1

Phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan huyện

Ý Yên, tỉnh Nam Định phục vụ cho mục đích

quy hoạch hợp lý hoạt động phát triển kinh

tế, bảo vệ môi trường

Nguyễn Bích Ngọc

Trường Đại học Khoa học Tự nhiên

Luận văn Thạc sĩ ngành: Khoa học môi trường; Mã số: 608502

Người hướng dẫn: PGS.TSKH. Phạm Hoàng Hải

Năm bảo vệ: 2012

Abstract: Hệ thống và vận dụng cơ sở lý luận phân tích cấu trúc, chức năng cảnh

quan (CQ) và cơ sở lý luận đánh giá cảnh quan cho các mục đích thực tiễn. Xác

định tổng quan về các đặc điểm đặc thù của điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên

nhiên và điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định. Xây dựng

được hệ thống phân loại cảnh quan, bản đồ cảnh quan và bản đồ đánh giá cảnh

quan cho hoạt động sản xuất nông - lâm nghiệp ở huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định.

Đưa ra được định hướng không gian sử dụng hợp lý lãnh thổ phục vụ mục đích

phát triển nông - lâm nghiệp ở huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định

Keywords: Sinh thái cảnh quan; Nam Định; Môi trường; Bản đồ cảnh quan

Content

1. Tính cấp thiết của đề tài

Là một vùng đồng bằng chiêm trũng điển hình trong vùng đồng bằng Bắc Bộ,

huyện Ý Yên tỉnh Nam Định là vùng đất có nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi cho việc

khai thác, sử dụng để phát triển kinh tế, đặc biệt là trong ngành nông nghiệp. Trong những

năm qua, chính quyền tỉnh Nam Định và huyện Ý Yên cũng đã có nhiều chính sách đổi

mới phát triển kinh tế nhằm khai thác một cách hiệu quả nhất nguồn vốn tài nguyên sẵn có

của huyện. Nhờ vậy, kinh tế của huyện đã có những đổi thay kỳ diệu, đời sống người dân

được cải thiện không còn cảnh nghèo đói tối tăm trước đây.

Nhằm củng cố cho nền kinh tế, mọi nghiên cứu, hoạt động quy hoạch phát triển

tiến hành trên địa bàn huyện Ý Yên chủ yếu tập chung cho sự phát triển nông nghiệp, công

nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, đường xá, giao thông mà ít chú ý tới vấn đề môi trường, cảnh

quan sinh thái. Xuất phát từ thực tế trên tôi đã lựa chọn đề tài:

2

“ Phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định phục vụ cho

mục đích quy hoạch hợp lý hoạt động phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường” để nghiên

cứu, tìm hiểu một cách cụ thể hơn về cấu trúc và chức năng cảnh quan sinh thái ở huyện Ý

Yên, trên cơ sở đó chỉ ra được những định hướng sử dụng hợp lý nhất nhằm kết hợp hài

hòa vấn đề phát triển kinh tế nông - lâm nghiệp và bảo vệ, bảo tồn tài nguyên, môi trường

của huyện, hạn chế tác động của sự phát triển kinh tế tới tài nguyên môi trường và cảnh

quan sinh thái của huyện Ý Yên.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Vì vậy đề tài tập chung vào hai mục tiêu chính là:

- Trên cơ sở những phân tích đánh giá về các điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội của

huyện Ý Yên làm sáng tỏ tiềm năng tự nhiên của huyện.

- Đưa ra định hướng sử dụng hợp lý tài nguyên lãnh thổ của huyện Ý Yên cho mục

đích phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường huyện Ý Yên.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Phân tích cấu trúc chức năng cảnh quan của huyện Ý Yên

- Xây dựng các hệ bản đồ sinh thái cảnh quan

- Trên cơ sở phân tích khoa học, quy hoạch phát triển kinh tế xã hội của huyện Ý

Yên đưa ra định hướng sử dụng tài nguyên lãnh thổ cho ngành kinh tế nông – lâm nghiệp

của huyện

4. Kết quả đạt đƣợc của đề tài

- Hệ thống và vận dụng cơ sở lý luận phân tích cấu trúc, chức năng cảnh quan (CQ)

và cơ sở lý luận đánh giá cảnh quan cho các mục đích thực tiễn.

- Xác định tổng quan về các đặc điểm đặc thù của điều kiện tự nhiên, tài nguyên

thiên nhiên và điều kiện kinh tế - xã hội của huyện Ý Yên

- Xây dựng được hệ thống phân loại cảnh quan, bản đồ cảnh quan và bản đồ đánh giá

cảnh quan cho hoạt động sản xuất nông - lâm nghiệp ở huyện Ý Yên

- Đưa ra được định hướng không gian sử dụng hợp lý lãnh thổ phục vụ mục đích

phát triển nông - lâm nghiệp ở huyện Ý Yên

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

- Ý Nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần làm rõ được cấu

trúc, quy luật phân hóa sinh thái cảnh quan vùng đồng bằng xen kẽ đồi núi – tiêu biểu như

ở huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định.

3

- Ý nghĩa thực tiễn: Hệ thống cơ sở dữ liệu, các kết luận nghiên cứu và tập bản đồ

chuyên đề xây dựng được của luận văn là cơ sở tài liệu khoa học mà các nhà quản lý có thể

tham khảo trong việc định hướng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội gắn với việc thực

hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường theo hướng phát triển bền vững tại huyện Ý Yên, tỉnh Nam

Định.

