8/14/2019 pecina Orlovaca

1/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITUKAO PRIRODNOG DOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJA

SPOMENIK PRIRODE

PE]INA ORLOVA^A

BAWALUKA, 2008. godine

8/14/2019 pecina Orlovaca

2/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 1

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO ISTORIJSKOG IPRIRODNOG NASQE\A REPUBLIKE SRPSKE BAWA LUKA

Elaborat

PRIJEDLOG ZA STAVQAWE PODZA[TITU SPOMENIKA PRIRODEPE]INA KUK KAO PRIRODNOGDOBRA OD IZUZETNOG ZNA^AJARukovodilac Jelena Kadi}

Obra|iva~

Goran Dujakovi},speleolog

Dr Du{an Mijovi}, geolog

Dragan Kova~evi}, dipl.in`.{um.

Goran Pani}, geograf

Fotografije Goran Dujakovi}

Tehni~ka obrada

Jelena Savi}, dizajn

Goran Kalini}, obrada priloga

Svetlana [iqegovi}, lektor

Direktor Svetlana [iqegovi}

8/14/2019 pecina Orlovaca

3/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 2

REPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\AREPUBLIKE SRPSKE pristupio je:Pravni osnov za dono{ewe akta o stavqawu pod za{titu prirodnog dobra sadr`an je u~lanu 33 stav 1. i 2. Zakona o za{titi prirode prema kome se prirodno dobro stavqa podza{titu aktom nadle`nog organa na osnovu Prijedloga ministarstva nadle`nog zaza{titu za{titu `ivotne sredine.Republi~ki zavod za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a RepublikeSrpske pripremio je Elaborat: Prijedlog za stavqawe pod za{titu spomenika prirode"PE]INA ORLOVA^A" kao prirodnog dobra od velikog zna~aja sa prijedlogom akta oza{titi.Bawa Luka, 2008. god.

Direktor

Svetlana [iqegovi}

8/14/2019 pecina Orlovaca

4/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 3

SADR@AJPRIJEDLOG ZA STAVQAWE POD ZA[TITU SPOMENIKA PRIRODE "PE]INA ORLOVA^A"KAO PRIRODNOG DOBRA OD VELIKOG ZNA^AJA IDENTIFIKACIJA

Vrsta i naziv prirodnog dobraOsnovna vrijednostPolo`ajPovr{ina i granice za{titePrethodni status za{titeKategorijaMe|unarodni status

OPIS PRIRODNOG DOBRAPriroda^ovjek i priroda

VREDNOVAWEOcjena ispuwenosti uslova za za{tituOcjena vrijednostiPrijedlog kategorije

KONCEPT ZA[TITEOptimalni model za{titeCiqevi razvojaProceduralni, prostorni i vlasni~ki aspekt za{titeRe`im za{titeMjere odr`avawa, ure|ivawa i razvoja Prirodnog dobraUpravqawe za{titom

Finansirawe za{titeSmjernice

PRILOZIprilog 1: Polo`aj pe}ine Orlova~a na karti 1:100 000prilog 2: Polo`aj pe}ine Orlova~a na karti 1:25 000prilog 3: Katastarska skicaprilog 4: Popis i povr{ine katastarskih parcelaprilog 5: Granice za{ti}enog podru~ja i zone za{titeprilog 6: Geolo{ka karta 1:100 000prilog 7: Plan pe}ine

LITERATURA

8/14/2019 pecina Orlovaca

5/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 4

I IDENTIFIKACIJA

8/14/2019 pecina Orlovaca

6/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 5

VRSTA I NAZIV PRIRODNOG DOBRA

Spomenik prirode "Pe}ina Orlova~a"

OSNOVNA VRIJEDNOSTPodzemni horizontalni oblik karstnog reqefa. Razgranat podzemni sistem razvijen u trinivoa. Podzemni kanali i galerije su ispuweni raznovrsnim, atraktivnim pe}inskimnakitom: stalaktitima, stalagmitima, salivima, pe}inskim stubovima i koraqnimnakitom. Trenutno jedina turisti~ka pe}ina Republike Srpske. Prona|eni brojni ostaci

pe}inskog medvjeda. Pe}ina je stani{te Charonites zoppai orlovancensis (Reitter1913.).

POLO@AJ

Isto~na Republika Srpska, brda Orlova~a.

Teritorija op{tine Pale, selo Sumbulovac, zaseok Dowe Siwevo.

Udaqenost: od Sarajeva 15 km, od Pala 10 km.

Pristupa~no putni~kim vozilom iz tri pravca:

od Sarajeva preko Han Dervente prema Sokocu, skretawe na makadamski put uSumbulovcu, a daqe putem oko 1km do pe}ine,

od Pala preko Han Dervente prema Sokocu, skretawe na makadamski put uSumbulovcu, a zatim oko 1km putem do pe}ine,

od Sokoca prema Sarajevu, skretawe na makadamski put u Sumbulovcu, a zatim oko 1km putem do pe}ine.

Nadmorska visina: 948 metara

Koordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i

X - 4860,0 N

Y - 6547,19 E

POVR[INA I GRANICA ZA[TITE

U za{ti}enom Spomeniku prirode Pe}ina Orlova~a utvr|uje se re`im za{tite IIstepena.

Pod re`imom za{tite drugog stepena nalaze se sqede}e katastarske ~estice: k.~. 640/1 ;k.~. 640/2 i dio k.~. 641/2 ukupne povr{ine 27,015 hektara koje pripadaju katastarskojop{tini Mokro.

PRETHODNI STATUS ZA[TITE

Pe}ina Orlova~a se do sada nije nalazila na listi za{ti|enih prirodnih dobaraRepublike Srpske, a ni Republi~kog zavoda za za{titu spomenika kulture i prirode BiH(predratni period).

KATEGORIJA

Spomenik prirode.Prirodno dobro od izuzetnog zna~aja - kategorija.

8/14/2019 pecina Orlovaca

7/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 6

ME\UNARODNI STATUS

IUCN klasifikacija za{ti}enih prirodnih podru~ja: Category III - Natural

Monume nt / Natural Land ma rk - Prirodni spomenik.

IUCNLista nacionalnih parkova i za{ti}enih podru~ja (United Nations List of

Nat iona l pa rks & Protec ted Area s). Ne upisuje se zbog male povr{ine.

Na osnovu Inventara objekata geonasqe|a Republike Srpske, prirodno dobrope}ina Orlova~a je objekat geonasqe|a balkanskog zna~aja i nominovano je zaverifikaciju pri Evropskoj asocijaciji za konzervaciju geolo{kog nasqe|a -

ProGEO.

8/14/2019 pecina Orlovaca

8/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 7

II OPIS PRIRODNOG DOBRA

8/14/2019 pecina Orlovaca

9/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 8

PRIRODA

GEOLO[KA GRA\A

Geolo{ka gra|a {ireg podru~ja pe}ine Orlova~a pripada strukturno-facijalnojjedinici RomanijaPra~a-Jahorina u kojoj su zastupqene stijene razli~itog sastava istarosti, gorwosilurski mermerasti kre~waci, sprudni kre~waci devona, gorwopermskii dowotrijaski klastiti, anizijski kre~waci i dolomiti, slojeviti kre~waci saro`nacima.

U bli`oj okolini pe}ine zastupqene su mezozojske karbonatne mase dowo isredwojurske starosti (OGK, List Pra~a, 1983), prikazane u prilogu 6.

MezozoikNajstarije stijene bli`e okoline pe}ine Orlova~a su klasti~ni sedimenti dowegtrijasa (T1), zastupqeni sa "sarajevskim pje{~arima". Prostiru se ju`no od samog ulaza u

pe}inu.Ove stijene u {irem podru~ju izgra|uju jugozapadne padine planine Romanije, kao ipodinske dijelove Jahorine i Ravne planine. Pje{~ari su naj~e{}e tro{ni, odsvjetlosme|e, crvene do qubi~aste boje. Rijetko se nalaze krupnozrno granuliranepartije, ili slojevi sa krupnim listi}ima liskuna. Mjestimi~no se javqaju proslojci iulo{ci plo~astih sedimenata u plavi~astim i zelenim tonovima. Debqinadowotrijaskih klastita iznosi oko 600 m.

