολή τους στην ανάπτυξη

αγροτουριστικών δραστηριοτήτων στην

περιοχή.

Υπάρχουν αρκετά καφενεία και λίγες

ταβέρνες που θα μπορούσαν να προσφέρουν στην

ικανοποίηση των επισιτιστικών αναγκών των

επισκεπτών, με απαραίτητη όμως, στις

περισσότερες περιπτώσεις, την αισθητική τους

τουλάχιστον ανανέωση.

Σε κάποια από τα χωριά υπάρχουν μνημεία πεσόντων που

μαρτυρούν την ιστορική συμβολή της περιοχής στην αντίσταση του έθνους.

71

Δυνατότητες διαμονής των επισκεπτών της περιοχής υπάρχουν

σε κάποια ενοικιαζόμενα δωμάτια στο χωριό Πλάτανος, καθώς και σε έναν

ξενώνα στο χωριό Κουρούτες, τα οποία, όμως, δεν παρουσιάζουν κάποιο

στοιχείο παραδοσιακής κρητικής αρχιτεκτονικής ή αγροτικό χαρακτήρα, ώστε

να μπορέσουν να αποτελέσουν αγροτουριστικό πόρο.

Το πιο ανεπτυγμένο συγκριτικά χωριό της περιοχής εμφανίζεται

το Αποδούλου, όπου εντοπίζεται ο Βυζαντινός Ναός Αγίου Γεωργίου του

Ξιφοφόρου, με διατηρητέες βυζαντινές τοιχογραφίες, καθώς και ένας μινωικός

οικισμός με σκεπαστό μεταλλικό σκελετό για την προφύλαξη του μνημείου. Ο

δρόμος από το χωριό προς τα δύο μνημεία δεν βρίσκεται στην καλύτερη

δυνατή κατάσταση, καθώς σε διάφορα σημεία του είναι πολύ στενός ή

κατεστραμμένος. Η απόσταση, όμως, και των δύο μνημείων από το χωριό,

καθώς και μεταξύ τους, είναι ιδανική για περίπατο ακόμη και για εκείνους τους

επισκέπτες που δεν επιδιώκουν τον περιπατητικό τουρισμό. Το φυσικό τοπίο

της διαδρομής χρωματίζεται από τους ελαιώνες του χωριού και προσφέρει

στον επισκέπτη μια εμπειρία που χαρακτηρίζεται από ηρεμία, χαλάρωση και

επιστροφή στη φύση και στο «αυθεντικό παρελθόν».

Τα χωριά Κουρούτες και Λοχριά, αν και δεν παρουσιάζουν

κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και ενδιαφέρον, έχουν ένα βασικό

πλεονέκτημα. Βρίσκονται στη βάση δύο εκ των διαδρομών που μπορεί να

ακολουθήσει ο επισκέπτης προς την κορυφή του Ψηλορείτη, το Ιδαίο Άντρο

και αρκετά άλλα αξιοθέατα. Η διαδρομή από τους Κουρούτες περνά μέσα από

δάσος Παρδί και προσφέρει εκπληκτική θέα και φυσικό περιβάλλον που

εντυπωσιάζει. Το εκκλησάκι του Αϊ Βαρδή βρίσκεται στην καρδιά του δάσους,

σε ένα πλάτωμα με υπέροχη θέα, άφθονα δέντρα και μια πηγή με γάργαρο

νερό, που αποτελεί μια από τις ομορφότερες θέσεις για ορεινό ελεύθερο

κάμπινγκ στην Κρήτη. Στο υπέρθυρο της εκκλησίας υπάρχει ανάγλυφη και

καλοδιατηρημένη η μορφή του Αγίου Τίτου, στην παραμονή της ετήσιας

72

ονομαστικής γιορτής του οποίου (24η προς την 25η Αυγούστου),

πραγματοποιείται ένα πολύ αξιόλογο πανηγύρι στον πέριξ χώρο.

Τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο

χαρακτηριστικό να παρουσιάσουν, εκτός του ότι φιλοξενούν τον αγροτικό

τρόπο ζωής, πολλές φορές σκληρό για τους κατοίκους, αλλά παράλληλα και

αυθεντικό για τους επισκέπτες.

Όσον αφορά στους οικισμούς της περιοχής της Αμπαδιάς, αν

εξαιρέσουμε την Άρδακτο, που αποτελεί σχεδόν συνέχεια του χωριού

Πλάτανος, οι υπόλοιποι αποτελούνται από μισογκρεμισμένα κτήρια και από

κάποια άλλα κατοικήσιμα, τα οποία όμως δεν βρίσκονται σε πολύ καλή

κατάσταση. Στην περίπτωση δε του Ρίζικα, η πρόσβαση είναι εξαιρετικά

δυσχερής, αφού πραγματοποιείται από έναν τραχύ χωματόδρομο.

6.5. ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ

Από την παραπάνω ανάλυση της περιοχής της Αμπαδιάς, καθώς και του

ευρύτερου περιβάλλοντος του νομού Ρεθύμνου, προκύπτει ο εντοπισμός

ευοίωνων συνθηκών για την αγροτουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Σε αυτό

συνηγορούν το εξαιρετικού κάλλους και βιοποικιλότητας φυσικό περιβάλλον, η

κυριαρχία του αγροτικού πληθυσμού, τα εξαιρετικής ποιότητας παραγόμενα

προϊόντα, οι παραδοσιακές τέχνες που εξασκούνται, οι τοπικοί παραδοσιακοί

εορτασμοί καθώς και ο γενικότερος αγροτικός και παράλληλα αυθεντικός

χαρακτήρας της περιοχής και των κατοίκων της. Σημαντικό πλεονέκτημα για

την ανάπτυξη αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, αποτελεί επίσης και το

γεγονός ότι η περιοχή είναι απομακρυσμένη από τις τοποθεσίες ανάπτυξης

μαζικού τουρισμού, βάσει και της θεωρητικής αναφοράς στην χωροταξική

διάσταση του αγροτουρισμού.

Αρκετές είναι οι ευκαιρίες που διαφαίνονται και από το ευρύτερο

εξωτερικό περιβάλλον της αγοράς, για την ανάπτυξη αγροτουριστικών

δραστηριοτήτων, με σκοπό την ενδυνάμωση του αγροτικού τομέα της

Αμπαδιάς μέσα από τον αγροτουρισμό, συμπεριλαμβανομένης της διάσωσης,

διατήρησης και προστασίας των παραδοσιακών ελαιώνων.

73

Πιο συγκεκριμένα, μια επικείμενη συσχέτιση της ελιάς με τον τουρισμό

στην περιοχή, θεωρείται πως θα συμβάλει δραστικά στην δημιουργία

συμπληρωματικού εισοδήματος των ελαιοπαραγωγών, στην δημιουργική και

αποδοτική απασχόληση του γυναικείου πληθυσμού των αγροτικών περιοχών,

καθώς και σε άλλες ευνοϊκές επιπτώσεις του αγροτουρισμού – όπως αυτές

αναφέρονται και στο θεωρητικό πλαίσιό του. Οι ευκαιρίες αυτές, που

παρουσιάζονται από την εκτιμώμενη γονιμότητα της περιοχής για ανάπτυξη

του αγροτουρισμού, χωρίς αμφιβολία θα προσδώσουν γενικότερη αξία και

στους ελαιώνες, αντίστοιχη με αυτή που διατηρείται στις αντιλήψεις της

τοπικής αγροτικής κοινωνίας, και κατ’ επέκταση θα συμβάλλουν τα μέγιστα

στην προσπάθεια διατήρησης των ελαιώνων.

Για τον τομέα του τουρισμού του νομού Ρεθύμνου γενικότερα, μέσω του

αγροτουρισμού εντοπίζονται ευκαιρίες για την άμβλυνση των όποιων

αρνητικών επιπτώσεων του μαζικού τουρισμού, την προσέλκυση υψηλότερης

ποιοτικά τουριστικής αγοράς, την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, τον

εμπλουτισμό του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος κ.λπ.,

δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ενός εξαιρετικά

επιτυχούς μοντέλου ανάπτυξης αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, και για την

προώθηση μιας ισχυρής και ελκυστικής εικόνας του προορισμού στις

αντιλήψεις των καταναλωτών.

Λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους αυτούς, εξαιρετικά ευοίωνα

εμφανίζονται τα συμπεράσματα της Αγροτουριστικής Α.Ε. από την έκθεση

World Travel Market, που πραγματοποιείται ετησίως στο Λονδίνο. Κατά τη

φετινή συμμετοχή της, η Αγροτουριστική, αφουγκράστηκε τις τρέχουσες τάσεις

της ευρωπαϊκής αγοράς στον αγροτουρισμό. Η Βρετανία – μια από τις

κυρίαρχες χώρες προέλευσης των τουριστών του νησιού – δείχνει να

προσανατολίζεται όλο και περισσότερο στο μεμονωμένο ταξίδι, ενώ

παράλληλα παρουσιάζει στροφή στις προτιμήσεις της, προς τις αυθεντικές

διακοπές ποιότητας. Το παράδειγμά της ακολουθούν αρκετές ευρωπαϊκές

χώρες (π.χ. Αυστρία, Γερμανία κ.ά.), αυξάνοντας τη συνολική ζήτηση της

διεθνούς τουριστικής αγοράς για τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού.

Αυξημένο ενδιαφέρον για μορφές εναλλακτικού τουρισμού, ανάμεσα σε

αυτές και για τον αγροτουρισμό, παρουσιάζεται επίσης και από την πλευρά

74

της εγχώριας αγοράς. Το γεγονός αυτό αντικατοπτρίζεται, εκτός των άλλων,

και στην εντατικότερη προβολή του, μέσω του κρατικού καναλιού και της

εκπομπής «Μένουμε Ελλάδα», καθώς και άλλων ποικίλου περιεχομένου

τηλεοπτικών εκπομπών, όπως και από φορείς όπως η Αγροτουριστική Α.Ε.,

με χρήση έντυπου υλικού («Αγροτουριστική», «Εναλλακτικός Τουρισμός»). Το

γεγονός αυτό παρουσιάζει μια ακόμη ευκαιρία για την ανάπτυξη

αγροτουριστικών δραστηριοτήτων στο νομό και στην περιοχή της Αμπαδιάς

συγκεκριμένα, με την χρήση των μέσων αυτών και με στόχο την προβολή των

τουριστικών πόρων της.

Ιδιαίτερη αναφορά θα πρέπει να γίνει εδώ στην Αγροτουριστική Α.Ε. η

οποία δηλώνει αρωγός στο πλευρό νομών της χώρας, με τη δημιουργία –

εκτός άλλων προωθητικών δραστηριοτήτων – Στρατηγικών Σχεδίων

Ανάπτυξης Αγροτουρισμού. Τα σχέδια αυτά περιλαμβάνουν τη δημιουργία

εντύπων, τα οποία θα βασίζονται σε οδικούς χάρτες, με προτεινόμενες

διαδρομές, υποδεικνύοντας το βαθμό δυσκολίας τους και τα σημεία

προσοχής.

Με την δημιουργία τέτοιων οδικών χαρτών, θα καλύπτεται ένα μεγάλο

τμήμα των περιοχών αγροτουριστικού ενδιαφέροντος, μέσω της

προτεινόμενης διαδρομής, συνδυάζοντας τα οδικά κομβικά σημεία με την

μέγιστη χρήσιμη πληροφόρηση (εταιρείες ενοικιάσεων αυτοκινήτων,

βενζινάδικα, οδικούς σταθμούς ανάπαυσης κ.λπ. καθώς και ιστορικά και

αρχαιολογικά αξιοθέατα, παραδοσιακά εστιατόρια και καταλύματα,

αγροτουριστικούς συνεταιρισμούς, μουσεία κ.λπ.).

