Upload
phunghanh
View
343
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
Republika e Kosovs
Republika Kosova - Republic of Kosovo
Qeveria Vlada - Government
Ministria e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis - Ministarstva za Obrazovanje
Nauku i Tehnologiju - Ministry of Education, Science and Technology
PLANI STRATEGJIK I ARSIMIT N KOSOV
2017-2021
Prishtin, korrik 2016
2
Parathnie
sht hera e dyt q Ministria e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis (MAShT)
harton nj plan strategjik gjithprfshirs pr zhvillimin e arsimit n Republikn e
Kosovs. Qllimi i ktij plani sht t prcaktoj kahet e zhvillimit t sistemit t
arsimit n periudhn 2017-2021, n mnyr q arsimi t jet n funksion t
zhvillimit ekonomik dhe shoqror t vendit. Si i till, Plani Strategjik pr
Zhvillimin e Arsimit n Kosov (PSAK) 2017-2021 paraqet vazhdimsi t planit
aktual, PSAK 2011-2016, i cili tani ka hyr n vitin e fundit t zbatimit t tij.
Vlersimi i PSAK-ut 2011-2016 ka qen piknisja e planifikimit t ri pr periudhn
5-vjeare vijuese, sepse kemi konsideruar se duhet ti marrim parasysh sukseset q jan arritur gjat ksaj
periudhe pesvjeare, por edhe t nxjerrim msime nga dshtimet.
Jo rastsisht, fjal kye t planit t ri strategjik jan: gjithprfshirja, cilsia dhe llogaridhnia.
Gjithprfshirja ka qen n qendr t vmendjes t PSAK-ut 2011-2016 dhe, n kt fush, jan arritur suksese
t pamohueshme. Kosova mund t krahasohet me secilin vend t rajonit, madje edhe me shum vende t
zhvilluara evropiane, n aspektin e prfshirjes s fmijve dhe t rinjve n arsimin fillor, t mesm dhe t lart.
Megjithat, gjat pes viteve t ardhshme do ta punojm q t prmirsohet prfshirja e fmijve n
edukimin parashkollor, pasi kjo sht periudh jetsore shum e rndsishme pr zhvillimin e personalitetit.
Pastaj, do t punojm q t shtohet prfshirja e fmijve me nevoja t veanta, si dhe e pjestarve t
grupeve shoqrore t margjinalizuara, si jan: t varfrit, romt, ashkalinjt dhe egjiptiant.
Ne kemi obligim t ndrtojm nj sistem arsimor q ofron cilsi, sepse duam q Kosova t jet nj shoqri e
cila zhvillimin e vet e bazon n dije, ndrsa qytetart e saj t posedojn njohuri dhe shkathtsi q i bjn t
punsueshm, si n vend ashtu edhe jasht tij. Prmes cilsis ne e zhvillojm ekonomin ton, krijojm
vende pune dhe, n prgjithsi, bhemi konkurrent n rajon dhe n botn globale. Prandaj, duhet t fillojm
zbatimin e kurrikuls s bazuar n kompetenca, ti pajisim shkollat me teknologji t informacionit dhe mjete t
konkretizimit, ta prmirsojm cilsin e teksteve msimore dhe, mbi t gjitha, ta prmirsojm cilsin e
msimdhnies n t gjitha nivelet e sistemit t arsimit. Ndrkaq, n arsimin e lart do ti fuqizojm
mekanizmat e sigurimit t cilsis, duke i zbatuar me prpikri kriteret dhe procedurat e akreditimit, por edhe
duke i ndihmuar institucionet e arsimit t lart q ti prmbushin standardet e cilsis.
Funksionimi i llogaridhnies sht parakusht pr mirfunksionimin e sistemit t arsimit. Prderisa MAShT-i
sht prgjegjs pr ndrtimin e politikave, kurrikula, inspektim dhe, n prgjithsi, pr krijimin e kushteve
optimale pr pun n shkoll, komunat jan prgjegjse pr performancn e shkollave. Ndrkaq, shkolla dhe
personeli i saj jan prgjegjse, para komunitetit, pr suksesin e fmijve. Prandaj, bashk me komunat do t
ndrtojm nj sistem i cili ofron llogaridhnie funksionale n t gjitha nivelet e sistemit t arsimit, duke
prfshir prmirsimin e menaxhimit t shkolls, funksionalizimin e sistemit pr licencimin e msimdhnsve,
vlersimin e performancs s shkolls, si dhe rritjen e besueshmris s testeve kombtare q kan pr qllim
vlersimin e njohurive dhe shkathtsive t nxnsve.
Ky dokument sht rezultat i puns ekipore t udhhequr nga MAShT-i, por me pjesmarrje t gjer t gjitha
palve me interes, si: autoritetet lokale, institucionet arsimore, partnert zhvillimor, organizatat e shoqris
civile, e t tjer. T gjithve u jemi shum mirnjohs pr kontributin e tyre. Nj falnderim i veant i takon
Projektit t GiZ pr Ngritjen e Kapaciteteve n Arsimin Themelor (GIZ-CDBE), kompanis gjermane PEM dhe
Qendrs pr Arsim t Kosovs (KEC) q kan mbshtetur procesin e planifikimit nga fillimi deri n prfundimin
e tij t suksesshm.
Prishtin, korrik 2016
Prof. Dr. Arsim Bajrami, ministr
3
Falnderime
MAShT dshiron t shpreh mirnjohje pr Projektin e GIZ pr Ngritjen e Kapaciteteve n Arsimin
Themelor (GIZ-CDBE) i cili mbshteti hartimin e ktij dokumenti; pr kontributin e Grupit Brtham
t MAShT-it, t antarve t Grupit Plenar dhe t antarve t grupeve punuese, pr kontributin e
partnerve zhvillimor, si dhe t shum palve t tjera q i kushtuan koh dhe energji zhvillimit t
strategjis; si dhe pr punn e zellshme t ekipit PEM-KEC, t cilt kan mbshtetur t gjith
procesin. Po ashtu, MAShT shpreh mirnjohje pr mbshtetjen nga projekti i financuar nga Bashkimi
Evropian Rrjeti i Kosovs pr Arsim dhe Punsim KEEN, i cili ka mbshtetur me ekspertiz punn
e dy grupeve punuese n kuadr t procesit t zhvillimit t strategjis.
4
Lista e shkurtesave
AAAPARr Agjencia pr Arsim dhe Aftsim Profesional dhe Arsim pr t Rritur
AAP Arsimi dhe Aftsimi Profesional
AD Arsimi n Diaspor
AKA Agjencia e Kosovs pr Akreditim
AKK Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve
AL Arsimi i Lart
ANV Arsimi me nevoja t veanta
ARr Arsimi pr t Rritur
ASVPRr Agjencia pr Standarde dhe Vlersim pr Profesionet e Rregulluara
DKA Drejtorit Komunale pr Arsim
Dh&T Dhunti dhe Talente
ENQA Asociacioni Evropian pr Sigurim t Cilsis n Arsim t Lart
EPMPB Ekipet pr reagim ndaj mos regjistrimit dhe parandalim t braktisjes
FE Fakulteti i Edukimit
GIS Sistemi i Informatave Gjeografike
GIZ-CDBE Projekti i GIZ-it pr Ndrtim t Kapaciteteve n Arsimin Fillor
IAL Institucionet e Arsimit t Lart
ISCED Standardet Ndrkombtare t Klasifikimit t Arsimit
KAAPARr Kshilli pr Arsim dhe Aftsim Profesional dhe Arsim pr t Rritur
KASH Korniza Afatmesme e Shpenzimeve
KE Kshillat e Etiks
KEC Qendra pr Arsim e Kosovs
KEEN Rrjeti i Kosovs pr Arsim dhe Punsim
KI Kshillat Industrial
KKK Korniza e Kurrikulit t Kosovs
KKK Korniza Kombtare e Kualifikimeve
KZh Krkimi Shkencor
LLL Msimi gjat gjith jets
M&E Monitorimi dhe Vlersimi
MAP Ministria e Administrats Publike
MAShT Ministria e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis
MC Menaxhimi i Cilsis
MF Ministria e Financave
MH Moshat e hershme
MM Materialet msimore
MP Marrveshja e Performancs
MSA Marrveshja pr Stabilizim dhe Asocim
N/A Jo valid
PEST Politik, Ekonomik, Social, dhe Teknik
PIA Plani Individual pr Arsim
PKSh Programi Kombtar i Shkencs
PKZh Programi Kombtar pr Zhvillim
OS Objektiv strategjik
5
PSAK Plani Strategjik pr Arsim n Kosov
PZhSh Plan Zhvillimor i Shkolls
QeK Qendrat e Kompetencs
QeK Qeveria e Republiks s Kosovs
QNS Qasja Ndr-Sektoriale
QZhSh Qendra pr Zhvillim t Karriers
SA Stafi akademik
SC Sigurimi i Cilsis
SMIA Sistemi pr Menaxhimin e Informatave n Arsim
SMIAL Sistemi pr Menaxhimin e Informatave n Arsim t Lart
SP Standardet e Profesionit
SWOT Prparsit, Dobsit, Mundsit, dhe Rreziqet
ShITP Shrbimi pr Informatat e Tregut t Puns
TIK Teknologjia e Informacionit dhe Komunikimit
TP Tregu i Puns
TP Treguesit e Performancs
UA Udhzim Administrativ
UD Udhheqsit e Departamenteve
ZHPM Zhvillimi Profesional i Msimdhnsve
6
Prmbledhja ekzekutive
Ky plan strategjik sht dokumenti baz pr zhvillimin e sektorit t arsimit n Kosov n periudhn
2017-2021. Procesi i zhvillimit t ktij dokumenti filloi n qershorin e vitit 2015 kur u formua
struktura organizative pr hartimin e planit t ri strategjik e prbr nga tri nivele: Grupi Brtham,
Grupi Plenar dhe nngrupet tematike.
Vlersimi i PSAK-ut 2011-2016 dhe analiza e gjendjes e br nga Grupi Brtham, me ndihmn e
gjasht nngrupeve, ka qen baza pr planifikimin e ri pesvjear. Procesi i planifikimit sht
organizuar n shtat fusha tematike q mbulojn t gjitha segmentet relevante t arsimit n Kosov:
1. Pjesmarrja dhe gjithprfshirja,
2. Menaxhimi i sistemit arsimor,
3. Sigurimi i cilsis,
4. Zhvillimi i msimdhnsve,
5. Msimdhnia dhe t nxnit,
6. Arsimi dhe aftsimi profesional dhe arsimi i t rriturve,
7. Arsimi i lart.
PSAK ka shtat objektiva strategjike, nga nj pr seciln fush tematike. M posht sht dhn nga
nj prmbledhje pr secilin objektiv strategjik, ndrkaq n dokument sht prezantuar zbrthimi i
detajuar i tyre n rezultate dhe aktivitete t mundshme:
Objektivi Strategjik/OS 1: Pjesmarrja dhe gjithprfshirja
Rritja e prfshirjes dhe mundsit e barabarta pr zhvillim, aftsim dhe arsimim t do individi n
arsimin parauniversitar.
Rritja e gjithprfshirjes dhe parandalimi i braktisjes n arsim krkojn koh dhe nuk mund t
arrihen pa zbatimin e plot t kornizs ligjore. Prandaj, ky objektiv strategjik ka lidhje t qarta me
aspekte t tjera t PSAK-ut, n veanti me krijimin e nj sistemi t integruar pr mbledhjen,
prpunimin dhe prdorimin e t dhnave q gjithashtu do t mundsoj monitorimin e fmijve me
nevoja t veanta dhe fmijt q braktisin shkolln, si dhe me prmirsimin e cilsis s
msimdhnies, si prmes ofrimit t programeve t trajnimit pr gjithprfshirje, ashtu edhe prmes
zbatimit t ideve dhe qllimeve themelore t KKK-s.
Objektivi Strategjik/OS 2: Menaxhimi i sistemit arsimor
Menaxhimi cilsor dhe efikas i sistemit t arsimit, i bazuar n transparenc dhe n llogaridhnie.
N rrethanat kur sistemi i arsimit sht i decentralizuar, prve ekzistimit t autonomis s plot
financiare dhe profesionale, avancimet n arsim varen, kryesisht, nga zhvillimi i kapaciteteve
menaxhuese n nivelin qendror, komunal dhe t shkolls. N kuadr t decentralizimit, ngritja e
kapaciteteve n nivel lokal/nivel t shkolls duhet t shtrihet n organe t tilla si kshillat drejtues t
shkolls, t cilat duhet t luajn nj rol ky n kt proces.
Objektivi Strategjik/OS 3: Sigurimi i Cilsis (SC)
Zhvillimi i nj sistemi funksional pr sigurimin e cilsis, n prputhje me standardet
ndrkombtare.
