Małopolska

Początki Polski

Obszar Małopolski do XVIII wieku na tle współczesnego podziału administracyjnego Polski

Nazwa Małopolska (łac. Polonia Minor) została po raz pierwszy użyta w źródłach pisanych w 1411 r., a potwierdzona została dopiero w roku 1493 w Statucie Piotrkowskim króla Jana Olbrachta (podczas obrad dwuizbowego sejmu walnego w Piotrkowie w latach 1493–1496)celu odróżnienia tej części państwa od Wielkopolski (łac. Polonia Maior). Pierwotne znaczenie tej nazwy nie jest pewne – słowa maior i minor można odczytywać tu w kilku kontekstach (nie tylko najbardziej oczywiste większa – mniejsza, ale też np. starsza – młodsza, rozszerzona – właściwa).

Małopolska w okresie panowania Piastów i Przemyślidów

Pod koniec X wieku Małopolskę Polanie wcielili do swego państwa (według jednej z teorii, w wyniku wojny polsko–czeskiej w 989) Utworzono wtedy dwie prowincje: krakowską oraz sandomierską. Co najmniej od 1000 roku w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, która obejmowała znaczną część regionu, natomiast za panowania Kazimierza I Odnowiciela miasto stało się główną siedzibą książęcą. W 1040 roku Kraków stał się stolicą Polski.

W 1138 na mocy ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego kraj został podzielony na dzielnice, a seniorem z władzą zwierzchnią został najstarszy syn, Władysław II Wygnaniec. Ziemia krakowska i ziemia sandomierska stały się główną częścią dzielnicy senioralnej. Kraków stał się siedzibą seniora. W 1177 w Małopolsce wybuchł bunt możnowładztwa przeciwko Mieszkowi III Staremu. Mieszko Stary został wygnany z kraju. W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 region został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. Powołanie na tron krakowski Kazimierza II Sprawiedliwego, najmłodszego syna Bolesława III Krzywoustego, który łamiąc postanowienia senioratu zalegalizował swe rządy na zjeździe w Łęczycy. 25 maja 1243 roku Małopolanie pobili pod Suchodołem upominającego się o Kraków Konrada mazowieckiego. Władzę nad Małopolską objął syn Leszka Białego, Bolesław Wstydliwy. W 1259 roku miał miejsce drugi najazd tatarski, pod wodzą chana Burondy, na Polskę. Książę Bolesław V Wstydliwy schronił się na Węgrzech przed najeźdźcami. Walki trwały do 1260 roku. W 1279 roku po śmierci Bolesława Wstydliwego rządy w Krakowie objął Leszek Czarny. Książę prowadził wojny z książętami ruskimi, Jaćwingami, Litwinami, Tatarami. Od 1291 roku władcą ziemi krakowskiej został król czeski Wacław II, a w 1305 roku Wacław III z rodu Przemyślidów. W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd aż do 1734 Kraków był miejscem koronacji królów Polski. W 1333 zmarł Władysław Łokietek. Pogrzeb króla w Krakowie umocnił rolę miasta jako metropolii monarszej.

Polska podczas rozbicia dzielnicowego.

Za panowania Kazimierza Wielkiego… Za panowania Kazimierza

Wielkiego powstał wielki system obronny warowni królewskich zabezpieczających zachodnią granicę państwa od strony Śląska. W 1364 roku z inicjatywy Kazimierza III Wielkiego powstała Akademia Krakowska. Uniwersytet został odnowiony i unowocześniony przez Jadwigę Andegaweńską i Władysława II Jagiełłę.

W 1474 roku ziemia lubelska i ziemia łukowska zostały wydzielone z województwa sandomierskiego jako województwo lubelskie.

Małopolska (niem. Kleinpolen, napisana małymi literami) przed rokiem 1660, fragment mapy austriackiego towarzystwa bibliograficznego z 1892 r.

POCZĄTKI CHRZEŚCIJAŃSTWA NA TERENIE MAŁOPOLSKI.

Początki chrystianizacji Małopolski należy łączyć z Czechami, pod których polityczną zwierzchnością tereny te znajdowały się w 2 poł. X wieku. Materialnym tego śladem jest seria przedromańskich budowli sakralnych na Wawelu, najstarszych w Polsce. Na wystawie zobaczyć można makiety niektórych z nich. Około roku 990 Mieszko I włączył te ziemie do swego księstwa. Aktem wielkiej mądrości pierwszych Piastów było wprowadzenie Polski w krąg kościelny i cywilizacyjny zachodniej Europy, zaś rodzima słowiańska kultura wchłonęła nowe elementy, nie tracąc przy tym swego charakteru. Chrystianizacja była procesem złożonym i długotrwałym, początkowo dotyczącym warstw wyższych a pełna recepcja chrześcijaństwa nastąpiła w Polsce dopiero w XIII wieku. Dowodami na utrwalanie się nowej religii była rozpoczynająca się w XI wieku na szerszą skalę budowa kościołów (Kraków, Sandomierz, Wiślica, Przemyśl), sieci parafialnej, założenie klasztoru tynieckiego oraz dominacja chrześcijańskiego modelu obrządku pogrzebowego. Płyta Wiślicka

KALENDARIUM HISTORII MAŁOPOLSKI.

