Pojam i oblici medjunarodnog kretanja kapitala

• Međunarodno kretanje kapitala jedan je od najatraktivnijih oblika međunarodnog finansiranja i pretezno je autonomnog karaktera tj ima sopstvenu motivaciju i nije izazvano stanjem tekucih transakcija u bilansima pojedinih zemalja.

• Pod međunarodnim kretanjem kapitala podrazumijevamo transfer realnih i finansijskih sredstava između subjekata različitih zemalja sa odloženim kontratransferom za određeni vremenski period, a u cilju ostvarivanja određenih ekonomskih i političkih interesa ucesnika u tom transferu

• Nijedna savremena privreda ne može se izolovati od potrebe da izvozi i uvozi kapital, bez obzira na to da li, ukupno gledano,...

• ...ima neto suficit ili neto deficit u kapitalu, tako da je kretanje kapitala između zemalja dvosmjerno, pri čemu se u jednom slučaju subjekti određene zemlje pojavljuju kao davaoci, a drugi put kao korisnici kapitala.

• Međunarodno kretanje kapitala, kao dio međunarodnog finansiranja, jedan je od najatraktivnijih oblika međunarodne saradnje i ostvarivanja strategijskih ciljeva.

• Međunarodno finansiranje u užem smislu obuhvata uvoz i izvoz kapitala i novca i prodaju roba i usluga na kredit, a u širem smislu uključuje i međunarodne jednostrane transfere (poslovi finansiranja kod kojih je prisutan elemenat inostranosti).

Faktori koji su doveli do porasta znacaja medjunarodnog finansiranja :

(1) Raspad kolonijalnog sistema posle drugog svjetskog rata (2) U periodu poslje drugog svjetskog rata stvoren je veći broj međunarodnih i regionalnih institucija koje se bave problemima međunarodnih plaćanja (3) Većina valuta najrazvijenijih zemalja postale su konvertibilne tokom pedesetih godina

(4) Eksplozivan razvoj transnacionalnih kompanija

(5) Eksplozivan razvoj evrotržišta

(6) Naftni šokovi

(7) finansijske inovacije(+infor tehnol. razvoj)

(8) Međunarodni politički odnosi su i pored povremenih pogoršanja obezbjeđivali povoljnu klimu za razvoj

• Međunarodno kretanje kapitala, kao njegov dio, podrazumijeva transfer realnih i finansijskih sredstava institucija, preduzeća i rezidenata iz različitih zemalja u cilju zadovoljenja ekonomskih interesa učesnika u transferu.

• Medjunarodno kretanje kapitala predstavlja transfer kupovne snage iz jedne zemlje u drugu,u novcanom vidu,u vidu roba i usluga.To dovodi do porasta kupovne snage u zemlji uvoznici kapitala i do njenog smanjenja u zemlji izvoznici.

• Najveći dio međunarodnog kretanja kapitala odvija se između razvijenih zemalja

• Privrede u razvoju (zemlje u razvoju i zemlje u tranziciji, kao sto je Bosna i Hercegovina) se kao grupacija uglavnom pojavljuju kao korisnici kapitala, a mnogo manje kao davaoci kapitala

• Međunarodno kretanje kapitala je fenomen koji postoji više od jednog vijeka.

• Mnoge zemlje su zasnivale svoj privredni razvoj na prilivu inostranog kapitala početkom XX vijeka.

• Za investiranje se odlučuju uglavnom zemlje koje ostvaruju veću efikasnost u domaćoj privredi nego ostale zemlje. Viškovi, materijalizovani u ponudi kapitala, izvoze se u druge zemlje koje nisu tako efikasne..

Medjunarodno kretanje kapitala prema vremenskom,ekonomskom i

vlasnickom kriterijumu

• Medjunarodno kretanje kapitala moze se posmatrati prema vremenskom,ekonomskom i vlasnickom kriterijumu.

• Prema ekonomskom kriterijumu dugorocno kretanje kapitala se ostvaruje u okviru zajmovnog kapitala i u vidu investicionog kapitala.Prvi oblik je prenosnik kupovne snage iz jedne zemlje u drugu,a drugi je preduzetnicki investicioni poduhvat u inostranstvu

• Prema vlasnickom kriterijumu kapital se dijeli:

1. međunarodno kretanje privatnog kapitala

2. međunarodno kretanje javnog kapitala.

• Privatni kapital (pojedinci, private kompanije, komercijalne banke) kreće se prvenstveno u obliku direktnih investicija, portfolio investicija, kao i u formi kredita i depozita

• Javni kapital (državni budžet i centralne i državne banke) kreće se prvenstveno u obliku bilateralnih zajmova i kredita, portfolio investicija i u formi bespovratne ekonomske pomoći

• Posebna vrsta javnog kapitala su zajmovi međunarodnih organizacija, kao sto su: IBRD, IMF, IDA, EBRD, IFC i dr. institucije sa sličnim profilom angažovanja.

• Prema vremenskom kriterijumu (ročnosti) medjunarodne kapitalne transakcije mogu biti u vidu kratkorocnih,srednjih i dugorocnih zajmova.

• Po pravilu, kratkoročni kapital se koristi za finansiranje tekućeg poslovanja, a srednjoročni i dugoročni kapital za investicione namjene

• Kratkorocni zajmovi su obicno privatni zajmovi.To su prije svega kratkorocni krediti (robni i komercijalni) u vezi sa izvrsavanjem poslovnih transakcija u medjunarodnoj trgovini.

• Poseban vid kratkorocnih zajmova su kursno-uslovljeni krediti.Spekulativnog su karaktera.Kada kurs strane valute ima tendenciju porasta,domaci zajmodavci ce inostranstvu pruziti kredit (npr kupovace inostrane hartije od vrednosti),da bi kasnije kada dodje do porasta kursa ostvarili kursnu razliku. Ocekivana devalvacija domace valute pokrece bjezanje u stranu valutu,a revalvacija bjezanje strane u domacu.Kretanje kratkorocnih kredita po ovoj osnovi je “vruc” novac.

• Srednjorocni zajmovi imaju duzi rok,ali kraci od dugorocnih /na Eurotrzistu

• Dugorocni zajmovi su uglavnom autonomnog karaktera. Zasnivaju se na razlici u kamatnim stopama izmedju zemalja.

• Danas slabi njihova uloga.Posle II svjetskog rata dolazi do njihove ekspanzije,radi finansiranja privrednog razvoja zemalja u razvoju.

• Zemlje u ravoju,uvoznici opreme ne mogu bez dugorocnih zajmova uvesti savremenu opremu i koristiti je.Toga su svesni i sami isporucioci opreme pa oni sami daju duge zajmove (komercijalni zajmovi) ili pronalaze komercijalne banke i druge finansijske institucije za to (robni dugorocni zajmovi).To je sad izvoz kapitala u robnom (realnom) a ne novcanom obliku kao prije.

• Tu je i momenat sigurnosti imao veliki znacaj,pa je za normalne komercijalne rizike uvedeno i izvozno-kreditno osiguranje,a za ostale rizike morale su se angazovati i vlade zemalja izvoznica opreme koje su svojim izvoznicima opreme garantovale naplatu njihovih potrazivanja od inostranih kupaca i u slucaju da se ostvare drugi abnormalni politicki i slicni rizici.

• Tako su u skoro svim zemljama proizvodjacima opreme stvorene posebne drzavne institucije za osiguranje tj finansiranje kreditiranja izvoza opreme.Osiguranje normalno poskupljuje opremu za iznos premije osiguranja ali ove drzavne institucije ponekad daju i vrlo povoljne kreditne uslove – onda kad se radi o tkz.“politickim kreditima”.

• Posebna vrsta dugorocnih zajmova su stabilizacioni zajmovi koji imaju ulogu da stabilizuju valutu zemlje primaoca zajma tj da pojacaju njene devizne rezerve

• Po svojoj namjeni, inostrani kapital se može plasirati u tačno određene projekte (project approach) ili u ostvarivanje širih razvojnih ciljeva odnosno programa (program approach)

• Kapital za realizaciju određenog projekta najčešće traže pojedinačna preduzeća, ali to mogu biti i države, ako su ovi projekti od strateškog privrednog i razvojnog značaja, u principu su države te koje traže kapital za programe.