Prve krijimit t nj sistemi t menaxhimit t cilsis dhe zhvillimit t proceseve dhe mjeteve
prkatse, ngritja e kapaciteteve n t gjitha nivelet do t jet e nevojshme pr ta funksionalizuar
fardo sistemi t ri t sigurimit t cilsis. Pr m tepr, n klimn e tanishme n Kosov, gjithashtu
7
do t jen t nevojshme edhe aktivitetet e vetdijesimit q krijojn nj mjedis ku promovohet
llogaridhnia.
Objektivi Strategjik/ OS 4: Zhvillimi i msimdhnsve
Ngritja e cilsis s msimdhnies prmes sistemit efektiv dhe t qndrueshm pr prgatitjen
dhe zhvillimin profesional t msimdhnsve.
Fokusi kryesor n kt fush sht q t ndrtohet nj sistem i qndrueshm pr zhvillimin
profesional t msimdhnsve, i cili do t kontribuoj n zbatimin e reforms s shkollave dhe t
ndikoj drejtprdrejt n prmirsimin e rezultateve t nxnsve.
Objektivi Strategjik/ OS 5: Msimdhnia dhe t nxnit
Avancimi i t nxnit prmes msimdhnies cilsore, duke zbatuar kurrikuln e bazuar n
kompetenca dhe duke shfrytzuar resurse msimore t cilsis s lart.
Zbatimi i kurrikuls s re n t gjitha shkollat shihet si dika thelbsore pr prmirsimin e cilsis s
t nxnit n Kosov. Prve trajnimit t msimdhnsve, kjo krkon prgatitjen e teksteve shkollore
dhe materialeve t tjera msimore, prfshir materialet elektronike msimore q jan n harmoni
me KKK-n. Kjo, gjithashtu, supozon se vmendje e veant duhet t'i kushtohet furnizimit t
shkollave me pajisjet e TIK-ut, si dhe me mjete t tjera msimore.
Objektivi Strategjik/ OS 6: Arsimi dhe Aftsimi Profesional (AAP) dhe Arsimit pr t Rritur (ARr)
Harmonizimi i arsimit dhe aftsimit profesional me krkesat e tregut t puns n vend dhe m
gjer dhe krijimi i nj sistemi t hapur t arsimit pr t rriturit.
Fokusi do t jet n prmirsimin e ndrlidhjes s programeve shkollore me nevojat e tregut t
puns, n zhvillimin e nj kurrikule brtham t veant t AAP-s, e harmonizuar me KKK-n, n
sigurimin sistematik t prvojs s puns dhe t praktiks profesionale t cilsis lart, dhe, q
sht specifike pr kontekstin e Kosovs, n sigurimin e qndrueshmris s Qendrave t
Kompetencs dhe zhvillimin e mtejm t tyre.
Objektivi Strategjik/ OS 7: Arsimi i Lart (AL)
Ngritja e cilsis dhe konkurrueshmris s arsimit t lart prmes nxitjes s prsosmris n
msimdhnie, krkimit shkencor, krijimtaris artistike, inovacionit dhe ndrkombtarizimit.
Prioriteti kryesor n kt fush sht prmirsimi i cilsis n institucionet e AL. Kjo ka shum
aspekte, duke prfshir prshtatjen e programeve t studimit me krkesat e tregut t puns, nxitjen
e hulumtimit shkencor, si dhe ofrimi i ndihms n pun artistike dhe inovacione n institucionet e
AL. Gjithashtu, vmendje do t'i kushtohet cilsis s msimdhnies dhe nevojs pr t rritur
mobilitetin e personelit akademik dhe t studentve, si dhe pjesmarrjes n programe
ndrkombtare t AL dhe t hulumtimit shkencor.
Pr secilin objektiv strategjik sht zhvilluar nj plan veprimi, si dhe treguesit e suksesit q shrbejn
pr monitorimin e zbatimit t PSAK-ut. Planet e veprimit jan prmbledhur n nj udhrrfyes pr
zbatimin e PSAK-ut. Po ashtu, sht kalkuluar buxheti i PSAK-ut, i cili kap shumn e prgjithshme prej
176.94 mil.
8
Prmbajtja
PARATHNIE ............................................................................................................................................ 2
FALNDERIME .......................................................................................................................................... 3
LISTA E SHKURTESAVE ............................................................................................................................. 4
PRMBLEDHJA EKZEKUTIVE ..................................................................................................................... 6
1. HYRJE ................................................................................................................................................... 9
1.1. PLANIFIKIMI STRATEGJIK N ARSIM ............................................................................................................... 9
1.2. NDRLIDHJA E PSAK-UT ME POLITIKAT DHE INICIATIVAT TJERA .......................................................................... 9
2. METODOLOGJIA ................................................................................................................................. 13
3. KONTEKSTI ......................................................................................................................................... 15
3.1. SFIDAT DHE MUNDSIT N MJEDISIN AKTUAL .............................................................................................. 15
3.1.1. Faktort politik ......................................................................................................................... 15
3.1.2. Faktort ekonomik ................................................................................................................... 16
3.1.3. Faktort social .......................................................................................................................... 16
3.1.4. Faktort teknologjik ................................................................................................................. 17
3.3. ORGANIZIMI DHE STRUKTURA E SISTEMIT ARSIMOR ........................................................................................ 20
3.4. SFIDAT DHE MUNDSIT N ARSIMIN E KOSOVS ........................................................................................... 22
3.4.1. Pjesmarrja dhe gjithprfshirja ................................................................................................ 22
3.4.2. Menaxhimi i sistemit arsimor ..................................................................................................... 23
3.4.4. Zhvillimi i msimdhnsve ......................................................................................................... 25
3.4.5. Msimdhnia dhe t nxnit ........................................................................................................ 26
3.4.6. Arsimi dhe Aftsimi Profesional dhe Arsimi i t Rriturve ............................................................ 27
3.4.7. Arsimi i lart ............................................................................................................................... 28
3.5. FINANCIMI I ARSIMIT N KOSOV ............................................................................................................... 31
3.6. INTERVENIMET KRYESORE N FUSHN E ARSIMIT ........................................................................................... 32
3.6.1. Programet q mbshtesin prmirsimin e cilsis s arsimit .................................................... 32
3.6.2. Programet q mbshtesin ndrlidhje efektive t arsimit me tregun e puns ............................ 33
3.6.3. Programet q synojn grupet e margjinalizuara ....................................................................... 33
4. VIZIONI YN, MISIONI YN DHE VLERAT TONA ................................................................................... 34
5. QASJA JON STRATEGJIKE .................................................................................................................. 36
5.1. OBJEKTIVAT STRATEGJIKE T PSAK............................................................................................................. 37
5.2. ALTERNATIVAT E KONSIDERUARA ............................................................................................................... 40
6. OBJEKTIVI STRATEGJIK 1: PJESMARRJA DHE GJITHPRFSHIRJA ...................................................... 42
7. OBJEKTIVI STRATEGJIK 2: MENAXHIMI I SISTEMIT ARSIMOR ............................................................. 51
8. OBJEKTIVI STRATEGJIK 3: SIGURIMI I CILSIS .................................................................................... 62
9. OBJEKTIVI STRATEGJIK 4: ZHVILLIMI I MSIMDHNSVE .................................................................... 70
10. OBJEKTIVI STRATEGJIK 5: MSIMDHNIA DHE T NXNIT ................................................................ 79
11. OBJEKTIVI STRATEGJIK 6: ARSIMI DHE AFTSIMI PROFESIONAL (AAP) DHE ARSIMI I T RRITURVE .. 84
12. OBJEKTIVI STRATEGJIK 7: ARSIMI I LART ........................................................................................ 93
13. ZBATIMI I PSAK .............................................................................................................................. 103
13.1. MEKANIZMAT PR ZBATIM ................................................................................................................... 103
13.2. UDHRRFYESI PR ZBATIM................................................................................................................... 103
14. BUXHETI PR ZBATIMIN E PSAK-UT ................................................................................................ 106
9
1. Hyrje
1.1. Planifikimi strategjik n arsim
Planifikimi strategjik n arsim sht nj fenomen relativisht i ri: realisht, vetm n vitet e 90-ta
ndodhi zhgnjimi me planifikimin tradicional, n veanti nga mungesa e marrjes s prgjegjsive dhe
e prfshirjes s palve kye, mungesa e prqendrimit n monitorim dhe vlersim, dhe mungesa e
fleksibilitetit n aspektin e zbatimit, e kombinuar me nj konsiderat t pamjaftueshme pr mjedisin
n ndryshim e sipr, q oi n zhvillimin e gjer t asaj q quhet planifikim 'strategjik'. Planifikimi
strategjik, n shum vende n transicion, sht ndrlidhur me futjen graduale n zbatim t Qasjes
Mbarsektoriale (QMS) n bashkpunimin zhvillimor q nga mesi i viteve t 90-ta e tutje.
Qasja e planifikimit strategjik prcaktohet nga UNESCO/INPA si m posht:
"Mjet i menaxhimit pr t ndihmuar organizatn n prmirsimin e performancs s saj, duke
siguruar q antart e saj jan duke punuar pr t njjtat qllime, dhe duke prshtatur vazhdimisht
drejtimin e organizats ndaj mjedisit ndryshues, n baz t rezultateve t fituara".
Planifikimi efektiv strategjik krkon nj sens t prgjithshm t drejtimit, nivel t lart t vetdijes sa
i prket mjedisit, fokus n rezultate, t dhna nga nj gam e gjer e grupeve t interesit,
mbikqyrje t afrt dhe sistematike, si dhe fleksibilitet maksimal n przgjedhjen e qasjes m t
mir pr zbatim.
Planet e para gjithprfshirse strategjike pr arsim t hartuara n Kosov ishin Strategjia e Arsimit
t Lart 2005-2015 dhe Strategjia e Arsimit Parauniversitar 2007-2017. N vitin 2009, kur Kosova ka
miratuar QMS n arsim, ishte vendosur q t ket nj plan gjithprfshirs dhe t veant pr tr
sektorin e arsimit, gj e cila oi n zhvillimin e Planit Strategjik t Arsimit n Kosov (PSAK) 2011-
2016. Plani ishte zbatuar n mnyr mjaft t suksesshme n fusha t caktuara, ndrsa n disa fusha
tjera nuk jan arritur rezultatet e pritura. Kt e dshmon edhe Raporti i detajuar i Vlersimit
(nntor 2015). Si procesi i zhvillimit t PSAK-ut 2017-2021, ashtu edhe dokumenti q rezulton m
pas, kan pasur mundsi t prfitojn nga msimet e nxjerra nga prvoja e zhvillimit, zbatimit dhe
rishikimit t PSAK-ut 2011-2016. N veanti, tani kuptohet shum m mir rndsia e integrimit t
monitorimit, matjes dhe vlersimit n kuadr t kornizs s objektivave, si dhe e nj vlersimi t
shtuar pr rolin e grupit t gjer t aktorve t prfshir n arsim.
1.2. Ndrlidhja e PSAK-ut me politikat dhe iniciativat tjera
Prpjekje t konsiderueshme jan br pr t siguruar q PSAK 2017- 2021 sht n prputhje me
politikat, iniciativat dhe strategjit e tjera prkatse (Shih m posht skemn). N nivel kombtar
sht konsideruar e domosdoshme pr t harmonizuar PSAK-un 2017-2021 me Strategjin
Kombtare pr Zhvillim1, e cila sht prgatitur nn udhheqjen e Zyrs s Kryeministrit t Kosovs.
Ndrlidhja kryesore e PSAK-ut dhe SKZh-s realizohet prmes kapitullit t par - Zhvillimi i Kapitalit
Njerzor. Politikat kryesore q adreson ky kapitull i SKZh-s prfshijn masat q kan t bjn me
rritjen e pjesmarrjes s fmijve n edukimin parashkollor, rritjen e kualifikimit dhe prgatitjen e
msimdhnsve, prmirsimin e relevancs s ofrimit t shkollimit pr krkesat e tregut t puns, si
dhe forcimin e mekanizmave t llogaridhnies prmes vlersimit t performancs s
1 Qeveria e Republiks s Kosovs: Strategjia Kombtare pr Zhvillim (Janar 2016).
10
msimdhnsve, inspektimit dhe testeve t jashtme. Nj iniciativ tjetr e rndsishme q sht
marr parasysh ishte Programi Kombtar pr adaptimin e ACQUIS-it2.