Sjeverno od ulaza u pe}inu prostiru se sedimenti anizika sastavqeni od kre~waka (T12).Kre~waci su bankoviti, masivni, svjetlosivi sa rijetkim ostacima brahiopoda. Sadr`ajkalcijum karbonata se kre}e od 84,20 do 99,97%, dok procenat nerastvorenih ostataka od0,10% do 0,40% prete`no glinovito-gvo`|evite materije i kvarca. U sastav stijena ulazibogata makro- i mikrofosilna fauna koja dokazuje anizijsku pripadnost.Debqina anizijskih sedimenata iznosi oko 450 m.

Sjeverno od ulaza u pe}inu, u podru~ju sela Bjelogorci nalaze se razli~iti ladinskisedimenti (T22), tektonski ukqe{teni u vidu uskih izdu`enih pojaseva prevu~enih prekoanizijskih kre~waka. Ove sedimente predstavqaju plo~asti ro`naci, tufovi, glinci itamni plo~asti kre~waci.

KenozoikKvartarne stijene (al) u okolini pe}ine Orlova~a su slabo zastupqene i ~ine ihaluvijalni sedimenti vodotokova Siwave, Bijelog potoka i Miqacke. Wihova debqinanije velika, a predstavqaju ih {qunkovi, pijeskoviti {qunkovi i pjeskovi koji su ~estiizmje{ani sa proluvijalnim nanosom. Unutar wih se rje|e nalaze pjeskovite gline u viduizdu`enih so~iva.

Istorija stvarawa terenaRegionalno gledano podru~je Pra~a-Jahorina-Romanija, kao i ~itava isto~na RepublikaSrpska, pripadaju geotektonskoj jedinici unutra{wih Dinarida.

Pe}ina Orlova~a sa okolinom pripada jedinici RomanijaPra~a-Jahorina, koja jeformirana tokom sedimentacijskog re`ima.

Najstariji paleontolo{ki dokazani sedimenti {ire okoline pe}ine Orlova~a stvaranisu u relativno plitkomorskoj sredini gorwosilurskih mora, koja su prema fosilnimostacima bujala `ivotom. Tokom devona nastavqa se sprudna sedimentacija, kada su se uveoma ~istoj i uzburkanoj vodi stvarali biogeni kre~waci i odvijao masovan `ivot.

Zavr{etak, vjerovatno kaledonskog orogenetskog ciklusa u ovim sedimetacijskimprostorima izaziva bitne promjene.

8/14/2019 pecina Orlovaca

10/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 9

Produbqivawe sedimentacijskog prostora izra`eno je u {irem prostoru, tokom koga semijewa sedimentacijski re`im uz povremenu vulkansku aktivnost. Nakon izvr{enihpromjena, tokom doweg i sredweg karbona stvaraju se klasti~ni sedimnti sa ve}im imawim karbonatnim serijama sedimenata.

Tokom sredweg karbona, sedimentacijski prostor predstavqa kopno na kome dolazi do

formirawa vegetacije. Krajem sredweg perma dolazi do spu{tawa kopnenih sredinakoje postaju osnova novoj klasti~noj sedimentaciji tokom gorweg perma.

Tokom doweg trijasa nastavqa se diferencijalno spu{tawe i pro{irewe sedimentacij-skog prostora. Anizik karakteri{u bitne promjene u {irem sedimentacijskom prostorukoji se stabili{e i u {iroj oblasti po~iwe dugotrajni ciklus karbonatnesedimentacije.

U postkrednom tektonskom djelovawu dolazi do kompresija i ubirawa stijenskih masa inastavka navla~ewa zapo~etog tokom gorwe jure. Krajem paleogena dolazi do spu{tawapojedinih blokova du` starih i novonastalih ruptura. Spu{tawem i erozionimdjelovawem formirani su slatkovodni miocenski bazeni. Zavr{no oblikovawe terenaizvr{eno je erozionim procesima i nagla{enim neotektonskim djelovawem, poslije ~egase na novonastalom kopnu masovno javio biqni i `ivotiwski svijet.

REQEF

Pe}ina Orlova~a se nalazi na istoimenom uzvi{ewu (1056 metara n.m.), koje je u odnosuna okolni teren tektonski izdignuto. Okolina pe}ine predstavqa prostranu zatalasanupovr{ sa ~ije isto~ne strane se nalazi planina Romanija razvijena na karbonatnomterenu.

Na istra`nom podru~ju isti~u se dvije morfolo{ke cjeline koje su bitno odredilemorfogenetske karakteristike same pe}ine, odnosno uzvi{ewe Orlova~a na kome senalazi pe}ina i potok Siwava, koji izvire u podno`ju uzvi{ewa.

Brdo Orlova~a, u kome je razvijen speleolo{ki sistem ispresjecano je brojnim

pukotinama i rasjedima koji su odigrali bitnu ulogu u stvarawu podzemnih kanala.Tektonske pukotine je tokom vremena voda razgradila i pro{irila, stvaraju}i napojedinim mjestima relativno prostrane kanale i dvorane. Daqwim odvijawem karstnei fluvijalne erozije oblikovao se sistem kakav danas poznajemo.

8/14/2019 pecina Orlovaca

11/38

8/14/2019 pecina Orlovaca

12/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 11

Podjela pe}inskog sistema na cjelineU {irem okviru posmatrano, sistem se sastoji iz dvije celine - pe}ine Orlova~a iizvora rje~ice Siwave koja podzemno te~e najni`im nivoom Orlova~e. Pe}inu Orlova~upremarazvijenoj morfologiji pojedini autori dijele na razli~ite cjeline ili izdvajajupojedine karakteristi~ne morfolo{ke oblike.

Lazarevi} (1995.) izdvaja najve}u dvoranu Orlova~e i daje joj ime Gora Romanija. Tokomradova na projektu ure}ewa pe}ine, 1987. godine imenuje i pojedine masivnije oblikepe}inskog nakita u prvom horizontu (sada{wi turisti~ki dio pe}ine): Starina Novak(stalagmit u dvorani Gora Romanija), Igla i Mermerna stra`a.

Peceq (2002.) u svojim radovima se posebno bavi turisti~kim dijelom Orlova~e,odnosno sredwim nivom pe}ine. Turisti~kim dijelovima pe}ine daje nazive: Ulaznasala, Zmajeva jazbina, Krokodilski hodnik, Dvorana svodova, Dvorana Ermita`, Prolazsvjetionika, Dvorana Slonovo oko, Termopilski prolaz, Dvorana Romanija, DvoranaGalerija, Medvje|a dvorana, Tajnovita dvorana, Vise}i hodnik i Tajni prolaz.

Opis morfolo{kih odlika pe}ine Orlova~a ovde je prikazan na osnovu sqede}ihizdvojenih podcjelina (nazivi dvorana turisti~kog dijela prema M.Pecequ):

Ulaz i glavni kanal (od Ulazne dvorane do dvorane Romanija); Dvorana Galerija; Kanali doweg nivoa sa podzemnim tokom rje~ice Siwave; Izvor rje~ice Siwave; Mala pe}ina.

Ulaz i glavni kanal (Ulazna dvorana do dvorane Romanija)Ulaz u pe}inu Orlova~a le`i u vertikalnoj ravni istoimene kre~wa~ke litice ~ija jevisina 70-80 m. Sam ulaz je visok 3,9 m, {irok 3,1 m i nalazi se na nadmorskoj visini od949 m. Na ulaz se nastavqa Ulazna dvorana sa povr{inom od 143 m2 koja je ispuwenasiroma{nim oblicima pe}inskog nakita. Visina dvorane se kre}e od 2,6 do 8 m.