Μέσω της συγκεκριμένης προσπάθειας προάγεται επίσης η σύνδεση του

ορεινού / ενδοχώριου τμήματος των περιοχών με το κοντινότερο παράκτιο,

δίνοντας έτσι την ευκαιρία στον επισκέπτη, της ικανοποίησης όσο το δυνατόν

περισσότερων αναγκών που επιχειρεί να καλύψει μέσω μιας τουριστικής

εμπειρίας, μέσω της μέγιστης ελευθερίας και αποτελεσματικότητας των

κινήσεών του.

75

6.6. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Καθώς τα διατιθέμενα χρονικά όρια για την πρώτη αυτή φάση της

μελέτης διατήρησης των παραδοσιακών ελαιώνων της Αμπαδιάς ήταν αρκετά

περιορισμένα, απαραίτητη κρίνεται η διεξαγωγή περαιτέρω έρευνας, ιδιαίτερα

σε θέματα όπως η αξιολόγηση της στάσης των κατοίκων της περιοχής και η

διάθεση συμμετοχής τους στην ανάπτυξη αγροτουριστικών δραστηριοτήτων.

Για το λόγο αυτό, στην παρούσα ενότητα δεν παρουσιάζονται αναλυτικές και

συγκεκριμένες προτάσεις παρεμβάσεων, αλλά κάποιες αρχικές ιδέες, που

προκύπτουν και από συνθήκες του ευρύτερου περιβάλλοντος της

αγροτουριστικής αγοράς, τόσο από την πλευρά της ζήτησης, όσο και από

αυτήν της προσφοράς. Αυτές περιλαμβάνουν:

• Την ίδρυση Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού

• Την ίδρυση μουσείου ελιάς

• Την εκδήλωση ενδιαφέροντος συμμετοχής στους Δρόμους του Λαδιού και της Ελιάς

6.6.1. Ίδρυση Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού

Από τη μέχρι στιγμής πραγματοποιηθείσα έρευνα έχει προκύψει, εκτός

των άλλων, η παρατήρηση του ότι δεν εντοπίζεται κανένας αγροτουριστικός

συνεταιρισμός σε ολόκληρο το νομό Ρεθύμνου. Το γεγονός προκαλεί

έκπληξη, καθώς, όπως διαφαίνεται και από το σύνολο της παραπάνω

παρουσίασης του προορισμού, το Ρέθυμνο είναι ίσως ο πλέον κατάλληλος

νομός της Κρήτης για την υποστήριξη αυτού του είδους των δραστηριοτήτων.

Παρουσιάζεται λοιπόν μια εξαιρετική ευκαιρία ανάπτυξης

αγροτουριστικών δραστηριοτήτων στην περιοχή της Αμπαδιάς, μέσω της

ίδρυσης ενός Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού.

Σύμφωνα με τα καταστατικά λειτουργίας τους, ορισμένοι αγροβιοτεχνικοί

και αγροτουριστικοί γυναικείοι συνεταιρισμοί αποσκοπούν, με την ισότιμη

συνεργασία και αμοιβαία βοήθεια των συνεταίρων, στην οικονομική, κοινωνική

και πολιτιστική ανάπτυξη των μελών τους, με τις ακόλουθες δραστηριότητες:

76

• Ίδρυση και λειτουργία αγροτουριστικών μονάδων και καταλυμάτων

• Ανάπτυξη του οικοτουρισμού, του κοινωνικού τουρισμού και των

οικοτουριστικών εργασιών

• Απόκτηση κάθε είδους μηχανικού ή τεχνικού εξοπλισμού και μέσων

μεταφοράς για την εκπλήρωση των στόχων του Συνεταιρισμού

• Συγκέντρωση, συσκευασία, τυποποίηση, αποθήκευση, συντήρηση,

μεταφορά και πώληση των προϊόντων της οικιακής οικονομίας και οικοτεχνίας

των μελών

• Δημιουργία περιπτέρων και εκθετηρίων

• Απόκτηση κατά κυριότητα ή μίσθωση αστικών και αγροτικών

ακινήτων για δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων

• Ίδρυση και λειτουργία εστιατορίων και αναψυκτηρίων

• Προώθηση και αξιοποίηση των προϊόντων που παράγουν τα μέλη και

παροχή υπηρεσιών αγροτουρισμού

• Δημιουργία εργαστηρίων παρασκευής τοπικών παραδοσιακών

προϊόντων

• Διάθεση προϊόντων στην τοπική – εθνική – διεθνή (ει δυνατόν) αγορά

• Προβολή και προώθηση των προϊόντων και υπηρεσιών του

Συνεταιρισμού.

Η αγροβιοτεχνία γενικά μπορεί να συμβάλει:

• Στην αύξηση των θέσεων εργασίας, με απορρόφηση εν πρώτοις της

τοπικής εργατικής δύναμης

• Στην αύξηση των ειδικευμένων θέσεων εργασίας και κατ’ επέκταση

στην ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων στην ύπαιθρο

• Στη δημιουργία νέων οικονομικών δραστηριοτήτων, που μπορούν να

διαδραματίσουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην τοπική κοινωνία

77

• Στην αξιοποίηση των τοπικών πόρων, των τοπικών προϊόντων και των

δεξιοτήτων του τοπικού πληθυσμού

• Στη δημιουργία νέων προϊόντων και στην ευρύτερη διάδοση των

τοπικών προϊόντων

• Στη διάσωση και αξιοποίηση των τοπικών αρωματικών φυτών

• Στη συντήρηση των ευπαθών αγροτικών προϊόντων και τη διάθεσή

τους στην αγορά σε περιόδους υψηλότερης ζήτησης

• Στη δημιουργία επιχειρηματικής συμπεριφοράς στους πληθυσμούς της

υπαίθρου και στην ανάδειξη της επιχειρηματικότητας

• Στην οικονομική στήριξη πολιτιστικών πρωτοβουλιών και κοινωνικών

εθιμικών και θρησκευτικών δρώμενων των τοπικών κοινωνιών

• Στην αναβίωση, διάσωση και τόνωση των παραδοσιακών – και

ενδεχομένως εξαφανισθέντων ή τελούντων υπό εξαφάνιση – δραστηριοτήτων,

επαγγελμάτων και τεχνών

Αναφορικά με τη διαδικασία ίδρυσης αγροτουριστικού συνεταιρισμού, δεν θα επεκταθούμε με λεπτομέρειες πάνω σε αυτό το θέμα,

τουλάχιστον σε αυτό το πρώτο στάδιο της μελέτης, και αρκούμαστε να

επισημάνουμε ότι υπάρχει ένα πλέγμα νόμων, διαταγμάτων και υπουργικών

αποφάσεων, που ρυθμίζουν αναλυτικά και με σαφήνεια τα της δημιουργίας –

ίδρυσης και τα αφορούντα τα χρηματοοικονομικά μέσα των αγροβιοτεχνιών.

Οφείλουμε να τονίσουμε ότι κάθε αγροβιοτεχνική ΜΜΕ είναι αναγκαία –

όσο ποτέ άλλοτε στο παρελθόν – για τους ανθρώπους του αγροτικού χώρου,

τόσο για λόγους που έχουμε αναπτύξει παραπάνω (συγκράτηση του

πληθυσμού στην περιφέρεια, αύξηση των θέσεων απασχόλησης στην

επαρχία κ.λπ.), όσο και για τον λόγο ότι οι αγροβιοτεχνίες συμβάλλουν θετικά

και στην ανάπτυξη των αγροτουριστικών δραστηριοτήτων. Γι’ αυτό και τα

Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης του Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ),

που προωθούνται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων –

στο πλαίσιο των προγραμμάτων του Γ’ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (Κ.Π.Σ.)

και σύντομα του Δ’ Κ.Π.Σ. -, προβλέπουν χρηματοδοτήσεις αγροβιοτεχνικών

78

και αγροτουριστικών δραστηριοτήτων, ως εκπληρούσες τον ίδιο βασικό

στόχο.

Τα ΟΠΑΑΧ προβλέπουν δημόσια επιχορήγηση των επενδυτών – από

εθνικούς και κοινοτικούς πόρους – σε ποσοστό μέχρι και 80% της επιλέξιμης

δαπάνης:

• Για μικρές επιχειρήσεις πρώτης μεταποίησης

• Για τουριστικές μονάδες

• Για εμπόριο γεωργικών προϊόντων ποιότητας

• Για έργα διάδοσης νέων πρακτικών παραγωγής

• Για ανακαίνιση παλαιών κτισμάτων

6.6.2. Ίδρυση μουσείου ελιάς

Εξαιρετικά ελκυστικές ευκαιρίες προσφέρονται για την ανάπτυξη

αγροτουριστικών δραστηριοτήτων με βάση την ελιά, από τις εργασίες του

Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), με την οικονομική στήριξη

και της Τράπεζας Πειραιώς, στόχος του οποίου είναι να δημιουργήσει

μουσεία, τα οποία θα αποτελέσουν ζωντανούς οργανισμούς, που θα

συμβάλλουν στην ενίσχυση της ελληνικής περιφέρειας. Η επιτυχία αυτού του

οράματος εξαρτάται άμεσα από την στενή και καλή συνεργασία με την τοπική

κοινωνία και με τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης και των περιφερειών

της χώρας.

Παρακάτω παρουσιάζονται υποδειγματικά οι δομές και λειτουργίες δύο

συναφών μουσείων που λειτουργούν αυτή τη στιγμή στη χώρα μας.

1. Μουσείο της ελιάς και του ελληνικού λαδιού – Σπάρτη

Το Μουσείο της Ελιάς και του Ελληνικού Λαδιού (Μ.Ε.Ε.Λ.) βρίσκεται

στην καρδιά της Λακωνίας, μιας από της πιο χαρακτηριστικές

ελαιοπαραγωγούς περιοχές της Ελλάδας. Στεγάζεται στο κτήριο της παλιάς

Ηλεκτρικής Εταιρείας Σπάρτης, το οποίο παραχωρήθηκε στο Πολιτιστικό

Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, με σκοπό τη διαμόρφωση και λειτουργία του

79

Μουσείου. Το έργο της κατασκευής εντάχθηκε στα Π.Ε.Π. Πελοποννήσου και

χρηματοδοτήθηκε από το Β’ και Γ’ ΚΠΣ, ενώ τα λειτουργικά έξοδα

καλύπτονται από τη χορηγία της Τράπεζας Πειραιώς.

Στον πάνω όροφο του Μουσείου παρουσιάζεται η μακραίωνη ιστορία της

ελιάς και του ελαιόλαδου και, παράλληλα, αναδεικνύεται η πολύπλευρη

σημασία της για τον ελλαδικό χώρο, σε πεδία όπως η οικονομία, η διατροφή,

η υγιεινή, οι λατρευτικές συνήθειες, τα λαϊκά έθιμα. Στον κάτω όροφο

παρουσιάζεται η εξέλιξη της τεχνολογίας των ελαιοτριβείων στην Ελλάδα, από

τους μεταβυζαντινούς χρόνους έως και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα.

Εκτίθενται μηχανισμοί που έχουν αποκατασταθεί, καθώς και μεγάλες

κινούμενες μακέτες, που δίνουν ζωντανή εικόνα των παραδοσιακών τεχνικών

παραγωγής λαδιού.

Στην υπαίθρια έκθεση παρουσιάζεται μια πρωτοποριακή αναπαράσταση

τριών αρχαίων ελαιοτριβείων (προϊστορικού, ελληνιστικού και βυζαντινού).

Στο πλαίσιο ειδικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων, οι μηχανισμοί αυτοί θα

τίθενται σε λειτουργία, δίνοντας τη δυνατότητα στους νεαρούς επισκέπτες να

ζήσουν μια μέρα σε ένα αρχαίο ελαιοτριβείο και να βγάλουν το δικό τους λάδι

«με τον παλιό τρόπο».

Η έκθεση πλαισιώνεται από ψηφιακές παραγωγές, που προτείνουν

συνταγές με βάση την ελιά και το λάδι, συνοψίζουν τα στάδια της τεχνολογικής

εξέλιξης της ελαιοπαραγωγής, εξοικειώνουν τα παιδιά με «τη φίλη τους την

ελιά», αναπτύσσουν το ιστορικό πλαίσιο της ελαιουργίας και επεξηγούν την

διαδικασία παραγωγής υποπροϊόντων (σαπούνι, πυρηνόξυλο, ελαιόλαδο

ραφινέ).