PSAK-u, gjithashtu, synon pr t siguruar harmonizimin me prioritetet e Programit t Qeveris s
Republiks s Kosovs3 n fushn e arsimit dhe shkencs:
Reformat strukturore n arsim;
Rritja e pjesmarrjes dhe qasja e barabart n arsim;
Sigurimi, garantimi dhe rritja e cilsis s arsimit;
Menaxhimi i institucioneve t arsimit (prfshir decentralizimin e vendimmarrjes n arsim);
Integrimi dhe bashkpunimi ndrkombtar;
Promovimi i shkencs dhe i hulumtimeve;
Rritja e financimit t arsimit dhe shkencs;
Si pjes e procesit t zhvillimit t PSAK-ut ka pasur edhe nj prpjekje pr ta lidhur n mnyr
sistematike me strategjit e tjera t zhvilluara nga MASHT-i, duke prfshir edhe Strategjin e
Sigurimit t Cilsis n Arsimin Parauniversitar4, Strategjin e Arsimit Gjithprfshirs, e cila sht n
fazn e miratimit, Udhzuesin pr zhvillimin e diversitetit dhe gjithprfshirjes n shkoll dhe n
sistemin e arsimit5 dhe Draft Strategjin e orientimit dhe kshillimit n karrier. Zhvillimi i PSAK ka
marr parasysh edhe punn e kryer nga Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve n sigurimin e cilsis n
institucionet e arsimit dhe aftsimit profesional, dhe n zhvillimin e standardeve t profesionit, disa
strategjive sektoriale dhe ndrsektoriale, si: Strategjia e Komunikimit, Strategjia pr Praktikn
Profesionale, Strategjia pr Inovacion e Kosovs 2016-2020.
Pr sa i prket dimensionit ndrkombtar, PSAK-u prpiqet t merr parasysh politikat dhe strategjit
prkatse. N prgjithsi, hartimi i PSAK-ut u realizua n kontekstin e katr objektivave t
prbashkta t BE-s pr t trajtuar sfidat n sistemet e arsimit dhe aftsimit deri n vitin 2020 , t
detajuara n Arsimi dhe Aftsimi 2020 (ET 2020)6.
Brja realitet e t msuarit gjat gjith jets dhe mobilitetit;
Prmirsimi i cilsis dhe efikasitetit t arsimit dhe aftsimit;
Promovimi i barazis, kohezionit social dhe qytetaris aktive;
Shtimi i kreativitetit dhe inovacionit, duke prfshir ndrmarrsin, n t gjitha nivelet e
arsimit dhe aftsimit.
Prioritetet shtes q rezultojn nga aktivitetet e vitit 2014 t BE 2020 jan marr po ashtu n
konsiderat.
Agjendat sektoriale pr Arsimin dhe Aftsimin Profesional (AAP), (Procesi i Kopenhags-Bruzhit) dhe
Agjenda e prtrir evropiane pr arsimimin e t rriturve (ARr) krkojn nj identifikim m t
detajuar t rezultateve/prioriteteve pr periudhn deri n vitin 2020. Jan br prpjekje q PSAK-u
t lidhet me to, n veanti me Rezultatet Afat-Mesme t Rigas pr AAP7, si jan: promovimi i
msimit t bazuar n pun dhe n t gjitha format e saj, dhe zhvillimi i mtejshm i mekanizmave
pr sigurimin e cilsis n AAP n prputhje me rekomandimet e EQAVET.
2Kapitulli 26: Arsimi dhe kultura & Kapitulli 25: Shkenca dhe hulumtim.
3Qeveria e Kosov: Programi i qeveris (2015).
4MAShT: Strategjia e sigurimit t cilsis n arsimin parauniversitar, Prishtin, dhjetor 2015.
5Udhzuesi pr diversitetin dhe inkluzionin n arsimin parauniversitar (Draft/2015).
6Korniza strategjike Arsim dhe Aftsim 2020 (http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/index_en.htm).
7http://ec.europa.eu/education/policy/vocational-policy/doc/2015-riga-conclusions_en.pdf.
11
Rekomandimet e tjera t politikave t BE-s jan t bazuara n rezultatet e raporteve t fundit nga
rrjeti Eurydice8 dhe nga CRELL (Qendra e Komisionit Evropian pr Krkime mbi Arsimin dhe t
msuarit gjat gjith jets)9, dhe kto gjithashtu jan marr parasysh gjat procesit t zhvillimit
PSAK-ut.
Kuadri ligjor dhe politik si pik referimi pr kornizn teorike pr PSAK-un
2017 - 2021
Procesi i zhvillimi t PSAK-ut ka reflektuar prcaktimin e BE-s pr analiza t qndrueshme dhe
solide t bazuara n dshmi, si elemente kye pr diskutime politike t informuara dhe zhvillim t
8Profesioni i Msimdhnies n Evrop: Praktikat, Perceptimet dhe Politikat, Eurydice (2015).
9Praktikat e msimdhnies n shkollat fillore dhe t mesme n Evrop: Vshtrime nga Vlersimet e Shkalls s Madhe n Arsim, CRELL,
2014.
Korniza ndrkombtare Deklarata Universale e t Drejtave t Njeriut 1948
Arsimi pr t gjith 1990
ET2020
Agjenda Evropiane e re pr arsimin pr t rritur 2011
BE AAP Konkluzionet e Riga-s 2014
Marrveshja e Stabilizim-Asociimit 2015
Arsimi 2030
Korniza kombtare Strategjia Kombtare e Zhvillimit 2016
Programi Qeveritar 2015
Strategjia pr Sigurimin e Cilsis n Arsimin Parauniversitar, MAShT
2015
Ligji pr Arsimin Parauniversitar 2011
Ligji pr Arsimin n Komunat e Republiks s Kosovs 2008
Ligji pr Arsimin dhe Aftsimin Profesional 2013
Ligji pr Arsimin e Lart 2011
Strategjia e Komunikimit t MAShT 2011
Vizioni Misioni Vlerat
Qasja strategjike n
zhvillimin e PSAK-ut
Shqyrtimi i
performancs dhe
kornizave t
Korniza teorike
12
politikave n fushn e arsimit dhe aftsimit10. Pr m tepr, jan marr parasysh standardet
evropiane q duhet t arrihen deri n vitin 202011:
T paktn 95% e fmijve (nga mosha 4 deri n moshn e shkollimit t obliguar) duhet t
marrin pjes n edukimin n fmijrin e hershme;
M pak se 15% e 15 vjearve duhet t jen t nn-kualifikuar n lexim , matematik dhe
shkenc;
Shkalla e personave t moshs 18-24 vje q braktisin arsimin dhe aftsimin, n faz t
hershme, duhet t jet nn 10%;
T paktn 40% e njerzve t moshs 30-34 vje duhet t ken prfunduar nj form t
arsimit t lart;
T paktn 15% e t rriturve duhet t marrin pjes n t msuarit gjat gjith jets;
T paktn 20% e t diplomuarve n arsim t lart dhe 6% e 18-34 vjearve me nj
kualifikim profesional fillestar duhet t ket kaluar disa koh n studime apo trajnime jasht
vendit;
Prqindja e t diplomuarve t punsuar (t moshs 20-34 me arritje t paktn arsimin e
mesm t lart dhe pas prfundimit t shkollimit 1-3 vjet m par), duhet t jet t paktn
82%.
Objektivat tjera/treguesit me interes pr ata q jan prgjegjs pr zhvillimin e PSAK-ut kan
prfshir ato q rrjedhin nga Arsimi pr t Gjith (AGj), iniciativ e prbashkt e organizatave si
Banka Botrore dhe UNESCO, si dhe organizatave t propozuara nga shtetet antare t OKB-s pr
Qllimet e Zhvillimit t Qndrueshm12 (QZhQ), (n veanti, objektivi 4: Sigurimi i arsimit cilsor,
gjithprfshirs dhe t barabart, si dhe promovimi i mundsive t t msuarit gjat gjith jets
pr t gjith), dhe Kornizn e Arsimit pr Veprim (Arsimi 2030). sht marr parasysh edhe trsia
e treguesve tematik t zhvilluara nga Grupi Kshillimor Teknik i UNESCO-s13.
S fundi, prgjegjsit pr zhvillimin e PSAK-ut gjithashtu kishin parasysh rezultatet e pritura nga IPA
II14, n veanti shtimin e ndrlidhjes s programeve t arsimit dhe aftsimit me nevojat e tregut t
puns, si dhe prmirsimin e prfshirjes s t dyjave, sektorit t arsimit dhe t tregut t puns.
10
Politikat arsimore dhe trajnuese t bazuara n dshmi, http://ec.europa.eu/education/policy/strategic-framework/indicators-
benchmarks_en.htm. 11
Evropa 2020 Treguesit arsimor (Eurostat). 12
http://www.un.org/sustainabledevelopment/education/. 13
Treguesit tematik pr monitorimin e post-agjends s arsimit 2015, Forumi Botror i Arsimit 2015. 14
IPA II Dokumenti i Strategjis Treguese pr Kosovn 2014-2020, Komisioni Evropian, 2014.
13
2. Metodologjia
Procesi i zhvillimit t PSAK 2017-2021 filloi n qershorin e vitit 2015 kur MASHT-i inicioi vlersimin e
PSAK-ut 2011-2016 me ndihmn e projektit t Fondit t Bashkuar pr Arsimin. Njkohsisht, u
formua struktura organizative pr hartimin e planit t ri strategjik e prbr nga tri nivele:
Grupi Brtham q ishte prgjegjs pr menaxhimin e prgjithshm t procesit dhe cilsin e
produktit final. Grupi prbhej nga drejtort e departamenteve t MAShT-it, kshilltart nga
kabineti i ministrit, nj prfaqsues i Kolegjiumit pr Arsim t Asociacionit t Komunave t
Kosovs dhe drejtohej nga Sekretari i Prgjithshm i Ministris.
Grupi Plenar prbhej nga antart e Grupit Brtham dhe prfaqsues t tjer t MAShT-it,
komunat, bota akademike dhe shoqria civile. Roli i ktij grupi ishte t siguroj ndrlidhjen
ndrmjet Grupit Brtham dhe nngrupeve.
Nngrupet punuese ishin gjithsej gjasht nngrupe q mbulonin shtat fushat tematike t
PSAK-ut t dhna m posht. Antart e nngrupeve ishin ekspert t fushs prkatse nga
MASHT-i, komunat, bota akademike, shoqria civile dhe partnert zhvillimor.
Projekti i GiZ pr Ngritjen e Kapaciteteve n Arsimin Bazik (GiZ CBDE) angazhoi konsorciumin e
prbr nga kompania gjermane PEM Consulting dhe OJQ-ja Qendra pr Arsim e Kosovs (KEC), pr
t ofruar ekspertiz gjat procesit t zhvillimit t PSAK-ut. Puna rreth planifikimit filloi n fund t
shtatorit t vitit 2015 me hartimin e nj plani t zbatimit pr vet procesin e planifikimit. Po ashtu, u
konsultua legjislacioni pr hartimin e dokumenteve strategjike, si dhe dokumentet tjera strategjike
me t cilat duhej t ndrlidhej PSAK-u i ri.
Ky plan i zbatimit u aprovua n takimin e Grupit Brtham t dt. 18.11.2015. N kt takim, u mor
vendimi q qasja n procesin e planifikimit t jet tematike, q dallonte nga qasja nn-sektoriale e
cila u ndoq gjat hartimit t PSAK-ut 2011-2016. Kshtu, u identifikuan shtat fusha tematike: 1)
Pjesmarrja dhe Gjithprfshirja; 2) Menaxhimi i sistemit arsimor; 3) Sigurimi i cilsis; 4) Zhvillimi i
msimdhnsve; 5) Msimdhnia dhe t nxnit; 6) Arsimi profesional dhe arsimi i t rriturve; dhe 7)
Arsimi i lart.
Me t prfunduar t procesit t vlersimit t PSAK-ut 2011-2016 dhe pas prezantimit t rezultateve
t vlersimit n konferencn e mbajtur m 26 nntor 2015 u krijuan kushtet pr t filluar me
aktivitetet kryesore t planifikimit t PSAK-ut 2017-2021.
Nga janari 2016, procesi i zhvillimit t PSAK-ut 2017-2021 sht mbshtetur edhe nga projekti i
financuar nga BE-ja Rrjeti i Kosovs pr Arsim dhe Punsim KEEN, i cili ofroi ekspertiz pr punn
e dy grupeve punuese pr fushat tematike Pjesmarrja dhe Gjithprfshirja dhe Arsimi dhe
Aftsimi Profesional dhe Arsimi pr t Rritur.
M posht po i prezantojm hapat kryesor t ktij procesi, n mnyr kronologjike:
1. Analiza e gjendjes ishte nj proces q u realizua prmes shfrytzimit t metodave t planifikimit
si SWOT dhe PEST. Po ashtu, u shfrytzuan prfundimet e nxjerra nga vlersimi i PSAK-ut 2011-
2016. Rezultati i analizs s gjendjes u prmblodh n nj raport pune t hartuar nga Grupi
Brtham.
