Κάθε αστέρι έχει τη δική του λάµψη...ΕΡΗ ΠΙΠΕΡΑΚΗΨυχολόγοςΕιδική Παιδαγωγός Εκπαιδευτηρίων Δούκα

Όταν κοιτάμε τον έναστρο ουρανό, όλα τ’ αστέρια μας φαίνονταιίδια και εστιάζουμε στην εσωτερική γαλήνη που μας δημιουργεί ησυνολική τους εικόνα. Μια πιο προσεκτική ματιά όμως μας δίνειτην αίσθηση ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους, κάποια είναιπιο μεγάλα, άλλα πιο μικρά, άλλα πιο λαμπερά κι άλλα πιο «κοι-νωνικά», αφού δεν είναι μόνα τους, αλλά δημιουργούν παρέεςκαι βρίσκονται κοντά το ένα με το άλλο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Εύκολα παρατη-ρούμε ότι είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας, αλλά υπάρχουνστιγμές που κρύβουμε τη μοναδικότητά μας μέσα στη συλλογι-κότητα («άνθρωπος είμαι κι εγώ, γι’ αυτό αντιδρώ έτσι»), άλλεςστιγμές που οι ίδιοι κατατάσσουμε τον εαυτό μας σε υποομάδες(«είμαι αρκετά υποχωρητικός/ή και ανεκτικός/ή γι’ αυτό μουσυμβαίνουν όλα αυτά») και άλλες που μας αρέσει να τονίζουμετη διαφορετικότητά μας («δεν τ’ ανέχομαι εγώ αυτά, έτσι είμαικαι σε όποιον αρέσει»).

–137–

30

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 137

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι είμαστε ίδιοι με όλουςτους άλλους ανθρώπους, περισσότερο ή λιγότερο ίδιοι με κάποιουςάλλους, αλλά ξεχωριστοί απ’ όλους.

Σύμφωνα με τις αρχές της Γενετικής, γεννιόμαστε μοναδικοί,αφού το γενετικό υλικό του καθενός είναι διαφορετικό καιμοναδικό. Τι είναι όμως αυτό που στην πορεία της ζωής θα μαςκάνει να μη χάσουμε τη μοναδικότητά μας, αλλά να ξεχωρίσουμε,αφήνοντας το προσωπικό μας αποτύπωμα, και να μην αλλοιωθούμεσ’ ένα σύστημα, που αρκετά συχνά μας οδηγεί να συμπεριφερθούμεόπως οι άλλοι, μόνο και μόνο για να μη μας απορρίψουν.

Πλήθος ερευνητικών μελετών καταλήγουν στο συμπέρασμαότι οι ατομικές διαφορές στα χαρακτηριστικά της προσωπικότηταςκαι της νοητικής λειτουργίας καθορίζονται τόσο από γενετικέςόσο και από περιβαλλοντικές επιδράσεις. Και οι δυο αυτοί πα-ράγοντες συνεισφέρουν στις διαφορές που παρατηρούνται σταχαρακτηριστικά της προσωπικότητας και στη νοημοσύνη ενόςατόμου. Τα γενετικά χαρακτηριστικά δεν θεωρείται ότι καθορίζουντον ακριβή τρόπο με τον οποίο θα συμπεριφερθεί ένας άνθρωπος,αλλά του δίνουν τη δυνατότητα να εκδηλώσει ένα εύρος πιθανώναντιδράσεων ανάλογα με το περιβάλλον που θα βρεθεί.

Ορισμένοι θεωρητικοί στον χώρο της ψυχολογίας δέχονταιότι υπάρχει ένα εγγενές δυναμικό, που αποτελεί τη βάση πάνωστην οποία θ’ αναπτυχθούν όλες οι επιμέρους ικανότητες και ταχαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας, ενώ κάποιοι άλλοι υπο-στηρίζουν ότι χαρακτηριζόμαστε από ξεχωριστές και διαφορετικέςικανότητες, οι οποίες είναι ανεξάρτητες από το γενικό εγγενέςδυναμικό.