Na wu se nastavqa Zmajeva jazbina sa bogatijim oblicima pe}inskog nakita. Uunutra{wosti se nalaze dva velika pe}inska stuba i jedna draperija. Visina dvorane sekre}e od 3,9-4,3 m. U nastavku pe}ine, prva interesantna dvorana je Ermita` koja jeizuzetno bogata pe}inskim nakitom. U woj se nalaze i ugla~ane stijene, ostaci ~e{awape}inskih medvjeda. Dvoranu krase veliki masivni oblici pe}inskih stubova koji su poatraktivnosti jedni od qep{ih do sada prona|enih u pe}inama Republike Srpske.Gra|eni su od ~istog kalcita, od kojih je posebno atraktivan Kosi toraw, visok 2 m, iLedeni stub visok 1,5 m sa obimom od 1,8 m. Ovdje se tako|e nalazi i grupa od 16atraktivnih pe}inskih stubova i 20 stalagmita.

8/14/2019 pecina Orlovaca

13/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 12

Na Ermita` se nastavqa 77 m dug kanal Prolaz svjetionika sa tavanicom visokom od 8-10m. Dvorana je bogato ukra{ena raznim oblicima pe}inskog nakita, stalaktitma, stalag-mitima, pe}inskim stubovima i salivima razli~itih boja od kojih dominiraju braon,siva i mlije~no bijela.

Dvorana Slonovo oko se nastavqa na Prolaz svjetionika. Duga~ka je 52 m najve}e{irine 12 m, i povr{ine od 520 m2. Dvorana je bogato ukra{ena pe}inskim nakitom,draperijama, salivima, stalagmitima ,stalaktitima i pe}inskim stubovima. Na stranigalerije se nalazi saliv oblika okrenute olimpijske bakqe, koji je kao motiv i uzet zaza{titni znak pe}ine. Olimpijska bakqa simboli~no podsje}a na Zimske olimpijske igre

koje su 1984. godine odr`ane u Sarajevu. U ovoj dvorani se nalaze dva pe}inska stubavisoka 6 i 7 metara.

Termopilski prolaz je hodnik dug 66 m sa prosje~nom {irinom 6 m i povr{inom od203m2. Kao i ostale galerije i dvorane turisti~kog dijela Orlova~e, jako je bogataraznim oblicima pe}inskog nakita. Dominiraju masivni oblici pe}inskih stubova,stalaktita, stalagmita i veliki salivi.

Dvorana Romanija je posqedwa galerija turisti~kog dijela Orlova~e. Duga~ka je 18 m,{iroka 17 m sa povr{inom od 245 m2. U dvorani dominira masivni stalagmit visok 2,1msa obimom od 3 m. Tako|e se tu nalaze raznovrsni oblici stalaktita, stalagmita i saliva.

Iznad turisti~kog dijela Orlova~e nalaze se dvije galerije bogate pe}inskim nakitomod kojih je posebno interesantna Medvje|a dvorana, duga~ka 46 m, {iroka 13 sapovr{inom od 394 m

2

. U woj se nalaze zaobqeni stalagmiti, stalaktiti, salivi i bigrenekade.

8/14/2019 pecina Orlovaca

14/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 13

Dvorana Galerija je najve}advorana sistema sa {irinom od 42 m,du`inom 63 m i visinom od 15 m.Sa povr{inom od 1.839 m2predstavqa centralni diocijelokupnog sistema Orlova~e.Dvorana je izuzetno bogatape}inskim nakitom, stalagmitima,salivima i stalaktitima. Dvorana seizdi`e 30 metara iznad DvoraneRomanija. U prvoj fazi turisti~kogure|ewa Orlova~a nije prilago|enaza posjete turista. Iz ove galerijevode kanali u dowe i gorwe nivoepe}ine.

Kanali doweg nivoa sapodzemnim tokom rje~ceSiwave nastavqaju se poslijemalog su`ewa iz dvorane Galerija.Osim {turog opisa prvihistra`ivawa ovog dijela Orlova~ene postoje publikovani detaqnimorfolo{ki podaci. Na osnovuopisa (M. Kurtovi}) kanali dowegnivoa se sastoje od prostranogkanala koji se u drugom dijelu ra~vau dva mawa kanala. Kanali suduga~ki izme|u 700-1000 metara.Strane i strop kanala na pojedinim

ukra{avaju velikidraperije.

ru daqe u unutra{wostodzemnog sistema. Ukupna du`ina kanala sa podzemnim tokom Siwave u tre}oj zoni

mjestimastalaktiti i

Na kraju kanala nalazi se usje~eni hodnik kojim proti~e podzemni tok rje~ice Siwave.Istra`ivawe podemnog toka Siwave napravili su slovena~ki speleolozi Jamarskogkluva Prebold, 1981. godine, kada su izmjerili i detaqno nacrtali podzemni kanal.Podzemni sifoni na oba kraja kanala su ih onemogu}ili da prodpiznosi 184 m.

Izvor rje~ice Si-wave izvire iz kre~wa-~kih blokova isto~no odglavnog ulaz u pe}inuOrlova~a. Nalazi se uda-qena 25 metara od ot-vora Male pe}ine koja jetokom morfolo{ke evo-lucije terena bila izvorSiwave. Podzemni tokSiwave povremeno zavrijeme velikih padavi-na plavi pojedinedijelove Glavnog kanala,a rje|e se desi i daizbije pod velikimpritiskom na Ulaz prvih

iva~a, u mlazua (prema

kazivawu mje{tana).

istra`dugom pet metar

8/14/2019 pecina Orlovaca

15/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 14

prednogugog 5,1m. Glavni kanal se zavr{ava spu{tawem na ~ijem dnu se nalazi malo jezero dugom i duboko oko 45 cm. Sporedni kanal ima povremeno hidrolo{ku funkciju. Pe}ina je

enog toka.

dio je paleontolog Malez 1984. godine sa saradnicima.po~etnim istra`ivawima novotkrivenih kanala, prona{ao je ugla~ane stijene na

strani dana{we dvorane Ermita`, - medvje|a bru{ewa, ostatke od ~estih kretawamedvjeda podzemnim kanalima.

Mala pe}ina se nalazi udaqena 25 metara od sada{weg izvora rje~ice Siwave. To jemorfolo{ki ostatak nekada{wog vodotoka ove rje~ice. Ulaz u pe}inu je visok 3,5 m i{irok 5 m. Pe}ina se spelomorfolo{ki sastoji od glavnog kanal dugog 16,8 m i sd2bez pe}inskog nakita, a strane kanala su ugla~ane od nekada{weg vod

PALEONTOLO[KI NALAZI IZ PE]INE ORLOVA^APaleontolo{ka istra`ivawa su prakti~no zapo~ela neposredno po otkri}u novihpodzemnih kanala. Konzervirani hodnici koji su bili nepoznati i nedostupni hiqadamagodina predstavqali su idealno mjesto za boravak pleistocenskih sisara i da pri tomeostanu dobro o~uvani kroz du`i vremenski period po wihovom izumirawu. Prvapaleontolo{ka istra`ivawa uraU

Kosti pe}inskog medvjeda

Tokom ovih istra`ivawa prona|ene su lobawe pe}inskog medvjeda (Ursus spelaeus) ibrojne wihove kosti. Odontolo{ka istra`ivawa obuhvatila su istra`ivawe 43izolovana zuba i zube usidrene u ~equstima. Du`ine zuba su pokazale da su za 5% ve}iod prosjeka pe}inskih medvjeda i pokazuju da se radi o tipi~nom predstavnikugorwopleistocenske spelaus grupe. Istra`ivawa su pokazala da su se pe}inski medvjedi

z Orlova~e nalazili na visokom stepenu evolucije. Na osnovu mjerewa apsolutne

}ine prona|ene su dvije lobawe pe}inskih medvjeda, fragmenti

istarosti ostataka pe}inskih medvjeda Malez je utvrdio da su pe}inski medvjedinaseqavali Orlova~u prije 16 000 godina.