• Privatni investitori gotovo isključivo plasiraju kapital u određene projekte, dok javni kapital, pored projekta, prihvata da se angažuje i u realizaciji programa

Motivi međunarodnog kretanja kapitala

• Motivi međunarodnog kretanja kapitala zavise od oblika u kome se kapital nalazi. Različiti motivi, npr., opredjeljuju privatne u odnosu na javne tokove, a postoje razlike i između pojedninih vidova privatnog i javnog kapitala, s tim da se,

• u principu, privatni kapital kreće ekonomskim motivima,

• a javni kapital na osnovu širih društveno-političkih interesa.

• Ostvarivanje većeg profita ili nekog drugog prihoda od uloženog kapitala (kamata, dividenda) je osnovni motiv izvoza kapitala, dok su ostali motivi najčešće posredni i u funkciji ovog glavnog motiva.

1. realizacija što većeg profita, 2. jeftina radna snaga i niske cene sirovina i

energije u inostranstvu, 3. Širenje tržišta, 4. želja za kompletiranjem proizvodnog procesa tj.

vertikalnom integracijom svih ili važnijih faza izrade finalnog proizvoda,

5. prestižno-psihološki motivi itd.

Oblici međunarodnog kretanja kapitala

• U teoriji postoje tri osnovna oblika međunarodnog kretanja kapitala i to:

–Međunarodno kretanje zajmovnog kapitala

–Portfolio investicije

–Direktne strane investicije

Kretanje zajmovnog kapitala

• Pod zajmovnim kapitalom u medjunarodnim ekonomskim odnosima podrazumeva se takav oblik medjunarodnog kretanja kapitala kod kojeg se kupovna snaga transferise neposredno u obliku zajma od zemlje davaoca kredita u zemlju korisnika,koja ga moze upotrebiti u proizvodnji ili potrosnji.Sustina je u tendenciji medjunarodnog izravnanja razlika u snabdjevenosti kapitalom i u potrebama za kapitalom od zemlje do zemlje

• Kretanje zajmovnog kapitala ima 2 oblika : novcani i robni tj transfer kupovne snage u novcanom obliku (novcani transfer) i transfer u robnom obliku (realni transfer).

• Motiv za kretanje zajmovnog kapitala je razlika u ceni novog kapitala (tj kamatnih stopa) od zemlje do zemlje.

• Kapital se krece iz zemlje sa nizom u zemlju sa visom kamatnom stopom.Ovakvo kretanje je autonomno.

• Medjutim kretanje moze biti i indukovano

najcesce u slucaju neravnoteze platnog bilansa i poprima uravnotezavajucu ulogu.

• U zemljama u razvoju nije razvijeno finansijsko tržište pa je i danas glavni oblik priliva inostranog kapitala zajmovni kapital

• U periodu od 1961. do 1970. godine, od ukupnog priliva iz inostranstva 66% je bilo u obliku zajmova, a u razdoblju od 1971. do 1980. godine, oko 46%. Ostatak su činile portfolio investicije i direktne investicije u inostranstvu.

• Sa kulminacijom dužničke krize u zemljama u razvoju i odlivom kapitala dolazi do sloma ovog oblika međunarodnog kretanja kapitala, mada takva situacija nije konačna, jer su danas tendencije poslovnog bankarstva multinacionalnog karaktera i odnose se na međunarodni platni promet, emitovanje obveznica i promet deviza

• Poseban oblik međunarodnih zajmova su međunarodni javni zajmovi koji mogu biti bilateralni, na bazi međudržavnih sporazuma i multilateralni, koji odobravaju međunarodne finansijske organizacije

• Za međunarodno kretanje zajmovnog kapitala bitno je međunarodno finansijsko tržište preko koga se vrsi plasman i angazuju slobodna finansijska sredstva. Organizovani dio tog tržišta čine komercijalne banke i druge finansijske institucije koje se bave kreditiranjem i kupovinom i prodajom hartija od vrijednosti.

• Komercijalne privatne banke pretežno odobravaju kratkoročne i srednjoročne, a u određenoj mjeri i dugoročne kredite prevashodno zajmoprimcima sa visokim bonitetom.

• Dugorocni kapital je u medjunarodnom kretanju po pravilu autonoman a kratkorocni kapital izazvan stanjem u platnom bilansu.

• Ulazak zajmovnog kapitala u novcanom obliku je isto sto i autonoman izvoz.Saldo platnog bilansa,ako je do tada bio izravnat,bice pozitivan za iznos zajma,a za isti iznos se povecava i dohodak.Jedinica primljenog zajma,znaci novu jedinicu nacionalnog dohotka.Ta dodatna jedinica nacionalnog dohotka dijelom se trosi na kupovinu domacih dobara,zavisno od granicne sklonosti potrosnji,a dijelom za uvoz,zavisno od granicne sklonosti uvozu.Dio utrosen na kupovinu domacih dobara znaci novo povecanje dohotka koji se opet isto trosi i ta multiplikacija dohotka se zaustavlja kada uvoz dostigne iznos primljenog zajma.

• Ako se u ovaj proces ukljuci i stednja,zavisno od granicne sklonosti stednji,uvoz nece dostici iznos primljenog zajma,pa se srazmjerno tome ni novcani transfer nece pretvoriti u realni,dok ce nacionalni dohodak biti multiplikovan istim multiplikatorom.

• Ulaz zajmovnog kapitala u novcanom obliku djelu je inflatorno,jer se povecava novcana masa,ali ne i robni fondovi.Ali ulaz zajmovnog kapitala u realnom obliku izaziva deflaciju (povecava se roba ali ne i novcana masa).Tada izostaje i proces multiplikacije dohotka.

• Primanje zajmovnog kapitala ima pozitivne i negativne efekte.

• Pozitivno dejstvo u vidu multiplikacionog dohotka bice vece ako je niza granicna sklonost uvozu.

• Negativno dejstvo u vidu inflacije bice jace ako su u zemlji koja prima kapital vec prisutni inflatorni faktori.

• Za zemlju koja daje zajam javljaju se suprotni efekti.Multiplikator djeluje u suprotnom smislu,ali se javlja i deflacija jer se smanjuju novcani fondovi a ne i robni.

• Druga osnovna logika u kretanju zajmovnog kapitala je u tome sto se zajmovni kapital krece iz zemlje s visom stopom akumulacije u zemlju sa manjom stopom tj iz zemlje sa visom granicnom sklonoscu stednji u zemlje sa nizom.

• Poslje II svjetskog rata narocito dolazi do izrazaja javni zajmovni kapital jer je privatni kapital pokazao uzdrzanost

Direktne investicije u inostranstvu

• Direktne investicije u inostranstvu prvenstveno se odnose na dugoročan plasman privatnog kapitala u inostranstvo

• Inostrane direktne investicije se javljaju kada investitor sa sedistem u jednoj zemlji –zemlji izvoznici kapitala,radi obavljanja poslovne aktivnosti , ivestriranjem stice imovinu u drugoj zemlji – zemlji uvoza kapitala.Osnovna obiljezja su upravljacka dimenzija i vlasnistvo nad imovinom.

• Kod inostranog direktnog investiranja investitor i imovina stecena investiranjem su dijelovi maticne firme.Investitor se oznacava kao maticna firma a imovina kao filijala (podruznica) maticne firme

• Direktne investicije u inostranstvu, ili strane direktne investicije (foreign direct investment) predstavljaju takav oblik ulaganja kapitala koji obezbjeđuje stranom investitoru sticanje prava svojine, kontrole i upravljanja po osnovu uloženog kapitala.

• Ovo su preduzetničke investicije, za koje nije nužno da uticaj investitora bude potpun i apsolutan, već je dovoljno da stepen kontrole i upravljanja bude takav da može da utiče na poslovnu politiku preduzeća i drugog pravnog lica u koji je uložen kapital.

• Inostrano direktno investiranje u vidu akcijskog kapitala se javlja kada investitor kupuje akcije preduzeca u inostranoj zemlji.Nacionalnim zakonodavstvom odredjuje se gornja granica udela inostranog direktnog investiranja u imovini domaceg preduzeca.Udio od 10% je minimum za ostvarivanje kontrole investitora u preduzecu.