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Lịch sử nghiên cứu sinh thái cảnh quan

1.2. Tổng quan những vấn đề lý luận trong phân tích cấu trúc sinh thái cảnh quan cho các

mục đích thực tiễn

1.3. Khái niệm và quan điểm về phát triển bền vững

1.4. Những công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề nghiên cứu lãnh thổ ở huyện Ý

Yên, tỉnh Nam Định

CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tƣợng nghiên cứu

- Cấu trúc, chức năng sinh thái cảnh quan huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định

2.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi không gian nghiên cứu của đề tài là giới hạn trong lãnh thổ hành chính

huyện Ý Yên

- Phạm vi khoa học: đề tài tập chung nghiên cứu cấu trúc sinh thái cảnh quan và

định hướng quy hoạch phát triển kinh tế xã hội hợp lý trên đơn vị lãnh thổ, cơ sở là các

dạng cảnh quan và tiểu vùng sinh thái cảnh quan

2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu

2.3.1. Phương pháp thu thập và tổng hợp số liệu

2.3.2. Phương pháp khảo sát thực địa

2.3.3. Phương pháp bản đồ và GIS

2.3.4. Hệ thống phân loại cảnh quan

2.3.4. Phương pháp phân tích và đánh giá tổng hợp

CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định [14]

3.1.1. Vị trí địa lý

Huyện Ý Yên nằm ở phía Tây tỉnh Nam Định (thuộc khu vực Trung tâm của Đồng

bằng Sông Hồng).

- Phía Bắc giáp tỉnh Hà Nam.

- Phía Nam giáp Tây giáp tỉnh Ninh Bình

4

- Phía Đông giáp huyện Nghĩa Hưng và huyện Vụ Bản (tỉnh Nam Định)

Toàn huyện có 31 xã và 1 thị trấn, diện tích tự nhiên là 24.129,74ha, dân số

227.200 người (2010)

3.1.2. Điều kiện tự nhiên

3.1.2.1. Địa hình

Là vùng đất hình thành sớm trong vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, Ý Yên

nằm trong vùng đất trũng hơn cả, địa hình không đồng đều. Địa hình Ý Yên chủ yếu là

đồng bằng nhưng có vùng tương đối cao có vùng lại rất thấp và bị chia cắt nhiều bởi hệ

thống kênh mương dày đặc. Nhìn chung địa hình chính của vùng là địa hình đồng bằng độ

dốc < 1% và có xen kẽ đồi thấp với một số đặc điểm riêng

3.1.2.2. Đất đai

Huyện Ý Yên thuộc vùng đất phù sa cũ do hệ thống sông Hồng bồi đắp từ lâu, cho

nên đất đai của huyện có thành phần cơ giới thịt trung bình pha cát rất thích hợp trồng các

loài cây nông nghiệp và cây lâu năm.

5

3.1.2.3. Chế độ thuỷ văn

Là một vùng có địa hình đồng bằng thấp trũng, trên địa bàn huyện Ý Yên có một hệ

thống sông ngòi tương đối dày, hướng dốc đặc trưng của lưu vực là hướng Bắc Nam. Đặc

biệt là có hai con sông lớn chảy qua phía Tây và phía Nam của huyện, đó là:

- Sông Đào : Dài 10km

- Sông Đáy: Dài 30 km

3.1.2.4. Khí hậu

Huyện ý Yên nằm trong khu vực đồng bằng Bắc Bộ nên ở đây mang đầy đủ đặc

điểm khí hậu của vùng đồng bằng khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm với bốn mùa rõ rệt, có

mùa đông lạnh khô do chịu tác động mạnh của gió mùa Đông Bắc và có một số đặc điểm

6

khí hậu chung của tỉnh Nam Định. Nhiệt độ Trung bình cả năm: 250. Lượng mưa trung

bình lớn nhất cả tỉnh với lượng mưa bình quân cả năm là khoảng 1.750mm. Hướng gió

chính là hướng Đông Nam và hướng Tây Bắc

Chế độ bức xạ mặt trời của vùng tương đối ổn định qua các năm với tổng số giờ

nắng cả năm là 1358 giờ.

Độ ẩm trung bình năm của huyện tương đối ổn định và khá cao: 86%.

3.1.2.5. Các nguồn tài nguyên

a) Thảm thực vật

Cây trồng chủ yếu là cây lúa, ngoài ra cũng có một số loại cây hoa màu khác như

ngô, khoai, đỗ và một số loại rau màu khác.

Các loài cây gỗ chủ yếu như bạch đàn, phi lao, xà cừ, phượng, …. Cây ăn quả:

nhãn, táo, đu đủ, hồng xiêm, … Cây mọc tự nhiên ở dạng cây bụi

b) Động vật

Thành phần các loài động trong huyện nghèo nàn, chủ yếu là các loài gia cầm, gia

súc như gà, lợn, trâu, bò, cá

c) Tài nguyên khoáng sản

Có các loại khoáng sản khai thác đều có chất lượng khá tốt và chủ yếu tập chung ở

các xã Yên Lợi, Yên Nhân, Yên Minh.

3.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội

3.1.3.1. Dân số và lao động

Ý Yên là một huyện đông dân, dân số toàn huyện năm 2010 là: 227.200 người, mật

độ dân số 9,418 người/km2.