Najnovija paleontolo{ka istra`ivawa izvr{ena su za vrijeme posqedwih radova naure|ewu pe}ine za turisti~ke posjete tokom mjeseca avgusta 2002. godine. Detaqnimpregledom povr{ine pe

gorwe vilice, nekoliko dowih vilica i vi{e desetina drugih kostiju. Istra`ivawima jeutvr|eno da prona|eni paleontolo{ki materijal pripada medvjedima razli~itestarosne dobi i pola.

8/14/2019 pecina Orlovaca

16/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 15

Prema broju prona|enih lobawa, pe}inske kanale je nastawivalo najmawe osam jedinkiali se pretpostavqa da je wihov broj daleko ve}i s obzirom da su prona|ene lobawemla|ih pe}inskih medvjeda.

Lobawa pe}inskog medvjeda

Entomofauna pe}ine Orlova~aPrvo biospeleolo{ko istra`ivawe poznatog, ulaznog kanala pe}ine Orlova~a izvr{io jekustos Zemaqskog muzeja u Sarajevu, Viktor Afelbek (1835-1934. Ovaj stru~wak za insektetokom 36 godina aktivnog rada prikupio je veliki broj insekata u zbirke muzeja iopisao nekoliko novih insekata, vrsta i podvrsta koleoptera. Sara|ivao je sanajpoznatijim evropskim keleopteorolozima svoga vremena i slao im materijal nadeterminaciju. Tokom svojih brojnih posjeta pe}inama u ukolini Sarajeva prona{ao je i

Coleoptera Charonitisinsekta u ulaznom dijelu pe}ine Orlova~a iz porodice , roda ,podvrste Zoopai orlovancensis (po lokaciji dobio ime, kasnije ga je determinisaoReiter, 1913 godine). Tokom posqedwih istra`ivawa ovaj slijepi pe}inski insekt izporodice koleoptera ponovo je prona|en u sredi{wem dijelu pe}ine (Peceq, 2002.).

8/14/2019 pecina Orlovaca

17/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 16

^OVJEK I PRIRODA

Uvidom u stawe na terenu, ne zapa`aju se nikakvi fizi~ndikatori neposredne ugro`enosti. Neposredna okolina

ki, ili drugi vidqivipe}ine Orlova~a nije

u`oj zoni pe}ine, nisu primje}eni direktni uticaji ~ovjeka.

Iznijeto stawe ne naru{ava prirodne vrednosti pe}ine Orlova~a, ali ukazuje da budu}iStaralac treba ozbiqno da pristupi poslovima ure|ewa i za{tite prirodnog dobra.

izahva}ena antropogenim uticajima u smislu razvoja intezivne poqoprivrede, a nema niindustrijskih i privrednih postrojewa ili uslu`nih i sli~nih objekata.

U

8/14/2019 pecina Orlovaca

18/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 17

I

II VREDNOVAWE

8/14/2019 pecina Orlovaca

19/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 18

OCJENA ISPUWENOSTI USLOVA ZA ZA[TITU

Pe}ina Orlova~a predstavqa hidrolo{ki aktivnu pe}inu. Odlikuju je razgranati kanalia tri horizonta i bogat pe}inski nakit, po qepoti i kvalitetu jedan od najqep{ih u

Srpskoj. Pomenuti skup vrijednosti speleolo{kog objekta pe}ine Orlova~a

daje joj svojstvo prirodnog dobra u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine

votne sredine ~iji su kriteriji iskazani kao:

stora ili pojava pod direktnim ili posrednimuticajem ~ovjeka,

prirodnog dobrau okviru grupe srodnih pojava,

og stawa i pokazateq ugro`enosti odre|ene pojaveili procesa, vezano za odre|eni prostorni ili vremenski okvir,

tstvom raznovrsnih, me|usobno kombinovanih,prirodnih pojava i procesa,

zra`ava stepen jedinstva i zaokru`enosti odre|enog prostoraili pojave i wihovih sadr`aja,

unkcije predstavqajuau~na, kulturna i obrazovno-vaspitna, dok }e ostale potencijalne funkcije (turisti~ko-

~esto ne mogu egzaktno

skazati numeri~kim veli~inama, ve} se determinacija wihovih vrijednosti vr{i naovi. Me|utim, bez obzira na pomenutene vrijednosti Pe}ine Orlova~a imaju sna`nu

rgumentaciju koja obezbje|uje uklapawe u navedene kriterijume.

tnaestj n ~ jnijih speleolo{kih objekata Republike Srpske, nau~no vrednovanih u okviru

publike Srpske.

izdvojeni su:

anal (od Ulazne dvorane do dvorane Romanija);

zemnim tokom rje~ice Siwave;Izvor rje~ice Siwave;

sRepublici

("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02).

Determinisawe istra`nog podru~ija kao prirodnog dobra i ocjena ispuwenosti uslovaza za{titu vr{eni su uokviru standardne procedure vrednovawa sa stanovi{ta potrebai ciqeva za{tite prirode i `i

Izvornost (autohtonost) stepen izmjewenosti prirodnog stawa, glavnih ~inilaca,elemenata i odlika nekog pro

Reprezentativnost pokazateq jedinstvenosti i specifi~nosti Rijetkost - izraz kvantitativn

Raznolikost - izra`ena boga

Cjelovitost - koja i

Esteti~nost - po kojoj se cijene atraktivnost ambijentalnih pojava i qepota

prirodnog dobra.

Ispuwenost uslova za za{titu ocjewena je i u kontekstu potencijala za razvoj op{tihfunkcija ovog podru~ja kao za{ti}enog prirodnog dobra. Op{te fnrekreativna, privredna ...) biti razmotrene pri definisawu koncepta za{tite. Na osnovuizvr{ene analize konstatovanih vrijednosti i funkcija za{tite, utvr|en je visok stepenme|usobne zavisnosti i uslovqenosti ~lanova navedene relacije.

Me|utim, bez obzira na pomenute pote{ko}e valorizacije, prirodne vrijednosti pe}ineOrlova~a imaju sna`nu argumentaciju koja obezbje|uje uklapawe u navedene kriterijume.

Prilikom valorizacije postojalo je vi{e problema, a jedan od va`nijih je svakako bionedovoqni stepen definisanih i propisanih kvantitativnih metoda, {to proisti~e iz~iwenice da za svaki kriterijum postoji vi{e pokazateqa. Oni se

iiskustveno-komparativnoj i kvalitativnoj osnpote{ko}e valorizacije, priroda

Morfohidrolo{ke pojavePe}ina Orlova~a po svojim dimezijama i karakteristikama spada u pena z a aradne grupe za speleologiju pri Nacionalnom savjetu za geonasqe|e ReKao pojedina~ne vrijednosti jedinstvene speleomorfolo{ke pojave

Ulaz i glavni k Dvorana Galerija; Kanali doweg nivoa sa pod

8/14/2019 pecina Orlovaca

20/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 19

Mala pe}ina;i materijal;

Specifi~na entomofauna Vredan paleontolo{k

OCJENA VRIJEDNOSTI

Utvr|ivawe skvalitativne a

tepena zadovoqewa kriterijuma vrijednovawa izvr{eno je na osnovunalize obiqe`ja podru~ja pe}ine Orlova~a po zastupqenim prirodnim

omponentama.

zvoja kra{kogrocesa. Antropogenim aktivnostima uz najmawe intervencije prilago|en je jedan dio

{ani su pristupni putevi ulazu u objekat ~imeni jedan prirodni atribut. Iako je djelimi~no izmijewena

mbijentalno pejza`na komponenta, izvornost objekta je visoko rangirana.

terminantu ovog kra{kog

specifi~noj genezi koja nije u potpunosti razja{wena; paleontolo{kom materijalu vrste ursus, koji se mo`e upore|ivati sa ostalim

{koj entomofaunisti~koj raznolikosti;

e}ina Orlova~a svrstana u objekte geonasqe|a Republike Srpske od~aja.