Στην πρώτη περίπτωση, αποδεχόμαστε ότι υπάρχει ένα προ-καθορισμένο εύρος ανάπτυξης για τον κάθε άνθρωπο, στο πλαίσιοτου οποίου θ’ αναπτυχθούν περισσότερο ή λιγότερο οι ικανότητές

–138–

Tο µοναδικό µου αποτύπωµα

2015

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 138

του. Στη δεύτερη περίπτωση, κάθε ξεχωριστή ικανότητα έχει έναεύρος ανάπτυξης ανεξάρτητο από το εύρος ανάπτυξης άλλων ικα-νοτήτων. Όποια εκδοχή κι αν αποδεχθούμε, είναι εμφανές ότι καιστις δυο περιπτώσεις το «εν δυνάμει» δυναμικό που υπάρχει στονκαθένα (είτε είναι γενικό είτε πιο ειδικό) θα εκφραστεί και θ’ απο-τελέσει χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του, μόνο αν υπο-στηριχθεί από το πλαίσιο μέσα στο οποίο μεγαλώνει, τις εμπειρίεςπου θ’ αποκτήσει και τις συνθήκες που θ’ αντιμετωπίσει κατά τηδιάρκεια της εξέλιξης του.

Στις καθημερινές μας συζητήσεις, πολύ συχνά χαρακτηρίζουμεκάποιον «έξυπνο», ανάλογα με τ’ αποτελέσματα των ενεργειώντου σε κάποιο τομέα ενασχόλησής του. Μ’ αυτό τον τρόπο, πα-ραβλέπουμε άλλες πτυχές της προσωπικότητάς του, που συνθέτουντον μοναδικό τρόπο αντιμετώπισης της καθημερινότητας. Ακόμακαι μεταξύ των ψυχολόγων δεν υπάρχει κανένας κοινά αποδεκτόςορισμός για τη νοημοσύνη. Υπάρχει όμως η γενική αποδοχή, ότιη νοημοσύνη δεν είναι μια ειδική, αλλά μια σφαιρική ικανότητα,η οποία αντιπροσωπεύει την ικανότητα των ανθρώπων να ενεργούνεμπρόθετα, να σκέφτονται λογικά, να κάνουν αυτοκριτική, ν’ απο-δέχονται όχι μόνο τις δυνατότητες, αλλά και τις αδυναμίες τους,ώστε να διαμορφώνουν κατάλληλα τη μελλοντική τους συμπερι-φορά και να προσαρμόζονται αποτελεσματικά στο περιβάλλοντους. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι μέσα σ’ αυτή τη γενική θεώρησηγια τον τρόπο που λειτουργεί ο καθένας, τόσο γνωστικά όσο καισυναισθηματικά, εμπεριέχονται πολλές ειδικές ικανότητες, ταλέντα,γνώσεις, δεξιότητες, στάσεις και αξίες που συνθέτουν αυτό πουονομάζουμε προσωπικότητα.

Μπορούμε λοιπόν να δεχθούμε ότι καθένας μας έχει ένα τε-ράστιο απόθεμα ικανοτήτων, γενετικά προκαθορισμένο, αλλά δια-φορετικό στον καθένα, έτοιμο να ενεργοποιηθεί στις κατάλληλες

–139–

2015

γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 139

περιβαλλοντικές συνθήκες. Παράλληλα όμως, αναγνωρίζουμεότι, αν δεν υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες, πολλές απ’ αυτέςτις «εν δυνάμει» ικανότητες δεν θ’ αναδειχθούν ποτέ.