3.1.3.2. Hiện trạng phát triển và cơ cấu các ngành kinh tế

Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2005 - 2010 đạt 11%/năm. Thu nhập

bình quân đầu người/năm 12,35 triệu đồng, tăng 2,7 lần so với năm 2005. Cơ cấu kinh tế

chuyển dịch theo hướng tích cực, tỷ trọng công nghiệp tăng nhanh, tỷ trọng nông nghiệp

giảm, cụ thể cơ cấu kinh tế như sau :

+ Nông nghiệp: 38,45%

+ Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp, Xây dựng: 36,75%

+ Thương mại - Dịch vụ: 24,80%

3.2. Đặc điểm cảnh quan huyện Ý Yên tỉnh Nam Định

3.2.1. Đặc điểm cấu trúc cảnh quan

7

3.2.1.1. Lớp cảnh quan và phụ lớp cảnh quan

Cấp lớp CQ của huyện Ý Yên bao gồm 2 lớp CQ chính đó là:

a) Lớp cảnh quan đồi

Lớp cảnh quan đồi được hình thành trên nền nền móng cổ đá biến chất thuộc hệ

tầng Thái Ninh nhô lên trên lớp phù sa. Địa hình đồi ở khu vực huyện Ý Yên đều bị xói

mòn bề mặt và xói mòn khe rãnh nghiêm trọng. Loại đất chủ yếu trên vùng đồi là đất gralit

khô cằn, thành phần thực vật phát triển quanh đây chủ yếu là các loài cây bụi – cỏ.

b) Lớp cảnh quan đồng bằng

Lớp cảnh quan đồng bằng chiếm phần lớn diện tích lãnh thổ huyện Ý Yên và được

chia thành ba phụ lớp nhỏ:

Phụ lớp cảnh quan đồng bằng trung bình:

Dạng đồng bằng này phân bố trên hầu hết các xã trong địa bàn toàn huyện, chiếm

5,74% diện tích đất tự nhiên của huyện. Trên các dạng đồng bằng này phổ biến là loại đất

phù sa không được bồi tụ bởi hệ thống sông Hồng. Cây trồng có thể phát triền tốt như: lúa,

cây hàng năm, cây lâu năm, ...

Phụ lớp cảnh quan đồng bằng thấp:

Chiếm diện tích lớn nhất trong tổng diện tích đất tự nhiên cả huyện, chiếm 42,45%.

Loại đất phát triển trên dạng đồng bằng này chủ yếu là đất phù sa glây được bồi bởi hệ

thống sông, ngoài ra cũng có loại đất phèn tiềm tàng phân bố tập chung ở một số xã ven

sông phía Nam của huyện. Cây trồng chủ yếu là lúa

Phụ lớp cảnh quan đồng bằng trũng:

Dạng đồng bằng này chiếm 18,10% diện tích đất tự nhiên huyện. Chủ yếu là ở các

xã ven sông Đáy, có một số diện tích đất trũng thường xuyên bị ngập nước. Hoạt động

kinh tế chủ yếu trên khu vực này là trồng lúa và nuôi trồng thủy sản rất phát triển.

3.2.1.2. Kiểu cảnh quan

3.2.1.3. Loại cảnh quan

Trên lớp CQ đồng bằng bao gồm 3 phụ lớp với 15 loại CQ khác nhau:

Sau đây là những tổng hợp đặc điểm các loại CQ được hình thành trên lãnh thổ

huyện Ý Yên dựa trên bản đồ CQ và bảng chú giải bản đồ CQ huyện Ý Yên theo tỉ lệ

1:50.000

Bảng 1. Phân bố các loại cảnh quan trên lãnh thổ huyện Ý Yên – Nam Định

8

Loại cảnh

quan Loại đất Thảm thực vật Phân bố

1 E Cây bụi – cỏ Yên Lợi, Yên Tân

2 P‘‘ Lúa Toàn huyện Ý Yên

3 P‘‘ Cây hàng năm Yên Thọ, Yên Ninh, Yên Dương, Yên

Nhân, Yên Chính.

4 P‘‘ Cây lâu năm Yên Đồng

5 P‘‘ Cây bụi – cỏ Yên Đồng, Yên Nhân, Yên Thọ

6 P‘‘b Lúa Yên Bằng, Yên Hưng,

Yên Khang

7 P‘‘b Cây hàng năm Yên Khang, Yên Bằng, Yên Phúc, Yên

Phú, Yên Phương

8 P‘‘b Cây bụi – cỏ Yên Quang, Yên Khang,

Yên Phúc

9 P‘‘g Lúa Toàn huyện Ý Yên

10 P‘‘g Cây hàng năm Toàn huyện Ý Yên

11 P‘‘g Cây lâu năm Yên Lộc, Yên Lương

12 P‘‘g Cây bụi – cỏ Yên Nhân, Yên Ninh, Yên Đồng.

13 Sp Lúa Yên Cường, Yên Đồng, Yên Khang, Yên

Bằng, Yên Tiến

14 Sp Cây hàng năm Yên Cường

15 Pj Lúa Yên Bằng, Yên Phương, Yên Thọ

16 Pj Sinh vật thủy

sinh

Tập chung chủ yếu ở các xã ven sông Đáy,

sông Sắt

9

3.2.2. Đặc điểm chức năng cảnh quan

Chức năng phòng hộ: Lớp cảnh quan đồi thấp có loại cảnh quan số 1 là cây

bụi – cỏ và một số loài cây gỗ mọc rải rác, chiếm 0,04% diện tích đất tự nhiên của huyện,

do đó chức năng phòng hộ kém.

Chức năng kinh tế nông nghiệp bao gồm các loại cảnh quan hoa màu và trồng

lúa, cây hàng năm, cây lâu năm với tổng diện tích đất nông nghiệp là: 17.374,89ha (chiếm

72,01% diện tích đất tự nhiên của huyện).