`ima za{tite) zastvarivawe tog ciqa. S obzirom da pojedini elementi i oblici reqefa i

om pojavom i na~inom izra`enosti koja jesqe|e u okviru kojeg egzistuje specifi~an biotop sa svojevrsnom

tomofaunom, zakqu~uje se da je podru~je pe}ine Orlova~a izuzetno.

alizirane vrijednosti.ategorija "raznolikosti" ukqu~uje u sebi prostornu varijabilnost fenomena i procesaizi~ko-geografskih ~inilaca (elemenata) i jedinstvenog `ivog svijeta, i mo`e secjewivati kao zasebna vrijednost ili kao estetska vrijednost koja proisti~e iz

nog lika i uklopqenosti speleolo{kog objekta.

k

IzvornostPe}ina Orlova~a je u velikoj mjeri sa~uvan u izvornom obliku speleolo{ki objekat, kojizajedno sa ostalim dijelovima speleolo{kog sistema pokazuje prirodu rappe}ine turisti~kim posjetama, poboqbitno nije izmijewen

a

ReprezentativnostReprezentativnost pe}ine Orlova~a i izdvojenog predjela ogleda se u:

jedinstvenosti geomorfolo{kih i spelomorfolo{kih obiqe`ja; podzemnom toku koji odra`ava sada{wu erozionu

predjela;

nalazima u Republici Srpskoj i jugoisto~noj Evropi;

biospeleolo

Zbog ~ega je pzuzetnog zna

RijetkostZna~ewe pojma ili kategorije "rijetkost" ispoqava se kroz prisustvo oblika i pojavaobjekata ne`ive prirode, pri ~emu se uspostavqa posebna skala za kvalitativno ilikvantitativno izra`avawe brojnosti i determinisawe teritorije kroz "rijetkost kaovrijednost sebi" , koja je izra`ena kao prirodna dragocjenost, i formira obavezu

a{tite i o~uvawa, a opredjequje i na~in (u pogledu vrste i rezohidrografije predstavqaju rijetkost svojobiqe`ena kao geonaen

RaznolikostSpomenik prirode pe}ina Orlova~a pokazuje znatan stepen raznolikosti prirodnihsadr`aja, prije svega elemenata geodivirziteta, s obzirom na anKfoobiqe`ja predio

8/14/2019 pecina Orlovaca

21/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 20

sa prakti~nogosti da se sa granicama za{tite obuhvate su{tinske vrijednostiu me|usobno uzro~no-posqedi~no povezane i time obezbjede

sti zasnivaju nazuzetnoj predionoj raznolikosti nanaru{enosti predionog lika direktnim efektimarivrednih aktivnosti. Estetika predjela posebno dolazi do izra`aja zbog mogu}nostiiroke vizuelne percepcije ne samo pojedinih elemenata ve} i cjelovitog prostora ~iji

ost prirodnog dobra uticala je da se o~uva estetikarista i dobre pristupa~nosti objektu.

CjelovitostCjelovitost je preduslov za{tite prirodnog dobra, odnosno jedna od bitnih odrednicaprostornog okvira za{tite. Primjena ovog kriterijuma veoma je slo`na s obzirom naizuzetnu iznijansiranost pojma "cjeline" u fizi~ko-geografskom, biolo{kom, odnosnoekolo{kom ili u nekom drugom pogledu, kao i nejednaku taksonomiju "cjelina" u nau~nim

isciplinama. Stepen cjelovitosti prirodnog dobra cijeni se prije svegadkao skup realnih mogu}njednog prostora koje suslovi wihove za{tite i razvoja. Na osnovu ovakve postavke, zakqu~uje se da je skuposnovnih vrijednosti pe}ine Orlova~a u mnogome homogenizovan i prostorno uobli~en,odnosno lako prepoznatqiv sa aspekta utvr|ivawa aspekta okvira za{tite.

Estetika predjelaPejsa`no-ambijentalne vrijednosti pe}ine Orlova~a se visoko rangiraju i poredubjektivnosti do`ivqavawa i ocjene lijepog u prirodi. Te se vrijednos

ip{su oni dio. Relativna skrovitpredjela i pored posje}enosti tu

PRIJEDLOG KATEGORIJE

Polaze}i od utvr|enih vrijednosti i cijene}i ~iwenicu da su{tinska obiqe`ja pe}inerlova~a po ve}ini kriterijuma imaju najvi{i ili visoki rang u trostepenoj skalirednovawa, i da ovo podru~je mo`e uspje{no razvijati za{titne i druge dozvoqeneunkcije, kao i da se nalazi u blizini Jahorine koja je u postupku istra`ivawa za

a{titu prirode, predla`e se svrstavawe pe}ine Orlova~a u prirodna dobra odzuzetnog zna~aja, odnosno prirodna dobra I kategorije.

Ovf

zi

8/14/2019 pecina Orlovaca

22/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 21

V

KONCEPT ZA[TITE

8/14/2019 pecina Orlovaca

23/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 22

I MODEL ZA[TITE

OPTIMALN

de "Pe}ina Orlova~a" se zasniva na dosada{wimpomenikom prirode koji su

a i ani na:

ori{}ewu prirodnih resursa,

li i potrebama koje se name}u nakon detaqnog vrednovawa prirodnih i qudskim radomtvorenih vrijednosti, kako bi za{ti}eno prirodno dobro moglo da bude nominovano za

kanskog zna~aja pri Evropskoj asocijaciji za konzervacijuqe|a (ProGEO).

Koncept za{tite Spomenika priroiskustvima u za{titi, razvoju, ure|ivawu i upravqawu s

z rb

o~uvawu i unapre|ivawu ukupnih prirodnih vrijednosti, o~uvawu predionih odlika, uskla|enoj za{titi i k

asobjekat geonasqe|a balgeolo{kog nas

CIQEVI RAZVOJA

Op{ti ciqeviProstorni plan Republike Srpske (1996-2015), odnosno Etapni plan 1996-2001, poglavqe10. ta~ka 3. "Za{tita prirodnih dobara", jedini trenutno relevantni dugoro~ni programazvoja, postavqa sqede}i op{ti ciq razvoja:

wem wegovog{}ewa sa mogu}nostima (i ograni~ewima) u raspolagawu prirodnim i stvorenim

mskog razvoja", a prije svegaa za{titom `ivotne sredine.

obezbijediti:

funkcionalnu integrisanost prostora i uskla|ivawe;

posti}iboqu povezanost spomenika prirode sa okru`ewem.

edine, ciqevi bi se ostvarivali kroz:

ukqu~ivawe lokalnog zainteresovanog stanovni{tva u tr`i{ni sistem kori{}ewa

r{ku na svim nivoima.

azvoja i za{tite koji su definisani planskim i zakonskimu skladu sa

dne kategorije III,

i wenih elemenata;

a i/ilia

inu `ivota i ekonomiji koja je u skladu sa prirodom i za{tita

r"postizawe racionalne organizacije i ure|ewe prostora, uskla|ivakorivrijednostima i sa potrebama dugoro~nog socijalnog i ekonosKonceptom za{tite i razvoja, neophodno je, u op{tem smislu

saobra}ajnom integracijom i stru~nom opremqeno{}u prihvatnog punkta

Polaze}i od opredjeqewa da je jedna od razvojnih aktivnosti podru~ja turizam, na bazimotiva i resursa prirodne i stvorene sr

turisti~kih i komplementarnih razvojnih potencijala, ekonomsko stimulisawe i predfinansirawe nekomercijalnih aktivnosti, koje

obezbje|uju pripremu podru~ja, logisti~ku i institucionalnu pod

Prema op{tim ciqevima rodredbama i stru~nim postulatima, primjewuju se ciqevi upravqawame|unarodnom kategorizacijom za{ti}enih prirodnih dobara IUCN i predla`e seusvajawe me|unaro"Upravqawe podrazumjeva:

za{titu vrijednih i o~uvanih prirodnih cjelina plansko i programsko usmjeravawe i uskla|ivawe za{tite, djelatnosti i

aktivnosti; o~uvawe skladne interakcije prirode i kulture kroz za{titu predjel

marinskih predjela i odr`avawe tradicionalnog kori{}ewa zemqi{ta, na~in

gradwe i dru{tvenih i kulturnih manifestacija; podr{ka na~

dru{tvenog i kulturnog miqea zajednice; o~uvawe diverziteta predjela, stani{ta, pridru`enih vrsta i ekosistema;

