POLICIA DHE SHOQËRIA - aab-edu.net DHE SHOQËRIA- Ram… · Burimet relevante ndërkombëtare për sjellje etike të policisë ... Zanafilla, zhvillimi i nocionit të policisë dhe

POLICIA DHE SHOQËRIA

SARAJEVË / PRISHTINË 2008

Ramo Masleša

III

Përmbajtja

Përmbajtja ................................................................................... III Kapituli i parë ..................................................................................... 9 POLICIA ............................................................................................. 9

Nocioni i fjalës polici ..................................................................... 11 Etimologjia e nocionit të policisë ................................................... 13 Përcaktimi i teorisë policore ........................................................... 16

Kapitulli i dytë .................................................................................. 21 VËSHTRIMET KRITIKE NË SISTEMIN TRADICIONAL POLICORË TË MBYLLUR ........................................................... 21

Policija si instrument i mbrojtjes së rendit juridik.......................... 23 Modeli tradicional burokratik i organizimit dhe i udhëheqjes së policisë............................................................................................ 28 Kufijtë e modelit tradicional të sistemit policorë ........................... 32 Udhëheqja me polici ....................................................................... 35 Tërheqshmëria i udhëheqjes vijore (mekanike)............................. 37 Dobësit e aspektit vijor në udhëheqje me policinë ......................... 39

Kapitulli i tretë.................................................................................. 45 ORGANIZIMI DHE UDHËHEQJA ME POLICINË NË SHOQËRINË DEMOKRATIKE.................................................... 45

Supozimet politiko-juridike dhe të sigurisë për organizimin e policisë në kushtet moderne............................................................ 47 Karakteristikat themelore të organizimit policorë në shoqërinë demokratike .................................................................................... 52 Mundësitë e zbatimit të koncepcioneve moderne në udhëheqje me polici ............................................................................................... 59 Sistemi kooperativ i udhëheqjes ..................................................... 63

Delegimi i detyrave të shpjeguara në mënyrë të saktë, autorizimet dhe përgjegjësitë ......................................................................... 64 Rëndësia e pjesëmarrjes së subordinantëve me rastin e përcaktimit të qëllimeve dhe strategjisë së veprimit policorë .... 67 Dëshira për nivelin transparent në procesin e udhëheqjes me kërkesën e duhur të komunikimit ............................................... 68 Prezantimi i territorit veprues personal....................................... 70 Mbikëqyrja (Kontrolla)............................................................... 71 Kontrolla e punës së organizatës policore me vështrim të posaçëm në kontrollën e drejtuar................................................ 72 Konfirmimi dhe vlerësimi i rezultateve të punës........................ 75

IV

Domosdoshmëria e vendosjes së elementeve kooperative në sistemin e udhëheqjes në polici .................................................. 78

Parakushtet e duhura për udhëheqje të suksesshme në polici ........ 82 Arsimimi (shkollimi) .................................................................. 83 Vlerat morale të udhëheqësit policorë ........................................ 85 Profesionaliteti............................ Error! Bookmark not defined. Autoriteti..................................................................................... 88 Operativiteti ................................................................................ 89 Kreativiteti .................................................................................. 92 Analizimi dhe sintetizimi i sigurisë dhe dukurive tjera.............. 94 Roli pedagogjik .......................................................................... 95 Sjelljet......................................................................................... 97

Planifikimi dhe përgatitja e kuadrit për udhëheqje në polici........ 101 Politika e arsimimit në polici.................................................... 105

Rëndësia e funksionit të edukimit ........................................ 105 Vështrimi kritik dhe kërkesa e afrimit të ri në politikën e edukimit ................................................................................ 107 Arsismimi i kuadrit për udhëheqje ....................................... 109

Kapitulli i katërt ............................................................................. 113 DISA ASPEKTE TË MARRËDHËNIEVE INTERAKTIVE TË SISTEMIT POLICORË DHE RRETHIT ................................... 113

Policia dhe politika ....................................................................... 115 Vështrimet historike në marrëdhëniet në mes policisë dhe politikës .................................................................................... 115 Kornizat politiko-juridike të ndarjes së funksioneve të policisë dhe politikës.............................................................................. 118 Kornizat dhe konsekvencat e ndikimit reciprok....................... 124

Ndikimi o politikës në polici ................................................ 124 Ndikimi i policisë në politikë ................................................... 128 Neutraliteti politik i policisë ..................................................... 136

Marrëdhëniet e policisë dhe opinionit publik ............................... 145 Roli i opinionit publik në shoqërinë demokratike .................... 145 Disa pyetje të hapura të marrëdhënieve të policisë dhe publikut.................................................................................................. 146 Braktisja e marrëdhënieve tradicionale dhe kërkesa për vendosjen e marrëdhënieve të reja reciproke............................................. 149 Doktrina dhe strategjia e veprimit policorë në funksion të publikut..................................................................................... 150 Ndikimi i opinionit publik në formimin e programeve socialo-preventive në bashkësinë lokale ............................................... 152

V

Puna demokratike e policisë si parakusht për afirmimin dhe respektin e saj në publik ........................................................... 154

Policia dhe mjetet për komunikim masiv ..................................... 157 Rëndësia e marrëdhënieve në mes policisë dhe mediave ......... 159 Konfliktet në mes policisë dhe mediave................................... 161 Vështimi kritik në marrëdhëniet konflikte në mes të policisë dhe mediave..................................................................................... 165 Siguria si arsye për formimin e strategjisë së re të marrëdhënieve në mes policisë dhe mediave .................................................... 168 Politika e re e marrëdhënieve në mes policisë dhe mediave .... 171 Organizimi i punës me media ................................................... 174 Vijëdrejtimet themelore për punën me përfaqsuesit e mediave176

Kapitulli i pestë ............................................................................... 181 ETIKA NË POLICI........................................................................ 181

Etika policore- kodeksi etik i policisë .......................................... 183 Rëndësia e shembullit etik dhe dimenzionet e saje në shoqëri..... 186 Burimet relevante ndërkombëtare për sjellje etike të policisë...... 189

Deklarata për policinë............................................................... 197 Disa aspekte të sjelljeve joetike të policisë................................... 199 Kodeksi etik në kornizat vlerësoro – humaniste për funksionimin demokratik të sistemit policorë..................................................... 203 Policia dhe korupcioni .................................................................. 208

Përcaktimi teorik i korupcionit ................................................. 208 Korupcioni në polici ................................................................. 213

Kapitulli i gjashtë...................................................................................230 MENAGJMENT NE POLICI ............................................................230 Menaxhmenti udhëheqja……..…........………….………….……..231 Përcaktimi konceptuar i qeverisjes dhe dallimi nga menaxhmenti udhëheqës.……………………………...………………………… 231 Nocioni dhe definicioni i menaxhmentit - udhëheqjes ………..231 Sistemet e udhëheqjes ……………………………..........…………234 Sistemi klasik i udhëheqjes ……………………..............…………235 Sistemi funksional i udhëheqjes…………………...........………….236 Sistemi udhëheqës i vijës komanduese……….........………………237 Sistemi neoklasik i udhëheqjes………………..............…………..237 Sistemi partipacivo - kooperativ ……………………..........………237 Sistemi modern i udhëheqjes...........................................................238 Sistemi projektiv i udhëheqjes……………........………………….238 Sistemi bazik i udhëheqjes………...………………………………238 Sistemi kooperativ i udhëheqjes……….....…………………….239

VI

Delegimi i saktë i detyrave preciz te përshkruara, i autorizimeve dhe përgjegjësive…..............……....240 Përgjegjësia me rastin e delegimit te detyrave përfshin…...........….241 Përgjegjësia për udhëheqje te detyrave te deleguara nga eprori i parë përfshin…….........………………….241 Metodat e përgjithshme te udhëheqjes………........................…….243 Metoda autokratike e udhëheqjes…………..................... ...........….243 Metoda autokratike e udhëheqjes…….........……………………….244 Metoda liberale e udhëheqjes…..........……………………………..244 Metoda paternaliste e udhëheqjes…………................…………….245 Metoda demokratike e udhëheqjes…...............……………………245 Metoda autoritative- demokratike e udhëheqjes…..................…….246 Stilet e udhëheqjes……… ………………………………………246 Veprimtaria informative….......…………….……………………..246 Informimi strategjik dhe analiza drejtimet ne metodologji dhe aplikim...........................................................................................…247 Informimi strategjik, hulumtimi dhe analiza………...............……..248 Kërkesat e institucioneve për zbatim te ligjit sipas informimit strategjik…….........….…………………………………………….249 Metodologjia e informimit strategjik………….........……………..250 Procesi informativ standard…………………........………………..250 Cikli informativ (ne qendër te ciklit është detyra) i krijuar ne bazë te modelit origjinal mbrojtës……………………...............…………..250 Përmirësimet për informim strategjik………....................………...251 Planifikimi informativ strategjik………………............…………..252 Definimi i drejt i problemit …………………………........………..252 Zhvillimi i planit strategjik te mbledhjes………………............…..252 Krijimi i hipotezave te punës………………….........……..……….253 Marrja shtesë e te dhënave specifike………........................……….253 Përpunimi-evidentimi, krahasimi dhe evalvimi………................…253 Integrimi ,analiza dhe interpretimi…………..............……………..254 Procesi strategjik analitik……………................…………………..254 Kapitulli i shtat...............................................................................255 SISTEMET KRAHASUESE POLICORE...................................255 Bosnja dhe Hercegovina……..................................………………..256 Sektori i mbrojtjes civile…………………......…………………….256 Sektori për punë kadrovike , juridike te përgjithshme dhe materialo- financiar…………........…………..256 Sektori për bashkëpunim ndërkombëtar……..........................……257

VII

Sektori për migracion………….........……………………………...258 Sektori për azil……………........…………………………………..258 Sektori për luftë kundër terrorizmit, krimit te organizuar dhe abuzimit me narkotik…………........……259 Sektori për informatikë dhe sisteme telekomunikuese ……............259 Sektori për mbrojtjen e te dhënave te fshehta……......................….260 Sektori për ruajtjen e kufijve dhe rendit publik................................261 Zyra për bashkëpunim me Interpolin..………............................… 261 Agjencia shtetërore për hetim dhe mbrojtje (sipas )..…….........…263 Njësia për veprime hetimore kriminalistike…....………………….263 Njësia informative financiare………………...............……………264 Njësia për mbrojtjen e personave dhe objekteve……............…….264 Njësia për mbrojtjen e dëshmitareve…….......……………………..264 Njësia speciale për mbështetje……………….................………….264 Njësia për kontroll te brendshme………….........………………….265 Shërbimi për pune me te huaj……………..............……………….265 Ministria federative e punëve te brendshme…….....………………265 Mpb te fbeh…….……………………………………….........…….265 Akademia policore e mpb te fbeh…….………………...…………266 Drejtorati federativ i policisë………….……………….............…..266 Kabineti i drejtorit……..…….………………………............…….266 Sektori për mbështetje te policisë dhe administratës..................…267 Sektori i policisë kriminalistike…….....................................…….267 Qendra për hulumtime forenzike dhe mbështetje………….......….268 Mpb e kantonit te Sarajevës……………......................…………..269 Ministria e punëve te brendshme te republika serbe………………270 Mpb te republika serbe……….....................………………………270 Drejtorati i policisë………………………….................………….270 Drejtoria e policisë kriminalistike…………..................………….270 Drejtorati për arsimim te policisë………………...........………….271 Republika e Kroacisë…….........………………………………….271 Ministria e punëve te brendshme te republikës se Kroacisë……...271 Mpb te R. Kroacisë……………….........................………………271 Komisariati i policisë………..................…………………………272 Drejtorati i policisë…………..................…………………………273 Drejtoria e policisë kriminalistike……..............………………….274 Njësia e kriminalitetit te përgjithshëm………......………………..274 Njësia kundër terrorizmit dhe krimeve te luftës….........................275 Njësia kundër krimit te organizuar……..........……………………275 Njësia kundër krimit ekonomik dhe korrupsionit…...............…….276

VIII

Njësia e kriminalitetit te drogave……….…………………276 Njësia kundër veprimeve te veçanta kriminale.….……….277 Njësia e analitikes kriminalistike……….……………………277 Njësia për bashkëpunim ndërkombëtar policor….……..277 Njësia për mbrojtje…….…….……………………………..278 Qendra operativo komunikuese e policisë.………….…….278 Policia speciale……………….……………………………..279 Akademia policore…………….………………………………280 Drejtoria për kufij…………….……………………………….280 Qendra e ekspertimeve kriminalistike………….……………..281 Sllovenia………….…….…………………………..281 Sistemi policor i republikës se Sllovenisë…………............…..281 Ministria e punëve te brendshme……….………………282 Drejtorati i përgjithshëm i policisë……………….....………282 Drejtorati i policisë se uniformuar……………….……………282 Drejtorati për mbrojtje dhe siguri zyra…................................……283 Qendra për komunikime e operacione…………….………..283 Njësia speciale…….……….…………………………………284 Akademia policore….……………………………………………284 Qendra për forenzikë……..…………............…………………284 Drejtoria administrative……............…………………284 Hungaria…………….……………………………………….285 Organet për zbatimin e ligjit………………….……………….285 Organet ( institucionet) për zbatimin e ligjit……………….…285 Nivelet e sistemit policor………………….………………285

Kapitulli i parë

POLICIA

Nocioni i fjalës polici Etimologjia e nocionit polici Përkufizimi i terisë policore

Ramo Masleša (Maslesha) - POLICIA DHE SHOQËRIA

11

Nocioni “polici”

Zanafilla, zhvillimi i nocionit të policisë dhe format organizative të saj janë të kushtëzuara me zhvillimin e shoqërisë njerëzore. Rrënjët e saj i gjejmë para ekzistimit të shtetit, në bashkësitë e thjeshta. Është e njohur se para ekzistimit të shtetit dhe të normave të para politiko-juridike, të gjitha shoqëritë kanë pasur formë të thjeshtë të integrimit. Lidhja e parë njerëzore fundamentale integrative është forma grupimit të vogël homogjen, e bazuar në parakushte të marrëdhënieve të përhershme, kështu që sjelljet e çdo individi ka qenë objekt i vështrimit të vazhdueshëm. Kjo formë e bashkësisë së thjeshtë ka paraqitur marrëdhënie shoqërore në korniza të caktuara. Në këto, të ashtuquajtura shoqëri të segmentuara, farefisnia ka pasur elementet e strukturës themelore të shoqërisë dhe funksionin e rregullimit të jetës morale të bashkësisë në tërësi, siç janë: marrëdhëniet pronësore, solidariteti ndajë rreziqeve të jashtme, organizimi ushtarak, punës prodhuese, funksioneve religjioze etj. Zhvillimi dhe vetë diferencimi shoqëror, ndarja e punës, urbanizimi më i lartë, posaçërisht diferencimi i interesave të njerëzve dhe bashkësive, sjell deri te ajo që disa funksione të mëhershme rregulluese të barten gradualisht në bartësit tjerë. Si bartës kryesor të funksioneve të ndërlikuara paraqiten institucionet shoqërore. Me fjalë tjera, në të gjitha bashkësitë homogjene të vogla marrëdhëniet e rregulluara kanë pasur rëndësi relevante në lami të ekonomisë, e veçanërisht në funksionin e mbrojtës (frika nga hakmarrjet në bashkësi ka qenë faktor i rëndësishëm i preventivës së gjithmbarshme nga dhuna), pastaj funksioni i sigurisë shëndetësore, edukative dhe funksioni i sigurisë sociale. Duke marrë parasysh se këto bashkësi të vogla, me strukturën dhe sistemin e tyre të thjeshtë të kontrollit shoqëror kanë filluar të ndryshojnë, gjegjësisht kanë filluar të evoluojnë në grupe më të mëdha, gjithnjë e më tepër është paraqitur nevoja për forma të reja të rregullimit dhe mbrojtjes në kuptimin policor. Kjo rrugë e zhvillimit evolutiv dhe shpartallimi i disa bashkësive dhe të gjithë antagonizmat të cilat kanë qenë rezultat i shkëputjes së individëve në procesin zhvillues të bashkësive të vogla, kanë qenë në realitet arsye themelore për formën e re të mekanizmit të mbrojtjes. Në këtë kuptim, bashkësia që nga kohërat më të hershme e deri më sot, në formë të institucioneve


12

dhe sistemit, paraqitet si bartës kryesor i rregullimit dhe ndikimit sistematik legjitim në sjelljet e njerëzve sipas kritereve të përcaktuara në mënyrë paraprake brenda bashkësisë së njëjtë. Ky proces ka përcjellë zhvillimin e policisë gjatë historisë e cila, në situata të ndryshme historike, ka pasur forma të ndryshme të veprimit.


13

Etimologjia e nocionit “polici” Nëse shikojmë aspektin etimologjik, fjala polici rrjedh nga (anglisht, police; gjermanisht, polizei; frëngjisht, police) fjala greke polis, politea: nënkupton administrimin e qytetit, shtetit, kushtetutë. Do të thotë se nga vetë fjala polis, i cila ka nënkuptuar qytet-shtet, është nxjerrë nocioni politea i cili ka nënkuptuar tërë veprimtarinë e shtetit, legjislativin, gjyqin, dhe administratën. Ky termin u ka shërbyer edhe romakëve për përdorimin e emrit politika. Në këtë kuptim për Aristotelin politea paraqet formën ideale të rregullimit shtetëror. Identiteti i polisit bazohet në kushtetutë, e ai ndaj saj nuk është asgjë tjetër përveç formës dhe përmbajtjes së qytetërimit. Vet nocioni i kushtetutës ka përfshirë tërë mënyrën e jetesës dhe vlerat e rendit rregullues të qytetarëve. Pra fjala kyçe e mendimit politik të Aristotelit është politea e cila është formë ideale e rregullimit shtetëror e bazuar në ligje dhe zakone, ku kuptimin e drejtësisë së bashkësisë shtetërore e parasheh në arritjen e mesit etik (midis demokracisë dhe oligarkisë). Ky mes etik është konsideruar si garanci e vetme dhe e vërtetë dhe si masë optimale për qëndrueshmërinë e rendit shtetëror dhe sundimin politik. Mirëpo, në gjuhën tonë nuk vërehet mjaftë lidhja gjuhësore midis polisit (shtetit ose bashkësisë shtetërore), politeja (kushtetutë, shtet, rend shtetëror ose formë e sundimit politik), politeum (administrata shtetërore), politesa (nënshtetasit ose qytetarë), kështu që është vështirësuar kuptimi i mendimit politik burimor i Aristotelit, për lidhshmërinë e vërtetë reciproke.1 Pa marrë parasysh këto vështirësi, për ne është esenciale se në ç’mënyrë vërehet roli vetëmbrojtës në ruajtjen e demokracisë së matur, si formë e vetme e saktë dhe ideale e sundimit politik. Pa dyshim se në gjithë shqyrtimet e Aristotelit, shumë relevante kanë qenë edhe detyrat e policisë. Këto detyra do t’i zbatojnë organet siç janë astiomet, rojet etj. Në bazë të kësaj mund të konkludojmë se në mes të qëndrimit të Aristotelit për nocionin politea, në kuptimin e rolit mbrojtës dhe emrit policia në kuptimin bashkëkohor, ekziston divergjencë e caktuar. Duke pasur parasysh se policia është njëra nga shërbimet më të lashta në shoqërinë njerëzore, respektivisht në shtet, ajo nëpër periudhat e ndryshme historike ka marrë kuptime të zgjeruar dhe divergjent. Sipas

1Ante Pažanin, Aktualiteti i kritikës së bashkësisë shterore të Aristotelit në Platonin, Mendimi politik, Fpn, Zagreb, 1979, no 3, fq110


14

burimeve ekzistuese mendohet se fjala “police” së pari është lajmëruar në gjuhen franceze në vitin 1250. Gjatë tërë periudhës mesjetare, mesjetës së vonshme dhe në renesancë me fjalën polici është nënkuptuar tërë veprimtaria shtetërore. Në këtë kuptim edhe filozofi francez Monteskje, në shtjellimet ndryshme të kuptimit të lirisë, thekson se në shtete, respektivisht në shoqëri “aty ku ekzistojnë ligjet, liria nuk mund të nënkuptojë veprimet e gjithë asaj që dëshirohet. Liria është e drejtë që të bëhet e gjithë ajo që ligjet lejojnë, nëse një qytetar mund të bënë atë që ligjet ndalojnë, nuk do të ketë liri për askënd”. Më këtë Monteskje barazon lirinë politike me sigurinë personale dhe juridike, ku veçanërisht insiston në respektimin e parimeve ligjore dhe të shtetit juridik. Ajo që ka rëndësi të posaçme është vështrimi i tij sipas së cili organizimi dhe “ndarja e tri pushteteve është polici e mirë. 2 Një kohë të gjatë nocioni polici ka qenë identik me nocionin e administrimit të brendshëm, sistemit të pushtetit, qeveri progresive, ushtrim i civilizues i shtetit etj. Për kombet e civilizuara, respektivisht ato të cilat kanë shtetin e rregulluar, është folur se janë të policizuara3 në mënyrë që në mesjetë nocionet policia dhe politika të marrin kuptim të përbashkët policia politike. Rol dhe rëndësi të veçantë policia ka në periudhën e shekullit XVIII dhe XIX, në monarkitë absolute feudale, të cilat kanë pasur të formuar dhe të ndërtuar organizatën, (për këtë do të bëjmë fjalë më tepër në zhvillimin historik të policisë), kurse rol të veçantë merr në periudhën e revolucionit borgjez. Si mekanizëm i institucionalizuar për përdorimin e dhunës dhe detyrimit, policia asokohe zbatonte një sërë detyrash siç ishin: ndërrimi i rregullave për shëndetin dhe moralin publik, mirëmbajtjen e rrugëve, ndërtimit të godinave etj. Më vonë aktivitetet policore kufizohen në punë të brendshme, respektivisht vetëm në ato akte që kanë për qëllim eliminimin e të gjitha rreziqeve të cilat kërcënojnë pushtetin publik. Kjo do të thotë mirëmbajtje e rendit, qetësisë dhe sigurisë. Më në fund vjen gjer te ndarja e rolit funksional të policisë nga veprimtaritë tjera të resorit të administrimit të brendshëm. Mirëpo, në kuptimin organizativ, sidomos me 2 De l’espirit des lois, Luvre XI, Oeuvres competes, t2, Paris, 394, në Sokol-Smerdel, Organizimi i pushtetit, Zagreb, 1988, fq 23 3Sicot M., Police and Philology, International Criminal Police Reviw, no 99, 1956, pp 162-163


15

diferencimin e funksioneve shtetërore vjen deri te lidhja e policisë me armatë, por në shekullin e 19 ajo merr formë të organizatës moderne policore.


16

Përkufizimi i teorisë policore Zhvillimi historik i policisë, formimi dhe shndërrimi i saj në sistem policor modern pa dyshim na udhëzon në tërë ndërlikueshmërinë e kuptimit dhe të përcaktimit të fjalës polici. Ndërlikueshmëria dhe vështirësitë gjatë hulumtimit shkencor të policisë shpesh ka sjellë deri te një afrim i njëanshëm, me papërcaktueshmërinë e rolit të saj në shoqëri. Disa koncepcione me karakter të kufizuar, me precizimin e disa aspekteve relevante për veprimin policor kanë sjellë në teorinë e policisë përkufizime kontroverse dhe me shumë kuptime, përcaktime të cilat shumë vështirë pranohen. Këto qasje duhet kërkuar në ndërlikueshmërinë e madhe të sferës policore, sidomos në dinamikën operative dhe ndryshimet e veprimit, të cilat janë në pajtim me kërkesat e shoqërisë. Prandaj, në dinamikën e veprimit policor ndikojnë të gjitha kundërthëniet dhe ndryshimet shoqërore të cilat në aspektin e sigurisë reflektohen në sistemin policor. Me qëllim të studimit shkencor të të gjitha aspekteve të organizimit dhe funksionimit të policisë në shoqërinë demokratike, mendimi shkencor implikon realitetin historik të diferencuar për sistemin policor të vështruar në korrelacion me proceset shoqërore dhe politike. Do të thotë, duhet të nisemi nga tërësia e marrëdhënieve dhe proceseve reciproke të cilat zhvillohen në një bashkësi politike. Pa respektimin e këtyre premisave në kuptimin e proceseve politike dhe proceseve të tjera, do të mungojë dimensioni i qasjes analitike në kuptimin e të gjitha postulateve relevante për definimin e sistemit modern policor. Nëse do të pranonim vetëm regjistrimin e fakteve të thata që kanë të bëjnë me objektin e studimit, do të kishim mbetur në nivelin e paverifikueshmërisë së të vërtetës shkencore, sikurse që janë jokonsekuenca, jopreciziteti e edhe kundërthëniet në kuptimin e policisë. Pa marrë parasysh divergjencat terminologjike dhe teoritë e ndryshme në studimin e policisë, mbetet fakti se sa “ky kontroll shoqëror ka qenë i varur nga politika në shtet. Si institucion shtetëror, policia është gjithmonë nën kontrollin politik, sepse edhe shteti është krijim i politikës dhe ai që e ka shtetin dorë gjithmonë do ta ketë policinë si mjet për rregullimin e pikëpamjeve të veta”.4

4 Janez Pečar, Policia e Sllovenisë në rrethanat e reja shoqëroro-politike, Izbor, Zagreb,1991,no2,fq.108-109


17

Analiza e shkurtër etimologjike në kuptimin divergjent të policisë dhe përkujtimet e shkurtra informative të cilat i kemi shënuar, në mënyrë të mjaftueshme na tregojnë për ndërlikueshmërinë e kësaj fjale. Siç kemi vërejtur, fjala polis dhe politea sikurse edhe shumë fjalë të tjera i takojnë të njëjtës familje greke. Po ashtu, është e dukshme se në Angli, sikurse edhe në regjionin kontinental e hasim pothuaj me të njëjtën domethënie “si formë e organizimit të udhëheqjes me shoqërinë, administratë publike, pushtet dhe rend, në mënyrë që më vonë të marrë kuptim tjetër”,5 respektivisht kuptimi është i lidhur me ruajtjen e sigurisë, pengimin e rreziqeve duke u fokusuar në juridiksionin policor. Zhvillimi gjuhësor është po ashtu reflektim i proceseve të ndryshme historike dhe me formimin e institucioneve të duhura. Kështu që, vështirësitë terminologjike kanë vështirësuar qasjen më përmbajtjesore kundruall asaj teorike dhe analizën komparative, e që ka shkaktuar konfuzione të definimit, nganjëherë edhe janë bërë elaborime të papërshtatshme të përdorimit të termit polici. Në mesin e burimeve të huaja hasim përkufizime të cilat mund të merren si bazë për definimin e policisë moderne. Në bazë të mendimit të disa autorëve, si përkufizim modern mund të merret periudha e vitit 1885, e autorit anglez i cili mendon se policia paraqet “atë pjesë të organizimit shoqëror i cili në mënyrë të drejtpërdrejtë merret me mirëmbajtjen e rendit, respektivisht parandalimit dhe zbulimit të prishjes së këtij rendi”.6 Diç më vonë (1905), takohemi me përkufizimin sipas të cilit policia është “trup i organizuar i nëpunësve zyrtarë me të cilët kanë qëllim dhe detyrë primare mbrojtjen e rendit dhe garantimin e sigurisë së personave dhe pasurisë” (L.Lepine), ndërsa një decenie më vonë definicionin e ri të policisë e ka dhënë autori amerikan R. Fosdik (R. Fosdick): “Policia sot paraqet para së gjithash forcë, të themeluara me kushtetutë, për mbrojtjen e individit në kornizat e të drejtave ligjore”.7 Mirëpo, interesi i theksuar për funksionimin e institucioneve dhe punëve të udhëheqjes me aparatin shoqëror, me qëllim të stabilizimit dhe mirëmbajtjes së sistemit legjitim dhe për arsye të konflikteve dhe dhunës shoqërore të përshkuar me vështirësitë ekonomiko-sociale dhe të pasigurisë, kanë 5 Arnold J. Heidenheimer, Politics, policy and police as conceots in English and Continental languagesm The Review of politics, Vol 48,no.4 winter 1986. 6 Mawby R.I.,Comparative policing issues:The British and American Sysrtem in International Prespective,London,Unwin Hyman,1990,fq2, në Bogoljub Milisavljevic, Shkenca për policinë Beograd,1997,fq10-11 7 Fosdic R.,European Police System, New York,1915,fq 4, Bogaljub Milosavljevic, nav.dj.fq 11


18

qenë shkak që gjatë studimeve kushtetuese-juridike dhe publike-juridike, të definohet policia, duke vënë në plan të parë aspektin e saj juridik. Kanë mbizotëruar ato mendime të cilat policinë e kanë vështruar nga ana e tri aspekteve themelore (organizative, funksionale dhe administrative). Ky afrim juridik nuk mund të shprehë tërë dimensionalitetin e policisë, dhe nuk mund të japë një përkufizim që do të ishte i pranueshëm për të gjitha sistemet tjera juridike. Prandaj, në kohën e fundit vërehet interesim i madh shkencor për definimin analitik dhe kritik të policisë, sepse në jetën politike të shoqërive të hapura moderne, demokratike dhe pluraliste, përveç çështjeve politike dhe të sigurisë dominojnë edhe çështjet e të drejtave të njeriut, lirive qytetare, paqes dhe sigurisë etj. Në këtë kuptim, përkrahje të madhe kanë fituar ato përpjekje shkencore të cilat vendin e vetë do ta gjejnë në praktikën dhe teorinë policore. Interpretimet terminologjike dhe përkufizimet e shumta me qasje të ndryshme (politikologjike, juridike, sociologjike, organizative etj), të cilat kanë udhëzuar në tërë specifikën dhe ndërlikueshmërinë e sistemit policor, na udhëzojnë që të bëjmë përpjekje në përcaktimin e një kornize metodologjike të orientimit, i cili do të implikojë përcaktimin e elementeve dominuese dhe relevante të policisë në nivelin teorik. Theks i veçantë i është dhënë, rishqyrtimit kritik të qasjeve teorike-metodologjike dhe koncepcioneve fundamentale, si dhe praktikës policore me tendenca themelore që të ofrohen përkufizime të cilat do të kënaqin kriteret e vendosura dhe do të përmbajnë atributet relevante për realizimin e rolit policor në shoqëri. Duke u gjendur në situatë me shumë përkufizime, e me qëllim të plotësimit të saktësimit analitik dhe krahasues, do të flasim për disa definime të fjalës polici, të cilën mund ta vështrojmë si: ”term funksional dhe organizativ, formal dhe material, strategjik dhe dinamik, policia si organ pushteti dhe shërbim publik”.8 Duke u nisur nga përcaktimet e multi-definimeve të cekura, mund të themi se në plan të parë gjenden termet organizativ dhe funksional të cilat policinë e sqarojnë në dy mënyra të ndryshme. Në këtë rast, shkenca e politikës (qasja politologjike), shtetin e vështron si një realitet politik me “monopolin legjitim të dhunës fizike” të cilën e zbaton nëpërmes të policisë si organ ekzekutiv të saj. Këtu lihet pas dore norma preskriptive juridike, dhe në fundja dhuna pranohet si normë relevante

8 Bogoljub Milosavljevic,nav.dj.fq 11


19

dhe reale e vetme e funksionimit të sistemit policor. Ndonëse termet për përcaktimin e policisë paraqesin fundamentin e saj, ato prapë nuk mjaftojnë dhe nuk janë precize në sqarimin më të plotë teorik të sistemit policor. Definimi i policisë bazohet në autorizimet e saj, format organizative, autoritetin në shoqëri, e cila si organ shoqëror në rrethanat e sigurisë të rregulluara me ligj, pengon të gjitha dukuritë dhe sjelljet të cilat mund të sjellin deri te pasojat e padëshiruara. Për ndryshim nga qasja formale, ajo materiale në planë të parë përcakton qëllimet fundamentale të policisë, siç është mirëmbajtja e sigurisë së brendshme. Në kornizat e elementeve të përbashkëta të përkufizimeve, qasja statike implikon policinë si një sistem tradicional të mbyllur, me sjellje të përcaktuara në mënyrë decidive, e cila në pajtim me rolin e saj, zbatohet rreptë. Është fjala për funksion legjitimues i cili shërben si operacionalizim praktik i rregullave normative të vendosura në shoqëri. Në anën tjetër policia vështrohet si sistem dinamik dhe transparent e cila duke ia përshtatur veprimin e saj ndërrimeve shoqërore moderne dhe demokratike, në mënyrë serioze kujdeset për veprim sensibil në disa situata konfliktuoze, me qëllim të ndërtimit të marrëdhënieve interaktive dhe fitimit të besimit të qytetarëve. Policia përcaktohet si organ i pushtetit dhe si shërbim publik, gjë që varet nga formimi i organizatës në një shoqëri. Këto elemente të përmendura të përkufizimit policor, të cilat më së tepërmi i përfaqëson autori në fjalë me përpjekjet e tij për definimin e sistemit policor, pasqyrojnë gjithë multi-disciplinaritetin e zgjedhjes dhe seleksionimit të teorive të përcaktuara të përgjithshme. Përveç numrit të madh të qëndrimeve teorike për modelet e sistemit policor, është vështirë të jepet një përkufizim i përgjithshëm i cili do të jepte përshkrime dhe numërime, sepse shumica e teorive dhe modeleve është e tejkaluar me zhvillimin e proceseve demokratike. Në këtë kuptim, me metodën analitike dhe multi-disciplinare komparative përpiqemi të japim një prerje të kuptimeve të përcaktuara më të rëndësishme të policisë, në mënyrë që të ofrojmë përkufizimin për të cilin mendojmë se është adekuat për ndërtimin e shoqërisë demokratike, pluraliste, shoqërisë së hapur dhe civilizuese. Duke u nisur nga këto premisa, policinë mund ta definojmë si organ ekzekutiv dinamik, të ndërlikuar, dhe specifik të qeverisë e cila në pajtim me autorizimet ligjore është e obliguar për mirëmbajtjen e sigurisë së brendshme të shoqërisë, duke zbatuar mjetet legjitime të dhunës, dhe duke iu përmbajtur saktë parimeve etike-profesionale gjatë përmbushjes së obligimeve të veta.

Kapitulli i dytë

VËSHTRIMET KRITIKE NË SISTEMIN E MBYLLUR TRADICIONAL POLICOR

Policia si instrument i mbrojtjes së rendit juridik Modeli tradicional burokratik i organizimit dhe udhëheqjes së policisë

Kufijtë e modelit tradicional të sistemit policor Udhëheqja e policisë

Tërheqshmëria e udhëheqjes vijore (mekanike) Dobësitë e aspektit vijor në udhëheqje me policinë


23

Policia si instrument i mbrojtjes së rendit juridik Në ndërtimin e shoqërisë civile moderne juridike, numri i madh i sfidave dhe kundërshtimeve të cilat qëndrojnë në këtë rrugë, imponojnë kërkesën e pashmangshme për formimin e rregulloreve nga kornizat e të cilave rezultojnë ligjshmëritë themelore të demokracisë. Në këtë drejtim, respektimi themelor i të drejtave dhe lirive njerëzore paraqet fondamentin e jetës së civilizuar. Qëllimi i çdo shoqërie është që në ndërtimin organizatës të vendos të gjitha instrumentet mekanike të cilat janë të domosdoshme për garantimin e sigurisë së gjithmbarshme dhe funksionimin e rendit juridik. Me qëllim të sigurimit të eliminimit të kufijve në aspektin e kushteve relevante, të cilat në ambientin modern të civilizuar paraqesin rëndësi kyçe në realizimin e të drejtave dhe lirive, duhet të realizohet sundimi i popullit. Kështu, çdo shtet i organizuar me themelimin e mekanizmave konstitucional që kanë për qëllim mbrojtjen e sigurisë së brendshme dhe të jashtme, të mbrojtjes së rendit shoqëror, të fortifikuar me kushtetutë dhe me legjitimimin e sundimit të saj, e arrin nëpërmes monopolit fizik të dhunës. Posaçërisht, nëse e dimë se civilizimi është “gjë e brishtë” dhe nëse nisemi nga rendi juridik i vendosur përplot sfida, që doemos do të sjell deri te implikimet e sigurisë. Për këto arsye mund të theksojmë se liria njerëzore nuk është e plotë, duke pasur parasysh kërkesat për sjelljet të cilat janë në pajtim me rregullat normative. Rregullat i pengojnë konfliktet, nga përvojat të cilat zakonisht rezultojnë me imponimin e disa formave të sjelljeve. Për këtë, në masë të madhe liria është objekt i rregullave normative të një shoqërie ku shteti për të siguruar rendin, qetësinë dhe drejtësinë, në siguri sheh legjitimimin e fundit dhe të dominimit të saj. Këtu, qartë vijmë deri te pikëpamjet të cilat tregojnë dobinë shoqërore dhe kërkesat funksionale shtetërore. Duke mbrojtur sigurinë e gjithmbarshme dhe rendin juridik, duke harmonizuar veprimtaritë e ndryshme të cilat rrjedhin nga ndërlikueshmëria e jetës shoqërore, autoriteti i saj duhet gjithnjë e më pak të varet nga monopoli dhe fuqia e dhunës, në mënyrë që të bëhet instrument institucional i dëshirueshëm i gjendjes objektive juridike dhe të sigurisë. Në kornizat e tilla duhet të vështrojmë instrumentet përgjegjëse të formuara në shtetet demokratike për kundërvënie të të gjitha formave


24

të cenimit të rendit kushtetues. Megjithatë, është me rëndësi të cekim, se pa marrë parasysh karakterin e renditjes së brendshme në çdo shtet, në plan të brendshëm vend kyç zë çështja e realizimit të sigurisë. Shteti në këtë mënyrë bëhet bartës oficiel i sigurisë, i cili i jep legjitimitet policisë si organ ekzekutues e cila mbron pastaj shtetin juridik, demokracinë pluraliste, liritë dhe të drejtat elementare të njeriut. Kur është në pyetje siguria e brendshme, policia ka funksionin kyç. Kjo na tregon, se në kushtet moderne nuk mund të paramendohet shteti demokratik dhe modern pa institucione të organizuara në mënyrë të posaçme, të cilat do të mbrojnë të gjitha vlerat. Kjo është në harmoni me programin e Këshillit Evropian i cili është formuar në vitin 1946. Për arsye të proceseve politike të cilat kanë filluar të zhvillohen që nga viti 1989, dhe vendosjen e shteteve të reja me demokraci plurale, Këshilli Evropian ka aprovuar programe të posaçme kooperimi me këto shtete të porsaformuara, posaçërisht me vendet e Evropës Lindore, të ashtuquajturat “Programi Demosten”4. Parim themelor në këtë program, është kërkesa e përparimit të parimeve themelore të shtetit juridik, sikurse dhe harmonizimi gradual i legjislacionit nacional të këtyre shteteve me instrumentet juridike të Këshillit Evropian. Programi i lartpërmendur është plotësuar me të ashtuquajturin “Plani Themis” me të cilin është hapur mundësia edhe për përfaqësuesit e forcave të organizuara policore, të arsimohen dhe aftësohen për sfidat e reja në kushtet politike-juridike dhe kushtet e reja të sigurisë. Një ndër projektet kyçe në kuadër të reformave të planifikuara në këtë lëmë, gjithsesi është projekti i quajtur “Policia në Shoqërinë Tranzitore”. Në këtë kontekst duhet të theksojmë rëndësinë e procesit organizativ dhe udhëheqjes në polici, në shtetet të cilat janë në tranzicion, respektivisht formimi i tyre sipas parimeve demokratike të mirënjohura dhe sistemit unik të edukimit, me qëllim të arritjes së të gjitha premisave të caktuara të organizatave moderne policore. Vend qendror zë organizimi dhe mënyra e udhëheqjes me të gjitha aktivitetet operative policore në harmoni me vlerat themelore demokratike dhe civilizuese të shoqërisë.

4Këshilli Evropian është I formuar me 1949 me kërkesë të dhjetë vendeve evropiane perëndimore. Sot Këshilli përmban 49 anëtarë. Për 45 vjet të ekzistimit Këshilli ka hartuar përreth 150 konventa evropiane në mes të cilave më e rëndësishmja është Konventa evropiane për të drejtat e njeriut, me të cilën mbrohen të drejtat fundamentale të lirive dhe të drejtave të individëve.


25

Në bazë të ekspozimit, mund të themi se udhëheqja në ditët e sotme bëhet faktor relevant i veprimit të suksesshëm dhe realizimit të qëllimeve të organizatës në të gjitha sferat shoqërore. Me këtë qëllim, studimi i funksionit të udhëheqjes në organet dhe shërbimet e sigurisë dhe regjionet e tyre të punës operative gjithashtu kanë fituar bazë shkencore. Duke pasur parasysh rolin specifik të organizatës dhe sistemit të udhëheqjes në shërbimet e lartpërmendura, sikurse dhe faktorët dhe rrethanat e shumëfishta (politike, ekonomike, sociale, kulturore etj.) të cilat ndikojnë në gjendjen e sigurisë në shoqëri, do të pasqyrojmë disa opinione shkencoro-operative dhe do të japim vështrim mbi rëndësinë e sigurimit të të gjitha parakushteve të udhëheqjes si faktor kushtëzues në pikëpamje të ndërtimit dhe sigurisë së shoqërisë civile, duke siguruar së pari, lirinë, dinjitetin, begatinë e çdo individi dhe stabilitetin e mbarë shoqërisë. Kemi të bëjmë me çështje jashtëzakonisht të komplikuar dhe komplekse e cila kërkon shqyrtim përmbajtjesor, analizë dhe sintezë të njohurive teorike-praktike të deritashme, deri te pikëpamjet më të reja shkencore kur është në pyetje sistemi udhëheqës në polici. Nëse marrim parasysh se udhëheqja në këtë sferë kërkon shumë aftësi dhe shkathtësi relevante të udhëheqjes operative me qëllim të sigurimit të unitetit të aksioneve operative, sikurse dhe faktin se të gjitha shtetet demokratike të zhvilluara në botë me qëllim të funksionimit efikas të shtetit juridik, e me këtë edhe mirëmbajtjen e gjendjes së sigurisë së lartë japin rëndësi të theksuar organizimit, zgjidhjes së kuadrit kualitativ, pajisjeve për punë dhe shpërblimit për anëtarët e organizatave policore. Në këtë proces organizatat policore do të pësojnë ndryshime radikale të cilat janë në pajtim me parimet demokratike të kryerjes së detyrave policore. Ato kështu, në mënyrë të vazhdueshme do të jenë objekt interesimi dhe do të jenë nën vështrim publik, objekt për kritikë, dhe mënyra e formimit dhe ekzekutimit të filozofisë së udhëheqjes me të gjitha premisat operativo-siguruese të cilat duhet të rezultojnë me gjendjen optimale të sigurisë dhe të në shërbim të bashkësive lokale. Kështu na udhëzojnë qëndrimet e autorëve të shumtë të cilët theksojnë se punëtorët udhëheqës në polici kanë obligime dhe përgjegjësi të posaçme brenda organizatave policore, që nënkupton shkathtësi të mëdha organizative dhe udhëheqëse. D.m.th. se udhëheqja ishte dashur të bazohet në baza shkencore si supozim kyç i punës së policisë moderne, e cila në shoqëri do të reflektojë rendin publik,


26

paqen dhe sigurinë, e cila përmban përgjegjësinë për sigurimin e sigurisë për të gjithë qytetarët, me qëllim të jetesës në paqe dhe lëvizjen e lirë pa frikë nga cenimi i personalitetit të tyre.5 Nëse vërejmë historikisht, organizimi dhe struktura e brendshme sikurse dhe sistemi i udhëheqjes me organet e sigurimit e posaçërisht me policinë, kanë rrjedhë në dakord me ndërrimet politiko-juridike dhe ato të sigurisë të cilat janë zhvilluar në nivelin global. Me fjalë të tjera, shoqëritë gjatë zhvillimit të tyre në mënyrë permanente kanë kaluar nëpër konflikte politike, ekonomike dhe ato të armatosura të cilat në mënyrën e shfaqjes, intensitetit dhe pasojave në masë të madhe ndikojnë në ashpërsimin e gjendjes në këtë lami. Ndërlidhja e kundërthënieve të brendshme dhe të jashtme na tregon se bota moderne e sotme gjendet në një paqëndrueshmëri sigurie dhe politike. Çdo shtet mundohet të ndërtojë një doktrinë dhe strategji të përgjithshme të reagimit në lëmin e sigurisë, sikurse dhe bazat për realizimin e qëllimeve globale dhe mbrojtjen e brendshme të vlerave të saja, pa marrë parasysh në madhësinë dhe fuqinë e tyre. Shteti nga njëra anë është bartës dominues, dhe në të njëjtën kohë, nga fillimi është dhe bartës i rregullimit, i cili nuk duhet të bazohet në dominim, në ndërtimin e instrumenteve integruese si sistem stabilizues si institucion. Këto janë rregulla të cilat shteti që nga ekzistimi i saj i krijon dhe kujdeset për aplikimin efikas të saj. Pa marrë parasysh që ato janë të vendosura nga niveli më i lartë shtetërorë “rregullat i vendosin njerëzit duke pasur parasysh qëllimet aktive të tyre, dhe njerëzit mund ti ndërrojnë kur prioritetet ndërrohen”. Me këtë, i tërë sistemi rregulltiv ka fituar në masë të madhe në elasticitet dhe adaptim. Organizata shtetërore në kushtet e reja demokratike pluraliste, dhe pluralizmi i interesave, kushtëzojnë një afrim të ri të kontrollit politik mbi aparatin shtetërorë. Parlamentet janë bërë arena ku interesat kryqëzohen, dhe integrimi institucional i të cilit duhet në kontinuitet të përballojë interesat e ndryshme, që në mënyrë efikase të mund të ushtrohet kontrolli mbi monopolin shtetërorë të dhunës “të mbikëqyrë funksionimin e tij nga

5The role of the police in the society, part 2., Oslo, Frovaltningstjenestene statens trykningskonor, 1988, fq 16.