Chức năng phát triển kinh tế nuôi trồng thủy sản ở các vùng ven sông. Cảnh

quan số 16 chiếm 4,16% diện tích đất tự nhiên của huyện,

Chức năng quần cư

10

3.3. Đánh giá cảnh quan phục vụ mục đích bố trí hợp lý các ngành sản xuất nông –

lâm nghiệp ở huyện Ý Yên, Nam Định

3.3.1. Nguyên tắc, đối tượng và mục tiêu đánh giá cảnh quan Ý Yên

Nguyên tắc đánh giá CQ Ý Yên là phải căn cứ vào đặc điểm, tính chất của các

ngành sản xuất nông – lâm nghiệp.

Đối tượng đánh giá chính là 16 loại CQ được phân chia và xác định trên bản đồ CQ

huyện Ý Yên tỉ lệ 1/50.000.

Mục tiêu đánh giá cảnh quan Ý Yên là đưa ra kết luận về khả năng thích hợp nhất

của các loại CQ đối với mục đích sử dụng.

3.3.2. Chỉ tiêu đánh giá và trọng số

a) Chỉ tiêu đánh giá : Loại đất, Độ dốc, Địa hình, Lượng mưa và nhiệt độ, Thủy văn

b) Thang điểm, bậc trọng số trong đánh giá

Bảng 2. Thang điểm và bậc trọng số của chỉ tiêu đánh giá

TT Thang điểm Bậc trọng số

Mức độ Điểm Mức độ Bậc

1 Rất thuận lợi 3 Ảnh hưởng mang tính chất quyết định 3

2 Thuận lợi trung bình 2 Ảnh hưởng mạnh 2

3 Ít thuận lợi 1 Ít ảnh hưởng hoặc không đáng kể 1

c) Phương pháp tính điểm

Tính điểm thành phần cho từng CQ:

X = X1.n1 + … + Xi.ni (I)

Trong đó: X: Điểm đánh giá chung của đơn vị CQ

Xi: Điểm đánh giá của chỉ tiêu thứ i

ni: Trọng số của từng chỉ tiêu đánh giá

i : yếu tố đánh giá, i = 1,2,3…n

Phân cấp thang điểm:

Khoảng cách điểm ΔD của các cấp mức độ thuận lợi trong trường hợp lấy đều nhau

được tính theo công thức sau:

M

DDD minmax (II),

Trong đó: Dmax: điểm đánh giá chung cao nhất

Dmin: điểm đánh giá chung thấp nhất

11

M: số cấp đánh giá (M = 3)

Trồng lúa(L):

Bảng 3. Thang điểm và bậc trọng số cho phát triển cây lúa

TT Thang điểm Bậc trọng số

Mức độ Điểm Mức độ Bậc

1 Rất thuận lợi (L1) 3 Loại đất 3

2 Thuận lợi (L2) 2 Chế độ nước và độ dốc địa hình 2

3 Ít thuận lợi (L3) 1 Các tiêu chí còn lại 1

Bảng 4. Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích trồng lúa

TT Loại chỉ tiêu Mức độ thuận lợi

Rất thuận lợi (L1) Thuận lợi (L2) Ít thuận lợi (L3)

1 Độ dốc ≤ 30 3

0 -

8

0 8

0 -

15

0

2 Loại đất P‘‘g, P‘‘b P‘‘ Pj, Sp

3 Địa hình Đồng bằng thấp Đồng bằng

trung bình Đồng bằng trũng

4 Lượng mưa TB năm > 1750mm 1700 – 1750mm

5 Nhiệt độ TB năm 20 – 250C 17 – 20

0C <17

0C và > 25

0C

6 Độ dài mùa mưa > 5 tháng 4 - 5 tháng

7 Chế độ nước Có sông suối, kênh

rạch chảy qua

Gần sông, kênh và có

hệ thống thủy lợi Ngập úng

Trong thành phần các loại đất có trên địa bàn huyện Ý Yên còn có loại đất xói mòn

trơ sỏi đá (E) phân bố trên các khu vực đồi núi thấp của huyện, loại đất này thường thiếu

dinh dưỡng không thích hợp cho sự phát triển nông nghiệp nên đề tài không đưa loại CQ

số 1 vào đánh giá trong mục đích trồng lúa.

phân hạng mức độ thích nghi của các loại CQ đối với hoạt động trồng lúa theo 3

cấp đánh giá, dựa trên khoảng cách điểm giữa các mức độ thích hợp là 4 tính theo công

thức (II):

- Bậc 1 – Rất thuận lợi: 32 – 28

- Bậc 2 – Thuận lợi : 27 – 23

- Bậc 3 – ít thuận lợi: 22 – 20

12

Bảng 5. Kết quả đánh giá tổng hợp các chỉ tiêu cho phát triển trồng lúa

CQ

Chỉ tiêu đánh giá

Điểm

ĐG Độ dốc Loại đất Địa hình Lƣợng mƣa

TBN Nhiệt độ TBN Độ dài mùa mƣa Chế độ nƣớc

Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS

2 3 2 2 3 2 1 2 1 3 1 2 1 3 2 27

3 3 2 2 3 2 1 2 1 3 1 2 1 3 2 27

4 3 2 2 3 2 1 2 1 3 1 2 1 2 2 25

5 3 2 2 3 2 1 2 1 3 1 2 1 2 2 25

6 3 2 3 3 2 1 2 1 3 1 2 1 2 2 28

7 3 2 3 3 2 1 3 1 3 1 2 1 2 2 29

8 3 2 3 3 2 1 2 1 3 1 2 1 2 2 28

9 3 2 3 3 3 1 3 1 3 1 2 1 3 2 32

10 3 2 3 3 3 1 3 1 3 1 2 1 2 2 30

11 3 2 3 3 3 1 2 1 3 1 2 1 2 2 29

12 3 2 3 3 3 1 3 1 3 1 2 1 3 2 32

13 3 2 1 3 3 1 3 1 3 1 2 1 2 2 24

14 3 2 1 3 3 1 2 1 3 1 2 1 2 2 23

15 3 2 1 3 1 1 3 1 3 1 2 1 1 2 20

16 3 2 1 3 1 1 3 1 3 1 2 1 1 2 20

13

Cây lâu năm (LN)