• Inostrana direktna investiranja se mogu povecati i reinvestiranjem dobiti koju su investitori ostvarili na osnovu ranije kupljenih akcija ili pozitivnog poslovanja filijale u stranoj zemlji.

• SDI doživljavaju kulminaciju osamdesetih godina, od kada svjetski tokovi rastu godišnje prosječno za 30%, što je čak tri puta više od rasta svjetskog izvoza

• SDI su 2000. godine imale konstantan rast. Rekordan priliv SDI je zabeležen 1999., kada je ostvarena stopa rasta od 55.2%. U periodu 2001.-2003. zabeležene su negativne stope rasta (2001. -41.7%, 2002. -17% i 2003. -17.6%). I pored drastičnog smanjenja godišnjih stopa rasta, kumulirani priliv SDI ostvaruje pozitivne stope rasta, koje su znatno više nego što je rast svjetske proizvodnje, kapitala i trgovine.

• U 2003. priliv SDI od 560 milijardi dolara je dvostruko smanjen u odnosu na 2000. ali je istovremeno bio 10 puta viši nego 1982. god.

• One doprinose procesu globalizacije i internacionalizacije, pomažu u ekonomskom integrisanju zemalja u razvoju u svjetske ekonomske tokove, a njihov značaj i uloga rastu sa procesima liberalizacije svjetske trgovine.

• Inostrani investitori svoju imovinu putem inostranih direktnih investicija mogu efikasnije koristiti,uvazavajuci principe ekonomije obima.

• Patenti i autorska prava mogu donijeti konkurentsku prednost kompanijama koje ih posjeduju.U nekim kompanijama te prednosti su u formi zasticenog imena ili marke (npr Coca-Cola).Kompanija koja posjeduje takvu imovinu cesto licencira specijalna proizvodjacka prava zemlji uvoznici umjesto da investira u inostrane proizvodne kapacitete.

Oblici inostranih direktnih investicija:

• Osnivanje novog preduzeća (green-field investicije);

• Preuzimanje postojećih preduzeća u drugoj zemlji (prekogranične akvizicije);

• Spajanje kompanija (prekogranični merdžeri);

• Kombinacija green-field investicije i akvizicije (brown-field investicije);

• Zajednička ulaganja (joint venture investicije

• Green-field investicije predstavljaju osnivanje potpuno novog preduzeća tj. stvaranje nove proizvodne imovine što je po pravilu privilegija velikih multinacionalnih kompanija. Razgranavanjem svoje mreže preduzeća one povećavaju i svoj ekonomski uticaj na svjetske privredne tokove.

• Prekogranična akvizicija predstavlja oblik preuzimanja preduzeća, kada jedno preduzeće stiče kontrolni paket akcija nad drugim preduzećem u inostranstvu ili ga kupuje preuzimajući vlasništvo nad njim. Sa pravne tačke gledišta preduzeće koje je predmet preuzimanja prestaje da postoji, a preduzeće kupac nastavlja samostalno postojanje na tržištu akcija.

• Prekogranični merdžer nastaje kada jedno preduzeće apsorbuje drugo tj. kada preduzeće iz inostranstva koristi svu aktivu i pasivu preduzeća iz zemlje domaćina i nastavlja da posluje pod svojim nazivom dok domaća firma prestaje da postoji kao pravni entitet. Vlasnici domaćeg preduzeća menjaju svoje akcije za akcije inostranog preduzeća. Bitna karakteristika spajanja je dobrovoljnost partnera u pogledu želje da kreiraju nov pravni entitet. Ove transakcije nisu suviše skupe, tj. troškovi njihove realizacije su niži nego kod drugih oblika nastajanja novih poslovnih kombinacija.

• Brown-field investicije predstavljaju kupovinu postojećih postrojenja i preduzeća i preuzimanje kontrole u njima (najčešće su to objekti koji su napušteni ili su minimalno iskorišćeni, a često u svojim sredinama izazivaju zagađenja).

• Zajedničko ulaganje (joint venture) je ugovorno ulaganje inostranog i domaćeg investitora sa ciljem da se formira zajedničko preduzeće, ili ulaganje inostranih sredstava u postojeće domaće preduzeće s ciljem ostvarivanja zajedničke privredne saradnje kao što je proizvodnja, isporuka određenih proizvoda, delova, ili sklopova i podsklopova, zatim zajednički nastup na trećim tržištima, razvoj, oplemenjivanje i prenos tehnologije.

• Složenost ovog investicionog aranžmana se ne ispoljava samo u tehničko tehnološkoj saradnji u proizvodnji određenih proizvoda, već i u saradnji u oblasti komercijalizacije tih proizvoda i finansiranju zajedničkih poduhvata, kao i zajednički rizik čitavog poduhvata.

• Specifičan vid međunarodne ekonomske saradnje u oblasti eksploatacije prirodnih bogatstava i finansiranje infrastrukture je koncesija ili koncesioni režim. Osnovna karakteristika koncesije sastoji se u ustupanju prava korišćenja prirodnog bogatstva od strane domicilne države – koncedenta, domaćem ili stranom licu – koncesionaru, pod posebnim uslovima za određeni vremenski period.

• U novijoj istoriji za strana ulaganja u oblastima infrastukturnih objekata kao što su putevi, železnica, mostovi, tuneli, aerodromi, objekti za proizvodnju energije (hidro i termo centrale), eksploatacija nafte i gasa primenjuje se „BOT sistem“ (skraćenica ovog sistema potiče od engleskih reči build – izgradi, operate – koristi, transfer – predaj).

• Ovaj sistem podrazumjeva da koncesionar izgrađene objekte posle ugovorenog roka korišćenja preda koncedentu. Ovaj vid stranih ulaganja treba da bude veoma atraktivan za nedovoljno razvijene i zemlje u razvoju, jer se na ovaj način postiže investiciona aktivnost bez ulaganja sopstvenih sredstava. Ovaj model se u svijetu najviše primjenjuje u oblasti energetike (Turska, Kina, Malezija, Tajland

• Inostrane direktne investicije daju podrsku vertikalnoj integraciji (2 ili vise kompanije vrse sukcesivne faze prerade pa se objedinjuju u novo preduzece).Npr naftne kompanije cije filijale otpremaju sirovu naftu ka filijalama koje vrse preradu,pa do filijala koje se bave marketing politikom i prodajom

• Inostrane direktne investicije daju podrsku i horizontalnoj integraciji (istorodne proizvodne aktivnosti se razmestaju u razlicite zemlje).

• Motivi za to mogu biti zelje da se proizvodi priblize mjestu potrosnje,kako bi se zaobisle carinske i necarinske barijere.Npr Ford Motor Company,general Motrs i slicno.

• Prestroga spoljnotrgovinska politika takodje utice na inostrane direktne investicije (visoke carinske na uvoz).Npr Japanski proizvodjaci automobila proizvode u Evropskoj uniji i SAD,kako bi izbjegli stetne posljedice sporazuma o “dobrovoljnom” samoogranicenju svoga izvoza na ova trzista.

Efekti direktnih investicija • Pozitivna strana inostranih direktnih investicija je sto se

posredstvom njih vrsi svojevrstan tansfer tehnologije.U zemlji uvoznici to znaci

• povecanje spoljne trgovine,

• otvaranje novih radnih mesta,

• poboljsanje socijalne osnove

• Ubrzanje privrednog razvoja.

• Pozitivne posljedice postoje i u slucaju kada one povecavaju nacionalni dohodak zemlje u koju se investira vise nego sto bi bilo povecanje nacionalnog dohotka u zemlji investitora od istog ulaganja.

• Najvidljivija korist je u povecanju prihoda (kroz takse, poreze i slicno).

• Negativna strana se vezuje prije svega

• za bespostednu eksploataciju,prirodne resursa i narusavanje ravnoteze prirodne sredine,zapostavljanje nacionalnih interesa domace zemlje.

• Negativno dejstvo pokazuju i na zvanicnu,drzavnu politiku i nacionalne interese

zemalja u koje se investira.

Portfolio investicije • Portfolio investicije se tretiraju kao kupovina HOV,

do nivoa koji ne daje pravo kontrole nad subjektima u koje je uloženo

• Portfolio nekog privrednog subjekta predstavlja skup elemenata imovine u koje je uložen kapital.