2. Prcaktimi i vizionit, misionit dhe objektivave strategjik. Pasi Grupi Brtham ra dakord rreth
formulimit t vizionit pr arsimin dhe formuloi misionin pr arritjen e tij, pr seciln nga shtat
14
fushat tematike u prcaktua nj objektiv strategjik. Objektivat strategjik u zbrthyen n
rezultate t pritshme, ndrsa pr secilin rezultat u definuan aktivitetet e mundshme, si dhe
treguesit e suksesit. Pr kt qllim u mbajtn dy puntori t grupit brtham, dy puntori t
nngrupeve dhe nj e grupit plenar. Edhe rezultati i ksaj faze u prmblodh n nj dokument t
hartuar nga Grupi Brtham.
3. Hartimi i draftit t PSAK-ut u b duke shfrytzuar punn e br n dy fazat e para. Ky draft
reflekton t gjitha ndryshimet q jan sugjeruar nga grupi brtham n prfundim t fazs se
dyt t planifikimit.
4. M 5 maj 2016 u mbajt nj konferenc kombtare ku u diskutua drafti i PSAK-ut. Mbi 100
pjesmarrs q prfaqsonin t gjith sektort relevant t qeveris, institucionet arsimore,
shoqrin civile, partnert zhvillimor dhe palt tjera me interes dhan vrejtjet dhe sugjerimet
e veta n lidhje me dokumentin e PSAK-ut, t cilat u konsoliduan n nj draft t ri nga grupi i
ekspertve.
5. M 21 dhe 22 maj u mbajt nj puntori me Grupin Brtham, n prbrje t zgjeruar, ku u
shqyrtuan komentet nga konferenca dhe u bn ndryshimet e fundit n draftin e dokumentit t
PSAK-ut, me prjashtim t ndryshimeve n fushn e arsimit dhe aftsimit profesional t cilat u
bn dy jav m von, pas nj puntorie t veant t grupit t puns pr kt objektiv.
Ndrkoh, u prfshin n versionin e radhs edhe komentet e dhna me shkrim nga OSBE dhe
Kshilli i Evrops. Po ashtu, n kt periudh u finalizuan edhe treguesit e suksesit t cilt u
diskutuan me Grupin Brtham dhe strukturat tjera brenda MAShT-it.
6. Procesi i planifikimit buxhetor u zhvillua gjat qershorit t vitit 2016. Gjat ksaj periudhe u
organizuan dy puntori planifikimi me pjesmarrjen e Grupit Brtham n prbrje t zgjeruar.
Paralelisht me kt proces u hartua edhe plani i zbatimit t PSAK-ut pr periudhn 2017-2021.
7. Versioni final i dokumentit t PSAK-ut u hartua gjat korrikut t vitit 2016 n baz t udhzimeve
t dhna nga Grupi Brtham. N kt faz u bn disa shkurtime dhe riorganizime t pjesve t
dokumentit.
15
3. Konteksti
Ritmi i ndryshimeve me t cilat ballafaqohen t gjitha shoqrit n shekullin XXI paraqet nj sfid t
madhe pr qeverit dhe planifikuesit n t gjitha nivelet. Askund tjetr nuk sht kjo m e vrtet
sesa n fushn e arsimit dhe t aftsimit q kan prgjegjsi, si n aspektin ekonomik ashtu edhe n
aspektin humanitar, pr t lehtsuar zhvillimin e qytetarve. Nse duam q sektori i arsimit dhe
aftsimit t jet n gjendje t ju prgjigjet n mnyr efektive ndryshimeve t mjedisit, sht e nj
rndsie t jashtzakonshme q ata t cilt udhheqin me zhvillimin e strategjis t ken njohuri
solide rreth kontekstit t jashtm dhe t brendshm n t cilin veprojn.
Pr kt arsye, gjat procesit t zhvillimit t PSAK-ut 2017-2021, vmendje e konsiderueshme i sht
kushtuar analizs s kontekstit pr t cilin sht prgatitur plani i ri.
3.1. Sfidat dhe mundsit n mjedisin aktual
Analiza e faktorve t jashtm q ndikojn n zhvillimin e PSAK-ut 2017-2021 nxori disa prfundime
interesante. Gjat diskutimeve n Grupin Brtham doli se pjesa m e madhe e faktorve t
identifikuar kan ndikim mesatar ose t lart n zbatimin e PSAK-ut. Grupi Brtham ka shfrytzuar
metodn PEST15, e cila identifikon pr analiz faktort politik, ekonomik, social dhe teknologjik,
ndrsa gjetjet kryesore t ktij diskutimi t cilat jan prezantuar n vijim, ofruan nj sfond t
dobishm pr diskutimet gjat procesit t zhvillimit t PSAK-ut.
3.1.1. Faktort politik
Marrveshja e Stabilizim-Asocimit (MSA) prcakton kornizn e bashkpunimit t Kosovs me BE-n
pr ngritjen e cilsis s arsimit n t gjitha nivelet, me qllim t prmirsimit t shkathtsive,
punsueshmris, prfshirjes sociale dhe nxitjes s zhvillimit ekonomik. MSA i kushton kujdes t
veant bashkpunimit pr arritjen e gjithprfshirjes dhe barazis n arsim, me theks t veant,
pr shembull n, gjinin, prkatsin etnike dhe fetare, si dhe aftsin e kufizuar. Pritet q
bashkpunimi n mes t BE-s dhe Kosovs t merr formn e asistencs teknike pr jetsimin e
masave t caktuara t PSAK-ut. Prandaj, ky Plan Strategjik do t jet tem e konsultimeve t
rregullta me BE-n dhe tem shqyrtimi i raporteve t progresit.
Vet zbatimi i PSAK-ut, n mas t madhe, varet nga kapaciteti zbatues i komunave, m saktsisht i
drejtorive komunale t arsimit (DKA-ve). Me gjith faktin se bartja e autorizimeve n fushn e
arsimit nga niveli qendror n at lokal ka ndodhur n vitet 2008 dhe 2009, deri sot nuk sht arritur
q t gjitha komunat t ndrtojn kapacitetet e duhura pr ti prmbushur detyrimet e tyre n kt
fush. Kjo ndikon n jetsimin e masave t PSAK-ut, pasi nuk sht e mundur q t gjitha masat t
zbatohen drejtprdrejt nga MASHT-i, pa nj mbshtetje solide nga niveli komunal. Pr m tepr,
sht me rndsi t madhe t nxitet t kuptuarit e gjer t faktit se kjo autonomi e rritur e nivelit
lokal duhet t shoqrohet me rritjen e prgjegjshmris dhe me menaxhim t cilsis. Pr kt
arsye, PSAK-u prmban masa pr ngritjen e mtejshme t kapaciteteve n komuna.
Shkollat me msim n gjuhn serbe n Kosov vazhdojn t operojn jasht sistemit kosovar t
arsimit, prkundr faktit se legjislacioni aktual ofron mundsi t mdha pr akomodimin e nevojave
specifike t komunitetit serb. Republika e Kosovs do ti vazhdoj prpjekjet aktuale pr integrimin e
komunitetit serb me ndihmn e partnerve ndrkombtar. Masat e PSAK-ut i prshtaten t gjitha
15
Analiza PEST (faktort politik, ekonomik, social dhe teknologjik) shpjegon faktort makro - mjedisor t prdorura n komponentin e skanimit mjedisor t menaxhimit strategjik.
16
komuniteteve, por nse, n nj faz t mvonshme, paraqitet nevoja pr adresimin e shtjeve
specifike q kan t bjn me integrimin e komunitetit serb, MASHT-i do t bj prpjekje ti
akomodoj ato n planet vjetore t veprimit.
Lvizja e lir brenda kufijve t Evrops sht nj mundsi pr t rinjt q kan prfunduar shkollimin
q t krkojn pun edhe jasht kufijve t Kosovs. Meq pritet q nj lvizje e till t mundsohet
n t ardhmen e afrt, sistemi i arsimit duhet ti prshtatet edhe krkesave t tregut evropian t
puns, duke u prqendruar n ngritjen e cilsis, n mnyr q t diplomuarit ti prmbushin
standardet e pundhnsve nga vendet e BE-s.
3.1.2. Faktort ekonomik
Gjendja ekonomike n vend karakterizohet me ngecje n zhvillim ekonomik, e cila rezulton me
pamundsi pr t krijuar vende t reja pune. Nga ana tjetr, nevojat e tregut t puns mund t
ndryshojn shum shpejt. Pra, rndsia e prmirsimit t cilsis s arsimit dhe aftsimit, e rritjes
s nivelit t aftsive n mesin e shoqris, dhe e vnies s theksit t mjaftueshm n msimin gjat
gjith jets, nuk mund t nnvlersohet.
Kushtet e vshtira ekonomike-sociale n t cilat jeton nj numr i konsiderueshm i qytetarve t
Kosovs implikojn disa shpenzime pr adresimin e problemeve si sht furnizimi i t gjith
nxnsve me tekste shkollore falas pr arsimin e obligueshm q i kushton buxhetit t shtetit rreth 7
mil. EUR n vit; pastaj, subvencionimi i arsimit t lart dhe banimit n konvikte prmes pagesave t
ulta q aplikohen. Nse nuk ka prmirsim domethns t gjendjes ekonomike, trendi i
shpenzimeve t ksaj natyre, domosdo, do t vazhdoj, q do t thot se do t ket m pak mjete
n dispozicion pr zbatimin e PSAK-ut.
Sipas Banks Botrore16, shpenzimet publike n arsim jan rritur n mnyr domethnse, nga 3.3%
t BPV-s n vitin 2007 n 4.1% n vitin 2012. Pavarsisht nga kjo rritje, Kosova ende shpenzon m
pak se mesatarja e vendeve t Evrops dhe Azis Qendrore (4.6%) apo mesatarja e vendeve me t
ardhura t mesme t larta (5%). N mesin e vendeve t Evrops Juglindore, Kosova shpenzon m
shum se Shqipria (3.3%) dhe Maqedonia (3.5%), por m pak se Kroacia (4.4%) dhe Serbia (4.7%).
Vendet me popullsi m t re, si Kosova, kan tendenc pr t shpenzuar m shum n arsim si
prqindje e shpenzimeve totale publike se sa ato me popullsi t vjetr. Prandaj, sht e
dshirueshme t bhen prpjekje pr shfrytzim m efikas t burimeve n dispozicion, si dhe nj
rritje graduale e shpenzimeve n arsim, q jan n funksion t prmirsimit t sistemit t arsimit.
3.1.3. Faktort social
Kosova sht duke kaluar n nj faz t ndryshimeve t konsiderueshme demografike. N baz t
projeksioneve te popullsis, do t regjistrohet nj rnie e ndjeshme e numrit t nxnsve n nivelin
fillor dhe t mesm. Ulja e numrit t nxnsve do t ndikoj n uljen e numrit t paraleleve n
shkolla, zvoglim t nevojs pr msimdhns dhe, potencialisht, edhe n zvoglimin e numrit t
shkollave. N ann tjetr, lvizja e popullsis nga fshati n qytet do t shkaktoj ngarkes m t
madhe n shkollat urbane dhe numr t vogl t nxnsve sidomos n zona t largta rurale. Kto
ndryshime demografike ka t ngjar t rezultojn me nevojn pr nj racionalizim domethns t
rrjetit t shkollave dhe mund t imponojn nevojn pr rishikim t planifikimit gjat periudhs s
zbatimit t planit t ri strategjik.
16
Grupi i Banks Botrore: Country Snapshot-Kosovo. Prishtin: Zyra e Banks Botrore n Kosov, 2015. http://www.worldbank.org/content/dam/Worldbank/document/eca/Kosovo-Snapshot.pdf
17
Nevoja pr m shum arsimim pr t rritur dhe pr t msuarit gjat gjith jets, e theksuar m
lart n aspektin e kontekstit ekonomik, duhet t theksohet edhe n kontekstin social, ku niveli i
dobt i arsimit dhe aftsimit sht i lidhur drejtprdrejt me prjashtimin shoqror pr nj numr t
grupeve.
N prgjithsi, imazhi i arsimit n syt e qytetarve nuk sht i mir, prandaj edhe jan shtuar
krkesat pr cilsi n arsim. Kjo reflektohet n debatet publike dhe shkrimet kritike t mediave pr
cilsin e arsimit. Meq Kosova tani merr pjes n provime ndrkombtare (PISA) q lejojn
krahasimin me vende t tjera, mund t ndodh q krkesat pr prmirsim t cilsis s arsimit t
shtrohen edhe n formn q reflekton munges mirkuptimi pr situatn n t ciln ndodhet vendi
dhe sistemi i tij i arsimit. Sidoqoft, krkesat e tilla duhet t shihen si stimulim pozitiv pr t zbatuar
PSAK-un e ri, si dhe pr t lvizur me hapa m t shpejtuar drejt prmirsimit t gjendjes.
Mashtrimi sht dukuri negative q vrehet n t gjitha nivelet e sistemit t arsimit n Kosov.