Bảng 6. Thang điểm và bậc trọng số cho phát triển cây lâu năm

STT Thang điểm Bậc trọng số

Mức độ Điểm Mức độ Bậc

1 Rất thuận lợi (LN1) 3 Độ dốc, loại đất 3

2 Thuận lợi (LN2) 2 Nhiệt độ, lượng mưa 2

3 Ít thuận lợi (LN3) 1 Các tiêu chí khác 1

Bảng 7. Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích phát triển cây lâu năm

Mức độ thích hợp

Các chỉ tiêu Rất thích hợp

(3 điểm)

Thích hợp

(2 điểm)

Kém thích hợp

(1 điểm)

Độ dốc địa hình 3 – 8 8 – 15 > 15

Loại đất P‘‘, P‘‘g P‘‘b Pj, Sp

Lượng mưa TB năm (mm) > 1750 1700- 1750

Nhiệt độ TB năm (0C) 24 – 25 20 – 24 < 20

Độ dài mùa mưa > 5 4 – 5 < 4

Chế độ nước Thoát nước tốt Khó thoát nước Ngập nước

Trên cơ sở ứng dụng hợp lý hiệu quả và thực tế sử dụng đất hiện tại của lãnh thổ,

đề tài tiến hành loại bớt các CQ số 1, 2, 6, 9, 13, 15, 16 không đánh giá cho mục đích phát

triển cây lâu năm do những đặc điểm không thuận lợi về đất đai, độ cao, nguồn nước và

hiện trạng sử dụng của những loại CQ trên.

Kết quả tổng hợp điểm cho các chỉ tiêu như sau:

Bảng 8. Kết quả đánh giá tổng hợp các chỉ tiêu cho phát triển cây lâu năm

CQ

Chỉ tiêu đánh giá

Điểm

ĐG

Độ dốc Loại đất Lƣợng

mƣa TBN

Nhiệt độ

TBN

Độ dài

mùa mƣa

Chế độ

nƣớc

Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS

3 3 3 3 3 2 2 3 2 2 1 3 1 33

4 3 3 3 3 2 2 3 2 2 1 3 1 33

5 3 3 3 3 2 2 3 2 2 1 2 1 32

14

7 3 3 2 3 2 2 3 2 2 1 2 1 29

8 3 3 2 3 2 2 3 2 2 1 2 1 29

10 3 3 2 3 3 2 3 2 2 1 2 1 31

11 3 3 3 3 3 2 3 2 2 1 2 1 33

12 3 3 3 3 3 2 3 2 2 1 2 1 34

14 3 3 1 3 2 2 3 2 2 1 2 1 26

Số điểm đánh giá cao nhất là 33 và số điểm thấp nhất là 26, ta có khoảng cách giữa

các mức độ thích hợp là 2,6 với các hạng mức sau:

- Bậc 1 – Rất thích hợp: 34 – 31,4

- Bậc 2 – Thích hợp: 31,3 – 28,7

- Bậc 3 – Ít thích hợp: 28,6 - 26

Cây hàng năm (HN)

Bảng 9. Thang điểm và bậc trọng số cho phát triển cây hàng năm

TT Thang điểm Bậc trọng số

Mức độ Điểm Mức độ Bậc

1 Rất thuận lợi (HN1) 3 Độ dốc, loại đất 3

2 Thuận lợi (HN2) 2 Chế độ ẩm 2

3 Ít thuận lợi (HN3) 1 Các chỉ tiêu khác 1

Bảng 10. Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích phát triển cây hàng năm

Mức độ thích hợp

Các chỉ tiêu Rất thích hợp Thích hợp

Kém

thích

hợp

Độ dốc (độ) 3 – 8 < 3 > 8

Loại đất P‘‘g, P‘‘ Sp P‘‘b

Chế độ ẩm Hơi ẩm Hơi khô, ẩm Khô

Nhiệt độ trung bình năm (0C) 20 – 25 < 20; > 25

Lượng mưa trung bình năm(mm) > 1750 < 1750

15

Độ dài mùa mưa (tháng) > 5 4 – 5

Chế độ nước Thoát nước

tốt Thoát nước kém Khô

Điểm đánh giá từng đơn vị CQ cho mục đích phát triển cây hàng năm ở huyện Ý

Yên được thể hiện trên bảng 3.11 dưới đây.

Phân hạng mức độ thích hợp của các loại CQ đối với hoạt động trồng cây hàng năm

theo 3 cấp đánh giá với khoảng cách giữa các hạng là 1,3 ( tính theo công thức II)