Στο χώρο του μουσείου λειτουργούν επίσης κυλικείο, εκθετήριο,

πωλητήριο, καθώς και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων.

Το ΜΕΕΛ αποσκοπεί να συμβάλει στις προσπάθειες που γίνονται στην

Ελλάδα για τη διάσωση της παραδοσιακής τεχνολογίας και για την προβολή

της ελιάς και του λαδιού, μέσα από τη διαχρονική πολιτισμική τους ταυτότητα.

Στο πλαίσιο αυτό, χάρτες, έντυπο υλικό και προϊόντα ντόπιων παραγωγών

που προβάλλονται στο εκθετήριο του Μουσείου, εξακτινώνουν τον επισκέπτη

στην ευρύτερη περιοχή, ώστε να μπορεί να γνωρίσει τους χώρους της

80

σχετικής δραστηριότητας ανά τους αιώνες και να αποκτήσει πληρέστερη

πληροφόρηση και εμπειρία.

Το Μουσείο προσφέρει, συνεπώς, ένα ολοκληρωμένο εργαλείο

τουριστικής ανάπτυξης στην τοπική κοινωνία, ενώ σε συνδυασμό με της

μορφές εναλλακτικού τουρισμού στην Πελοπόννησο, συμβάλλει στη

διεύρυνση και την πολυποικιλότητα του τουριστικού προϊόντος στην περιοχή.

2. Μουσείο βιομηχανικής ελαιουργίας Λέσβου

Το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου (Μ.Β.Ε.Λ.) στεγάζεται

στον χώρο του παλαιού κοινοτικού ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής

Λέσβου, η χρήση του οποίου παραχωρήθηκε από τον δήμο, προκειμένου να

μετατραπεί από τη λειτουργική στη μουσειακή μορφή του, με αποκατάσταση

των αρχιτεκτονικών και μηχανολογικών στοιχείων στην ιστορική τους μορφή.

Το ΜΒΕΛ αποτελεί τη νοηματική συνέχεια του ΜΕΕΛ που υπάρχει στη

Σπάρτη και στο οποίο αναφερθήκαμε ανωτέρω.

Στο κυρίως κτίριο, ο υποδειγματικά αποκατεστημένος ιστορικός

μηχανολογικός εξοπλισμός, πλαισιωμένος από πρωτότυπες ψηφιακές

παραγωγές, επιτρέπει στον επισκέπτη να κατανοήσει τα τρία βασικά στάδια

της διαδικασίας παραγωγής ελαιολάδου (σύνθλιψη του καρπού, συμπίεση του

ελαιοπολτού, διαχωρισμός του λαδιού από το νερό). Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται

στις αλλαγές που επέφερε η εισαγωγή της μηχανικής κίνησης στην

ελαιοπαραγωγή.

Στον περιβάλλοντα χώρο, οι αποθήκες ελαιοκάρπου, οι μπατές,

λειτουργούν ως συμπληρωματικές εκθετικές μονάδες, που προβάλλουν το

ανθρώπινο στοιχείο. Στις μεγάλες μπατές παρουσιάζεται η ιστορία του

ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής, καθώς και στοιχεία για την ιστορική

εξέλιξη της ελαιουργίας στο νησί. Στις μικρές μπατές παρουσιάζεται ο κύκλος

εργασιών, οι οποίες συνδέονται με την ελαιοπαραγωγή: πώς λειτουργούσαν

οι αποθήκες ελαιοκάρπου, ποια ήταν η σχέση τους με τις γειτονικές αλυκές,

πώς οργανωνόταν ο κύκλος της ελαιοκαλλιέργειας και της ελαιοσυλλογής.

Εκεί γίνεται και αναφορά σε δραστηριότητες, οι οποίες σχετίζονται με την

ελαιοπαραγωγή, την κατασκευή ελαιοπάνων και αγγείων αποθήκευσης,

81

καθώς και στο εμπόριο του λαδιού και των υποπροϊόντων του, αλλά και στην

άνθιση της πυρηνελαιουργίας – ραφιναρίας – σαπωνοποιίας στη Λέσβο.

Η έκθεση είναι οργανωμένη έτσι ώστε, με τη χρήση σύγχρονων

μουσειολογικών εφαρμογών και ποικίλων εποπτικών μέσων (κείμενα, σχέδια,

φωτογραφίες, πολυμέσα), να διευκολύνει την αυτό-ξενάγηση και να

εμπλουτίζει την περιήγηση και την εμπειρία των επισκεπτών. Το μουσείο

περιλαμβάνει την αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, κυλικείο, καθώς και μικρό

υπαίθριο αμφιθέατρο, στο οποίο θα οργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Το έργο εντάχθηκε στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Βορείου

Αιγαίου 2000-2006 και χρηματοδοτήθηκε από το Γ’ ΚΠΣ και από την Τράπεζα

Πειραιώς. Αναμένεται να αποτελέσει ισχυρό μουσειακό πόλο, που θα

συμβάλει στην περαιτέρω ενίσχυση του πολιτισμικού αποθέματος της

Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, στη διάσωση και προβολή της ελαιουργικής

βιομηχανικής κληρονομιάς, καθώς και στην ανάπτυξη του πολιτιστικού

τουρισμού στο νησί της Λέσβου.

6.6.3. Εκδήλωση ενδιαφέροντος συμμετοχής στους Δρόμους του Λαδιού και της Ελιάς

Οι Δρόμοι του Λαδιού και της Ελιάς είναι ένα πρόγραμμα που

καθιερώθηκε με πρωτοβουλία του Επιμελητηρίου της Μεσσηνίας, ως

ανταπόκριση στις δυναμικά αναπτυσσόμενες τάσεις προτίμησης των

μεσογειακών προϊόντων από καταναλωτές σε χώρες της Ευρώπης, της

Αμερικής, καθώς και στην Ιαπωνία.

Απώτερος σκοπός του προγράμματος είναι η διεθνής προβολή,

ενίσχυση και κατανάλωση των προϊόντων της ελιάς, ενώ οι επιμέρους στόχοι

του περιλαμβάνουν:

• Τη σύνδεση του πολιτισμού της ελιάς με τον τουρισμό

• Τη δημιουργία ενός δικτύου δραστηριοτήτων σε διεθνές επίπεδο

• Την απευθείας συνεργασία και ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ

επιχειρηματιών, παραγωγών, συνεταιριστικών οργανώσεων, οργανώσεων

τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης

82

• Τη δυνατότητα γνωριμίας και άμεσης επαφής με τους Έλληνες και

ξένους καταναλωτές

Για την πραγμάτωση των στόχων αυτών, διοργανώνονται ειδικά

σχεδιασμένα οδοιπορικά για μοτοσικλετιστές, οι οποίοι έχοντας σημείο

εκκίνησής τους την Αρχαία Πύλο και προορισμό την εκάστοτε πολιτιστική

πρωτεύουσα της Μεσογείου, διαγράφουν μια διαδρομή μέσα από

ελαιοπαραγωγικές περιοχές, αρχαιολογικούς χώρους, μεσογειακές πόλεις και

εκτάσεις όπου δεσπόζει η ελιά. Η εμπειρία των συμμετεχόντων εμπλουτίζεται

κατά τόπους από πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι οποίες με την χρήση και την

αρωγή των μέσων μαζικής ενημέρωσης των χωρών του εξωτερικού,

προβάλλουν το ρόλο της ελιάς στην τοπική κοινωνία και οικονομία, τη

διαχρονική αξία των προϊόντων της για τον άνθρωπο, καθώς και την

ιδιαιτερότητα και ομορφιά του μεσογειακού τοπίου.

Η περιοχή της Αμπαδιάς θεωρείται – βάσει, κυρίως, της ποιότητας της

ελιάς και της ήδη δημιουργημένης αυτής εικόνας στις αντιλήψεις των

καταναλωτών – πως κατέχει τις απαραίτητες προδιαγραφές για να αποτελέσει

κομμάτι μιας τέτοιας διαδρομής, αν και κάτω από τις παρούσες συνθήκες δεν

είναι σε θέση να αποτελέσει έναν από τους σταθμούς, λόγω της ελλιπούς

τουριστικής υποδομής της και κυρίως της αδυναμίας παροχής υπηρεσιών

διαμονής.

Η προβολή της περιοχής και της ισχυρής σχέσης της με την ελιά, θα

μπορούσε να επιτευχθεί μέσω μιας τέτοιας δράσης, η επιτυχημένη έκβαση της

οποίας θα ενισχύσει την αναγνωρισιμότητά της και θα δημιουργήσει

προοπτικές για την προσέλκυση επισκεπτών από την εθνική και διεθνή

τουριστική αγορά, καθώς και για την ανάπτυξη αειφορικών αναπτυξιακών

δράσεων, με βάση τον αγροτουρισμό και την ελιά.

83

7. ΕΥΡΥΤΕΡΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΕΛΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΑΜΑΡΙΟΥ

Η ελαιοκομική παραγωγή, ιδιαίτερα της Θρουμπολιάς, ως ονομαστής

βρώσιμης ελιάς, αλλά και του ελαιολάδου, έχει αφήσει τα ίχνη της στον τρόπο

ζωής της περιοχής, παρόμοια με ολόκληρη την Κρήτη. Αν και πολλοί από

τους ελαιώνες είναι πλέον ιδιοκτησίες αστών, που διαβιούν εκτός περιοχής και

απλώς ενίοτε συγκομίζουν τα ελαιόδενδρά τους, τα ‘ληόφυτα’ θα συνεχίσουν

να είναι αναπόσπαστο και κυρίαρχο συνθετικό στοιχείο του περιβάλλοντος

της περιοχής. Υπό προϋποθέσεις μπορούν να ανακάμψουν οικονομικά και να

συντελέσουν σε μια γενικότερη ανάπτυξη της περιοχής, στη διατήρηση του

πληθυσμού της και στη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων.

Η βελτίωση της αποδοτικότητας σε εισόδημα από ελαιόλαδο μπορεί να

επιτευχθεί μόνο με την εισαγωγή νέων ποικιλιών. Για το περιβάλλον της

περιοχής και τις ανάγκες της σημερινής αγοράς ενδείκνυται η επέκταση της

Κορωνέϊκης ποικιλίας. Αυτό μπορεί να γίνει με επιτυχία στις μικρο-περιοχές

της Αμπαδιάς που υπάρχει η σημερινή δυνατότητα άμεσης πρόσβασης (ή η

προοπτική δημιουργίας της) ώστε να είναι δυνατή η άσκηση της ελαιοκομίας

με επιχειρηματική μορφή και η παραγωγή ποιοτικού ελαιολάδου. Επιπλέον

απαίτηση, με τις κρατούσες αντιλήψεις και πρακτικές, για την καλλιέργεια της

Κορωνέϊκης, αποτελεί η δυνατότητα άρδευσης, έστω και «ελλειμματικής».

Αυτή δεν μπορεί να εξασφαλισθεί παρά μόνο στην περιοχή του Αγίου Ιωάννη,

ενώ η χρήση νερού για άρδευση ελιάς σε άλλες περιοχές κρίνεται είτε αθέμιτη

λόγω έλλειψης αποθεμάτων στην περιοχή, είτε αντιοικονομική ως προς τη

μεταφορά του από άλλες περιοχές λόγω απόστασης και έντονου ανάγλυφου.

Η σταδιακή αντικατάσταση της Χονδρολιάς σε άλλες περιοχές που έστω

και μερικά εξασφαλίζονται οι παραπάνω προϋποθέσεις (ιδιαίτερα η ευχερής

πρόσβαση προσωπικού και η προσέγγιση μηχανημάτων για μεταφορά

ελαιοκάρπου) ενδείκνυται για τις περιπτώσεις που διαφαίνεται δυνατότητα

προσαρμογής των καλλιεργητών σε πρακτικές ελαχιστοποίησης της χρήσης

νερού σε καλλιέργεια Κορωνέϊκης.