• Portfolio se može sastojati od realnih elemenata (zemlja, zgrade, oprema, zlato i sl.) i finansijske aktive (gotovina, obveznice, akcije i sl.)

• Osnovni cilj ovih investicija je sticanje dohotka,a ne i kontrole nad preduzecem u inostranstvu.To je i osnovna razlika izmedju njih i inostranih direktnih investicija i ako mogu imati isti oblik.Npr kupovina akcija radi sticanja dohotka,a ne radi uticaja na poslove preduzeca je portfolio investicija.

• Za njih se najviše zanimaju penzioni fondovi, uzajamni fondovi (mutual fonds) i fondovi zdravstvenog osiguranja

• Portfolio investiranja u smislu medjunarodnog investiranja znace drzanje stranih hartija od vrijednosti od domacih rezidenata.

• Ovdje portfolio investicija pokazuju jos jednu znacajnu razliku u odnosu na inostrane direktne investicije.Ovdje novcani transfer uvek prethodi realnom transferu i to u cijelom iznosu investiranja.Inos. time povecava dohodak i jedan dio dohotka ide na uvoz,zavisno od granične sklonosti ka uvozu.

• Sa globalizacijom finansijskih tržišta ovaj oblik međunarodnog kretanja kapitala dobija na značaju, jer je lakše diferencirati rizik u slučaju postojanja većeg broja tržišta.

• Portfolio investicije, kao nekad atraktivan oblik međunarodnog kretanja kapitala, aktuelan do velike ekonomske krize 30 – tih godina, kada je čak 90% ino kapitala plasirano u ovom obliku, danas možemo posmatrati na dva načina.

• Prvi način je ulaganje u obveznice i HOV koje emituju inostrane vlade ili preduzeća

• Drugi način je ulaganje kapitala u strana preduzeća gdje vlasnik ne učestvuje u njegovoj upotrebi ali učestvuje u podjeli profita

• MOTIV za portfolio investicijama je mogućnost prinosa na uloženi kapital, imajući u vidu pozitivnu korelaciju prinosa i rizika

• Ovaj proces je intenzivirala pojava transnacionalnih kompanija koja su u cilju smanjenja rizika kupovala HOV lokalnih privrednih subjekata.

• Portfolio investicije su obično privilegija razvijenih zemalja jer je uslov za njihovo postojanje razvijenost finansijskog tržišta.

• U cilju privlačenja ovakvog oblika kapitala zemlje u razvoju su usmjerile svoje napore ka liberalizaciji spoljno trgovinskih politika, devizne politike i razvoja finansijskih tržišta.

Uslovi medjunarodnog transfera kapitala

• Neophodan uslov za transfer kapitala je njegova bezbjednost pod kojom se podrazumeva zastita od nekomercijalnih rizika.

• Komercijalni rizici su faktori koji mogu uticati na povecanje, odnosno smanjenje profita koji se moze ostvariti transferom kapitala.

• Kamata koja se placa na zajmovni kapital mora biti iznad stope inflacije da bi se sacuvala realna vrijednost kapitala. Najmjerodavnije u odredjivanju kamata su Londonska medjubankarska kamatna stopa (LIBOR) i kamatna stopa formirana na njujorskom finansijskom trzistu (PRIME RATE).

• Ugovori se zakljucuju po trenutnim kamatnim stopama na ovim trzistima koja je fleksibilna i koja se uskladjuje sa kretanjem kamatnih stopa na trzistu.

• Bitna je i duzina poceka otplate za zemlje uvoznice kapitala. Pocek je vremenski period u kojem je duznik lisen obaveze servisiranja duga. Cilj poceka je da omoguci da se transferisani kapital stavi u funkciju da bi se nakon istaka tog perioda dug servisirao iz ostvarenog profita. Na taj nacin pravilno ulozeni kapital sam sebe otplacuje, a istovremeno ubrzava stopu privrednog rasta zemlje uvoznice.

• Kod kratkorocnih kredita pocek ne postoji ili traje do 6 meseci. U ekstremnim slucajevima se dug u cijelosti otplacuje po isteku kredita.

• Srednjorocni krediti najcesce imaju pocek od 1 godine pa do 3 godina.

• Dugorocni krediti mogu imati i pocek koji traje 5 godina, dok je kod Medjunarodnog udruzenja za razvoj on svojevremeno iznosio i 10 godina.

• Portfolio investicije donose 2 vrste prihoda vlasnicima kapitala:

1.dividenda koja bi trebala da bude veca od bankarske kamate s obzirom da je rizik ulaganja veci nego kod orocavanja novca u banci

• 2. rast cijena akcija na trzistu kapitala.Oba prihoda su medjusobno povezana: vece dividende uticu na rast cijena akcija, i obrnuto.

• Direktne investicije omogucavaju ostvarenje najveceg profita, ali istovremeno investitor moze izgubiti transferisani kapital.

• Visina profita zavisi od mnogo faktora:

-propulzivnosti privredne grane u koju se kapital transferise

-ustedi na troskovima

-vjestini menadzerskog tima...

• Sustina direktnog investiranja je da investitor slobodno raspolaze ostvarenim profitom srazmjerno svom ucescu u vlasnickoj strukturi firme, ali i da svojom angazovanoscu direktno utice na povecanje profita

• Stepen rizika koji investitor preuzima transferom kapitala i velicina profita koja se

moze ostvariti su u direktnoj srazmjeri. Najveci rizik postoji kod direktnih investicija ali je i profit najveci.

• Zajmovni kapital nosi najmanji rizik jer je najcesce pracen garancijama drzave da ce se dug servisirati

• Kada je u pitanju cijena kapitala neke medjunarodne institucije odobravaju i koncesione uslove (nize kamatne stope, duzi period otplate, duzi period poceka...).

• Kao transferi sa ekstremno niskom cijenom javljaju se donacije (bespovratna pomoc) u robnom ili finansijskom obliku. U takvim situacijama izvoznik kapitala cesto uslovljava zemlju uvoznicu da se pretvaranje novcanog u robni oblik transfera izvrsi u zemlji izvoznici kapitala.

• MMF ove vidove unilateralnih transfera svrstava u tekuce transakcije, iako se radi o transferu kupovne moci

Problemi transfera kapitala u zemlje u razvoju

• Ovi faktori koji su jos izmedju II svjetskog rata uticali na kretanje kapitala su :

• Velika svjetska ekonomska kriza,i

• inflacija u skoro svim evropskim zemljama,

• promjena odnosa snaga izmedju industrijski nerazvijenih zemalja,

• otkazivanje obaveza po spoljnim zajmovima,

• drzavni uticaj,

• raspad svjetskog monetarnog jedinstva,

• velike potrebe za kapitalom samih zapadnoevropskih zemalja radi obnove ratom razorenih privreda.

• Tokom II svjetskog rata napustene su stare metode medjunarodno g finansiranja . Medjunarodno finansiranje je usmjereno na medjudrzavno finansiranje.

• Tako je u Breton-Vudsu nastala i medjunarodna banka za obnovu i razvoj.Bilo je jasno da privatni kapital nece moci dovoljno da struji prema mestima gdje je potreban,pa ce drzavni budzet to omogucavati umesto trzisnog kapitala.

• Posle II svjetskog rata dekolonizacijom nastaje niz novih nezavisnih drzava.Da biostvarile brzi privredni razvoj bila su im potrebna dodatna finansijska sredstva.

• Osnovne karakteristike nerazvijenih zamalja danas su :

1.teznja da se industrijalizuju

2.potreba dodatnih sredstava spolja ;

3.spremnost da na svojim plecima iznesu glavni teret razvoja .

• Ekonomski eksperti UN utvrdili su da bi za razvoj tih zemalja bilo potrebno oko 20 milijardi dolara godisnje,a da je priliv u ove zemlje bio od 4-8 milijarde,s’tim sto su njihove otplate po inostranim dugovima oko 5 milijardi.Znaci da priliv sami “kompenzira otplate.

• Ponekad prihodi od kapitala investriranog u inostranstvu prevazilaze izvoz svezeg kapitala,tako da je to “prikriveni” vid seljenja kapitala iz nerazvijenih u razvijen zemlje.