- Bậc 1 – Rất thích hợp: 29 – 27,7

- Bậc 2 – Thích hợp: 27,6 – 26,3

- Bậc 3 – Ít thích hợp: 26,3 - 25

16

Bảng 11. Kết quả đánh giá tổng hợp các chỉ tiêu cho phát triển cây hàng năm

CQ

Chỉ tiêu đánh giá

Điểm

ĐG Độ dốc Loại đất Chế độ ẩm

Lƣợng mƣa

TBN Nhiệt độ TBN

Độ dài mùa

mƣa Chế độ nƣớc

Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS Điểm TS

2 3 2 2 3 2 2 2 1 3 1 2 1 3 1 26

3 3 2 3 3 2 2 2 1 3 1 2 1 3 1 29

4 3 2 2 3 2 2 2 1 3 1 2 1 3 1 26

5 3 2 2 3 2 2 2 1 3 1 2 1 3 1 26

6 3 2 2 3 2 2 2 1 3 1 2 1 2 1 25

7 3 2 2 3 2 2 3 1 3 1 2 1 2 1 26

8 3 2 2 3 2 2 2 1 3 1 2 1 2 1 25

9 3 2 3 3 2 2 3 1 3 1 2 1 2 1 29

10 3 2 3 3 2 2 3 1 3 1 2 1 2 1 29

11 3 2 3 3 2 2 2 1 3 1 2 1 2 1 28

12 3 2 3 3 2 2 3 1 3 1 2 1 2 1 29

13 3 2 2 3 2 2 3 1 3 1 2 1 2 1 26

14 3 2 2 3 2 2 2 1 3 1 2 1 2 1 25

17

b) Nuôi trồng thủy sản (N)

Trên cơ sở về nhu cầu sinh thái của mục đích nuôi trồng thủy sản và thực tế sử

dụng đất đề tài tiến hành loại bớt các CQ số 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 và đánh giá các CQ còn lại

theo 3 mức với các trọng số tương ứng như sau:

Bảng 12. Thang điểm và bậc trọng số cho phát triển nuôi trồng thủy sản

TT Thang điểm Bậc trọng số

Mức độ Điểm Mức độ Bậc

1 Rất thuận lợi (N1) 3 Địa hình 3

2 Thuận lợi (N2) 2 Chế độ nước 2

3 Ít thuận lợi (N3) 1 Nhiệt độ, 1

Bảng 13.Chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho mục đích nuôi trồng thủy sản

Mức độ thích hợp

Các chỉ tiêu Rất thích hợp

(3 điểm)

Thích hợp

(2 điểm)

Kém

thích hợp

(1 điểm)

Địa hình Vùng trũng Vàn thấp Vàn trung bình

Chế độ nước Ngập thường xuyên Ngập định kỳ

Nhiệt độ nước 18-200C >20

0C < 18

0C

Điểm đánh giá chung từng CQ và hạng mức thích hợp của các CQ cho mục đích

phát triển nuôi trồng thủy sản ở huyện Ý Yên được tính như sau:

Khoảng cách giữa các hạng mức là: 2

- Bậc 1 – Rất thích hợp: 18 -16

- Bậc 2 – Thích hợp: 15 – 13

- Bậc 3 – Ít thích hợp: 12

Bảng 14. Kết quả đánh giá tổng hợp các chỉ tiêu cho phát triển nuôi trồng thủy sản

CQ

Chỉ tiêu đánh giá

Điểm

ĐG Địa hình Chế độ nƣớc Nhiệt độ

Điểm TS Điểm TS Điểm TS

9 2 3 2 2 2 1 12

10 2 3 2 2 2 1 12

12 2 3 3 2 2 1 14

13 2 3 2 2 2 1 12

14 2 3 2 2 2 1 12

18

15 3 3 3 2 3 1 18

16 3 3 3 2 3 1 18

Bảng 15. Tổng hợp kết quả đánh giá CQ cho từng mục đích sử dụng

Mục đích

sử dụng

Mức độ

thích nghi

Mức điểm

đánh giá Loại CQ

Trồng lúa

Rất thích hợp (L1) 28 – 32 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12

Thích hợp (L2) 23 – 27 2, 3, 4, 5, 13, 14

Ít thích hợp (L3) 20 – 22 15, 16

Cây hàng năm

Rất thích hợp (HN1) 26,7 – 29 3, 9, 10, 11, 12

Thích hợp (HN2) 24,2 – 26,6 2, 4, 5, 7

Ít thích hợp (HN3) 22 – 24,2 6, 8, 13,14

Cây lâu năm

Rất thích hợp (LN1) 30,7 – 33 3, 4, 5, 11, 12

Thích hợp (LN2) 28,3 – 30,6 7, 8, 10

Ít thích hợp (LN3) 26 – 28,2 14

Nuôi trồng

thủy sản

Rất thích hợp (N1) 16 – 18 15, 16

Thích hợp (N2) 13 – 15 12

Ít thích hợp (N3) 12 9, 10, 13, 14

3.3.3.2. Đối với sản xuất lâm nghiệp (R)

Như ta đã thấy, tất cả các điều kiện tự nhiên về địa hình, độ dốc, lượng mưa, thổ

nhưỡng, ... đều là những thuận lợi cho sự phát triển nông nghiệp ở huyện Ý Yên. Mà theo

đặc tính sinh thái cho sự phát triển của cây lâm nghiệp thì điều kiện thuận lợi để cây rừng

phát triển và là ranh giới để phân biệt giữa rừng với các cây nông nghiệp là độ dốc > 150,

do đó hoạt động phát triển sản xuất lâm nghiệp ở huyện Ý Yên không có nhiều điều kiện

thuận lợi.

19

3.4. Hiện trạng quản lý sử dụng lãnh thổ huyện Ý Yên

Trong những năm qua công tác quản lý đất đai ở huyện Ý Yên đã có nhiều cố gắng

và dần đi vào nề nếp, trong đó đã đạt được một số kết quả đáng khích lệ. Qua 5 năm (2005

- 2010), huyện Ý Yên đã sử dụng 23.919,81 ha đất đạt 99,13% diện tích đất tự nhiên

[14]. Đất sản xuất, kinh doanh phi nông nghiệp cũng tăng lên đáng kể, trong 5 năm tăng

181,36 ha.