Βέβαιο είναι ότι υπάρχουν θετικές προοπτικές για την υπάρχουσα

ποικιλία της Χονδρολιάς και τον Ελαιώνα της Αμπαδιάς, με τις προϋποθέσεις

84

βέβαια (α) του ανασχεδιασμού της διαχείρισης των ελαιώνων και (β) της

ορθολογικής αξιοποίησης των προϊόντων. Η διατήρηση κατά το δυνατό του

μεγαλύτερου μέρους του ελαιώνα Χονδρολιάς θα πρέπει να βασισθεί:

• Στην επαναφορά της αποδοτικότητας των δένδρων. Απαιτείται εκπαίδευση

των καλλιεργητών σε τεχνικές κλαδεύματος, λίπανσης, φυτοπροστασίας,

ακαλλιεργησίας ή αναμόχλευσης του εδάφους με γνώμονα την αποφυγή

της διάβρωσής του κ.ά.

• Στη βελτίωση της πρόσβασης για την καλλιέργεια αλλά και για

αγροτουριστική αξιοποίηση. Η φυτοπροστασία και ιδιαίτερα η

καταπολέμηση του δάκου θα βελτιωθούν σημαντικά.

• Σε πρακτικές συγκομιδής μεταφοράς και άλεσης του ελαιοκάρπου που θα

διασφαλίζουν τη βέλτιστη δυνατή ποιότητα ελαιολάδου.

• Σε σύγχρονη μελέτη των παλαιών και νέων δυνητικών αγορών της

επιτραπέζιας Θρουμπολιάς ΠΟΠ, αλλά και των σύγχρονων τεχνικών

συλλογής και ελαφρής μεταποίησής της.

• Σε οικονομική μελέτη της βιωσιμότητας της Θρουμπολιάς ως ελαιοκομικού

προϊόντος, με δεδομένη την υψηλή απαίτηση σε εργατικά.

• Στις διαφαινόμενες δυνατότητες αγροτουριστικής αξιοποίησης του

ελαιώνα, σε συνδυασμό με φυσιολατρικό τουρισμό, γαστρονομία και

πολιτισμικά στοιχεία της περιοχής. Στην περίπτωση αυτής της διατήρησης

παραδοσιακών ελαιώνων σε ενιαίες περιοχές για αγροτουριστική

αξιοποίηση, απαραίτητα θα ήταν:

o Η σχετική μελέτη σκοπιμότητας και βιωσιμότητας του

εγχειρήματος.

o Η επιδότηση, από όποιους πρόσφορους πόρους, της

διατήρησης και ανακατασκευής αναβαθμίδων, παλιότερων

μονοπατιών και ξερολιθιών κ.ά. (βλ. περίπτωση ελαιώνων Άμφισσας,

με επιδότηση των αναβαθμίδων και αναχωμάτων).

Έτσι μια εναλλακτική, επιπρόσθετη οικονομική πρόσοδος της περιοχής

μπορεί να είναι ο τουρισμός. Οι διαδρομές των επισκεπτών θα

περιλαμβάνουν εκτός από τις ελαιοπαραγωγικές περιοχές, τοποθεσίες

85

ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας της περιοχής, καθώς και τοπία

ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Η διατήρηση των ελαιώνων θα εξασφάλιζε το

αγροτικό και ημι-φυσικό οικοσύστημα που διαμορφώνουν και το οποίο

διαφυλάσσει τα εδάφη των επικλινών ελαιώνων από τη διάβρωση, αποτελεί

ένα σημαντικό συνθετικό στοιχείο της συνολικής βλάστησης (πράσινου) στο

νομό και ένα ελκυστικό τοπίο πρόσφορο για τον εναλλακτικό τουρισμό (αγρο-

και οικοτουρισμό).

Βέλτιστη σχετική πρακτική ανάκαμψης παραδοσιακών ελαιώνων

αποτελεί η περίπτωση του Δήμου της Andria στην Ιταλία, μία περιοχή με

περίπου 80.000 κατοίκους η οποία ανήκει σε ένα δήμο με 95.000 κατοίκους,

τον μεγαλύτερο ελαιοκομικό δήμο του κόσμου στην επαρχία του Bari στην

Puglia (γνωστή στην Ελλάδα ως Απουλία). Οι ελαιώνες της Andria

αποτελούνται από παλαιά και μεγάλα δένδρα, σε πεδινές συνεχόμενες

εκτάσεις, που διακόπτονται μόνο από μικρούς αμπελώνες, ελάχιστα

θερμοκήπια και λίγα υπαίθρια κηπευτικά,.

Η περιοχή αυτή έχει αναπτύξει εξειδικευμένο αγροτουρισμό, τον

ελαιοτουρισμό. Αυτό ήταν μια εξέλιξη μετά από κοινωνικοοικονομικές

ανακατατάξεις, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τότε άρχισε να

αναπτύσσεται η βιοκαλλιέργεια της ελιάς σε σημαντικές εκτάσεις και να

οργανώνονται τοπικές εκδηλώσεις για την προβολή του βιολογικού

ελαιολάδου, ‘δρώμενα’ γευσιγνωσίας κ.ά. Στη συνέχεια ανακατασκευάστηκαν,

με επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δρόμοι, μονοπάτια, παραδοσιακά

ελαιοτριβεία και εκατοντάδες χιλιόμετρα ξερολιθιές. Οι ξερολιθιές, επιπλέον

της συμβολής τους στην ελκυστικότητα του τοπίου, μείωσαν την επιφανειακή

απορροή των υδάτων, συνέβαλαν στην ταχύτατη αύξηση των υπόγειων

αποθεμάτων νερού και είχαν ως αποτέλεσμα να ξαναζωντανέψουν παλιά

πηγάδια και να μην είναι απαραίτητες οι βαθύτερες γεωτρήσεις.

Επιπλέον διαμορφώθηκαν νέοι δρόμοι, περιπατητικές διαδρομές και

ποδηλατόδρομοι και αξιοποιήθηκαν παλαιές εγκαταστάσεις όπως νερόμυλοι

για άλεσμα σιτηρών και ζωοκίνητες «φάμπρικες». Ιδρύθηκε μουσείο με

φωτογραφίες και άλλα αντικείμενα ελαιοκομίας και ανακηρύχθηκαν πολύ

παλαιά ελαιόδενδρα ως διατηρητέα, κάτι αντίστοιχο με τα δένδρα-«μνημεία

της φύσης», που ανακηρύσσονται στην Ελλάδα. Έτσι ο Δήμος της Andria που

86

εγκαταλείπονταν από τους κατοίκους του στο τέλος της δεκαετίας του 80,

σήμερα σφύζει από ζωή, προσελκύει ένα ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό

επισκεπτών, εξασφαλίζει τη διάθεση των ελαιοκομικών και άλλων τοπικών

προϊόντων και βέβαια ένα ασφαλές εισόδημα για τους κατοίκους της

περιοχής. Αποτελεί με βεβαιότητα ένα παράδειγμα για μίμηση.

Η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών του Ρεθύμνου (ΕΑΣΡ) και οι φορείς

του Αμαρίου θα πρέπει να μελετήσουν εκ του σύνεγγυς την περίπτωση της

Andria για να επωφεληθούν από την εμπειρία του Δήμου αυτού. Ευρύτερα

είναι γνωστό ότι η ετήσια πρόσοδος από τον ελαιοτουρισμό στην Ιταλία

πλησιάζει τα 2 δισ. ευρώ!

Άλλη σημαντική εξέλιξη σε σχέση με την προτεινόμενη αγροτουριστική

αξιοποίηση της Αμπαδιάς αποτελεί το Κοινοτικό Πρόγραμμα I-Trace. Αυτό

υλοποιείται από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου. Μετέχουν άλλες δύο

περιοχές, το Benevento της Ιταλίας και η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας

– Θράκης. Ενώ δεν αφορά αποκλειστικά την ελιά, θα μπορούσε να

αποτελέσει περίπτωση για αναλογική μεταφορά στην περιοχή της Αμπαδιάς

και ευρύτερα του Ρεθύμνου. Στο Πρόγραμμα αυτό προσδιορίστηκαν

«θεματικές διαδρομές», δηλαδή έγινε χαρτογράφηση και περιγραφή σημείων

που ανήκουν σε πέντε «θεματικές»:

• Πολιτισμικά στοιχεία

• Αγροτουριστικά καταλύματα

• Φυσιολατρικά σημεία

• Τοπικά προϊόντα

• Γαστριμαργικά ενδιαφέροντα

Προσδοκάται ότι ο προσδιορισμός, η περιγραφή και ταυτοποίηση αυτών

των στοιχείων και η τοποθέτησή τους σε χάρτες (γεωγραφικούς,

διαδικτυακούς, GPS) θα συμβάλει ουσιαστικά στην πληροφόρηση των

δυνητικών επισκεπτών και στην επισκεψιμότητα των σημείων με ενδιαφέρον

για τα παραπάνω πέντε στοιχεία. Η διαθεσιμότητα των πληροφοριών θα

δώσει τη δυνατότητα σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, που κατευθύνουν

τους επισκέπτες/ τουρίστες, τη δυνατότητα να χαράξουν τις σχετικές

87

ολοκληρωμένες διαδρομές που θα συνδυάζουν μερικά ή και όλα από τα

παραπάνω στοιχεία της περιοχής.

88

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Gerola - Λασιθιωτάκη, Τοπογραφικός Κατάλογος τοιχογραφημένων

εκκλησιών Κρήτης 69

• Κ. Καλοκύρη, Βυζαντιναί τοιχογραφίαι Κρήτης, 49

• Ιωσ. Χατζηδάκη, Περιηγήσεις εις Κρήτην, 1881, σ.42

• Κρητικά Χρονικά Γ’, 400

• R. Pashley, Travels in Crete, I, 301

• G. Gerola, Monumenti Veneti ecc.II, 338

• The Journ. Of Hellenic Stud. Archaeological Report, for 1962 – 63, p.33.

• Κωνστ. Καλοκύρη, Η Βασιλική της βυζαντινής Συβρίτου, «Κρητικά

Χρονικά» ΙΓ', σελ. 7

• G. Gerola, Monumenti Veneti ecc. Vol. II, 182, IV, 374.

• Σπανάκης, Σ. 1991. Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των

αιώνων. Τόμοι Α’ και Β’ σελ. 846. Εκδ. Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης

Α.Ε.Β.Ε.

• Έξαρχος, Γ., Στ. & Καραγιάννης, Σ., Γ., (2004), «ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ:

ΜΟΧΛΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ», εκδ. Κέντρο

Τεχνολογικής Έρευνας Κρήτης, Ηράκλειο, Κρήτη

• Λογοθέτης, Μ., (1988), «ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΜΙΑ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ

ΛΥΣΗ», εκδ. Λογοθέτης, Μ.., Αθήνα

• Παπακωνσταντινίδης, Α., Λ., (1993), «ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ: ΣΤΑΘΜΟΣ

ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ», εκδ. ΔΩΡΙΚΟΣ, Αθήνα

• Πρακτικά Συμποσίου: «ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ

ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ», 15 & 16 Οκτωβρίου 2001, Σητεία, Κρήτη

• Ψημένος, Σ., Γ., (2004), «ΑΝΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ ΚΡΗΤΗ», εκδ. Road, Αθήνα

ΕΙΔΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

89

• Ασκέλη, Σ., «Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΑΝΑΤΡΕΠΕΙ ΤΟ

ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΟ», Μηνιαία έκδοση της Αγροτουριστικής Α.Ε,

«Αγροτουρισμός», Τεύχος 15, Ιανουάριος 2007

• Κοττάς, Α., «ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑΣ ΛΕΣΒΟΥ»,

Εναλλακτικός Τουρισμός, Τεύχος 1, 12/2006 – 01/2007

• Σωτηροπούλου, Σ., «ΠΩΣ Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΕΝΙΣΧΥΕΙ ΤΗΝ

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ», Αγροτουρισμός, Τεύχος 13, Οκτώβρης 2006

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

• www.el.wikipedia.org

• www.gnto.gr

• www.rethymnon.gr

• www.alternativegreece.gr

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα 2-6-00 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ Αριθ. Πρωτ.: 176784 ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ 1. ΓΕ ΔΙΔΑΓΕΠ ΠΡΟΣ : Δ/ΝΣΗ ΔΗΛΙΖΩ Ως Πίνακας Διανομής ΑΧΑΡΝΩΝ 241 Τ.Κ. 104 46 - ΑΘΗΝΑ 2. ΓΕΝ/ Δ/ΝΣΗ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Δ/ΝΣΗ ΠΑΠ ΔΕΝΔΡ/ΚΗΣ ΑΧΑΡΝΩΝ 2 Τ. Κ. 101 76 - ΑΘΗΝΑ ΘΕΜΑ : “Εφαρμογή του καθεστώτος ενίσχυσης στην παραγωγή

επιτραπέζιων ελιών περιόδων 1999-2000 και 2000-2001”

ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ

ΑΡΘΡΟ 1 Ενίσχυση στην παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς βάσει της αριθ. 99/565/Ε.Κ. Απόφασης της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Ε.Ε. L 213/29 της 28.07.99).