27

aspekti normativ i kritereve të vendosura”.6 Në një realitet të tillë shoqërorë shumica e shteteve në vendet e zhvilluara ka marrë mbi vete shumicën e funksioneve të reja, duke u shndërruar në organizatë të cilën shumëkush e konsideron si shtet i shërbimeve publike. Megjithatë, funksioni tradicional i shtetit prapë mbet, ajo nënkupton ushtrinë, policinë, gjyqet, diplomacinë etj. I gjithë ky proces politiko-juridik ka ndikuar në formimin e organizatës policore dhe udhëheqjes me te. Me zhvillimin e shoqërisë ka ardhur gjer tek ngritja e ndërlikueshmërisë dhe ndërlidhjes së problemeve të sigurisë, dhe shoqëria në mënyrë të pashmangshme ka parashtruar kërkesa para strukturave policore, me qëllim të eliminimit të të gjitha dukurive negative dhe sjelljeve të cilat sjellin gjer tek keqësimi i gjendjes i atë lami. Sot, në fund të shek. 20, policia për shkak të natyrës siguruese të punëve të saj edhe më tej konsiderohet si “establishment” me institucion burokratik të theksuar, gjysmë ushtarake, konservative, paramilitare, me struktura politizuese të cilat paraqesin rolin kyç në mbrojtjen e sigurisë së brendshme, në dakord me rregullat dhe rregulloret në korrelacion me marrëdhëniet shoqërore përbëjnë sistemin juridik shtetërorë. Kështu shteti paraqitet si burim i gjithmbarshëm i sundimit “politik” në kufijtë e domenit territorial-nacional. Në këtë kuptim, prej kohërave më të lashta, dhe më vonë duke formuar institucionet më të rëndësishme gjegjëse, vendin dhe rolin e policisë e ka përcaktuar pushteti central. Shteti paraqitet si bartës kryesorë i rregullimit, ndikimit sistematik legjitim në sjelljet e njerëzve ndaj kritereve paraprake të vendosura. Kjo do të thotë, se rregullat në vete implikojnë kërkesat për sjellje të caktuara, të cilat kanë përmbajtje normative e edhe në rrethana kur ajo kërkesë nuk është në mënyrë decidive e formuar. Shumica e rregullave normative, të cilat i vendosin institucionet specifike në shoqëri, qartë shtrojnë kërkesa përpara, kur janë në pyetje sjellje të padëshiruara me qëllim të ndalimit, respektivisht të reagimit me kohë në të gjitha sjelljet të cilat cenojnë kërkesat normative të vendosura, të cilat trajtojnë lëmin e sigurisë. Megjithatë, që një shoqëri të mund të reagojë në mënyrë efikase dhe me kohë në dukuritë dhe sjelljet negative, rregullat rregulluese duhet

6 Eugen Pusić, Rregullimet shoqërore, fq.318


28

të kenë karakter sistematik legjitim, e cila policisë dhe mekanizmave udhëheqëse –politike i siguron procesin e ndërtimit, stabilizimin dhe formimin e politikës gjegjëse të sigurisë. Kjo para se gjithash kontribuon stabilizimin e sistemit institucional shtetëror në tërësi, po ashtu edhe nënsistemet relevante të cilat janë faktorë me rëndësi në mbrojtjen e vlerave themelore të shoqërisë dhe faktori kyç i sistemit të sigurisë. D.m.th., nga vetë renditja e sistemeve plurale moderne, ku është i realizuar niveli i lartë i diferencimit dhe përkufizimet institucionale në mes organeve politike dhe atyre udhëheqëse, nga logjika e pozitës së tyre shoqërore rrjedhë dhe organizimi institucional i pushtetit të cilat sigurojnë ekzekutimin efikas të detyrave të përcaktuara me kushtetutë dhe ligj. Kështu do të arrijmë gjer tek konkludimet relevante, se vetëm në shtetin demokratik kushtetues (shtet juridik) qytetari dhe shteti në veprimin e tyre janë të lidhur juridikisht. Duke u nisur nga kjo, organizatën dhe rolin e policisë në atë rrugë zhvillimi në aparatin shtetëror e kanë caktuar strukturat shtetërore. Ajo ka siguruar legjitimitetin e policisë si organ i saj ekzekutues, pra në çdo shtet policia paraqet dhe mbron pushtetin shtetëror. Në këtë kuptim, shteti është ai i cili ka monopolin ndaj forcave legjitime policore, forca të cilat kanë rol fundamental në çdo shtet modern. Mirëpo, në atë drejtim vjen gjer tek lindja e modelit burokratik në kuptim modern të fjalës. Të gjitha institucionet e themeluara, e sidomos ato të cilat kanë karakter ushtarako – siguruese në rrethanat e cekura kushtetuto-ligjore dhe politike, gjithnjë e më tepër kanë marrë karakteristika të modelit tradicional burokratik. Rrethi i veprimit punues dhe kompetencat e policisë në sistemin e sigurisë janë të përcaktuara nga ana e autoriteteve racionale-zakonore, respektivisht shtetit modern me domethënie Weberijane.


29

Modeli tradicional burokratik i organizimit dhe i udhëheqjes së policisë

Në shqyrtimin dhe analizën e modelit tradicional të organizimit dhe udhëheqjes së organeve dhe shërbimeve të sigurisë në aspekt më të gjerë, duhet të nisemi nga fakti se çdo shtet është garant i rendit rregullues normativ e me këtë edhe instrument i përgjithshëm i dominimit të cilën e realizon nëpërmes institucioneve specifike sistematike legjitime në mesin e të cilave vijnë edhe strukturat policore. Institucionet shtetërore të cilat kanë funksionin mbrojtës-represive konsiderohen si model burokratik kyç me dimensione dhunuese kondiguese të theksuara. Në ndërtimin dhe formimin e bashkësive moderne civilizuese, e me këtë edhe organizimi i shtetit, vjen gjer tek centralizimi i fuqisë dhe fuqizimi burokratik, militarizimi i policisë dhe fuqisë ushtarake. Kjo na udhëzon, se njëkohësisht me ndryshimet në organizimin dhe strukturimin e pushtetit, ndryshime ka pësuar edhe vendi, roli i organizimit të instrumenteve të dhunës ku policia zen vendin dominant, duke marrë parasysh rëndësinë e saj kur është në pyetje siguria e brendshme. Pa marrë parasysh në ndërrimet organizativo-strukturale, dhe faktin se funksioni rregullues i shtetit modern demokratik mbështetet së pari në përdorimin e fuqisë kondigne, ajo pa përjashtim kontrollohet rreptësishtë. Diferencimi i strukturës organizative të shtetit të cilat zhvillohen në dakord me ligjshmëritë e brendshme të cilat sundojnë në çdo organizatë, modeli burokratik konsiderohet si kyç në procesin e diferencimit, centralizimit, koordinimit dhe zbatimin e pushtetit dhe procedurimit shtetëror. Duke përdorur modelin burokratik aparati shtetëror mund të veprojë pavarësisht nga institucionet tjera duke siguruar kompatibilitetin e veprimeve shtetërore në pikën më të lartë strukturale të pushtetit.7 Prandaj, rëndësia e modelit të lartpërmendur për shtetin duhet të vërehet në aftësitë e distancimit nga shoqëria, dhe për kërkesat e organeve qendrore që të ofrojnë informata adekuate për lëmit e ndryshme të jetës shoqërore, me çka edhe forcohet mbikëqyrja e tyre. Kjo formë e organizimit të cilën në mënyrë legjitime e ushtrojnë institucionet specifike, siç është policia, padyshim na tregon se institucionet e përmendura të cilat janë legjitime në ushtrimin e

7 Cynthia Enloe, Policia, armata dhe etnicitetet, Globus, Zagreb, 1990, fq. 181-182


30

dhunës fizike duhet ti studiojmë jo vetëm sikurse mjet i racionalizimit të administratës, por më tepër si aparat – represiv mbrojtës për zbatimin e pushtetit qendror. Në këtë kuptim, interesi i ynë do të drejtohet në analizimin e modeleve tradicionale burokratike të organizimit të forcave policore. Para se gjithash, duhet të apostrofojmë se koncepti Weberijan i shtetit niset nga fakti, se shteti është organizatë pushtet-mbajtëse, ndërsa pushteti “mundësi se do të hasim në dëgjueshmërinë e personave të caktuar ndaj urdhrave me përmbajtje të caktuar. Në bazë të kësaj, shteti është asi lloj asociate politike – karakter institucional, e cila kur dhe nëse shtabi i saj udhëheqës pretendon me sukses në monopolin legjitim të dhunës fizike për zbatimin e rendit”.8 Mendimi teorik i Max Weberit favorizon modelin burokratik të organizimit dhe e konsideron si formë ideale të udhëheqjes, i cili manifestohet nëpërmes aparatit shtetëror të dhunës fizike të fuqishme, i cili në kontinuitet koordinon punën e numrit të madh të individëve me qëllim të mbrojtjes së sigurisë dhe rendit kushtetues. Të themi qartë, bëhet fjalë për shtetet rreptësishtë të organizuar, ku sistemi regjional funksionon në mënyrë korrekte duke ju falënderuar grupit shoqërorë të organizuar në mënyrë interpersonale, racionale dhe hierarkike, të specializuar për zbatimin e punëve udhëheqëse dhe atyre të sigurisë. Nga kjo rrjedhë dhe konstatimi relevant, se as një organizatë e sistemit politik nuk mund të kuptohet në mënyrë ekzakte nëse në mënyrë të qartë nuk e kryejmë analizën qenësore të organizatës institucionale të dhunës. Sipas Weberit, modeli burokratik i organizatës bazohet në gjashtë parime, të cilat janë: • parimi i kompetencës së disa organeve, të cilat janë me ligj dhe me

akte të ndryshme të vendosura në formë rigoroze. Të gjitha rregullat në atë lami janë në mënyrë oficiale të vendosura në bazë të vendimeve ligjore, rregullatorëve dhe vendimeve të tjera administrative.

• parimi i hierarkisë, cili reflektohet në atë, se funksionet hierarkike në një sistem të tillë të udhëheqjes, ku autoriteti më i ulët mbikëqyret nga ana e autoriteteve më të larta. Kemi të bëjmë me sistem rigoroz të kompetencave dhe nënshtrimeve;

8 Weber Max, Grundris der sozialoekonomik, III Abteilung, Wirtschaft und Gesellschaft, 1921, fq. 78-29, E. Pusić nav.dj. fq.53


31

• parimi i udhëheqjes, burokratike të punëve (veprimtaria administrative) i cili bazohet në dokumentet e shkruara të cilat janë në mënyrë zyrtare të verifikuara;

• parimi i edukimit profesional të nëpunësve, udhëheqësve etj. D.m.th., se funksioni gjegjës kërkon dhe edukimin profesional.

• parimi i kërkesës për punë, posaçërisht të punëtorëve udhëheqës, plotësimin e dedikimit në profesion i cili e kërkon aftësitë profesionale për punë në organizatë;

• parimi i rregullave të përgjithshme, në bazë të së cilave kryhen punët.


32

Kufijtë e modelit tradicional të sistemit policor Sistemi policor nga të gjithë mekanizmat represiv ka lidhjen më të fortë vertikale, ka hierarki, është i centralizuar, ku organizimi dhe udhëheqja kërkon standarde të larta në krijimin e aktiviteteve të gjithmbarshme policore, të cilat mbështeten në dituri, përvojë, aftësi, profesionalizëm etj. Parimet të cilat tashmë janë bazë e teorisë klasike organizative, më pak ose më tepër edhe sot përdoren në formimin e organizatave policore, të cilat i quajmë; mekanike tradicionale respektivisht model burokratik. Kjo formë e ushtrimit organizativ vjen në shprehje në ato shtete në të cilat forcat policore marrin cilësitë paramilitare e edhe model paraushtarak. Analiza e barabartë, na zbulon se sa këto cilësi të lartpërmendura janë prezent në ekzekutimin e detyrave operative dhe represive të komplikuara policore, dhe sa në sisteme të ndryshme politike forcat policore marrin cilësi ushtarake. Organizata tradicionale policore me karakteristika militare pengon krijimin e politikës në polici gjë që është produkt i “burokracisë mekanike”. Në këtë aspekt, krijimi i politikës në polici ka mbetur në nivelin e ngushtë të udhëheqjes, me prani minimale ose pa pjesëmarrje të anëtarëve të tjerë të organizatës policore. Sistemi policor me strukturë të centralizuar rigoroze (pa marrë parasysh karakteristikat pozitive) len përshtypje të ngadalshmërisë, pasivitetit ku struktura udhëheqëse nuk mundë të gjejnë mënyrën fleksibile dhe elasticitet të duhur në ndërtimin e postulateve relevante për formimin e modelit të ri, i cili do të siguron sigurinë e rendit publik juridik në ndërtimin e shoqërisë civile, respektivisht “ detyra konkrete e cilit do të ishte të mbajë në balancë drejtësinë, lirinë, dinjitetin dhe begatinë e çdo individi, stabilitetin dhe sigurinë e bashkësisë lokale në tërësi”.9 Tendencat demokratike inkurajojnë zhvillimin e shoqërisë civile, duke kushtëzuar edhe ndryshime organizativ-sistematike, të cilat me kohë do të lënë pas dore formën tradicionale të ashpër i cili në kushtet moderne do të është përgjigje më adekuate në mirëmbajtjen e stabilitetit të rendit publik dhe të paqes, prevenimin e represionit kriminal sidomos në nivelin lokal. Prandaj, edhe paraqiten kërkesat për ridefinimin e rolit të sistemit policor. Natyra e ndërrimeve inauguron filozofi, organizim, strategji dhe punë operative të re, pa

9 Jan Wat, Udhheqje në polici, Izbor, Zagreb, numër 2/89,fq.143


33

marrë parasysh numrin e madh të analizave përmbajtëse të cilat tregojnë se modeli tradicional nuk mund të përgjigjet kërkesave të kohës së sotme dhe problemeve të theksuara në lëmin e sigurisë publike. Policia në modelin e cekur me formë strukturale së pari kryen funksionin instrumental, në bazë së cilës kontakti qytetari me policin është evident vetëm në ato raste kur siguria publike në disa segmente është thyer. Lëvizjet socio-demografike në rrethin e veprimit policor, organizim i pamjaftueshëm dhe efikasiteti i strategjisë së modelit tradicional i policisë, si dhe kufizimet tjera përcjellëse, kanë ndikuar në kërkesa radikale për korrektim, duke preferuar një kuptim të ri të veprimit policorë me ndërrime inovative të theksuara në kuptim organizativo-udhëheqës dhe operativ. Duke u nisur nga këto vërejtje, mund të themi se shumica e autorëve apostrofojnë disa kategori që nuk ndryshojnë dhe të cilat janë prezent tek modelet e dhe format organizative të njëjta të strukturës policore e këto janë: “burokracia mekanike” dhe i përmenduri modeli paraushtarak. Forma organizative e sidomos autorizimet ligjore të modelit tradicional organizativ e radhiten në formën e “burokracisë mekanike”. Hulumtimet shkencore të sistemit policorë, e sidomos të formave tradicionale organizative dhe udhëheqëse, tregojnë se “burokracia mekanike” e policisë në kuptim struktural është tejet e centralizuar. Vlerat e saj të fundit shprehen nëpërmes të racionalizimit dhe efikasitetit në realizimin e detyrave operative, por vetëm për një periudhë të shkurtë kohore. Ekzistencën e vet kjo formë e ushtrimit të policisë në masë të madhe e arsyeton nëpërmes autoritetit profesional pozicionues, i cili në mënyrë qenësore themelohet në eprorin dhe subordinimin. Përafrimi i lartpërmendur lë hapësirë për theksimin e interesave personale në dëm të organizatës, gjë që në masë të madhe sjell deri te sjelljet e caktuara individuale. Ky sistem pozicionues e jo i prestigjit profesional i cili dallon nga rezultatet reale të policisë, pashmangshëm identifikohet me vendin e saj, në ngritjen hierarkike, në përgjithësi rrënon vlerat dhe sistemin e vlerave, kur kemi të bëjmë me verifikimin pozitiv të rezultateve të realizuara, shpërblimet, meritat, inovimet, relacionet profesionale, me injorimin e këtyre vlerave prodhon dhe inkuadron konformizëm të


34

pastër policor-brokrat. Në këtë mënyrë, efikasiteti strategjik i formuar më herët shndërrohet në një sistem të aktiviteteve shterpe, dhe policia mbet në një sjellje tradicionale të tejkaluar, ekskluzivisht në relacionet epror–subordinant. Dominimi i lartpërmendur i sistemit të organizuar të policisë në vetvete, është para se gjithash, rezultat i rrethanave konkrete shoqërore në të cilat në mes subordinantëve krijon jo vetëm ndjenja varësie, subordinimi, pasiviteti dhe papjekurie, por gjithashtu edhe mosekzistim të çfarëdo ndjenje përgjegjësie dhe çdo formë iniciative (Morgen 1985; Argyris,1991; Akzam,1994). Modeli piramidal paraqet dhe organogramin e rrjetave komunikatave ku informatat relevante operative mbesin në maje të shkallës hierarkike, në këtë mënyrë informatat nuk qarkullojnë në masë të duhur në mes të departamenteve, e që është detyrë themelore e udhëheqësve më të ngushtë. Ndërlikueshmëria e padyshimtë e rrethanave të sigurisë kërkon edhe interaksion të theksuar brenda strukturës organizative të sistemit policor, çka nënkupton, se informatat në kohën e duhur të formohen dhe të vihen në operacion të detyrave konkrete. Pa marrëdhëniesh të tilla edhe afrimi, mund të vjen deri te kuazimonopoli i modelit burokratik, me ç’rast më tepër ngarkohet njoftimi, studimi, analiza, definimi i problemeve të sigurisë, si dhe planifikimi a atyre aktiviteteve të cilat do të kenë rëndësi determinuese në mirëmbajtjen e gjendjes dëshiruese të sigurisë. Duke pasur parasysh kompleksitetin dhe kategorizimin e problemeve relevante të sigurisë, dhe analoge të saj dhe detyrat strategjike-operative, të cilat implikojnë kohën, hapësirën dhe përmbajtjen dimensionale të reagimit policorë, kërkesa për informata përmbajtëse më participimin e nëpunësve të tjerë policorë në korrelacion me ngritjen e potencialit profesional policor, mund të kontribuohet në prevenimit e suksesshëm dhe asgjësimin e të gjitha dukurive dhe sjelljeve negative në shoqëri.


35

Udhëheqja me polici Që policia si organ operativo-profesional dhe organ ekzekutues të është në gjendje të mbrojë me sukses rendin publik dhe vlerat e brendshme shoqërore, udhëheqja paraqet faktorin kyç dhe specifik në realizimin e detyrave të parashtruara. Nga kjo rrjedhë se sistemi i udhëheqjes paraqitet si faktorë i rëndësishëm në funksionimin e sistemit policorë. Në këtë kuptim, hasim në shumë mendime për mënyrën e udhëheqjes më të mirë. Pasi që në organizatat policore më së shumti përdoren principet e teorisë klasike Weberiane të organizimit, me sistemin vijë (mekanike) të udhëheqjes, na udhëheq kërkesa përbërëse konkrete vështruese me qëndrimet relevante të cilat mund të shërbejnë si bazë për formimin e modelit të udhëheqjes në polici. Këtë sistem e cilëson shkalla rigoroze e hierarkisë, më shumë nivele dhe hallka komanduese në aspekt të autoritetit, me mënyra dhe standarde specifike punuese dhe përcjellje të vazhdueshme të punës së punëtorëve subordinues udhëheqës. Ky relacion hierarkik realizohet me mënyrë subordinuese. Pa marrë parasysh që subordinanca konsiderohet si formë themelore e relacioneve hierarkike, hasim edhe në koordinimin në mes sektorëve, shërbimeve dhe njësive të ndryshme, gjë që këtë relacion e bën shumë efikas, funksional por edhe të ndërlikuar. Meqenëse, funksionet në organizatën policore janë shumë hierarkike, çdo anëtarë i organizatës në parim pranon urdhëresat nga udhëheqësi i tij i parë, gjë që në teorinë organizative është parim i njohur si “uniteti i komandimit”. Principi themelorë në këtë sistem udhëheqës është, efikasitet i cili arrihet me kufizimin preciz dhe decid të marrëdhënieve komandues–subordinues, dhe komunikim me anë së cilës detyrat, udhëzimet, koordinimi, kontrolli, intervenimi etj., drejtohen nga pika më e lartë piramidale tek nivelet më të ulëta. Këto marrëdhënie kujdesin më të madh e drejtojnë nga kreu piramidale i funksioneve të përgjithshme dhe speciale. Kështu struktura e udhëheqjes piramidale paraqet pikënisjen dhe pikën e fundit në realizimin e detyrave të parashtruara. Është fjala për mënyrën burokrate-hierarkike të vendosjes në nivele të ndryshme me hallkat komanduese të cilat janë tejet rigide, statike, glomaze ku iniciativa individuale krijuese shuhet. D.m.th., vendimet e vendosura relevante janë të centralizuara në kreun piramidal të organizatës. Pa marrë parasysh, se as një strukturë organizative nuk e ka shuar hierarkinë në sistemin e udhëheqjes si instrument dhe burim kryesorë i


36

influencës, pushtetit, kontrollit dhe koordinimit, edhe në kushtet e decentralizimit të lehtë, gjatë marrjes së vendimeve të rëndësishme strategjike dhe vendimeve operativo-sigurie, vendosen në thellësitë piramidale në nivele të ndryshme hierarkike. Në pika të shkurta do ti shpjegojmë përparësitë dhe dobësitë të cilat e përcjellin këtë sistem të udhëheqjes në polici.


37

Tërheqshmëria e udhëheqjes vijore (mekanike) Në organizatën policore udhëheqja dallohet për nga efikasiteti, reagimi i shpejtë, për nga puna dhe organizimi i fortë dhe i pastër për nga racionalizimi. Parimet dhe vizionet udhëheqëse globale dhe kuptimi i interesave strategjike operative është ekskluzivisht objekt i interesimit të udhëheqësisë më të ngushtë. Kështu që, edhe centralizimi rigoroz i cili përfshin çdo pjesë të strukturës organizative, gjë që mund të thuhet edhe për sistemin e informatave të cilat janë të nënshtruara mekanizmit të mbajtjes. Kemi të bëjmë me asi lloj rrjete komunikimi ku nuk ka mundësi reale për veprim retroaktiv. Mu për këtë arsye organizatat njësore edhe kanë marrë vetit kuazimilitare dhe militare. Kërkesat për racionalizimin organizativ të sistemit policorë kanë implikuar dhe udhëheqjen vijore, duke theksuar si arsye themelore “ndarjen” e punës policore nga ndikimi i strukturave politike. Arsyen për pranimin e mënyrës së udhëheqjes së lartpërmendur e gjejmë edhe në detyrat zyrtare relevante, autorizime specifike, e posaçërisht kur kemi të bëjmë me zbatimin e tyre konkret në punën e përditshme policore. Udhëheqja vijë (mekanike) është atraktive posaçërisht për kundron i cili nuk ka edukim të mjaftueshëm dhe joprofesional. Ajo mundëson dhe krijon parakushte që në bazë të informatave për gjendjen e publike të sigurisë, të mund të përcjellin kualifikimin policorë në mënyrë të përmbajtjesore, si dhe mënyrën e komunikimit me qytetarët. Ajo po ashtu, korrespondon me kuptimin klasik të udhëheqjes burokratike (hierarkia, specializimi, politika zyrtare, aktet udhëheqëse, vendimet dhe rregullatorët, autoriteti, edukimi.). Me planifikim dhe koordinim mundohen që në mënyrë efikase ti zgjedhin problemet e ndërlikuara të sigurisë dhe arritjen e rezultateve optimale. Duke vështruar udhëheqjen nga ky aspekt, me verifikimin e rezultateve të arritura të policisë, punëtorëve udhëheqës u ofrohet mundësia që në bazë të shqyrtimeve dhe në bazë të mbikëqyrjes së ekzekutimit të detyrave, të mundë në mënyrë më efikase dhe më frytdhënëse të udhëheqin me departamentet policore. Në këtë aspekt mund të flasim edhe për qëndrimin apologjetik të punëtorëve udhëheqës nga udhëheqja vijë. Konsiderohet se vetëm në kushte të tilla në mënyrë efikase dhe kompatibile mundë të zhvillohen dhe përsosen format drejtimit dhe koordinimit centralizues.


38

Me drejtimin e aktiviteteve të gjithmbarshme në mënyrë centralizuese, e cila ka për detyrë zhdukjen e çdo lloji të autokracisë, me rregullativë ligjore rigide, mundohet të ndërtojë bindje për adaptimin e vet, në mënyrë që të ndërtojë dinjitetin politik në radhë të parë ndaj pushtetit. Në këtë mënyrë veprojnë që të krijojnë një pasqyrë për “aftësinë”, e sidomos mundësinë të ushtrojnë mbikëqyrje efikase mbi organizatat policore, duke i dhanë rëndësi autoriteteve në pozitë dhe metodave specifike të udhëheqjes në modelin tradicional të sistemit policorë. Duke u nisur nga ky orientim metodologjik dhe duke mbrojtur në mënyrë rigide sistemin e lartpërmendur të udhëheqjes si realitet dhe shembull i vetëm, udhëheqësit janë munduar të tregojnë në kërkesat e profesionalizimit dhe racionalizimit më të madh me qëllim të arritjes së operimit dhe efikasitetit më të madh të renditjes hierarkike dhe aplikimit decid të investiturës hierarkike në polici. Kjo, logjikës së piramidës hierarkike japë mundësi të autoritetit më të madh mbi subordinantët, e cila vjen në shprehje, siç thekson Weberi, që edhe nëpërmes të racionalizimit konsekuent, d.m.th. e ushtruar me plan, ekzekutimi preciz i urdhëresave të dhëna, me të cilën nëpunësit-policët heqin dorë nga çdo lloj kritike.


39

Dobësitë e aspektit vijor në udhëheqje me policinë Në bazë të analizave profesionale përmbajtjesore të lartpërmendura, mund të vërejmë se diku rreth viteve të shtatëdhjeta vendoset lëmi “shkenca e udhëheqjes” në polici. Mirëpo, gjer tani, e edhe më vonë hasim në pikëpamje divergjente për principet organizative klasike dhe modelin tradicional me aksent të veçantë në strategjinë e udhëheqjes. Shprehen kërkesat radikale për njohje dhe hulumtime të të gjitha dobësive të sistemit ekzistues me qëllim të implementimit të teknikave të reja të udhëheqjes, gjë që do të ndikonte në pjesëmarrjen më të madhe individuale, mjeshtërive, implementimit të diturisë dhe profesionalizmit, e me këtë edhe përgjegjësisë më të madhe dhe kontrollin mbi problemet e shumta të cilat vijnë në shprehje në punën e policisë. Kështu, zhvillimi i sistemit policorë në drejtim të udhëheqjes rigide vijë ka ndikuar shumë në zhvillimin e rendit hierarkik. Kjo ka ndikuar që disa forma të mbikëqyrjes të marrin vetëm formë formale. Në raste të tilla në praktikë ndjenja e përgjegjësisë ekziston vetëm ndaj eprorit në hierarki. Individët me qëllim të përparimit lenë përshtypje të dëgjueshmërisë së madhe, bëhen lojal dhe angazhohen për zbatimin strikt të urdhëresave. Të ngarkuar vetëm me këtë qëllim, dhe duke punuar vetëm për status të pozitës, mbesin në kornizat e rrugëve zyrtare rigide, duke u kujdesur vetëm për mënyrën e fitimit të përkrahjes së eprorit. Për këtë arsye ky model implikon se asgjë gjatë zbatimit të detyrave zyrtare nuk mund të lihet elementeve dhe iniciativave individuale. Roli i udhëheqësit qon vetëm në kontrollin e aplikimit e rregullave. Në rrethana të tilla përkundrazi nuk kanë asnjë mundësi për realizimin e kontaktit eksperto-profesional dhe inovativ me udhëheqësin, dhe po ashtu nuk kanë mekanizëm të përshtypjes, nëse konsiderojnë se kreimi i detyrave policore nuk reflekton gjendjen e vërtet në teren. Në këtë aspekt ata janë plotësisht të nënshtruar rregullave ligjore pa as farë iniciative për tejkalimin e dobësive dhe lëshimeve gjatë punës. Hulumtimet tregojnë se punëtorët udhëheqës në mënyrë efikase rruajnë monopolin e tyre hierarkik, duke përdorur metoda të rafinuara ndaj strukturave policore, të cilat kanë ndikim dhe verifikojnë punën e organizatave policore. Mirëpo, këto rrjedha të zhvillimit dhe marrëdhëniet brenda piramidës hierarkike të lidhshmërisë dhe varësisë nga ndikimi i politikës mund të shndërrojnë veten në kundërshtim, gjë


40

që mund të shpie në izolim hierarkik, dhe komunikim të pamjaftueshëm në mes njësive organizative. Okupimi themelorë i tyre është se si të krijojnë ambient pune dhe asi lloj të marrëdhënieve procedurale të cilat eprori do ti përkrahë, e jo se në ç’mënyrë të formohet strategjia policore e cila do të siguron mënyrën efikase të zbatimit të detyrave. Sikurse të gjitha, po ashtu edhe piramida policore shërbehet me lidhje pushteti, ku shtohet një pyetje e rëndësishme, a e tejkalon hierarkizimi nivelin optimal të efikasitetit?, respektivisht mos hierarkizmi i tepërt brenda sistemit policorë shpien gjer tek implikimet dhe efektet negative në marrëdhëniet në mes nëpunësve? Me këtë pyetje ne nuk e vëmë në pyetje nevojën e hierarkisë në sistemin e udhëheqjes, por vetëm tregojmë se sa tendencat për prestigj personal duke mos respektuar principet fondamente të shkollimit, ekspertizës, profesionalizmit etj., shpie gjer ke çrregullimi i rendit hierarkik, e pastaj edhe gjer tek kriza e udhëheqjes. Nuk i jepet kujdes i duhur, që udhëheqja në polici kërkon një nivel diturie, ekspertize, aftësi, profesionalizëm, edukim i rrjedhshëm, angazhim në fitimin e informatave relevante etj. Përkundrazi, kuadrot në hierarki ekskluzive mendojnë vetëm për karrierën personale, duke menduar se duke iu rritur rëndësia personale do ta rrisë edhe rëndësinë e institucionit. Mirëpo , nëse kriza e udhëheqjes në këto marrëdhënie merr karakter sistematik, atëherë aftësia, ekspertiza, inovimi i udhëheqjes nuk ka rëndësi të madhe, sepse atëherë mbizotëron orientimi centralist i pozitës. Këtë determinizëm të cekur nuk mund të vijnë në shprehje tendencat e participimit. Sistemi piramidal i përmendur pa lejim të sugjestioneve inovative me determinizmin e saj përcakton sjelljet e personave udhëheqës ku kushtëzon dhe zbaton modelin organizativ policorë i cili ka bazat e veta në postulatet e teorisë klasike të organizimit. Kjo donë të thotë, se organizata policore është e edukuar në një koncept të tillë ku ekziston vetëm një mënyrë e sjelljes dhe vetëm mënyra e organizimit determinues. Qëndrimi i shumë autorëve është se në rrethana të tilla policia komunikon dhe ndan informatat me personat për të cilët mendon se e kanë për detyrë, ndërsa shumë informata i mbajnë për vete. Pastaj, policia konsiderohet si “grup i centralizuar i mbyllur”, “me perde të kaltër” si aleat mbrojtës në mes policëve dhe me qëllim vetëmbrojtjeje etj. Hulumtimet gjithashtu na tregojnë, se tek organizimi struktural i modelit të përmendur është jashtëzakonisht e theksuar tendenca monokratike, kur janë në pyetje vendimet, e sidomos në nivelet


41

hierarkike udhëheqëse. Kjo është një ndër arsyet për kërkesat e justifikuara për ristrukturim, sepse njësitë policore të mbyllura kanë mungesë efikasiteti në sjelljet ndaj bashkësive, për tretman më humane dhe për mbrojtjen e dinjitetit njerëzorë në çdo rast. Mirëpo, në këtë drejtim është duke u hasur në rezistencë sepse ndërrimet janë të padëshiruara. Ndërrimet janë të padëshiruara në nivelet udhëheqëse, pa marrë parasysh interesin shoqërorë të gjerë për formimin e organizatës policore në baza demokratike. Me këto ndërrime, e sidomos në themelimin e hallkave hierarkike të reja, është i lidhur jo vetëm prestigji por edhe dituri e përcaktuar. Niveli më i lartë i strukturës hierarkike, kushtëzon nivelin më të lartë të edukimit dhe profesionalizmit. Mirëpo, prapë në realitetin policorë, e sidomos në këto kohëra, nuk jemi duke hasur në dituri, ekspertë, profesionalizëm, moral, maturi etj., e cila është së ngushti e lidhur me pozitën në hierarki. Për këtë arsye, siç cek Cornbah dhe të tjerët, kur udhëheqësit kërkojnë më shumë përgjegjësi nga subordinantët, atëherë kjo është shenjë se koordinimit të tyre diç i mungon. Kjo shpie gjer tek problemet serioze kur përdoren konstruksionet eksperimentale të hulumtimit për vlerësimin e punës së policisë, me ç’rast duhet të cekim se udhëheqja vijore nuk është mënyra ideale e realizimit të mbikëqyrjes së punës së policisë. Këta faktorë në masë të madhe ndikojnë dhe e bëjnë më të rëndë përcjelljen e punës së policisë, aktiviteti i së cilës më së shumti është “ prodhimi policorë statistik”. Në fjalë, policia më së tepërti është e ngarkuar dhe e preokupuar me mendimin se si të rangohet lartë statistikisht, gjë që sjellë probleme serioze me rastin e vlerësimit të gjithmbarshëm dhe sjelljeve policore. E vetmja gjë që konsiderohet e dëshirueshme është që eprori të është i kënaqur me statistika policore, për ndryshim nga kërkesat që në mënyrë të përmbajtshme dhe operativo-profesionale të prezantohet gjendja e vërtetë dhe problemet me të cilat ballafaqohen në regjionin e tyre. Për këtë arsye edhe pse statistikat janë të nevojshme, në një segment janë edhe jo reale. Për këtë arsye, disa anëtarë të policisë shumë shpesh specializohen vetëm për ndëshkime ( dënimet për parkim të gabuar, për vozitje të shpejtë etj.) gjë që në mënyrë statistikore mundë të verifikohet. Ajo që është shumë me rëndësi në sjelljet e gjithmbarshme e forcave policore siç është humanizmi, mirësjellja, drejtësia, maturia, njerëzimi nuk mundë të paraqitet në mënyrë statistike dhe nuk mund të prezantohet në formë të shkruar. D.m.th. se vështirësitë janë të theksuara kur kemi të bëjmë me sjelljet policore, të cilat janë në kundërshtim me qëllimet policore strategjike


42

të verifikuara dhe të cilat rrjedhin nga analizat e mëhershme të sigurisë. Autorët të cilët studiojnë sjelljet e policëve, po ashtu, mendojnë se tek udhëheqja mekanike (vijore) policët ndjejnë veten sikurse “rrotat në mekanizëm”, dhe për këtë arsye sugjerojnë korrektimin e mënyrës së punës së standardizuar, e sidomos sjelljeve shumë formale ndaj subordinantëve, gjë që nuk kontribuon në mirëkuptim dhe kooperim. Është e qartë dhe menjëherë mund të parashtrohet pyetja, se me ndryshimin e strukturës organizative dhe mënyrën e punës a do ketë ndryshime rrënjësore në punën e reale policore? Ndryshimet që kanë marrë pjesë në kornizat e sistemit udhëheqës vijorë (mekanik) në masë të madhe nuk kanë ndikuar në planifikimin inovativ të operimit, i cili do të rezultonte në mënyrë më efikase në luftë kundër kriminalitetit. Përkundrazi, Sykes mendon se edhe racionalizimi i këtij lloji të udhëheqjes, në realitet, e mungon efikasitetin e gjeratëhershëm të policisë në mirëmbajtjen e rendit publik. Udhëheqësit të cilët preferojnë dhe zbatojnë në mënyrë rigoroze politikën vijore piramidale hierarkike, do të shtrëngojnë këtë mënyrë të marrëdhënieve, duke menduar se në këtë mënyrë mund të kontrollojnë njësitë organizative dhe se vetëm statusi i pozitës do të përcaktojë statusin në hierarki. Është e vërtetë se hierarkia në sistemin udhëheqës kryen funksionin e lidhjes, duke e paguar atë me formimin e marrëdhënieve centralizuese rigide eprori – subordinanti, i cili është i themeluar me vetë natyrën e veprimtarisë së organizuar policore. Në këto marrëdhënie epror dhe subordinant dhe hierarkizim rigid, mund të vërehet pasoja më e rëndësishme dhe më e dëmshme nga pikëpamja e efikasitetit të policisë, e ajo është pamundësia e shprehjes së kuadrove me kualifikim të lartë dhe profesional, e edhe largimi i tyre nga strukturat e përmendura. Ata të cilët mund të mbesin në bazë të statusit të pozitës së vendosur nga ana e strukturave politike, krijojnë klimën që specialistët dhe profesionalistët (moralshëm, shkolluar, profesionalistë, të çmuar në rrethin policorë etj) me eksperiencë shumëvjeçare të braktisin këto pozita sepse ata thjeshtë nuk mund të pranojnë rendin hierarkik njëanësh. Për këtë arsye, duke u munduar të lirohen nga hierarkia rigide, këto lloje të kuadrove në institucionet tjera e tregojnë kreativitetin dhe inovimet e tyre, gjë që u siguron prestigj më të lartë dhe të ardhura më të mira, se sa që kishin mundur të siguronin në vendet ku marrëdhëniet të cilat mbizotërojnë në formë të tillë të organizimit. Mënyra tjetër e humbjes së cilësive të


43

specialistit, është pranimi i tyre dhe adaptimi i tyre në hierarkinë ekzistuese, kështu që pas një kohe, cilësitë e tyre specialistike dhe profesionale mbesin si punë e së kaluarës, e gjithë kjo për shkak të përparimit në shkallën e hierarkisë. Ky princip shpie gjer tek ajo se subordinanti i cili pranon dhe adaptohet në këtë mekanizëm, është i bindur se ai as një herë nuk është në të drejtë në raport me nivelin më të lartë piramidal. Për këtë arsye ai i plotëson kërkesat të cilat i parashtrohen në çdo rast, pa tendenca ta mësojë të vërtetën ose ndonjë provim të provojë të vërteten. Kuadrot e tillë përkohësisht i adaptohen sistemeve të vlerësimit të shefave të tyre, duke u munduar të mendojnë me kokat e eprorëve të tyre. Nga kjo mund të konkludojmë, se është e drejtë të shprehet qëndrimi personal dhe e vërteta, ekskluzivisht lidhur me pozitën të cilëve e zëmë në hierarki. Në këtë konformitet udhëheqës të tepruar i cili kërkon reagim të besueshëm dhe lojalitetin e pafjalë ndajë rregullave të cilat në sytë e udhëheqësve janë vlerat e mirënjohura etj., shpie gjer tek ajo se qendra e specializimit shtyhet nga hallkat më të ulëta të komandimit. Funksionet policore, në ekzekutimin e drejtpërdrejtë kërkojnë në realitet, dituri më të madhe, specialistë, profesionalë, talent, përvojë etj. Meqenëse efikasiteti policorë i nënshtrohet gjyqit publik, në periudhën e ardhme mund të pritet me qëllim të konsolidimit dhe rritjes së efikasitetit, të braktiset praktika e gjertanishme e udhëheqjes. Në nivelet më të ulëta, pyetja e pjesëmarrjes së policisë nuk mund të kufizohet me aktivitete të cilat në realitet paraqesin interpretimin e masave të urdhëruara dhe zbatimi i rregullave të përcaktuara. Përkrahë kufizimeve të punës autonome, e si konsekuencë edhe përgjegjësi minimale, ndikimi i hierarkisë shkakton nganjëherë deformime të cilat paraqesin dhe faktorin më karakteristik në përkrahjen e veprimit të suksesshëm të të gjithë sistemit policorë. Në këtë aspekt, fuqia është e distribuuar në principe hierarkike, ku komunikimi dhe kontrolli zhvillohen në dakord me vijën e komandimit, prej së larti. Ndikimi dhe fuqia është e distribuuar nëpërmes të shembujve të fortë (fuqia, pushteti, statusi) dhe për struktura organizative të ndryshme janë karakteristike edhe shembujt e ndryshëm të distribuimit. Prandaj, ndikimi i punëtorëve udhëheqës me të vërtetë paraqitet si operacionalizim i marrëdhënieve, fuqi, pushtet dhe status.


Kapitulli i tretë

ORGANIZIMI DHE UDHËHEQJA ME POLICINË NË SHOQËRINË DEMOKRATIKE

Supozimet politike-juridike dhe të sigurisë për organizimin e policisë në kushtet moderne

Karakteristikat themelore të organizimit policor në shoqërinë demokratike

Mundësitë e zbatimit të koncepcioneve moderne në udhëheqje me polici

Sistemi kooperativ i udhëheqjes Parakushtet e duhura për udhëheqje të suksesshme në polici Planifikimi dhe përgatitja e kuadrit për udhëheqje në polici


47

Supozimet politike-juridike dhe të sigurisë për organizimin e policisë në kushtet moderne

Ndërtimi dhe zhvillimi i shoqërisë civile dhe demokratike, e cila gjithnjë e më tepër është duke iu hapur ardhmërisë në masa në të cilat mundë të sigurojë sundimin e ligjit, respektimit të principeve themelore të të drejtave të njeriut, sjellë gjer tek roli më i ri i shtetit demokratik modern. Nuk mund të flasim për sundim demokratik, nëse nuk janë siguruar principet themelore të shtetit juridik, respektivisht kufizimin e dhunës ndaj qytetarëve dhe sjellja e saj në lëndimin më të vogël të të drejtave personale, meqenëse respektimi dhe mbrojtja e të drejtave të njeriut paraqet themelin e jetesës së civilizuar. Po ashtu, nuk mund të flasim për rend juridik pa demokraci dhe sistemit të drejtave njerëzore dhe juridike, as për stabilitetin e sigurisë së brendshme pa formimin e institucioneve gjegjëse të cilat do ta mbrojnë atë. Çdo rend juridik implikon respektimin dhe funksionimin e shtetit juridik, me çka ajo siguron sundimin e drejtësisë. Zhvillimi demokratik kërkon në kontinuitet demokratizimin e marrëdhënieve shoqërore, zhvillimin i cili qon kah shoqëria e hapur, komunikatave dhe informative, me kërkesa pyetëse, dhe kërkimin e rrugëve të reja për riorganizim dhe ndërrime strukturale të kërkuara. Këtu gjithashtu duhet të cekim formimin e doktrinës dhe strategjisë së re e cila do të shpie gjer tek diferencimi funksional dhe formimi i modeleve moderne të sistemit policorë. Meqenëse kemi të bëjmë me ndryshimet globale të strukturës shoqërore, barra kryesore në këtë proces në aktivitetet ditore në shoqëri bie me një pjesë edhe në sistemin policorë. D.m.th. në kornizat e shtetit juridik dhe demokratik, sigurohet sundimi i drejtësisë, besueshmëria në funksionimin e institucioneve për përparimin e demokracisë. Kështu që të drejtat e garantuara dhe mbrojtja e interesave të qytetarëve mund të realizohen në mënyrë efikase dhe që institucionet mund të reagojnë në dakord me rregullat të cilat na janë të njohura që nga më parë dhe janë të kuptueshme. Rregullat duhet të jenë reflektim i interesave të përgjithshme civilizuese, duke garantuar ligjshmërinë e veprimit të tyre, sikurse për nga përmbajtja ashtu edhe për nga forma. Fuqia e ligjit në shoqërinë juridike dhe civile varet në masë të madhe nga aftësia të definojë format e sjelljeve shoqërore, të cilat do të bazohen në ndikimin legjitim, sistematik dhe human të kritereve të cilat janë vendosur në mënyrë demokratike. Këto forma të sjelljeve shoqërore i


48

siguron shteti dhe kujdeset për zbatimin e tyre. Në këtë kuptim mund të themi, se pa marrë parasysh kushtet e reja shteti është bartës i shërbimeve të shumta të cilat i kryen nëpërmes të aparateve specifike të organizuara, roli dhe rëndësia e saj nuk duhet të rrjedhë vetëm nga efikasiteti, por nga thelbi dhe funksioni, dhe vlerat e përgjithshme humaniste, me të cilat në mënyrë civilizuese mund të arrihen efekte reale në shoqëri, duke lënduar sa më pak të drejtat themelore të të drejtave dhe lirive të njeriut. Mu këtu qëndrojnë tendencat për ndërtimin e shoqërisë civile të hapur të zbriten dhe të humanizohet karakteri imperativ i ligjit, në mënyrë që energjia kreative e njeriut të lirohet në atmosferë të dëshiruar në korniza rregullative. Përvoja historike ka treguar se nuk ka armik më perfid dhe më të rrezikshëm se liria nga “ ndjenjat e njeriut se në shoqëri gjenden në një gjendje apatie dhe pafuqie”.10 Kështu që edhe format e organizimit të pushtetit politik në shtetet moderne kanë marrë korniza të reja demokratike ku aparati shtetëror është diferencuar funksionalisht dhe barra kryesore ka rënë në sistemet udhëheqëse-politike. Nëse një sistem politik është më pak i qëndrueshëm dhe aspekti i sigurisë është në mënyrë të theksuar tejet i ndërlikuar, atëherë ai kontrollon sistemin udhëheqës më pak të ndërlikuar dhe më të qëndrueshëm ku edhe gjendet organizata policore. Pa dyshim se në lëmin e shërbimeve udhëheqëse zhvillohen ndërrimet më dinamike dhe më ekspansive në aspektin organizativ dhe funksional. Diferencimi zhvillohet në pajtim me ligjshmëritë e brendshme të cilat dominojnë në çdo strukturë organizative. Nëse këto reflektohen dukshëm në organizatën policore e cila gjithashtu, diferencohet në pajtim me ndërlikueshmërinë shoqërore në ato në shoqëri të cilat përpiqen të rregullohen në drejtim të dëshiruar. Prandaj, mund të themi se sistemi policor është i hapur dhe dinamik dhe në të ndikojnë ndryshimet, zhvillimet dhe qëndrimet shoqërore. Në fund të shek. të 20 kërkesat e shoqërisë ndaj policisë janë shumë të ndërlikuara dhe qartë të formuara, si për nga paparashikueshmëria, ashtu edhe për nga ndërlikueshmëria e problemeve të sigurisë si dhe nga faktorët të cilët ndikojnë e që janë jashtë domenit të punës së policisë (politika, kultura, ekonomia, popullimi etj.).