Bên cạnh những thành quả đáng mừng đó vẫn còn nhiều hạn chế trong việc quản

lý, quy hoạch sử dụng hợp lý lãnh thổ ở huyện Ý Yên. Nhìn chung thửa đất nông nghiệp

vẫn còn quá nhỏ, toàn huyện còn tới 350 nghìn thửa đất. Việc chuyển một bộ phận đất

20

chuyên trồng lúa sang mục đích phát triển công nghiệp và dịch vụ chưa được cân nhắc,

đánh giá một cách tổng thể đang là vấn đề cần chấn chỉnh.

3.5. Đề xuất định hƣớng bố trí hợp lý các ngành sản xuất nông – lâm nghiệp cho

huyện Ý Yên, Nam Định

21

Bảng 16.Tổng hợp đề xuất định hướng sử dụng cảnh quan huyện Ý Yên

Lớp CQ Loại CQ Chức năng CQ Hiện trạng sử dụng CQ Kết quả

đánh giá tổng hợp

Đề xuất định hƣớng

sử dụng hợp lý CQ

Đồi 1 Phòng hộ,

khai thác khoáng sản Cây bụi – cỏ, có lớp phủ rừng R3

Trồng rừng cải tạo đất, phòng hộ, bảo

vệ môi trường

Đồng

bằng

2 Sản xuất Lúa L2, HN2 Lúa và cây hàng năm

3 Sản xuất Cây hàng năm và hoa màu L2, HN1, LN1 Cây hàng năm

4 Sản xuất Cây lâu năm L2, HN2, LN1 Cây lâu năm

5 Sản xuất Cây bụi – cỏ L2, HN2, LN1 Cây lâu năm

6 Sản xuất Lúa L1, HN3 Lúa

7 Sản xuất Cây hàng năm và hoa màu L1, HN2, LN2 Lúa và cây hàng năm

8 Sản xuất Cây bụi – cỏ L1, HN3, LN2, N2 Lúa

9 Sản xuất Lúa L1, HN1 Lúa

10 Sản xuất Cây hàng năm và hoa màu L1, HN1, LN2 Cây hàng năm

11 Sản xuất Cây lâu năm L1, HN1, LN1 Cây lâu năm và cây hàng năm

12 Sản xuất Cây bụi – cỏ L1, HN1, LN1, N2 Cây lâu năm và cây hàng năm

13 Sản xuất Lúa L2, HN3, N2 Lúa và nuôi trồng thủy sản

14 Sản xuất Cây hàng năm và hoa màu L2, N2, HN3,LN3 Lúa và nuôi trồng thủy sản

15 Sản xuất Lúa N1 Nuôi trồng thủy sản

16 Sản xuất Sinh vật thủy sinh N1 Nuôi trồng thủy sản

3.5.1. Đối với sản xuất lâm nghiệp

Mặc dù đất đồi ở huyện Ý Yên chủ yếu là đất xói mòn trơ sỏi đá không có dinh dưỡng

cho cây trồng phát triển, nhưng đây là dạng CQ trên sườn đồi, núi lại có hoạt động khai thác

khoáng sản rất dễ xảy ra các hiện tượng sạt lở đất đá, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các

vùng lân cận. Việc tạo thảm thực vật che phủ đất sẽ giảm đáng kể hiện tượng xói mòn đất

đồng thời có tác dụng tốt trong cải thiện cấu trúc và lý tính của đất

3.5.2. Đối với sản xuất nông nghiệp

Đề tài xin đưa ra một số đề xuất về định hướng sử dụng các đơn vị CQ trong sản xuất

nông nghiệp như sau:

*) Hình thành vùng chuyên trồng lúa

Hình thành những vùng chuyên trồng lúa CQ số 6, 8, 9

*) Phát triển vùng chuyên trồng cây lâu năm

Phát triển vùng chuyên trồng cây lâu năm trên các CQ số 4 và 5.

*) Phát triển vùng chuyên trồng cây hàng năm

Thực tế sử dụng lãnh thổ ở huyện Ý Yên trên các CQ số 3 và 10 là CQ cây hàng năm,

theo kết quả đánh giá mức độ thích hợp cho thấy CQ số 3 và 10 có những điều kiện rất thuận

lợi cho các loài cây hàng năm, các loại cây hoa màu phát triển

*) Hình thành vùng chuyên nuôi trồng thủy sản

Các CQ số 15 và 16 phân bố chủ yếu ở vùng đồng bằng trũng ven sông Đáy, có địa

hình trũng nguồn nước cung cấp thường xuyên rất thuận lợi cho việc mở rộng thành vùng

chuyên dùng cho mục đích nuôi trồng thủy sản.

*) Phát triển các vùng trồng kết hợp

- CQ số 2 và CQ số 7 kết hợp thêm trồng cây lúa và cây hoa màu

- Kết hợp cây hàng năm và cây lâu năm trên các CQ số 11 và 12,

- Mô hình sản xuất kết hợp lúa và nuôi trồng thủy sản được định hướng sử dụng thích hợp

trên các CQ 13 và 14.

KẾT LUẬN

Từ kết quả nghiên cứu đánh giá các đặc điểm cấu trúc, chức năng cảnh quan trên địa

bàn lãnh thổ huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định phục vụ mục đích qui hoạch phát triển kinh tế và

bảo vệ môi trường, đề tài rút ra một số kết luận như sau:

1. Huyện Ý Yên là một huyện đồng bằng chiêm trũng điển hình thuộc vùng đồng bằng

Bắc Bộ Việt Nam, xen lẫn địa hình đồng bằng của huyện có những dải đồi núi thấp phân bố

tập chung ở phía bắc của huyện tạo nên những đặc điểm đặc thù và rất khác biệt của CQ so

với các vùng đồng bằng khác.