H Ενίσχυση στην παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς για τις περιόδους εμπορίας ελαιολάδου 1999-2000 & 2000-2001 χορηγείται σύμφωνα με τα οριζόμενα στα επόμενα άρθρα της παρούσας.

ΑΡΘΡΟ 2

ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΙ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ

1. H ενίσχυση χορηγείται στον παραγωγό επιτραπέζιων ελιών εφόσον : α) οι ελιές αυτές προέρχονται από ελαιώνα της χώρας μας, β) έχουν μεταποιηθεί σύμφωνα με την παράγραφο 2 του παρόντος άρθρου, γ) κατά τα διαστήματα 1ης Σεπτεμβρίου 1999 έως 31ης Αυγούστου 2000 και 1ης Σεπτεμβρίου 2000 έως 31ης Αυγούστου 2001 έχουν παραδοθεί σε Eπιχείρησεις Mεταποίησης

egkoli1a.doc 2

εγκεκριμένες βάσει της αρ. 322885/25.1.99 διυπουργικής απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας .

2. Μεταποιημένες Επιτραπέζιες ελιές θεωρούνται οι ελιές που επί 15 τουλάχιστον

ημέρες έχουν υποστεί : α) Επεξεργασία σε άλμη και εξήλθαν οριστικά από αυτήν ή β) Ελλείψει της επεξεργασίας της προηγούμενης περίπτωσης μία άλλη επαρκής επεξεργασία που τις καθιστά κατάλληλες για ανθρώπινη κατανάλωση.

ΑΡΘΡΟ 3

ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Α. ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 1. Η εγκεκριμένη επιχείρηση χορηγεί στον παραγωγό βεβαίωση παράδοσης

συνοδευόμενη με τα σχετικά παραστατικά του Κ.Β.Σ. ή επικυρωμένα αντίγραφα αυτών (εις διπλούν) για το σύνολο των ελιών που της παραδόθηκαν μέχρι τις 30ης Ιουνίου (ENTYΠΟ 83) και στην οποία αναφέρεται το καθαρό βάρος των ελιών που εισκομίσθησαν στην επιχείρηση. Ωστόσο για τις ελιές που παραδόθηκαν στην εγκεκριμένη επιχείρηση στο διάστημα μετά την 1η Ιουλίου και έως την 31η Αυγούστου η επιχείρηση χορηγεί ξεχωριστή βεβαίωση παράδοσης πριν την 1η Σεπτεμβρίου. Στην περίπτωση που η παράδοση ελιών στην επιχείρηση γίνεται μέσω τρίτου, προκειμένου να χορηγηθεί η βεβαίωση παράδοσης στους παραγωγούς, θα πρέπει να προσκομίζονται στην επιχείρηση :

α) Ονομαστική κατάσταση των παραγωγών με την αντίστοιχη αγορασθείσα ποσότητα και β) Επικυρωμένα φωτοαντίγραφα των προβλεπομένων παραστατικών του Κ.Β.Σ. για κάθε παραγωγό.

Τα παραπάνω παραστατικά φυλάσσονται στην εγκεκριμένη επιχείρηση και επιδεικνύονται σε κάθε έλεγχο των αρμοδίων αρχών. Οι Βεβαιώσεις παράδοσης για την περίοδο 1999/2000 μπορούν να συνοδεύονται και με φωτοαντίγραφα των παραστατικών που αναφέρονται σε αυτή ενώ για την περίοδο 2000/2001 με αντίγραφα αυτών.

2. Η επιχείρηση ανακοινώνει στον Οργανισμό Ελέγχου Ενισχύσεων Ελαιολάδoυ

(Ο.Ε.Ε.Ε., Γλαράκη 10Β & Αχαρνών 364, 111 45 Αθήνα) και στην οικεία Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης σύμφωνα με τα συνημμένα υποδείγματα των εντύπων (95, 96 και 97) :

α) Πριν τη 10η κάθε μήνα :

egkoli1a.doc 3

- Τις ποσότητες των ελιών του προηγούμενου μήνα που εισκομίσθηκαν και τέθηκαν σε άλμη για πρώτη φορά για να υποστούν επεξεργασία – μεταποίηση.

- Τις ποσότητες των ελιών του προηγούμενου μήνα που υπέστησαν επεξεργασία και εξήλθαν από την επιχείρηση ανά τύπο επεξεργασίας (άλμη ή άλλη, εμπορικοί τύποι).

- Τη σώρευση των ποσοτήτων των δύο προηγούμενων περιπτώσεων και την κατάσταση των αποθεμάτων στο τέλος του προηγούμενου μήνα.

β) Πριν την 1η Ιουλίου κάθε περιόδου την ονομαστική κατάσταση των παραγωγών επιτραπέζιων ελιών, για την υπόψη περίοδο εμπορίας ελαιολάδου και τις ποσότητες για τις οποίες χορηγήθηκε βεβαίωση παράδοσης μέχρι την 30η Ιουνίου και πριν την 1η Σεπτεμβρίου κάθε περιόδου την ίδια κατάσταση με τις ποσότητες για τις οποίες χορηγήθηκε βεβαίωση παράδοσης μέχρι την 31η Αυγούστου.

γ) Πριν την 1η Ιουνίου κάθε περιόδου το σύνολο των ποσοτήτων που αγοράστηκαν για την προηγούμενη περίοδο εμπορίας ελαιολάδου και το σύνολο των αντίστοιχων ποσοτήτων που υπέστησαν μεταποίηση. Τα προαναφερθέντα πρέπει να τηρούνται στην έδρα της επιχειρήσεως και να είναι στη διάθεση κάθε Κοινοτικού ή Εθνικού Ελέγχου. Β. ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ 1. Το αργότερο μέχρι την 1η Δεκεμβρίου κάθε περιόδου οι ενδιαφερόμενοι

παραγωγοί πρέπει να έχουν καταθέσει συμπληρωματική δήλωση προς τη δήλωση καλλιέργειας για την ενίσχυση στην παραγωγή ελαιολάδου ή ενδεχομένως νέα δήλωση καλλιέργειας στην οποία να εμφαίνονται όσον αφορά στην βρώσιμη ελιά πλέον των άλλων στοιχείων η ποικιλία των καλλιεργουμένων ελαιοδένδρων, ο αριθμός και η έκτασή τους.

2. Yποβάλλουν μέχρι την 30η Ιουνίου κάθε περιόδου αίτηση για την χορήγηση

ενίσχυσης συνοδευόμενη με την βεβαίωση παράδοσης (έντυπο 83) και τα σχετικά παραστατικά του Κ.Β.Σ. που αναφέρονται σ’ αυτή ή αντίγραφα αυτών (εις διπλούν) εν τούτοις, οι βεβαιώσεις παράδοσης που αφορούν ποσότητες οι οποίες παραδόθηκαν σε εγκεκριμένες επιχειρήσεις από 1ης Ιουλίου μέχρι 31ης Αυγούστου θα προσκομίζονται πριν την 1η Σεπτεμβρίου και θα συνυπολογίζονται στην εν λόγω αίτηση.

3. Υποχρεούνται να δέχονται κάθε έλεγχο, και ειδικότερα σε ότι αφορά τους επιτοπίους ελέγχους εφαρμόζεται το άρθρο 6 της αριθμ. 356378/99 ΦΕΚ Β 1320) απόφασης των Υπουργών Εθν. Οικονομίας και Γεωργίας "Συμπληρωματικά μέτρα για την εφαρμογή του Κοινοτικού Καθεστώτος ενίσχυσης στην παραγωγή Ελαιολάδου για τις περιόδους Εμπορίας 1998/99 έως 2000/2001"

egkoli1a.doc 4

ΑΡΘΡΟ 4

ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ 1. Για τον υπολογισμό της ποσότητας κατά μονάδα ενίσχυσης επιτραπέζιας

ελιάς, 100 kgr. μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών θεωρούνται ως ισοδύναμες με 13 kgr. ελαιόλαδο που δικαιούνται ενίσχυση στην παραγωγή. Το βάρος των μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη είναι το καθαρό στραγγισμένο βάρος των ολόκληρων μετά την μεταποίηση ή θραυσμένων αλλά χωρίς να έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας.

2. Ο παραγωγός που έχει παραδώσει ποσότητα επιτραπέζιων ελιών σε εγκεκριμένη επιχείρηση καταθέτει στην Ο. Π. αν είναι οργανωμένος ή στην οικεία Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης αν είναι μεμονωμένος το αργότερο έως την 30η Ιουνίου κάθε περιόδου αίτηση ενίσχυσης στην οποία αναφέρονται : α) Το όνομα και η Δ/νση κατοικίας του β) Ο τόπος των εκμεταλλεύσεων και των αγροτεμαχίων που έγινε η συγκομιδή των ελιών γ) Η εγκεκριμένη επιχείρηση Η αίτηση ενίσχυσης πρέπει να συνοδεύεται από τις βεβαιώσεις παράδοσης και ενδεχομένως από αίτηση χορήγησης προκαταβολής επί της ενίσχυσης. Οι βεβαιώσεις παράδοσης που αφορούν ποσότητες οι οποίες παραδόθηκαν σε εγκεκριμένες επιχειρήσεις από 1ης Ιουλίου μέχρι 31ης Αυγούστου θα προσκομίζονται πριν την 1η Σεπτεμβρίου και θα συνυπολογίζονται στην εν λόγω αίτηση. Αίτηση ενίσχυσης που κατατίθεται μετά την παρέλευση της παραπάνω προθεσμίας συνεπάγεται μείωση του δικαιούμενου ποσού ενίσχυσης σε ποσοστό 1% ανά εργάσιμη ημέρα εκπρόθεσμης κατάθεσης και δεν γίνεται δεκτή εάν η καθυστέρηση κατάθεσής της υπερβαίνει τις εικοσιπέντε (25) εργάσιμες ημέρες.

3. Το ποσό της χορηγούμενης ενίσχυσης ισούται με το ποσό της κατά μονάδα

ενίσχυσης επί την ποσότητα ελαιολάδου που είναι ισοδύναμη, προς την ποσότητα των μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών όπως ειδικότερα ορίζεται στην παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου. Η ποσότητα των μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών, καθορίζεται με την εφαρμογή του οριστικού συντελεστή μεταποίησης για τη συγκεκριμένη επιχείρηση, στην ποσότητα ελαιοκάρπου που αναγράφει η βεβαίωση παράδοσης. Ο συντελεστής αυτός ισούται για κάθε επιχείρηση με τη σχέση της συνολικής ποσότητας των επιτραπέζιων ελιών που έχουν υποστεί μεταποίηση προς τη συνολική ποσότητα παραδοθέντος ελαιοκάρπου βάσει των βεβαιώσεων παράδοσης, που έχει εκδώσει η επιχείρηση. Στην περίπτωση που για κάποια εγκεκριμένη επιχείρηση ο συντελεστής μεταποίησης δεν μπορεί να υπολογιστεί, οι ποσότητες μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών για τους παραγωγούς της εν λόγω επιχείρησης θα υπολογίζονται με το μέσο συντελεστή για τις άλλες επιχειρήσεις του Νομού.

egkoli1a.doc 5

Στην περίπτωση αυτή, με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων που θα μπορούσαν να ασκήσουν οι παραγωγοί έναντι της επιχείρησης, η ποσότητα μεταποιημένων ελιών δεν μπορεί να υπερβεί το 75% της ποσότητας που αναγράφει η βεβαίωση παράδοσης. Για τη μετατροπή του ποσού της ενίσχυσης σε δραχμές, η ισοτιμία που εφαρμόζεται είναι η γεωργική ισοτιμία μετατροπής που ισχύει την πρώτη ημέρα του μήνα της πρώτης παράδοσης των ελιών από τον παραγωγό. Η ενίσχυση ή το υπόλοιπο της ενίσχυσης καταβάλλεται εντός ενενήντα (90) ημερών μετά τον καθορισμό του μοναδιαίου ποσού από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και μετά την διεξαγωγή των απαιτούμενων ελέγχων.