• Tako eksperti UN isticu da bi za nerazvijene zemlje trebalo obezbjediti besplatnu pomoc,preko medjunarodne organizacije za razvoj u okviru UN.To bi bio samo jedan od kanala za priliv kapitala u nerazvijene zemlje.

• Privatni kapital pokazuje suzdrzljivost iz vise razloga :

1. politicka nestabilnost ovih zemalja,

2. nekonvertibilnost njihove valute

3. sprovedene nacionalizacije i konfiskacije u nerazvijenim zemljama,

4. razvoj drzavnog kapitalizma u razvijenim zemljama (njihove vlade forsiraju izvoz kapitala u odredjena podrucja,a u druga ga otezavaju).

• U tim uslovima nerazvijene zemlje tragaju za nekim srednjim resenjem : da stvore uslove za sto veci priliv privatnog kapitala,a da time ne ugrozavaju svoje bitne ciljeve i vrijednosti

EVROPSKA MONETARNA UNIJA

• Monetarna unija predstavlja najvišu stepenicu u procesu ekonomske integracije država.

• Obuhvaća zajedničku monetarnu politiku i usko koordinisane ekonomske politike zemalja članica, tj. prenošenje nadležnosti u odlučivanju u ekonomskoj i monetarnoj politici s nacionalne na nadnacionalnu (supranacionalnu) razinu.

• Evropska se monetarna unija (EMU) zasniva na jedinstvenom

tržištu. • Ekonomska monetarna unija utemeljena je

Ugovorom iz Maastrichta, tj. Ugovorom o Evropskoj uniji. Predstavlja angažman zemalja članica u vođenju jedinstvene valute, kojom upravlja jedinstvena centralna banka.

• EMU je usmjerena na dvojnost: euro + jedinstveno tržište.

• Jedinstveno tržište traži jedinstvenu valutu koja omogućava njegovo jačanje.

• Euro produbljuje regionalizaciju razmjene u Evropi, ali potiče Evropski identitet, a na međunarodnom nivou pridonosi uravnoteženijim monetarnim sistemom, budući da u sebi objedinjuje više različitih valuta.

• Uvođenje eura 1.januara1999. označava početak federalne Evrope na ekonomskom planu.

Stvaranje Evropske monetarne intrgracije

• Na samitu u Hagu u decembru 1969. godine prihvaćen je program za postizanje EMU-a u tri faze.

• Praktični napori monetarne saradnje među državama članicama Evropske zajednice počeli su 1971. godine kao dio plana za uvođenje jedinstvene valute.

Evropski monetarni sistem

• Na prijedlog Francuske i Njemačke u decembru 1978. godine odlučeno je o stvaranju Evropskog monetarnog sistema (EMS), te se s planom započelo u martu 1979. godine.

• Prema zaključku Evropskog vijeća 4. i 5. decembra 1978. godine: ˝Svrha Evropskog monetarnog sistema je uspostavljanje veće mjere monetarne stabilnosti u zajednici. Trebao bi predstavljati osnovnu komponentu mnogo složenije strategije s ciljem nastavljanja rasta stabilnosti, progresivnom povratku punoj zaposlenosti i harmonizaciji životnih standarda˝.

• EMS je bio baziran na temelju fiksnog, ali prilagodljivog konverzacionog kursa i imao je dvije glavne komponente:

• Mehanizam konverzacionih kurseva ERM i Evropske valutne jedinice – ECU. • ERM je uspostavio centralni konverzacioni kurs

prema ECU-u za svaku sudjelujuću valutu.

• Na osnovi takvih kurseva, uspostavljeni su bilateralni centralni kursevi. Granice fluktuacije oko bilateralnih centralnih kurseva fiksirane su na 2.25 % za sve valute osim italijanske lire koja je bila na 6%.

Tri faze ekonomske i monetarne unije – Delorsov izvjestaj

• Ključ daljnjeg napredovanja prema monetarnoj integraciji bila je liberalizacija tokova kapitala unutar zajednice.

• U maju 1988. godine Evropsko je vijeće utvrdilo

ciljeve monetarne unije i mandate Vijeća s predsjedavajućim Jacques Delorsom, tada predsjednikom Evropske Komisije. Rezultat je Delorsovog izvjestaja izložio da bi Evropska ekonomska i monetarna unija morala biti provedena u tri koraka.

Prva faza Evropske monetarne unije

• U osnovi Delorsovog izvjestaja, Evropsko vijeće je u maju 1989. godine utvrdilo da bi prva faza realizacije ekonomske i monetarne unije trebala započeti 1. juna 1990. godine, kada bi sva ograničenja protoka kapitala između zemalja članica trebala biti ukinuta.

• Za realizaciju druge i treće faze bilo je neophodno revidirati Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice (Rimski ugovor) da bi se uspostavila potrebna institucionalna struktura.

Druga faza – uspostavljanje Evropskog monetarnog instituta i Evropske centralne banke

• Uspostavljanje Evropskog monetarnog instituta (EMI) 1.januara1994. godine obilježilo je početak druge faze EMU-a. EMI-jevo kratkotrajno postojanje također je odražavalo oblik monetarne integracije unutar zajednice. EMI nije bio odgovoran za provođenje monetarne politike u Evropskoj uniji.

• Dva glavna zadatka EMI-a su bila: • ojačati saradnju centralnih banaka i koordinaciju

monetarnih politika; • učiniti potrebne pripreme za uspostavljanje Evropskog

sistema centralnih banaka (ESCB), provođenje jedinstvene monetarne politike i formiranje jedinstvene valute u trećoj fazi.

• Do svoga kraja, EMI je omogućavao forum za konsultacije i razmjenu gledišta i informacija o političkim pitanjima i specificirao je nadzorni, organizacioni i logistički okvir neophodan za izvedbu zadataka ESCB-a u trećoj fazi.

• U decembru 1995. godine Evropsko se vijeće složilo da će se Evropska valuta, koja će se uvesti početkom treće faze, zvati euro i da će treća faza započeti 1.januara1999. godine.

• 2.maja 1998. godine Vijeće Evropske unije – u dogovoru s Predsjednicima država ili Vladama – jednoglasno je odlučilo da je 11 država članica (Belgija, Njemačka, Španija, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg, holandija, Austrija, Portugal i Finska) ispunilo uslove potrebne za uvođenje jedinstvene valute 1.januara1999. godine.

• 25.maja 1998. godine vlade 11 zemalja članica imenovale su predsjednika, potpredsjednika i četiri ostala člana Izvršnog odbora ECB-a. ECB i nacionalne centralne banke sudjelujućih zemalja članica čini Eurosistem koji formira i definiše jedinstvenu monetarnu politiku u trećoj fazi EMU-a.

• Uspostavljanjem ECB-a 1.juna 1998. godine EMI je izvršio svoje zadatke. U skladu sa Sporazumom o uspostavljanju Evropske unije, osnivanjem ECB-a, EMI je prestao postojati

Treća faza – nepovratno fiksiranje konverzijskih kurseva

• 1.januara1999. godine treća i zadnja faza EMU-a započela je s nepovratnim fiksiranjem konverzijskih kurseva valuta 11 zemalja članica koje sudjeluju u monetarnoj uniji i vođenjem jedinstvene monetarne politike pod nadzorom ECB-a.

• Broj zemalja članica koje sudjeluju u monetarnoj uniji popeo se na 12, 1.januara2001. godine, kada je Grčka ušla u treću fazu EMU-a, zadovoljivši uslove konvergencije. Od tog dana Banka Grčke je postala dio Eurosistema.

• Ova je etapa karakteristična zbog nepovratno određenog konverzacionog kursa 3.maja 1998., jedinstvene valute – Euro:

podijeljene u 100 centi; • pravni status mu je definisan 13.decembra 1996. u

Dablinu; zaživio je 1.januara1999. godine; • definisan kao bezgotovinsko sredstvo plaćanja; i • utvrđivanja rezervi od 50 milijardi eura nacionalnih

centralnih banaka u okviru ECB-a kako bi se omogućila intervencija u slučaju potrebe na deviznom tržištu, pojačavanja djelovanja EMU-a radi nadgledanja financijskih i budžetskih uslova i ravnoteže, kao i ekonomske i socijalne kohezije.

uslovi konvergencije - uslovi pristupa ekonomskoj i monetarnoj uniji

• Povelja o Evropskoj uniji potpisana 7.februara 1992. u Maastrichtu definiše potrebne uslove koje trebaju zadovoljiti zemlje kandidati za ulazak u EMU - kriterije konvergencije.