Brengos fakti se nxnsit dhe studentt bjn prpjekje pr mashtruar n provime, duke shfrytzuar
edhe teknologjin m bashkkohore, ndrsa institucionet arsimore bjn prpjekje t
pamjaftueshme q t ndalojn kt dukuri. Po ashtu, dnimi shoqror q i bhet ksaj dukurie sht
i pamjaftueshm q ta identifikoj si veprim t palejueshm. sht detyr e sistemit t arsimit q t
luftoj mashtrimin, por kjo nuk mund t bhet pa mbshtetje t prgjithshme shoqrore dhe
qytetare pr zbatim t rrept dhe transparent t rregullave dhe procedurave. Prandaj, sht me
rndsi t punohet edhe n ngritjen e vetdijes pr kt shtje, duke siguruar kshtu q rezultate e
vlersimit t japin pasqyrn reale t zotrimit t njohurive dhe shkathtsive nga ana e nxnsve dhe
studentve.
3.1.4. Faktort teknologjik
N dhjet vitet e fundit, infrastruktura rrugore n Kosov sht prmirsuar dukshm, gj e cila ka
ndikuar n shkurtimin e kohs s udhtimit nga shtpia deri n shkoll. Me prmirsime t
mtutjeshme, mund edhe t pushoj arsyeja pr ekzistimin e shum shkollave q iu shrbejn
komuniteteve t vogla, t prbra prej disa dhjetra familjesh. Nse ksaj i shtohet edhe rnia e
natalitetit, ather mund t parashikohet se prmirsimi i infrastrukturs rrugore do t sjell deri
tek riorganizimi i rrjetit t shkollave n disa komuna, q mund t krkoj edhe investime shtes.
Kosova sht vend me shkall t lart t shfrytzimit t teknologjis s informacionit dhe
komunikimit. Sipas nj raporti t Shoqats pr Teknologji t Informacionit dhe t Komunikimit n
Kosov (STIKK)17, vlersohet se 76.6% e popullsis s Kosovs jan prdorues t internetit, kryesisht
pr qllime argtuese. Kjo shkall sht n nivelin e vendeve t zhvilluara. Nga ana tjetr, n
shkollat e Kosovs sht nj kompjuter pr 46 nxns, ndrkoh q 57% e personelit msimor jan
t trajnuar pr ECDL. Gjendja e till krkon lvizje m t shpejt drejt aplikimit t TIK-ut n klasa,
pasi e kundrta mund ta zvogloj rndsin e shkolls pr t ardhmen e nxnsve. Pritet q
prdorimi i TIK-ut gjat pes vjetve n vijim do t merr edhe dimensione t tjera, q, tani pr tani,
nuk mund t parashikohen. Prandaj, mund t ndodh q duhet t bhen ndryshime t mvonshme
n PSAK, n favor t integrimit m t shpejt t TIK-ut n shkolla.
Financimi i shtuar i veprimtaris krkimore-shkencore mund t sjell ngritje t kapaciteteve
hulumtuese n fushn e edukimit, ndrkaq kjo mund t rezultoj me hulumtime t ndryshme, q
17
Deprtimi dhe prdorimi i internetit n Kosov, STIKK, 2013. Shkarkuar nga http://www.mfa-ks.net/repository/docs/STIKK_raport_alb_2013_short_web.pdf
18
dalin me rekomandime t reja praktike pr adresimin e problemeve n arsim. Prandaj, mund t
paraqitet nevoja q n PSAK t bhen ndryshime dhe plotsime t caktuara, si rezultat i ktyre
rekomandimeve t bazuara n hulumtime t mvonshme.
3.2. Vlersimi i PSAK-ut 2011-2016
PSAK-u 2011-2016 ishte plani i par strategjik gjithprfshirs pr Kosovn, i cili nuk ka prfshir n
vetvete mekanizmin e rishikimit dhe t vlersimit. Pr kt dhe shum arsye t tjera, vlersimi i
PSAK-ut 2011-2016 ka qen nj detyr sfiduese. Megjithat, raporti i vlersimit i cili sht publikuar
n nntor t vitit 2015 ofron disa njohuri shum t dobishme rreth zhvillimeve q kan ndodhur n
sistemin e arsimit n Kosov gjat ksaj periudhe, si dhe siguroj nj dokument q shrbej si baz pr
zhvillimin e PSAK-ut 2017-2021.
T gjeturat kye t vlersimit t PSAK-ut 2011-2016 jan si n vijim:
1. Disa prmirsime t dukshme jan vrejtur n procesin e hartimit t politikave n arsimin
parashkollor. Megjithat, cikli i zbatimit nuk ka regjistruar ndonj rritje t konsiderueshme n
nivelet e regjistrimit n edukimin parashkollor. Planifikimi n t ardhmen duhet t v nj theks
m t madh n kt nn-sektor dhe duhet t synoj rritjen e regjistrimit n arsimin parafillor me
nj numr shtes prej 5000 fmijve, dhe t dyfishoj prqindjen e fmijve n programin
parashkollor (0-4).
2. Kosova ka arritur nj nivel t lart t regjistrimit n arsimin parauniversitar, i cili sht i
krahasueshm me nivelet evropiane, ku edhe arritshmria e nxnsve n provimet e jashtme
sht rritur n mnyr modeste. Megjithat, mekanizmat dhe praktika e sigurimit t cilsis dhe
llogaridhnies mbesin t pazhvilluara dhe procesi i zbatimit t kurrikuls s re sht larg nga
prmbushja e afatit t prcaktuar n planifikim. Nn-sektori sht duke u goditur nga nj rnie e
natalitetit dhe kjo do t ket implikime t mdha n infrastrukturn shkollore dhe n numrin e
msimdhnsve. Me gjith progresin e arritur n procesin e kalimit t prgjegjsive nga niveli
qendror n at lokal, procesi i kalimit t prgjegjsive financiare tek shkollat ka hasur n
pengesa t mdha.
3. Rreth gjysma e nxnsve n arsimin e mesm t lart zgjedhin profilin e arsimit profesional.
Megjithat, lidhja e arsimit profesional me tregun e puns mbetet nj sfid, dhe mekanizmat e
sigurimit t cilsis mbesin t pazhvilluara. Raporti msimdhns-nxns sht prmirsuar n
vitet e fundit, mirpo numri i personelit prgjegjs pr orientim n karrier dhe menaxhim t
cilsis duhet t rritet. Nj numr i standardeve profesionale jan zhvilluar gjat pes viteve t
fundit, por nevojiten m shum prpjekje pr t plotsuar komplet kornizn. Kurrikula e AAP-s
duhet t rishikohet pr t siguruar se sht n prputhje me krkesat e tregut t puns dhe pr
t inkurajuar t nxnit e bazuar n module.
4. Disa zhvillime pozitive jan vrejtur n programet e rikualifikimit t msimdhnsve, mirpo
nevojitet nj progres i mtejm pr t siguruar q t gjith msimdhnsit i prmbushin
standardet minimale t msimdhnies. Gjat viteve t fundit, pagat e msimdhnsve jan
rritur dhe jan krijuar parakushte pr joshjen e msimdhnsve t kualifikuar dhe pr t
prmirsuar llogaridhnien e tyre. Megjithat, aktualisht rreth 40% e msimdhnsve nuk kan
kualifikime adekuate t prcaktuara me udhzimin prkats administrativ pr msimdhnie.
5. Prparim i rndsishm sht arritur n rritjen e numrit t regjistrimit t studentve n arsimin
e lart, ku Kosova tani sht n krye t vendeve evropiane me numrin e studentve pr 100,000
19
banor. Megjithat, prqindja e studentve t diplomuar mbetet e ult dhe rritja e shpejt e
numrit t studentve ka paraqitur sfida n menaxhimin e cilsis. Kosova sht br antare e
ENQA n vitin 2014, duke konfirmuar se Kosova po i zbaton Udhzimet dhe Standardet
Evropiane t sigurimit t jashtm t cilsis. Megjithat, ka ende sfida n mekanizmat e
brendshm t cilsis dhe n zbatimin e nj praktike t standardizuar dhe t unifikuar t
menaxhimit financiar n t gjitha institucionet publike. Shpenzimet e qeveris n krkimin
shkencor jan shum t ulta (0.1% e BPV-s).
6. Nj nga sfidat kryesore n sektorin e arsimit sht ndrtimi i nj sistemi t qndrueshm pr
promovimin e arsimit pr t rritur dhe t msuarit gjat gjith jets, si dhe n sigurimin e
financimit pr kt prioritet. Aktualisht nuk ka ndonj skem financimi apo formul t financimit
pr arsimin e t rriturve. Funksionimi dhe ndrtimi i kapaciteteve t Agjencis pr Arsim dhe
Aftsim Profesional dhe Arsimin e t Rriturve (AAAPARr), si dhe i Kshillit t saj sht nj sfid
dhe parakusht pr krijimin e nj qasjeje m koherente ndaj arsimit pr t rritur. Pr m tepr,
nuk ka kapacitete t stafit pr t adresuar nevojat e arsimit pr t rritur dhe zbatimi i
prioriteteve t ktij nn-sektori bhet kryesisht n kuadr t arsimit profesional, si dhe nga
organizatat jo-qeveritare dhe bizneset.
7. Sistemi arsimor karakterizohet me nj prdorim t ult t teknologjis s informimit dhe
komunikimit (TIK) dhe teknologjia bashkkohore nuk sht e integruar si duhet n kurrikul,
msimdhnie apo n menaxhim t arsimit. Zbatimi i strategjis pr prfshirjen e teknologjis s
informimit dhe komunikimit nuk ka prparuar si parashikohej me planin fillestar. Raporti
kompjuter-nxns n Kosov sht 1:46 dhe sht shum m i ult n krahasim me mesataren e
BE-s, ku 3-7 nxns prdorin nj kompjuter. Integrimi i TIK-ut n msimdhnie dhe t nxn
mbetet nj prioritet i rndsishm q duhet t adresohet n ciklin e ardhshm t planifikimit.
8. Sfida kryesore n menaxhimin e sistemit arsimor mbetet bashkrendimi i planeve dhe
prioriteteve brenda nj kornize t bashkrenduar t planifikimit dhe monitorimit. Prfshirja e
komunave, institucioneve t arsimit t lart dhe sektorit privat sht thelbsore pr avancimin e
zbatimit t planeve arsimore. Kapaciteti pr mbledhjen dhe prpunimin e t dhnave pr arsim
sht prmirsuar dukshm, por krkohet zhvillimi i mtejm i kapaciteteve pr sigurimin e t
dhnave m t detajuara pr studentt dhe nxnsit, pr integrimin e informatave nga raportimi
i t dhnave, pr rezultatet e vlersimit t jashtm dhe pr ndikimin e arsimit n punsim. Duhet
t promovohet nj qasje m e bashkrenduar e raportimit t t dhnave dhe e raportimit n
baz t praktiks dhe treguesve ndrkombtar (UNESCO/OBEZh/BE).
Raporti i vlersimit ka krijuar nj Indeks t zbatimit t PSAK-ut 2011-2016 shum t dobishm, i cili
ka vlersuar zbatimin n kuptimin e arritjes s objektivave, si dhe zbatimit t aktiviteteve t dhna
n kuadr t PSAK-ut, sipas nn-sektorve t ndryshm t tij. Edhe pse shkalla e indeksit nuk
prfaqson domosdoshmrish gjendjen n secilin nn-sektor, ajo ofroj nj pik referimi shum t
dobishme pr hartimin e PSAK-ut 2017-2021. Vlersimi ishte gjithashtu n gjendje t ofroj
rekomandime t qarta pr veprime t ardhshme n kuadr t sektorit t arsimit.
Megjithat, vlersimi nuk ka ofruar asnj analiz t faktorve q kan ndihmuar/vshtirsuar
zbatimin e PSAK-ut 2011-2016. Pr m tepr, procesi i vlersimit nuk ka provuar q formalisht t
vlersoj se si ka funksionuar PSAK-u 2011-2016 si nj plan strategjik. A ka qen struktura e
dobishme? A ka qen qasja efektive? Pr fat t mir, disa nga kto shtje jan ngritur n diskutime,
20
gjat t cilave jan siguruar udhzime t dobishme lidhur me ndryshimet n strukturn e PSAK-ut
2017-2021.
3.3. Organizimi dhe struktura e sistemit arsimor
Sistemi i arsimit publik n Kosov operon nprmjet nj rrjeti t prbr prej 43 institucioneve
parashkollore, 985 shkollave fillore dhe t mesme t ulta, 119 shkollave t mesme t larta, dhe 9
institucioneve publike t arsimit t lart. Prve ksaj, jan edhe 10 institucione private t licencuara
q ofrojn arsimim fillor dhe t mesm, si dhe 30 institucione t licencuara t arsimit t lart privat.
Po ashtu, jan edhe nj numr i institucioneve private q ofrojn shrbime parashkollore.