4. Κάθε παραγωγός δικαιούται να λάβει προκαταβολή έναντι του ποσού της

αιτούμενης ενίσχυσης. Η προκαταβολή ισούται με το γινόμενο της τιμής προκαταβολής του ελαιολάδου επί την ποσότητα ελαιολάδου που προκύπτει βάσει της ισοδυναμίας της παραγράφου 1 στην ποσότητα του μεταποιημένου προϊόντος. Για την χορήγηση της προκαταβολής στον παραγωγό η ποσότητα μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών καθορίζεται ως το γινόμενο ενός προσωρινού συντελεστή μεταποίησης επί την ποσότητα που εμφανίζεται στην βεβαίωση παράδοσης η οποία επιβεβαιώνεται από περαιτέρω στοιχεία που λαμβάνονται από την αρμόδια Δ/νση Αγρ. Ανάπτυξης. Ο εν λόγω συντελεστής καθορίζεται από την Δ/νση Αγρ. Ανάπτυξης σύμφωνα με τα στοιχεία που διατίθενται για την σχετική εγκεκριμένη επιχείρηση και σε περίπτωση που δεν υπάρχουν στοιχεία δεν θα υπερβαίνει το 80%. Η ποσότητα των επιτραπέζιων ελιών που λαμβάνεται υπόψη δεν υπερβαίνει το 90% της προσωρινά μεταποιηθείσας ποσότητας. Η χορήγηση προκαταβολής της ενίσχυσης καταβάλλεται από την 16η Οκτωβρίου της επομένης περιόδου στον παραγωγό που έχει καταθέσει σχετική αίτηση και μετά από ελέγχους που διενεργούνται από τις υπηρεσίες που εμπλέκονται στο καθεστώς της ενίσχυσης στην παραγωγή μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών (Ομάδες Παραγωγών – Ελαιουργική Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης και Ο.Ε.Ε.Ε.).

ΑΡΘΡΟ 5

Έλεγχοι – Καθήκοντα και Υποχρεώσεις Διευθύνσεων Αγροτικής Ανάπτυξης

- Επιβολή Κυρώσεων 1. Πριν από την οριστική καταβολή της ενίσχυσης στον παραγωγό οι Δ/νσεις

Αγροτικής Ανάπτυξης των οικείων Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα και πραγματοποιούν τους αναγκαίους φυσικούς και λογιστικούς ελέγχους των εγκεκριμένων επιχειρήσεων, ελέγχους που αφορούν τους παραγωγούς που αιτούνται ενίσχυσης με ένταση των ελέγχων στους

egkoli1a.doc 6

παραγωγούς που αιτούνται ενίσχυσης τόσο για την επιτραπέζια ελιά όσο και για ελαιόλαδο.

2. Σκοπός των ελέγχων της προηγούμενης παραγράφου :

α) Η εξασφάλιση : - Του αποκλεισμού από το δικαίωμα ενίσχυσης στην παραγωγή

ελαιολάδου για τις ελιές που εισάγονται σε μια εγκεκριμένη επιχείρηση στο πλαίσιο του καθεστώτος ενίσχυσης επιτραπέζιων ελιών.

- Της τήρησης του δικαιώματος ενίσχυσης στην παραγωγή επιτραπέζιων ελιών.

- Της απουσίας περισσότερων της μίας αιτήσεων ενίσχυσης για τις ίδιες ελιές.

β) Η επαλήθευση :

- Των ποσοτήτων ελαιοκάρπου για τις οποίες χορηγήθηκαν βεβαιώσεις παράδοσης.

- Των ποσοτήτων μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών και της κατανομής τους ανά παραγωγό.

3. Οι Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης των οικείων Νομαρχιακών

Αυτοδιοικήσεων : α) Ελέγχουν τις συμπληρωματικές ή νέες δηλώσεις καλλιέργειας και τις αιτήσεις ενίσχυσης των μεμονωμένων παραγωγών και καθορίζουν την ποσότητα μεταποιημένων επιτραπέζιων ελιών που δικαιούται ενίσχυσης. β) Υποχρεούνται να συμπληρώσουν τις ήδη υπάρχουσες ομοιογενείς ελαιοκομικές ζώνες ελαιολάδου με τις αποδόσεις σε ελαιόκαρπο που προορίζονται για επιτραπέζια χρήση. Οι αποδόσεις αυτές εμφανίζονται σε ιδιαίτερη στήλη στον πίνακα ποσοτικών εκτιμήσεων των ομοιογενών ελαιοκομικών ζωνών (Ο.Ε.Ζ.). γ) Παραλαμβάνουν τους φακέλους με τις μη αποδεκτές ποσότητες επιτραπέζιου ελαιοκάρπου οι οποίες υποβλήθηκαν από την Ελαιουργική και καθορίζουν τις ποσότητες επιτραπέζιου ελαιοκάρπου για τις οποίες δικαιούνται ενίσχυση οι ενδιαφερόμενοι παραγωγοί. Για το σκοπό αυτό προβαίνουν, με απόφαση των προϊσταμένων τους, στη συγκρότηση συμβουλευτικών επιτροπών εξέτασης μη αποδεκτών ποσοτήτων, με την ίδια σύνθεση που έχουν οι Επιτροπές εξέτασης μη αποδεκτών ποσοτήτων για την ενίσχυση στην παραγωγή ελαιολάδου. Έργο των επιτροπών είναι η διεξαγωγή εμπεριστατωμένων ελέγχων των ασυμβίβαστων περιπτώσεων. 4. Μη αποδεκτές ποσότητες θεωρούνται εκείνες που υπερβαίνουν τα ενιαία

κριτήρια που καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας. 5. Σε περίπτωση που η ποσότητα του επιτραπέζιου ελαιοκάρπου που

αναφέρεται στη βεβαίωση παράδοσης που χορηγούν οι εγκεκριμένες

egkoli1a.doc 7

επιχειρήσεις, αποκλίνει σημαντικά σε σχέση με τις αποδόσεις των ομοιογενών ελαιοκομικών ζωνών, η υπηρεσία πριν τη χορήγηση προκαταβολής ελέγχει : α) Την ακρίβεια της δήλωσης καλλιέργειας λαμβάνοντας υπόψη και τους επιτόπιους ελέγχους που τυχόν έγιναν στην ελαιοκομική εκμετάλλευση του εν λόγω παραγωγού. β) Τα λογιστικά βιβλία των εγκεκριμένων επιχειρήσεων ήτοι :

- Τις ποσότητες εισερχομένων ελιών ανά παρτίδα με αναφορά στον παραγωγό κάθε παρτίδας.

- Τις ποσότητες ελιών που τέθηκαν σε επεξεργασία. - Τις ποσότητες επιτραπέζιων ελιών των οποίων περατώθηκε η

επεξεργασία. - Τις ποσότητες που εξήλθαν από την επιχείρηση ανά τύπο επεξεργασίας

και με αναφορά των παραληπτών. γ) Τις ελαιοκομικές εκμεταλλεύσεις, προκειμένου να διαπιστωθεί ο αριθμός και η ποικιλία των ελαιοδένδρων.

Κατά τον επιτόπιο έλεγχο υποχρεούται να παρευρίσκεται και ο ενδιαφερόμενος παραγωγός ή εξουσιοδοτημένος εκπρόσωπός του, ύστερα από έγκαιρη έγγραφη ή τηλεφωνική ειδοποίηση από την Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης ή την Οργάνωσή του. Τα αποτελέσματα των επιτόπιων ελέγχων είναι οριστικά. Ο ελεγχόμενος παραγωγός δεν δικαιούται να υποβάλλει ένσταση κατά του πορίσματος των ελεγκτών.

6. Η Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης λαμβάνοντας υπόψη τα λογιστικά αποτελέσματα των παραπάνω ελέγχων καθώς και το πόρισμα της επιτροπής εξέτασης μη αποδεκτών ποσοτήτων, προβαίνει στον καθορισμό της εγκρινόμενης ποσότητας βρώσιμου ελαιοκάρπου για κάθε φάκελο παραγωγού.

7. Η Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης συντάσσει ονομαστική κατάσταση των

αιτούντων ενίσχυση επιτραπέζιας ελιάς μεμονωμένων παραγωγών η οποία περιλαμβάνει : α) Τα στοιχεία ταυτότητας του παραγωγού. β) Τα στοιχεία της αίτησής του (ποσότητα ελαιοκάρπου και μεταποιημένη ποσότητα ελιάς). γ) Τα στοιχεία της δήλωσης καλλιέργειάς του (συνολικός αριθμός ελαιοδένδρων, τόπος ελαιοκομικών εκμεταλλεύσεων, ποικιλία ελαιοδένδρων). Αντίγραφο της κατάστασης αυτής τοιχοκολλάται στη Νομαρχία καθώς και στο Δημοτικό ή Κοινοτικό κατάστημα.

8. Σε κάθε περίπτωση οι Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης είναι αρμόδιες για τον

καθορισμό των ποσοτήτων μεταποιημένης επιτραπέζιας ελιάς που δικαιούνται ενίσχυσης, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα απαραίτητα στοιχεία και ιδιαίτερα τα αποτελέσματα των ελέγχων, προβαίνοντας στην επιβολή κυρώσεων ως ακολούθως :

egkoli1a.doc 8

α) Στις περιπτώσεις των μη αποδεκτών ποσοτήτων παραγωγών επιτραπέζιας ελιάς στους οποίους πιστοποιήθηκε ποσότητα ελαιοκάρπου μικρότερη από εκείνη που ζητήθηκε, η ποσότητα που εγκρίνεται για ενίσχυση θα είναι η πιστοποιηθείσα, μειωμένη κατά την πιστοποιηθείσα υπέρβαση. β) Στις περιπτώσεις ανακριβούς δήλωσης καλλιέργειας (όταν από τους διενεργηθέντες επιτοπίους ελέγχους προκύπτει μικρότερος αριθμός ελαιοδένδρων σε παραγωγή σε σχέση με εκείνα που είναι δηλωμένα στη Δ. Κ.),ο προσδιορισμός της επιτρεπόμενης για την παροχή ενίσχυσης ποσότητας και, ενδεχομένως, ο προσδιορισμός των άλλων κυρώσεων, πραγματοποιείται σε συνάρτηση με το ποσοστό υπέρβασης των δηλωθέντων δένδρων : - στην περίπτωση που το ποσοστό υπέρβασης είναι κατώτερο ή ίσο με 55% επί

των ευρεθέντων, η ενίσχυση χορηγείται για την ποσότητα ελαιοκάρπου που έχει πράγματι παραχθεί, μειωμένη κατά ένα διορθωτικό ποσό. Το διορθωτικό αυτό ποσό είναι ίσο με την εν λόγω ποσότητα πολλαπλασιαζόμενη επί το ποσοστό υπέρβασης και επί ένα συντελεστή που καθορίζεται σύμφωνα με τον ακόλουθο πίνακα.