8/14/2019 pecina Orlovaca

24/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 23

podr{ka nau~nim i obrazovnim aktivnostima koja }e doprinijeti dugoro~noj dob-ovni{tva i razvoj javne podr{ke za{titi takvih podru~ja; i

obiti lokalne zajednice kroz obezbje|ewe prirodnih proizvoda({umski i ribolovni proizvodi) i usluga (kao {to je ~ista voda ili prihod iz

"turisti~ku" infrastrukturu u pe}ini, neophodno je planirati i sprovesti

pe}inskih kanala; obim i vrsturadova prilagoditi prema projektu i budu}oj namjeni pe}ine, u zavisnosti odkoncepta turisti~ke posjete uspostaviti dio pe}ine od ulaza do Dvorane Galerijepod re`im za{tite stepena, Kanale doweg nivoa pretvoriti u objekat nau~nog iobrazovnog rada sa ograni~enom posjetom;

pristupni put urediti iz svih pogodnih pravaca;

eliminacija i daqe spre~avawe eksploatacije zemqi{ta i preobimnih aktivnosti; mogu}nost kori{}ewa kroz rekreaciju i turizam u skladu sa osnovnim kvaliteti-

ma podru~ja;

robiti lokalnog stan doprinos dobr

odr`ivih oblika turizma)."

Posebni ciqeviS obzirom na status i funkcije pe}ine Orlova~e kao za{ti}enog prirodnog dobra,djelimi~nu ure|enost i ve}inom nenaru{enost okolnog prostora, djelimi~nouspostavqenuniz mjera sanaciono-ure|ajnog karaktera, kao {to su:

obiqe`avawe pe}ine i granica za{ti}enog prostora na propisan na~in; postavqaweinformativnih tabli, putokaza i tabli upozorewa o po{tovawu uspostavqenog redai re`ima;

izvesti dodatne ure|iva~ke radove za obilazak

8/14/2019 pecina Orlovaca

25/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 24

a`ivawa pe}ine Orlova~a podrazumijeva sqede}e radove:

}ini, du` speleolo{kog sistema i

obezbje|ivawe stacionarnih, kontinualnih hidrolo{kih osmatrawa vodotoka

aleontolo{ka istra`ivawa u pe}ini.

ezultate planiranih istra`ivawa pe}ine Orlova~a i planove sanacije i ure|ewapotrebno je na programskom i projektnom nivou integrisati kroz Program za{tite irazvoja.

Bli`e uslove odr`avawa reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekata iposjetilaca na za{ti}enom prostoru utvrdi}e Staralac posebnim aktom.

Istra`iva~ki radovirP ogram istr

nastavak speleomorfolo{kih istra`ivawa u pe

okolinih speleolo{kih objekata;

Siqave;

uspostavqawe mikroklimatskih osmatrawa u pe}ini; nastavak p

istra`ivawe pe}inske faune, a posebno entomofaune;

R

PROCEDURALNI, PROSTORNI I VLASNI^KI ASPEKT ZA[TITE

Proceduralni aspekt za{titeNa osnovu odredbi Zakona o za{titi `ivotne sredine ("Slu`beni glasnik RS", br. 50/02)zakqu~eno je da treba donijeti akt o stavqawu pod za{titu pe}ine Orlova~a u statusu ipod nazivom Spomenik prirode "Pe}ina Orlova~a". Aktom o za{titi treba ustanovitiwen za{titni status kao jedinstvenog prirodnog dobra koje obuhvata pe}inu Orlova~u,

Malu pe}inu i izvor rije~ice Siwave koji predstavqaju jedinstvenu morfolo{ku iidrolo{ku cjelinu.obzirom da je navedeni speleolo{ki objekat vrednovan kao prirodno dobro od

tavqawu pod za{titu je u nadle`nosti Vlade

hSizuzetnog zna~aja dono{ewe akta o s

8/14/2019 pecina Orlovaca

26/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 25

epublike Srpske, na prijedlog Ministarstva za prostorno ure|ewe gra|evinarstvo ikologiju i Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnog nasqe|a

rostorni i vlasni~ki aspekt za{titepomenika prirode osim pe}ine Orlova~a predla`e se prostor u

enoj neposrednoj okolini obuhva}en povr{inama katastarskih parcela na katastarskoj

ReRepublike Srpske.

P

Za za{titu u svojstvu swop{tini Mokro, Skup{tine op{tine Pale, prikazane na prilogu 3 i 4.

RE@IM ZA[TITE

Na prostoru koji je predmet ovog Elaborata i koji se predla`e za za{titu neophodno jeuspostaviti, u skladu sa ~lanom 49. Zakona o za{titi `ivotne sredine, re`im za{tite stepena.

U konkretnoj primjeni, navedeni re`im podrazumijeva tretman Spomenika prirode "Pe}i-

na Orlova~a" kao za{ti}enog prirodnog dobra poluotvorenog tipa, odnosno ograni~eneposjete po broju posjetilaca i pa`qivog ~uvawa. Na osnovu ovakvog re`ima neophodno jeaktom o za{titi, u ciqu preventivnog djelovawa, utvrditi pravno-administrativne mje-re, kao {to je navedeno.

Djelatnosti na za{ti}enom prostoru koje nisu zabrawene, kao i radovi van za{ti}enog

uticaja na `ivotnu sredinu. Izre~ene zabrane i navedenarocedura ne odnose se na postoje}i na~in kori{}ewa poqoprivrednog zemqi{ta.

li`e uslove reda i pona{awa vlasnika zemqi{ta, korisnika objekta i posetilaca na

slovima i mi{qewu Republi~kog zavoda za za{titu kulturno-istorijskog i prirodnogasqe|a Republike Srpske.

\IVAWA I RAZVOJA PRIRODNOG DOBRA

prostora za koje se osnovano predpostavqa da mogu nepovoqno imati {tetne poslediceza za{ti}eni Spomenik prirode "Pe}ina Orlova~a", podlije`u proceduri dobijawasaglasnosti u skladu sa Zakonom o za{titi `ivotne sredine i Uredbe o projektima zakoje se provovodi procjenapBza{ti}enom podru~ju utvrdi}e Staralac posebnim aktom, a po prethodno pribavqenim

un

MJERE ODR@AVAWA, URE

a podru~ju Spomenika prirode "Pe}ina Orlova~a", u smislu odr`avawa, ure|ivawa i

a{ti}enog prirodnog dobra, a koji su imenovani ovim elaboratom -

ra}ajnica.

Nrazvoja prirodnog dobra, kao dozvoqene mjere se propisuju:

Nau~na istra`ivawa; Poqoprivredna proizvodwa doma}instava u individualnom re`imu.

Podizawe autohtonih sastojina li{}ara na povr{inama pod {ikarama i{ibqacima, ako su uslovi povoqni, uz o~uvawe postoje}e autohtone vegetacije.

Izgradwa novih objekata i izvo|ewe radova koji su u funkciji prezentacije iza{tite zure|ewe saobra}ajnica, prihvatnih povr{ina, i dr., ili odgovaraju}im Planskimaktom spomenika prirode.