IX wiek – państwo Wiślan i innych mniejszych plemion słowiańskich – Lędzianie (w składzie państwa wielkomorawskiego).

Koniec X wieku – włączenie do państwa Polan: prowincja krakowska i sandomierska. Około 1040 – Kraków stolicą Polski piastowskiej. 1138 – rozbicie dzielnicowe – księstwa krakowskie i sandomierskie – dzielnica senioralna. 1257, 5 czerwca – lokacja Krakowa na prawie magdeburskim. XV w. – sejmik generalny w Nowym Korczynie. 1340 – przyłączenie ziemi sanockiej i lwowskiej do Polski. 1382 – założenie klasztoru paulinów na Jasnej Górze. XVI w. – włączenie ziem ruskich (aż po Kijów) pod administrację małopolską. 1474 – wydzielenie województwa lubelskiego z województwa sandomierskiego. XVI–XVII w. – Małopolska głównym ośrodkiem kultury polskiej. 1545 – sejmik generalny woj. ruskiego w Sądowej Wiszni. 1564 – księstwo oświęcimskie i zatorskie wcielono od Korony Królestwa Polskiego, równocześnie

przyłączono je do województwa krakowskiego, jako powiat śląski. 1651, 14 czerwca – na Podhalu wybuchło powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego. 1655–1657 – potop szwedzki – skuteczna obrona Jasnej Góry; zdobycie Krakowa i znacznej części

Małopolski przez wojska szwedzkie. 1661 – w Krakowie ukazał się pierwszy numer najstarszej polskiej gazety Merkuriusz Polski. 1769 – podczas konfederacji barskiej, cesarzowa austriacka Maria Teresa zagarnęła starostwo spiskie, a

później także czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie. 1772 – w wyniku I rozbioru Małopolska zostaje podzielona na dwie części: południe zostaje zajęte przez

Austrię, część północna z Krakowem pozostaje w Koronie. 1790 – Sejm Czteroletni zlikwidował księstwo siewierskie oficjalnie inkorporując je do Rzeczypospolitej. 1793 – w wyniku II rozbioru Małopolska zostaje podzielona na trzy części: południe zostaje zajęte przez

Austrię, część północna z Krakowem pozostaje w Koronie, część zachodnią zajmują Prusy. Okres rozbiorów – Galicja, Wolne Miasto Kraków. 1918 – powrót do Polski II wojna światowa – Generalne Gubernatorstwo. 1945 – część Małopolski tzw. Małopolski Wschodniej na mocy konferencji teherańskiej została

przyłączona do USRR, obecnie Ukraina Obecnie – województwa: małopolskie, lubelskie, podkarpackie i świętokrzyskie oraz część

mazowieckiego, łódzkiego, i śląskiego.

Źródła: Średniowiecze znało dwa style: styl prosty, przewidziany dla prostaczków i drugi,

ozdobny i wytworny da odbiorców o dojrzałym smaku. Takie właśnie cechy dzieła wytwornego ma nasza pierwsza księga, pisana w Polsce. Nie wiadomo, kto jest autorem księgi, choć cztery wieki później, historyk Kramer nazwał autora Gallem. Na pewno wiemy, że Gall był cudzoziemcem, zakonnikiem benedyktyńskim. Pisał kronikę na zlecenie ludzi związanych z Krzywoustym. Kronika powstała w latach 1112 – 1116.

Nowy dziejopis Polski „narodził się” w latach 1150 – 1160. Niewiele wiadomo o jego rodowodzie.

Kolejną była „Kronika Wielkopolska” we wszystkich jej kopiach stanowi początek cennej komplikacji historiograficznej. Komplikacja ta obejmuje roczniki wielkopolskie, nieco wyciągów z historii małopolski, omawianą kronikę, luźne zapiski kalendarzowe, a ponadto jeszcze jedno dzieło wielkiej wagi dla naszej historiografii, tzw. „Kronikę Janka z Czernkowa”.

Lata po napisaniu kroniki Janka nie owocowały żadnym wybitnym dziełem. Nie były to jednak lata jałowe. Pisano wiele, choć nie była to twórczość zbyt oryginalna, przepisywano i powielano istniejące materiały. Jednak powstało jedno wspaniałe dzieło, tzw. „Roczniki” napisane przez Długosza. Zaczęły powstawać w 1455 roku. Praca nad tą kroniką trwała dwadzieścia pięć lat, niemal do śmierci autora, który jednak zdołał ją dokończyć.

KONIEC !!!