23

2. Các đặc điểm khác nhau về điều kiện địa hình, đất đai, khí hậu, thủy văn của huyện

Ý Yên tạo nên những dạng CQ khác nhau trên lãnh thổ huyện. Dựa trên cơ sở là hệ thống

PLCQ toàn lãnh thổ Việt Nam của tác giả Phạm Hoàng hải và nnk (1997) đề tài đã xây dựng

hệ thống PLCQ lãnh thổ huyện Ý Yên – Nam Định bao gồm 2 lớp CQ và 3 phụ lớp CQ với

16 loại CQ khác nhau.

3. Các loại CQ trên lãnh thổ huyện Ý Yên được thể hiện trên bản đồ Cảnh quan huyện

Ý Yên tỉ lệ 1: 50.000 mà đề tài đã xây dựng được dựa trên các bản đồ thổ nhưỡng, lớp phủ

thực vật của huyện Ý Yên với 02 lớp, 04 phụ lớp, 01 kiểu và 16 loại CQ.

4. Trên cơ sở khoa học là những phân tích đánh giá cụ thể các đặc điểm cấu trúc, chức

năng CQ đề tài đã tiến hành đánh giá mức độ thích hợp của 16 loại CQ cho các mục đích phát

triển: trồng lúa, cây hàng năm, cây lâu năm, nuôi trồng thủy sản và trồng rừng phòng hộ.

5. Dựa trên các kết quả tổng hợp mức độ thích hợp của mỗi CQ với từng hoạt động

sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp để bố trí lại các loại cây trồng cho phù hợp nhất. Theo kết

quả đánh giá, trong 16 loại CQ có 07 loại CQ rất thích hợp cho phát triển trồng lúa, 05 loại

CQ rất thích hợp cho phát triển cây lâu năm, 05 loại CQ rất thích hợp cho phát triển cây hàng

năm và 02 loại CQ rất thích hợp cho nuôi trồng thủy sản.

References

[1] A.E.Phedina (1973), Phân vùng địa lý tự nhiên (Người dịch: Trịnh Sanh, Nguyễn Phi

Hạnh, Đào Trọng Năng), NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.

[2] A.G. Ixatrenko. “Cơ sở cảnh quan học và phân vùng địa lý tự nhiên”. NXB Khoa học Kỹ

thuật Hà Nôi, 1960

[3] D.L. Armand. “Khoa học về cảnh quan” .NXB Khoa học Kỹ thuật Hà Nôi, 1983

[4] Phạm Hoàng Hải, Nguyễn Thượng Hùng, Nguyễn Ngọc Khánh (1997), Cơ sở cảnh quan

học của việc sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ lãnh thổ môi trường Việt Nam,

NXB Giáo dục, Hà Nội.

[5] Phạm Hoàng Hải (2006), "Nghiên cứu đa dạng cảnh quan Việt Nam, phương pháp luận và

một số kết quả thực tiễn nghiên cứu", Tuyển tập các báo cáo Hội nghị Khoa học Địa lý toàn

quốc lần thứ II, Hà Nội.

[6] Nguyễn Cao Huần, Đặng Trung Thuận, Phạm Quang Tuấn. “Tiếp cận kinh tế sinh thái

trong đánh giá và quy hoạch cảnh quan cây công nghiệp dài ngày (Ví dụ: Cồn cát Mỹ Thắng,

huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định)”. Tạp chí khoa học ĐHQGHN, KHTN, XI, 2000

[7] Nguyễn Thành Long và nnk (1993), Nghiên cứu xây dựng bản đồ cảnh quan các tỷ lệ trên

lãnh thổ Việt Nam, Viện Địa lý, Hà Nội.

[8] Tổ phân vùng Địa lí tự nhiên. Uỷ Ban khoa học và kĩ thuật Nhà nước. Phân vùng địa lí tự

nhiên Việt Nam (Phần miền Bắc). NXB Khoa học và kĩ thuật, Hà Nội, 1970.

[9] Trương Quang Hải (2008), Nghiên cứu và xác lập cơ sở khoa học cho việc sử dụng hợp lý

tài nguyên thiên nhiên và phát triển bền vững vùng núi đá vôi Ninh Bình, Đề tài trọng điểm

cấp ĐHQG Hà Nội, mã số QGTĐ.04.11, Hà Nội.

[10] Trương Quang Hải, Nguyễn An Thịnh, Nguyễn Thị Thúy Hằng (2008), “Mô hình sinh

thái cảnh quan nhiệt đới gió mùa Việt Nam và ứng dụng nghiên cứu đa dạng cảnh quan”,

Tạp chí Các Khoa học về Trái đất, 30(4)PC, 545-554.

24

[11] Trương Quang Hải, Nguyễn An Thịnh, Nguyễn Thị Thúy Hằng (2010), “Đánh giá cảnh

quan cho mục đích phát triển nông, lâm nghiệp và du lịch tại khu vực có núi đá vôi tỉnh Ninh

Bình”, Hội nghị khoa học Địa lý Toàn Quốc lần thứ 5, tr.39, Hà Nội.

[12] Vũ Tự Lập (2004), Sự phát triển của khoa học Địa lý trong thế kỷ XX, NXB Giáo dục,

Hà Nội.

[13] Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Viện Địa lý (2004), Các vấn đề lý thuyết của

Sinh thái Cảnh quan, Hà Nội.

[14] UBND huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định (2010), “ Dự án quy hoạch sử dụng đất đến năm

2020 và kế hoạch sử dụng đất 5 năm kỳ đầu 2010 – 2015”

[15] Một số website trên internet