Ένα ερώτημα που προκύπτει είναι αν το περιβάλλον δίνει τηνευκαιρία στο άτομο ν’ αναδείξει τις ικανότητές του ή αν το άτομοεπιλέγει το περιβάλλον εκείνο που ταιριάζει στις ικανότητές του.Η απάντηση είναι ότι και τα δυο συμβαίνουν ταυτόχρονα. Έναοικογενειακό και σχολικό περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα δίνειτην ευκαιρία στο άτομο να πειραματιστεί σε πολλά επίπεδα κιέτσι ν’ ανακαλύψει το πλαίσιο που ταιριάζει καλύτερα στα εγγενήχαρακτηριστικά του. Αυτό το πλαίσιο θα επιλέξει για να πειρα-ματιστεί, να συνεχίσει να εξελίσσει τις ικανότητές του, ν’ ανακαλύψεικι άλλες και να ξεχωρίσει. Αν όμως για κάποιους λόγους αποκλειστείαπ’ αυτό τον πειραματισμό, τα εγγενή χαρακτηριστικά του θ’ απο-δυναμωθούν και η μοναδικότητά του δεν θα εξελιχθεί σε μια ξε-χωριστή προσωπικότητα.

Ο εντοπισμός των ατομικών διαφορών κρίθηκε απαραίτητοςεδώ και δεκαετίες, προκειμένου να οργανωθεί ένα εκπαιδευτικόσύστημα, το οποίο θα λειτουργεί αποτελεσματικά σε μια γοργάμεταβαλλόμενη κοινωνία. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει ν’ακολουθεί τη διαφορετικότητα, να σέβεται τη μοναδικότητα,με στόχο κάθε άτομο ν’ ανακαλύψει όσα έδωσε στον νου καιστο σώμα του η φύση. Ας μην ξεχνάμε ότι από τη στιγμή πουγεννιόμαστε μέχρι τη στιγμή που πεθαίνουμε το περιβάλλονμάς βομβαρδίζει με μηνύματα. Όσα βλέπουμε ακούμε και αι-σθανόμαστε καθορίζουν το τι θα γίνουμε τελικά. Θα μας βοη-θήσουν το περιβάλλον και οι εμπειρίες μας να εκμεταλλευτούμετα δώρα της φύσης και να μεγιστοποιήσουμε τις ικανότητέςμας ή τελικά θα τις καταστείλουμε και θα τις αφήσουμε ανεκ-μετάλλευτες;

–140–

Tο µοναδικό µου αποτύπωµα

2015

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 140

Ο συνδυασμός των εγγενών ικανοτήτων του καθενός τονκάνει μοναδικό, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τον κάνει και ξεχωριστό.Το περιβάλλον όπου μεγαλώνουμε, εκπαιδευόμαστε, πειραματι-ζόμαστε, επιτυγχάνουμε, αποτυγχάνουμε, απογοητευόμαστε, εν-θαρρυνόμαστε, είναι αυτό που μας δίνει την ευκαιρία να γίνουμεξεχωριστοί. Μας δίνει τις επιλογές κι εμείς θα επιλέξουμε αυτήπου ταιριάζει στις εγγενείς ικανότητές μας, που άλλοι τις ονομάζουνκλίσεις και άλλοι ενδιαφέροντα. Τα γονίδια μας θέτουν κάποιαόρια, αλλά το περιβάλλον μπορεί να μας βοηθήσει να τα υπερβούμε.Να διαχειριστούμε τη μοναδικότητά μας με τέτοιο τρόπο ώστενα ξεχωρίσουμε, να καλλιεργήσουμε τη μοναδικότητα που μαςχάρισε η φύση, ώστε ν’ αποτυπώσουμε τη μοναδική και ξεχωριστήμας ιστορία και ν’ αφήσουμε το μοναδικό και ξεχωριστό μας απο-τύπωμα. Γιατί «ξεχωρίζω» σημαίνει «λάμπω» μ’ ένα δικό μου ξε-χωριστό τρόπο που είναι μοναδικός.

–141–

2015

γινόµαστε ή γεννιόµαστε µοναδικοί;

DOUKAS_2015_001_176 10/12/2014 4:45 μ.μ. Page 141