Ποσοστό υπέρβασης Συντελεστής

Ανώτερο από 0 και κατώτερο ή ίσο με 5 Ανώτερο από 5 και κατώτερο ή ίσο με 15 Ανώτερο από 15 και κατώτερο ή ίσο με 25 Ανώτερο από 25 και κατώτερο ή ίσο με 35 Ανώτερο από 35 και κατώτερο ή ίσο με 45 Ανώτερο από 45 και κατώτερο ή ίσο με 55

0 0.005 0.0075 0.010 0.0125 0.015

- στην περίπτωση που το ποσοστό υπέρβασης είναι ανώτερο του 55% και

κατώτερο του 75% ο εν λόγω παραγωγός και τα αγροτεμάχια αποκλείονται του καθεστώτος ενίσχυσης για την υπόψη περίοδο.

- στην περίπτωση που το ποσοστό υπέρβασης είναι ανώτερο του 75% ο εν

λόγω παραγωγός και τα αγροτεμάχια αποκλείονται του καθεστώτος ενίσχυσης για την υπόψη περίοδο και για την επόμενη.

Η εγκριθείσα ποσότητα για ενίσχυση δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβεί την ποσότητα για την οποία ζητεί ενίσχυση ο παραγωγός. γ) Τις παραπάνω κυρώσεις η Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης τις διαβιβάζει εγγράφως στις Οργανώσεις Παραγωγών στις οποίες ανήκουν οι συγκεκριμένοι παραγωγοί προκειμένου η οργάνωση να προβεί στις διορθώσεις των αιτήσεων πληρωμής, στη σύνταξη καταστάσεων πληρωμής και την υποβολή τους, μέσω της Ελαιουργικής, στην Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης για έλεγχο, θεώρηση και οριστική υποβολή στη ΓΕΝ. ΔΙΔΑΓΕΠ. για πληρωμη των δικαιούχων παραγωγών. 9. Οι Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης αποστέλλουν στη ΓΕΝ. ΔΙ.ΔΑ.ΓΕ.Π., Δ/ΝΣΗ

ΔΗ.ΛΙ.ΖΩ.Π., ΤΜΗΜΑ ΙΙ, εκθέσεις ελέγχου ως εξής: α) Έκθεση Ελέγχου Α’ ΕΞΑΜΗΝΟΥ (από 1η Σεπτεμβρίου έως 28η Φεβρουαρίου) (ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ Ι) η οποία υποβάλλεται μέχρι 30 Ιουνίου και σε κάθε περίπτωση προηγείται της υποβολής του φακέλου πληρωμής (εκκαθάριση).

egkoli1a.doc 9

Με τη λήξη του πρώτου εξαμήνου της υπόψη περιόδου αποστέλλεται η παραπάνω έκθεση η οποία περιλαμβάνει ελέγχους επί των δηλώσεων καλλιέργειας ήτοι: α) Αριθμό παραληφθεισών νέων και τροποποιητικών δηλώσεων καλλιέργειας επί των οποίων έγινε διοικητικός – λογιστικός έλεγχος. β) Περαιτέρω ενέργειες επί των αποτελεσμάτων των επιτοπίων ελέγχων. γ) Τυχόν άλλες δραστηριότητες και παρατηρήσεις σχετικές με τις δηλώσεις καλλιέργειας. β) Έκθεση ελέγχου Β’ ΕΞΑΜΗΝΟΥ (από 1η Μαρτίου έως 31η Αυγούστου) (ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΙΙ) η οποία υποβάλλεται μέχρι 31 Δεκεμβρίου και σε κάθε περίπτωση προηγείται της υποβολής του φακέλου πληρωμής (προκαταβολή). Με τη λήξη της υπόψη περιόδου αποστέλλεται η παραπάνω έκθεση η οποία περιλαμβάνει ελέγχους επί των αιτήσεων οικονομικής ενίσχυσης ήτοι: - Αριθμός εμπρόθεσμων – εκπρόθεσμων αιτήσεων. - Διοικητικός έλεγχος των αιτήσεων όλων των μεμονωμένων παραγωγών και

μέρος των οργανωμένων (αριθμός ελεγχθέντων αιτήσεων). - Έκδοση απόφασης ορίων ανοχής. - Τυχόν άλλες δραστηριότητες που σχετίζονται με τον έλεγχο της αίτησης. Η μη έγκαιρη αποστολή των παραπάνω εκθέσεων ελέγχου συνεπάγεται τη μη πληρωμή των ενδιαφερομένων παραγωγών τόσο για την προκαταβολή όσο και για την εκκαθάριση της ενίσχυσης που θα περιλαμβάνονται σε σχετικές καταστάσεις πληρωμής. Επίσης, αποστέλλουν στην ΓΕΝ. ΔΙΔΑΓΕΠ, Δ/ΝΣΗ ΔΗ.ΛΙ.ΖΩ.Π., ΤΜΗΜΑ ΙΙ, μέχρι την 15η Ιουλίου κάθε περιόδου, πίνακα επιτραπέζιων ελιών για τις οποίες χορηγήθηκε βεβαίωση παράδοσης σε παραγωγούς από τις εγκεκριμένες επιχειρήσεις μέχρι την 30η Ιουνίου σύμφωνα με το συνημμένο (ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΙΙΙ) και μέχρι την 15η Σεπτεμβρίου κάθε περιόδου συμπληρωματικό πίνακα για τις επιτραπέζιες ελιές που χορηγήθηκε βεβαίωση παράδοσης σε παραγωγούς από τις εγκεκριμένες επιχειρήσεις από την 1η Ιουλίου μέχρι την 31η Αυγούστου.

Άρθρο 6

Καθήκοντα Οργανισμού Ελέγχου Ενισχύσεων Ελαιολάδου (Ο.Ε.Ε.Ε.)

1. Ο Ο.Ε.Ε.Ε., κατά τη διάρκεια της ελαιοκομικής περιόδου, ελέγχει δειγματοληπτικά βάσει των διατάξεων της Κοινοτικής και Εθνικής Νομοθεσίας και σύμφωνα με το πρόγραμμα δραστηριοτήτων του: α) Τη δραστηριότητα τη λογιστική και την πραγματική αποθήκη των εγκεκριμένων επιχειρήσεων μεταποίησης επιτραπέζιων ελιών καθώς και τα στοιχεία του συντελεστή μεταποίησης. Οι επιχειρήσεις μεταποίησης κάθε νομού, ελέγχονται ανάλογα με την αντιπροσωπευτικότητα ως προς τη δυνατότητα μεταποίησης και το βαθμό επικινδυνότητας για ατασθαλίες. β) Την, ακρίβεια των δηλώσεων καλλιέργειας των παραγωγών επιτραπέζιας ελιάς, στα πλαίσια των επιτόπιων ελέγχων για την επαλήθευση των

egkoli1a.doc 10

δηλώσεων καλλιέργειας των παραγωγών σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην αριθ. 208545/19.11.1999 εγκύκλιο για την ενίσχυση στην παραγωγή ελαιολάδου. γ) Τις αιτήσεις ενίσχυσης και ιδιαιτέρως όσον αφορά στους ελαιοκαλλιεργητές που ζητούν ενίσχυση τόσο για τις επιτραπέζιες ελιές όσο και για ελαιόλαδο, στα πλαίσια των διασταυρωτικών ελέγχων των παραγωγών με τα ελαιοτριβεία και τις επιχειρήσεις μεταποίησης επιτραπέζιων ελιών. δ) Τις δραστηριότητες των Οργανώσεων Παραγωγών και της Ένωσής τους (“Ελαιουργική”) όπως αυτές καθορίζονται από τους αντίστοιχους κανονισμούς της Ε.Ε. και την Εθνική Νομοθεσία.

Ο Ο.Ε.Ε.Ε. διαβιβάζει στις κατά τόπους Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης, τα αποτελέσματα όλων προαναφερομένων ελέγχων, για τις δικές τους ενέργειες. Επίσης, ο Ο.Ε.Ε.Ε. διαβιβάζει στις Οργανώσεις Παραγωγών και Ενώσεις Ο. Π. τα αποτελέσματα των επιτοπίων ελέγχων στα ελαιοκτήματα, για τις δικές τους ενέργειες. 2. Ο Ο.Ε.Ε.Ε., για τις ανάγκες των ελέγχων του συγκεντρώνει και χρησιμοποιεί τα μηχανογραφημένα αρχεία των Ο. Π., τα οποία παραδίδονται σ’ αυτόν σύμφωνα με το επόμενο Άρθρο 7.

Για την επιλογή των ελεγχομένων μονάδων μεταποίησης επιτραπέζιας ελιάς ο Ο.Ε.Ε.Ε. συνεργάζεται, σε κάθε περίπτωση, με τις αντίστοιχες Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης κάθε περιοχής, οι οποίες και του παρέχουν όλα τα στοιχεία και τις πληροφορίες για τον προσδιορισμό των προς έλεγχο αντικειμένων.

ΑΡΘΡΟ 7

Καθήκοντα – Υποχρεώσεις Οργανώσεων παραγωγών και Ένωσης Οργανώσεων Παραγωγών

Α. Ελαιουργική 1. Συντονίζει τις δραστηριότητες των Οργανώσεων Παραγωγών (Ο. Π.) σε ότι

αφορά το έργο ενίσχυσης στην παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς, εξακριβώνει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο έχουν πραγματοποιηθεί οι έλεγχοι από τις οργανώσεις αυτές, σύμφωνα με τις διατάξεις των Κοινοτικών Κανονισμών και της παρούσας απόφασης.

2. Ελέγχει την ακρίβεια των στοιχείων των υποβαλλομένων από τις Ο. Π.

αιτήσεων ενίσχυσης παραγωγών σε ποσοστό 5% τουλάχιστον. 3. Καταρτίζει λεπτομερή έκθεση για τον έλεγχο της Ο. Π. αντίγραφο της οποίας

αποστέλλεται στην οικεία Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης. 4. Επιλέγει και εξακριβώνει επιτόπια μέσα σε ποσοστό 5% του ελέγχου της, τα

στοιχεία δηλώσεων καλλιέργειας παραγωγών που παρουσιάζουν αδικαιολόγητες ποσότητες ελαιοκάρπου χωρίς να εμπίπτουν στην κατηγορία των ασυμβίβαστων.

egkoli1a.doc 11

5. Ελέγχει και υποβάλει στις οικείες Διευθύνσεις Αγροτικής Ανάπτυξης τις δηλώσεις καλλιέργειας των παραγωγών και τις αιτήσεις ενίσχυσης οι οποίες έχουν διαβιβαστεί στις Ο. Π. κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μήνα.

6. Συμμετέχει εφόσον παρίσταται ανάγκη, σε διοικητικούς – επιτόπιους ελέγχους

των επιτροπών κρίσεως ασυμβιβάστων της περίπτωσης (γ) της παραγράφου 5 του άρθρου 5, για τον καθορισμό της ποσότητας επιτραπέζιου ελαιοκάρπου για την οποία δικαιούται ενίσχυσης ο παραγωγός και παρέχει στις Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης τα απαραίτητα στοιχεία.

7. Εισπράττει και διανέμει χωρίς καθυστέρηση την ενίσχυση στην παραγωγή

επιτραπέζιας ελιάς σύμφωνα με τις ενιαίες αιτήσεις που έχουν υποβληθεί. 8. Ελέγχει τις Οργανώσεις Παραγωγών προκειμένου να διαπιστωθεί αν οι

δικαιούχοι παραγωγοί εισέπραξαν την ενίσχυση τους και αν επεστράφησαν τα μη εισπραχθέντα ποσά στον FEOGA.