Sistemi arsimor n Kosov sht i strukturuar si n vijim:
Arsimi Parashkollor (ISCED 018, fmij t moshs < 6 vjeare)
Arsimi Fillor (ISCED 1, klasat 1-5, fmij t moshs 6-10 vjeare)
Arsimi i Mesm i Ult (ISCED 2, klasat 6-9, fmij t moshs 11-14 vjeare)
Arsimi i Mesm i Lart (ISCED 3, klasat 10-12, fmij t moshs 15-18 vjeare)
Arsimi i Lart (ISCED 5-8)
N vitet e fundit (shih grafikun m posht) sht arritur nj progres i konsiderueshm n
prmirsimin e qasjes n arsim, edhe pse ende nuk sht arritur nj ekuilibr gjinor, veanrisht n
arsimin e mesm t lart.
Burimi: Raporti i vlersimit t PSAK 2011-2016
Progresi m i dukshm n shkalln bruto t regjistrimit ka qen n nivelin e arsimit parafillor, t
mesm t lart, dhe n nivelin e arsimit t lart. Edhe pse nuk ka pasur ndonj rritje t
konsiderueshme n nivelin e regjistrimit t fmijve n edukimin parashkollor, megjithat ka pasur
nj prmirsim t dukshm n nivelin bruto t regjistrimit t fmijve t moshs 5 vjeare n
arsimin parafillor. Regjistrimi n arsimin fillor dhe t mesm t ult sht, pothuaj se, universal,
ndrsa shkalla bruto e regjistrimit n arsimin e mesm t lart sht 84.7%. Rreth gjysma e nxnsve
n arsimin e mesm t lart vijon profilet e arsimit profesional.
18
ISCED - Klasifikimi Standard Ndrkombtar i Arsimit, i miratuar n Konferencn e Prgjithshme t UNESCO n sesionin e 36-t n nntor
2011.
21
Numri i studentve n arsimin e lart sht rritur n rreth 122,000 duke e vn Kosovn n krye t
vendeve evropiane me 6,669 student pr 100,000 banor.
Struktura e prgjithshme e sistemit arsimor sht e ilustruar n Figurn 1.
Figura 1. Struktura e prgjithshme e sistemit arsimor n Kosov (marr nga Butler dhe t tjert 2009, dhe e
azhurnuar n vitin 2015)
Matura
Shtetrore
Niveli Parashkollor
Mosha 0-5
Shkolla Fillore
Parafillori dhe klasat 1-5
Shkolla e Mesme e Ult
Klasat 6-9
Arsimi i Mesm i Prgjithshm
Gjimnazi (Klasat 10-12)
Arsimi Profesional
Klasat 10-12
Arsimi Profesional
Terciar
Universiteti
Tregu i Puns
22
3.4. Sfidat dhe mundsit n arsimin e Kosovs
Analiza e gjendjes sht bazuar n vlersimin e PSAK-ut 2011-2016 t realizuar nga MASHT-i, si dhe
n analizn SWOT t shtat fushave tematike n t ciln kan marr pjes t gjitha palt me interes.
Rezultatet e analizs s gjendjes jan prezantuar n vijim.
3.4.1. Pjesmarrja dhe gjithprfshirja
T dhnat e MAShT-it tregojn se shkalla e prfshirjes s nxnsve n nivelin e arsimit fillor, t
mesm t ult dhe t mesm t lart sht prmirsuar. Megjithat, ende mbetet shqetsuese
prfshirja n nivelin parashkollor, n veanti n nivelin 0-3, q sht larg prmbushjes s
standardeve evropiane t pjesmarrjes. Nga t dhnat e MAShT-it vrehet se shkalla bruto e
regjistrimit t fmijve t grup moshs 0-5 vje n arsimin parashkollor dhe parafillor gjat vitit
shkollor 2014/15 ishte 15.7%19.
T dhnat tregojn se shkalla e regjistrimit t
fmijve n grup moshat 0-4 vje n institucione
parashkollore t licencuara sht vetm 2.8%,
ndrsa e grup moshave 3-5 vje sht 29.6%20.
Sidoqoft, prfshirja e fmijve n arsimin
parafillor, tregon nj situat m pozitive q
aktualisht arrin n 79.6%21.
Arsimi fillor dhe i mesm i ult sht shkollim i
detyrueshm, prandaj shkalla e prfshirjes s
nxnsve n kto nivele ka qen gjithmon e lart,
me 96% n arsimin fillor, prkatsisht me 98% n
arsimin e mesm t ult, ndrsa shkalla e
prfshirjes s nxnsve n arsimin e mesm t lart
gjat vitit shkollor 2014/15 ka qen 84.5%22.
sht vrejtur nj mobilizim pr t rritur prfshirjen
e fmijve me nevoja t veanta arsimore n shkolla t rregullta dhe gjat vitit 2013 jan prfshir
6093 nxns n shkolla t rregullta23. Prkundr ksaj, prfshirja e fmijve me nevoja t veanta n
arsimin e rregullt sht shum e vogl dhe MASHT-i ka prgatitur planin e veprimit pr arsimin
gjithprfshirs 2016-2020.
N Kosov komunitetet e ndryshme jan plotsisht t integruara n sistemin e arsimit, prve
fmijve q vijojn msimin n shkolla n gjuhn serbe. Megjithat, pavarsisht prpjekjeve t
konsiderueshme nga ana e MAShT-it, raportet e progresit t BE-s pr Kosovn vazhdojn t
theksojn vshtirsit me t cilat ballafaqohen fmijt e grupeve t margjinalizuara, si dhe t
grupeve t ndryshme etnike. Shkalla e ult e vijueshmris s shkollimit, n veanti t fmijve t
komuniteteve Rom, Ashkali dhe Egjiptian mbetet shqetsuese.
19
http://MAShTsmia-001-site1.smarterasp.net/Raport%20Statistikor%20me%20Tregues%20Arsimor%202014-15.pdf 20
Ibid. 21
http://MAShTsmia-001-site1.smarterasp.net/Raport%20Statistikor%20me%20Tregues%20Arsimor%202014-15.pdf 22
http://MAShT.rks-gov.net/uploads/2015/12/raport-statistikor-me-tregues-arsimor-2014-15.pdf 23
Prmbledhje e puns s Divizionit pr Arsimin me Nevoja t Veanta pr periudhn 2008 -2014.
Sfidat kryesore:
Shkalla e ult e prfshirjes n
edukimin parashkollor.
Mos funksionimi sistemit t licencimit
dhe monitorimit t institucioneve
private t edukimit parashkollor.
Prfshirja e pamjaftueshme n arsim e
fmijve me nevoja t veanta.
Prfshirja e ult n arsim e fmijve
nga grupet e margjinalizuara.
Fenomeni i braktisjes s shkollimit
ende i pranishm.
23
Masat e ndrmarra gjat viteve t fundit kan rezultuar me rnien e shkalls s braktisjes nga 0.48%,
sa ishte n vitin 2011, n 0.12% n vitin 201424. Megjithat, shkalla e braktisjes dhe shprputhja
ndrmjet t dhnave t t regjistruarve dhe vijueshmris mbetet shqetsuese. Shkalla e nxnsve
q braktisin shkollimin n fazn e hershme25 t shkollimit nuk sht monitoruar deri m tani.
Gjat dy viteve t fundit, migrimi dhe kthimi i mvonshm i nj numri t madh t qytetarve t
Kosovs ka shkaktuar probleme n integrimin e fmijve t kthyer n sistemin e arsimit.
Bashkpunimi ndrmjet MAShT-it dhe DKA-ve duhet t intensifikohet n mnyr q t koordinojn
aktivitetet pr nxnsit e rikthyer.
Sigurimi i mundsive pr msimin gjat gjith jets, si nj aspekt i rndsishm i pjesmarrjes dhe
gjithprfshirjes, sht trajtuar n 2.4.6.
3.4.2. Menaxhimi i sistemit arsimor
Korniza ligjore pr funksionimin e sistemit t arsimit fillor dhe t mesm sht rrumbullaksuar n
mas t knaqshme. Megjithat, sht i nevojshm zbatimi i plot dhe rishqyrtimi i pjesve t
legjislacionit, n mnyr q t shmangen politikat e
mundshme kontradiktore dhe t rritet ndikimi i
tyre n praktik me qllim t sigurimit t nj qasje
koherente ndaj reforms arsimore dhe t arritjes
s rezultateve maksimale me burimet n
dispozicion.
Kohve t fundit, vnia e theksit n autonomin e
nivelit komunal dhe shkollor n sistemin arsimor
n Kosov sjell me vete nevojn pr t zhvilluar
prgjegjshmrin dhe sigurimin e cilsis. Prandaj,
prmirsimi n menaxhimin e arsimit, duke
prfshir menaxhimin financiar, sht nj
komponent thelbsore e PSAK-ut 2017-2021. E
lidhur ngusht me t vjen edhe nevoja pr ngritjen
e konsiderueshme t kapaciteteve, sidomos n
nivelin komunal, ku struktura organizative n
kuadr t DKA-ve, n prgjithsi, sht n
shprputhje me fushat kryesore t prgjegjsive t
reja t marra nga ana e tyre pas hyrjes n fuqi, n vitin 2008, t Ligjit pr Arsim n Komuna, dhe
fillimit t reforms s vazhdueshme kurrikulare.
Ngjashm, sht e nevojshme t zhvendoset fokusi drejt zhvillimit t shkolls si organizat dhe
ndrtimi i mekanizmave m koherent dhe t qndrueshm pr vendosjen e llogaridhnies n nivel
shkolle. Njkohsisht, reforma e re kurrikulare, e cila synon autonomi n rritje pr nivelin e shkolls,
n kuptim t prcaktimit dhe ofrimit t prmbajtjes arsimore, rezulton me nevojn pr forcimin e
planifikimit dhe menaxhimit t proceseve n shkolla, duke prfshir punn e mtejshme pr
sqarimin e statusit t drejtorve t shkollave, si nj pozit e karriers, si dhe n zhvillimin e
24
Raporti i vlersimit t zbatimit t PSAK 2011-2015. 25
Nxnsit q braktisin shkollimin n fazn e hershme: t rinjt n moshat ndrmjet 16 dhe 24 vje t cilt kan prfunduar vetm shkolln e mesme t ult dhe q aktualisht nuk jan t regjistruar n ndonj institucion arsimor apo aftsues.
Sfidat kryesore:
Kapacitetet e kufizuara n nivel qendror,
komunal dhe shkoll pr zbatim t
reforms prmes nj qasje t
koordinuar dhe koherente.
Vshtirsi n implementimin e plot t
legjislacionit primar dhe jokoherenc e
nismave t legjislacionit sekondar dhe
politikave arsimore.
Munges e kulturs s politikbrjes s
bazuar n tregues dhe t dhna m
gjithprfshirse.
Progres i kufizuar drejt shndrrimit t
shkolls n ambient miqsor pr msim.
Vetdije e ult tek t gjitha palt n
perceptimin e shkollimit si prgjegjsi
publike.
24
mekanizmave t cilsis pr emrimin e drejtorve t shkollave dhe pr monitorimin e
performancs s tyre.
MASHT ka zhvilluar bazn e t dhnave GIS, e cila mban t dhnat e mbledhura pr gjendjen
infrastrukturore t t gjitha shkollave (klasat 1-12), si instrument kryesor pr planifikimin e
investimeve dhe hartimin e politikave. MASHT, po ashtu, ka zhvilluar standardet pr ndrtesa
arsimore pr nivelin 1-12, dhe standarde t tilla do t duhet t zhvillohen edhe pr nivelet tjera. Nga
viti 2011-2015, infrastruktura shkollore ka arritur n 3.6 m2 pr nxns. Megjithat, kjo mbetet nn
standardin kombtar dhe sht i nevojshm ndrtimi i godinave t reja shkollore. Kjo shtje
ndrlidhet, gjithsesi, me potencialin pr racionalizimin e rrjetit shkollor si rezultat i ndryshimeve
demografike.
Zhvillimi i mjediseve m miqsore, t shndetshme dhe t sigurta pr fmij duke prfshir edhe
zhvillimin dhe mirmbajtjen e infrastrukturs shkollore, sipas standardeve prkatse. si dhe zbatimi i
plot i protokollit pr parandalimin e dhuns n institucionet e arsimit parauniversitar, mbeten
prioritet i rndsishm pr periudhn vijuese.
N kontekstin aktual, ku MASHT-i sht prgjegjs pr planifikimin dhe menaxhimin e politikave dhe
monitorimin e sistemit t arsimit, vendimmarrja e bazuar n t dhna sht esenciale. MASHT-i
publikon raporte t rregullta statistikore vjetore dhe raporte periodike t brendshme, si dhe ka
zhvilluar nj korniz pr nj raport t ri statistikor vjetor q i jep publikut qasje n t dhna.
Megjithat, ka kufizime t konsiderueshme q ndrlidhen me t dhnat e nxnsve. Kredia prej 11
milion dollar e Banks Botrore do t mundsoj q fusha e mbledhjes s t dhnave t zgjerohet
n mnyr t konsiderueshme.