10 Harold Laski, Liria në shtetin modern, Beograd, 1988, fq.123


49

Organizimi dhe roli i ri i policisë, kushtet e saja të punës, procesi i adaptimit në zbatimin e funksioneve të ndërlikuara dhe të rëndësishme e që janë në dakord me parimet dhe vlerat e shoqërisë demokratike dhe plurale, kërkon studim shkencorë, i cili do të kontribuojë në realizimin e detyrave të parashtruara para saj. Meqenëse shërbimi policorë është vazhdimisht i ekspozuar shikimit dhe kritikës të opinionit publik, e sidomos në pengimin e çrregullimeve publike, kur duhet të kundërvihet qytetarëve, gjë që implikon braktisjen e rutinës dhe voluntarizmit, dhe me një gradë të lartë të adaptimit dhe disiplinës optimale të respektojë të drejtat themelore, dinjitetin dhe vlerat individuale. Ky është principi fundamental i demokracisë kur është në pyetje veprimi policorë. Në fundin e shek. 20 kërkesat shoqërore ndaj policisë janë bërë të ndërlikuara dhe janë formuar shumë qartë, sikurse për nga paparashikueshmëria e tyre, po ashtu edhe nga ndërlikueshmëria e problemeve të sigurisë sikurse edhe për nga faktorët të cilët ndikojnë dhe të cilët janë jashtë domenit të punës së policisë (politika, kultura, ekonomia, popullzimi etj.). Organizata e re dhe roli i policisë, kushtet e saja të punës, procesi i adaptimit në zbatimin e funksioneve të rëndësishme në harmoni me parimet dhe vlerat e shoqërisë civile pluraliste, kërkon studim shkencorë, i cili përveç faktorëve të tjerë relevant do të kontribuon në zgjedhjen e detyrave të policisë të cilat i janë parashtruar. Meqenëse organizata policore është në mënyrë konstante nën vështrimin dhe kritikës publike, e sidomos gjatë pengimit të çrregullimeve publike, kur ajo duhet të kundërvihet qytetarëve, gjë që implikon edhe rreziqe të caktuara sigurie gjatë intervenimit, patjetër parashtrohet kërkesa për braktisjen e rutinës dhe voluntarizmit, në mënyrë që më një dozë të lartë të adaptimit dhe fleksibilitetit sikurse dhe disiplinës optimale gjatë këtyre situatave, të respektohen të drejtat themelore, vlerat dhe dinjiteti i individit. Ky është principi fundamental i demokracisë, kur kemi të bëjmë me veprimet policore. Ky koncept demokratik i organizatës policore në aplikimin e ligjit duhet të ketë kujdes në ruajtjen e konceptit të lartë të respektimit të të drejtave njerëzore. Mënyra dhe niveli i strukturimit shoqërorë, e sidomos karakteri i organizimit sistemorë në lëmin e politikës, përcakton marrëdhëniet reciproke, nga të cilat fillohet ndërtimi i rregullave normative dhe institucioneve të cilat shërbejnë për rregullimin e shoqërisë, respektivisht ndikimin sistematik dhe legjitim në sjelljen e njerëzve.


50

Në këtë kuptim procesi i organizimit të sistemit policorë sikurse dhe çdo proces krijues duhet të është integral. Posaçërisht nëse e dimë se roli i ri i policisë imponon afrim shkencorë problemeve, modernizim konstant dhe edukim teknik, marrëdhënie të caktuara ndaj qytetarëve etj. Integrimi i proceseve organizative nga strukturimi i ri, i cili duhet të shërbej si instrument për mbajtjen e sigurisë së brendshme, nënkupton jo vetëm qartësinë operative dhe tërësinë e konceptit policorë të përmendur, po edhe verifikimin dhe sigurimin e të gjitha parakushteve për operacionalizimin dhe daljen nga udhëheqja piramidale centraliste. Pra policia si instrument i shtetit diferencohet nga reagimi i ndërlikuar shoqërorë, me ç’rast bihen në pyetje disa elemente të gjerë atëhershme të principeve integrative hierarkike eprorë – subordinant. Forma e mëhershme e strukturës hierarkike bëhet jofunksionale dhe paraqiten kërkesat për sistem dhe metodë të re të koordinimit në punën policore, metodave të cilat janë më të afërta modelit kooperativ të udhëheqjes. Nuk është e rastit vënia e aksentit të posaçëm në përmirësimin kualitativ të udhëheqjes me polici, sepse koha në të cilën jetojmë është tejet e tensionuar. Realiteti shoqërorë në aspektin e sigurisë është tejet e ndërlikuar, dhe e ngarkuar me kontradikte tjera. Problemi themelorë i çdo shteti demokratik ku policia mbron pushtetin shtetëror, është, se si në baza të reja të formohet sistemi policorë dhe adaptimi i këtij sistemi realitetit të ri shoqëror. D.m.th. në organizimin e sistemit policorë, i cili më herët bazohej në udhëheqjen vijore (mekanike), ndarjes hierarkike e cila me rregullore të ashpra implikonte marrëdhëniet policore, standardet të modeluara në autoritetin e pozitës; në kohën e sotme duhet të vijnë më tepër në shprehje ato aspekte, e sidomos në sistemin e udhëheqjes, të cilat do të mundësojnë anëtarëve marrjen pjesë në aktivitete të ndryshme si specialistë, ku do të vijë në shprehje dituria, fleksibiliteti më i shprehur etj. Me fjalë të tjera, Ky transformim në tërësi kontribuon në ndryshimin e klimës në organizatën policore, dhe gjithnjë e më tepër në mënyrë organizative zhvillohet si sistem, e drejtuar në mënyrë shkencore dhe e udhëhequr nga puna profesionale me qëllim të mbrojtjes së bashkësisë shoqërore. Prandaj mund të themi, se dituria me përhapjen e saj përfiton terrene të reja edhe në lëmin e policisë. Ky dhe është problemi themelorë i shoqërive moderne, respektivisht, cila është mënyra më e volitshme e edukimit (ndërtimit) të udhëheqësve për lami të ndryshme e jo vetëm në lëmin e sigurisë.


51

Organizimi i ri i sistemit policorë me decentralizim të lehtë paraqet dimensionin e rëndësishëm të rikonceptimin filozofik të shërbimit policorë. Organizimi dhe udhëheqja me polici në shoqërinë demokratike duhet të bazohet në premisat shkencore dhe në bazë të diturisë nga përvojat e fituara, me ç’rast do të evitohet improvizimi i padëshiruar. Koncepti i ri i organizatës policore i adaptuar kërkesave të shoqërisë moderne nuk duhet kuptuar si përforcim i aparatit shtetëror, por si rrjedhë logjike, i cili përcjellë ndërtimin e demokracisë, shtetit juridik dhe të drejtave njerëzore. Organizimi i policisë në këtë aspekt fiton në vetëbesim, duke kontribuar edhe në mbrojtjen e suksesshme të dinjitetit dhe të drejtave individuale të qytetarëve. Kuptimi i obligimeve dhe sjelljeve dhe kodeksit etik i cili definon profesionin e punëtorit në polici, marrëdhëniet ndajë strukturave politike dhe përgjegjësisë, bëjnë të ndërlikuar sistemin policorë në marrëdhëniet shoqërore të ndryshueshme si dhe orientimin e tij në të ardhmen. Në kushtet moderne ekziston kërkesa për formimin e sistemit dhe të përmirësohet bashkëpunimi në mënyrë pozitive në mes policisë dhe opinionit publik. Pjesëmarrja më e madhe e bashkësisë shoqërore mundëson edhe përfitim më të madh të informatave, sepse ndalimi i krimeve nuk është vetëm detyrë e fuqisë policore, por është detyrë e gjithë bashkësisë shoqërore. Në të njëjtën kohë, në veprimin policorë njohurit e diturive relevante të postulateve ndikojnë në arritjen e rezultateve më të larta (kreativiteti, pranimi, komunikimi, obligimet interesante të punës etj.). Përmbushja e detyrave të punës duhet ti japë shans kënaqjes së motiveve të vetëaktualizimit dhe duhet të paraqet kënaqësi, dhënia e shanseve të posaçme zhvillimit dhe pavarësisë optimale. Këto ndryshime organizative në masë të caktuar bartin edhe vështirësi të caktuara, gjë që është normale, sepse sistemi policorë i mëhershëm nuk ka qenë i nënshtruar ndryshimeve rrënjësore organizativo – strukturale. Formimi i forcave moderne policore, në rend të parë duhet të ndërtohet në baza të diturive dhe përvojave të përfituara dhe aftësive të saja. Sidomos, përvojat e përfituara gjatë veprimit praktik duhet të përdoren në mënyrë të dijshme në realitetin e ri shoqëror, respektivisht në organizatën e ardhshme me sistem të lartë të sistematizimit. Kjo një kohësisht është koncepti kornizë i veprimit policorë në të ardhmen, koncept i cili do të artikulohet në baza të organizimit dhe udhëheqjes strategjike, prej nga rrjedhë dhe gjithë veprimtaria operative e policisë.


52

Decentralizimi, ngritja e përgjegjësisë, partneriteti në mes policisë dhe bashkësisë lokale, pjesëmarrje e përbashkët, është gjë që do të paraqet përgjigje në të gjitha format e dukurive dhe sjelljeve negative, paraqesin sfidë për strukturat policore ndajë bashkësisë shoqërore. Këto sfida nënkuptojnë efikasitetin e lartë, reagim të matur dhe të shpejtë në situata të ndërlikuara, nivel të lartë inventiv, aftësi për zgjedhjen e situatave problematike prezente, vlerësim efikas i situatës së sigurisë dhe mendjehollësi operative në zgjedhjen e problemeve komplekse, demonstrim i pjekurisë gjykuese, ligjshmëri gjatë zbatimit të autorizimeve policore ( dhënia e paralajmërimeve, arrestimit, përdorja e dhunës etj.); kujdes dhe imunitet ndajë të streseve të të gjitha llojeve, dhe mbajtjes së balancuar të mënyrës autoritative të vështrimit të ngjarjeve pa marrë parasysh përmasat ndërlikuese të gjendjes se sigurisë. Nga aspekti i filozofisë policore, udhëheqja e politikës në polici kërkon nga policia edhe elokuencë të caktuar. Kështu “që polici i cili nuk posedon aftësi dhe gatishmëri për fjalim elokuent thjeshtë nuk mund të përmbushë në mënyrë profesionale detyrat dhe nuk mundë të pranojë rreziqet që një punë e tillë sjell me vete”.11 Në të gjitha këto kërkesa udhëheqësia policore duhet të japë përgjigje, gjë që krijon baza për hapje më të madhe të policisë ndaj opinionit publik dhe udhëheqjes transparente dhe me mbikëqyrje optimale të policisë.

Karakteristikat themelore të organizimit policorë në shoqërinë demokratike

Ndryshimet që kanë ndodhur në shoqëri, kanë kushtëzuar edhe adaptimin e organizatës policore rrethanave të reja pluraliste dhe demokratike, në mënyrë që me reforma kuadrovike, teknike, edukative, të është në gjendje që gjatë procesit të tranzicionit dhe më vonë të zbatojë funksionin të cilin shteti ia ka parashtruar. Ky proces është duke u zhvilluar jo vetëm në vendet të cilat janë në tranzicion por edhe në vendet me traditë të gjatë demokratike dhe traditë policore. Në fjalë, përgjatë një periudhe të gjatë kohore ngadalë është duke u zhvilluar procesi i reformave policore, në kuadër të të cilave 11 George M. Pugh, The good police officer, Qualities, Roles and Concepts, Journal of police, Science and administration, vol 14, no.1. Gaithersburg,1986,fq.5


53

është duke u kërkuar modeli më i mirë i organizatës së re me të cilën do të bëhen ndryshime rrënjësore me qëllim të sigurimit maksimal të efikasitetit me qëllim të sigurimit të sigurisë së brendshme. Meqenëse puna e policisë zhvillohet në kushtet moderne, në kushte të ndërlikuara dhe delikate, duke pasur justifikim të plotë, para udhëheqjes edhe lëmit tjera të punës policore kanë fituar bazën e vet shkencore dhe ekzakte. Ajo sot paraqet lami interesante shkencore meqenëse udhëheqësit në polici janë në një situatë krejtësisht të re. Për dallim nga sistemet e mëhershme të mbyllura, sot puna e tyre duhet të bazohet në bazat dhe postulatet shkencore, me orientim në ngritjen e përmbajtjes policorë në një nivel më të respektuar nga ana e opinionit publik. Kjo do të thotë, se në baza të koncepcioneve strategjike operative, udhëheqje me plan dhe mjeshtri me forcat policore, me përdorim sa më të vogël të dhunës, të realizohet realizimi i politikës së brendshme të sigurisë. E gjithë kjo na udhëzon në konkludim se; udhëheqësit duhet të shprehin kualitete të caktuara, gjë që paraqet korrelacion me formimin modern të strukturave policore. Përveç kësaj, profesionalizmi i udhëheqësit, metoda e dhe mënyra e udhëheqjes, më tepër se gjithmonë i nënshtrohet kritikës së hapur të opinionit publik. Me këtë, faktikisht udhëheqësit nuk i jepet mundësia që në kuptim organizativo – funksional dhe aspektin udhëheqës të përdorë sistemin e vjetër dhe të tejkaluar të udhëheqjes. Edhe nëse tenton të përdorë sistemin e udhëheqjes të bazuar ekskluzivisht në autoritetin e pozitës, rregullave etj., pa mëdyshje se do të vjen në konflikt me reformën demokratike të forcave policore, e edhe me kërkesat e subordinantëve, me ç’rast efikasiteti i zbatimit të detyrave do të zvogëlohet. Mënyra e re e udhëheqjes, e bazuar në njohuritë shkencore së pari duhet të kuptohet si shprehje reale e kërkesave moderne policore, gjë që do të ndikon në efikasitetin e sajë në rastet e ndërlikuara dhe komplekse të sigurisë. Pra, udhëheqja duhet kuptohet si aktivitet i respektuar profesional dhe intelektual, e cila siguron funksionimin unik të njësive organizative në realizimin e qëllimeve të organizatës. Udhëheqja e bazuar në njohuritë shkencore paraqet predispozitat kyçe të organizatës moderne policore. Pra se gjithash, udhëheqja është profesion i cila kërkon përgatitje shkencore, si dhe forma të tjera profesionale dhe dituri të tjera specialistike. Hulumtimet shkencore të udhëheqjes dhe në përgjithësi të policisë, duhet kuptuar si mundësi të rëndësishme për organizatën policore në kuptim të formimit modern në shoqërinë demokratike të lirë. As një


54

organizatë policore nuk ka vetëm qëllime politiko-juridike dhe qëllime kriminale të vendosura ndajë qytetarëve. Detyra primare e sajë është të krijojë dhe sigurojë të gjitha predispozitat për zhvillimin e lirë, demokratik, në mënyrë civilizuese dhe mënyrë dinjitoze aktivitetet politike dhe shoqërore në dinamizmin dhe interaksionin e tyre të plotë. Udhëheqja në polici nuk përmban vetëm urdhërimin, ajo është shumë më komplekse, ndërlikuar, dhe detyrë subtile, posaçërisht nëse kemi parasysh se policia mbron sigurinë e brendshme. Në fjalë, udhëheqja në polici është faktor tejet i rëndësishëm i cili në mënyrë direkte ndikon në realizimin e funksionit të saj shoqëror. Nëse paraqiten problemet në këtë lami, atëherë në mënyrë të paevitueshme vjen gjer tek dezorganizimi i disa segmenteve në strukturën organizative, gjë që mundë të sjellë implikime serioze të sigurisë dhe mundë të bie në pyetje besimin e qytetarëve në aftësinë e ekzekutimit të detyrave zyrtare të saja. Bartja e diturisë në lëmin e udhëheqjes, me forma të domethënies dhe ekzemplarë kooperativë, sjellë prezencën në formimin e qëllimeve dhe qartësinë e tyre, gradën e lartë të specializimit, shkathtësinë, mjeshtërinë dhe kompetencat. Zhvillimi i shoqërisë në mënyrë të pashmangshme imponon kërkesat për një filozofi të udhëheqjes policore komplekse të pranueshme, dhe strategji organizative e cila do të vendosë principet kornizë të veprimit të forcave policore. Mirëpo, është shumë e qartë se konceptet e udhëheqjes nuk i vënë në lëvizje njerëzit dhe mjetet, por personat të cilët udhëheqin me ta. Prandaj, shkollimi i lartë dhe aftësitë udhëheqëse mund të merren si pikënisje për të gjitha organizatat policore. Detyrë permanente e udhëheqësve në organizatë është, ta bëjë atë të suksesshme, më efikase, më operative, më transparente etj. Duke pasur këtë qëllim, udhëheqësi duhet në mënyrë konstante të kryen analizën e efikasitetit, me kontroll i cili nuk ka vetën për qëllim. Kontrolli duhet të ngrehë aftësitë e strukturës policore dhe anëtarëve të sajë. Suksesi i organizatës është faktor relevant në motivimin e mëtejmë të policisë dhe sigurimin e arritjes së rezultateve të respektueshme, duke siguruar kushtet optimale të punës. Nga e gjithë kjo, parashtrohet pyetja e domethënies së udhëheqësit të mirë në polici, respektivisht cilat janë karakteristikat të cilat duhet ti posedojë udhëheqësi në mënyrë që të jetë në gjendje të përgjigjet kërkesave të udhëheqjes moderne. Shumë teorik kanë theksuar disa veti të cilat udhëheqësi duhet ti posedojë në mënyrë që në bazë të këtyre karakteristikave do të mundë në mënyrë të suksesshme të udhëheqë me organizatën.


55

Në mes të këtyre autorëve mundë të cekim Seklerin dhe Hudsonin të cilët mendojnë se guximi, energjia, përvoja, iniciativa, mendjehollësia, ndershmëria, dituria, gjakftohtësia, shkathtësia, gjerësia e koncepcionit, urtësia, fuqia e përjetimit, durueshmëria janë vetitë themelore të cilat duhet ti posedon udhëheqësi i suksesshëm. Për ndryshim nga ata D. Millet mendon: 1. shëndeti, energjia personale dhe qëndrueshmëria fizike; 2. dhënia e përparësisë detyrës, angazhimi personal për arritjen e qëllimit, entuziazmi, vetëbesimi; 3. interesimi për njërit e tjerë, kujdesi për të tjerët; 4. inteligjenca; 5. aftësia e kuptimit të elementeve kyçe të informatave dhe mjeshtëria e përdorimit të diturisë personale; 6. ndershmëria, ndjenjat për obligim moral dhe për drejtësi, gatishmëria të ndahen meritat për sukses; 7. bindja; 8 mendjehollësia; 9. lojaliteti etj. Kurë është në pyetje kuadri udhëheqës në polici, duhet të kemi parasysh, se gjatë planifikimit dhe përgatitjes së kuadrit duhet të kujdesemi për metodat më të mira praktike, të cilat do të na ndihmojnë që nga rreshti i kandidatëve potencialë të zgjedhim dhe edukojmë individët të cilët janë më adekuat për funksionin e udhëheqjes në organizatën policore. Se sa rëndësi të madhe kanë karakteristikat udhëheqëse në polici në relacion me organet tjera udhëheqëse, në mënyrë të argumentuar mund të konkludojmë dhe në bazë të të drejtave të përgjithshme, obligimeve, përgjegjësisë, përmbushjes së detyrave dhe marrëdhënieve ndaj opinionit publik etj. Si një organizatë policore e organizuar mirë konsiderohet ajo e cila ka zhvilluar komponentët themelore në organizatën e vet, e këto janë: • organizata policore me strukturë stabile, strukturë organizative të

brendshme kooperative unike, më funksione të precizuara qartë, e cila si organ legjitim ekzekutiv shtetërorë aktivitetet e saja i zbaton në dakord me vlerat demokratike të shoqërisë. D.m.th. në mënyrë fleksibile, por në përfundimin final respektimi konsekuent dhe zbatimi i ligjit, me të cilin sigurohet hapësira demokratike e lirë ku zhvillohen aktivitetet politike dhe aktivitetet tjera, mirëmbahet principi fundamental i shtetit juridik dhe shoqërisë civile, duke vënë aksent të veçantë në mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të qytetarëve;


56

• Sistemi i udhëheqjes i bazuar në bazat shkencore me aplikimin e koncepcioneve kohezive, të parimeve, metodave, taktika dhe teknika e udhëheqjes, në mënyrë të suksesshme realizon aktivitetet strategjike-operative me qëllim të realizimit të qëllimeve konkrete, të cilat shërbejnë si udhëheqës me vizion të qartë të veprimit demokratik të forcave policore:

• Udhëheqja (uniteti udhëheqës) e vendosur në shkallën hierarkike, nga niveli më i lartë e gjer tek më i ulëti, ku vijnë në shprehje autorizimet dhe përgjegjësia. Në mënyrë që, para punëtorëve udhëheqës edhe anëtarët e tjerë të policisë duhet të dinë saktësisht vendin dhe rolin e tyre në strukturën policore, dhe me instalimin e elementeve kooperative në të gjitha nivelet e udhëheqjes:

• Udhëheqësi i organizatës policore duhet ta njohë punën, respektivisht metodat adekuate të punës, e sidomos programin e sajë, qëllimet dhe detyrat, si dhe vështirësitë të cilat lajmërohen më qëllim të kuptimit të drejtë dhe zgjidhjes së problemit, të zhvillon zgjidhjet alternative efikase me kohë etj:

• Ndërtimi i marrëdhënieve të tilla brenda strukturës policore të cilat do të sigurojnë veprimin policorë të zhvillohet në dakord me parimet e proporcionalitetit, tolerancës, durueshmërisë, maturisë, aftësisë, qëndrueshmërisë, duke respektuar filozofinë zyrtare të udhëheqjes e cila implikon komponentët politik, juridik, strategjik, taktik etj. E gjithë organizata aktivitetet e saja i drejton nga qëllimet e përbashkëta, me ç’rast interesat personale individuale duhet të eliminohen duke preferuar interesat e grupit policorë dhe të gjithë organizatës, në mënyrë që të realizohen detyrat e saja të programuara:

• Reagim i shpejtë autoritativ dhe efikas në rastet e ndërlikuara të sigurisë, dhe mënyra sistematike e identifikimit të problemit, me ç’rast duhet të vjen në shprehje iniciative, aftësia, kreativiteti, guximi, përgjegjësia, dhe vlerësimi efikas, si dhe mendjehollësia dhe shkathtësia në zgjidhjen e situatave komplekse të theksuara:

• Që në mënyrë shkencore dhe specialiste të analizohet në mënyrë kritike, të përcjelljet në mënyrë sistematike parashikimi në polici, parashikimet kriminologjike dhe kriminalistike, programimi, planifikimi, procedimi dhe veprimi policorë, i bazuar në vlerësimet e sigurisë dhe vlerësimeve të cenimit të territorit të veprimit të organizatës policore:

• Vetëbesueshmëria pa vetëtheksimin e rëndësisë personale, sikurse të atyre udhëheqëse po ashtu dhe operativës të policisë, të bazuara


57

në standardet e larta profesionale, organizative, aftësive të udhëheqësve, zhvillimin e ndjenjave të përgjegjësisë, sjelljet në dakord me kodeksin etik, sikurse dhe aftësitë të afirmohen masat me karakteristika preventive me qëllim të ndalimit të sjelljeve joadekuate të individëve në polici:

• Udhëheqësit, tek anëtarët policorë duhen të zhvillojnë ndjenjat e vetëvlerësimit, pavarësisë, vetiniciativës, objektivitetit, e sidomos ndjenjën e përgjegjësisë personale dhe vetëkontrollit, demonstrimit të gjykimit sensibil (mendja e shëndoshë) në aplikimin e autorizimeve policore ( paralajmërim për arrestim, përdorimi i mjeteve të dhunës etj):

• Gjatë vendosjes së planeve operative globale, e sidomos kurë kanë të bëjnë me ndërmarrjen e operacioneve operative, në mënyrë të qartë duhet të vijë në shprehje autoriteti real dhe njohja e problematikës, që në mënyrë adekuate të përcjellët realizimi i qëllimeve, të cilat do të mundësojnë maturinë dhe konsekuencën në përcjelljen e gjendjes nga lëmi i sigurisë publike:

• Udhëheqësi në polici duhet të ketë aftësi udhëheqëse, aftësitë udhëheqëse dhe aftësitë tjera e të cilit do të vijnë në shprehje në organizimin e punëve dhe detyrave, koordinimit, duke harmonizuar edhe aktivitetet tjera në mënyrë që detyrat e dhëna të kryhen shpejtë, në mënyrë profesionale dhe me përgjegjësi. Në këtë kuptim është shumë me rëndësi dhe aftësia e tij për zgjidhjen e drejtë të kuadrit “specialistë” ( bashkëpunues) dhe të mjeteve tjera për realizimin e detyrave. Prandaj, udhëheqësi i suksesshëm në polici mundë të është vetëm ai i cili rezultatet i realizon duke u falënderuar në rend të parë bashkëpunëtorëve të tij, motivimit të tyre dhe dëshirës së tyre për punë, aftësive, specializimit etj. Në ato raste duhet të vijë në shprehje aftësia e udhëheqësit, meqenëse bashkëpunon me personalitete të ndryshme, në mënyrë që të vendosë unitet harmonik si faktorë relevant për veprim të gjithmbarshëm policor:

• Meqenëse aktivitetet e forcave moderne policore zhvillohen në dakord me kërkesat shoqërore, udhëheqësi është i obliguar që veprimet e tyre ti afrojë sa më tepër bashkësisë lokale dhe qytetarëve, duke ju shërbyer interesave dhe kërkesave të sigurisë si tyre. Me këtë krijohen parakushtet optimale për vetëdëshirë, iniciativa e qytetarëve me qëllim të marrëdhënieve të dyanshme dhe informim të gjithmbarshëm. Vetëm nëse kooperimi me qytetarët është në nivel të dëshirueshëm, atëherë mund të themi se


58

janë siguruar parakushtet relevante për siguri më të lartë të shoqërisë në përgjithësi:

• Funksionimi i suksesshëm dhe zhvillimi i procesit punues në organizatën policore dhe njësitë organizative të saja, realizohet duke iu falënderuar marrëdhënieve të mira dhe humane ndërnjerëzore. Pa marrë parasysh në rastet, udhëheqësit duhet të respektojnë dinjitetin njerëzorë, si kusht themelorë i ekzistencës njerëzore, sikurse të subordinantëve të tij po ashtu edhe në rastet e komunikimit me qytetarët:

• Çdo organizatë policore kujdes të veçantë duhet ti kushtojë informimit objektiv, specialistë dhe informimit kompetent, sikurse brenda vetë strukturës po ashtu edhe ndaj opinionit publik. Po ashtu, ajo duhet të këmbej mendimet dhe përvojat me nivelet më të larta hierarkike. Informatat, këmbimi dhe qarkullimi i mendimeve operative dhe njohuritë ofrojnë mundësinë që polici të është detaj i informuar, të sugjerojë masa në dakord me vendin e tij të punës dhe aftësitë specialistike. Objektiviteti kooperativ dhe informatat e në kohën e duhur ofrojnë hapësirë për qarkullim të lirë të njoftuarit, informatave, mendimeve dhe ideve, gjë që lehtëson dhe përkrah participimin e policisë, dhe njëherazi kërkon njohuri më të mëdha, kulturës policore, profesionalizmit, etikës policore dhe asaj qytetare, përgjegjësi të brendshme etj:

Këta komponentë themelor, të cilët i kemi cekur si të rëndësishëm për funksionim të suksesshëm të policisë, na udhëzojnë në tërë kompleksitetin e udhëheqjes. Kompleksiteti i problematikës policore, ndikon në kërkesat më të larta ndaj kuadrit udhëheqës. Përvoja ka treguar se puna efikase dhe e mirë e çdo udhëheqësi varet nga dituria e tij, kualifikimet, qëndrimet dhe sjelljet e tij. Megjithatë, në strukturat policore nuk mund të gjejmë mënyrën universale dhe mënyrën më të mirë të udhëheqjes, ose një model të tillë i cili ekskluzivisht mund të përdoret në të gjitha rastet. Kjo na tregon, se zhvillimi i kuadrit udhëheqës në institucionet të tilla specifike është shumë kompleks, me ç’rast duhen të merren parasysh faktorët e numërt, në mënyrë që të sigurohet dhe implementohet programi gjegjës i zhvillimit dhe shkollimit të udhëheqësve në polici.


59

Mundësitë e zbatimit të koncepcioneve moderne në udhëheqje me polici

Organizimi i sistemit policorë në ndërrimet e reja shoqërore dhe politike sikurse dhe çdo sistem tjetër social me subkulturën e veçantë, me konspirim të zhvilluar profesional dhe solidaritet të theksuar në mes të anëtarëve të saj, mundohet të bëhet më tolerant dhe i hapur. Me rikonceptimin e modelit paramilitarë me strukturë të centralizuar rigide piramidale, artikulon dhe preferon aspektet kooperative dhe pluraliste në sistemin e udhëheqjes në polici. Kështu që, edhe në kushtet e reja rolet në organizatën policore më tepër ose më pak të ndërlikuara, më pak ose më tepër të përgjegjshme. Për këtë arsye vendimet ekskluzivisht nuk do të bazohen në principet pozitore të majoritetit, por do gjithnjë e më tepër do të respektohen komponentët profesional, intelektual, utilitarist, me qëllim të zgjidhjes së problemeve të sigurisë në mënyrë optimale dhe krijimit të marrëdhënieve të reja humane dhe sjelljeve korrekte ndajë bashkëpunëtorëve. Ky orientim i përmbajtshëm bazohet në metodat shkencore, dhe kërkon analizën e organizimit të sistemit policorë dhe relacionet e tij me sistemet tjera, si dhe strategjinë policore të përgjithshme, në kornizat e së cilës jepet shansi për formim inovativ të programeve të sigurisë, sepse, siguria në rend të parë i nevojitet qytetarëve, e pastaj policisë. Në këtë kuptim disa autorë udhëheqjen e policisë e definojnë “si aktivizim i mendjes së shëndoshë dhe logjika”, gjersa të tjerët kanë dhanë definicion më konkret duke mos respektuar faktorët tjerë relevant. Sipas tyre “shkenca për punën policore”, është shkencë për taktikën, jurisprudencës dhe veprime psikologjike të drejta të forcave policore. Po ashtu, mundë të vërejmë se në bazë të analizimit të shenjave polico-juridike të mbrojtjes nga rreziku na japë definicioni i udhëheqjes dhe intervenimit policorë. Konsiderohet se aplikimi i shkencës policore të zbatimit, intervenimit dhe udhëheqjes me polici janë kyçe, në mënyrë të mbrojtjes nga rreziqet e përgjithshme dhe individuale të cilat kërcënojnë sigurimin e rendit publik. Mirëpo, këtu duhet të theksojmë kërkesën në përgjithësi bazat e udhëheqjes, të cilat sot janë karakteristikë e organizatës policore, në kushtet shoqërore të ndërruara. Edhe sot, në vend që në baza shkencore të diskutohet për të gjitha aspektet e udhëheqjes në polici dhe të kuptohet si kontribuim për veprim më efikas të gjithmbarshëm të forcave policore, “praktikantët policorë” të moshuar dhe tradicional


60

dhe me shkollim të pamjaftueshëm, janë të ngarkuar se si ta mbajnë pozitën, respektivisht ta ngadalësojnë procesin e ndikimit shkencor në formimin e filozofisë së re të udhëheqjes në polici. Kështu që, në mes të kuadrit të shkolluar, profesional, specialist, të ndershëm, kuptueshëm, drejtë, autoritativ, dhe kuadrit tradicional rigid të udhëheqjes në polici, në çdo periudhë tranzitore vjen gjer tek antagonizmi i tyre. Në njërën anë, kemi ata të cilët në njëzëshëm me shoqërinë demokratike mundohen që gradualisht të eliminojnë “stilin tetarë” të udhëheqjes dhe ta bëjnë më fleksibile, shembull i cili sistemit të udhëheqjes i japë karakteristika humane. Në anën tjetër, kemi të gjitha orvatjet, që në bazë të kërkesave shoqërore, shkencore dhe diturive praktike, të definohen format e reja organizative të sistemit policorë dhe udhëheqjes me polici, relacionin kritik ndajë policisë, të konsiderohet si depërtim në autorizimet diskrete dhe paraqet “ sjellje seriozisht antipolicore dhe rrëzim i modelit burokratik paramilitarë të radhitjes së organizatës policore, respektivisht hipertrofi institucionale”. Përkundër këtij modeli, pa dyshim zgjidhje më komplekse paraqet sistemi i udhëheqjes në polici, në të cilin gjithnjë e më tepër duhet të vijë në shprehje aspekti i përmbajtshëm i kooperimit, me të cilin do të eliminohen mungesat e udhëheqjes vijë (mekanike). Mirëpo, zbatimi dhe aplikimi i sistemit të përmendur të udhëheqjes në kushtet e sotme nuk është aspak lehtë. Në këtë kuptim është e domosdoshme të sigurohen parakushtet organizativo-strukturale dhe kuadrovike të caktuara. Duke marrë parasysh kompleksitetin dhe ndërlikueshmërinë e zbatimit të koncepcioneve moderne të udhëheqjes në polici, si dhe pamundësinë së zbatimit të një sistemi universal të udhëheqjes në polici, këtu propozohet modeli për ndërrime instrumentale-organizativo-strukturale udhëheqëse dhe mënyrë më demokratike të udhëheqjes. Bëhet fjalë për një pyetje specifike e cila kërkon afrim në mënyrë shkencor, analizim dhe sintezë, analizë kritike dhe komparative, të cilën e kemi dhanë me aplikimin e modeleve të ndryshme të hulumtimit. Të studiuarit e koncepcioneve moderne ka për qëllim studimin dhe kuptimin e kësaj filozofie duke theksuar zbatimin e koncepcionit të studiuar, dhe analizën e faktorëve relevant të cilët janë të rëndësishëm për aplikimin e sistemit udhëheqës adekuat në organizatën policore. Në bazë të fazave paraprake dhe analizave të faktorëve relevant, kryhet zgjedhja e koncepcionit adekuat të udhëheqjes. Kështu që, udhëheqja e bazuar në premisat shkencore është parakusht kyçë e strukturës moderne të organizatës policore. Në sistemin e udhëheqjes me aspekte


61

kooperative, struktura udhëheqëse ka mundësinë krijuese, veprim të lirë, duke iu përmbajtur parimeve themelore të atij sistemi. Ajo është shumë më e aftë që nëpërmes të zgjidhjes së stilit më adekuat të udhëheqjes, të reagojë shumë shpejtë në mënyrë fleksibile ndajë subordinantëve, dhe potencimin e fleksibilitetit dhe elasticitetit të marrëdhënieve hierarkike, ky sistem bëhet sistem i hapur, i cili në mënyrë efikase mund të adaptohet ndërrimeve dinamike, të cilat janë prezente në shtetet demokratike, e sidomos të atyre të cilat gjenden në tranzicion. Aspekti kooperativ si nënsistem në udhëheqje implikon parime të formuara bashkërisht. Prandaj, udhëheqje kooperative duhet të vëzhgohet si grumbull rregullash për udhëheqje të cilat lejojnë hapësirë për manovrim dhe individualitet në punë. Udhëheqja kooperative është e bazuar në besim të ndërmjetshëm të udhëheqësve dhe nëpunësve ekzekutiv. Pa dyshim se në kushte të tilla, udhëheqësi duhet të shpreh vetëbesim të madh, i cili është i bazuar në karakteristikat personale dhe individuale, në standarde të larta profesionale dhe specialiste, duhet të posedojë ndjenjën e vetë vlerës reale dhe pavarësisë, me vlera etike të duhura. Duhet të theksojmë edhe elementet e planit në kuptim të lidhshmërisë afatgjate të policisë me publikun dhe zgjidhjen e përgjithshme kuadrovike të anëtarëve policorë, e gjithë kjo, që policia me udhëheqje efikase dhe me përkrahje të publikut, të bëhet një ndër institucionet dominante në ndalimin dhe zbulimin e gjithë formave të akteve kriminale dhe shkeljeve të ligjit. Sot është mjaft evidente se udhëheqja është aplikimi i diturive shkencore në praktikë, që ajo është rregullim operativ i funksionimit të organizatës policore, që ajo është profesion e cila kërkon që para erudites kërkon edhe përgatitjen shkencore me aksent të veçantë në marrëdhëniet motivuese ndërnjerëzore brenda strukturës organizative. Në mënyrë që të përgjigjet kërkesave shoqërore për organizim modern dhe efikas të policisë të adaptuar kërkesave të reja të shoqërisë d.m.th. kërkesave të shoqërisë në tranzicion; udhëheqje kooperative, me të cilën siguron arritjen e qëllimeve të organizatës të bazuara në politikën dhe strategjinë e policisë, dhe realizimin e rezultateve të planifikuara të njësive organizative. Përveç kësaj, sigurohet në mënyrë të theksuar edhe interaksioni i brendshëm dhe kohezioni i organizatës, me qëllim të përmbushjes së detyrave në mënyrë efikase dhe kontinuele dhe me kontrollin e tillë i cili do të respektonte përveç qasjes humane edhe


62

punën organizative dhe parimet themelore të ligjit dhe kushtetutës. Pra, në kushtet kur shoqëria moderne është më tolerante ndajë pluralizmit të interesave, e me këtë edhe sistemi politik është më demokratik. Është plotësisht e arsyeshme të pritet se edhe sistemi policorë do të pretendojë për adaptim më të madh, të është më i hapur ndajë opinionit publik, e me këtë të lejojnë hapësirë më të madhe procesit të efikasitetit dhe kënaqësisë të anëtarëve të forcave policore. Pa efikasitet nuk ka kënaqësi në lëmin e punës, e pa bashkëpunëtorë të kënaqur dhe të angazhuar nuk ka, bile për një kohë të gjatë, edhe sukses.


63

Sistemi kooperativ i udhëheqjes Parakushtet për sukses të veprimit të organizatave policore, paraqesin ata faktorë të cilët në sistemin kooperativ të udhëheqjes dhe nëpërmes të operacionalizimit të tyre në punën e përditshme mundësojnë aftësi dhe adaptabilitet, në dakord me problemet e parashtruara të sigurisë. Kështu që, pozita e re e roleve të punës në mënyrë krejtësisht të re para se gjithash siguron formim kreativ të ideve operative, pranimin e këtyre ideve brenda organizatës policore, si dhe interesim të madh për dhënien e sugjerimeve me qëllim të zgjidhjes së problemeve prezente, gjë që në masë të madhe kontribuon kënaqësisë dhe suksesit në punë. Këtu është me rëndësi të cekim, se në kushtet e reja demokratike, rasteve fleksibile të hapura dhe marrëdhëniet hierarkike, sistemi i udhëheqjes i bazuar në elementet kooperative, siguron që individët organizatën policore ta shohin si një rrugë të vërtet për shkollim, zhvillim të specializimit dhe të profesionalizmit të tyre. Interesi që në rrethana transparente të jepet zhvillimit specialistik të individit, i cili stimulon kërkimin e zgjedhjeve më efikase, me ç’rast vjen në shprehje identifikimi me zgjedhjet krijuese dhe progresive në funksionimin e organizatës si tërësi. Në këtë kuptim, rëndësi të madhe kanë elementet në të cilat bazohet udhëheqja kooperative. Elementet themelore të përvetësuara sipas kritereve do ti radhisim siç vijon: • delegimi i detyrave të shpjeguara në mënyrë të saktë, autorizimet

dhe përgjegjësitë; • rëndësia e pjesëmarrjes së subordinantëve në nivelin përgjegjës të

udhëheqjes, me rastin e përcaktimit të qëllimeve dhe mënyrës se ekzekutimit të aksioneve;

• Transparencë e gjithë masave me komunikim të përhershëm dhe me mundësi të ndikimit;

• prezantimi vertikal dhe horizontal i territorit të vetë të punës nga jashtë dhe brenda;

• kontroll qëllimor; • konfirmim i rezultateve të punës, vlerësim objektiv, shpërblim dhe

kritika.