• Oni su definisani kroz slijedeće kvantitativne pokazatelje:

• inflacioni kriterij – stopa inflacije ne smije biti za više od 1,5 % iznad prosječne stope inflacije u tri zemlje s najnižom inflacijom;

• kursni kriterij – zahtjeva sudjelovanje u Evropskom kursnom

mehanizmu (ERM) najmanje dvije godine prije pridruživanja monetarnoj uniji uz poštivanje propisanih granica fluktuacije (1,5 % oko centralnog pariteta);

• kamatni kriterij – traži da prinos na dugoročne obveznice države ne smije prelaziti istovjetne kamatne stope u tri zemlje s najnižom inflacijom za više od 2 % (konvergencija dugoročnih kamatnih stopa).

• Zadovoljenje ovog kriterija najmanje godinu dana uoči

donošenja odluke o sudjelovanju u monetarnoj uniji, kao kod prvog kriterija;

• fiskalni kriteriji • kriterij budžetskog deficita ograničava ekspanzivnost

fiskalne politike jer zahtijeva održavanje deficita konsolidirane opšte države na nivou nižem od 3 % BNP-a;

• kriterij javnog duga postavlja njegov udio u BNP-u na maksimalno 60 %, ali se pozitivno ocjenjuje i trend smanjenja njegova udjela u BNP-u, ako je razina od 60 % nedostižna vrijednost.

Prednosti jedinstvene valute

• Postojanje eura kao jedinstvene valute zajedničkog tržišta donosi prednosti kao što su:

• veća sigurnost u trgovini i međunarodnim odnosima kao što

je uklanjanje rizika fluktuacije u kursevima između različitih valuta. EMU ukida varijabilnost nominalnih konverzijskih kurseva. Time nestaje kursni rizik i dolazi do potpunog izjednačenja kamatnih stopa iste prirode, istih dospijeća i istog rizika;

• Nestajanje troškova transakcija. Prihvaćanjem jedinstvene

valute nestaju svi direktni troškovi transakcija vezani za operacije kursa: komisijski troškovi, kursna marža, upravljanje trezorom i obračunavanje u više deviza u okviru istog poduzeća.;

• Akcelerator jedinstvenog tržišta. • Jedinstvena valuta smatra se sredstvom

ostvarenja svih očekivanih prednosti jedinstvenog tržišta jačanjem integracije tržišta roba, uklanjajući monetarne poremećaje.

• Potiče se konkurencija zbog transparentnosti cijena. Politika diskriminacije cijena, koju vode velike industrijske grupe, neće se moći više primjenjivati.

• Stabilnost kursa garantovat će ravnotežu komercijalnih ugovora između Evropskih poduzeća. Djelovanjem jedinstvene valute jedinstveno tržište povećava učinkovitost i rast;

• Bitni dodatak financijskoj integraciji. Jedinstvena valuta uklanja zadnju prepreku u integraciji Evropskog financijskog tržišta. Veće i likvidnije jedinstveno tržište povećanjem obujma transakcija Evropskih vrijednosnih papira, omogućava i lakše finansiranje neravnoteže bilance tekućih transakcija i javnih zajmova. Bilanca plaćanja zajednička je za ukupnu monetarnu uniju;

• Zajednički monetarni suverenitet. Jedinstvena valuta znači prelaz s asimetričnog režima na zajedničko odlučivanje o monetarnoj oblasti. Omogućuje drugim zemljama da vođa nađe mogućnosti sporazumijevanja o nivou zajedničke kamatne stope; nestaje rizik zemlje koja vodi nekooperativnu monetarnu politiku, što povećava zahtjeve za traženjem optimalnog rasta ukupnog bloka monetarne Evrope;

Emisija međunarodne valute favorizira stvaranje multipolarnog monetarnog sistema. Euro će izazvati redistribuciju položaja međunarodnih deviza. Konkurisati će dolaru u transakcijama i fakturiranju prema međunarodnim ugovorima i kao valuta rezervi centralnih banaka pri interveniranju na deviznom tržištu.

Euro će smanjiti troškove transakcija i rizik kursa za poduzeća i Evropske

banke i omogućiti im veći obujam rada na međunarodnom nivou, a centralne banke članica EMU-a mogu smanjiti svoje devizne rezerve budući da više nema nacionalne intervencije podupiranja kursnih razlika Evropskih deviza, jer se sada interveniše u zajedničkoj valuti.

Ušteda će biti oko 320 milijardi dolara. Razvoj međunarodnog pondera

Evropske valute, omogućit će bolju ravnotežu ekonomskih odnosa i međunarodnih valuta.

Sadašnjim funkcionisanjem međunarodnog monetarnog sistema

dominira dolar, što šteti Evropskim zemljama; EMU, objedinjujući privredaprosječnog obujma u okviru samo jednog bloka, pritišće na SAD i Japan i omogućuje bolju koordinaciju ekonomsko-političkih odluka na međunarodnom nivou.

Evropski sistem centralnih banaka (ESCB) Sporazum kojim je osnovan Evropski sistem

centralnih banaka federalnog tipa uveden je 1.junaa 1998.

Sastoji se od : • Evropske centralne banke i • Centralnih nacionalnih banaka (NCB).

Samo ECB i NCB imaju pravnu osobnost. Udio svakog NCB-a, računajući i zemlje koje ne

sudjeluju u euru, određen je prema broju stanovnika i BNP-u Evropske unije.

Evropski sistem centralnih banaka (ESCB)

• Samo zemlje članice zone uplaćuju svoj ukupni udio, dok su se ostale zemlje ograničile na 5 %. Tako se kapital ECB-a, koji prema Ugovoru treba iznositi 5 milijardi eura, popeo na oko 4 milijarde eura.

• Sjedište ECB-a je u Frankfurtu, a zaposlenici su iz svih zemalja koje učestvuju u EMU-u.

• Organi ESCB-a su: Upravno vijeće, Izvršni odbor i Opšte vijeće ECB-a.

• Upravno vijeće (Vijeće guvernera) centralni je organ sistema koje utvrđuje monetarnu politiku. Sastoji se od dvanaest guvernera nacionalnih centralnih banaka euro-zone i šest članova Izvršnog odbora odgovornih za upravljanje tekućim poslovima ECB-a iz. Svaki član ima jedan glas. Odluke se donose jednostavnom većinom.

• Izvršni odbor provodi monetarnu politiku u skladu

orijentaciji i odlukama koje donosi Vijeće guvernera. Sastoji se od predsjednika, zamjenika predsjednika i četiri člana, zajednički izabrana sporazumom Vijeća šefova država ili vlada, nakon konsultacije Evropskog parlamenta i Vijeća guvernera.

• Opšte vijeće se sastoji od predsjednika i potpredsjednika

ECB-a i guvernera NCB-a svih članica EU-a te će postojati dok postoje zemlje članice koje ne koriste euro kao vlastitu valutu. Ovo vijeće nema odgovornosti za odluke o monetarnoj politici u euro-zoni.

Instrumenti monetarne politike • ECB kontroliše ponudu eura i razinu kratkoročnih

kamatnih stopa u ukupnoj monetarnoj uniji. Ona vodi jedinstvenu monetarnu politiku pomoću tri instrumenta:

1. stalnih olakšica, koje osiguravaju likvidnost

povezanu s neravnotežom bankarskih trezora. Ako je banka nedovoljno likvidna, može se

refinansirati po kamatnoj stopi većoj od tržišne – olakšica marginalnog zajma.

A ukoliko ima višak likvidnosti može plasirati svoju likvidnost kod ESCB-a po nižoj stopi od tržišne – depozitne olakšice.

Te dvije stope, dio su upravljačkih stopa ECB-a;

2. operacija otvorenog tržišta, koje su za Centralnu banku potpuno diskrecijske i na globalan način djeluju na likvidnost banaka kupovinom i prodajom vrijednosnih papira;

3. obvezatnih rezervi, koja su obvezna potraživanja kreditnih institucija kod emisijskih institucija u omjeru s njihovim depozitom.