Zhvillimi i partneritetit n sektorin e arsimit midis niveleve dhe palve t ndryshme sht, po ashtu
prioritet, duke prfshir edhe lidhjet m t mdha me partnert e jashtm me qllim t rritjes s
prgjegjsis publike pr arsim dhe fuqizimin e bordeve udhheqse t shkolls dhe kshillave t
studentve.
3.4.3. Sigurimi i cilsis
Qeveria e Republiks s Kosovs ka aprovuar Strategjin e Sigurimit t Cilsis pr Arsimin
Parauniversitar n Kosov 2016-2020 n dhjetor t vitit 2015. Qllimi i ksaj strategjie sht t
prezantoj nj sistem t plot t sigurimit t cilsis n
nn-sektorin e arsimit parauniversitar t Kosovs pr
t kontribuar n prmirsimin e shrbimeve arsimore
dhe rezultateve t arsimit.
Kjo strategji ka katr komponente t ndryshme, t
prfaqsuara prmes objektivave strategjike
prkatse:
Objektivi 1: Ndrtimi i mekanizmave efektiv pr
sigurimin e cilsis.
Objektivi 2: Avancimi i planifikimit zhvillimor n nivel
shkolle dhe komune.
Objektivi 3: Ngritja e kapaciteteve pr sigurimin e
cilsis n t gjitha nivelet.
Sfidat kryesore:
Besueshmria e rezultateve t
testeve kombtare.
Cilsia e testeve kombtare.
Prezenca e dukuris s MAShTrimit
dhe kopjimit n shkolla dhe n teste.
Analiza e rezultateve t testeve
kombtare dhe shfytzimi i tyre pr
prmirsim t cilsis.
Pjesmarrja n teste ndrkombtare
dhe shfrytzimi i rezultateve pr
politikbrje arsimore.
25
Objektivi 4: Ngritja e vetdijes s palve t interesuara pr sigurimin e cilsis.
Secili objektiv strategjik sht i zbrthyer n masa. Buxheti pr zbatimin e Strategjis s Sigurimit t
Cilsis 2016-2020 sht rreth 8.2 milion euro.
Pr faktin se strategjia tanim ekziston dhe sht hartuar mbi bazn e nj analize t thell t
gjendjes, ideja ishte q ajo, thjesht, t integrohet n PSAK-un 2017-2021. Megjithat, gjat
planifikimit t PSAK-ut, pak m shum vmendje i sht kushtuar nj shtjeje e cila ka marr m
pak vmendje brenda Strategjis pr Sigurimin e Cilsis n Arsimin Parauniversitar - shtja e
vlersimit t jashtm t nxnsve.
MASHT-i dhe DKA-t tanim kan fituar prvoj n organizimin e disa provimeve kombtare.
Prkundr dobsive evidente, jan br prpjekje t vazhdueshme q t prmirsohet administrimi i
provimeve. N vitin 2015, Kosova ka marr pjes pr her t par n vlersimin ndrkombtar PISA.
Sidoqoft, mbetet t bhet edhe shum pun n administrimin e provimeve kombtare: fenomeni i
kopjimit masiv mbetet i pranishm, duhet t zhvillohet prdorimi i analizave t rezultateve t
provimeve kombtare si baz pr prmirsimin e cilsis. Po ashtu, sida pr periudhn e ardhshme
mbeten cilsia e administrimit t provimit, besueshmria e testeve si instrumente matse dhe
prshtatja e testeve pr fmijt me vshtirsi n nxnie.
3.4.4. Zhvillimi i msimdhnsve
Zhvillimi i msimdhnsve ka qen njri ndr
prioritetet e sistemit t arsimit n Kosov n vitet
e fundit. Licencimi i msimdhnsve ishte
menduar si nj nga mekanizmat kryesor pr
zhvillimin e cilsis s msimdhnies, motivimin
e msimdhnsve pr performanc t mir, si
dhe pr adresimin e rasteve kur performanca
nuk sht n nivelin e duhur. Sistemi i licencimit
t msimdhnsve, ashtu si sht planifikuar t
zbatohet, ngrthen n vete mekanizmin e
zhvillimit profesional t obliguar pr secilin
msimdhns dhe mekanizmin e vlersimit t
performancs t secilit prej tyre, si dy elemente
prcaktuese. Avancimi n skemn e licencimit
ishte menduar t ndrlidhej me rritjen e pags
pr msimdhnsit, si instrument motivues i
performancs s mir.
Korniza ligjore pr licencimin, promovimin dhe
vlersimin e performancs s msimdhnsve26
sht zhvilluar por ende nuk sht zbatuar.
Megjithat, s fundi, aktivitetet pr zhvillimin
profesional t msimdhnsve jan zhvilluar n
baza t rregullta nga projekte t ndryshme. sht e qart q arritja e cakut q secili msimdhns t
26
Udhzimi Administrativ Nr. 14/2013: Vlersimi i performancs s msimdhnsve dhe Udhzimi Administrativ Nr. 25/2014: Licencimi i msimdhnsve 2014.
Sfidat kryesore:
Moszbatim i plot i sistemit t
licencimit t msimdhnsve: vlersimi
i bazuar n performanc dhe licencimi
ende mungojn.
Ofert e kufizuar e zhvillimit t
obliguar profesional t
msimdhnsve.
Munges e strategjis pr zbatimin e
vlersimit t bazuar n performanc.
Munges e qasjes koherente n
sistemin e zhvillimit t msimdhnsve
duke prfshir koherencn midis
zhvillimit 'para-shrbimit', 'fillimit t
karriers' dhe 'zhvillimit n karrier'.
Lidhja e pamjaftueshme midis
elementeve t ndryshme t
menaxhimit t karriers s
msimdhnsve, si dhe e lidhjes s
standardeve t msimdhnies s mir
me veprimet praktike n zhvillimin e
msimdhnsve dhe licencimin e tyre.
26
plotsoj nj numr t caktuar t orve t zhvillimit profesional (s paku 100 or gjat periudhs
pes vjeare) do t jet sfiduese.
Hapa t rndsishm jan ndrmarr n ndrtimin e mekanizmave pr realizimin e qndrueshm t
zhvillimit profesional. Po ashtu, sht zhvilluar mekanizmi pr prcaktimin e procedurave dhe
prgjegjsive t secils pal n zbatimin e nj sistemi t qndrueshm t zhvillimit profesional, duke
ndar rolet dhe prgjegjsit e secils pal n proces27.
N baz t dispozitave t Udhzimit Administrativ Nr. 16/2013, modeli ekzistues i zhvillimit
profesional, i drejtuar nga ofertuesit/oferta, duhet t zgjerohet edhe me alternativa t tjera, duke
prfshir qasjen e zhvillimit profesional me baz n shkoll, pa anashkaluar mekanizmat e
monitorimit dhe t akreditimit t programeve t zhvillimit profesional dhe integrimit brenda skems
s gjer t licencimit t msimdhnsve (n nivel qendror). Do t jet e domosdoshme t zhvillohet
nj proces i vazhdueshm i vlersimit t nevojave t msimdhnsve pr zhvillim profesional nga
niveli qendror, dhe n nivel shkolle dhe komune. Zhvillimi profesional duhet t menaxhohet nn nj
korniz m t gjer qendrore, e cila lidh zhvillimin profesional me reformn kurrikulare dhe
rezultatet e marra, si pr arritjet e nxnsve.
Sistemi i zhvillimit profesional dhe i licencimit duhet t udhhiqet nga nj seri parimesh dhe
standardesh t msimdhnies s mir, n mnyr q licencimi i msimdhnsve t shkoj drejt
avancimit, si mekanizm pr prmirsimin e cilsis s msimdhnies n Kosov. Prkundr
progresit t arritur n avancimin e profesionalizimit t rolit t msimdhnsit, nevojitet zhvillim i
mtutjeshm n dy drejtime. Fillimisht, duhet t sigurohet nj mekanizm q t gjitha institucionet
publike q prgatisin msimdhns t rinj t bazohen n standarde t unifikuara shtetrore. S dyti,
duhet t specifikohen standardet pr nivelin e 'para shrbimit' dhe atyre 'n shrbim', si dhe t
sigurohet ndrlidhja midis tyre.
3.4.5. Msimdhnia dhe t nxnit
Pr t ngritur cilsin e arsimit n Kosov dhe pr
t harmonizuar at me trendet e vendeve t
zhvilluara, MASHT-i, n vitin 2011, ka aprovuar
Kornizn e Kurrikuls s Kosovs (KKK). Kjo
korniz mundsoi kalimin nga msimdhnia dhe
t nxnit e bazuar n objektiva dhe prmbajtje
msimore, n metodologjin bashkkohore t
msimdhnies dhe t nxnit t bazuar n
rezultate dhe n zhvillimin e kompetencave t
nxnsve.
Pas aprovimit t Kornizs s Kurrikuls, u hartua
baza ligjore dhe dokumentet prcjellse pr
zbatimin e saj. Sipas planifikimit t MAShT-it pritej
q kurrikula t zbatohej n t gjitha shkollat e
Kosovs gjat periudhs 2011-2014. Gjat vitit
2013/2014 pilotimi i kurrikuls u realizua fillimisht
n 10 shkolla, ndrsa nj vit m von zbatimi i saj u zgjerua n 92 shkolla n 30 komuna. Disa nga
27
Udhzimi Administrativ Nr. 16/2013 pr zbatimin e zhvillimit profesional t msimdhnsve.
Sfidat kryesore:
Kapacitete t limituara pr zbatimin e kurrikuls s re.
Hartimi i teksteve t reja shkollore t
bazuara n nevojat dhe krkesat e
kurrikuls pr zhvillimin e
kompetencave.
Kapacitete t limituara pr
shfrytzimin e TIK-ut dhe pr
prgatitjen e resurseve online.
Mungesa e mjeteve t konkretizimit
pr zbatimin e kurrikuls se re.
Mungesa e shrbimeve funksionale
profesionale n DKA dhe n shkolla.
27
problemet q shoqruan shtrirjen e ngadalshme t kurrikuls s re jan: numri i vogl dhe prgatitja
e pamjaftueshme e trajnerve t fushave lndore pr t aftsuar, mentoruar dhe monitoruar
msimdhnsit gjat zbatimit t kurrikuls n klasa, kapacitetet e kufizuara profesionale dhe
financiare n sistemin e arsimit, vonesat n prgatitjen e materialeve prcjellse pr zbatimin e
kurrikuls, si dhe mungesa e teksteve shkollore t prshtatshme.
Standardet pr hartimin e teksteve shkollore28 jan zhvilluar dhe ato mund t shrbejn si baz pr
rishikimin e teksteve ekzistuese, si dhe pr hartimin e teksteve t reja. Megjithat, MASHT-i duhet t
ofroj mjete financiare pr realizimin e ktij procesi. Pr t minimizuar shpenzimet dhe pr t ofruar
fleksibilitet maksimal, MASHT-i duhet t shqyrtoj prgatitjen e materialeve digjitale.
MASHT ka hartuar draft-Strategjin pr msimin elektronik dhe ka br pajisjen e shkollave me
mjete dhe pajisje t ndryshme msimore. Nj numr i konsiderueshm i shkollave n Kosov jan
pajisur me kompjuter, projektor, pajisje pr kabinete t ndryshme, si dhe mjete t tjera q
mundsojn zhvillimin e kompetencave t nxnsve. Statistikat e MAShT-it tregojn se 44.4% e
shkollave kan pajisjet pr teknologji t informacionit dhe t komunikimit. Megjithat, problemi i
mirmbajtjes s dobt t pajisjeve t TIK vazhdon t mbetet. Pr m tepr, prkundr investimeve,
numri i msimdhnsve q jan t aft t prgatisin prmbajtje elektronike dhe t prdorin ato n
procesin msimor sht shum i kufizuar.
3.4.6. Arsimi dhe Aftsimi Profesional dhe Arsimi i t Rriturve
AAP administrohet prmes nj numri t konsiderueshm t ligjeve dhe politikave arsimore t cilat
ndodh t jan kontradiktore dhe duhet t
harmonizohen sa me shpejt.
N prgjithsi, regjistrimi i nxnsve n
shkolla profesionale shihet si nj opsion i dyt
pr ata q nuk arrijn t regjistrohen n
shkollat e mesme t prgjithshme/gjimnazet,
dhe numri i nxnsve t regjistruar n shkollat
profesionale, n vitet e fundit ka rn nn
50% t numrit t prgjithshm t nxnsve n
shkollimin e mesm t lart. Raporti ndrmjet
arsimit profesional dhe tregut t puns
mbetet sfid q krkon trajtim t
menjhershm, sepse rreth 30% e shkollave
profesionale ofrojn profile t cilat nuk jan
shum t krkuara n treg.