64

Delegimi i detyrave të shpjeguara në mënyrë të saktë, autorizimet dhe përgjegjësitë Zbutje e caktuar e marrëdhënieve hierarkike rigoroze dhe rigide në raste të volitshme kryhet përmes delegimit-bartja e disa detyrave, autorizimeve dhe përgjegjësisë. Në këtë rast, nivelet më të ulëta të udhëheqjes kanë mundësi të marrin detyra me të drejtë të vendosjes, detyra të cilat i marrin mbi vete në dakord me autorizime dhe përgjegjësi të deleguar. D.m.th. bartja e detyrave rrjedhë nga kreu i piramidës udhëheqëse. Në këtë mënyrë, në nivelet më të ulëta hierarkike barten ato detyra, ose pjesë e detyrës i cili i përgjigjet atij vendi në hierarki që do të siguron të gjitha parakushtet specialiste dhe profesionale për zbatim efikas të detyrave të përmendura. Me këtë model të bartjes së detyrave me sistem të autorizimit dhe përgjegjësisë, do të arrihet ajo, se çdo ekzekutues duhet më tepër të identifikohet me territorin e tij të punës dhe nga ai kërkon angazhim maksimal në kuptimin profesional-operativ. Nga ana tjetër, për të gjithë bashkëpunëtorët tjerë është siguruar mundësia e iniciativës krijuese, meqenëse se edhe ata në vendin e tyre kanë shans të punojnë në kornizat e detyrave deleguese. Bartja e detyrave brenda sistemit kooperativ të udhëheqjes ndryshon për nga vëllimi dhe përmbajtja, detyrat specifike, e sidomos për nga instrumentet të cilat janë të rregulluara me rregullore, respektivisht autorizimeve dhe përgjegjësive për realizimin e detyrave të besuara. Me realizimin praktik të detyrave të deleguara, në mënyrë të caktuar kryhet edhe ndarja e detyrave, respektivisht detyrat i besohen atyre ekzekutuesve, të cilët në mënyrë më të mirë do ti realizojnë. Mirëpo, bartja e punëve dhe e detyrave është e mundur vetëm në atë masë ku ekzistojnë parakushtet e domosdoshme, dhe mjetet që sigurojnë lidhshmërinë e niveleve hierarkike në një tërësi fleksibile. Në këtë kuptim, bartja e detyrave mundë të realizohet në dy mënyra: në mënyrë formale dhe atë joformale. Aplikimi i mënyrës joformale realizohet në ato raste kur detyrat, kompetencat, dhe përgjegjësitë barten me anë të akteve të shkruara, por vetëm për periudhën e cila nevojitet për realizimin e detyrave të përcaktuara. Mënyra e afrimit tek mënyra formale është krejtësisht tjetër. Si instrumente për këtë koncepcion përdoret përshkrimi i vendit të punës, me çka detyrat, autorizimet dhe përgjegjësia barten në personin kompetent. Përshkrimi i vendit të punës duhet të bazohet në edukim, specializim, e jo në


65

personat të cilët momentalisht gjenden në ato vende. Duhet dhënë rëndësi të posaçme karakteristikave të pozitave udhëheqëse, rangimi hierarkik, pozita e eprorit, e subordinuesit, qëllimi i pozitës së udhëheqësit, përfaqësimi, territori punues, autorizimet, kompetencat etj. Prandaj, me përshkrimin e vendeve të punës precizohen detyrat dhe kompetencat e udhëheqësve dhe punëtorëve tjerë dhe vendoset volumi i pavarësisë individuale në kornizat e strukturës organizative dhe përgjegjësia në të gjitha nivelet tjera. Përveç përshkrimit të vendit të punës, instrument i rëndësishëm për këto koncepcione kanë edhe udhëzimet përgjegjëse, vijë drejtimet të cilat janë unike dhe integrale për mbarë organizatën. Përshkrimi i vendeve të punës, udhëzimet gjenerale për udhëheqësit dhe ekzekutimi i punëve të tjera si dhe qëllimet e organizatës janë publike, gjë që është karakteristikë e rëndësishme e këtij koncepcioni. Me ndihmën e këtyre postulateve elementare në mënyrë eksplicite dihen detyrat, autorizimet dhe përgjegjësitë të disa punëtorëve. Përgjegjësia në rastin e delegimit të detyrave përfshinë: • përmbushja e detyrave në mënyrë juridike dhe profesionale, duke

inkuadruar dhe vendimet të cilat duhet të merren; • shfrytëzimi i drejtë i mjeteve; • respektimi i urdhëresave të eprorit; Në mënyrë profesionale dhe me kohë informimi i eprorit për përparimin ose ekzekutimin e detyrave, respektivisht vështirësive në punë; • vetëkontrolli; Përgjegjësia për udhëheqje të cilën e bartë udhëheqësi përfshinë; • në mënyrë adekuate dhe të drejtë vendosja e qëllimeve; • Informimi objektiv dhe i përkohshëm i anëtarëve; • zgjedhja e drejtë e bashkëpunëtorëve duke marrë parasysh statusin

dhe aftësitë speciale dhe diturinë; • vënia e mjeteve adekuate në dispozicion për përmbushjen e

detyrave të punës; • koordinimi dhe • veprimet kontrolluese shembull (me qëllim).12 12 M. Jurina, fq. 108


66

Të gjitha organet udhëheqëse, po ashtu dhe policia për nga funksioni i saj para se gjithash kujdesen për zbatimin e ligjit. D.m.th. pushteti i tyre rrjedhë nga autorizimet të cilat ju kanë dhanë organet reprezentative. Kur është në pyetje autorizimi, ai nuk ekziston pa përgjegjësi. Në mes të përgjegjësisë dhe autorizimit ( obligimet dhe të drejtat, obligimi dhe fuqia) ekziston kundëreaksioni për të cilën duhet kujdes, sepse delegimi nuk është marrje e obligimeve, por paraqet edhe obligim i sjelljeve përgjegjëse për disa punëtorë. Përgjegjësitë nuk mund të delegohen, e mos të delegohen edhe autorizimet. Kemi mjaft shembuj në praktikë, e madje edhe në organizatat policore, ku udhëheqësit kanë prirje nga ajo që të bartin përgjegjësinë për disa pyetje relevante në punëtorët tjerë, ndërsa autorizimet ti mbajnë për vete. Shembull ekzakt është udhëheqja vijore rigide (mekanike). Po ashtu, shembull i gabueshëm është edhe dhënia më e madhe e autorizimeve dhe përgjegjësive bashkëpunëtorëve të drejtpërdrejtë, dhe të cilët besimin e dhënë nuk mund ta përmbushin. Kjo nuk mundëson veprimin e mëtejshëm dhe ndërmarrjen e masave të duhura në nivelet tjera hierarkike. Prandaj, në rastet kur kemi të bëjmë me obligimet të cilat bartin përgjegjësi të madhe, dhe të cilat janë të parapara me rregullat normative ose rregullat e organizatës, atëherë duhet të preferohen karakteristikat e mëhershme, të cilat duhet të posedojnë personat të cilët planifikohen në këto vende udhëheqëse. Sepse në ato raste kur nga bashkëpunëtorët nuk mund të kërkohet përgjegjësia, pa marrë parasysh në autorizimet nuk mund të delegohen as autorizimet e as përgjegjësia. Delegimi i drejtë japë një rresht efekte pozitive. Ajo në masë të duhur e mundëson rritjen e efikasitetit në nivelin më të lartë të udhëheqjes, dhe shkarkon kreun hierarkik, gjë që mundëson udhëheqjen të merret me pyetjet elementare respektivisht pyetjet relevante afatgjate. Njëherazi ajo kontribuon në përmirësimin e aftësive dhe gatishmërisë për kryerjen e detyrave të punës. Po ashtu, me sistemin e përgjegjësisë individuale dhe pavarësisë, me definimin edhe sqarimin e autorizimeve të disa njësive organizative, bie stabilitetin e funksionimit të organizatës. Komunikimi, si njëri nga aspektet më të rëndësishme në sistemin udhëheqës, këtu vjen në shprehje, gjë që siguron që detyrat e menduara mirë, të formuluara në mënyrë precize, dhe detyrat e vendosura në mënyrë të kuptueshme, me koordinim të vazhdueshëm, me kontroll, motivim, në mënyrë kualitative, profesionale, të sigurt, ekonomike dhe mënyrë produktive të realizohen. Mirëpo, në mënyrë që aktivizimi i bashkëpunëtorëve të fitojë një dimension profesional-


67

operativ të përmbajtshëm, udhëheqësi i mirë duhet të shfrytëzojë rregullat efikase të retorikës. Ky është një aspekt i motivimit të punëtorëve, e ai që nuk është i bindur në rëndësinë dhe kërkesat për ekzekutimin e ndonjë detyre, respektivisht nëse nuk është i informuar në mënyrë të përmbajtshme dhe argumentuese, nuk mund të flasim për udhëheqje të suksesshme. Rëndësia e pjesëmarrjes së subordinantëve me rastin e përcaktimit të qëllimeve dhe strategjisë së veprimit policorë Duke marrë parasysh gjithë ndërlikueshmërinë e udhëheqjes në polici (vendosja e qëllimeve, planifikimi, strategjia, vendimet, ekzekutimi i aktiviteteve të planifikuara), dhe situatat ku vjen gjer tek konfrontimet e udhëheqësve policorë, si dhe dinamiken e rasteve shoqërore, të cilat në masë të madhe ndikojnë në strukturën policore, shpien gjer tek kërkesa për një afrim të ri kur kemi të bëjmë me, pjesëmarrjen e subordinantëve me rastin e vendosjes së qëllimeve dhe mënyrën e ekzekutimit të masave dhe aktiviteteve të duhura. Në organizatën policore në mënyrë decidive duhet të formulohen dhe të prezantohen qëllimet e udhëheqjes, gjë që është në korrelacion me punën e anëtarëve të policisë. Udhëheqja me polici në vetë vete, e duke marrë parasysh specifikën dhe përgjegjësitë e saj, duhet të paraqet kënaqësi. Në këtë kuptim, rol të rëndësishëm ka dhe marrja pjesë (participimi) e anëtarëve të policisë në procesin e udhëheqjes me gjithë organizatën. Mirëpo, participimi nuk do të thotë edhe vendime definitive. Vendimet janë detyrë themelore dhe e drejtë e punëtorëve udhëheqës në polici, sepse ata bartin përgjegjësinë e plotë për territorin e tyre të udhëheqjes. Participimi e bën strukturën organizative policore më të hapur, më fleksibile, me ç’rast vijnë në shprehje aktivitetet krijuese dhe idetë kreative, gjë që reflektohet në efikasitetin më të madh në veprim, strategji dhe metodat, e sidomos në tejkalimin e vështirësive të caktuara gjatë punës. Rezultatet e hulumtimit organizativ kanë treguar, se njësitë e mëdha policore kanë funksionuar me efikasitet të vogël. Inkuadrimi i policisë në rastet kur është e duhur dhe e mundshme, kontribuon në marrëdhëniet konstruktive, informata të pranueshme, gjë që ndikon në arritjen e rezultateve më të mira. Participimi i subordinantëve gjatë marrjes së vendimeve në disa raste, duke njohur të gjitha faktet relevante, dhe duke menduar për


68

problemin, japin sugjerime konzistente, zgjidhje, gjë që shpie deri tek identifikimi me procesin e zgjidhjes së problemit. Kuptimi i organizatës policore si një strukturë organizative dinamike, me vendet e punës të cilat nga pikëpamja e kërkesës janë të përshkruara në bazë të nivelit të shkollimit dhe specializimit, e jo nga pikëpamja e tejkaluar listës së funksioneve të zëna dhe statusit pozitorë, kontribuon në mobilitetin më të madh të njerëzve, profesionalizmit dhe lojalitetit, e cila është më e fuqishme nga modeli burokratik i organizimit. Primati mbi statusin do të zëvendësohet me përkushtim dhe respekt. Me këtë, kërkesa për numër të madh të mbikëqyrjeve do të zvogëlohet, përderisa mundësitë për vetëkontroll efikas dhe profesional rritet. Ajo që është me rëndësi të ceket, është se policia me pjesëmarrjen e vetë në procesin e planifikimit dhe të krijimit, me sugjerimet e masave për zgjedhjen e suksesshme të problemit, krijon hapësirë për komunikim të theksuar me qëndresat e lira dhe të lejuara dhe tendenca inovative organizativo-participuese. Vetëm në këtë mënyrë hapet rruga e orientimeve perspektive dhe pluraliste, kur kemi të bëjmë me participimin e subordinantëve në organizatën policore. Dëshira për nivelin transparent në procesin e udhëheqjes me kërkesën e duhur të komunikimit Udhëheqja me organizatën policore nënkupton edhe një numër relativisht të madh të dukurive të cilat rrjedhin nga një numër i madh burimesh, me të cilat punëtorët udhëheqës informohen, pastaj, sistematizimin e tyre, analizën, dhe relacionin e këtyre dukurive ndajë dukurive tjera të sigurisë etj. Informata paraqet çdo dituri të regjistruar e cila mund të është e dobishme për marrjen e vendimeve. Për këtë arsye çdo shënim (model) ka karakteristikat gjegjëse. Meqenëse, çdo shënim është pjesë e realitetit, atëherë ka rëndësi të veçantë, që ai të interpretohet në mënyrë të drejtë, në mënyrë që të fitojmë një informatë relevante. Mirëpo, që informata të jetë objektive, e saktë, e plotë dhe e prezantuar në kohën e duhur, në formën dhe vëllimin që reflekton transparencën e sistemit policor, shënimet duhet të informojnë për dukurin relevante, të shpreh karakteristikat e saj relevante, përmbajtshmërinë dhe ndryshimet, mënyra e drejtë e atyre ndërrimeve, precizitetin, kuptueshmërinë, ligjshmërinë e sidomos


69

terminologjia e formulimit të shënimeve të prezantohet në asi mënyre, që parashtruesi ose punëtori përgjegjës të është në gjendje ta interpretojë në mënyrë të njëjtë dhe të marrë vendime të rëndësishme. Në punën policore informatat precize që arrijnë me kohë janë parakusht i rëndësishëm për planifikim, analizë, vendime për ndërmarrjen e masave adekuate. Prandaj, mungesa e informatave, e sidomos ato që kanë karakter operativ, dhe pengimi i qarkullimit dhe kanalizimit të tyre varësisht nga përmbajtja dhe rëndësia e tyre nga nivelet më të ulëta organizative dhe ekzekutuesve të drejtpërdrejtë, në masë të madhe e kufizon pjesëmarrjen e subordinantëve në disa faza të udhëheqjes kooperative. Pra, nuk ka dituri operative dhe veprim të drejtë pa informata relevante. Po ashtu sikurse që informatat paraqesin element të rëndësishëm të udhëheqjes kooperative, po ashtu edhe komunikimet kërkojnë dhe mundësojnë lidhshmërinë vepruese të njerëzve. Kjo ndërlidhje reciproke është në themel i të gjitha dukurive shoqërore. Në mes tjerash, komunikimet edhe krijohen më anë të ndërlidhjeve dhe veprimeve njerëzore. Prandaj, transparenca e sistemit policorë do të thotë, se brenda strukturës organizative anëtarëve policorë u ofrohet sasi e duhur e informatave për operacionet relevante vepruese dhe planet, me ç’rast sigurohet realizimi i kooperimit profesional në zgjedhjen e problemeve vitale të sigurisë. Cekja e rëndësisë së elementeve të përmendura në procesin e udhëheqjes me forcat policore, rrjedhë nga fakti, se në nivelet hierarkike në bazë të komunikimeve të realizuara, dhe me anë të mjeteve dhe metodave informatat barten me qëllim të ndikimit të caktuar në sjelljet e njerëzve, në të njëjtën kohë sigurohet edhe informata kthyese, kështu që edhe anëtarëve të tjerë policorë u rasti të pyesin pyetje, të cilat kanë të bëjnë me territorin e veprimit të tyre. Kjo na tregon edhe në kërkesat e zvogëlimit të kritereve rigide të centralizuara, meqenëse me marrëdhënie transparente hapet mundësia e zgjidhjes të të gjitha situatave konflikte. Përveç kësaj, vetë mundësia që në disa raste mund të kontribuojnë edhe në sqarimin e disa pyetjeve, mënjanimin e pengesave të komunikimit dhe sqarimin e sqarimin e tyre, gjë që kontribuon në klimën e përgjithshme ku anëtari i policisë e ndjen veten të sigurt dhe të pranuar. Rrugët e komunikimit brenda strukturës organizative duhet të jenë të njohura, respektivisht që sistemi kooperativ i udhëheqjes të është sa më i drejtë, dhe të shfrytëzohen rrugët e rregullta të komunikimit. Në këto kushte, organizatat policore me strukturë dinamike, me ndarje të qartë të


70

obligimeve dhe përgjegjësive, me nivel të duhur të komunikimit në mes të punëtorit udhëheqës dhe policit, do të krijon parakushtet për lidhje profesionale, dhe numër të madh të informatave të cilat do të shërbejnë si fondament për punën operative të suksesshme të policisë, respektivisht realizimin e qëllimeve të përcaktuara të sistemit policorë. Prezantimi i territorit veprues personal Prezantimi në kuptimin modern paraqet detyrën e udhëheqësit që në çdo kohë ti prezanton interesat e anëtarëve të të gjithë organizatës sikurse brenda ashtu edhe jashtë organizatës së tij. Dallojmë prezantimin vertikal dhe horizontal. Prezantimi vertikal është karakteristik për arsye se ajo zhvillohet në dy nivele. Njëri nivel është ai, kur udhëheqësi duhet që para strukturave më të larta hierarkike në mënyrë shembullore dhe objektive të prezantojë njësinë e vetë organizative. Rëndësi të veçantë ka mënyra përmbajtëse e prezantimit të rezultateve të arritura të anëtarëve të tij, problemet me të cilat ballafaqohen dhe interesat e tyre operative për periudhën e ardhme. Në anën tjetër obligim i udhëheqësit është që në mënyrë maksimale të angazhohet dhe të prezanton interesat e eprorëve më të lartë para njësisë së vetë organizative. Në këtë mënyrë realizohet interaksioni më i lartë në mes niveleve hierarkike, e sidomos me ndërrimet e njohurive dhe ideve nga përvoja në rastin e zgjedhjeve të problemeve fundamentale organizative dhe operativo-policore. Në këtë kontest vjen në shprehje dhe komunikimi i theksuar i cili rrjedhë në të dy anët, gjë që siguron kënaqësi dhe dhe autonomi të precizuar të niveleve hierarkike dhe forcon kërkesat për koordinim më të madh dhe sistem të komunikimit më intensiv dhe më të suksesshëm. Prezantimi horizontal nënkupton angazhim për njësinë organizative personale dhe anëtarët e saj ndajë trupave tjerë të niveli të njëjtë, si dhe trupat tjerë dhe institucionet- me një fjalë ndajë shoqërisë. Prezantimi i organizatës policore nga jashtë, është njëra nga mënyrat themelore të veprimit konstruktiv në shoqërinë demokratike dhe juridike dhe artikulim logjik i aktiviteteve të tij. Prezantimi i suksesshëm ngritë reputacionin social dhe profesional të policisë, gjë që në mënyrë direkte ndikon në aplikimin dhe mirëmbajtjen e marrëdhënieve demokratike me publikun dhe ngritë kohezionin në strukturën organizative. Në të njëjtën kohë, angazhimi që në jetë të


71

aplikohen korpuset e të drejtave dhe lirive qytetare, dhe të formohet një mënyrë më fleksibile, tek policia krijon ndjenjën e vlefshmërisë së saj, autoritetit etj. Mbikëqyrja (Kontrolli) Mbikëqyrja paraqet veprim të vazhdueshëm të njeriut e cila është e vjetër sikurse dhe vetë shoqëria. Kuptimi i saj, përmbajtja dhe format e dukshme, lloji dhe bartësit janë ndërruar në mënyrë të barabartë me zhvillimin dhe ndërrimet e theksuara në shoqëri. Mirëpo, vetë fjala dhe përmbajtja në aspektin terminologjikë fiton shenja divergjente. Etimologjikisht fjala “controle”, rrjedhë nga fjala latine “contra rotula” me të cilën në shekullin XVIII shënohej përshkrimi kontrollues i ndonjë dokumenti, kontrate ose vendim gjyqësorë. Në terminologjinë angleze fjala “control” (kontroll) shpesh përdoret në kuptim më të gjerë, sikurse veprim “ndikim vendimtarë”, ose ta kesh situatën në dorë etj. Gjatë zhvillimit shoqërorë ky termin është përdorur në lëmit e ndryshme veprimtare. Rëndësia e mbikëqyrjes (kontrollit) është në atë, se ajo paraqet etapën relevante të fundit në ciklin e udhëheqjes (planifikimi, organizimi, udhëheqja dhe mbikëqyrja (kontrolli)). Numri i madh i qendrave, të cilat në bazë shkencore kanë studiuar organizimin, mbikëqyrjes (kontrollit) ia kanë dhanë rëndësinë dominante. Në fjalë, ata janë nisur nga ajo se udhëheqja do të thotë mbikëqyrje. Kontrollin në aspekt të krahasimit të rezultateve të vërteta me ato të pritura, e ka definuar H. Fayol (1916). Sipas tij, me kontrolluar do të thotë “të konstatuarit se a janë operacionet punuese në çdo kohë duke u zhvilluar në bazë të planeve të pranuara, me urdhëresat e dhëna dhe parimeve të vendosura”. Glaser C. Përfaqëson definicionin më të plotë. Ai mendon se kontrolli “krahason, shqyrton, kritikon, ajo stimulon planifikimin, thjeshtëson dhe forcon organizatën, ngritë suksesin e udhëheqjes dhe lehtëson lidhshmërinë”.13Pa marrë parasysh teorive të ndryshme në definimin e kontrollit, mbetet fakti, se ajo paraqet instrument të rëndësishëm në kushtet moderne demokratike dhe plurale. Çfarë rëndësie i kushtohet komponentit të kontrollit, na tregojnë edhe qëndrimet e udhëheqësve modern, të cilët mendojnë se kontrolli, shkenca dhe përvoja paraqesin

13Glaser Comstock, Procedurat administrative, Washington,1947. fq.122. në E. Pusić, Shkenca për udhëheqje, fq.345


72

bazën themelore të ciklit të udhëheqjes, me ç’rast duhet të kihet kujdes për dimensionet socio-psikologjike, meqenëse kontrolli mund të bjerë gjer tek implikimet. Ajo në mes të tjerash, mund të shkaktojë edhe keqësimin e marrëdhënieve ndërnjerëzore. Në këtë kontekst, disa sociologë dhe psikologë parashtrojnë pyetjen e dimensionit etik të kontrollit. Mirëpo, ata kanë harruar edhe sjelljet irelevante etike të ekzekutorëve kur është në pyetje kualiteti, zbatimi i detyrave me kohë dhe në mënyrë të përgjegjshme në harmoni me qëllimet e planifikuara. Prandaj, shikimet moderne për kontrollin na tregojnë në disa predispozita elementare; • kontrolli është pozitiv, dhe fuqi natyrale pa të cilën udhëheqja nuk

është e mundur dhe nuk është efikase; • kontrolli i udhëheqësit është efikas aq sa ndikon në ndërrimin e

sjelljeve të individëve në organizatë; • kontrolli efikas shtrihet në vleftësim dhe lidhje të drejtë; • kontrolli efikas është pjesë e rëndësishme dhe njëra nga funksionet

themelore të sistemit të informimit të organizatës. Pa marrë parasysh në llojin e strukturës organizative asnjë proces i kontrollit nuk mund të është ideal, sikurse nga ndikimet organizative po ashtu edhe nga ndikimet psikologjike dhe sociologjike në individët po ashtu dhe mbi grupin në organizatë. Nëse, komponenti i kontrollit nuk është e bazuar në kriteret e planifikuara për sukses, në konkretizimin e tyre, kuptimshmërisë etj., ajo shkakton rënie të motivacionit. Mirëpo, në anën tjetër kontrolli rigide dhe destruktive, sikurse në rastin e mosprezencës së kontrollit, bie gjer tek vështirësi serioze në funksionimin e organizatës e edhe gjer tek rezistenca dhe veprime anarkike. Kontrolli i punës së organizatës policore me vështrim të posaçëm në kontrollin e drejtuar Udhëheqja e organizatës policore në kushtet moderne kërkon krijimin e politikës në polici, e cila nga udhëheqësi policorë kërkon aftësi të shumta dhe karakteristika të tjera, dhe aftësi të theksuara në udhëheqjen operative. Një ndër detyrat më të rëndësishme, është, si të veprohet në nivelet subordinante, në mënyrë që të motivohen për realizimin e qëllimeve të caktuara. Nga kjo rrjedhë edhe fakti relevant


73

se në atë proces rol të rëndësishëm paraqet edhe aftësia e kontrollit të organizatës policore, respektivisht, të konfirmohet gjendja e vërtet dhe të krahasohet me gjendjen e dëshiruar. Udhëheqësit në polici të cilët marrin detyrat e realizimit të komponentit kontrollues mbi punën e njësive organizative, duhet të vlerësojnë zhvillimin e komponentëve të departamenteve të ndryshme, të cilat nëpërmes të kontrollit korrekt në masë të madhe do të mundëson lidhshmëri më të madhe organizative, dhe efikasitet në punën e strukturave policore. Realizimi i kontrollit mbi punën e organizatës policore, respektivisht, eprorëve ndajë subordinantëve të tij dhe ekzekutorëve të drejtpërdrejtë, me aksent të veçantë në komponentin operativ, gjithsesi do ta forcon klimën organizative, e cila do të rezulton me ekzekutimin më të suksesshëm të detyrave të parashtruara. Roli i kontrollit në polici, e sidomos në institucionet më moderne policore, shpie gjer tek vetiniciativa e theksuar pa të cilën sot nuk është e mundur të vendosen planet operative kualitative. Pikërisht këtij qëllimi duhet të shërbejë kontrolli kooperativ i drejtuar. Ajo duhet të bazohet në besueshmërinë e ndërmjetshme dhe stabilitetin socio-psikologjik dhe sigurinë, gradën e lartë të kuptueshmërisë dhe përkrahjes së ndërmjetme. Pra, nuk bëhet fjalë për afrim tradicional, militarizëm rigid qëllimi i vetëm i të cilit është gjendja e gabimeve dhe lëshimeve në punë. Ajo përveç karakteristikave të përmendura, duhet të sigurojë sukses anëtarëve të vetë, sepse se një afrim i tillë në funksionin e realizimit të qëllimeve dhe respektit të garantuar dhe progresit policorë ndajë bashkësisë. Pa një afrim të tillë nuk ka kontroll të drejtuar, e sidomos në ato raste kur problemet e sigurisë parashtrojnë afrim profesional të lartë specialistik, të ligjshëm dhe afrim përgjegjës në zgjedhjen e situatave të përcaktuara. Mu për këto arsye, në punën operative praktike vjen gjer tek aplikimi i disa masave taktike-metodike joadekuate, gjë që shkakton veprim joadekuat të policisë. E gjithë kjo na tregon, se obligimi i udhëheqësit është të udhëheqë dhe kontrollojë në mënyrë të drejtë punën e organizatës së tij, kontroll i cili duhet të marrë pjesë me kohë, të është profesionale dhe të kryhet në mënyrë përgjegjëse. Nëpërmes shkathtësisë dhe kontrollit të suksesshëm dhe metodës së udhëheqjes, udhëheqësi policorë fiton komponentin më të fuqishëm profesional, kontribuon përcjelljes së vazhdueshme të përmbushjes së detyrave dhe zgjedhjes së problemeve në kuadër të organizatës dhe individualisht tek çdo punëtorë operativ të policisë. Prandaj kontrolli i drejtuar nuk duhet të paraqet pasojë e mosbesimit ndajë policisë, por një pjesë e pandarë dhe e paevitueshme e procesit të udhëheqjes, me të


74

cilën me kohë identifikohen të gjithë faktorët kufizues të cilët ndikojnë në marrëdhëniet e gjithmbarshme dhe punën në strukturën organizative. Udhëheqësi policorë, i cili ka qëndrim të qartë kur është në pyetje komponenti i drejtuar i kontrollit dhe zbatimi i saj në rrethana konkrete, do të krijojnë atmosferë të tillë në mbarë organizatën, e cila do të rezultojë që struktura policore të fitojë jo vetën forma kualitative, por edhe bazën e përmbajtshme profesionale dhe specialiste, gjë që do të diktojë zgjidhjen e detyrave dhe përmbushjen e qëllimeve të institucionit dhe individuale në mënyrë të suksesshme. Tendencat për gatishmëri më të madhe dhe aftësive ndajë inovimeve dhe kreativitetit në lëmin e veprimit policorë do të rriten. Ky relacion rrjedhë nga vetë esenca e rolit të sotëm policorë në shoqërinë demokratike. Përveç kësaj, mbikëqyrjeje e drejtë e veprimeve të sjelljeve dhe i rezultateve, duke aplikuar metodat kooperative drejtuese dhe ligjshmëritë, sjellë gjer tek mobiliteti më i lartë i sistemit operativ policorë. Pa mobilitet të suksesshëm i cili bazohet në aspektet specialiste, profesionale, njohjes së problematikës nga përvoja e përmbajtshme, është e pamundur të zbatohen detyrat elementare policore. Po ashtu, me kontroll arrihet të krijohet burim i përhershëm i informatave në bazë të së cilave mund të ketë shqyrtim të drejtpërdrejtë në territorin për të cilin është përgjegjës. Në këtë kuptim plotësohen edhe shpresat policore të jenë të informuar me kohë, realizojnë komunikim të rregullt, kanë përkrahje të plotë, shpërblime etj. Kjo, sistemit policorë në zhvillim dhe formimin e tij në principet moderne, shpien gjer tek vetiniciativa operative, qëndrueshmërisë dhe këmbëngulje në punë, si dhe ndjenjës së theksuar të vetëpërgjegjësisë dhe vetëkontrollit në zbatimin e detyrave në kufijtë të autorizuara me ligj. Po ashtu, kontrolli i drejtuar eprorit i japë informata për: • rregullsinë e qëllimeve të planifikuara, • përparimit të punëve, • gradës së realizimit të qëllimeve në fazën e caktuar, • angazhimit shembullor të njerëzve dhe mjeteve, • taktikës personale të udhëheqjes, • aftësive të sjelljeve sociale të anëtarëve të policisë.14 Meqenëse mënyra korrekte e zbatimit të detyrave policore është e konkretizuar individualisht në hapësirë dhe e definuar me në kohë 14 M. Jurina, nav. Dj. Fq.110


75

edhe kontrolli, po ashtu, është i përqendruar në ekzekutimin konkret të detyrave. Prandaj, analiza e realizuar me kontrollin e punës policore, duhet të është në funksion të kërkesave konkrete operative, me qëllim tl zgjidhjes efikase të problemeve dhe vështirësive eventuale, definimit të detyrave të reja, zbatimit të tyre, ngritjes së efikasitetit, gjë që do të kontribuoj në arritjen dhe mirëmbajtjen e gjendjes së volitshme të sigurisë në territorin e vetë të veprimit. Nga të lartpërmendurit, mund të shënojmë se kontrolli në sistemin kooperativ të udhëheqjes paraqet pjesë të përbashkët procesit operativ të udhëheqjes në polici: • siguron marrëdhënie humane dhe ligjshmëri në punën e policisë, • ofron ndihmë policisë në planin profesional dhe specialistik, • e inkurajon kohshmërinë, kontinuitetin dhe operativitetin në

veprimin policorë • eliminon klimën e mosbesimit në mes punëtorëve udhëheqës dhe

operativ të policisë dhe vendosen rrugët e komunikimit të ri të përkohshëm, me mundësi të lidhjes rikthyese,

• si pjesë e funksionit të pandarë të udhëheqjes operative, sikurse për nga volumi ashtu edhe nga forma, siguron vështrim të vërtetë, udhëzon dhe koordinon masat dhe aktivitetet tjera operativo-taktike, si dhe sinkronizimin e duhur në realizimin e detyrave në nivelin e njësive organizative,

• siguron operativitetin e kuadrit udhëheqës, respektivisht braktisjen e udhëheqjes nga zyrat ose vetëm formalisht, udhëheqje e këtillë që është e rrënjosur në modelin tradicional rigid burokratik,

• tek policia krijon bindje domosdoshmërisë, me qëllim të përmbushjes më efikase të detyrave të sigurisë e jo si “ gjueti në gabime” me qëllim sanksionimi etj.

Konfirmimi dhe vlerësimi i rezultateve të punës Politika e konfirmimit të rezultateve të punës, sistemi i shpërblimit, mirënjohjet dhe kritika janë elemente të rëndësishme në procesin e kontrollit. Aty vërehet njëjtësia e analizës së rezultateve të arritura si dhe realizimi i kontrollit të drejtuar. Udhëheqësi policorë i cili në bazë të premisave të vendosura më herët drejton policinë drejtë qëllimeve dhe detyrave të planifikuara edhe nëse gjendja e sigurisë është e komplikuar, do të ngrit mundësinë e


76

nivelit organizativ, nivelit operues, aftësitë specialistike dhe profesionale të strukturës. Duke marrë parasysh tërë ndërlikueshmërinë e punës policore, vlerësimi i tij duhet ti përmbushë dy kërkesa. E para kërkesë, implikon udhëheqësin që gjatë kontrollit të shprehë marrëdhënie korrekte, profesionalizëm e mbi të gjitha të është i njerëzishëm, ndërsa kërkesa e dytë, nga policët të cilët presin jo vetëm vlerësimin (notën) real, por presin edhe dialog me ç’rast policëve u ofrohet mundësia të shprehin mendimin e tyre për pyetje relevante, të cilat mund të ndikojnë në efikasitetin e punës. Nëse nuk ekziston transparenca e të gjitha masave të udhëheqjes me komunikim të dyanshëm, atëherë padyshim paraqiten problemet evidente në udhëheqje me polici. Udhëheqje me polici po ashtu donë me thanë, realizim i komponentit të kontrollit efikas, i cili do të ketë ndikim motivues në drejtim të efikasitetit operativ, nacionalitetit të aplikimit të masave operativo-konkrete dhe eliminimit të problemeve prezente të cilat mund të ndikojnë në sistemin e vlerësimit të veprimit të kuadrit policorë. Në këtë kontekst, është me rëndësi që udhëheqësi në rate të ndryshme të lavdërojë punën e kuadrit policorë, ndërsa vërejtjet të shprehen vetëm në raste të nevojshme. Përveç qëllimit të fundit të kontrollit me të cilën realizohet suksesi i kuadrit policorë, është edhe aftësimi specialistik sikurse i policëve të cilët drejtë për së drejti i zbatojnë detyrat, po ashtu edhe i udhëheqësve policorë i cili i definon qëllimet organizative. Përveç kësaj, duhet të theksojmë edhe motivacionet stimuluese në formë të mirënjohjeve, korrektimeve dhe kritikat. Sikurse dhe çdo punë tjetër, edhe policia dëshiron verifikimin zyrtarë për punën e saj nga ana e eprorëve të saj. Mirëpo, kontrolli, i drejtuar në drejtim të realizimit të qëllimeve, nuk duhet të marrë shenjat e aprovimit. Në fjalë, nëse polici, duke marrë parasysh vështirësitë gjatë përmbushjes së detyrave të definuara arrijnë rezultate respektive, e edhe i tejkalon planet e caktuara, atëherë është shumë gjë normale se atë duhet shpërblyer për angazhimin e tij efikas dhe përmbushjen e detyrave në mënyrë profesionale. Gjatë përpjekjeve për realizimin e detyrave në mënyrë optimale, në praktikë vjen gjer tek vështirësitë dhe lëshimet të cilat mundë të krijojnë probleme serioze të sigurisë. Në këto raste, udhëheqësi policorë duhet të tregojë nivel të lartë të operativitetit dhe me kohë ti bën korrektimet vepruese në punën e policit. Përveç kësaj, janë evidente dhe rastet kur polici në mënyrë të ndërgjegjshme nuk i përmbushë në mënyrë korrekte urdhëresat ose në mënyrë të ashpër


77

thyen obligimin e veprimit senzibil në situata të caktuara. Në këtë rast duhet shprehur kritikën, por jo me zë ofendues, por të tregojë në mënyrë të argumentuar në lëshimet dhe mungesat në punën e tij. Mund të apostrofojmë, se në udhëheqje edhe më tej mbizotëron kritika, ndërsa lëvdatat janë të pakta, e të cilat duhet të kishin komponentin e rëndësishëm motivues. Në mënyrë që udhëheqësi në kushtet moderne të mund në mënyrë të suksesshme të udhëheqë me institucionin në reciprocitet me rezultatet e saja të arritura, duhet në mënyrë radikale ti ndërrojë marrëdhëniet ndajë ekzekutorëve të drejtpërdrejtë, duke mos cenuar kornizat themelore të udhëheqjes në polici. Është shumë e qartë se kriteret për sukses sikurse ato shkencore, specialiste, profesionale, operative etj., çdo ditë e më tepër janë duke përparuar. Këtu kemi edhe kërkesat e opinionit publik për ngritjen e përgjegjësisë së policisë. Gjatë këtij qëllimi marrëdhëniet në njësitë organizative kalojnë nëpër faza të kundërthënieve, të cilat kërkojnë veprim në kohën e duhur, veprim shkencorë dhe profesional në ekzekutimin e detyrave, për çka nevojitet udhëheqje efikase. Prandaj, formimi dhe zhvillimi i suksesshëm i masave në veprimin e organizatës policore në ardhmëri kërkon në mënyrë permanente edhe përpunimin e parakushteve në mënyrë shkencore dhe profesionale, në mes të cilave duhet të theksohet kontributi dhe afirmimi i policit si subjekt bazë të sistemit policorë. Për këtë arsye, në ndërmarrjen e masave specifike të cilat kërkojnë specializim të lartë, profesionalizëm dhe përgjegjësi, është e nevojshme të shprehet mirënjohja e argumentuar dhe e besuar. Zbulimi i metodave më të mira për vlerësimin objektiv dhe të drejtë të rezultateve të punës në procesin e kontrollit, duhet të bëhet detyrë e vazhdueshme e të gjithë udhëheqësve në shërbimet e sigurisë. Vetëm në këtë mënyrë është i mundur përparimi dhe shprehja e kooperimit, ku rezultatet e punës si motivim do të ndikojnë në çdo anëtarë të policisë, për afirmim personal dhe specialist-profesional, duke eliminuar sjelljet të cilat do të ndikojnë në kontributin e tij në punë. Vlerësimi sistematik dhe verifikimi i qëllueshëm i rezultateve të punës, eliminon çdo tentim për shquarjen e mirënjohjeve paushallë po ashtu edhe kritikat paushallë. Në këtë mënyrë, me vlerësimin e rezultateve të arritura mundësohet forcimi i lidhjeve të brendshme kohezive dhe eliminohen në mënyrë preventive konfliktet latente brenda strukturave policore.


78

Domosdoshmëria e vendosjes së elementeve kooperative në sistemin e udhëheqjes në polici Një periudhë të gjatë kohore studimi shkencorë i funksionit të udhëheqjes në polici ka mbetur në nivelin e teorive. Prandaj, kur kemi të bëjmë me studimin dhe implementimin e udhëheqjes në polici, shkenca nuk mundë të lavdërohet për rezultate të arritura. Kemi të bëjmë me pyetje shumë komplekse e cila kërkon studimin dhe analizën e praktikës së deritanishme. Parakushtet normative-juridike (ligjet, statuti, akti për organizimin e sistematizimit të vendeve të punës, institucionet, rregullat etj.) japin bazën formale për përcaktimin e numrit, strukturës, të drejtave dhe obligimeve dhe marrëdhënieve në mes të punëtorëve udhëheqës. Parashtrohet pyetja, a mundet modeli i gjertanishëm i organizatës policore të përgjigjet vlerave demokratike në ndërtimin e shoqërisë civile, sepse modeli tradicional burokratik edhe sot është në përdorim në shumicën e sistemeve policore. Ndryshimet që janë bërë me formimin e shoqërisë pluraliste, dhe organizimin e pushtetit, kanë tejkaluar organizimin e gjeratëhershëm dhe aftësitë e forcave policore të kënaqin kërkesat në kushtet e reja kur është në pyetje siguria e brendshme. Prandaj, organizimi i udhëheqjes dhe mënyra e zbatimit të aktiviteteve të saja kanë rolin kryesorë në zhvillimin e marrëdhënieve të dëshiruara të besueshmërisë ndajë bashkësisë. Mekanizmi centralist rigid i deritashëm nuk mund ti përgjigjet kësaj detyre. Në këtë kontekst, duhet zhvilluar elementet kooperative, implementimin e tyre praktik në formë teknikash të reja fleksibile të udhëheqjes. Elementet kooperativ në sistemin e udhëheqjes, duhet kuptuar si kohezion i ndërmjetshëm i elementeve, përmbushje e ndërmjetshme dhe ndikim në sistemin udhëheqës. Nëse lidhshmëria e tyre është në nivel të lartë, atëherë me siguri do të vijë gjer tek veprimi i harmonizuar i të gjitha niveleve të forcave policore si mekanizëm legjitim i shtetit, kur kemi të bëjmë me sigurinë e brendshme. Në mënyrë që të kuptojmë dhe aplikojmë modelin e ri të udhëheqjes, së pari duhet të kryhen reforma gjegjëse në organizatë, edukimit dhe pajisjes së policisë. Kështu na udhëzojnë proceset dinamike organizative dhe profesionale të cilat zhvillohen në procesin e formimit të modeli të ri sikurse praktika dhe politika policore, me


79

qëllim të realizimit të transparencës dhe komunikimit më të madh me shoqërinë. Kjo kërkon braktisjen pikëpamjet rigide, tradicionale, paramilitare, klishetë, pikëpamjet rutine me mungesë të ideve të cilat frenojnë procesin veprues të policisë ne të ardhmen. Proceset pozitive të cilat zhvillohen në strukturën organizative të policisë në krijimin e koncepteve optimale dhe orientime të sigurisë, duhet të bazohen në aftësinë dhe gatishmërinë e organizatës policore në pranimin e mënyrave kooperative të bashkëpunimit. Në bazë të shqyrtimit kritik dhe elaborimit të vlerave të reja demokratike të policisë, e gjithë policia duhet të është e njoftuar në mënyrë decidive me të gjitha veprimet, me dinamikën e marrëdhënieve, efikasitetin dhe eliminimin e të gjitha mosmarrëveshjeve eventuale. Këtu para se gjithash, mendojmë në punëtorët udhëheqës të cilët me autoritetin e tyre të arsimuar dhe profesional, respektivisht, me autoritetin e diturisë, të pangarkuar për statusin e pozitës në hierarki, të cilët në mënyrë të suksesshme, me shembull dhe mënyrë autoritative i kryejnë detyrat e veta, dhe njëherazi krijojnë klimën e theksuar të interesimit të sinqertë të policisë për pjesëmarrjen në zgjidhjen e pyetjeve relevante. Kështu do të sigurohet komunikimi i drejtpërdrejtë vertikal dhe horizontal gjatë procesit operativ. Në këto rrethana, participimin mund ta quajmë edhe mënyrën moderne të legjitimitetit të deleguar. Prandaj shpesh, jo pa arsye, theksohet lufta për pushtet, për fuqi dhe ndikim, dhe prepotenca e theksuar e udhëheqësve, mosrespektimi i personit dhe dinjitetit të tij, sjellje jo taktike dhe mendjemadhësie, me kohë mund gjithsesi ti bie në pozitë të udhëheqësit të paaftë, gjë që para se gjithash, shkakton konflikte permanente brenda organizatës sikurse edhe me rrethin. Prandaj, me të drejtë parashtrohet kërkesa imperative për vendosjen e marrëdhënieve humane, duke pasur kujdes për dimensionet formale-ligjore dhe dimensionet psikologjike dhe morale. Ndërtimi i shoqërisë plurale, nevojshëm implikon edhe “filozofinë” policore e cila duhet të ndërtohet në baza të diturisë, përvojës dhe arsimimit personal dhe aftësive profesionale, meqë udhëheqja kooperative duhet të sigurojë stabilitetin struktural të sistemit policorë dhe elementeve të saja. E sidomos në nivelin e njësive organizative ku punëtorët udhëheqës paraqesin levën kryesore, organizativo specialiste, profesionale, vepruese dhe mobilizuese, nëpërmes së cilëve realizohet roli i policisë në shoqëri. Njëkohësisht, duhet të theksojmë se, ata janë njohësit më të mëdhenj të dukurive të sigurisë dhe problemet me të cilat merren drejtpërsëdrejti në pjesën operativo –


80

praktike dhe kështu ndikojnë në koncipimin e detyrave strategjike të strukturave policore. Po ashtu duhet të cekim, se ekzistojnë rrethana të sigurisë dhe problemet me ku nuk është e mundur të aplikohen elementet kooperative të sistemit të udhëheqjes. Në ato situata, situata e sigurisë kërkon aksion të, shpejt, efikas, vendosmëri dhe aksion energjetik me aspekt të theksuar të udhëheqjes vijore (mekanike). Për arsye të ndërlikueshmërisë së rastit, subordinantët me të drejtë konsiderojnë se veprimet e eprorëve nuk ka shenja autoritative, vetëm se situata prezente ka parashtruar veprimin “ad hoc”. Me qëllim të ndërtimit të suksesshëm të strukturës stabile, efikase, profesionale të brendshme, transparente ndajë publikut, organizata policore duhet të tregojë interes të posaçëm për bashkëpunim kooperativ dhe të japë tonalitet të gatishmërisë së policisë për kësi lloj forme të forcimit të relacioneve kohezive të gjithmbarshme. Aplikimin e këtij sistemi të udhëheqjes, është i mundur të realizohet vetëm në kornizat e strukturave policore të cilat në nivel të lartë kanë të zhvilluara komponentët organizativ dhe kadrovik. Mënyra e re e ndërtimit të marrëdhënieve në sistemin e udhëheqjes, e bazuar në metodat shkencore, do të ofron kushte të volitshme që policia në rrethanat e dhëna, duke njohur të gjitha faktet relevante të sigurisë dhe duke dëshmuar se mund të mendojë në mënyrë specialiste-profesionale, të sugjeron masa të qëndrueshme në pajtim me qëllimet të cilat janë në dakord me interesat e kolektivit të tyre. Por ky proces kërkon arsimim të lartë të të gjitha niveleve të udhëheqjes. Njëkohësisht kjo është mënyra e humanizimit të vendeve të punës dhe përfaqësim i interesave të të gjithë anëtarëve. Prandaj, ndikimi në subordinantët duhet të është i distribuuar në aspekte kooperative reale, për të cilën, institucionet arsimore dhe institucionet specialistike bartin obligimin dhe përgjegjësinë me të madhe. Ato në plan-programin e tyre, kujdesin e duhur duhet t’ia kushtojnë udhëheqjes kooperative, duke pasur parasysh kërkesat gjithnjë e më të larta të cilat janë duke iu parashtruar policisë. Prandaj, rëndësia e udhëheqjes asnjë herë nuk ka qenë i diskutueshëm. Kontribut të veçantë zhvillimit të këtij procesi duhet me dhanë punëtorët udhëheqës dhe të shërbejnë si shembull në pranimin e sinqertë dhe të drejtë të sjelljeve të lartpërmendura. Nëpërmes të veprimit arsimues, respektivisht përpilimit shkencorë, ekzaktë dhe profesional të të gjitha aspekteve pozitive të marrëdhënieve kooperative dhe operacionalizimit të tyre në praktikë, duhet dhënë vulë aspekteve kulturore të udhëheqjes.