Zadr`avawe postoje}ih trasa saobra}ajnica, a mo`e se predvidjeti iasfaltirawe iskqu~ivo onih saobra}ajnica koje }e voditi do planiranogparkinga kako bi se omogu}ilo povezivawe naseqa i postoje}e lokacije posebnenamjene.

Zadr`avawe elektromre`e podru~ja na postoje}im pravcima dok se ne steknuuslovi za wenu rekonstrukciju u cjelini ili dijelovima uz obavezno kablirawe.

Prikqu~ivawe novih objekata uz obavezno kablirawe na mjestima gdje senaru{ava ambijentalna cjelina.

Da se planovima obezbjedi racionalizacija elektromre`e podru~ja i provo|ewekablova du` saob

8/14/2019 pecina Orlovaca

27/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 26

Javno osvjetqewe na urbanizovanim povr{inama koje mo`e imati iskqu~ivopejza`ni karakter uz upotre h tijela.

edni~kovodosnabdijevawe za pojedine grupacije objekata, a prema posebnim tehni~kim

se:sirovina na cijelom

kog

h i sekundarnih jalovina, komunalnog, industrijskog i drugog

skih pomo}nih objekata poqoprivrednih doma}instava ih posebnim planskim i

nice, ukoliko nije utvr|ena va`e}im prostornim

gije terena i vodotoka, prevo|ewe voda jednog uka i re`ima vodotoka bez

z saglasnosti Zavoda za za{titu kulturnoa;

ovawa {umama.

ka stranih za prirodni `ivi svijet ovog

e u promet vrsta iz Naredbe o kontroli prometa i kori{}ewa.Sakupqawe i kori{}ewe svih za{ti}enih divqih biqnih i `ivotiwskih vrsta.

qaka i `ivotiwa za{ti}enih kao prirodne rijetkosti

ili drugih zakonski regulisanih kategorija.

bu odgovaraju}ih svjetlosni Individualno vodosnabdijevawe objekata iz bunara, s tim {to }e se

odgovaraju}im urbanisti~kim planovima omogu}iti zaj

uslovima.

* * *Na podru~ju spomenika prirode pe}ina Orlova~a , u ciqu odr`avawa, ure|ivawa irazvoja prirodnog dobra, i sprovo|ewa re`ima za{tite stepena zabrawuje Industrijska eksploatacija mineralnih i nemineralnih

podru~ju, osim ako se ne radi o strate{kim sirovinama, pri ~emu odluku donosinadle`ni dr`avni organ u skladu sa Zakonom o rudarstvu.

Primarna prerada i predkoncentracija sirovina, osim u slu~aju strate{interesa, pri ~emu se utvr|uju posebni uslovi za{tite `ivotne sredine.

Deponovawe primarniotpada i vi{kova zemqe sa otkopa na za{ti}enom podru~ju.

Izgradwa industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehni~kih i drugihobjekata ~iji rad i postojawe mogu izazvati nepovoqne promjene kvaliteta zemqi{ta,

voda, vazduha, `ivog svijeta, qepote predjela, kulturnih dobara i wihove okoline. Promjena namjena povr{ina, izuzev promjena koje proisti~u iz programskih

dokumenata Staraoca.

Gradwa stambenih, ekonomvikend objekata izvan gra|evinskih podru~ja utvr|eniurbanisti~kim dokumentima, odnosno gradwa objekata poqoprivrednihdoma}instava izvan postoje}ih gra|evinskih parcela do dono{ewa tih dokumenata.

Prosjecawe bilo koje nove saobra}ajili urbanisti~kim planom, ili granskim osnovama koje su usagla{ene sa re`imima imjerama za{tite podru~ja.

Uzimawe fosilonosnih materijala sa geolo{kih profila.

Svaka promjena postoje}e morfolodrugi vodotok, i izmjena hidrodinami~nih karakteristi

saglasnosti nadle`nih institucija.

iIzvo|ewe hidrogeolo{kih radova be

storijskog i prirodnog nasqe|a Republike i Staraoc Kaptirawe izvora, izgradwa hidrotehni~kih objekata (akumulacija, brana ...),

ukqu~uju}i i regulaciju vodotoka.

Svako pregra|ivawe vodotoka i izgradwa novih ribwaka.

Formirawe deponija bilo kog otpada. Formirawe mrcini{ta na podru~ju otvorenog karsta. Skladi{tewe, deponovawe i bacawe komunalnog otpada i otpadnih materijala svih

vrsta van mjesta odre|enih za tu namjenu, kao i neregulisano formirawe mrcini{tai odlagawe stajskog |ubriva.

Rukovawe otrovnim hemijskim materijama, naftnim derivatima i drugim opasnim

materijama. Uni{tavawe {umskih kompleksa i wihovo usitwavawe.

^ista sje~a u prirodnim sastojinama i kr~ewe {uma, kresawe lisnika i prekomjernokori{}ewe drvne mase u odnosu na ciqeve i principe gazd

pKr~ewe {uma i obavqawe drugih radwi na mjestima i na na~in koji mogu izazvatirocese jake i ekscezivne vodne erozije i nepovoqne promjene predjela.

Preoravawe prirodnih livada i pa{waka.

Sadwa, zasijavawe i naseqavawe vrsta biqapodru~ja, osim za potrebe spre~avawa erozije i klizi{ta.Sakupqawe i stavqaw

Uni{tavawe divqih vrsta bi

Naseqavawe vrsta `ivotiwa stranih za prirodni `ivi svijet ovog podru~ja, uslobodnom prostoru.

8/14/2019 pecina Orlovaca

28/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 27

UPRAVQAWE ZA[TITOM

Uspostavqawe zakonske za{tite, odnosno progla{ewe pe}ine Orlova~a za za{ti}enoprirodno dobro - spomenik prirode, jedan je od osnova za upravqawe za{ti}enimprirodnim dobrom. Upravqawe prirodnim dobrom podrazumijeva efikasno planirawe,pra}ewe stawa, preduzimawe mijera i aktivnosti na unapre|ivawu, razvoju i

u pa`wu u upravqawu spomenikom prirodereba posvetiti za{titi speleolo{kog objekta i prirodnih otvora u karstu.

e|usobne obaveze Staraoca i predstavnika organa koji donose akt o za{titi,koji mo`e biti ograni~enog ili neograni~enog

rajawa. Veoma je zna~ajno da Staralac dobije neposrednija ovla{}ewa u domenu

kori{}ewu prirodnih vrijednosti podru~ja saglasno utvr|enim mjerama i uslovimaza{tite.

U preduzimawu mjera i uslova za{tite, imaju}i u vidu potrebu o~uvawa prirodnihvrijednosti, ne`ive i `ive prirode posebntNa osnovu konsultacija i mogu}nost razvoja prirodnog dobra i wegovog ukqu~ivawa uPrograme razvoja regionalnog i vi{eg karaktera, preporu~uje se da se za staraocaspomenika prirode "Pe}ina Orlova~a" odredi Op{tina Pale koja je nosila dosada{weaktivnosti na turisti~kom ure|ewu pe}ine.

Mneophodno je regulisati ugovorom

tobustavqawa radova koji nisu u skladu sa propisanim re`imom za{tite i nalagawemmjera koje su du`ni da sprovedu korisnici prostora.