Buxheti pr nxns n AAP sht i
pamjaftueshm pr t mbuluar nevojat
themelore. Pr m tepr, shkollat publike
profesionale kan kufizime serioze n
gjenerimin e t hyrave. Kufizimet financiare pr AAP-n zvoglojn mundsit pr investime n
infrastruktur dhe n pajisje, edhe pr ato aftsi specifike pr t cilat ka nj krkes n Kosov.
28
Udhzimi Administrativ Nr. 5/2011 pr zbatimin e standardeve t teksteve shkollore.
Sfidat kryesore:
AAP ekzistues nuk i prgjigjet krkesave
t tregut t puns.
Mungesa e Kurrikuls Brtham t
veant pr AAP.
Prfshirje e tr sistemit t AAP n KKK.
Mundsi t kufizuara pr trajnim praktik,
brenda shkolls dhe n ndrmarrje.
Buxheti i pamjaftueshm dhe formula joadekuate pr AAP.
Oferta shum e kufizuar pr nivelin e 5-
tt KKK.
Sigurimi i qndrueshmris i qendrave t
kompetencs.
Munges e sistemit efikas dhe t hapur
pr arsim pr t rritur.
28
Autoriteti Kombtar i Kualifikimeve (AKK) sht funksional, prkundr numrit t vogl t stafit dhe
sht prgjegjs pr sigurimin e cilsis s jashtme t shkollave t AAP. AKK ka ofruar trajnime pr
koordinatort e sigurimit t cilsis, dhe, po ashtu, deri m tani, ka prfunduar validimin e 19
kualifikimeve dhe akreditimin e mbi 33 institucioneve private q ofrojn arsim profesional dhe
verifikimin e mbi 40 standardeve t profesionit.
Themelimi i qendrave t kompetencs sht shoqruar me disa zhvillime pozitive pr sa i prket
infrastrukturs, ngritjes s kapaciteteve t tyre, zhvillimit t standardeve t profesionit, kurrikulave
modulare t bazuara n kompetenca dhe materialeve msimore. Megjithat, duhet t sigurohet
qndrueshmria e tyre financiare. Agjencia e Arsimit dhe Aftsimit Profesional dhe Arsimit t t
Rriturve (AAPARr) sht themeluar n vitin 2014 dhe aktualisht vazhdon t mbetet n faz pilotuese
deri n shtator 2016. Pas ksaj faze mbetet t qartsohet roli i mtejshm i saj n sistemin e AAP-s.
Prkundr disa prparimeve n zhvillimin e praktiks s mbledhjes s t dhnave t tregut t puns
dhe hartimit t Strategjis pr Arsim dhe Kshillim n Karrier 2015-2019, mungesa e orientimit dhe
qendrave t kshillimit t karriers n shkoll, n nivel komunal dhe n nivel kombtar, si dhe
mungesa e informatave nga tregu i puns, mbeten sfida t rndsishme. N mnyr t ngjashme,
prkundr puns s mir t MASHT n Strategjin pr Praktikn Profesionale 2013-2020 dhe
zhvillimin e dy udhzuesve pr ndrmarrjet dhe shkollat profesionale me qllim q t ofrohen
mundsi pr bashkpunim m t madh, deri m tani ende nuk ka ndonj marrveshje
ndrministrore pr t lehtsuar kt bashkpunim dhe pr t mundsuar zhvillimin e praktiks
profesionale t nxnsve.
shtjet t tjera t cilat kan nevoj pr vmendje n AAP prfshijn ngritjen e kapaciteteve t stafit
msimdhns, sigurimin e bashkpunimit ndrmjet shkollave dhe ndrmarrjeve, rishikimin e
standardeve ekzistuese t profesionit dhe zbatimin e standardeve q mungojn. Sfidat e tjera jan
zhvillimi i kurrikulit brtham pr AAP-n, korniza pr profilet profesionale, modularizimi i
kurrikulave ekzistuese t AAP-s dhe zhvillimi i kurrikuls s re modulare t bazuar n kompetenca
sipas standardeve profesionale, cilsia e msimit praktik dhe trajnimi n shkollat profesionale dhe
mbshtetja pr msimdhnsit e AAP-s nga programet e zhvillimit profesional.
N arsimin pr t rritur, ekziston nj vetdije se "brja e msimit gjat gjith jets dhe e mobilitetit
realitet sht objektivi i par i ET 2020. Megjithat, mungesa, pothuajse, totale e strukturave dhe
ekspertizs n fushn e arsimit pr t rritur n Kosov, e kombinuar me nevojn urgjente pr t
prmirsuar cilsin e dispozitave ligjore, bjn t pamundur q zhvillimi i msimit gjat gjith jets
n Kosov t jet prioritet brenda nj periudhe afatmesme. Megjithat, do t bhen disa prpjekje
prmes PSAK-ut 2017-2021 pr t filluar angazhimin n kt fush.
3.4.7. Arsimi i lart
Aktualisht, n Kosov veprojn 39 institucione t akredituara dhe t licencuara t arsimit t lart,
prej t cilave 9 jan institucione publike dhe 30 institucionet private. Kshtu, Kosova ka 20
institucione t arsimit t lart pr 1 milion banor q tejkalon shumfish mesataren e Bashkimit
Evropian29.
Numri i studentve n arsim t lart sht rritur nga rreth 40,000 student n vitin 2004 n 122,000
n vitin 2015. Kosova ka 6,669 student n 100 mij banor, q sht, pothuajse, dyfishi i mesatares
29
T dhnat nga Agjencia e Akreditimit e Kosovs, Eurostat dhe www.webometrics.info.
29
s BE-s30. Pjesmarrja e femrave n arsimin e lart sht rritur dhe tani 50.2% e popullsis
studentore jan femra. Po ashtu, Kosova ofron trajtim preferencial pr regjistrim n arsim t lart
pr kandidatt nga radht e komuniteteve etnike joshqiptare.
Numri i programeve t studimit ka shnuar rritje domethnse. Megjithat, t gjitha hulumtimet n
Kosov tregojn se ekziston nj shprputhje e madhe ndrmjet oferts s arsimit t lart dhe
krkesave t tregut t puns, si bhet e qart nga shqyrtimi i tabels m posht:
Prqindja e studentve sipas fushave t studimit
Fusha Studimore Publik Privat Total
Edukimi 9.2% 0.0% 6.8%
Shkencat humane dhe artet 10.8% 6.4% 9.7%
Shkencat shoqrore, biznesi dhe drejtsia 48.1% 63.7% 52.1%
Shkencat e natyrs, matematika dhe kompjuterika 5.5% 10.2% 6.7%
Inxhinieria, prodhimtaria dhe ndrtimi 14.0% 7.5% 12.3%
Bujqsia dhe veterina 2.6% 0.0% 2.0%
Shndeti dhe Mirqenia 6.9% 7.7% 7.1%
Shrbimet 2.8% 4.5% 3.3%
Burimi: T dhnat e pjesshme nga institucionet e arsimit t lart
Pr m tepr, mungesa e komunikimit t mjaftueshm n mes t institucioneve t arsimit t lart
dhe t komunitetit t biznesit ka rezultuar n
vshtirsi pr studentt n kryerjen e praktiks
profesionale.
Rritja e numrit t stafit akademik n
institucionet publike t arsimit t lart n vitet e
fundit ka qen tejet e ult n krahasim me
numrin n rritje t studentve dhe programeve.
Kapacitetet e administrats n institucionet
publike t arsimit t lart jan t kufizuara. Pr
m tepr, infrastruktura dhe pajisjet adekuate
jan t nevojshme pr t prmirsuar cilsin e
msimdhnies dhe t krkimit. Aktualisht, qasja
n literatur t prditsuar n bibliotekat e
institucioneve t arsimit t lart mbetet nj
sfid, si dhe ka nj numr shum t kufizuar t
laboratorve. N prgjithsi, t gjitha
investimeve n infrastruktur ju mungon nj
plan operativ i mirmbajtjes dhe
qndrueshmris.
Kosova ende nuk e ka t zhvilluar nj metodologji pr financimin e institucioneve t arsimit t lart
q nxit efektivitetin dhe llogaridhnien, prkundr faktit q korniza ligjore e arsimit t lart
prcakton zhvillimin e mekanizmave efektive pr financim t bazuar n performanc. Nga viti 2011,
financimi pr arsimin e lart sht n rritje si prqindje e bruto-produktit vendor dhe buxhetit t
Kosovs. Si total, shpenzimet publike pr arsim t lart jan n kufi t standardeve evropiane,
ndrkoh q shpenzimet pr kok studenti jan n rnie, pr shkak t shtimit t numrit t
30
Kalkulimet jan br bazuar n t dhnat e Eurostat dhe MASHT 2015.
Sfidat kryesore
Shprputhje e programeve t studimit me
krkesat e tregut t puns.
Raport i disfavorshem ndrmjet numrit t
stafit akademik dhe studentve.
Mosinkurajimi i puns krkimore-
shkencore n IAL.
Mungesa e t dhnave n IAL.
Kapacitete t ulta pr hartimin e
projekteve.
Mungesa e formuls pr financimin e IAL
bazuar n performanc.
Mungesa e praktiks profesionale pr
studentt.
Numri i vogl i t diplomuarve n arsim t
lart.
30
studentve dhe rritjes s vazhdueshme t BPV-s. N ann tjetr, institucionet publike t arsimit t
lart n Kosov shum pak i shfrytzojn mundsit pr krijimin e mjeteve vetanake.
Kosova ishte nj nga vendet e para n Evrop q ka miratuar sistemin e tri cikleve t arsimit t lart,
Sistemin Evropian t Transferit t Kredive (ECTS), dhe ka ndjekur dhe zbatuar t gjitha
rekomandimet e procesit t Bolonjs. Megjithat, Kosova e ka pasur t pamundur te antarsohet
n Procesin e Bolonjs, pasi q nuk sht antare e Kshillit t Evrops.
N dimensionin e sigurimit t jashtm t cilsis, AKA sht antarsuar n ENQA dhe EQAR dhe
ndrmjet periudhs 2009-2015 ka realizuar 276 raunde t vlersimit t jashtm n institucionet e
arsimit t lart. Procesi i akreditimit ka ndikuar n themelimin dhe funksionalizimin e zyrave pr
sigurim t cilsis n t gjitha institucionet e arsimit t lart n Kosov, t cilat i zbatojn procedurat
e brendshme pr sigurimin e cilsis.
Kosova merr pjes n skema t mobilitetit akademik si jan: CEEPUS, Erasmus Mundus dhe prfiton
mbshtetje nga forma t ndryshme t prkrahjes bilaterale dhe multilaterale n arsimin e lart.
Mundsit e mobilitetit pr stafin dhe studentt jan t shumta, prkundr q mosnjohja e
mjaftueshme e gjuhs angleze nga stafi dhe studentt kufizon mundsit pr shfrytzimin e ktyre
skemave. Kosova merr pjes me nj numr mjaft t vogl t projekteve n programin e BE-s pr
krkim dhe inovacion "Horizon 2020".
N fushn e krkimit shkencor, Kosova mbetet prapa vendeve t tjera evropiane: me 0.1 % t bruto
produktit vendor t investuar n hulumtim dhe me 826 publikime t indeksuara n dy bazat e t
dhnave m prestigjioze (Scopus dhe Web of Science) n periudhn 2003-2013, Kosova sht larg
nga arritja e standardeve evropiane pr zhvillimin e krkimit shkencor. Megjithat, Strategjia e
Inovacionit t Kosovs 2016-2020 sht hartuar s fundi, e cila prcakton objektivat dhe aktivitetet
pr krijimin e infrastrukturs s nevojshme pr t lidhur komunitetin shkencor me industrin dhe
ekonomin. Pr m tepr, n katr vitet e fundit, n kuadr t Fondit t Shkencs, MASHT-i ka
mbshtetur punn krkimore shkencore prmes disa skemave t granteve. Sfid mbetet shfrytzimi
i ktyre granteve n mnyr efektive.
31
3.5. Financimi i arsimit n Kosov
Shpenzimet publike n Sektorin e Arsimit n Kosov jan rritur n mnyr t qndrueshme nga 3.3%
e BPV-s n vitin 200731 n 4.7% t BPV-s n vitin 201432 gj q e bn Kosovn t krahasueshme me
vendet e tjera t rajonit. Megjithat, pr shkak t BPV-s s ult dhe popullats s re, Kosova
mbetet prapa vendeve t tjera n kuptimin e shpenzimeve pr kok banori pr nxns. Shpenzimet
pr kok banori n arsimin parauniversitar n vitin 2014 ishin 477 Euro33 (ose 16.1% e BPV-s pr
kok banori), ndrsa n arsimin e lart - 703 Euro34 (ose 23.8% e BPV-s pr kok banori). N vendet
e OBEZh-it, shpenzimet pr nxns nga institucionet arsimore shkojn mesatarisht n 21% t BPV-s
pr kok banori n niv