81

Dinamika dhe ndërlikueshmëria e rasteve të sigurisë, e sidomos gjatë periudhës së transformimit të forcave policore në harmoni me kërkesat e shoqërisë demokratike, në shtetet që gjenden në tranzicion (BIH etj) hapen një seri e pyetjeve të ndërlikuara, në mesin e tyre si pyetje dominante paraqitet pyetja e organizimit dhe udhëheqjes në kushtet e reja shoqërore. Mbizotëron mendimi se në procesin e udhëheqjes me polici duhet vendosur elementet më moderne të cilat nënkuptojnë mënyrën e veprimit të udhëheqësve me forcat policore subordinante, në rrugë të arritjes së qëllimeve të definuara dhe kërkon participim të bashkëpunëtorëve në vendosjen dhe operacionalizimin e detyrave. Udhëheqësi në kontinuitet duhet të kujdeset për rrjedhën e realizimit të qëllimeve. Brenda strukturës policore duhet të mbizotëron ambient i tillë ku punët dhe detyrat kryhen në klimën e vendosjes së lirë, besueshmërisë, punës ekip, me faktorin motivues të theksuar. Pra, në udhëheqje duhet në mënyrë konstante të është prezente gatishmëria për bashkëpunimin e duhur të të gjithëve me çka sigurohet përkrahja e plotë e bashkëpunëtorëve. Transparenca e të gjitha masave udhëheqëse, nëpërmes të komunikimit të vazhdueshëm me informata kthyese, si elemente të rëndësishme të udhëheqjes kooperative, në praktikë gjithnjë e më tepër duhet të konfirmohet. Kështu që, udhëheqja paraqet kënaqësi tendencat e së cilës anojnë nga autoriteti profesional dhe transparencë të plotë dhe karakterit, maturisë dhe marrëdhënieve të ndershme ndajë bashkëpunëtorëve. Mu për këto arsye mund të theksojmë, se implementimi i udhëheqjes kooperative në strukturën policore, respektivisht sistem i udhëheqjes vijë-kooperative paraqet imperativ por edhe program afatgjatë. Për rëndësinë e kësaj kërkese duhet të është e vetëdijshme e gjithë organizata policore. Me përmirësim të vendosur dhe përparimin e bashkëpunimit në mes të të gjitha niveleve të hierarkisë policore, punëtorët udhëheqës me metoda përgjegjëse duhet implementuar udhëheqjen kooperative. Përfitimi i njohurive dhe gatishmëria nuk është e mjaftueshme për nivelet hierarkike, ajo duhet të ketë si pasojë pozitive pjesëmarrjen krijuese të anëtarëve të tjerë të organizatës policore. Në fund mund të apostrofojmë, se në sistemin e udhëheqjes në lëmin e punëve të brendshme në mënyrë imperative dhe graduale të aplikohen elementet kooperative, të cilat do të kenë rolë më të rëndësishëm në të gjitha nivelet nga udhëheqja e sistemit vijorë (mekanik). Kjo është kërkesë e kohës së sotme por edhe e së ardhmes. Koha e re kërkon profil të ri të kuadrit udhëheqës, ose siç ka theksuar Gustav Heinemman, politikanë i Gjermanisë perëndimore, e një kohë


82

edhe ministër i punëve të brendshme, se në një botë “e cila ndërron kaq shpejtë, mundë të qëndron vetëm ai i cili është i gatshëm për ndërrime. Ai që nuk dëshiron të ndërrojë gjendjen e tanishme, do të humbë edhe atë që mund të ruajë.” Parakushtet e duhura për udhëheqje të suksesshme në polici Organizata policore dhe udhëheqja me polici në kushtet e reja shoqërore kërkon transformimin e gjithë modelit piramidal në një model të ri të organizatës policore. Ky transformim, në marrëdhëniet shoqërore gjithnjë më të hapura dhe të ndërlikuara, me hartim të mirë të politikës dhe strategjisë policore, do të mundësojë që edhe udhëheqja me polici të bazohet në premisat shkencore, gjë që do të kontribuojë kualitetit të udhëheqësve, gjë që ka rëndësi të posaçme për këtë strukturë në të gjitha nivelet. Në këtë kuptim, na nevojitet që në pika të shkurta të kthehemi në ato parakushte të cilat janë të domosdoshme për udhëheqje të suksesshme dhe realizim të qëllimeve të organizatës policore, me tendenca themelore që me aftësitë a veta, punëtorët udhëheqës tek policia të forcojnë bindjen për detyrën fundamentale në ruajtjen e sigurisë së brendshme. Duke shfletuar literaturën e cila konsideron problematikën e udhëheqjes kualitative dhe policinë, kemi arritur gjer tek kualitetet elementare të cilat duhet ti posedojnë policët të cilët përgatiten për shërbim policorë, ne kemi zgjedhur ato parakushte për të cilat mendojmë se pa to nuk mund të mendohet udhëheqja me polici, e sidomos në rastet gjithnjë e më të ndërlikuara të sigurisë. Udhëheqësit policor si dhe vetë policia, me shumë kujdes duhet të përcjellin të gjitha ndryshimet shoqërore, në mënyrë që me kohë tek subordinantët e tyre të krijojnë klimën e pranimit të ndryshimeve organizative dhe ndërrimeve tjera brenda strukturës policore, si organ operativo-profesional dhe organ ekzekutiv në mbrojtjen e sigurisë së brendshme. Është me rëndësi të theksojmë se është e pamundur të gjendet udhëheqësi policorë, ose shumë vështirë, i cili do ti përmbushë të gjitha kërkesat e kërkuara. Pa marrë parasysh këtë, nëse i njohim karakteristikat dhe kualitetet për udhëheqje të suksesshme, atëherë këto karakteristika mundë ti zhvillojmë, gjë që është obligim i sistemit policorë kur në masë të duhur disa elemente nuk janë të theksuara dhe udhëheqjen e suksesshme e vështirëson, e me këtë vështirësohet edhe funksionimi i organizatës policore. Në këtë kuptim do të ndalemi tek ato parakushte


83

të cilat janë të domosdoshme për udhëheqje moderne në polici. Radhitjen e parakushteve të përmendura i kemi parashtruar sipas nivelit të rëndësisë në zbatimin e punëve të përgjegjshme dhe specifike. Arsimimi (shkollimi) Është e njohur se në veprimin njerëzorë vjen gjer tek joefikasiteti i theksuar kur njerëzit shtyhen në vend që t’u bëhet e mundur, respektivisht të lejohet lëvizja dhe përparimi në harmoni me arsimimin e tyre në premisat tjera relevante për zbatimin e detyrave përgjegjëse. Duke u nisur nga roli dhe rëndësia e policisë në shoqëri, përgjegjësisë së saj për gjendjen në lëmin e sigurisë publike, për relacionin e saj ndajë qytetarëve dhe institucionet tjera, udhëheqësi në polici domosdoshëm duhet të është person me edukim të lartë. Kërkohet ai nivel i edukimit dituritë teorike të të cilit do të jenë në funksion të njohurit të organizatës policore, zgjidhjen e problemeve të ndërlikuara të shumëfishta dhe dinamike të sigurisë. Prandaj, çdo udhëheqës policorë, varësisht nga pozita në strukturën hierarkike, duhet të është i “armatosur” me dituri të nevojshme, jo vetëm me ato dituri të cilat kërkohen për zbatimin e obligimeve të veta, por dituri e cila duhet të është shumë më e gjerë, duke përcjellë në nivel më të gjerë lëvizjet shoqërore, me kujdes të veçantë në ndryshimet të cilat ndodhin në sistemin policor të disa shteteve. Përvoja praktike në mënyrë të bindshme na tregon se vlerat intelektuale janë aspekt i rëndësishëm në formimin e konceptit modern të shërbimit policorë dhe veprimit të saj konkret. Ajo posaçërisht mund të vërehet në ato struktura ku janë të vendosura relacionet më fleksibile dhe vetëpërgjegjëse. Prandaj mund të themi, se njëri ndër parakushtet për formim modern të forcave policore është njohuria se çdonjëri nga udhëheqësit mundë të zhvillojë aftësitë e tij intelektuale të cilat i ven niveli i zhvillimit të gjithmbarshëm shoqërorë. Në këto baza udhëheqësi në polici mundë të zhvillojë vetëbesimin e tij duke u bazuar jo vetëm në karakteristikat personale dhe individuale, por edhe në standardet e larta profesionale, të cilat kërkohen për udhëheqje. Çdo udhëheqës policorë duhet të zhvillon aftësitë e reagimit inteligjent në të gjitha ndryshimet shoqërore, të shprehë aftësi dhe vetëbesim, të ka të zhvilluar ndjenjën e përgjegjësisë për punë etj. Mu për arsyet e cekura, për udhëheqje në


84

polici kërkohet dituri (intelektualizëm), por edhe vetë dituria në vetvete nuk është e mjaftueshme dhe nuk garanton veprim efikas të policisë. Për dituri flasim si një ndër parakushtet themelore dhe relevante për udhëheqje me polici. Udhëheqësi policorë me aftësitë e veta krijuese dhe intelektuale tek anëtarët e policisë duhet të zhvillon njohje, se në kushtet moderne demokratike veprimi policorë nuk bazohet ekskluzivisht në dhunë. Në të kundërtën, ai duhet të zhvillojë qëndresat dhe bindjet vlerësuese gjykuese, e sidomos të zhvillojë kulturën e sjelljeve dhe veprimeve policore në rastet e ndërlikuara të sigurisë, i cili do të është garant i procedimit human në zbatimin e shërbimit policorë. Është me rëndësi të veçantë që dituria e përfituar të mos mbesë në suazat e intelektualizmit. Dituria duhet të vendoset në funksionin e formimit të udhëheqjes së suksesshëm, respektivisht udhëheqjes së organizatës policore drejt realizimit të detyrave dhe qëllimeve të planifikuara. Udhëheqësi policor në bazë të diturisë së fituar, kuptimit të të drejtave, obligimeve dhe autorizimeve, ligjshmërive për funksionimin e policisë, në pranimin dhe vlerësimin e vlerave bindëse dhe qëndrimeve nga ana e subordinantëve në polici të veprojë në mënyrë të vërtetë, bindëse, humane, dinjitoze, autoritative dhe mënyrë njerëzore. Kur të arrihet kjo marrëdhënie korelative në mes kuptimit dhe rëndësisë së sistemit policorë në shoqëri, pranimi i të gjitha karakteristikave të tija organizative, operative dhe karakteristikat tjera, gatishmëria e operacionalizimit të politikës dhe strategjisë policore në herët të adoptuar, atëherë mundë të themi, se do të kënaqen kërkesat dhe domosdoshmëritë e udhëheqjes në kushtet moderne. Në organizatën policore nuk mund të flasim për personin e fuqishëm dhe autoritativ pa njohjen e mirë të rregullave institucionale juridike, të profesionit, njohjes së parimeve udhëheqëse, qëndrimit korrekt dhe veprimit ndaj bashkëpunëtorëve, respektimit të dinjitetit të tyre dhe drejtave të tyre, nderimit dhe pranimit të bashkëpunëtorit, gatishmërisë për përgjegjësi dhe përkushtim për realizimin e qëllimeve të organizatës, të shërbejë si shembull për mirëkuptim etj. Në mënyrë që të arrihet udhëheqja e suksesshme me forcat policore, udhëheqësi duhet të ketë të ndërtuar dhe të provuar në praktikë marrëdhënien senzibile ndajë policisë, gjë që ka rëndësi të posaçme, duke marrë parasysh gjithë ndërlikueshmërinë e kushteve në të cilat policia i kryen detyrat e veta.


85

Vlerat morale të udhëheqësit policorë Në mënyrë që policia në shtetet demokratike, shtetet juridike, d.m.th., në ato shtete ku në vend të parë vjen sundimi i drejtësisë dhe ligji, të mundë të përmbushë në mënyrë efikase detyrën e saj shoqërore, njëri ndër faktorët e rëndësishëm i cili ndikon në aktivitet e përgjithshme, është ndershmëria, respektivisht vlerat morale të punëtorëve udhëheqës. Veç kemi përmendur, se dituria nga vetvetja nuk mundë të sigurojë, përgjegjësitë policore të cilat referojnë në të drejtat e njeriut, sigurimin e rendit dhe paqes publike, respektivisht në mbrojtjen e sigurisë së brendshme të shtetit. Posaçërisht nëse kemi parasysh se sot si problem serioz në funksionimin e policisë me të cilën udhëheqësit ballafaqohen është prezenca e korrupsionit në vetë organizatën policore. Sjelljet korruptuese të disa udhëheqësve dhe e disa policëve, respektivisht ajo fuqi e tmerrshme e organizuar e “vesit të keq mbi policinë”, e shpien në situatë shumë të rëndë nëpunësin policorë të ruajë nderin personal të tij. Në këtë kuptim mund të apostrofojmë, se rregullat etike të sjelljes dhe karakteristikat e mbarë organizatës policore duhet të janë mbizotëruese dhe faktor i dëshiruar për funksionim të suksesshëm të forcave policore. D.m.th., ndershmëria si vlerë relevante, e dëshiruar dhe komponenti kyç i profilit udhëheqës, ka ndikimin dominant dhe vendimtarë, sidomos kur është në pyetje zgjedhja me kohë dhe efikase e dukurive dhe e sjelljeve negative. Pa këtë dimension të vlerave është e pamundur ti paramendojmë aftësitë e udhëheqësve në vlerësimin e drejtë të të gjitha aspekteve të veprimit policorë, e sidomos kur kemi të bëjmë me kuadrin udhëheqës, të cilët së bashku me disa policë merren me, korrupsion dhe punë të tjera joligjore. Se çfarë rëndësie i jepet ndershmërisë së udhëheqësve dhe policisë, na tregojnë dhe hulumtimet të cilat janë bërë në temën e vështrimeve policore për kualitetet e të cilat nëpunësit policorë duhet ti posedojnë. Ndër tri kushtet kryesore më së shpeshti përmendën, ndershmëria, mendja e shëndoshë dhe aftësitë. E njëjta gjë vlen edhe për udhëheqësit. Shumë autorë të tjerë kanë përdorur afrim të ngjashëm në rangimin e kualiteteve të rëndësishme të policisë. Duhet theksuar, se kualitetet e kërkuara të udhëheqësve janë shumë më të ndërlikuara për arsye të roli specifik të cilën e kanë në zbatimin e këtyre punëve në vendet udhëheqëse të punës. Vlerat morale duhet të stolisin policinë dhe të jenë në kontinuitet akt krijues i përparimit të autoritetit të organizatës policore në shoqëri. Vetëm me këto premisa morale është e mundur të ruhen marrëdhëniet optimale kohezive


86

brenda strukturës organizative. Në të njëjtë kohë, ato janë të drejtuara nga çdo individ me qëllim të sjelljes së caktuar me qëllim të ndërtimit të personalitetit personal. Me këtë afirmohet ndjenja dhe kërkesa për nderim dhe respektim të dinjitetit njerëzorë, ndërtohen kriteret të cilat do të kontribuojnë besueshmërinë, përgjegjësinë dhe elasticitetin e veprimeve policore. Të konkludojmë, pa ndershmëri si dimension i vlerave të rëndësishme për udhëheqje me polici, nuk është e mundur të flitet për formimin e suksesshëm, zhvillimit dhe prosperitetit të organizatës policore. Udhëheqësi i ndershëm është ndërgjegje dhe ndërgjegjja e mbarë organizatës policore. Prandaj, kujdes i veçantë duhet ti kushtohet ndërtimit konstant të sistemit të vlerave në polici, e sidomos të atyre aspekteve të cilat implikojnë dimensionin moral. Nga kjo rrjedhë edhe kërkesa për mirëmbajtjen e kritereve të larta të vlerave morale, sepse çdo tërheqje dhe stagnim do të bie në pyetje funksionimin e strukturës policore. Profesionalizmi Organizata policore gjithnjë e më tepër po largohet nga, struktura piramidale hierarkike rigide e urdhërimit, dhe ngadalë është duke u shndërruar në organizatë funksionale të kooperimit ku çdo anëtarë i kolektivet njihet shumë mirë. Punën e vetë, ku kooperimi është njëra nga vetit themelore e cila shërben që në rrethanat specifike të punës, të gjithë anëtarët aplikojnë dituritë e tyre me qëllim të zgjedhjes së problemit në mënyrë të drejtë dhe objektive. Pra është e nevojshme që në mënyrë profesionale të mundet hapësira e madhe e diturisë së ndërlikuar, cila policisë i japë gradë më të lartë të shkathtësisë individuale në sjellje me qytetarët. Qytetari qëndrimet e veta për policinë formon në bazë të kontaktit të parë. Ka shumë pak profesione si policia të cilën e stimulon interesi publik dhe të cilën nuk e përcjellë mendimi universal për rolin e policisë në shoqëri në mënyrë adekuate, me të gjitha problemet relevante me të cilat ajo gjatë punës së saj ballafaqohet. Në këtë kontekst duhet vështruar kërkesën e profesionalizimit të organizatës policore, në mënyrë që në bazë të arsimimit të lartë, specifik për nga natyra, të cilës i është pranuar posaçërisht nga shoqëria, të veprojë në mënyrë kompetente dhe të pavarur në kornizat e së drejtave , obligimeve dhe autorizimeve të saja. Filozofia profesionale, nëse nuk e përcjellë kodeksi i rregullave të sjelljeve policore, me sasi të diturisë e cila mbulon territorin e


87

caktuar të përvojës policore, shpien gjer tek formimi i zgjedhjeve kreative në zgjidhjen e problemeve heuristike përgjatë marrjes së vendimeve në rastet specifike të caktuara të sigurisë. Në këto situata duhet të shprehet korpusi i diturive profesionale tek udhëheqësit, sepse policia dhe qytetarët nga ai presin atë. Pa parashtrimin e kërkesave të duhura profesionale, me diferencimin e vlerave të mirënjohura të zbatimit të punës policore, policia nuk do të mund të vendos në mënyrë kompetente, mënyra dhe aftësia e aplikimit të kësaj njohurie në zgjedhjen e problemeve të ndryshme me diapazon të gjerë me nivele të ndryshme të ndërlikueshmërisë. Vetëm udhëheqësit profesional të organizatës policore në mënyrë efikase mundë ta ndërrojnë punën e vetë, si dhe punën e policisë, të punon në dakord me ndërgjegjen e vetë profesionale dhe në mënyrë të qetë të të vendosë në të gjitha situatat, dhe profesionalizmin e vetë ta mbështesë në diturinë teorike të fituar dhe në principet etike. Mirëpo, në mes të kërkesës institucionale dhe operacionalizimit qëndron edukimi profesional i theksuar i policisë, respektivisht insistimi në profesionalizimin e lartë në zhvillimin e profesionit policor, por me vlera humaniste. Në këtë proces udhëheqësi duhet të ketë kujdes për afrimin e divergjencave eventuale midis policisë me përvojë të madhe dhe policëve të ri, sepse gjeneratat e vjetra i frikohen konkurrencës së kolegëve të arsimuar. Si çdo profesionalizëm edhe ai policor mund ta ruaj respektin e lartë, aq sa policia gëzon atë në opinionin publik. Ai po ashtu, kërkon brenda strukturës policore zbatimin adekuat të ligjit, gjë që nëse, nuk ndërtohen marrëdhëniet me bashkësinë në zgjedhjen e problemeve relevante mund të shpie gjer tek sjelljet irrituese, e me këtë edhe gjer tek ashpërsimi i marrëdhënieve, gjë që pa dyshim do të pasqyrohet në gjendjen e sigurisë në atë regjion. Udhëheqësi, krahas sjelljes profesionale, te pjesëtarët e policisë duhet ta zhvillojë ndjenjën për rëndësinë e zbatimit të punës policore në shoqëri, për vlerat e larta, diturinë, kërkesën për përmbushjen kreative të detyrave. Në këtë mënyrë, ai me shembull personal, e lidhë organizatën policore për vete, duke zhvilluar marrëdhënie shembullore dhe duke dhënë këshilla të duhura të cilat do të kontribuojnë në aktivitetet më të mobilizuara në realizimin e qëllimeve policore. Kështu edhe marrëdhëniet e dëshiruara të cilat policia ka në shoqëri. Në këtë mënyrë edhe aktiviteti i përditshëm gjithnjë e më tepër lëvizë drejtë krijimit kreativ të rolit të cilin e kanë si profesionalistë në polici,


88

forcon organizatën policore si mekanizëm efikas në mbrojtjen e sigurisë së brendshme. Autoriteti Udhëheqësi policor, me njohuritë e duhura dhe me raporte profesionale të ndërtuara, me moral fisnik dhe sensibilitet njerëzor, paraqet shtyllë të fortë dhe lidhë indin e brendshëm organizativ të strukturës policore. Me këto premisa mund të flasim për udhëheqësin në polici i cili ka aftësi të luftojë në mënyrë të përgjegjshme dhe kreative për qëllimet dhe shëmbëlltyrën e strukturës policore. Në këtë mënyrë ndërtohet autoriteti i udhëheqësit policor, pa të cilin sot absolutisht nuk mund të paramendohet udhëheqja e suksesshme dhe efikase me policinë. Në ç‘ masë do të respektohet autoriteti, sidomos në raport me opinionit publik, para se gjithash varet nga shembulli i organizatës policore dhe anëtarët e saj në shoqërinë demokratike. Ky shembull i policisë në shoqëri mund të arrihet vetëm me punën dhe veprimin e zellshëm të saj dhe me rezultatet të cilat i pret nga ata pushteti zyrtar nga njëra anë, dhe opinioni publik, nga ana tjetër. Vetëm valorizimi pozitiv i rolit të saj në shoqëri ia mundëson parakushtet për perfeksionimin e modelit dhe të transparencës më të madhe ndajë qytetarëve. Nëse gjatë zbatimit të detyrave policore, e sidomos brenda vetë kolektivit, zhvillohet dhe respektohet dinjiteti njerëzor si vlerë morale shoqërore, atëherë mund të themi se policia do të fitojë respekt, kurse udhëheqësi i saj do të ketë rast dhe mundësi ta udhëheq në proceset demokratike civilizuese dhe të fitojë relevancën funksionale dhe profesionale me të cilën do ta fitojë besimin e opinionit publik. Është e ditur se respekti në përgjithësi, sidomos në polici, fitohet shumë vështirë dhe humbet shpejtë. Për këtë punëtorët udhëheqës gjatë tërë kohës duhet të kenë kujdes dhe mos të lejojnë që veprimet e policisë ta luhatin besimin e përfituar në shoqëri. Autoriteti i udhëheqësit nuk mund ekskluzivisht të bazohet në të drejtat, autorizimet dhe frikën, për në njohjen dhe respektimin e atyre premisave të cilat policinë e bën profesionale, të arsimuar, kulturuar e sidomos e bën shërbim human. Me këtë policët ndërtohen si personalitete të lira dhe të aftë, të cilët janë të gatshëm që në punën e tyre të fusin shumë më tepër mendje të shëndoshë dhe humanitet, e jo vetëm pragmatizëm teknik policorë. Përveç kësaj, udhëheqësi


89

policor i cili gëzon respekt në kolektivin e tij, nuk mund në mënyrë absolute të pres një relacion tjetër nga ana publike. Autoriteti nuk mund të përfitohet menjëherë me ardhjen në vend të punës, po ashtu si nuk mund të mbahet përgjithmonë. Në atmosferë demokratike, respektivisht në shoqërinë e lirë, në të cilën policia përjeton transformimin e saj, udhëheqësi policorë autoritetin e tij ndërton në mënyrë graduale me të gjitha mundësitë krijuese si personalitet i përgjegjshëm, e në praktikë në mënyrë të drejtë dhe mënyrë korrekte dhe konstante e konfirmon. Në bazë të kësaj në mënyrë të qartë rrjedhë se autoriteti brenda policisë përbëhet nga një seri relacionesh në mes vete të lidhura dhe kushtëzuara, të cilat mund të shpijnë gjer tek vështirësitë në zgjedhjen e problemeve individuale. Në këtë kuptim autoriteti nuk duhet ekskluzivisht të bihet në korrelacion me principin e subordinimit, sepse vetë funksioni i pozitës asnjëherë nuk mund të sigurojë udhëheqësit autoritetin gjegjës. Policia në dakord me funksionin subordinues me mjaft frikë do të zbatojë urdhëresat, në mënyrë që mos të vjen në situatë të bartin përgjegjësinë disiplinore ose ndonjë përgjegjësi tjetër. Mirëpo, nëse ata ekzekutojnë, e nuk çmojnë dhe nuk respektojnë udhëheqësin, kualitetet profesionale dhe kualitetet tjera, atëherë ata nuk mund të jenë të kënaqur, dhe nuk mund të presin nga udhëheqësi të shprehë elementet e guximit, kompetencës, sinqeritetit, vendosmërisë, seriozitetit e sidomos elementet njerëzore etj. Në këtë kontekst, mund ta theksojmë reprezentativin që paraqet shumën e të gjitha vetive të cilat një udhëheqës posedon. Kjo shumë referon në të gjitha ato segmente të cilat e prezantojnë brenda policisë dhe në publik. Reprezentativi është shumë i rëndësishëm, sepse ai është indikatorë se sa udhëheqësi policorë posedon vetitë tjera, e sidomos ato të cilat prezantojnë shërbimin në publikë. Në ato raste e gjithë struktura policore gjendet nën llupën e interesimit të subjekteve të ndryshëm shoqërorë dhe ata në masë të madhe me vlerësimin e tyre kontribuojnë formimin e pasqyrës së përgjithshme për kuadrin në polici, e me këtë edhe i veprimit të suksesshëm i tërë forcave policore. Operativiteti Operativiteti në polici do të thotë puna konkrete dhe e drejtpërdrejtë e policit, grupit të punëtorëve në nivelin e departamentit ose të gjithë organizatës, e cila kërkon shpejtësi, saktësi dhe efikasitet me qëllim të


90

realizimit të qëllimeve të përcaktuara. Veprimi operativ është i kushtëzuar me metodat dhe mjetet policore, të cilat aplikohen në periudhën e caktuar. Në zbatimin e qëllimeve më herët të përcaktuara në polici ndikojnë shumë faktorë objektiv dhe subjektiv. Ato janë posaçërisht të theksuara në lëmin e ndalimit dhe zbulimit të kriminalitetit. Kjo kërkon organizimin e policisë, e cila duhet të siguron shpejtësinë dhe efikasitetin e reagimit total të saj në problemet e sigurisë. Obligim të posaçëm dhe përgjegjësi kanë punëtorët udhëheqës të cilët së bashku me organet tjera dhe institucionet të sigurojnë zgjidhje të shpejtë dhe efikase të situatave të ndërlikuara me karakter të sigurisë. Përvoja historike na tregon se në zhvillimin dhe formimin modern të të sistemeve policore veprimi operativ ka paraqitur bazën e veprimit të saj. Policia në veprimin e saj gjithmonë ka gjetur forma të tilla të aktiviteteve të saja të cilat kanë siguruar efikasitetin e duhur në pengimin, eliminimin dhe zbulimin e veprave penale dhe kryesit e këtyre veprave, mbrojtjen e rendit dhe paqes publike, dhe sjelljeve të tjera të cilat kanë thyer gjendjen e volitshme të sigurisë në shoqëri. Për operativitetin është relevante shpejtësia, saktësia dhe efikasiteti në zbatimin e detyrave konkrete policore. Në mënyrë që detyrat të përmbushen në mënyrë konsekuente, nevojitet struktura organizative e forcave policore, e cila duke përdorur taktiken, tekniken, metodiken dhe shënimet informatike të duhura të gjejë zgjidhjet më optimale në realizimin e problemeve operative të shënjuara në lëmin e veprimit policorë. Në realizimin e këtyre qëllimeve detyrimisht duhet të nisemi nga rezultatet shkencore deri tek të cilat kanë ardhur në taktiken kriminalistike, teknike, metodike, kriminologji dhe disiplinat tjera shkencore, me ndihmën e të cilave operativa policore në realizimin e detyrave të saja do të mund të shpreh shpejtësinë e masave, punëve dhe veprimin. Në këtë segment duhet të vështrohet rëndësia dhe roli i udhëheqësit. Ata në ato raste duhet të reagojnë shumë shpejtë, të marrin vendime specifike dhe adekuate, zgjedhin probleme, të realizojnë kontakte transparente dhe dinamike me bashkëpunëtorët si dhe me qytetarët. Nëse udhëheqësi policorë nuk ka të zhvilluar komponentin operativ, i cili do të garanton aktivitetin e planifikuar, disiplinën operative të duhur me përdorimin e metodave dhe mjeteve njohëse, dhe me vështrim përmbajtës të situatës operative, e cila shërben si bazë për vlerësimin e situatës operative, atëherë kjo mungesë do të shpie domosdo gjer tek implikimet në kornizat e


91

strukturës policore. Në ato raste tek udhëheqësit lajmërohen forma të ndryshme të frustrimit me ngarkim të theksuar psikike, të cilat çrregullojnë nivelin e organizimit operativ të policisë, e me këtë edhe efikasitetin e saj, sidomos në luftë kundër kriminalitetit. Nëse jooperativiteti është evident në funksionimin e organizatës policore, ajo na udhëzon në konkludim se ka të bëj me strukturën inerte, joinventive, jokreative dhe strukturë të ngadalshme, ku përgjegjësi të posaçme bartin punëtorët udhëheqës. Nga këto arsye të cekura më parë, mund të apostrofojmë se çdo njëanshmëri, kuptim i ngushtë dhe i kufizuar i operativitetit të udhëzuar në mënyrë të pamjaftueshme nga nivelet e strukturave hierarkike, mund të shkaktojë pasoja serioze të ndërlikuara të sigurisë, për ç’arsye organizata policore do të humbë kredibilitetin në shoqëri, e sidomos udhëheqësit, sikurse brenda strukturës organizative po ashtu edhe nga ana e publikut. Në mënyrë që të mos vihet në një situatë të tillë, udhëheqësit duhet në mënyrë studioze të merren me shqyrtimin detale të të gjitha shënimeve relevante, vlerësimin e situatës së sigurisë, pasojave të cilat mund të lajmërohen për arsye të formimit të gabueshëm të strategjisë policore. Meqenëse se, punët policore nuk mund të kryhen në mënyrë rutine, të gjitha këto procese duhet ti karakterizojë shpejtësia dhe harmonizimi i tyre me kërkesat e situatës operative të planifikuara. Çdo lëshim i punëve në realizimin e masave operative, më vonë është shumë vështirë të kompensohen, gjë që krijon vështirësi serioze në zbatimin e aktiviteteve policore të ndërlikuara dhe shumë përgjegjëse. Vetëm operativiteti i shprehur i udhëheqësit mund të afirmojë veprimin e lirë, unik dhe profesional të policisë. Ajo së pari reflekton studimin e të gjitha aspekteve të nevojshme për përparimin e efikasitetit të punës së policisë. Në këto postulate është e mundur që në strategjinë e veprimit të vendosur më parë, aksionet operative të planifikohen mirë, të kombinohen me metoda të duhura dhe përdorim harmonik të metodave operativo-taktike. Kështu udhëheqësi do të mund të konfirmoj operativitetin e tij dhe njëkohësisht nga policia të kërkojë disiplinën operative të duhur e cila implikon përgjegjshmëri, precizitet, shpejtësi dhe zbatim preciz i detyrave, të cilat rrjedhin ose nga plani global, aksionit operativ konkret ose objektit konkret, si pjesë përbërëse e planit hulumtues operativ. Në praktikën operative është qartë i definuar qëndrimi se nga shpejtësia, preciziteti dhe koha e duhur e veprimit operativ varet zbatimi i detyrës konkrete dhe arritja e qëllimeve të vendosura në bazë të hulumtimeve operative paraprake të gjendjes, lëvizjes dhe parashikimin në sferën e sigurisë publike.


92

Kreativiteti Shumë autorë të cilët merren me shkencën e sjelljeve njerëzore, kanë përfaqësuar qëndrimin sipas së cilave në organizatat udhëheqëse mundësitë për kreativitet janë shumë të vogla. Mirëpo, me zhvillimin e shoqërisë në tërësi, gjithnjë e më tepër shquhej kërkesa urgjente për përmbajtje kreative dhe inkuadrimin e metodave moderne në punën e organizatës policore. Aktivitetet e përmendura duhet të aftësojë sistemet policore për ndryshimet operative dhe organizative me qëllim të adaptimit në situatën prezente të sigurisë. Kjo njëherazi është edhe shansi i braktisjes së stereotipave të vjetra të principeve organizative udhëheqëse monokrate dhe ndërmarrja e masave të cilat do të kontribuojnë në krijimin e atmosferës optimale punuese, posaçërisht zhvillimit të ndjenjës së sigurisë tek anëtarët e policisë. Në nivelin e organizatës policore ofrohen mundësi të gjithanshme që në mënyrë kreative dhe profesionale të formojë doktrinën dhe strategjinë e veprimit policorë. Të gjitha këtyre shenjave relevante udhëheqësi duhet të afrohet në mënyrë kreative, në mënyrë që të bëhet pedigre respektive në kornizat e strukturës organizative. Përveç kësaj, nëse udhëheqësi është kreativ, ai krijon asi lloj marrëdhëniesh brenda strukturës policore në të cilën policët shohin të vetmen rrugë të vërtet për zhvillimin e tyre profesional dhe specialistik, respektivisht zhvillimin e aftësive punuese dhe përfitimit të parimeve pozitive njerëzore dhe sjelljeve në bazë të normave morale. Posaçërisht nëse kemi parasysh gjithë ndërlikueshmërinë, rëndësinë shoqërore, natyrën delikate të punës, ku duhet të vijnë në shprehje dituria, ndershmëria, profesionalizmi, aftësitë, përgjegjësia, specialistika, operativiteti, objektiviteti, zelli, paanshmëria, modestia etj. Njëherazi, është rasti për policinë e cila shef organizatën si shans për ndërtim si personalitet dhe fitimit të motivimit për përkryerjen e detyrave dhe punëve në mënyrë të ndërgjegjshme, ligjore dhe profesionale-etike. Policia atë e shef si mënyrën e vetme për përfitimin e respektit, përkrahjes dhe ndihmës së publiku të gjerë. Prandaj, mendojmë se në shërbimet e sigurisë rëndësi e veçantë duhet të kushtohet punës kreative, sikurse nga ana e udhëheqësve, po ashtu edhe nga ana e anëtarëve të policisë. Ky afrim ofron mundësitë udhëheqësit që në atmosferë kreative me sukses të formojë doktrinën dhe strategjinë, respektivisht veprimin operativo-taktik të policisë, që në mënyrë të gjithanshme të studion dhe shohë kushtëzimet reciproke dhe analizën e vlerësimeve të


93

sigurisë dhe vlerësimeve cenimit e posaçërisht zhvillimit të udhëheqjes dinamike në të gjitha nivelet e strukturës organizative, Po ashtu, në bazë të arritjeve shkencore, ofrohet mundësia që organizata policore të njoftohet me metodat moderne dhe teknikat e hulumtimeve të dukurive të sigurisë, e sidomos inkuadrimi dhe mundjen e principeve moderne të kooperimit dhe metodologjinë e udhëheqjes në situata të ndryshme të veprimit të forcave policore. Udhëheqësi policorë i cili nuk është kreativ rëndësishëm ndikon në autoritetin e tij. Ai do të reflektohet vetëm në bazë të pozitës hierarkike statusore, vlerësimeve dhe disiplinës së përforcuar rigide, por jo në bindjet për aftësinë e tij, të cilat do ta bënin në masë të duhur të respektuar që të mund të udhëheq në mënyrë të suksesshme policinë. Tendencat e udhëheqësit për mbajtjen e statusit, bart me vete edhe një dozë të theksuar të pasigurisë, e cila lidhet shumë vështirë me kreativitetin. Përkundrazi, me qenë udhëheqës i mirë, ai duhet çdo ditë në bazë të matjeve ekzakte shkencore dhe kritereve të hulumtojë, perfeksionohet, nëpërmes veprimeve praktike të analizon punën dhe të gjejë zgjedhje inovative optimale për përmirësimin e funksionimit, e posaçërisht drejtimin operativo-teknik në veprimin policorë. Ai duhet të është i aftë të udhëheqë me persona të ndryshëm dhe me përdorimin e stileve të ndryshme të udhëheqjes të konsiderojë dhe respektojë dinjitetin e gjithë anëtarëve të kolektivit. Në këtë mënyrë, ofrohet mundësia e shprehjes së ideve operative kreative, e me këtë edhe frymën garuese, por i cili do të shkyçë garën vetëm për pozitë statusore (pushtet) dhe dituri të ngushtë. Kuptimi modern i modelit të organizatës policore, si organizëm me mundësi të shprehjes së iniciativave specialistike dhe sugjerimeve, duke lanë pas modelin tradicional burokratik të udhëheqjes në polici. Kështu që mendimet dhe dëshirat e mëhershme, si të mbahet statut jo kreativ, t’ia lëshojë vendin principit kreativ dhe respektimit, e cila do të mundëson që çdo polic në harmoni me aftësitë e veta të punojë në ato punë operative ku do të realizon rezultatet më të mira. Në këto raste, udhëheqësi do të ketë nevojë më të vogël edhe për kontroll të drejtuar, ndërsa do të ritet ndjenja e vetëpërgjegjësisë tek anëtarët e policisë. Njëkohësisht me autoritetin dhe kreativitetin e tij do të drejtohet edhe inovimi individual i policisë me komunikim të ndërmjetshëm të hapur dhe raportim. Hulumtimet empirike në mënyrë të qartë na tregojnë se ashpërsia burokratike nuk lejon ndërrime strukturale kreative dhe inovative në polici, e sidomos lënia e pas dore e marrëdhënieve monokratike. Në këtë kuptim mund të dëgjojmë edhe thënien se është më lehtë të punosh për udhëheqësin e ashpër, praktik


94

dhe autokrat “ i cili di se çfarë don dhe çka punon” se sa për udhëheqësin që është më i arritshëm, sensibil dhe humanist i cili mundohet në mënyrë praktike në baza të reja të ndërron sistemin demokratik të udhëheqjes. Udhëheqësi, pranë kreativitetit duhet të ketë guxim, e sidomos besim në bashkëpunëtorët e tij, në mënyrë që tek ata të mund të delegojë disa autorizime dhe përgjegjësi, dhe të pranojë përgjegjësinë për ndërmarrjen e masave represive të nevojshme. Nëse udhëheqësi nuk ka guxim mjaftueshëm për këto shërbime specifike dhe situata specifike, si dhe të implementojë idetë e reja kreative, padyshim do të humbë autoritetin në kolektivin punues. Nuk mundë të bëjmë fjalë për kreativitetin dhe inovimet në polici, po që se në mënyrë kritike dhe permanente nuk përcjell dhe analizon a është struktura prezente organizative më racionalja, më e shembullta, e vendosur operativisht në masë të duhur dhe e adaptuar për të gjitha llojet e problemeve të sigurisë, respektivisht a janë organizatat policore mjaft elastike, në mënyrë që të mundësohet ristrukturimi efikas, në dritën e ndërrimeve shoqërore e me këtë edhe i detyrave të cilat para tyre parashtrohen. Analizimi dhe sintetizimi i sigurisë dhe dukurive tjera Kuptimi themelorë i aftësisë së analizimit të sigurisë dhe dukurive tjera dhe problemeve tjera me qëllim të përpunimit të përgjithshëm të vlerësimeve të sigurisë e me këtë edhe parashikimi i gjendjes nga lamia e sigurisë publike, është që udhëheqësi të mund të sigurojë që policia në mënyrë të organizuar, të planifikuar, në mënyrë ofensive dhe me sukses të kundërvihet veprimeve shoqërore të rrezikshme, respektivisht të gjitha formave të rrezikimit të sigurisë së brendshme. Përcjellja kualitative operativo-analitike mundëson udhëheqësin që me sukses të organizojë zbatimin e masave të ndryshme me karakter operativ. Masat e theksuara do të rezultojnë me vërshim të informatave dhe të dhënave të cilat do të shërbejnë si element për nivelimin e vlerësimeve analitike të sigurisë. Po ashtu, informatat operative dhe të dhënat duhet të prezantohen në nivel më të lartë të analizimit vlerësues ku punojnë punëtorët operativ me përvojë të madhe në polici. Çdo informatë operative i nënshtrohet vlerësimit dhe kontrollimit të shumëfishtë. Këto janë aftësitë e udhëheqësit, që në baza shkencore dhe specialistike, të analizohet mirë dhe të studiohet


95

çdo problem, të vendoset gjykim i drejtë për tërësinë e zbatimit të detyrave operative dhe mënyrën e realizimit të tyre. Udhëheqja me policinë na parashtron një seri pyetjesh të cilat kërkojnë analizë përmbajtjesore, me disa alternativa për të cilat fjalën e fundit duhet të japë udhëheqësi. Nëse funksioni udhëheqës është më i lartë, atëherë aftësia e përmendur duhet të është më e shprehur. Udhëheqësi që ka edukim, që ka vetit profesionale-etike dhe është kreativ dhe i cili punon në modernizimin e forcave policore, do të mundësojë të gjenden më shumë alternativa, të zgjedhë metodën e cila do të përparojë çdo lami të veprimit policorë. Natyrisht, nëse udhëheqësi nuk ka aftësi të shprehura për analizim, sintetizim ai padyshim do të shndërrohet në transmetues midis niveleve më të larta dhe më të ulëta hierarkike. Në këtë mënyrë ai bëhet ekzekutorë i thjeshtë i masave të urdhëruara, gjë që ndikon në humbjen e autoritetit në organizatën policore. Analizimi dhe sintetizimi duhet të është njëra nga parakushtet e rëndësishme, në mënyrë që problemet në tërësi të mundë në mënyrë metodologjike, të krahasohen, studiohen, dhe pastaj të epet një pasqyrë e përmbajtjesore për problemet e sigurisë në regjionin e caktuar. Duke u nisur nga kjo, parashtrohet kërkesa që udhëheqësi në kontinuitet të studion metodologjinë moderne dhe organizimin e hulumtimit të dukurive dhe ndodhive, metodat moderne dhe analiza teknike, specifikat e tyre, përsosmërinë dhe mundjen e principeve kreative dhe metodologjinë e udhëheqjes, përcjelljen efikase oprative-analitike dhe drejtimin e veprimit operativo-taktik të policisë, sidomos në ndërmarrjen e punëve taktike operative dhe veprimeve (legjitimimi, bastisje e personave, bllokadat, kurthet, shantazhet, përcjellja, arrestimi, bastisja e shtëpisë, bastisje e territorit, përdorimi i mjeteve të dhunës etj). Roli pedagogjik Udhëheqësi i suksesshëm duhet të ketë prirje edhe për pedagogji, dhe të është më i përgjegjshmi për edukimin e bashkëpunëtorëve të tij. Me diturinë e vet, mjeshtërinë, aftësinë, dimensionet morale, respektimin e gjykimeve vlerësuese, qëndrimeve dhe bindjeve të bashkëpunëtorëve, si dhe me premisat tjera duhet në mënyrë maksimale të kontribuojë në formimin e bindjeve dhe qëndrimeve njerëzore, përfitimin e diturive të reja dhe ndërtimin e kulturës së sjelljeve të forcave policore dhe veprimin e saj human. Afrimi


96

pedagogjik modern kërkon nga udhëheqësi që me shembullin e tij në masë të madhe të ndikojë në mbarë strukturën policore. Me afrimin didaktik dhe me ndihmën e metodave të duhura, si dhe metodat edukative, udhëheqësi në polici aktivitetin e tij duhet ta drejtojë në ndërtimin dhe vetëkonfirmim në veprimin praktik operativ. Nëse kjo detyrë lihet pas dore dhe lejohet stagnimi i rolit pedagogjik, sidomos në polici e cila gjendet në procesin e reformës, do të vjen gjer tek humbja e motivimit për përsosjen përmbajtjesore dhe të dëshiruar. Mirëpo, një gjë e tillë nuk mund të lejohet. Vetëm me metodat didaktike efikase dhe të sofistikuara si dhe me përdorimin e mjeteve më të mira, ai duhet të gjejë mënyrën dhe kohen për edukimin e çdo individi në strukturën organizative të tij, duke marrë parasysh se kemi të bëjmë me profile të ndryshëm të njerëzve. Edukimi i të tjerve do të thotë, me bartë tek bashkëpunëtorët dhe anëtarët policorë masat vlerësuese të caktuara, diturin e përfituar etj., me vështrim të posaçëm në humanizimin e marrëdhënieve brenda strukturale si parakusht themelor për konfirmim individual. Kjo është një ndër postulatet më të rëndësishme drejt përparimit dhe përsosjes së aktiviteteve policore, sidomos në marrëdhëniet ndajë shoqërisë. Në këtë rrugë të reformave dhe të modernizimit të forcave policore, udhëheqësi trason, formon dhe bënë vepruese përpjekjet të cilat bëhen në drejtim të suksesit veprues dhe dominimit të sistemit policorë. Mirëpo, është e njohur, se roli pedagogjik vetëm nuk mund ta ketë rolin vendimtarë. Në kombinim me karakteristikat tjera të përmendura, arrihen tendencat integrative dhe kooperative në punën konkrete të policisë. Kujdesi i veçantë duhet të kushtohet punës me kuadrin e ri, sepse për çdo njërin fillimi është i vështirë dhe paraqet mosnjohuri të madhe. Prandaj, me padyshim, nga mënyra se si udhëheqësi vepron ndajë bashkëpunëtorëve të rinj – policët në ditët e tyre të para të punës, do të varet edhe suksesi i tyre fillestarë, efikasiteti, zhvillimi, përkushtimi si edhe ekzistimi i tyre në polici. Vetëm me respektimin e vlerave të caktuara nga ana e udhëheqësve në udhëheqje me organizatën policore, ofrohet mundësia për zhvillimin krijues të aftësisë policore dhe lirimin nga marrëdhëniet pozitore tradicionale të ashpra hierarkike.