FINANSIRAWE ZA[TITOM

Finansijska sredstva za izradu potrebne dokumentacije, istra`ivawa i izvo|ewaradova na za{titi potrebno je obezbjediti iz izvora Republike i iz drugih izvora uskladu sa ~lanom 44. Zakona o za{titi prirode. Tako|e treba deo radova koji se odnosea turisti~ku prezentaciju lokaliteta da participira Staralac, a Republika da pru`ide|ene olak{ice nosiocu razvoja turizma, odnosno Staraocu. Tro{kovi teku}eg

i}enog prirodnog dobra koje vr{i Staralac pokrili bi se dijelom izopstvenih sredstava Staraoca, a dijelom iz op{tinskih sredstava, odnosno iz

nosno prirodnih resursa.

noodr`avawa za{ts

namenskih fondova Republike, i dijelom iz naknada koje }e na zakonom propisan na~indavati glavni korisnici ovog prostora, od

SMJERNICE

U ciqu stavqawa za{ti}enog dobra u funkciju i rje{avawa mogu}ih konfliktnihinteresa, neophodno je odmah pristupiti:

1. Obezbije|ivawu planskih osnova za upravqawe i ure|ewe podru~ja, {to bi

ih razvojnih programa za za{ti}eno podru~je, kao samostalnihgionalnog razvoja Pala i Jahorine.

tvr|ivawe stawa izgradwe na podru~ju, odnosno pravnog statusa svih postoje}ihZakonu, ako odgovaraju kriterijumima iz ovog

- organizovawe saradwe sa slu`bama op{tina, posebno inspekcijskim slu`bama izurbanizma i gra|evinarstva radi spre~avawa bespravne izgradwe;

- u saradwi sa Zavodom za za{titu kulturno istorijskog i prirodnog naslije|aRepublike Srpske i zavi~ajnim muzejima napraviti programe istra`ivawaza{tite etnonasqe|a na za{ti}enom prostoru, odnosno rekonstrukcija zaru{enihi zapu{tenih vodenica i drugo.

podrazumjevalo izradu sqede}ih dokumenata:- sredworo~nog i godi{wih programa za{tite i razvoja za{ti}enog dobra;- prioritetn

dokumenata ili dijelova programa re2. Izradi dokumentacione osnove, pod kojom se podrazumijeva:

- uobjekata, uz wihovu legalizaciju poelaborata;

- uspostavqawe katastra instalacija;- revizija, a`urirawe katastra, posebno stawa vlasni{tva na poqoprivrednim

povr{inama.-

3. Organizaciji za{tite na podru~ju i to:- formirawe slu`be nadzora;

8/14/2019 pecina Orlovaca

29/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 28

V

PRILOZI

8/14/2019 pecina Orlovaca

30/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 29

SPOMENIK PRIRODE PE]INA ORLOVA^APolo`aj pe}ine Orlova~a 1:100 000(Topografska karta l. Gora`de, 1971)

Spomenik prirode ep }ina Orlova~a

oordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X 4860,00 N

Y 6546,400 E

Nadmorska visina 948 m

Prilog 1

K

8/14/2019 pecina Orlovaca

31/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 30

SPOMENIK PRIRODE PE]INA ORLOVA^APolo`aj pe}ine Orlova~a 1:25 000

(Topografska karta l. Gora`de 1-1,1986)

p }ina Orlova~a

oordinate u Gaus-Krigerovoj koordinatnoj mre`i X 4860,00 N

Y 6547,16 E

Nadmorska visina 948 m

Prilog 2

Spomenik prirode eK

8/14/2019 pecina Orlovaca

32/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 31

SPOMENIK PRIRODE PE]INA ORLOVA^AKopija katastarskog plana

Katastarska op{tina Mokro, broj plana 6- d/4 i 7 c/3Republi~ka uprava za geodetske i imovinsko-pravne poslove

Podru~na jedinica Pale

Prilog 3

8/14/2019 pecina Orlovaca

33/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 32

SPOMENIK PRIRODE PE]INA ORLOVA^APopis i povr{ine katastarskih ~estica

dio ~estice

Prilog 4

broj~estice

povr{ina(hektara)

640/1 13.235

640/2 6.800

641/2 6.980

8/14/2019 pecina Orlovaca

34/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 33

SPOMENIK PRIRODE PE]INA ORLOVA^AZone i re`imi za{tite Spomenika prirode Pe}ina Orlova~a

Prilog 5

8/14/2019 pecina Orlovaca

35/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 34

SPOMENIK PRIRODE PE]INA ORLOVA^AGeolo{ka karta okoline Pustopoqa 1:100 000

(OGK Pra~a K 34-2, 1982)

Legenda

Aluvijalni nanos Granica osmatrana iaproksimativna ili pokrivana

Urnisi i sipariEroziona ili tektonsko erozionagranica

Deluvijalno-proluvijalni zastori Osa sinklinale

Kre~waci, ro`naci, tufovi i glinci Osmatran rasjed

Bankoviti i masivni kre~waci ibre~asti kre~waci Han Buloga Pokriven rasjed

Fotogeolo{ki osmatran rasjedKvarc-liskunoviti pje{~ariSarajevski pje{~ari, {kriqavisubgrauvakni i grauvakni pje{~ari,alevroliti i glinci. Polo`aj pe}ine

Prilog 6

8/14/2019 pecina Orlovaca

36/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 35

SPOMENIK PRIRODE PE]INA ORLOVA^APlan pe}ine Orlova~a

Prilog 7

8/14/2019 pecina Orlovaca

37/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Spomenik prirode P e } i n a O r l o v a ~ a 36

L

ITERATURA

8/14/2019 pecina Orlovaca

38/38

REPUBLIKA SRPSKAMINISTARSTVO PROSVJETE I KULTUREREPUBLI^KI ZAVOD ZA ZA[TITU KULTURNO-ISTORIJSKOG I PRIRODNOG NASQE\A

Vujnovi}, L. i dr. (1983): Tuma~ za Osnovnu geolo{ku kartu 1:100 000, list Pra~a K 34-2,Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Vujnovi}, L. i dr. (1983): Osnovna geolo{ka karta SFRJ 1:100 000, list Pra~a, K 34-2,Savezni geolo{ki zavod, Beograd

Dujakovi}, G. (2004): Pe}ine i jame RepublikeSrpske- Zavod za uxbenike i nastavnasredstva, Srpsko Sarajevo

Kurtovi}, M. (1977): Savina pe}ina Biser kraj Sarajeva- Na{ kr{, 3, Sarajevo

Kurtovi}, M (2004): Istra`eni speleolo{ki objekti na podru~ju op{tina Pale, Stari Grad(Sarajevo), Ilixa, Sokolac, Kalinovik, Ilija{, Trebiwe, Bile}a, Gacko, Berkovi}i iNevesiwe.- (neobjavqeno)

Lazarevi}, R. (1995): Turisti~ke pe}ine u Republici Srpskoj - Srpske zemqe i svijet,Bawa Luka

Lazarevi}, R. (1995): Turisti~ke pe}ine u Republici Srpskoj - Zbornik radovaSimpozijuma "Resursi RS", Bawa Luka

Malez, M.; Lajtner, I.; Paunovi}, M.; Sli{kovi}, T (1987): Kartarnogeolo{ka ipaleontolo{ka Prou~avawa u spiqi Orlova~a kod Sarajeva.- Kr{ Jugoslavije, 12/3,Zagreb

Peceq, M. R, Markovi}, S. B.; Jovanovi}, M; Peceq, J (2002): Novi rezultati istra`ivawape}ine Orlova~a.- Glasnik Geografskog dru{tva Republike Srpske, sveska 7, Bawa Luka

Peceq, M. R, Markovi}, S. B.; Jovanovi}, M (2002): Pe}ina Orlova~a - Univerzitet uSrpskom Sarajevu, Institut filozofskog fakulteta, Pale

Peceq, R. M; Markovi}, B. S.; Jovanovi}, M.: Novi rezultati istra`ivawa pe}ineOrlova~e.- Zbornik radova filozofskog fakulteta u Srpskom Sarajevu , "Radovi", kw. 3(u {tampi)

Curcic, S. B.; Pecelj, J. M.; Stojkoska, E. (2002): A redescription of

charonites orlovancensis reitter (Bathyscnae, Cholevidae, Coleoptera)

with some notes on its sistematic position and ecology.- ARCH. Biol. Sci.

Belgrade, 54 (3-4), 129-132

Turisti~ko ure|ewe pe}ine Orlova~a i za{tita wenog geo-nasqe|a i biodiverziteta,Filozofski fakultet Univerziteta u Srpskom Sarajevu (projekat)