• Ta tri instrumenta pridonose povećanju ili smanjenju globalne bankarske likvidnosti u euro-zoni i tako određuju cijene.

Prema tripolarnom međunarodnom monetarnom sistemu ili organizovanom duopolu ?

• Uvođenje eura favorizira tripolarnost sistema oko velikih trgovačkih blokova – američkog, Evropskog i azijskog, čiji su ekonomski ponderi relativno uravnoteženi.

• Istovremena pojava eura i jena, kao regionalnih valuta, urušava monopol dolara kao jedinstvene svjetske valute, efikasnije od samog eura.

• Tripolarni sistem više stimuliše traženje kooperativnih rješenja na međunarodnoom nivou, gdje se svi interesi uzimaju u obzir te se ide prema traženju rješenja u smjeru optimizacije svjetskog blagostanja. Vanjsko očitovanje euro-zone omogućuje pritisak na međunarodno okruženje radi poboljšanja ekonomske, monetarne i finansijske kooperacije.

• U perspektivi regionalnog razvoja očekuje se i internacionalizacija jena koja se nije do sada ostvarila. Jen se do sada relativno malo koristio na međunarodnom nivou

• Više od tripolarnog scenarija, perspektiva duopola USD-euro ucrtava se kao mogući temelj novog međunarodnog monetarnog sistema, koji se ne oslanja na suprotstavljanje, nego na usku koordinaciju između tih dviju valuta

Koristi od uvođenja eura

Koristi se mogu opisati sa stajališta potrošača, proizvođača i financijskih posrednika:

• Ukidanjem nacionalnih valuta i njihovom zamjenom jedinstvenom valutom nestaju transakcijski troškovi konverzije Evropskih valuta. To su troškovi koji su proizlazili iz razlike kupovnih i prodajnih kurseva strane valute te naknada i provizija mjenjača pri obavljanju konverzije. Tako jedinstvena valuta pojednostavljuje način plaćanja te olakšava međusobnu trgovinu i turizam.

• Veća jasnoća cijena, zapravo njihova lakša usporedivost diljem Evrope, jer su cijene svih vrsta robe i usluga izražene u istim novčanim jedinicama te nema potrebe za preračunavanjem.

• Internacionalna usporedivost cijena povećava i konkurenciju te stvara preduslove za moguća smanjenja cijena, a time osigurava dodatan probitak za potrošače.

• Osim ovih prednosti, za poduzeća jedinstvena valuta uklanja i valutni rizik koji je proizlazio iz neizvjesnosti u međusobnim odnosima deviznih kurseva.

• Uklanjanje kursnih rizika i transakcijskih troškova omogućilo je započinjanje procesa integracije financijskih tržišta. Povećana likvidnost na financijskim tržištima pruža veći izbor instrumenata finansiranja i otvara mogućnosti za pronalaženje novih izvora finansiranja.

• Konkurencija financijskih posrednika olakšava pristup izvorima novca za poduzeća i tako posredno smanjuje troškove finansiranja te pozitivno djeluju na razvoj finansjske industrije kao posrednika u alokaciji sredstava.

- Medjunarodni monetarni fond

- Svjetska banka

- Regionalne banke

82

Bretonvudske institucije i medjunarodni monetarni sistem / MMS

• MMF (IMF) je osnovan 1944. godine u Bretton Woods-u (USA), na međunarodnoj monetarnoj konferenciji posvećenoj izgradnji finansijskih institucija koje će pomoći ekonomski oporavak i razvoj nakon velikih razaranja u II sv. Ratu (44 zemlje, i YU)

• Na istoj konferenciji osnovana je i Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD), okosnica Svjetske banke, čiji je zadatak prvobitno bilo davanje dugoročnih zajmova za obnovu ratom razrušenih privreda, a danas smanjenje siromaštva u svijetu.

83

Ciljevi osnivanja IMF-a: 1. Razvoj medjunarodne monetarne saradnje, 2. Olakšavanje i širenje medjunarodne trgovine, 3. Doprinos stabilnosti valutnih kurseva, 4. Pomoć uvodjenju i širenju multinacionalnog

sistema plaćanja po tekućim transakcijama izmedju zemalja članica i ukidanje deviznih ograničenja koje usporavaju razvoj svjetske trgovine,

5. Doprinos smanjenju stepena neravnoteže platnog bilansa zemalja članica kroz davanje kratkorocnih kredita za uravnotezenje platnog bilansa zemlje.

IMF danas ima blizu 190 zemalja članica • KVOTE - Osnovni kapital IMF je uplaćeni kapital u

vidu kvote. Svaka zemlja ima utvrdjenu nacionalnu kvotu u tzv. Specijalnim pravima vučenja - SPV (do 25% kvote u konvertibilnoj valuti i preostalih 75% kvote u nacionalnoj valuti)

• Od visine kvote koju je zemlja uplatila zavisi i iznos sredstava (visina kredita) koji zemlja može dobiti od MMF-a.

• MMF je organizovan po principu akcionarskog društva (broj glasova svake zemlje u odlučivanju zavisi od uplaćenih sredstava).

• Kvote se odredjuju prema ekonomskoj snazi zemlje, i one daju glasačku snagu u IMF, koji se bazira na jednom glasu na 100.000 SPV; ovim glasovima dodaje se i 250 osnovnih glasova za svaku zemlju

85

• Na osnovu visine kvote odredjuje se maksimalni pristup sredstvima IMF, kao i učešće u alokacijama SPV

• KREDITI - Iz kvota, ali i iz pozajmica sa medj. tržišta kapitala, Fond zemljama članicama odobrava kredite za finansiranje platno-bilansnih neravnoteža

• Uslov za dobijanje kredita od MMF-a je usaglašen program platnobilansnog prilagođavanja (stabilizacioni program) čiji je cilj uklanjanje uzroka koji su zemlju doveli u poziciju da joj je neophodan kredit za finansiranje platnobilansnog deficita.

• Zemlja se „pismom o namjerama“ obavezuje da će sprovoditi program ekonomskih reformi koje je usaglasila sa MMF-om.

• MMF isplaćuje kredit u delovima, tj. tranšama, najčešće u četiri tranše (po 25% odobrenog kredita).

• Isplata tranši je uslovljena sprovođenjem dogovorenih mjera ekonomske politike.

• Ekonomska politika zemlje koja koristi kredite mora biti usaglašena sa Fondom, koji kontroliše i njeno izvršenje, kao uslov za isplatu sredstava; Fond nameće kratkoročne mjere prilagodjavanje kao uslov za dobijanje kredita

• Osnovni cilj programa Fonda (IMF/a) – da se uspostavi ravnoteža izmedju ukupne ponude i tražnje u cilju poboljšanja platnog bilansa i da se zemlja osposobi za otplatu spoljnih dugova (smanjenje potrošnje radi uspostavljanja platno-bilansne ravnoteže, kontrola tražnje, devalavacija, plafoniranje bankarskih kredita, što sve umanjuje značaj mjera za podsticanje razvoja)

I

87

ZVORI SREDSTAVA IMF-a: 1. kreditne tranše 2. Stand-by aranžmani. Predstavljaju odobravanje

okvirnog iznosa sredstava koji neka zemlja može koristititi u određenom vremenskom periodu u skladu sa potrebama. Dogovorena sredstva su praktično „u pripravnosti“.

3. Razne vrste „olakšica“. Radi se o vrsti kredita namenjenoj zemljama koje imaju platnobilansne probleme čiji uzrok nije loša ekonomska politika već nepredvidive okolnosti (suša, poplava, nagli skok cene nafte...).

4. Krediti za strukturno prilagođavanje najmanje razvijenih zemalja.

• Značaj koji MMF ima za neku zemlju ne proističe samo od kredita koji ona može dobiti od MMF-a, već i iz činjenice da je postignut dogovor o aranžmanu sa MMF-om često preduslov dobijanja skoro svakog zajma na svjetskom finansijskom tržištu.