97

Sjelljet Çdo organizatë po ashtu edhe ajo policore paraqet grumbull njerëzish, të cilët përmbushin punët dhe detyrat e tyre në bazë të ndarjes së obligimeve dhe autorizimeve. Njëra ndër parakushtet fundamentale të strukturës dhe funksionimit paraqet sjellja e anëtarëve të saj. Organizata policore do të vazhdon të është si sistem marrëdhëniesh stabile, vetëm nëse me sukses i kryen detyrat e veta. Pasqyra më e plotë e ndërtuar e sistemit brenda struktural të sjelljeve, në mënyrë më të mirë mund të verifikohet nëpërmes kontakteve policore me qytetarët. Mirëpo, proceset civilizuese me ndryshime shoqërore të vazhdueshme, sjellin në pyetje vështrimet moniste të vlerësimit dhe ata janë në mënyrë gjenerale të drejtuar në krijimin e atyre vlerave, të bazuara në veprimtarinë krijuese dhe kriteret vlerësuese. Ndryshimet institucionale në shoqëri, po ashtu duhet ti përcjellin edhe sistemet policore, të cilët në mënyrë konstante duhet të adaptohen me strukturën organizative moderne dhe metodologjinë e punës së tyre. Këto procese edhe më tej janë duke i penguar organizimi tradicional dhe sjelljet, duke mos lejuar theksimin dhe shprehjen e vlerave kreative moderne, të cilat mundohen ti mbajnë në kornizat e vjetra, të tejkaluara dhe modelin e shabllonizuar të kuptimit dhe të sjelljeve. Në këtë mënyrë vështirëson dhe pengon depërtimin e frymës humaniste dhe krijuese në polici. Në esencë, bëhet fjalë për anti-profesionalizmin e vjetruar, anti-intelektualizëm, dhe postulateve monokratike tjera, të ankoruara dhe të rrënjosura në strukturën institucionale të sistemit policorë. Për ata është me rëndësi vetëm fuqia policore e madhe e cila vigjilon mbi dëshirat e tyre. Pa marrë parasysh se sa ky afrim për disa udhëheqës është i dëshirueshëm, prapë duhet theksuar se ai aspak nuk mund të jap përgjegje në formimin e rolit të forcave policore në ndërtimin e shoqërisë civile moderne. Sqarimi i shkaktarëve të frenimit të inovacionit në sjelljet organizative duhet kërkuar së pari në strukturën e ashpër policore të deritanishme, do të thotë, në gjenezën e saj dhe proceset e hershme të zhvillimit, si dhe në relacionin ndajë strukturave politike, që është recidiv i modelit burokratik, të cilin e karakterizon dhe varësia e veprimit policorë nga politika. Kështu që, zhvillimi shoqëror bie deri te divergjenca në mes kuptimeve të vjetra dhe tradicionale të kuptimit të policisë dhe vështrimeve të reja në rolin e saj në shoqëri. Kjo bie deri te shkëputja dhe braktisja e marrëdhënieve të përmendura, e në plan të parë dalin


98

dhe mbizotërojnë impulset krijuese inovative në kornizat e nënsistemeve institucionale policore. Fjalën e fundit në këtë drejtim duhet të kenë strukturat hierarkike si iniciues dhe kreatorë të marrëdhënieve të reja. Ata duhet të bllokojnë dhe eliminojnë të gjitha përpjekjet të cilat përpiqen të ndalojnë procesin e formimit të forcave policore në baza moderne. Me hulumtimin dhe zbatimin e procesit të reformave, si dhe artikulimi i lidhjes brenda strukturës, do të intensifikojë adaptimin e formës institucionale-organizative të kërkesave të shoqërisë demokratike për siguri. Parashtrohet pyetja: si të formohet organogrami i strukturës policore, në mënyrë që ajo të është optimale nga aspekti i efikasitetit operativ, shfrytëzimin optimal të kuadrit dhe mjeteve potenciale dhe mënyrën efikase të vendosjes demokratike. Bëhet fjalë për proces të vazhdueshëm të ringjalljes së ndërrimeve dinamike të cilat duhen të pulsojnë me organizimin e ri policor, ku udhëheqësi i saj me diturinë, autoritetin, metodologjinë, teknikën e udhëheqjes dhe komunikimin e tij do të vendosë themelet e vlerave të organizimit real dhe interesat autentike të organizatës së vetë si tërësi. Meqenëse policia – policia e të gjithë njerëzve e cila gjithmonë duhet të është e zgjuar dhe në roje, njëkohësisht e arsimuar, e kuptueshme, gjithherë nën vështrimin dhe vlerësimin publik si mbrojtëse e nevojshme e shoqërisë, dhe në të cilën në vend të parë është sjellja e udhëheqësit. Në këtë kuptim do të flasim për rëndësinë e sjelljeve të tyre, respektivisht veprimeve, ku në rend të parë duhet të theksohet humaniteti nga prezenca e së cilës brenda strukturës organizative në masë të madhe varet edhe autoriteti i udhëheqësit, do të thotë suksesi i tyre ose humbja e saj, e me këtë edhe parakushtit për mbetje në funksion. Posaçërisht nëse e dimë se në polici janë të vendosura marrëdhëniet në mes anëtarëve të saj, sikurse në nivelet horizontale po ashtu dhe në nivelet vertikale të hierarkisë. Është e qartë se këto marrëdhënie janë të determinuara, ku qëllimet dhe strategjia janë të vendosura, dhe me strukturë gjegjëse e cila mund të sigurojë realizimin e qëllimeve në madhësi të organizatës, si dhe me shenjat tjera të rëndësishme për përmbushjen e funksionit të saj. Pasi që udhëheqja paraqitet si funksion rregullativ i organizatës i cili vendosë, ruan dhe zhvillon marrëdhëniet organizative, në shkencën e udhëheqjes lajmërohet një fenomen i ri i njohur si sjelljet organizative. Meqenëse, kjo lami kërkon elaborim më të gjerë shkencor, ne do ti përmendim aspektet e rëndësishme të cilat tregojnë për rëndësinë e sjelljeve të duhura të udhëheqësit për udhëheqje të suksesshme.


99

Çdo sjellje brenda strukturës organizative duhet të ketë ndjenjë inter-disiplinore të obligimit, meqenëse se vendi i punës nuk është i lidhur për person por për detyra. Prandaj, është me padyshim se udhëheqësi modern duhet të posedojë dituritë integrale për sjelljet e njeriut në marrëdhëniet organizative dhe në rrethin kulturor gjegjës. Nuk ka udhëheqje të suksesshme pa njohjen e elementeve të përmendura. Aplikimi i tyre shkencorë në aftësitë e kuptimit, planifikimit, koordinimit, kontrollit, përgjegjësisë njëkohësisht është edhe aftësi e kuptimit të marrëdhënieve reciproke brenda organizatës, por edhe në mes organizatës policore si tërësi dhe shoqërisë. Ajo paraqet bazën në të cilën shtihet afrimi modern i udhëheqjes dhe sjelljeve në kushtet moderne. Përndryshe, në teorinë organizative hasim në një seri të ndryshme të definicioneve të sjelljeve (psikologjia dhe sociologjia industriale, teoria e organizimit, shkenca për kuadrin) nga disiplinat shkencore të ndryshme. Në procesin e udhëheqjes një komponentë e rëndësishme është lanë pas dore, e ajo është shkathtësia e udhëheqjes ose siç quhet në praktikë “gjendëshmëria” në disa situata të ndërlikuara. Përvoja na tregon, se është shumë vështirë të gjenden kandidatët për të gjitha kërkesat, duke marrë parasysh tërë kompleksitetin e udhëheqjes në polici. Përveç vetive të përmendura, konsiderohet se udhëheqësi i mirë duhet të është i guximshëm, tolerant i cili kërkon zgjedhje më të mira dhe më kreative në punë, të është i përgatitur të dëgjojë bashkëpunëtorët e tij, i qartë, i urtë në mendime, rezolut dhe energjik në aksione. Sjellje e pjekur, do të thotë se udhëheqësi nuk reagon në mënyrë konservative. Sipas A. Jeger udhëheqësi nuk guxon të është impulsiv, kokëfortë, negativ, vetëreklamues, por duhet të ketë ndjenja për masë dhe pavarësi. Pra, udhëheqësi i pjekur është ai i cili është, po ashtu, tolerantë ndajë mendimeve të tjera, kërkesave dhe ideve, i gatshëm të dëgjojë sidomos kur kemi të bëjmë me problemet zyrtare dhe private, të ndihmojë në zgjedhjen e tyre, të shpreh në mënyrë rezolute pavarësinë dhe kompetencën gjatë realizimit, të pranon përgjegjësinë e në rastet e ndërlikuara të sigurisë të është i qetë dhe i kuptueshëm, po ashtu të është i qetë dhe i kuptueshëm nëse vjen gjer tek pasiguria dhe problemet në veprimin e bashkëpunëtorëve dhe të policisë, të është modest duke mos glorifikuar aktivitetet e tij etj. Të gjitha këto veti në mënyrë të qartë na tregojnë se sjelljet e udhëheqësit nuk janë vetëm punë e dëshirës së tyre të mirë, por ato janë kërkesa në mënyrë që me njohjen inter-disiplinor të këtij territori dhe


100

shkathtësive të organizon, përgatitë të gjithë sistemin policorë për zbatimin efikas të detyrave, me aksent të veçantë në përmirësimin e rrugëve komunikuese midis niveleve hierarkike të policisë. Në fund duhet apostrofuar se me aplikimin e metodave gjegjëse edhe udhëheqja mund të mësohet. Kemi të bëjmë me arsimim funksional i cili është vetëm vazhdimësi e diturisë intencionale të mëhershme të arritur në institucionet gjegjëse arsimore.


101

Planifikimi dhe përgatitja e kuadrit për udhëheqje në polici Kai Kaus Ibn Iskandar udhëheqësi i lartë persian nga viti 1082 ka thanë: ”kur dikë vendosë, ke kujdes që njeriu të cilin je duke vendosur të jetë adekuat për atë post, e jo të ketë mungesa në aftësi.... Çdo post nuk mund t’i besohet gjithkujt.... Prandaj, punën besoja atij që di ta punojë, në këtë mënyrë do t’i evitosh problemet”. Nga këto fjalë të urta, mund të konkludojmë se suksesi i çdo strukture organizative, pa marrë parasysh në periudhën e veprimtarisë, në të madhe varet nga ajo që njeriu i drejtë në kohën e drejtë të vendoset në vendin e drejtë. Në këtë mënyrë vijmë gjer tek pyetja e rëndësishme- pyetja e kuadrit, planifikimit të tyre, respektivisht krijimin e politikës kuadrovike në polici. Ajo duhet të sigurojë kërkesat e planifikuara shumëvjeçare të strukturës policore si dhe njësive të saja organizative për lloj dhe profil të caktuar kadrovik. Pra, planifikimi, zgjedhja dhe definimi i rolit të tyre, paraqet një detyrë përgjegjëse dhe komplekse. Lëshimet eventuale në atë aspekt, e sidomos gabimi në zgjedhjen e kuadrit, mund të shkaktojë pasoja të paparashikueshme dhe në tërësi të vejë në pyetje punën e gjeratëhershme të suksesshme të paraardhësve të tij, si dhe pasoja shumëvjeçare në relacion ndajë publikut të gjerë dhe marrëdhënieve të brendshme. Njëkohësisht kjo nuk do të thotë se çdo njeri me njohuri dhe me përvojë të madhe do të mund të bëhet udhëheqës i mirë policor. Është e qartë se dikush mund të jetë i aftë për një punë e i paaftë për punën tjetër. Mu për këtu qëndron detyra fundamentale e planifikimit të kuadrit, që në sistem të planifikimit të mbizotërojë krijimi i kuadrit gjegjës. Duke u nisur nga rëndësia e rolit policorë në shoqëri, vend të rëndësishëm zen mënyra e vërtetimit të detyrave themelore të politikës kuadrovike. Është me rëndësi të theksojmë se kuadri punon në një sistem të vendosur të marrëdhënieve të lidhura, të cilat e bëjnë organizatën policore, brenda së cilës formohet etika policore edukative, specialiste dhe profesionale e saj si dhe kultura policore, e cila pranon strukturën hierarkike dhe rregullat rregullative themelore. E gjithë kjo na tregon se politika kuadrovike paraqet aktivitet të organizuar më të cilën vendosen principet parimore dhe qëndrimet në planifikimin, zgjedhjen, ndërtimin, lëvizjen dhe sigurimin optimal të kushteve për punën e tyre. Sikurse çdo veprimtari tjetër edhe ajo vendosë qëllimet, detyrat dhe metodat e saja themelore të cilat kanë të bëjnë me planifikimin


102

dhe vendosjen e profilit të kuadrit, ndërtimit dhe edukimit të tillë, zgjedhja dhe renditja e tyre në vendin e punës, sigurimi i kushteve të duhura të përgjithshme për punë dhe zhvillimin individual, organizimin e shërbimit personal, evidencën e kuadrit etj. Kuadri no organizatën policore paraqet një ndër elementet më të rëndësishme me aktivitetin e të cilëve realizohen qëllimet strategjike të saja. Në mënyrë që udhëheqësi në polici të mund të realizojë atmosferën e volitshme të punës, ndjenjën e sigurisë së duhur dhe motivimin për punë, që të mund në mënyrë profesionale ta kryej mbikëqyrjen e punës, të vlerësojë punën e bashkëpunëtorëve të tij dhe të policisë, në përgjithësi që sipas kërkesave të ofrojë ndihmë adekuate, dhe të mund të sjellët në mënyrë korrekte dhe humane ndajë anëtarëve të kolektivit, të ketë kuptim për problemet e tyre dhe të ketë gatishmëri të ndihmojë në zgjedhjen e tyre, atëherë në mënyrë të pashmangshme na paraqitet kërkesa për planifikim, përgatitja dhe arsimimi i kuadrit duhet të bazohet dhe programohet në rend të parë në njohuritë dhe metodat shkencore. Nëse lihen pas dore, kërkesat e planifikuara afatshkurta, afatmesme dhe afatgjate për kuadër në polici, në bazë të së cilës do të ndërtohej projeksioni i arsimimit, përgatitja dhe edukimi për udhëheqje, mund në mes së gjithave, të sjellë gjer tek mosfunksionimi dhe dezorganizimi, respektivisht gjer tek një lloji i “patologjisë së qetë të sistemit policor. Në këtë kontekst me patologji mendojmë në atë pjesë të strukturës udhëheqëse e cila shumë vështirë pajtohet dhe e cila kundërvihet, formimit modern dhe rolit të policisë në shoqërinë moderne dhe demokrate. Dukuritë mosfunksionale paraqiten si pasojë e ngadalësimit të reformave, të cilat janë të domosdoshme për zbatimin e punëve policore dhe është bërë e pashmangshme sidomos në periudhat e ndërlikuara të rasteve të sigurisë në vendet të cilat janë në tranzicion. Pasiguria dhe mosefikasiteti i sistemit të gjertanishëm të klishuar është sidomos evidente në kushtet e presionit gjithnjë e më të madh të shoqërisë për braktisjen e udhëheqjes së armatizuar shumëvjeçare të ashpër dhe të mbyllur. Paraqitja e aktiviteteve patologjike të institucioneve në masë të madhe sjellë dhe varësia reciproke hierarkike (dëgjueshmëria) direkte, gjë që edhe më tepër sjell gjer tek mosfunsionaliteti i strukturës policore. Si rezultat i kësaj sjelljeje është paaftësia që në marrëdhëniet shoqërore ekzistuese të sigurohet funksionimi efikas i policisë. Po ashtu, ajo nuk mund që në ndërrimet momentale të është e aftë dhe mjaft specialiste, që në


103

mënyrë valide dhe precize të definojë qëllimet dhe strategjinë e ardhshme për realizimin e tyre. Për këtë arsye theksojmë se planifikimi i kuadrit është një ndër faktorët e rëndësishëm për realizimin e doktrinës së veprimit policorë. Për arsye të specifikës organizative dhe larmisë së punëve dhe detyrave dhe kërkesat për model të dëshiruar, kushtëzohet formimi i ri i politikës policore, e sidomos adoptimi dhe realizimi i projeksionit kadrovik, e cila do të bazohej në principet e arritura në mënyrë shkencore. Në të kundërtën, do të arrihen tendencat çintegruese si rezultat i tejkaluar i praktikës policore dhe subjektivizmit të pamjaftuar profesional. Në këto rrethana si rast të vetin e sheh kuadri ekzistues si rast që në bazë të statusit hierarkik të mbajtjen e pozitën e tyre. Bëhet përpjekje të mbahet klima në të cilën çdo shprehje e ideve kreative nga ana e kuadrit të ri dhe policisë do të krijonte “situatë latente konflikte”. Komplikim më të madh të marrëdhënieve paraqet edhe veprimi i kuadrit më përgjegjës, të cilët për të mbajtur pozitat e veta, pa respektimin e të gjitha kritereve relevante vlerësuese, me dëshirë të veten, në nivelet më të ulëta hierarkike, vendosin kuadrat e papërgatitur dhe pa arsimim të mjaftuar, vendosin persona të cilëve funksioni në polici do tu sigurojë pozitën statusore hierarkike formale-juridike, por pa kurrfarë autonomie gjatë punës së vetë. Në mënyrë që ti mbajnë pozitat e tyre, ata duhet të dëgjojnë, meqenëse nuk mund të kenë mendim të vetin. Çdo kundërshtim sjellë në pyetje vendin e tij të punës. Kështu që në fillim të punës vjen gjer tek opstrukcioni i arsyeshëm dhe i qetë të këtij kuadri nga ana e policisë. Është posaçërisht evidente përpjekjet për mbajtjen e pozitës së disa personave të cilët nuk kanë edukim të mjaftueshëm, specializim, profesionalizëm, dimensione morale dhe karakteristikat e duhura që i kemi cekur më parë, e posaçërisht po që se këta persona më parë nuk kanë punuar në polici. Njëherazi këta persona në mënyrë të zellshme ngadalësojnë procesin e planifikimit dhe të përgatitjes së kuadrit për organizatën policore të ardhmërisë. Ata po ashtu, nuk janë në të aftë që nga aspekti shkencorë dhe profesional të planifikojnë dhe përgatisin kuadrin e ri për organizatën policore, dhe nuk kanë arsye të kuptojnë, që kjo mënyrë është rast i mirë për përmirësimin e punës në të gjitha segmentet e strukturës organizative, dhe si “praktikantë” policor të shfrytëzuar dhe të paedukuar të përcjellin kërkesat e reja imperative dhe rrugët e zhvillimit demokratik dhe kontrollit të punës së forcave policore.


104

Meqenëse, se çdo njeri lindë me një numër të madh dispozitash, të cilat mund t’i zhvillojë në raport me rrethin shoqëror dhe aftësitë e veta, kështu edhe policët të cilët kanë zgjedhur këtë detyrë, duhet tu sigurohen të njëjtat mundësi për zhvillimin e dispozitave të tyre të rëndësishme për përmbushjen sa më të suksesshme të detyrave policore. Çdo policë është realizim i ndonjë mundësie në kuadër të strukturës organizative. Prandaj, brenda sistemit policor kemi një seri individësh të ndryshëm, gjë që paraqet potencialin e begatshëm për regrutimin e kuadrit për përparim në profesionin e tij, por jo edhe me arsim që detyra të shndërrohet në dëgjueshmëri. Në këtë kuptim, policët të cilët mendojnë se ju kanë shkurtuar parakushtet themelore për zhvillim dhe përparim si personalitet në punë, do të jenë të befasuar me projeksionin kadrovik, dhe të pakënaqur përpiqen të sjellin në pyetje të gjitha vetit e udhëheqësve ekzistues (morale, vlerat etike, këtyre kuadrove u përshkruhet sjellje poltrone, përkulje niveleve më të larta hierarkike në dëm të policisë, karrierizmi etj). Vetëm autoriteti i detyrës dhe rregullat disiplinore i mbrojnë nga bojkotimi i hapët i punës së tij. Në këto situata kuadri i përmendur shtrëngon një sjellje të përulur sikurse policisë ashtu edhe opinioni publik. Në fjalë, në mënyrë që vëmendja të largohet nga problemet fundamentale, insistohet në aktivitet sa për sy e faqe rezultati i të cili është “statistika policore”. Aktivitetet e përmendura maskojnë gjithë ndërlikueshmërinë e “tendencave”patologjike. Kështu organizohen aktivitete iluzore, mbledhje të kohëpaskohshme, diskutime, aktivitete ndajë shoqërisë me lidhje të theksuar me shtëpitë mediatike (shtypi, radioja, televizioni). Këtu, kemi të bëjmë me realizimin e qëllimeve të kundërta ndajë qëllimeve themelore të institucionit policorë. Në mes tjerash, kemi të bëjmë me situatën në të cilën prezantimi dekorativë përpiqet të tërheqë vëmendjen e publikut nga problemet esenciale organizative dhe oprative brenda strukturës policore. Pra, këtu mund të vërehet kumulimi gjithnjë më i lartë i aktiviteteve iluzore nga segmentet e ndryshme të punës policore, të cilat gjithnjë e më tepër kamuflojnë mosfunksionalitetin dhe bëhen mur mbrojtës i depërtimit të kërkesave të vërteta për vendosjen në tjetër mënyrë të shërbimit ndajë problemeve të theksuara në atë lami. Pa dyshim se kjo paraqet burim të marrëdhënieve serioze antagoniste sidomos në ato situata kur udhëheqësit për të gjitha dobësitë dhe lëshimet përpiqen të fajësojnë sistemin policor. Për këtë qëllim ju shërbejnë nganjëherë edhe raportet


105

me të cilat përforcojnë dhe justifikojnë pozitën statusore formalo-juridike të tyre, por të cilët janë më tepër punë të karakterit ceremonial. Këto raporte të retushuara statistike shndërrohen në letër si “rezultate” me prognoza dhe konkludime diskutabile, gjë që gjatë punës sjellë deri tek pengesat institucionale dhe të sigurisë në mirëmbajtjen e gjendjes së volitshme të sigurisë. Siç shohim planifikimi dhe krijimi i politikës kuadrovike të gabueshme, sidomos kuadrit udhëheqës të policisë, mund të ketë pasoja afatgjate. Sistemi policorë duhet të tregojë aftësi të shërbehet me njerëz të shkolluar nën kushtet të cilat garantojnë në vend të parë autonominë e tyre dhe vetërespektin, dhe braktisjen e koncepcionit të nënshtrimit të ashpër eprorë dhe subordinantë, duke preferuar hyrjen e shkathtësive në udhëheqje me policinë. Planifikimi nënkupton konkludimin e kërkesave për llojet dhe profilin e kuadrit i cili duhet të bazohet në analizat paraprake të kërkesave, me të cilin rast përcaktohen qëllimet dhe analiza. Parakushti themelorë i një politike të dëshiruar dhe të planifikuar, është sistematikisht e organizuar në postulatet shkencore të shërbimit, sepse kuadri udhëheqës në polici para se gjithash është njëri ndër burimet më të rëndësishme të fuqisë dhe suksesit policor në ardhmëri, prandaj, kërkon kujdes të veçantë nga njerëzit më përgjegjës në atë strukturë. Politika e arsimimit në polici Rëndësia e funksionit të edukimit Hulumtimi i funksionalitetit dhe efikasitetit të sistemit policorë, dhe studimi i programeve të saja arsimore, në përgjithësi mund të thotë formim, zhvillim, zhvillim gradual i proceseve udhëheqëse operativo –strategjike, në të madhe varen nga funksioni i edukimit. Edukimi paraqet paradigmën sociale-shpirtërore të zhvillimit, po që se në përbërjen dhe realizimin e saj mundëson transferin kulturo-shkencoro- teknologjik të diturisë. Prandaj, edukimi është një proces shumë i rëndësishëm shoqërorë në të cilin anëtarët e rinj të bashkësisë shoqërore fitojnë dituri për veprimtarinë e ardhshme, në mënyrë që më vonë gjatë procesit punues nëpër mënyra të ndryshme të edukimit të vazhdojnë me përfitimin e diturisë, grumbullimin e përvojës me qëllim të përparimit profesional, në mënyrë që të aftësohen për zbatimin e detyrave në mënyrë sa më të mirë. Çdo njeri është


106

personalitet individual shoqërorë, dhe për këtë arsye ekziston tendenca natyrore për zhvillim personal, përsosmëri, e cila është në natyrën e çdo njeriu. Kjo është baza më e sigurt e përsosjes profesionale. Pra, sistemi i edukimit në përgjithësi ka për detyrë që përmbajtja e tyre duhet të është fundamenti i mendimeve kreative dhe i reformave, të cilat në mënyrë permanente duhet plotësuar dhe aktualizuar, duke marrë parasysh dinamikën gjithnjë e më të madhe të proceseve shoqërore, ekonomike, teknologjike dhe ato teknike. Ekziston edhe kërkesa e posaçme që edukimi të paraqet transfer adekuat të diturisë, gjë që ka rëndësi të madhe për organizatën policore, e cila duhet të adapton strukturën e saj dhe në mënyrë konstante ta testojë nëpërmes aktiviteteve konkrete, dhe aftësia e formës organizative të saj në dakord me kërkesat e marrëdhënieve të reja shoqërore. Në realizimin e këtyre funksioneve konkrete rol të posaçëm kanë punëtorët udhëheqës. Ata kanë përgjegjësinë dhe duhet të zhvillojnë aftësitë e bartjes së diturive të duhura për aftësimin e organizatës policore, përgatitjen për përmbushjen e detyrave të ndërlikuara dhe përgjegjëse, zhvillimi i kreativ i vetive të policisë, si dhe aftësive udhëheqëse në bazë të planeve të vendosura më parë për përsosjen e udhëheqjes në nivelet e duhura të policisë. Në këtë mënyrë, me adoptimin e njohurive dhe aftësive të reja ofrohet mundësia që individët të marrin pjesë në mënyrë aktive në formimin e qëllimeve konkrete të organizatës. Në mënyrë që ky proces të zhvillohet në mënyrë të suksesshme, ai së pari duhet të ketë për bazë potencialet kuadrovike, do të thotë diturinë dhe ekspertët. Do të thotë, sistemin e vlerave që do të mundëson nivelin e lartë të transferit dhe shfrytëzimit të diturisë, i duhur për realizimin e detyrave të planifikuara. Nga kjo rrjedh se çdo organizatë kushtëzon edukimin. Duke vështruar strukturën policore, asnjëherë sikurse në kohën e tranzicionit, e me këtë dhe lëvizjeve reformuese brenda policisë, kërkesa për edukimin e policisë dhe kuadrit udhëheqës nuk ka qenë më imperative. Në këtë na udhëzon tërësia e faktorëve dinamikë dhe faktorët reciprokë të marrëdhënieve korrelative normative-politike, faktorët ekonomik dhe kulturorë në shoqëri si shenjë e kontekstit socio-kulturorë, dhe ndikimi i tij në sjelljet e njerëzve. Kjo implikon dhe veprimtarinë policore të themeluar në postulatet e reja dhe inovative e cila në shoqërinë moderne konsiderohet si njëra nga profesionet e rëndësishme. Sot sistemi modern i edukimit në polici merret nga kërkesat shoqërore moderne,


107

sidomos në lidhjen funksionale të përmbajtjeve edukative me dimensionet mendore-vlerësuese të aktiviteteve njerëzore. Arsimimi në polici në të gjitha nivelet duhet të ketë matricën e përdorimit të gjithanshëm në veprimin konkret të forcave policore, kështu që dituria dhe aftësia tregohen si instrument i tyre në segmentet e ndryshme të zbatimit të detyrave të sigurisë. Ajo për këtë arsye duhet të ketë karakter të sistematizuar dhe të vazhdueshëm, me mësim konstant dhe edukim të anëtarëve, sidomos të punëtorëve udhëheqës, sepse ata janë përgjegjës për funksionimin efikas të strukturës policore. Për këtë arsye, ekzistojnë kërkesat e arsyeshme që në ndryshimin e policisë duhet të niset nga strategjitë inovative edukuese, e sidomos nga roli i tij shoqërorë, e jo vetëm si aparat represivë. Analizat e këtyre programeve na tregojnë për vështrimet divergjente në praktikë në shtetet e shumta, sidomos kur është në pyetje arsimimi, dhe funksionalja e cila është në funksion të përgatitjes së kuadrit për zbatimin e punëve të ndërlikuara, respektivisht për udhëheqjen me policinë në nivele të ulëta ose më të larta. Vështrimi kritik dhe kërkesa e afrimit të ri në politikën e edukimit Meqenëse, ”asgjë nuk është më e tmerrshme se mosdija aktive” (Gete) duhet të ndërron kuptimi dhe praktika kur kemi të bëjmë me arsimimin, do të thotë planifikimi i përparimit në polici. Të gjitha hierarkitë me karakteristikat e përmendura duhet të sigurojnë krijimin e doktrinës dhe strategjisë së suksesshme të veprimit, gjë që pa kuadër adekuat nuk është e mundur. Sikurse që vlen për strukturën policore njëjtë vlen edhe për shoqërinë në tërësi, të është e aftë që edhe në kushtet dhe problemet e ndërlikuara të sigurisë të formojë filozofinë e saj të ardhmërisë, në harmoni me ndryshimet shoqërore. Nëse nuk është në gjendje të sigurojë një gjë të tillë, organizata policore shumë shpejtë do të pranon formën hierarkike tradicionale të mbyllur. Faktori kyçë për një sjellje të këtillë është mungesa e kuadrit të arsimuar të gatshëm për udhëheqje inovative. Për këtë arsye, është e duhur që në kontinuitet të funksionimit të organizatës policore të sigurohet një klimë e tillë e cila anëtarëve policorë do të mundëson të shprehin forcën inovative të rinisë së tyre dhe profesionalizmit së tyre, të gatshëm dhe të aftë të ballafaqohen me sfidat që me vete bartë zhvillimi modern shkencorë dhe teknik. Përveç, edukimit të rregullt të


108

fituar me sistemin shkollorë, në varësi nga vendi i punës, në të ardhmen duhet të mendohet më tepër për përparim, do të thotë nëpërmes procesit edukativ funksional ngadalë të kalohet në detyra më të përgjegjshme në strukturën hierarkike ( për lëvizje dhe përparim të nëpunësve në shërbim zakonisht përdoret termi “karriera”). Edukimi gjatë thirrjes jetësore ka për qëllim të stimulojë policinë të mendojë në mënyrë kreative dhe specialiste-profesionale, e jo të bëhet “konsumatorë i informatave të thata” pa mundësi që në atmosferë kreative të bëhet anëtarë i përmirësimit brenda përmbajtjeve organizative dhe përmbajtjeve strategjike-operative. Në këtë kuptim organizata policore nuk guxon të është faktorë i kufizimit të zhvillimit të anëtarëve të saj, po ashtu nuk mund të kufizojë njëanshëm dhe në mënyrë imperative në aspektin e zhvillimit të aftësive të saja për veprim pragmatik. Policia duhet të japë rast përparimit, nëse puna e gjeratëhershme udhëzon në aftësitë e tij dhe mundësitë e shkollimit të mëtejshëm. Koncepti edukativ i cili është i kthyer nga ardhmëria nuk paraqet vetëm rëndësi në aspektin e faktorëve motivues tek anëtarët e kolektivit, por është instrument i rëndësishëm për sigurimin e vitalitetit të organizatës. Përveç kësaj, formohet ambient atraktiv, kështu që planifikimi i përparimit dhe edukim funksional mundëson që edhe anëtarët e tjerë të përsosen në mënyrë kualitative për punë të ndryshme, respektivisht nivelet udhëheqëse. Nëse në funksionin arsimorë do të infiltrohet teknicizmi i pastër e të injorohen dimensionet humaniste dhe vlerat inovative-etike në procesin e zhvillimit të saj, do të mbizotëron tendenca e cila qon nga teknicizmi pragmatik. Me formimin e përmbajtjeve organizative dhe profesionale-edukative, sistemi policorë modern në kontinuitet është në gjendje vetëkritike dhe në kërkim të ndërrimeve të nevojshme të cilat do të sigurojnë një koncept optimal të funksionimit policorë. Në këtë mënyrë arrihet braktisja e njohurive dhe arsimimit tradicional dhe statistikorë, dhe kalohet në lëmin e kreativitetit të bazuar në idet kreative, të cilat kuptimin dhe përmbajtjen e saj do ta gjejë në marrëdhëniet participuese. Edukimi i ri duhet të lirohet nga ai kuadër i cili nuk ka predispozita për udhëheqje në rrethanat e reja, sepse vetë prezenca e tyre paraqet ngadalësimin e procesit të reformave të domosdoshme për polici. Vetëm në bazë të vlerësimit shkencorë dhe profesional të gjendjes dhe kuptimit të rolit të policisë në shoqëri, mund të definohet politika e edukimit. Ajo me përmbajtjet e përgjithshme, me mekanizmat, me mjete dhe subjektet duhet të


109

riprodhojnë kreativitet, për punët gjithnjë e më të ndërlikuara, që me pozitën shkencoro-hulumtuese të hapë rrugën verifikimit shkencorë me rastin e formimit të qëllimeve globale strategjike të policisë. Arsismimi i kuadrit për udhëheqje Për ndryshim nga programet arsimuese të gjertanishme të cilët janë karakteristik me përmbajtje klasike të tejkaluar, format e reja të arsimimit policorë gjithnjë e më tepër janë duke fituar në rëndësi, sidomos aftësimi për udhëheqje. Në fjalë, me braktisjen e formës së vjetër të udhëheqjes në shumë shtete janë duke u arsimuar kuadrat të cilët janë në dakord me kërkesat moderne. Parakushti themelorë i arsimimit të sotëm, është orientimi i tyre nga ardhmëria, në mënyrë që organizatat policore në ballë me udhëheqësin të jenë të gatshëm dhe të aftësuar për veprim në raste të ndryshme të sigurisë. Ardhmëria e organizatës policore në shoqëri është e varur para se gjithash në ndërtimin e përgjithshëm të anëtarëve të saj, pjekurisë së tyre, specialistikës, profesionalizmit, guximit moral etj. Përgjegjësi të veçantë kanë kuadrat udhëheqës të cilët bartjen e diturisë nga situata mësimore, me mënyra didaktike dhe metodike duhet ta bartin në lëmin funksionale të policisë. Nga ekspozeja e gjertanishme, mund të kuptojmë se strukturat policore në veprimin e vetë në mënyrë permanente duhet të jenë në proces të edukimit profesional sepse “mësimi është sikurse vozitja e lundruesit kundër rrymës, dhe nëse pushon së vozituri kthehesh prapa”. Prandaj, nëse dëshirohet afirmimi i veprimit policorë, pyetja edukimit modern për udhëheqje duhet të paraqet një ndër investimet më të vlershme për policinë e ardhmërisë. Paraqitja e të arriturave informative dhe të arriturit në komunikime, në mënyrë të qartë na tregon që edukimi ekzistues nuk i ka konvenuar dhe vetë shërbimit policorë. Në këtë kontekst, në mënyrë që problematika e sigurisë të përcjellët në mënyrë adekuate, problemi organizativ dhe operativ i renditjes së policisë dhe zhvillimi i saj në dakord me kërkesat shoqërore, problematika materiale-teknike etj, në shumicën e vendeve shumë më herët është filluar me edukimin sistematik dhe intensiv të kuadrit me planprogramet e inovuara në tërësi në dakord me kërkesat e paraqitura. Mirëpo, organizimi i edukimit për përparimin e kuadrit nënkupton edhe përzgjedhjen e paraprake në të gjitha nivelet në varësisht nga aftësitë dhe afinitetet, me të cilën do të ndalet reproduktimi i kuadrit gjysmë të arsimuar.


110

Posaçërisht nëse dimë se në rrethanat e ndryshimeve shoqërore, organizata policore duhet të është e aftë që në mënyrë të shpejtë dhe në mënyrë inteligjente të reagon në të gjitha ndryshimet shoqërore. Planifikimi i mirë i kuadrit për udhëheqje dhe edukimi nëpërmes të shkollimit, dhe nëpërmes të formave aftësimit brenda vetë organizatës, determinon më vonë edhe rolin e udhëheqësit edukativ dhe funksional ndajë subordinantëve. Ata duhet të pranojnë ndjenjën e përgjegjësisë për përsosje permanente në bazë të kërkesave për edukim të parapara dhe formimin e politikës në këtë lami me plane konkrete të transferit të përmbajtjes arsimore, me posedimin e diturive të duhura psikologjike–pedagogjike dhe diturive andragogjike, të cilat vërtetohen si autoritet dhe vihet principi i marrëdhënieve reciproke të dëshiruara. Përveç kësaj, sigurohet edhe stili transparent demokratik, duke sjellë në marrëdhënie me policinë shumë më tepër kuptim dhe kujdes për zhvillimin e individit si personalitet, sidomos në marrëdhëniet ndajë kuadrit të ri policorë. Me afrim të përmendur, eliminohen vështrimet e disa punëtorëve udhëheqës, të cilët për polici thonë se janë shumë e izoluar nga shoqëria dhe individë të tjetërsuar, si koncept i mbyllur i bazuar në ndarjen eprorë dhe subordinantë. Përveç sigurimit të mundësisë së përparimit, dhe pjekjes specialistike dhe profesionale, fuqia dhe rëndësia e edukimit tregohet në zhvillimin e lartë të organizatave policore, duke u ndërruar në mënyrë qenësore marrëdhëniet e brendshme strukturale. Policia bëhet pjesëmarrës aktiv i ndërrimeve pozitive. Në këtë atmosferë idetë policore marrin një kuptim krejtësisht tjetër dhe rëndësi të drejtuar nga kushtet moderne për punë policore. Vetëm në këtë mënyrë krijohet organizata policore transparente, demokratike dhe komunikative. Me parashtrimin e qëllimeve dhe definimin de detyrave strategjike, hapet procesi i dëshiruar i modernizimit. Ky proces duhet të është i bazuar në projektet teorike dhe shkencore, opracionalizimi praktik duhet të sigurojë për shoqërinë rolin demokratik të policisë me kërkesa reciproke dhe interesa të përbashkëta në zgjedhjen e problemeve të sigurisë, sepse siguria nuk është vetëm problem i policisë por i gjithë qytetarëve. Në këto marrëdhënie interaktive policia mund të sigurojë vetes vend të respektuar në shoqëri, ku gjatë veprimtarisë së saj shpreh arritjet shkencore, specialiste dhe profesionale. Në këtë mënyrë gradualisht eliminohet pragmatizmi i ashpër teknik policorë dhe preferohen idet e reja kreative dhe me realizimin e tyre, vërtetohet


111

aftësia e organizatës policore dhe kuadrit të saj udhëheqës për ndryshimin shkencorë të organizatës dhe funksionimit të vetë policisë. Kur është në pyetje mënyra metodologjike në edukimin e udhëheqësve gjatë procesit punues, posaçërisht duhet të insistohet në format aktive krijuese të mësimit, në vend të formës pasive, e cila në mënyrë eksplicite është e orientuar në pranimin e diturisë pa shembuj jetësorë të cilat reflektojnë situatat e caktuara. Me arsimim duhet të merren njohuritë për veprimin e anëtarëve policorë, strategjia, metoda, teknikat dhe taktikat e udhëheqjes, me anë të së cilave në mënyrë të suksesshme mund të barten dituritë e fituara në situatat praktike të udhëheqjes. Kjo mënyrë e edukimit mundëson që udhëheqësi në mënyrë didaktike të veprojë në vetë procesin e zbatimit të detyrave policore, me çka kontribuon që ajo të përfiton premisat organizative dhe profesionale për realizimin e funksionit të saj në ardhmëri. Kështu, edhe qytetarët do ti braktisin bindjet shumëvjeçare, ku policia me monopolin fizik të dhunës është organizatë e tipit të mbyllur, e cila refuzon çdo kritikë për punën e vetë etj. Policia me udhëheqje moderne shndërrohet në institucion fleksibil dhe kreativ për të cilën opinioni publik do të pushojë të është skenë publike e tjetërsuar. Në këtë kuptim, marrëdhëniet në mes të policisë dhe shoqërisë do të fillojnë të zhvillohen në marrëdhënie socio-politike të shkëlqyeshme, të cilin e instrumentalizon dhe kushtëzon organizata policore e aftë dhe moderne. Me pranimin e konceptit të arsimimit krijohet njëra ndër parakushtet e rëndësishme, që policia në edukimin e saj nuk do të mbesë prapa ndryshimeve shoqërore. Ajo duhet të është përcjellës aktiv i të gjitha ndryshimeve shoqërore. Prandaj, duhet ditur se një numër i kuadrit në procesin e vendosjes së planeve moderne të edukimit, do të përpiqet të mbajnë statusin quo duke cituar sintagmen e njohur mendimtarit politikë franqez Monteskje që “pushteti mban pushtetin”.