9. Συμμετέχει στις εργασίες :

- Προσδιορισμού της πραγματικής παραγωγής - Προσδιορισμού των ομοιογενών ζωνών παραγωγής

Β. Οι Οργανώσεις Παραγωγών 1. Για τον κοινωνικό έλεγχο των αιτούντων ενίσχυση στην παραγωγή

επιτραπέζιας ελιάς οργανωμένων παραγωγών συντάσσουν κατάσταση όσων υπέβαλαν αίτηση ενίσχυσης για την υπόψη περίοδο. Η κατάσταση περιλαμβάνει :

α) τα στοιχεία ταυτότητας του παραγωγού β) τα στοιχεία της αίτησής του (ποσότητα βρώσιμου ελαιοκάρπου) γ) τα στοιχεία της δήλωσης καλλιέργειάς του (συνολικός αριθμός ελαιοδένδρων, τόπος ελαιοκομικών εκμεταλλεύσεων, ποικιλία ελαιοδένδρων) .

Αντίγραφο της κατάστασης αυτής τοιχοκολλάται στη Νομαρχία, στο Δημοτικό ή Κοινοτικό κατάστημα και στην Οργάνωση Παραγωγών. Σκοπός της σύνταξης και κοινοποίησης των εν λόγω καταστάσεων είναι ο έλεγχος των στοιχείων παραγωγής από μέρους των ελαιοκαλλιεργητών καθώς και η έγκαιρη επισήμανση παραλείψεων και λαθών των στοιχείων από τους ελαιοπαραγωγούς και διόρθωσή τους από την αρμόδια υπηρεσία. Μετά την παρέλευση είκοσι (20) ημερών από την ημέρα της τοιχοκόλλησης της κατάστασης, η αρμόδια υπηρεσία : - Προβαίνει σε διοικητικό έλεγχο και καταγράφει μηχανογραφικά τα στοιχεία

των αιτήσεων ενίσχυσης στην παραγωγή επιτραπέζιων ελιών. - Ελέγχει αν η μεταποίηση έγινε σε εγκεκριμένη επιχείρηση καθώς και την

ακρίβεια της δήλωσης καλλιέργειας λαμβανομένων υπόψη και των

egkoli1a.doc 12

επιτόπιων ελέγχων της Δ/νσης Αγροτικής Ανάπτυξης και της ίδιας της οργάνωσης ή και της Ελαιουργικής.

- Ελέγχει αν οι ποσότητες επιτραπέζιου ελαιοκάρπου που αναφέρονται στην αίτηση ενίσχυσης από κάθε παραγωγό δικαιολογούνται με βάση τα παραγωγικά του ελαιόδεντρα και τις αποδόσεις των ομοιογενών ελαιοκομικών ζωνών της περιοχής του και αν συμφωνούν με τα τηρούμενα στα λογιστικά βιβλία των εγκεκριμένων επιχειρήσεων στοιχεία. Σε περίπτωση διαπίστωσης μη αποδεκτών ποσοτήτων σύμφωνα με το ενιαίο κριτήριο που καθορίζεται με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας, η Ο. Π. διαβιβάζει τους σχετικούς φακέλους μέσω της Ελαιουργικής στη Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης για τις προβλεπόμενες ενέργειες έλεγχου.

2. Υποβάλουν μια φορά το μήνα στην Ελαιουργική τις αιτήσεις ενίσχυσης των

μελών τους. 3. Υποχρεούνται να ειδοποιούν τους παραγωγούς που είναι μέλη τους για την

παρουσία τους σε ενδεχόμενους επιτόπιους ελέγχους. 4. Υποχρεούνται να εναρμονίζουν το μηχανογραφικό τους σύστημα με το ενιαίο

πρόγραμμα επιδότησης που καταρτίζεται από το Υπουργείο Γεωργίας σε συνεργασία με τον Ο.Ε.Ε.Ε. και την ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ τηρώντας τη σχετική κωδικοποίηση.

Γ. Τα μηχανογραφημένα αρχεία που αναφέρονται στο άρθρο 13 της αριθμ. 356378/99 Κ.Υ.Α. όπως αυτή τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με την αριθμ. 387855/99 ομοία και αντίστοιχες καταστάσεις αποστέλονται στην Δ.νση Πληροφορικής του Υπ. Γεωργίας και στον Ο.Ε.Ε.Ε. ως ακολούθως :

α. Μέχρι 31 Ιανουαρίου κάθε ελαιοκομικής περιόδου το μητρώο μελών και οι δηλώσεις καλλιέργειας των ελαιοπαραγωγών. β. Μέχρι 31 Αυγούστου κάθε ελαιοκομικής περιόδου τα αρχεία των αιτήσεων ενίσχυσης ελαιολάδου και επιτραπέζιας ελιάς περιλαμβάνοντας τα ελαιοτριβεία και τις επιχειρήσεις μεταποίησης επιτραπέζιων ελιών αντίστοιχα ανά αίτηση παραγωγού.

ΑΡΘΡΟ 9

Σύνταξη και Υποβολή Δικαιολογητικών Πληρωμής Η διαδικασία σύνταξης και υποβολής των δικαιολογητικών πληρωμής των δικαιούχων παραγωγών, για τη χορήγηση της ενίσχυσης στην παραγωγή επιτραπέζιας ελιάς καθώς και οι κρατήσεις είναι ίδιες με τις προβλεπόμενες για τη χορήγηση ενίσχυσης στην παραγωγή ελαιολάδου.

egkoli1a.doc 13

ΑΡΘΡΟ 10

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Παρατίθενται συνημμένα ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ I, II, III και ΕΝΤΥΠΑ 83, 95, 96 και 97 που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της παρούσας εγκυκλίου.

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΤΣΕΚΟΥΡΑΣ

egkoli1a.doc 14

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ Ι ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ……………………. Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ………………….. Ενίσχυση στην παραγωγή Επιτραπέζιας ελιάς περιόδου………………………

ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ Α’ ΕΞΑΜΗΝΟΥ

(Αποστέλλεται στην ΓΕΝ. ΔΙ.ΔΑ.ΓΕ.Π., Δ/ΝΣΗ: ΔΗ.ΛΙ.ΖΩ.Π., ΤΜΗΜΑ: ΙΙ, μέχρι 30/6/….τρέχουσας περιόδου)

Βεβαιώνουμε την διεξαγωγή των ακολούθων ενεργειών: • Έλεγχος της ακρίβειας δήλωσης καλλιέργειας, ελαιοπαραγωγών: - εμπρόθεσμη υποβολή των Δηλώσεων Καλλιέργειας (νέων ή τροποποιητικών)

στις οργανώσεις παραγωγών ελαιοπαραγωγών και στις Δ/νσεις Γεωργίας. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… - διεξαγωγή διοικητικού ελέγχου των Δ.Κ. των οργανωμένων και μεμονωμένων

ελαιοπαραγωγών: α) νέων ελαιοπαραγωγών……..…………………………………………………….. β) τροποποιητικών δηλώσεων παλιών ελαιοπαραγωγών……………..………… • Ενέργεια επί των αποτελεσμάτων των διενεργηθέντων επιτόπιων ελέγχων της

Ε.Ο.Π. Ελαιουργική - διόρθωση των Δ.Κ. των ελαιοπαραγωγών με ανακριβή Δ.Κ. (ευρεθέντα

λιγότερα παραγωγικά ελαιόδεντρα από τα δηλωθέντα)……………………… ………………………………………………………………………………………….

• Άλλες δραστηριότητες: περιγραφή, τυχόν δυσκολίες, παρατηρήσεις : ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ο Δ/ΝΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝ/ΞΗΣ

Σφραγίδα – ημερομηνία –υπογραφή

egkoli1a.doc 15

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΙΙ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ …………………… Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ………………….. Ενίσχυση στην παραγωγή Επιτραπέζιας ελιάς περιόδου…………………….

ΕΚΘΕΣΗ ΕΛΕΓΧΟΥ Β’ ΕΞΑΜΗΝΟΥ (Αποστέλλεται στην ΓΕΝ.ΔΙΔΑΓΕΠ, Δ/ΝΣΗ: ΔΗΛΙΖΩ, ΤΜ: ΙΙ, μέχρι 31/12/….επομένης περιόδου)

Βεβαιώνουμε την διεξαγωγή των ακολούθων ενεργειών: • Έλεγχος στοιχείων των αιτήσεων οικονομικής ενίσχυσης: - εμπρόθεσμη παραλαβή των αιτήσεων των ελαιοπαραγωγών από τις Ο.Π. : αναλυτική

περιγραφή, ημερομηνία παραλαβής εμπροθέσμων και εκπροθέσμων (μέχρι 20 ημερών) αιτήσεων από τις οργανώσεις ελαιοπαραγωγών και την Ελαιουργική.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………- Διεξαγωγή διοικητικού – λογιστικού ελέγχου: α) μεμονωμένων ελαιοπαραγωγών β) οργανωμένων ελαιοπαραγωγών ……………………………………………………………………………………………… - Έκδοση απόφασης ορίων ανοχής αποδόσεων ελαιοκάρπου και επιτραπέζια χρήση σε σχέση

με τις αποδόσεις των Ο.Ε.Ζ. (για εξαγωγή ασυμβιβάστων ποσοτήτων). Συνοπτική περιγραφή – όρια ανοχής ανά Ο.Ε.Ζ. α) αριθμός ασυμβιβάστων για έλεγχο β) αριθμός ελεγχθέντων διοικητικά – λογιστικά γ) αριθμός ελεγχθέντων με επιτόπιο έλεγχο δ) αριθμός ελαιοπαραγωγών στους οποίους έγινε περικοπή ε) συνολική περικοπή σε ποσότητα - Διεξαγωγή ελέγχου με επιβολή κυρώσεων, σε αιτήσεις ελαιοπαραγωγών με ανακριβή δήλωση

καλλιέργειας, από επιτοπίους ελέγχους: α) της Υπηρεσίας β) της Ε.Ο.Π. Ελαιουργική γ) αριθμός αιτήσεων στις οποίες έγινε μείωση ποσότητας δ) αιτηθείσα ποσότητα ε) απορριφθείσα ποσότητα - Λοιπές δραστηριότητες, περιγραφή, τυχόν δυσκολίες παρατηρήσεις: ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Ο Δ/ΝΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝ/ΞΗΣ

Σφραγίδα – ημερομηνία –υπογραφή

egkoli1a.doc 16

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ III ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ……………………. Δ/ΝΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ………………….. Ενίσχυση στην παραγωγή Επιτραπέζιας ελιάς περιόδου ………………………

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΩΝ ΕΛΙΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΧΟΡΗΓΗΘΗΚΕ ΒΕΒΑΙΩΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ

ΑΠΟ ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Α/Α ΕΓΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΘΕΙΣΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ

ΠΡΟΣΩΡΙΝΟΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ

ΣΥΝΟΛΟ Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

egkoli1a.doc 17

ΠΙΝΑΚΑΣ ΔΙΑΝΟΜΗΣ

1. Δ/ΝΣΗ Π.Α.Π. ΔΕΝΔΡΟΚΗΠΕΥΤΙΚΗΣ - ΤΜΗΜΑ ΕΛΑΙΑΣ - Στο Υπουργείο

2. ΓΕΝ. ΔΙ.ΔΑ.ΓΕ.Π. - Δ/ΝΣΗ ΔΗ.ΛΙ.ΖΩ.Π. - Στο Υπουργείο 3. Δ/ΝΣΗ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣΜΟΥ - Στο Υπουργείο 4. ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΙΣ

Δ/ΝΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ - Έδρες τους

5. ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ ΣΥΝ. ΠΕ. Πειραιώς 37-39, 105 53 ΑΘΗΝΑ 6. ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ. Λ. Κηφισίας 16, 115 26 ΑΘΗΝΑ 7. Δ/ΝΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Αχαρνών 381, 111 45 ΑΘΗΝΑ 8. Ο.Ε.Ε.Ε. Γλαράκη 10Β και Αχαρνών 364, 111 45 ΑΘΗΝΑ 9. ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ & ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ - Στο Υπουργείο 10. ΕΛΕΓΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΥΠ. ΓΕΩΡΓΙΑΣ

Αχαρνών 241, 10 4 46 ΑΘΗΝΑ

11. Δ/ΝΣΗ ΝΟΜΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ & ΝΟΜΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ - Στο Υπουργείο 12. Δ/ΝΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΓΕΝ. ΔΙ.ΔΑ.ΓΕ.Π. - Στο Υπουργείο