89

Najznačajniji poslovi MMF danas

1. Prevencija krize – nadzor razvoja ekonomskog i finansijskog sistema

2. Pomoć zemljama koje imaju problema s platnim bilansom– poboljšavanje položaja najzaduženijih i najsiromašnijih zemalja (problem nazvan “velikom sistemskom prijetnjom”)

3. Upravljanje krizom/ tehnička podrška - MMF dugoročno pruža savjete, tehnološku saradnju i finansijsku podršku

Bretonvudski monetarni sistem

• Bretonvudski monetarni sistem se zasnivao na konvertibilnosti dolara u zlato (1 $=0,888671 g zlata, tj. jedna unca zlata = 35 $).

• Prema pravilima Fonda, zemlje članice su morale da odrede vrijednost, tj.“paritet“ svoje nacionalne valute u USD (ili zlatu). Deviznom kursu je bilo dozvoljeno da oko zvanično utvrđenog pariteta varira + - 1%.

• Sprovođenje devalvacije, ukoliko je ona neophodna, zahtjevalo je prethodni dogovor sa MMF-om.

• Postojala je ogromna tražnja $ nakon II sv. rata. Ogromne sume dolara su se našle van SAD. Ugled $ se zasnivao na prosperitetu američke privrede, koja se 1960-ih suočila sa problemima, povjerenje u superiornost $ je izgubljeno krajem 1960-ih i sve su bili veći zahtjevi drugih država za konverziju dolara u zlato. 90

• Američke federalne rezerve (FED, ekvivalent centralne banke) su suočene sa odlivom zlata. Želeći da ga zaustave, američke vlasti 1971. godine ukidaju konvertibilnost dolara u zlato i povećavaju cijenu zlata (što praktično znači devalvaciju dolara) na 38 USD za uncu.

• Dvije godine nakon toga, 1973. godine, uslijedila je nova devalvacija dolara (cijena zlata je povećana na 42 $ po unci), a bretonvudski sistem je prestao da funkcioniše.

• Pored pada povjerenja u dolar, bretonvudski sistem se 1960-ih suočio sa još jednim problemom: pojavio se problem međunarodne likvidnosti - MMF je sve teže izlazio u susret rastućoj tražnji kredita, koja je bila uzrokovana rastom međ. trgovine.

Reforma MMS • Kako bi se rješio problem likvidnosti, MMF je

1969. godine (amandmanom na Statut) dobio pravo emitovanja novog sredstva plaćanja nazvanog „specijalno pravo vučenja“ (eng. SDR).

• Početna vrijednost SDR je bila jednaka vrijednosti dolara. Kasnije se vrijednost SDR počela utvrđivati na osnovu „korpe“ (grupe) jakih valuta. Danas tu korpu čine: euro, američki dolar, britanska funta i japanski jen

• Vrijednost SDR je ponderisani prosjek vrijednosti ovih valuta Ponder za period 2006-2010 je $-44%, €-34$, funta i jen po 11%.

• Struktura pondera se utvrđuje svakih 5 godina, u skladu sa značajem zemalja u međunarodnoj trgovini.

92

• SDR ima dvije važne funkcije:

– emisijom SDR, MMF ublažava problem međunarodne nelikvidnosti,

– novo obračunsko sredstvo koje koristi MMF.

• Emitovani SDR se raspodjeljuje zemljama članicama MMF-a prema već postojećim kvotama. Dobijeni iznos SDR-a zemlja može „zamjeniti“ za neku od svjetskih valuta koja joj je potrebna, ali se obavezuje da će u određenom periodu „otkupiti“ pripadajuću sumu SDR-a i platiti određenu kamatu.

• Danas se SPV koriste kao sredstvo obračuna između MMF-a i članica.

• Mnoge MO koriste SPV kao jedinicu svog obračuna

Vrijednost SDR utvrđuje se svaki dan i koristi se za utvrdjivanje vrijednosti inostranih kredita

94

• Savremena ekonomska i finansijska kriza, koja je pogodila svjetsku privredu od sredine 2007. godine, iznova je aktuelizovala problem međunarodne likvidnosti

• Mada su se na udaru krize našle prije svega RZ, njeni

talasi su zapljusnuli i obale nerazvijenog svijeta • Položaj ovih zemalja u svjetskoj privredi je otežan, tako da

je Grupa 20, na ekonomskom samitu u Londonu 2009, izašla se predlogom da se obezbijedi podrška za opštu alokaciju SPV, koja bi ubacila u svjetsku privredu oko 250 mlrd. dolara, što bi podiglo opštu svjetsku likvidnost.

• Takođe je predloženo da se od navedenog iznosa, 100 mlrd. dolara direktno usmjeri zemljama sa tržištem u nastajanju i zemljama u razvoju.

95

• U kriznim situacijama naglo rastu troškovi refinansiranja, što dodatno otežava položaj zemlje.

• Alokacija dodatnog iznosa SPV obavila bi se saglasno postojećim kvotama zemalja kod MMF-a.

• Pri tome bi oko 170 mlrd. dolara otišlo u devizne rezerve razvijenih zemalja, kao što su SAD, Britanija, Francuska i Japan, koje imaju lavovski dio postojećih kvota MMF-a.

• Mnogi ekonomisti, među kojima se posebno ističe Štiglic (Stiglitc), predlažu održavanje nove međunarodne monetarne konferencije na kojoj bi dolar, kao glavna rezervna valuta, bio zamjenjen sa SPV.

Posljedice globalne finansijske i ekonomske krize:

• Zanačajan rast stope nezaposlenosti i siromaštva • Nestabilnost domaćih bankarskih sistema • Ekspanzija kredita banaka iz Zapadne Evrope u Centralnu i

Istočnu Evropu • Slabljenje domaćih valuta • Finasijski deficit • Preopterećenost spoljnim dugovima • Pad realne proizvodnje i izvoza • Korupcija • Povećanje rada u neformalnom sektoru – siva ekonomija

• MMF i Svjetska banka su prepoznali da je potreban novi način

rada i da je njihovo dosadašnje prisustvo u zemljama dovelo do opšteg nezadovoljstva i povećanja siromaštva

97

Svjetska banka - WB • Bankarska grupa koja se sastoji od četiri svjetske

finansijske institucije

1. Međunarodna banka za obnovu i razvoj (International Bank for Reconstruction and Development - IBRD), skraćeno “svjetska banka”

2. Medjunarodno udruženje za razvoj (IDA)

3. Medjunarodna finansijska korporacija (IFC)

4. Multilateralna agencija za garantovanje investicija (MIGA)

- Članice WB su zemlje koje su se prethodno učlanile u IMF; zemlje članice WB upisuju kapital (20% osnovnog kapitala banke), ostali dio sredstava WB (oko 80%) pribavlja emisijom obveznica na tržištu, kao i kroz portfolio prodaje

98

Ciljevi osnivanja WB: 1. Da pomaže obnovu i razvoj, olakšavajući

investiranje kapitala u proizvodne svrhe (krediti za strukturno prilagodjavanje, posebno za ZUR, otplata zajma poslije 5 godina, rok otplate do 20 godina, povoljna kamatna stopa, zajmovi se daju Vladama ili uz vladine garancije – za ubrzanje privrednog razvoja i strukturne promjene)

2. Da podstiče privatne investicije u inostranstvu putem garancija ili učestvovanjem u zajmovima

3. Da pomaže ravnomjerno razvijanje medjunarodne trgovine i održavanje ravnoteže u bilansima plaćanja podsticanjem medj. investicija u cilju razvoja proizvodnih izvora članica (rast produktivnosti, životnog standarda i poboljšanje uslova rada u ZUR)

99

Regionalne banke • EIB – Evropska investiciona banka, osnovana Rimskim

sporazumom 1957.g, koja odobrava kredite po tržišnim uslovima prvenstveno zemljama članicama radi njihovog uravnoteženog razvoja (EU zemlje, ali i pridružene zemlje, i zemlje koje namjeravaju ući u EU), sjedište u Luksemburgu

• EBRD – Evropska banka za obnovu i razvoj (1990, London) osnovana sa ciljem da prikupi kapital za finansiranje brže tranzicije na tržišnu privredu i bržu privatizaciju zemalja CIE, pozajmljuje sredstva za konkretne projekte kao i medj.fin.institucije (IFCs)

• Ostale regionalne banke i fondovi – Latinoamerička banka za razvoj, Azijska banka za razvoj, Afrička banka za razvoj

100