Kapitulli i katërt

DISA ASPEKTE TË MARRËDHËNIEVE INTERAKTIVE TË SISTEMIT POLICOR DHE RRETHIT

Policia dhe politika Marrëdhëniet e policisë dhe opinionit publik

Policia dhe mjetet e komunikimit masiv


115

Policia dhe politika

Vështrimet historike në marrëdhëniet në mes policisë dhe politikës Fjala politikë rrjedhë nga fjala greke polis-shteti, respektivisht qytet – shtet në Greqinë antike dhe politikos në kuptimin e saj të parë punët e lidhura me polis. Kjo fjalë ka të njëjtën formë në të gjitha gjuhët evropiane. Në esencë mund të thuamë se politika dhe policia rrjedhin nga i njëjti termin (politeia). Në periudhën e saj “politeia- ΠΟΛΙΤΕΙΑ” ka përfshirë punët kryesore shtetërore të cilat janë përpjekur të realizojnë rregullimin e vetëdijshëm të situatave konflikte, ku mirëmbajtja e rendit dhe siguria janë konsideruar prioritare. Vetë shprehja “politika” nga fillimi nënkupton fuqinë e vendosjes së rregullave globale, por gjithashtu edhe fuqia e zbatimit të zyre, më qëllim të realizimit të qëllimeve të planifikuara në bashkësi. Në traditën Greke politika referon para se gjithash në veprimin e qytetarëve dhe përpjekjet e tyre të arrihet uniteti i qytetarëve dhe i bashkësisë (Polis). Te Romakët politika paraqet korrelacion të ngushtë me drejtësinë, ku republika paraqet veprim publik ndajë asaj private. Ky proces ka rrjedhur në drejtim të mosdëgjueshmërisë së pushtetit laik (periudha e krishterimit), ndërsa në shekullin e mesëm problemi fundamental kanë qenë marrëdhëniet në mes pushtetit laik dhe pushtetit të kishës. Me renesancë formohen parakushtet për kuptimin modern të politikës. Vjen gjer tek ndarja graduale e politikës nga etika(krishtere), dhe hynë emri i pavarur fjala shtet. Në qendër të kësaj periudhe ka qenë forcimi i shtetit, sepse ajo ka qenë formë themelore dhe formë më e rëndësishme e organizimit të shoqërisë, sikurse ndajë shteteve të tjera, ashtu edhe ndajë qytetarëve. Kjo periudhë është karakteristike edhe për përpjekjet e në ndarjen e pushtetit, respektivisht si garanci e ekzistencës individuale ndajë shtetit (liberalët), dhe në fund edhe sot modeli mbizotërues koncepti i përfaqësisë demokratike. Në periudhën e shekullit 18 dhe 19 politika është përcjellës kyçë i revolucioneve politike më qëllimin themelorë të akcelerimit të proceseve politiko – historike. Me këtë rast supremaci të rëndësishme kanë pasur politikat e formuara në bazë nacionale në Evropë. Në fillim të shekullit 20 vjen gjer tek rritja e theksuar e rolit të shtetit, posaçërisht në periudhën e zhvillimit intensiv të marrëdhënieve


116

ndërkombëtare politike. Kur është në pyetje veprimi i shtetit brenda bashkësisë, vërehej tendenca e përzierjes së madhe të shtetit në të gjitha sferat e jetës shoqërore. Në të gjitha periudhat politiko-historike të përmendura problemi themelorë i çdo politike ka qenë dhe është kuptimi i veprimit, veprimi real dhe veprimi personal. Veprimtaria e saj është e kuptuar si proces i drejtimit të shoqërisë nga pikëpamjet e tërësisë dhe të individit, gjë që është kërkesë e çdo shoqërie me jetesë të përbashkët. Prandaj, politika nuk mund në tërësi dhe përgjithmonë të ndahet nga shoqëria, sepse, në fund të fundit ajo i shërben asaj. Meqenëse ajo është një lloj veprimi udhëheqës njerëzorë e drejtuar nga formimi dhe arritja e qëllimeve ideale, respektivisht të bashkësisë së dëshiruar, idealet politike shndërrohen në doktrinën politike, me të cilën përpiqen të shprehen konceptet konkrete të bashkëjetesës dhe strategjia e veprimeve politike më qëllim të realizimit të qëllimeve të dëshiruara. Doktrina e politikës është themelon veprimin politik, legjitimon bashkësinë politike dhe krijon parakushtet për braktisjen e disa formave politike të vendosura, të cilat janë pengesë për veprimin strategjik të mëtejshëm. Pra, politika e cila punon me njerëz dhe krijohet me njerëz përfshinë çdo formë të aksioneve shoqërore, me zhvillimin e rendit stabil dhe të sigurt. Me vetë veprimin e saj vendosen subjektet politike të cilat në bazë të doktrinave politike të pranuara dhe rendit të dëshiruar veprojnë, sjellin mirëkuptim reciprokë, sidomos kur bëhet fjalë për rolin e subjektit dhe mundësinë e tij në kuptimin e veprimeve politike dhe proceset. Me këtë arrijmë tek njohuria, se politika është gjithmonë proces i cili rrjedhë nga forcat e caktuara në shoqëri dhe rrethanat tjera objektive. Qëllimi kryesorë i të gjitha proceseve politike (në kuptim më të gjerë procesi politik përputhet me kuptimin e fjalës sistemi politik) është mbajtja e bashkësisë së vendosur. Për realizimin e këtyre qëllimeve janë të nevojshme institucionet. Kushtet politike të zhvillimit të lirë në bashkësinë e përmendur nënkupton edhe kontrollin e përbashkët, respektivisht ekziston kërkesa për norma të përgjithshme të cilat do të formulojnë interesat e përgjithshme dhe mbrojtja e bashkësisë. Duke marrë parasysh mundësinë e thyerjes së këtyre normave, është konsideruar se ato paraqesin pyetje politike imperative pas së cilave duhet të qëndrojë


117

autoriteti i bashkësisë. Në këtë mënyrë, funksionimi i pushtetit paraqitet si pyetje relevante politike. Me anë të pushtetit si komponentë politike, respektivisht nëpërmes të funksionimit të saj, sigurohet ambienti për shqyrtimin e domosdoshëm të doktrinës, justifikimin e rendit, pranueshmëria e subjektit, rregullsia dhe nacionaliteti i proceseve politike. Për këto arsye kontrolli është aspekt i rëndësishëm i ushtrimit të mirë të pushtetit, me qëllim të ndalimit të keqpërdorimit të saj. Prandaj edhe kërkesa për mbrojtje adekuate jo vetëm nga keqpërdorimi, por edhe që nëpërmes të aparatit shtetëror të sigurohet siguria e gjithë anëtarëve të bashkësisë. Prandaj, pushteti politik në formën legjitime të saj është fuqi kolektive të cilën e pranojnë qytetarët dhe se vetëm ajo e vetmja posedon të drejtën e organizimit dhe përdorimit të fuqisë fizike.15 Meqenëse pushteti politik me anë të organeve të vendosura ka monopolin legjitim të aplikimit të dhunës, marrëdhëniet në mes policisë dhe politikës gjatë zhvillimit historik ka pasur role të ndryshme. Në periudhën e hershme dhuna policore ka paraqitur instrumentin themelor të aparatit shtetëror, kështu që në shekullin e mesëm vjen gjer tek drejtpeshimi i marrëdhënieve në mes politikës dhe veprimit operativ policor. Për arsye të rritjes së problemeve, struktura ushtarake ka marrë përgjegjësinë për mirëmbajtjen e rendit të brendshëm dhe sigurinë. Kështu, punët policore në tërësi janë zbatuar me angazhimin e forcave ushtarako-policore. Në fillim të shekullit 16. policia prapë fiton kuptimin burimorë (sidomos në Francë) dhe rolin, detyra e së cilës është mbrojtja e brendshme dhe komponenti mbikëqyrjes. Në këtë periudhë, po ashtu, në shumicën e shteteve në territorin evropian zhvillohet diferencimi i punëve të mbrojtjes, financave, politikës së jashtme etj. Organizohen patrulla me qëllim të zbatimit të masave me karakter preventiv (kontrolli i ndriçimit, organizohet bartja e plehrave, kontrollohet bursa, prostitucioni) me aspekt të posaçëm në mbledhjen e shënimeve informative. Duke marrë shembull Francën edhe shtetet tjera organizojnë forcat policore duke pasur qëllim themelorë mbrojtjen e qytetarëve, përparimit të begatisë së komunitetit dhe përmirësimin e strukturë së saj të përgjithshme. Në fjalë, policia fiton rol të përgjegjshëm të mbrojë rendin dhe paqen publike, si dhe eliminimin e çdo rreziku i cili kërcnohet sigurisë së

15Leksikoni i fjalëve themelore politike, Sarajevë, 1994. fq. 174


118

bashkësisë ose individit. Duke pasur parasysh rrethanat e atëhershme në të cilat janë zhvilluar proceset politiko-historike, këto kërkesa të qytetarëve për sigurimin e sigurisë së brendshme, fuqia policore është konsideruar si kërkesë e domosdoshme, sepse vetëm ajo në atë masë ka qenë garanci e mbrojtjes së tyre. Policia dhe politika nëpërmes së lidhshmërisë reciproke lajmërohen si mbrojtës së interesave të përgjithshme të shoqërisë. Pra, si institucione veprimtaria e së cilës në rend të parë është e drejtuar në sigurimin e përkrahjen e legjitimimit të rendit të vendosur. Funksionet e forcave policore kanë qenë të ndara në disa degë. Kështu janë formuar disa forma të forcave policore (financiare, ekonomike, qytetare, trafikut, tregtare etj) me ç’rast duhet të ndajmë policinë politike e cila në të gjitha shtetet konsiderohet si instrument i rëndësishëm i sundimit. Kornizat politiko-juridike të ndarjes së funksioneve të policisë dhe politikës Në mënyrë sikurse që në kornizat politike ekzistojnë marrëdhëniet e ndikimit, të sistemeve politike dhe proceseve politike, respektivisht pushtetit politik, ekzistojnë edhe marrëdhëniet e shumanshme të ndërlikuara, të gërshetuara të ndikimit në mes të disa organizatave. Gjithashtu edhe për marrëdhëniet e policisë ndajë politikës dhe drejtësisë, mund të themi të njëjtën gjë. Siç është e njohur, vendin qendror në një shoqëri e zënë pushteti politik. Të gjitha format e tjera të organizimit të pushtetit në kornizat e nënsistemeve të një shteti janë të varura nga pushteti politik. Kemi të bëjmë me një mekanizëm shumë të ndërlikuar. Ajo shprehet në institucionet politike, në rend të parë ato shtetërore, ku rolin dhe pozitën e posaçme kanë organet ekzekutive ku bën pjesë edhe sistemi policorë. Meqenëse, sipas Weberit politika “do të thotë vdekje për pjesë dhe fuqi”, kjo tendencë është prezente sikurse në mes shteteve, po ashtu dhe brenda një shoqërie të organizuar. Prandaj, njëra ndër pyetjet qendrore të shkencës së politikës moderne – është pyetja e organizimit të pushtetit, respektivisht funksionimi i saj në shoqëritë moderne dhe civile të sotme. Pushteti në një shoqëri nuk është dukuri më pak e ndërlikuar dhe kundërthënëse me një seri tendencash antagoniste dhe të sigurisë të cilat lajmërohen në zbatimin e saj praktik. Korniza themelore për organizimin e jetës në një shtet paraqet kushtetuta, i cili është rezultat i politikës. Mundë lirisht të themi se ai paraqet akt


119

politik me dy kuptime: formal-juridik dhe politik. Zhvillimi i shoqërisë plurale dhe demokratike, edhe kushtetutat kanë pranuar dimensionin politik dhe demokratik. Kështu shprehja “demokratik” bëhet element organik në formimin dhe aprovimin e kushtetutave moderne. Kjo sot është fjalë universale të cilën pa përjashtim e kanë pranuar të gjitha vendet, edhe ato të cilat janë shembull për ndalesa thuaja në të gjitha sferat e jetesës shoqërore. Në procesin e formimit të shteteve nacionale moderne kushtetutat janë aprovuar, e sidomos me ardhjen në skenë të sistemeve pluraliste dhe demokratike me të gjitha mundësitë fundamentale civilizuese. Në formimin e sistemeve politike me respektimin e të gjitha parakushteve të domosdoshme të organizimit të shtetit juridik me sundim të ligjit, janë pranuar edhe elementet e humanizmit ndajë njeriut dhe dinjitetit të tij, duke eliminuar të gjitha ndalesat me qëllim të sigurimit të mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të njeriut. Mirëpo, edhe më tej në realitetin shoqërorë shumë të drejta janë të pambrojtura. Përpjekjet në këtë drejtim paraqesin dimensionin deduktiv, pa mundësi të duhura për realizimin e të drejtave themelore në aspektin e sigurisë. Me kushtetutë konstituohen organet dhe institucionet e pushtetit më të lartë. Me këtë hapet hapësira për aksione konkrete të pushtetit në mënyrë që të ndalohet absolutizimi i saj, e gjithë kjo me qëllim të mbrojtjes së sistemit kushtetues dhe politik (ndarja e pushtetit në legjislativ, ekzekutues dhe gjyqësor). Posaçërisht, janë të rëndësishme mekanizmat demokratik kontrollues, siç janë kontrolli kushtetuese dhe ligjshmërive. Kështu që të gjitha organet dhe institucionet e shtetit, funksionin e tyre duhet ta kryejnë në dakord me ligjin duke pasur si garanci gjyqin. Kushtetuta si akt më i lartë politiko-juridik në formë specifike demokratike, shpreh rregullat juridike themelore të cilat determinojnë renditjen shtetërore dhe i përgjigjen kërkesave të shoqërisë civile. Ai paraqet karakterin e ligjit themelor dhe është fondament ligjor për të gjitha ligjet tjera. Kushtetuta nuk është vetëm regjistrim i thatë i realitetit, por është instrument shumë i gjallë dhe dinamik me tendencë themelore që si kornizë politike-juridike e shoqërisë të sigurojë institucionalizimin e marrëdhënieve demokratike ku drejtësia, praktika juridike dhe politike dhe marrëdhëniet politike gjenden në funksion të mirëmbajtjes së stabilitetit të sistemit politik. Njërën ndër rolet kryesore në këtë proces ka funksioni ekzekutues i pushtetit, respektivisht pozita e saj dhe


120

forma e organizimit në një shtet. Kështu që “ekzekutimi është njëra nga funksionet themelore i çdo sistemi të vendosjes e me këtë edhe i çdo sistemi politik. Ai është funksion i cili përcjellë çdo organizatë, por në të njëjtën kohë është njëri ndër marrëdhëniet themelore në shoqëritë, të cilat për nga jashtë më tepër ose më pakë organizohen”. Prandaj, “ekzekutimi është njëri nga elementet themelore të politikës dhe esenca e politikës si strukturë”.16 Në mes të organeve të pushtetit ekzekutiv është edhe aparati zbatues i dhunës. Mirëpo,”çfarë është aparati zbatues i dhunës, çfarë janë marrëdhëniet e tij ndajë trupave përfaqësuese, e dhe ndajë bartësve zyrtarë të funksionit ekzekutiv, me cilat mjete ai disponon dhe kush ka kontrollin dhe ndikimin real, varet në të shumtën, struktura e drejtë e pushtetit ekzekutiv e me këtë edhe kualiteti dhe forma e një sistemi politik”.17 Siç po shohim, që politika të është në gjendje të realizojë detyrat e saja, ajo shfrytëzon shtetin. Pa këtë mbështetje themelore, politika absolutisht nuk kishte qenë në gjendje të realizojë programin e saj politik. Meqenëse, qëllimi i çdo pushteti është që tek qytetarët të zgjojë besimin në legjitimitetin e saj, vijmë gjer tek pyetja qendrore, e ajo është ndërlikueshmëria funksionale e organeve ekzekutuese të pushtetit. Të gjitha tendencat e zgjerimit të saj sjellin një seri të tendencave negative në marrëdhëniet në mes policisë dhe politikës. Për këto arsye me adoptimin e kushtetutës dhe akteve të tjera ligjore në mënyrë të saktë precizohet roli dhe fuqia e policisë, të cilat duhet pasur në një shoqëri moderne. Me këtë është paraqitur problemi themelorë i rolit të policisë në procesin politik. Kështu që, “teoria e policisë” dhe “filozofia policore” përpjekën të japin sqarimet e saja për funksionin dhe pozitën e policisë në shtet dhe shoqëri sikurse dhe marrëdhëniet e saja ndajë politikës. Këtu nuk bëhet fjalë ekskluzivisht për teoritë shkencore. Ato janë më tepër të drejtuara në kërkesën e formimit dhe saktësimit të marrëdhënieve ndajë bashkësisë. Në bazë të asaj që kemi parashtruar, është shumë e qartë se përse sistemi policorë gjatë historisë politike ka qenë i varur nga politika në shtet. Sot, pyetja qendrore është çështja e autonomisë së duhur të

16 Jovan Đorđević, nav.dj.fq.625 17 Jovan Đorđević, nav.dj.fq.642


121

veprimit policorë, respektivisht, a drejtohet ajo nga kulmi i politikës në nivele të ndryshme apo veprimi i saj është në dakord me rregullat kushtetuese dhe ligjore të programuara në mënyrë legale. Policia në punën e vetë mund të merë vendimet për veprimtarinë e saj konkrete, vetëm në kuadër të kornizave dhe autorizimeve ligjore. Politika në kushtet moderne duhet të shërbejë si faktorë uniteti dhe harmonizim i të ndryshmeve, e gjithnjë me qëllim të eliminimit të konflikteve latente, të cilat në nivelin politik dhe të sigurisë mund të shkaktojë cenimin e disa segmenteve të sigurisë. Ndarja e funksioneve në sistemin e organizimit të pushtetit është tendencë të vendosen marrëdhëniet e tyre, si dhe marrëdhëniet ndajë organeve tjera. Kur flasim për ndarjen e roleve në mes politikës dhe policisë, duhet të nisemi nga fakti, se qytetarët në zgjedhjet demokratike zgjedhin përfaqësuesit e tyre në dhomat e parlamentit. Do të thotë se përmes të përfaqësuesve të tyre kanë ndikim në aprovimin e ligjeve vitale si dhe vendime për funksionimin e organeve shtetërore. Trupat legjislativ të parlamentit aprovojnë ligje kyçe të cilat kanë të bëjnë edhe me policinë. Prandaj, partitë politike përmes përfaqësuesve të tyre ndikojnë në aprovimin e ligjit dhe akteve tjera. Në bazë të kësaj, mund të theksojmë se ligjet e aprovuara janë produkt i politikës, të cilat policia në punën e vetë duhet ti zbatojë. Në këtë nivel policia dhe politika duhet të tregojnë neutralitet. Po ashtu, në këtë nivel duhet të mbarojë ndikimi konkret i politikës, duke marrë parasysh se veprimet në bazë ligjore dhe zbatimi i ligjit është punë operative-specialiste dhe ka karakter profesional me të gjitha elementet të cilat ndikojnë në punën efikase dhe ligjore të strukturave policore. Përderisa politika ndërhyn në veprimet oprative konkrete në punën e përditshme, padyshim do të sjellë gjer tek pamundësia e policisë që në mënyrë autonome të eliminon të gjitha rreziqet të cilat ndikojnë në lëmin e sigurisë. Përveç që, strukturat policore aplikojnë normat juridike, policia është e obliguar që në kornizat e hapësirës së saj të lirë dhe të lejuar të ofrojë shërbim adekuat dhe përkrahje për realizimin e programeve sociale-preventive të atyre organeve dhe institucioneve të cilat për nga natyra e veprimtarisë së tyre merren me zbatimin e masave të ndryshme të preventivit në eliminimit të kriminalitetit. Policia, përveç obligimit të mbrojtjes së gjendjes së brendshme të sigurisë e cila është në dakord me të gjitha dispozitat kushtetuese, në mënyrë të paevitueshme në punën e vetë duhet të mbështetet në përkrahjen e gjithanshme të qytetarëve.


122

Në këtë mënyrë, veprimi policorë nuk do të ketë karakter të ahpër instrumental, në dakord me normat pozitive të aprovuara nga ana e organeve legjislative, por me autonomi të duhur preferon dhe aktivitete tjera të cilat qytetarit do të ofrojë mundësi dhe sqarim për rolin e policisë në shoqëri dhe rrethanave relevante të cilat vështirësojnë eliminimin e të gjitha rreziqeve nga lama e sigurimit. Me këtë policia bëhet qytetare, dhe duke ju shërbyer, dhe duke u përmbajtur kushtetutës dhe ligjeve me transparencë të theksuar ndajë publikut, paraqet hapin elementarë në formimin e policisë e cila i përgjigjet shtetit demokratik dhe juridik. Fuqia e detyrimit të cilën shteti e ushtron në një shoqëri është në realitet reflektim i demokracisë, që gjithsesi varet nga forma e sistemit politik dhe rendit kushtetues. Shteti pa demokraci të zhvilluar është në gjendje të sfidave politike dhe të sigurisë dhe paqëndrueshmërisë. Sot, po ashtu në shoqërinë demokratike ekzistojnë tendencat e uzurpimit të pushtetit. Siç thekson Laski që në “çdo pushtet duhet dyshuar”, sepse “çdo njëra ka tendenca të bëhet e pakufizuar”, liria dhe të drejtat themelore të njeriut, në të vërtet varen nga kufizimi dhe kontrolli e fuqisë politike të cilën e zbaton nëpërmes të organeve politiko ekzekutive. Nëse fuqia politike nuk është nën kontroll adekuat, ajo është gjithmonë “armik natyral i lirisë”. Në mënyrë që shoqëritë demokratike të mund të mbrohen nga intencat e tejkalimit të pushtetit politik, respektivisht zgjerimit të kufijve të autorizimeve të paarsyeshme të tyre, politika në parlament nëpërmes të adoptimit të kushtetutës dhe ligjeve vendosë kontrollin e duhur mbi punën e organeve ekzekutive, e sidomos të qeverisë dhe institucioneve tjera. Kjo është arsyeja themelore përse të gjitha partitë politike duan të kenë sa më shumë vende në parlament. Siç shohim, fenomeni i pushtetit është i rëndësishëm dhe pjesë e pandarë e sferës politike dhe proceseve politike të cilat zhvillohen në shoqëri. Për këtë arsye, proverbi i Lordit J. Acton thotë se “çdo fuqi dëmton, e fuqia absolute dëmton absolutisht” na udhëzon në pyetjen serioze të reduktimit dhe kufizimit kushtetues të përhapjes së fuqisë politike në formën e institucioneve ekzekutive- policisë, gjyqit, armatës etj., ose individëve.


123

Demokratizimi i të gjitha lëmive të jetës shoqërore, e sidomos forcimi i partive politike moderne, dhe lufta e tyre politike për pjesëmarrje në parlament dhe në strukturat e pushtetit, kontribuon kontrollit të fuqisë së sundimit në lëmin e politikës dhe shoqërisë. Njëra ndër mjetet më efikase sikurse kemi cekur është edhe adoptimi i kushtetutës dhe ligjeve të shtetit, me respektim të plotë dhe sigurimi i ligjshmërive, gjë që do të sigurojë që nëpërmes organeve gjegjëse të realizohet ndikimi i duhur në transparencën më të madhe të veprimit të tyre dhe të shërbejë si ndalesë autokracisë burokratike, e cila seriozisht nëpërmes të veprimit policorë mund të cenojë lirit themelore dhe të drejtat e njeriut. Vetëm në këtë mënyrë, në aspektin organizativ të obligimeve të policisë dhe politikës janë të ndara me kushtetutë dhe me ligje. Posaçërisht nëse dimë që “fenomeni politik nuk përfshinë vetëm shtetin dhe nuk përputhet ekskluzivisht me pushtetin politik në aspektet e saj të brendshme dhe të jashtme. Duke përfshirë pushtetin si relacion dhe si strukturë, fenomeni i politikës mbulon edhe procesin e ndërlikuar të marrëdhënieve organike dhe kundërthëniet në mes të pushtetit dhe të shoqërisë, si dhe format spontane dhe të organizuara të cilat lajmërohen”.18 Është e njohur, se si nga koha e vendosjes së pushtetit shtetëror dhe ligjeve të ndryshme, ka ekzistuar dhe frika nga përdorimi autokrat i paligjshëm dhe zgjerimit të autorizimeve dhe paligjshmërive të ndryshme me ndihmën e fuqisë politike. Kështu që përpjekjet dhe lufta për kufizim e lidhshmërisë së pushtetit politik me ligjin, gjatë gjithë historisë politike, ka qenë përcjellës imperativ në të gjitha periudhat e zhvillimit të shoqërisë njerëzore. Shoqëria si tërësi dhe tërësi funksionale e organizuar, me një seri nënsistemesh dhe grupeve shoqërore të cilat duke i takuar bashkësisë së rregulluar shoqërore, përpiqen ti realizojnë qëllimet personale dhe interesat ekzistenciale. Këtë kërkesë e përcjellë kolizioni i kundërthënieve e cila përshkon gjithë jetën shoqërore në një bashkësi. Antagonizma e cekur me shenjat e sigurisë, me natyrën e saj, ashpërsinë, ndërlikueshmërinë, determinojnë zhvillimin dhe formimin e mekanizmave shoqëror, të cilat janë të obligueshme që në harmoni me kushtetutën dhe ligjet të kontribuojnë krijimit të ambientit politik dhe të sigurisë për zgjedhjen e problemeve prezente, të cilat para se gjithash, do të mund të sjellin

18 Jovan Đorđević, në parathanjen Zhajn Mejno, Hyreje në shkencën e politikës, Beograd 1960, fq 41


124

deri te keqësimi i gjendjes së sigurisë. Nëpërmes të sigurisë si kërkesë fundamentale e shoqërisë demokratike moderne, mundemi të përcjellim edhe disponimin politik dhe pozitën e qytetarëve. Demokratizimi i jetës politike gjithnjë ka kërkuar edukimin e veprimit të sistemit policor, si obligim dhe përgjegjësi të qytetarëve për pjesëmarrje në formimin e programeve sociale preventive. Në këto rrethana të reja, sistemi policorë si organ ekzekutues i pushtetit politik, bëhet konstituues fundamental në krijimin dhe mirëmbajtjen e klimës demokratike të sigurisë të dëshiruara dhe përcjellës i ripolitizimit të jetës. Ajo sot para çdo qytetari parashtron kërkesë dhe e obligon që të marrë pjesë dhe të inkuadrohet në mënyrë më aktive në ndërtimin e bashkësisë, dhe të marrë një pjesë të përgjegjësisë kur është në pyetje mirëmbajtja e sigurisë së brendshme. Ka kaluar koha kur vetëm policia ka qenë në mënyrë ekskluzive përgjegjëse për mirëmbajtjen e rendit dhe sigurisë së brendshme. Nëse liria është qëllim i çdo shoqërie që si shoqëri e lirë të eliminojë dhe të shprehë aftësi që nëpërmes proceseve demokratike të ekzistojë pa rolë të madh të aparatit të dhunës për rregullimin dhe mirëmbajtjen e marrëdhënieve themelore të brendshme, atëherë edhe qytetarët me relacionin krijues duhen të kontribuojnë dhe të krijojnë klimën për respektimin e rregullave ligjore në ruajtjen e gjitha segmenteve të sigurisë, të bëhet kërkesë dhe dëshirë e tyre me qëllim të ndërtimit të shoqërisë së hapur dhe të humanizuar. Rrugë që udhëzon nga ajo, është ndarja parimore e politikës dhe policisë me kushtetutë dhe akteve të tjera, si dhe respektimi i plotë i ligjshmërive në të gjitha sferat e aktiviteteve shoqërore, e sidomos në ato të cilat janë në funksion të realizimit, respektimit dhe mbrojtjes së vlerave themelore civilizuese, e ajo është liria e njeriut. Sepse pa “demokraci nuk mundë të ketë liri” (Laski, fq. 134). Kornizat dhe konsekvencat e ndikimit reciprok Ndikimi o politikës në polici Historia e formimit dhe e punës policore në mënyrë eksplicite na vrasinë e politikës dhe shtetit. Për ne posaçërisht është ndikimi politik, sepse edhe vet organizata e shtetit është rezultat i proceseve politike. Institucionet të cilat janë bartëse të disa segmenteve të procesit politik, organet e pushtetit policorë, trupat përfaqësuese, partitë politike,


125

paraqesin institucionet politike. Prandaj, mund të themi se çdo pushtet është fondament i sistemit politik dhe paraqet komponentë të rëndësishme të proceseve politike në shoqëri. Nëpër gjithë historinë politika ka qenë e pandarë nga ekzekutimi i pushtetit shtetëror. Kushtetuta si akt themelorë juridik dhe akt politik, akt i institucionalizimit të sistemit politik dhe legjitimitetit të sundimit politik si fondament i rendit juridik dhe sistemit të sundimit të drejtësisë, siguron kornizat për mirëmbajtjen e stabilitetit të sistemit politik dhe të atij juridik. Stabiliteti, në një shoqëri mund të sigurohet vetëm nëse prapa tij qëndrojnë forcat shoqërore, të cilat në rend të parë jenë të interesuara për ruajtjen e tij dhe demokracinë e tillë, në të cilën parlamenti do të paraqet arenë me qëllim të zgjedhjes së pyetjeve dhe problemeve relevante politike dhe të sigurisë, si dhe problemeve dhe pyetjeve tjera. Shteti juridik dhe demokratik-pluralist në të cilën principi themelorë është formimi i pushtetit, institucionalizimi dhe sundimi i drejtësisë me mekanizmin e degëzuar të përmbajtjeve demokratike, ofron mundësi që interesat e ndryshme, të cilat vijnë nga qytetarët, në mënyrë të drejtpërdrejtë shprehen dhe artikulohen, me pjesëmarrjen e tyre aktive në vendimet politike. Nuk ka demokraci pa institucionet demokratike, të cilat zbatojnë dhe sigurojnë nënrenditjen e pushtetit, të dëshirës së shprehur dhe kërkesave të qytetarëve të saj dhe ndikimit të tyre permanent në drejtimin dhe përmbajtjen e zbatimit të politikës me anë të përfaqësuesve të zgjedhur të tyre në trupat përfaqësuese të parlamentit. Në këtë mënyrë, qytetarët në mënyrë indirekte mund të realizojnë dhe komponentin e kontrollit mbi punën e strukturave policore. Nga ana tjetër, sistemi policorë gjendet në fazën e transformimit organizativ dhe transformimeve të tjera, në çka ndikojnë ndryshimet juridike-politike dhe ndërrimet tjera në shoqëri si dhe vetë tempoja e zhvillimit të proceseve moderne. Shumë institucione në këtë proces shprehin interes për realizimin e ndikimit në polici në aspektin politik (partitë politike, parlamenti, disa deputetë etj). Po ashtu, ndikim të gjegjshëm ka edhe qeveria, por vetëm në suazat e autorizimeve të dhëna. Në vështrim të tërësishëm të ndikimit të politikës në polici, duhet të cekim në kornizat e diskutimeve empirike polico-sociologjike ka shumë pak shënime të cilat do të udhëzonin në analiza më ekzakte të strukturave policore dhe vrasinë e tyre nga pushteti politik. Kështu mbizotërojnë premisat politike-juridike dhe deklarative, e jo përmbajtjet empirike. Pa marrë parasysh në atë, që kujdesi i ynë ka të bëjë me implikimet normative dhe implikimet politike të ndikimit të politikës në sistemin policorë, ajo


126

prapë na ofron mjaft argumente valide, të cilat na udhëzojnë se ndikimi politik duhet kufizuar në nivelin e miratimit të disa rregullave ligjore në trupat e parlamentit. Baza për veprim politik në trupat përfaqësuese përcaktohet me ligj të cilin e miraton parlamenti. Prandaj, parlamenti është i vetmi institucion i cili kontrollon punën e ekzekutivit. Mirëpo, paraqitet çështja e autonomisë së veprimit policor si instrument i varur nga politika. Përveç sistemit policor të cilit i është dhënë me ligj forca e cila shërben si energji me anë të së cilës pushteti politik mbron sistemin politik dhe organet tjera në konstelimet e marrëdhënieve politike dhe kanë ingjerenca në zbatimin e normave juridike, të cilat implikojnë disa kufizime. Për veprim demokratik rëndësi të veçantë kanë partitë politike të cilat duhet të mundësojnë dialogun transparent për të gjitha problemet themelore aktuale të bashkësisë politike. Përveç kësaj, organizimi dhe pluralizmi i jetës politike duhet të mundësojë lirinë e mendimit politik, aktiviteteve, shprehjeve, krijimtarisë, që kontribuon në pjesëmarrjen e qytetarëve në miratimin e vendimeve vitale politike. Meqenëse se, zbatimi i pushtetit inkuadron edhe mundësinë e keqpërdorimit, të gjithë bartësit e funksioneve, në mes së cilave është edhe policia, duhet në kontinuitet të mbikëqyren. Kështu, qeveria e zgjedhur për punë të saj i përgjigjet parlamentit dhe opinionit publik i cili e mbikëqyrë. Përfaqësuesit e zgjedhur nga ana e qytetarëve nuk përfaqësojnë vetëm një grup të interesave të ndryshme politike, por me miratimin e ligjeve të duhura kufizojnë përdorimin e dhunës. Në nivelin teorik, parlamenti është ai i cili sundon në shoqëri. Në realitet ai emërton bartësit e pushtetit ekzekutiv, e mbikëqyrë, e verifikon dhe udhëheqë me veprimet e tyre. Mbështetja e pushtetit në popull, me anë të zgjedhjeve të përgjithshme, është garanci më e mirë kundër keqpërdorimit mirëpo” njerëzimi për nga përvoja ka mësuar se ajo nuk mjafton, porse duhen edhe garancia shtuese” (J. Madison). Për këtë arsye, përgjegjësia e pushtetit sigurohet me ndarjen e pushtetit me sistemin “frenimi i drejtpeshimit”.19 Kur ligjet miratohen dhe të kryhen zgjedhjet e organeve të duhura, pushon edhe ndikimi i legjislativit në ekzekutivën që do të thotë ndikimi konkret politik në qeverinë, respektivisht në policinë si organ i saj, legjislativi në kornizat e punës së parlamentit realizon

19 Leksikoni i fjalëve themelore politike, Sarajevë,1994, fq. 76


127

mbikëqyrjen e punës së qeverisë dhe të disa ministrave. Mirëpo, në atë nivel edhe pushon ndikimi i legjislativit. Meqenëse që, çdo qeveri mund të “mësojë nga kritika e kundërshtarëve të saj (opozita) se sa nga miratimet e poltronëve”, qytetarëve duhet siguruar ambient i sigurisë dhe demokracia ku në suazat e interesave të përgjithshme ndikojnë në krijimin e aspiratave fundamentale civilizuese, progresit në të gjitha lëmitë dhe të vërtetës. Përderisa të jemi në dakord se demokracia, është në të vërtetë, akt i trimërisë (Perikle) ose siç krijuesit e kushtetutës amerikane e kanë definuar si humanizëm, kjo na udhëzon në konkludim se pa trimëri të duhur, aftësive, krijimtarisë, inovimeve në të gjitha lëmitë, dhe prognozimit përmbajtjesor dhe precizë, në bazë të kësaj përcaktimit të prioriteteve në lëmin e sigurisë nuk ka stabilitet të sistemit politik. Prandaj, mosekzistimi i kufizimeve në aplikimin e dhunës në veprimin policorë nëpërmes të trupave gjegjëse në parlament, do të këputej kontinuiteti i veprimeve në kornizat e lejuara me ligj të autorizimeve të përcaktuara. Asnjë pushtet nuk mund të justifikohet nëse legjitimitetin e saj përpiqet ta arrijë duke përdorur dhunën. Pushteti duhet të sigurojë përkrahjen e qytetarëve. Nëse nuk është në gjendje, atëherë do të ballafaqohet me një seri të kontradiktave të ndërlikuara, që në instancë të fundit sjellë gjer tek përdorimi i dhunës mbi qytetarët. Ajo që është me rëndësi, është se politika në shoqërinë demokratike dhe civile, nuk mund të dhe nuk duhet të ketë ndikim direkt në strukturën policore gjatë operacionalizimit, respektivisht në zbatimin e ligjit në lëmin e punëve të brendshme, përveç në rastet kur në parlament miratohet ligji për sistemin policorë. Në këtë mënyrë, policia nga parlamenti fiton legjitimimin demokratik për përdorimin e dhunës shtetërore në mënyrë të shembullt për ruajtjen e sigurisë shoqërore. Në veprimin operativ praktik, policia duhet të përmbahet postulateve themelore dhe të përgjithshme të humanizmit. Në kuptimin politik mund të themi se ministrat e zgjedhur si anëtarë të qeverisë bartin përveç përgjegjësisë specialistike – profesionale edhe përgjegjësinë politike. Ai me një pjesë duhet të është aktiv në politikë, por nuk mund, dhe nuk guxon ta shfrytëzojë mundësinë e ndikimit politik në strukturën policore në punën profesionale dhe gjatë zbatimit të detyrave ligjore të saja në mënyrë të drejtpërdrejtë, detyra të cilat janë të parashtruara me ligj nga ana e organeve legjislative në parlament. Askush nuk ka të drejtë, e edhe shefat e zgjedhur në mënyrë direkte si aktorë politik të bëjnë të pamundur veprimin policorë të duhur, e cila


128

është në funksion të mirëmbajtjes së rendit dhe sigurisë në bashkësi. Sepse, në rend të parë ata janë përgjegjës për punën e ligjshme të policisë. Detyra e tyre është që sugjerimet e tyre në aspekt të organizimit, personelit, mjeteve, kuadrit, ti parashtrojnë në parlament, e paraprakisht qeverisë në adoptim duke pasur kujdes që në mënyrë përmbajtjesore të parashtrojnë propozimet për arsyeshmërinë e tyre. Policia nuk mundë në mënyrë efikase ti zbatojë detyrat e saja, përderisa nuk janë krijuar parakushtet e duhura organizative, kuadrovike, materiale, teknike e sidomos arsimore dhe parakushtet tjera. Në këtë kuptim, detyra e kuadrit përgjegjës është përcaktimi i prioriteteve, por pa miksturë politike. Prioriteti përcaktohet në bazë të vlerësimeve precize nga lëma e sigurisë, e jo në bazë të ndikimeve politike dhe mendimeve të tyre. Policia është betuar se do të mbrojë rendin juridik shtetëror, e jo tu shkojë për qejfi vështrimeve politike të përditshme dhe ndikimeve të partive dhe të individëve. Ajo me legjitimitetin dhe gjithë veprimtarinë e saj në praktikë duhet të tregojë caktojë se është në shërbim të qytetarëve, e jo politikës. Nëse legjitimiteti i veprimit politik vihet në pyetje, atëherë padyshim vjen gjer tek cenimi i autoritetit shtetëror, sidomos kur policia kuptohet më tepër si personifikim i strukturave politike, e jo shtetërore. Ndikimi i policisë në politikë Politika institucionalizimin fuqisë së saj e realizon nëpërmes shtetit, meqenëse që lufta politike në mes të partive në rendë të parë është e drejtuar nga shteti si qëllim i tyre i fundit. Për çdo parti politike shteti paraqet interesin fundamental politik, meqenëse ajo disponon me dhunën e organizuar në mënyrë ligjore. Në këtë kuptim, qeveria kuptohet si (organ ekzekutiv i parlamentit) qendër politike të funksionit ekzekutiv. Në çdo shoqëri, prapë vjen gjer tek dobësimi në funksionimin e institucioneve, gjë që mund të sjellë gjer tek krizat politike, sikurse dhe te kriza e funksionimit të shtetit dhe organeve të saja të zgjedhura në mënyrë legjitime. Kriza politike dhe e sigurisë, është pasojë e mosfunksionimit të rendit publik. Përderisa, rendi publik si nënsistem në sistemin politik global nuk reflekton në nivel të duhur drejtpeshimin në mes të shtetit dhe shoqërisë, si lidhje me gjithësigurinë, dhe të ariturat civilizuese në mes qytetarëve, atëherë


129

kjo në udhëzon në mosfunksionalitetin e rendit juridik. Çdo krizë e rendit juridik padyshim na tregon në format e para të jo vetëm të krizës politike, ekonomike por ajo mundë të shpie deri te kriza e tërësishme në një shoqëri. Në krizën e rendit publik, e me këtë edhe në sistemin e sigurisë, ndikojnë edhe faktorë të shumtë (kriza politike dhe ekonomike, lufta për pushtet dhe pozita, aplikimi i autokracisë dhe dhunës nga ana e organeve represive, rekomandimi i masave represive ndajë atyre preventive, përçarja e rregullativave juridike, nënshtrimi i organeve ekzekutive të pushtetit, e sidomos të gjykatave, qendrave të fuqishme, korrupsioni, moskufizimi i duhur i pushtetit, mosekzistimi i opinionit publik aktiv e jo i opinionit të dëgjueshëm ndajë politikanëve të fuqishëm etj) të cilët prodhojnë krizën shtetërore. Dobësitë evidente në funksionimin e proceseve demokratike përpiqen të shfrytëzohen për vendosjen e formave të reja të fuqisë shoqërore, të cilat me një pjesë do të mbeteshin jashtë mekanizmave kontrolluese nga ana e institucioneve kompetente. Në këto rrethana të reja kur udhëhiqet lufta pa kompromis midis forcave politike të cilat në mënyrë të qartë nuk janë në gjendje të jenë mbështetje e duhur në formimin e institucioneve demokratike të pushtetit, sjellë edhe gjerë tek shfrytëzimi dhe drejtimi i policisë si aparat i fortë represiv i shtetit. Përqendrimi i madh i pushtetit në organet ekzekutive në krahasim me trupat e parlamentit, ndërlidhja reciproke e tri pushteteve (legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori), kufizimi i të drejtave dhe lirive themelore të qytetarëve në emër të qëllimeve më të “ larta” politike, kundërvëniet e mëdha në marrëdhëniet midis partive politike, si dhe tendencat e rrëshqitjes së funksioneve të tyre politike-organizative nga aparati shtetëror, si dhe fuqizimi i të gjitha formave të dhuneës janë vetëm disa nga indikatorët të cilët lirojnë terrenin politik për forma të ndikimit të policisë në proceset politike në shoqëri. Në këto rrethana mund të vështrojmë dhe rolin e vërtet të policisë e cila merë vetit politike. Politizimi i saj dhe kyçja aktive e saj në rastet politike dhe të sigurisë si dhe në rastet tjera varet në radhë të parë nga forma e renditjes shoqërore. Lëvizja politike e veprimit policorë në masë të madhe varet nga aktorët qendrorë politik – bartësit e fuqisë politike, të cilët përpiqen të mbrojnë gjendjen ekzistuese. Veshja e policisë me petkun politik dhe involvimi i saj aktiv vjen në shprehje në sistemet totalitare. Me shfaqjen e forcave demokratike të cilat janë të afta të krijojnë ide dhe aksione të reja politike dhe interesa të mirënjohura të cilat qytetarët i pranojnë në një shoqëri të re demokratike, gjë që


130

paraqet alarm politik për strukturat ekzistuese të pushtetit, me ç’rast fillohet shfrytëzimi i forcave policore dhe atyre u epet hapësirë për fuqizim vetiniciativës, me qëllim të kufizimit të të drejtave themelore për veprim politik, gjë që në mënyrë të pashmangshme sjellë gjer tek gjendja turbulente politike dhe e sigurisë në shtet. Në planin global regjioni politik është bërë arenë antagonizmash për grupe të ndryshme politike. Në këtë mënyrë, realiteti shoqërorë kërkon në kontinuitet korrelacione të rëndësishme në funksionimin e institucioneve kyçe të sistemit. Në këtë kuptim lajmërohet edhe interesi i theksuar i intervenimit të organeve shtetërore në sjelljet e njerëzve. Mirëpo, veprimi i institucioneve politike mundë të justifikohet vetëm përderisa këto veprime janë në funksion të funksionimit të suksesshëm të kushtetutës dhe të demokracisë si parakusht për stabilitetin e sistemit të tërësishëm. Sistemet politike rregullative me monopolin legjitim të dhunës, po ashtu, kalojnë nëpër procese të ndryshme si pjesë e sistemit politik, i cili shpesh çon nga monopoli institucional i dhunës, duke rrëshqitur nga kornizat e kontrollit. Prandaj, çdo pushtet e edhe ai i zgjedhur në mënyrë demokratike ka tendenca diskontinuiteti, duke kundërshtuar kontrollin adekuat politik, respektivisht nënshtrimin trupave legjislativ të parlamentit. Në funksionimin e saj pushteti politik përcaktohet për rritjen dhe formimin e asi strukturave shtetërore, jo vetëm me monopolin fizik të dhunës, por edhe nëpërmes organeve tjera, me qëllim të depërtimit subtil në poret delikate të shoqërisë, gjë që sjellë deri te absolutizimi dhe polarizimi i theksuar i antagonizmave. Do të thotë se, sistemi politik i vendosur dhe brenda saj organizata e pushtetit shtetëror me sistemin stabil juridik dhe të sigurisë fillon të shprehë mosfunksionimin e saj. Vihet gjer tek modalitetet e reja në funksionimin e partive politike. Infiltrimi i dhunës nëpërmes organeve represive jashtë kornizave kushtetuese dhe ligjore, krijon dhe krizën e sistemit politik dhe patologjinë e postulateve themelore në të cilat janë të bazuara vlerat themelore të shoqërisë. Format e ndryshme të prodhimit të krizave politike, respektivisht destabilizimin e çdo sistemi normativ “ në mënyrë të pashmangshme është pasojë e aktiviteteve të opozitës dhe atyre interesave dhe të interesuarve të cilët sistemin sundues e përjashtojnë”.20 Përndryshe,

20 Eugen Pusić, Rregullimi shoqërorë, fq. 167


131

krizat krijohen kur struktura e ndonjë sistemi shoqërorë lejon mundësi të vogla të zgjedhjes së problemit, në çka do të duhej të shfrytzonte për mirëmbajtjen e sistemit të rendit. Në këtë kuptim krizat janë pengesë për integrimin e sistemit. 21 E gjithë rrjeta e institucioneve rregullative në shtet me këtë bëhet rrizik i rëndësishëm politik dhe i sigurisë. Rrezikun më të madh për sistemin demokratik paraqet përqendrimi dhe ngjitja e pushtetit politik dhe ekzekutivë. Në këto raste të pushtetit politik, me imponimin e interesave personale, duke mos respektuar pozitën kushtetuese të organeve të dhunës, bëhen burimi kryesorë i krizës me fluktuim të theksuar të orientimeve politike. Konfliktet e interesave politike vazhdojnë, por në rrethanat e ndryshuara. Me këtë, lufta për pushtet merë përmasa të paparamendueshme, të cilën e përcjellin çrregullimet permanente të drejtpeshimit politik në shoqëri. Sistemi policorë dhe funksionimi i tij nuk mund të mbetet jashtë proceseve të përmendura. Është i njohur roli i policisë në regjimet totalitare dhe jo demokratike. Këtu në rend të parë na intereson se si sistemi policorë në këto rrethana përvetëson vlerën politike me fuqizimin e forcës dhe ndikimi i saj në proceset politike në shoqëritë demokratike, respektivisht cilat janë kornizat e krizës politike dhe të sigurisë të cilat japin hapësirë aparatit policorë, që nga shërbimi publik në funksionin e qytetarëve ngadalë të transformohet në aktorin politik. Në këtë mënyrë, sundimi juridik si vlerë absolute humbë rolin e saj fundamental. Nëse e dimë se, fuqia fizike ligjore është pjesë konstituive e të gjitha strukturave politike, atëherë është krejtësisht e qartë përse organet ekzekutive mundohen të lirohen nga pozita subordinuese. Kjo në mënyrë të pashmangshme sjellë gjer tek tensionet dhe konfliktet e mundshme, sidomos në zgjidhjen e pyetjeve të rëndësishme në funksionimin e pushtetit. Meqenëse, asnjë organizatë e pushtetit politik nuk mund të vendoset dhe as të rregullohet në mënyrë që të kënaqë të gjithë qytetarët, kjo pakënaqësi sjellë gjer tek konfliktet sociale dhe të sigurisë. Në mënyrë që të zbuten dhe të eliminohen këto konflikte, shteti si organizatë politike vendosë dhe funksione tjera me qëllim të mundjes së tendencave entropike në sferën sociale – politike. Tendencat e

21 Habermas Jurgen, Problemet e legjitimimit në kapitalizmin e vonshëm, Naprijed, Zagreb. 1982. fq. 11


132

mosfunksionalizimit kushtëzojnë që organet legjitime të shtetit të intervenojnë në aspektin socialë dhe të sigurisë, të udhëhequr me interesat e atyre forcave politike në shoqëri të cilat në mënyrë vendimtare ndikojnë në drejtim të veprimtarisë së organeve legjislative dhe të qeverisë. Për këtë qëllim, makineria policore ndihmon strukturat sunduese të cilat nuk mund të sigurojnë funksionimin e brendshëm të duhur të institucioneve të sistemit me theks në komponentin politike dhe të sigurisë. Do të thotë, se brenda marrëdhënieve sociale përkundër kundërshtimeve, të zbatohet dëshira e vetjake pa marrë parasysh se në çka shtrihet ajo rast. Kemi të bëjmë me imponimin e dëshirës, e cila mundë të realizohet vetëm me dëgjueshmëri, sepse siç thekson Ruso “ më i fuqishmi asnjëherë nuk është i fuqishëm sa duhet, nëse fuqinë e vetë nuk e shndërron në drejtësi, e dëgjueshmërinë në detyrë.”22 Në këto rrethana kur duhet mbrojtur sistemin politik, vjen në shprehje e gjithë fuqia e aparatit policorë. Mirëpo, këtu duhet bërë një divergjencë. Sistemi policorë gjatë zbatimit të detyrave në mbrojtjen e rendit dhe renditjes publike në shtetin demokratik, fuqinë e saj në realizimin e kontrollit social e shfrytëzon në mënyrë që të arrijë sjellje të dëshiruara, gjë që është në funksionin e gjithë shoqërisë dhe të formimit të asaj politike të cilën qytetarët do ta pranojnë dhe e cila është e inauguruar përmes ligjit dhe akteve tjera të cilat janë miratuar nga ana e organeve legjislative dhe qeveritare. Këtu duhet udhëzuar në një rrezik prezent dhe objektiv për shoqërinë demokratike dhe civile. Në situata specifike të krizës policia arrin nivelin më të lartë të autonomisë dhe me braktisjen e neutralitetit politik shndërrohet në faktorë të pavarur dhe me ndikim të lartë ndajë politikës dhe mundë të sjellë që veprimtaria praktike policore të shndërrohet në mbështjellës leviant të politikës së kufizuar dhe dominimi. Çfarë ndikimi do të ketë policia në politikë në një shoqëri, në rend të parë varet nga karakteri i sistemit politik. Çdo sistem politik përpiqet të realizojë kontrollin mbi forcat policore. Në këtë kuptim, çdo veprimtari policore si aspekt i kontrollit social implikon në rend të parë dimensionin politik. Për këtë qëllim shfrytëzohet policia si burim i fuqisë në kornizat e aparatit shtetëror. Shumica e autorëve mendon se regjimi politik është demokratik nëse sistemi policorë në veprimtarinë e saj është nën kontrollin adekuate. Kjo kyçje e policisë si faktorë

22Zh.Zh. Russo, Kontratat shoqërore, Beograd. 1949. fq. 11


133

stabilizues në mënyrë të qartë na tregon se funksioni i policisë është në korrelacion me strukturat politike zyrtare. Kështu, disa autorë apostrofojnë se zbatimi i funksionit policorë sikurse dhe i pushtetit është i përgjithshëm rreth proceseve politike. Në këtë mënyrë pushteti policorë, si fuqi shoqërore e organizuar dhe e institucionalizuar e cila bazohet në rregullat rregullative dhe autorizimeve për vendosje, siguron hapësirë policisë për shprehjen e fuqisë së saj legjitime. Fuqia politiko – policore vjen në shprehje sidomos në periudhat e situatave konflikte. Pa marrë parasysh mekanizmat e kontrollit gjithmonë duhet pasur kujdes që policia, duke shfrytëzuar kundërthëniet e theksuara, ndërlikueshmërinë e situatave politike dhe të sigurisë dhe rastet sociale, apatinë politike dhe zbrazëtirën e hapur me dëmtimin e vlerave gjykuese nga lama e politikës, në mënyrë subtile të vendoset në fondamentin e asaj fuqie e cila do të dikton proceset politike. Zgjerimi dhe ndikimi i policisë në politikë dhe shumë-funksionaliteti i sistemit policor brenda shtetit, përvetëson dhe merë forma të reja organizative, me ç’rast ajo bëhet dorë e zgjatur ose pjesëmarrës aktiv, respektivisht faktorë vendimtarë me modifikime të rëndësishme të marrëdhënieve të saj ndajë politikës. Policia, bën përpjekje të lirohet nga “prangat” e kontrollit shoqëror, sidomos në regjimet të cilat nuk kanë vendosur institucionet e duhura demokratike, dhe në mënyrë të zgjeruar angazhohet në jetën politike. Duke u inkuadruar në instrumentet formale – demokratike, integrimet në zbatimin sa për dukje të “ligjshmërive” zhvillohen edhe sjelljet jo legjitime. Prandaj, pyetja e “legjitimitetit të pushtetit është ngushtë e lidhur me pyetjen e stabilitetit ose zgjatjes së ndonjë rendi politik shtetëror”.23Policia shërben si kanalizim i grupeve të mëdha politike duke u vetëidentifikuar me partitë, dhe në këtë mënyrë indeksi i marrëdhënieve shoqërore në mënyrë juridike nuk reflektohet në kushtetutë dhe ligj, por në efikasitetin e masave represive – politike me forma të ndryshme të dhunës, me çka merë dhe zbaton me një pjesë “pedagogjinë” politike ndajë të gjitha partive opozicionare dhe ndajë qytetarëve. Kështu dhuna politike në shoqëri sjellë gjer tek pjesëmarrja më intensive të forcës policore në jetën politike, posaçërisht nëse bëhet fjalë për format më të rënda të dhunës. Zhvillimi historik dhe vendosja e sistemeve policore në periudhat e ndryshme, padyshim na tregon se policia gjithherë është varaur nga

23 Ljubomir Tadić, Shkenca për politikën. Fq. 90


134

strukturat politike në shtet. Ajo si aparat i qeverisë ka qenë gjithherë nën mbikëqyrjen politike. Meqenëse edhe vetë shteti është krijesë politike, është e kuptueshme që atë fuqi politike të cilat themelojnë shtetin duan të kenë ndikim të caktuar në polici si mjet efikas për vendosje dhe mbrojtjen e pikëpamjeve të tyre politike. Në mënyrë që sistemi policorë si mekanizëm më i rëndësishëm i sigurisë së brendshme të jetë efikas në ndalimin e të gjitha dukurive të cilat cenojnë strukturat politike, politika përpiqet që nëpërmes të shtetit juridik të formojë “politikën” e veprimit policorë, e cila ka funksionin e mbrojtjes “së unitetit politik dhe qetësimit të brendshëm”,24 në funksionimin e rendit kushtetues. Situatat e ndryshme konflikte më implikime sociale, politike dhe të sigurisë, hapin kanale me anë të së cilave grupet politike me fuqi të madhe përpiqet që qendrave të tjera të vendosjes tu imponon interesat e saja nëpërmes aktiviteteve organizative-funksionale. Për këtë qëllim, shfrytëzohen me mjete antidemokratike të palejuara, siç është spiunimi dhe mbikëqyrja e qytetarëve. Në këtë mënyrë vijmë gjer tek segmenti i rëndësishëm në funksionimin demokratik, e kjo është kultura politike, respektivisht toleranca. Kultura politike paraqet dimensionin psikologjik të sistemeve policore dhe atë e përbën rrjeta e orientimeve të drejtuara nga sistemi politik dhe sjelljes politike të anëtarëve të sistemit politik. Kjo është marrëdhënie e qëndrimeve individuale, e orientimeve dhe vlerave, të cilat sikurse shembujt në mes vete plotësohen dhe përkrahen. Kultura politike është në lidhje të ngushtë me zhvillimin shoqërorë dhe në mënyrë direkte ndikon në marrëdhëniet dhe sjelljet politike në një sistem. Ajo shërben si faktorë i rëndësishëm për hulumtimin e roleve të pritura në sjelljet politike, me ç’rast më së tepërmi afirmohet kultura participimeve politike, ku individët në ambientin demokratik marrin pjesë në jetën politike dhe në miratimin e vendimeve relevante politike. Nëse në ato marrëdhënie nuk ka tolerancë të duhur, 25respektivisht nëse principi i tolerancës nuk paraqet pjesën përbërëse të punës së institucioneve demokratike, ballafaqimit të mendimeve, demokracisë së hapur, kritikës, sjellë deri te kontrolli politik i mendimit politik dhe moralit publik në forma të 24 Carl Smitt, Kuptimi i fjalës politikë, fq. 90 25 Toleranca (anglishtë tolerance, gjermanishtë toleranz, frangjishtë tolerance, rrjedhë nga fjala latine Tolerantia – durueshmëria, lëshimi, kufijtë në të cilat janë të lejuara tërheqjet) në kuptimin politik ka të bëjë në durueshmëri ndajë disa ndryshimeve sidomos, ndryshimet në mendim, adetet, besimet, sjelljet dhe në përgjithësimënyra e jetës, Pol. Enciklopedija. Fq 1081


135

ndryshme. Si një nivel më i lartë i kulturës politike dhe kulturës në përgjithësi, toleranca në kuptimin politik është heqje dorë nga aplikimi i mjeteve të dhunës shtetërore kundër shprehjes së mendimit dhe veprimit të individëve dhe grupeve, edhepse ato heqin dorë nga bindjet mbizotëruese dhe sistemit të vlerave.26Forma më e vjetër e mostolerancës politike paraqet toleranca e religjionit, për ç’arsye janë formuar shtetet me strukturë teokratike, shumë më tepër nga shtetet skulare dhe kanë kontrolluar popullsinë duke e spiunuar. Niveli më i lartë i mostolerancës është prezent në sistemet totalitare (fashiste, diktaturat dhe komunizmi, si dhe regjimet tjerë jodemokratike) në të cilat nëpërmes monopolit të gjithmbarshëm në të gjitha marrëdhëniet shoqërore, nga proklamimet ideologjike dhe me sistemin policor realizohet politika e terrorit, e cila është e udhëhequr nga “kundërshtari objektiv”. Zgjedhjet e krizave në këto sisteme gjendet në formimin e koncepcionit të sistemit politik, i cili përveç autoritaritetit, antiindividiualizmit, antidemokratizmit, disponon me monopolin e fuqisë kontrolluese, duke drejtuar shoqërinë me qëllim të formimit, krijimit dhe glorifikimit të fuqisë policore me qëllim të eliminimit të konflikteve shoqërore dhe shuarjen e çdo opozite. Politika e terrorit e cila pranë saj ka forcat policore të cilat kanë rolin kyçë dhe aktiv, nuk kënaqet vetëm me kontrollimin e të gjitha veprimtarive njerëzore dhe represionin psikologjik përbrenda në mendime, gjuhë, dëshirë, emocion, intelekt, humbjen e personalitetit, insiston që njerëzit në mënyrë mazohiste të festojnë robërinë e tyre dhe me entuziazëm të kënaqen në të gjitha format e nënçmimit. Ajo mund të ketë intensitet të ndryshëm. Kjo varet edhe nga prapavija sociale dhe politike, respektivisht renditjes së forcave. Nëpërmes të rolit të policisë në sistemet politike të përmendura, në mënyrë përmbajtjesore mund të vështrohen lidhjet organike në mes të pushtetit politik dhe sistemit policorë. Policia është në tërësi në duart e politikës, me ndikim shumë të madh dhe me tendenca për autonomi personale. Policia në masë të madhe ka ndërtuar autonominë e saj, ku në zbatimin e aktiviteteve konkrete ka formuar koncepcionin dhe doktrinën e saj të pavarur. Duke marrë parasysh qëndrimin apologjik për policinë me anë të dhunës, respektivisht zbatimin e të gjitha formave të dhunës (torturës, manipulimit, frikësimit, dhe

26Leksikoni i dukurive themelore të politikës, fq. 27


136

kërcënimeve, dehumanizimi i marrëdhënieve politike dhe i gjithë të tjerave) sistemi policorë fiton shumëfunksionalitetin e me këtë edhe zgjerimin e rolit të saj në regjimin totalitarë, si dhe formën e re organizative. Meqenëse ajo është substrat i regjimit të gjithmbarshëm, sjellë edhe gjer tek simbioza reciproke e plotë, ku policia në kuptim të zgjeruar është instrumenti kryesorë, hegjemone, dhe forcë integrative dhe udhëzuese me qëllim të kontrollit absolut politik-policore mbi funksionimin e të gjitha institucioneve. Po ashtu, në sistemet të cilat veten e proklamojnë si demokratike mundë të vijë gjer tek involvimi dhe ndikimi i theksuar i policisë në proceset politike. Neutraliteti politik i policisë Prezantimet e gjertanishme, në relacion të policisë dhe politikës në mënyrë të qartë na udhëzon se këto marrëdhënie janë shumë komplekse dhe të ndërlikuara, dhe se nuk është më pak relevante nga përcaktimi i pozitës në mes të shtetit dhe bashkësisë. Relacion ndajë politikës do të thotë edhe relacion ndajë “fuqisë” në sundimin shtetëror. Sistemi policorë, sot gjendet para sfidave të shumta dhe përgjegjësive, duke u përpjekur që në koordinatat në mes politikës, shtetit dhe bashkësisë, të formojë dhe ndërtojë autonominë e veprimit të saj në ato masa, siç është e paraparë me kushtetutë dhe me ligj. Duke vështruar rolin dhe funksionin e policisë në shoqëri (sociale dhe politike), parashtrohet pyetja e neutralitetit politik, respektivisht a është ajo instrument i pushtetit shtetëror. Pyetja është ngushtë e lidhur me kuptimin e fuqisë policore (fuqia policore), dhe gjithë prezencën e tezës për policinë si “personifikim i shtetit”, agjentit të armatosur të qeverisë “veglës së pushtetit”, “shteti në shtet”etj. Çdo pushtet shtetëror është në esencë pushtet politik. Kjo do të thotë se shteti si fuqi e organizuar politike, nuk është e reduktuar vetëm në ruajtjen e institucioneve themelore të rendit të konkret. Në mënyrë që një shoqëri të është në gjendje të ndërtojë përmbajtjet siguruese gjithë civilizuese, ajo duhet të ndërtojë drejtpeshimin në mes të sigurisë dhe lirisë individuale. Shoqëritë civile demokratike dhe shteti politik me veprimin e saj dhe harmonizimin e kundërthënieve dhe interesat, duhet të vendoset dhe të ndërtohet besueshmëria ndajë qytetarëve, sepse në sigurinë e tyre ndikon një seri faktorësh. Qeveria demokratike, kontrolli civile dhe ndikimi civil në organizatën dhe në funksionimin e pushtetit në kohën e sotme konsiderohet si parakusht


137

elementarë për funksionimin e sistemeve policore moderne. Demokratizimi i jetës shoqërore, e me këtë edhe i rolit të ri i policisë, parashtron disa pyetje të rëndësishme siç janë: vendi i policisë në shtet dhe në shoqëri, respektivishtë a është ajo gjatë veprimtarisë së saj instrument fuqie dhe dhune e varur nga politika; kushë vendosë për veprimet e saj; a është ajo me një pjesë edhe aktorë politik në disa raste politike dhe të sigurisë etj. Teoria politike dhe filozofia policore kanë parashtruar edhe një seri pyetjesh tjera delikate, përveç të atyre të përmendura më parë, me aksente të posaçme për sundimin me fuqinë shtetrore, kushë ka fuqinë mbi aparatin policorë, sa e madhe është fuqia policorë dhe kushë e ka brenda aparatit policorë. Padyshim se pyetjet e cekura sjellin kërkesën për rishqyrtimin e ndikimit reciprok të politikës dhe policisë, prejë nga mvaret dhe autonomia e punës së sistemit policorë, gjë që paraqet parakushtin themelorë politik për neutralitetin e policisë. Kështu do të ballafaqohemi me tendencat objektive në ndarjen e fuqisë politike në relacion me policinë. Meqenëse forma e vjetër i modelit burokratik i cili është tejkaluar, pushon të është ekzemplarë dhe efikasë në kushtet e reja demokratike, hapja e drejtpërdrejtë e policisë dhe interaksioni ndajë politikës, sjellë gjer tëk ajo që politika edhe më tejë në mënyrë direkte ose indirekte të përzihet në punën e policisë dhe ndikon në të, mu sikurse dhe policia, nga ana tjetër pothuajse në të njëjtën mënyrë, por në masë më të vogël, të ndikojë në politikë dhe të përzihet në proceset politike. Posaçërishtë nëse sistemi policorë si instrument dhe personifikim i fuqisë shtetrore është pamvarsuar gjerë në atë nivel, sa që është bërë qendër e theksuar vetëautonome e fuqishme. Për këto arsye mundë të dëgjohet se policia është një politikum i madh me rëndësi relevante. Prandaj, qëndrimet për ndarjen e plotë të politikës dhe policisë janë terguar si iluzion edhe në ditët e sotme demokratike. Disa teoricientë të drejtësisë shkojnë edhe më largë, dhe parashtrojnë pyetjen për politikën dhe policinë si dy anë të të njëjtës medale etj. Përzierja e politikës në punën e strukturave policore zhvillohet në rend të parë në parlament dhe qeveri. Mirëpo, roli i shtuar dhe i tejtheksuar dhe ndikimi i politikës me tejkalimin e autorizimeve për realizimin e kontrollës së punës së policisë, sjellë gjer tek implikimet e theksuara dhe shkakton krizë të kufizuar, e me këtë rrënimi i kushtetutës si ligjë themelorë për konstituimin e një bashkësie politike në shtetin juridik dhe demokratik. Përveç kësaj, lëndimi i bazave kushtetuese dhe përmbajtjeve të saja me qëllim të ndikimit në aparatin për mirëmbajtjen e rendit publik dhe renditjes (policia), në kohën e


138

formimit demokratik dhe veprimit të sistemit policorë i cili përpiqet të lirohet nga rrethanat e tashëguara tradicionale, sjellë gjer tek humbja e rolit fundamental të saj në kontrollën e pushtetit politik dhe kufizimit të saj. Përkundrazi, ai bëhet vegël principijele e intervenimit të pakufizuar të fuqisë politike të cilën e realizon duke ndikuar në sistemin policorë. Se sa i madh është ndikimi i politikës në polici, varet nga karakteri kushtetues dhe rregullimit shoqërorë. Sikurse që asnjë pushtet nuk do të heqë dorë nga fuqia e saj, kjo si dhe niveli i nënrenditjes policore mvaret nga rregullativat ligjore të miratuara nga ana e parlamentit. Kështu që çdo shtet për nga natyra ka tendeca të monopolizimit të fuqisë së saj nëpërmes funksionit socialë dhe politik. Po ashtu, nëse politika ka të drejtë të veprimit të kufizuar mvaret se sa do të është edhe ndikimi faktik i qeverisë si organ ekzekutiv në organizatën policore. Këtu gjithsesi duhet cekur dhe mënyrën e realizimit të kontrollës së punës së qeverisë nga ana e parlamentit, si dhe funksionimin e organeve gjygjësore si instrument garance dhe mbrojtëse të të drejtave dhe lirive të qytetarëve. Literatura moderne kushtetuese dhe juridike si dhe literatura politologjike në mënyrë eksplicite na tregonënë përshkimin e fuqisë politike dhe të asajë policore, me ç’rast ndikimi i pushtetit politik është evident sidomos në ato rrethana kur organizimi dhe roli i policisë është e formuar në atë mënyrë duke treguar qartë në lidhjen e fortë të saj me politikën. Kjo marrëdhënie, padyshim sjellë gjer tek krizat dhe erozionet në funksionimin e policisë dhe humbjen e legjitimitetit të saj kushtetues (vejnë gjet tek delegjitimimi). Policia, për arsye të fuqisë së madhe politike, shumë veshtirë është duke u liruar nga shtrëngimi i politikës dhe gjendjes subordinuese, prandaj politika konsiderohet si “kujdastare e dhunshme” policisë, gjë që sjellë gjer tek politizimi i theksuar i policisë. Ndikimi i politikës në veprimet konkrete të policisë është shpesh prezente në ato situata kur është e nevojshme, që me zbatimin e aktiviteteve operative të aplikohen edhe disa mjete të dhunës, ose në rastet kur duhet ridrejtuar opracionet policore me qëllim të protezhimit dhe mbrojtjes së disa vlerave që kanë rëndësi politike. Janë evidente edhe presionet në polici me qëllim të ritjas së angazhmanit ndajë opozitës, ndërsa në anën tjetër blokoht dhe ngushtohet hapësira operative pë zbulimin e formave të ndyshme të punëve joligjore dhe për ata individë që janë në funksion të


139

institucioneve qeveritare. Shumë shembujë nga praktika e policisë së disa shteteve, na tregojnë në presionin politik mbi policinë në mënyrë që të ndalohet zbulimi o aktiviteteve kriminale i anëtarëve të qeverisë ose zyrtarëve të tjerë të cilët i takijnë orientimit politik të qeverisë. Mqense, pa respektimin konsekuent të kushtetutës dhe ligjit, sundimit të drejtësisë, sigurimit të nivelit të dëshiruar të sigurisë, nuk ka dhe të drejta dhe liri themelore për qytetarët, as ambient dhe hapsirë demokratike për funksionimin e institucioneve të zgjedhura në mënyrë demokratike, parashtrohet pyetja e mënyrës së pengimit të ndikimit të politikës në policinë, sidomosë kur ka të bëjë me detyrat strategjike të planifikuara më herettë miratuara në bazë të vlerësimeve të sigurisë dhe vlerësimeve për cënim. Zgjedhja e vetme optimale, gjendet në neutralitetin politik të policisë, respektivishtë në zbatimin profesional të detyrave të përshkruara me ligjë. Parakushti themelorë për këtë është që shteti kushtetues dhe demokratik, duke lidhur idenë e demokracisë dhe shtetit kushtetues me formën demokratike të sundimit dhe kontrollën adekuate duke demistifikuar dhe zbutur forcën shtetrore, të sigurohet autonomia e duhur e veprimit policorë në relacion me politikën dhe qeverinë, dhe duke pasur kujdes për kornizat e ndikimit reciprokë. Pra, sa është një shoqëri tolerante, sistemi politik më demokratikë, sistemi kushtetues dhe juridik i tij më transparentë, lihet hapsirë për shprehjen, konkretizimin dhe afirmimin e interesave të ndyshme të qytetarëve. Mirëpo, në mënyrë që demokratia të funksionon, ajo para se gjithash duhet të kënaqë edhe kushtet e sigurisë, në mënyrë që qytetarët të fitojnë bindje të forta se vendimet e miratuara në harmoni me kushtetutë paraqesin kërkesat e tyre. Prendajë, ambienti demokratik dhe i sigurisë nuk mund të imponohet me asfarë proklamime politike tradicionale. Në këtë kuptim, relacioni i policisë ndajë politikës, respektivishtë autonomia e saj duhet të zhvillohet në kornizat kushtetuese dhe ligjore me kontrollë legjitime civile. Kjo do të pengojë ndikimin e theksuar dhe shfrytëzimin e forcave policore për interesat politike ditore, ose subordinimin e saj partive politike. Doktrina dhe strategjia e veprimit policorë publike, transparente dhe e bazuar në ligjë si organ i qeverisë, në mënyrë siguruese siguronëhapsirën demokratike për funksionimin e institucioneve tjera të vendosura në mënyrë legjitime. Në këtë mënyrë policia si konstituens relevant ekzekutues i pushtetit shtetrorë pengon çdo formë


140

të dhunës me qëllim të krijimit të sigurisë politike të dëshiruar të bashkësisë. Pra, në shoqërinë demokratike me sundim të drejtësisë, sistemi policorë në marrëdhëniet ndajë policisë duhet të mbajë asi neutraliteti i cili do ti mundëson që si organ legjitim i qeverisë në kornizat e autorizimeve ligjore, me rastin e veprimit të saj konkret, e sidomos në situatat konflikte, të tregojë me gjithë gatishmëri dhe guxim se ajo nuk është vetëm instrument për sundimin e vetëm një grupacioni politik, por kur është betuar në kushtetutë dhe ligj është “palë” e zbatimit të ligjeve themelore, të cilat vlejnë për të gjithë qytetarët e saj. Vetëm me marrëdhënie të tilla policia do të përfiton besimin e duhur të qytetarëve. Pamëvarsia dhe autonomia e policisë bënë themelin e neutralitetit të saj politik, që para se gjithashë, rezulton me involvimin e saj më aktiv në zgjedhjen dhe eleminimin e rreziqeve për sigurinë e rendit publik dhe të sigurisë në përgjithësi. Kjo njëkohësisht konvergon me tendencat e saj për autonomi më të madhe nga politika, respektivisht distancës kushtetuo-juridike dhe ligjore, në mënyrë që në anën tjetër të mund të kyçet në formimin dhe zbatimin e programeve socialo-preventive me qëllim të afrimit, respektivisht zvogëlimit të distancës ndajë qytetarëve. Detyra e policisë nuk është të legjitimojë dhunën shtetrore, por ajo në operacionalizimin e detyrave të saja zyrtare shprehë strukturën e bashkësisë dhe proceset politike të cilat zhvillohen në shoqëri. Prej nga kjo rrjedë struktura institucionale dhe veprimi konkret operativ ka ndikim kyçë në kualitetin e jetesës së sigurtë, dhe karakter të rregullimit demokratik dhe bashkësisë në tërësi. Njëri nga faktorët e rëndësishëm të neutralitetit politik i policisë është ndalesa për anëtarsi në partitë politike, dhe pjesëmarrja aktive në jetën politike (depolitizimi i nëpunësve policorë). Sipas shënimeve të disponueshme ndalesa zbatohet dhe përkrahet në shumicën e shteteve, ndërsa në një numër të shteteve lejohet angazhimi politik. Për ndikimin e politikës në polici dhe lidhjes së tyre, janë bërë anketat publike. Në bazë të rezultateve të anketave është ardhur në konkludim se qytetarët në mënyrë apsolute nuk dëshirojnë të bisedojnë për politikën me policët në asnjë nivel as për atë në nivel federal, krahinorë ose për nivel krahinorë. Përkundrazi, ata pranojnë bisedat vetëm për problemet në lidhje me sigurinë në nivelin lokal. Qytetarët nuk shofin policinë si pjesëmarrëse aktive në suazat e organizuara


141

politike. Në këtë mënyrë, marrëdhëniet e politikës dhe policisë bëhen tema qendrore, në bazë të së cilave formohen mendimet publike, aq më tepër sepse shumë shpesh për qëndrimet politike të policisë përfitohen konkludime të pamatura dhe të pajustifikuara. Ka mendime të cilat flasin për lojalitetin të theksuar të aparatit policorë ndajë politikës, që tek publiku krijon bindje se policia është vetëm dorë e shtrirë ose top në duart e politikës. Megjithate, nëpunësit policorë nuk mund në mënyrë të plotë të qkyçur nga jeta politike. Ata kanë në bazë të kushtetutës kanë të drejtë të marrin pjesë në zgjedhje, të drejtë në mendimin e lirë etj. Nga policia kërkohet që si qytetarë në jetën private nuk mund të refuzojnë vendimet ligjore. Përderisa një gjë e tillë ndodhë, kundër anëtarëve të saj mund të ngritet procedura disciplinore. Po ashtu, policia nuk guxon që për qëllime politike të shfrytzon shënimet relevante zyrtare. Policia është e obliguar të është lojale qeverisë së zgjedhur në mënyrë demokratike, pa marrë parasysh në qëndrimet politike të saj. Principi i neutralitetit politik, i cili është inauguruar me kushtetutë dhe i përkrahur me rregullativat ligjore, kërkohet nga policia që ajo si aparat dhune e shtetit në veprimin e saj nuk mund të thiret në të drejtat politike të partive dhe të institucioneve. Policia është organ ekzekutiv i shtetit i cili është i lidhur në kornizat ligjore. Rëndësia e ndarjes së politikës dhe policisë, respektivisht neutraliteti i saj në zbatimin e ligjit reflektohet edhe në faktin se, ajo vendimet e saja strategjike dhe operative për veprim konkret nuk guxon ti themelojë në bazë të vendimeve politike. Neutraliteti policorë, e me këtë edhe profesionaliteti i saj shprehet në ato raste, kur policia në mënyrë konsekuenet i përmbahet kornizave kushtetuese dhe ligjore dhe përpiqet të mbetet sipër konflikteve me konotime politike brenda bashkësisë. Në këtë mënyrë, kushtetuta dhe ligji janë e vetmja “maturi kompetente e veprimit policorë” (Lisken). Në këtë mënyrë, principi i autonomisë buron nga të drajtat themelore legjitime të dhëna, nga autorizimet dhe kompetencat, me ndalesat dhe kufizimet për ndërmarrjen e masave të palejuara me qëllim të realizimit me çdo kusht të qëllimeve të planifikuara. Në të gjitha këto situata forcat policore duhet të kenë kujdes për relavancen e masave ligjore dhe pasojave të veprimit të pashembullt. Në këtë kuptim, policia nëpërmes të aktiviteteve të saja të përditshme në mënyrë të argumentuar mund të japë propozime, të paralajmërojë në mungesat e disa dispozitave


142

ligjore, gjë që në procedurën e mëtejme (ministri, qeveria, parlamenti) mund të marrë edhe dimenzione politike. Në shtetin demokratik kushtetues dhe juridik, modeli institucional i organizimit dhe i funksionimit të pushtetit, duhet në rend të parë të harmonizohet me një dozë të duhur tolerance, kështu që “ liria e drejta të veprohet e gjithë ajo që ligjet lejojnë, poqese qytetarët do të vepronin atë që ligjet nuk lejojnë, atëherë nuk mund të flitet për liri”. Mirëpo, përvoja historike na tregon se çdo njeri i cili ka pushtet tenton ta “keqpërdorë” sepse edhe virtytet kanë kufijë.27Prandaj, në mënyrë që pushteti mos të keqpërdoret është e domosdoshme që pushteti me renditje të kufizon pushtetin,28 sepse çdo pushtet i pakufizuar është e rrezikshme, sikurse për lirinë dhe të drejtat e qytetarëve po ashtu edhe për shtetin në tërësi. Kështu që aksioni i dëshirës së mirë ndajë forcës publike është humnerë politike në kushtetutën shtetrore. Nëse vjen gjer tek ignorimi dhe shmangja e institucioneve demokratike të parlamentit, vjen gjer tek fuqizimi i tensioneve politike në shoqëri. Ajo në të njëjtën kohë paraqet edhe mohim të kushtetutës dhe ligjit, të cilat janë format juridike të kufizimit të pushtetit. Brenda këtij fokusi, duhet të vështrohet organizimi dhe puna e organeve ekzekutive – qeverisë. Prandaj, organet ekzekutive – qeveria paraqesin “motorin” operativ të legjislativës, e edhe më gjërë. Në përgjithësivështruar, qeveria formon qëllimet e pushtetit shterorë dhe mënyrën e realizimit të tyre. Kështu organet ekzekutive planifikojnë politikën e përgjithshme, “se sundimi do të thotë planifikim dhe parashikim”. Për këto arsye, funksioni ekzekutiv është funksioni politik i pushtetit shterorë më i lartë në kuptim të lirisë, autonomisë në punë, pavarsisë dhe i iniciativës. Aty është e koncentruar esenca e pushtetit politik – ajo është ekstrakt i pushtetit politik. 29 Duke u nisur nga kjo, disa autorë mendojnë (R.Rajner) se në tërësi nuk mund të përkrahet principi i neutralitetit ose pavarsisë së veprimit policorë. Një pjesë të këtij mendimi mund ta pranojmë, sepse në organet ekzekutive edhe më tejë është prezente sjellja politike

27 C.L. Montesquieu, De l esprit, des lois livre, XI, ch II, Oeuveres Completes, T.2. Parisë,1951,fq.394, në Sokol-Smerdel, Organizimi i pushtetit, Zagreb,1988. fq 23 28 Sokol-Smerdel, Organizimi i pushtetit, Zagreb,1988. fq10 29 R.Markovic. Pushteti ekzekutiv, Beograd, Administrata Moderne, 1980, fq 81


143

paternaliste dhe e dirigjuar në relacion me sistemin policorë. Disa qeveri ende nuk mund të pajtohen me të drejtat e kufizuara me ligj ndajë strukturave policore. Faktorë i rëndësishëm i cili ndikon në sjelljet e përmendura rrjedhë nga fakti se qeveria diponon me mjetet e dhunës, se është shumë aktive dhe në mënyrë hierarkike e organizuar, gjë që i mundëson të tejkalon udhëzimin e lejuar në mënyrë juridike dhe kontrollën, me tendenca të keqpërdorjes së pozitës (thyerja e ligjit). Në këto raste policia shumë vështirë mund të rrezistojë fuqisë politike reale, pa marrë parasysh aspiratat e saj për autonomi dhe veprimit të saj ligjorë. Në këtë mënyrë, me anë të qeverisë zgjerohet ndikimi politik i shtetit si formë e “paternalizmit”. Në anën tjetër, kërkesa e policisë të mbetet neutrale politikishtë në zbatimin e Ligjit, duke konsideruar se si shërbim publik i nënshtrohet vetëm kontrollës së Parlamentit, trupave gjegjëse legjislative, publikut dhe mediave. Prandaj, ajo nuk është vetëm instrument i thjeshtë i zbatimit dhe i mirëmbajtjes së fuqisë shtetrore. Policia dëshiron që ajo të kuptohet si pjesë integrale e bashkësisë në shërbim të qytetarëve, sepse ata respektojnë ligjin, e jo përfaqsuesit e saj. Neutraliteti politik është i rëndësishëm për vendosje në situatat e ndërlikuara të sigurisë, ku në plan të parë duhet të vijnë aftësitë profesionale dhe vetëbesimi në veprimin operativ. Tendencat “patologjike” të përmendura në relacion në mes politikës dhe policisë sjellin gjer tek ndikimi i theksuar në polici nga ana e disa partive politike, grupeve joformale të presionit, fuqia e së cilave në disa situata mund të shkaktojë implikime politike me të mdhaja se sa ndikimi i institucioneve qeveritare zyrtare. Me ndikimin e vetë në polici, qeveria përpiqet të maksimalizojë ndikimin politik të pushtetit të saj, me “legjitimitetin” e theksuar të rolit të saj sundues. Kjo sjellë gjer tek erozioni i qetë i besueshmërisë reciproke. Mungesa e përgjegjësisë së duhur e strukturave politike për veprimet e ligjshme të policisë rënohet edhe nëpërmes të aktiviteteve të qeverisë përmes formave të ndryshme të motivimit (ngritja e rrogave, promocioni, sigurimi i mjeteve materiale dhe teknike) në mënyrë që që me realizimin primatit mbi policinë të sigurojë hapsirë të duhur për realizimin e qëllimeve politike të përcaktuara. Po ashtu, edhe disa grupacione politike me fuqinë e saj ekonomike dhe ndikimin arijnë që të korumpojnë policinë me qëllim të realizimit të kërkesave politike. Përveç kësaj, nuk është rast i rrallë që policia në mënyrë individuale dhe aktive të kyçet në disa procese me prapavijë politike, të cilat


144

nganjëherë sjellin gjer tek antagonizmat në lëmin e sigurisë. Me këtë nuk duam të thomë se policia në mënyrë të qetë mund të shiqojë dhe të është indiferente ndajë disa ngjarjeve politike dhe të sigurisëtë cilat do të sjellin gjer zek cenimi i vlerave themelore të njerëzve dhe të pasurisë së tyre. Në këto raste policia duhet të intervenojë, duke u përmbajtur autorizimeve të lejuara me ligjë. Policia në këtë rast duhet të tregojë autonom, profesionalitet, specijalizëm, efikasitet me ndjenja të zhvilluara senzibile për ngjarjet politike të cilat kanë qenë paraardhëse të ndërlikueshmërisë së gjendjes së sigurisë, dhe aftësitë dhe shkathtësitë policore, në mënyrë që masat e saj mos të përfitojnë konotime politike, gjë që mund të sjellë probleme politike dhe sociale. Pra, të gjitha problemet e pazgjedhura të natyrës politike nuk guxojnë të shprehen në polici. Çdo shfrytëzim i forcave policore nga ana e politikës, në ato raste ku në rend të parë është e duhur zgjedhja politike, konsiderohet keqpërdorje e policisë. Policia në punën e vetë me kushtetutë dhe me ligjë nuk guxon të veprojë në vend të politikës. Prandaj, çdo paternalizëm në mënyrë të qartë na tregon në indikimet e instrumentalizimit politik të policisë, e cila mbi vete nuk guxon të marrë përgjegjësi për problemet e pazgjedhura me karkater politik.


145

Marrëdhëniet e policisë dhe opinionit publik Roli i opinionit publik në shoqërinë demokratike Fjala “publikë”, gjatë zhvillimit të shoqërisë ka fituar disa domethënie. Përveç kësaj, kjo fjalë është vështruar edhe nga qëndrimet politologjike, sociologjike dhe juridike. Kështu që sot hasim në definicione të numërta me të cilat janë përpiqur të japin domethënie të duhur në shoqëri. Përmbajtja e saj dhe kuptimi është ëdhtë derivuar nga ndarja e këtij termini nl opinion publik. Mirëpo publiku paraqet fjalë me funksion të lartë me begatshmërin mendore të theksuar. Duke respektuar principet demokratike me te sigurohet dinamizmi dhe aktiviteti i bashkësisënë të cilën kryhen gjendje të caktuara shoqërore, vështrime me subjektin i cili është burim i informatave të caktuara. Me këtë realizohet parimi i publikut në shoqëri. Bëhet fjalë për princip demokratik pluralist i cili implikon qëndrimin dinamik dhe të kontinuuar të qytetarëve në sferën e përgjithshme të një shteti. Prandaj, nuk mund të flasim për publikun në kuptimin e saj të plotë përderisa qytetarët nuk kanë të drejtë themelore në mendim ndajë disa pyetjeve në shoqëri. Ndonjëherë mendimet e shprehura janë në kundërshtim me qëndrimet zyrtare, me çka konfirmohet që mospajtimi në disa pyetje, hapen perspektivat me zgjedhje adekuate. Në këtë mënyrë konfirmohet qëndrimi i Monteskjesë “pa liri për qytetarët nuk ka dhe publik”. Është me rëndësi të ceket se publiku asnjëherë nuk mund të ketë qëndrime identike me krejtë shtetrorë zyrtarë. Në këtë kuptim mund të flitet se publiku është shprehje dhe garancë e proceseve demokratike dhe e sjelljeve në shhoqëri, mënyra e vendosjes dhe zgjedhjes së problemeve me vështrim kritik në disa aspekte të realitetit shoqërorë. Fuqia themelore e publikut pasqyrohet në principin demokratik për zhvillim e jeteses më të mirë, më human dhe më civilizues, në zhvillimin e shoqërisë, dhe tejkalimin e të gjitha formave të mbylljes, ku parimi publik fiton rëndësi të veçantë në kuptimin e saj funksional (policia publike, Gjygji publik, ndjekja penale publike). Në bazë të kësaj, mundë të apostrofojmë se funksioni kyçë në zhvillimin e shoqërisë civile është e drejta e qytetarit në publik, respektivishtë të marrë ojesë në realizimin e saj demokratik. Po ashtu, ajo nënkupton edhe obligimin e organeve dhe organizatave të informojnë publikun për punën e saj. Prandaj ai është parim i konstatuar me kushtetutë.


146

Qytetarit duhet ti sigurohet mundësia që në kornizat e të drejtave dhe lirive themelore politike, të shprehë diturinë e tij, mendimin, të japë vështrim kritik për disa pyetje relevante shoqërore, pa frikë se individi ose grupi do të bartë përgjegjësi për pikëpamjet e veta. Kemi të bëjmë me pluralizmin e mendimeve në një shoqëri, respektivisht nuk ka publik pa kontakte njerëzore, pa informata dhe komunikime. Kjo mundë të thuhet edhe për sistemin policorë. Disa pyetje të hapura të marrëdhënieve të policisë dhe publikut Nga fillimi i organizimit të forcave moderne policore, dhe duke pasur parasysh rolin e tyre në zhvillimin e shoqërisë, posaçërisht si organ ekzekutiv i shtetit me fuqi fizike të legjitimuar, me kohë është formuar antagonizmi i qetë e edhe i hapur në mes të policisë dhe publikut (qytetarëve). Këto marrëdhënie “besueshmërie” dhe të kooperimit në gjithë zhvillimin historik me një pjesë të madhe ka qenë i përcaktuar me karakterin e sistemit shoqëroro – politik, e sidomos zhvillimit të principeve demokratike me aksent të veçantë në liritë dhe të drejtat e qytetarëve. Duke pasur parasysh, se policia si organ i specijalizuar edhe më tejë vështrohet si “dorë e zgjatur e fuqisë shtetrore”, si “vegël e pushtetit”, hapen një seri pyetjesh në mesin e të cilave edhe pyetja e marrëdhënieve me publikun, e cila decenjeve të fundit në kontinuitet potencohet. Kështu që edhe sotë pa marrë parasysh në sistemin shoqroro – politik, pyetja e relacionit në mes publikut dhe policisë konsiderohet njëra nga pyetjet qendrore në punën e forcave policore. Në këtë kontekst ndërmeren hulumtime të shumta me shumë pyetje të cilat pyeten qytetarët dhe anëtarët e policisë, në mënyrë që të formohet pasqyrim sa më i qartë për relacionet e publikut dhe policisë. Anketat e numërta, hulumtimi i opinionit publik, sot është bërë praktikë e gjithëpranuar edhe në punën e organizuar në mënyrë modrene të forcave policore në botë. Metodat e cekura kanë shërbyer si, qëndrim i publikut ndajë policisë, repektivisht që të kenë indikatorë më të sigurtë në cilën masë policia me metodologjinë e saj të punës është e pranuar nga shoqëria. Gjithashtu, duhet të kemi parasysh se laramania e madhe, ndërlikueshmëria, senzibiliteti dhe përgjegjësia në zbatimin e detyrave policore në shoqëri, dhe dimenzionet politike të veprimit policorë brenda aparatit shtetrorë po ashtu ndikojnë në krijimin e imigjit të policisë në publik, ose në mënyrë më decide qfarë paraftyrimi kanë qytetarët në rrethin e tyre për punën e gjithmbarshme


147

policore. Në marrëdhëniet shoqërore gjithnjë e më të ndërlikuara para se gjithash në problemet e sigurisë, qëndrimet e përmendura të publikut si mjet legjitim fitojnë rëndësi gjithnjë e më të madhe, sidomos në aplikimin e metodave moderne të udhëheqjes me polici me qëllim të përfitimit të përkrahjes së publikut. Me zgjërimin e interesave legjitime në çdo shoqëri në të cilën padyshim gjithnjë e më tepër vjen gjer tek kooperimi, koncenzusi, e edhe tek konfliktet me implikime të sigurisë, na udhëzon në rëndësinë e koncenzusit participativ plural, kur kemi të bëjmë me definimin e qëllimeve strategjike dhe të sigurisë, sidomos në nivelin e bashkësive lokale, me pjesëmarrjen e publikut gjithnjë e më të madhe. Vështruar në tërësi, ndërlidhshmëria, dinamizmi dhe kundërshtimet e disa aspekteve të jetës në shoqëri, varshmëria reciproke në realizimin e interesave themelore personale, të cilat rrjedhin nga vetë organizata shoqërore si pluralitet i individit, para policisë parashtrohen pyetje urgjente të mirëmbajtjes institucionale të kontaktit me publikun. Vetëm në këtë mënyrë qytetarët në mënyrë më të kujdesshme do të përcjellin zhvillimin, punën, veprimet në situatat e ndërlikuara dhe do të fitojnë një pasqyrë më reale të funksionimit të institucioneve policore. Në anën tjetër, në bazë të përvojës së përfituar policisë i ofrohet mundësia për ndërtimin e planeve strategjiko – operative. Në këtë mënyrë, publiku ka rol të rëndësishëm në filozofinë policore. Në çdo punë, po ashtu edhe në punën policore, besueshmëria dhe mendimi publik paraqet vlerat qendrore në veprimin e saj. Hulumtimet e gjertanishme, sidomos ato të viteve të 60-ta, në mënyrë eksplicite kanë udhzuar se përftyrimi për policinë është themeluar në përvojat tradicionale të kaluara dhe statusin e saj socialë në shoqëri. Ajo ka udhëzuar në tendencat e antagonizmit në mes policisë dhe publikut, gjë që më vonë ka krijuar vështirësi në regrutimin e kuadrit të ri policorë dhe ka sjellë gjer tek zvogëlimi i ndarjes së mjeteve, e ajo që është më me rëndësi, prezenca gatishmërisë së pamjaftueshme të një pjese të publikut të kooprojë dhe të ndihmojë në pyetjet e rëndësishme strategjike dhe veprimit konkret. Edhe më tejë janë prezente qëndrimet e publikut se policia në mënyrë të pamjaftueshme është në shërbim të publikut, respektivisht nuk është në funksion të qytetarëve, se sjellet i sistem i mbyllur me të drejtë ekskluzive në zbatimin e masave represive, se shprehë tolerancë të vogël dhe sjellje jokorrekte, se nën kompetencat e tyre është zbatimi i ashpër i ligjit, joprofesionalizmi, sjelljet koruptive, nuk është e afërt me qytetarët, se


148

është instrument i shtetit dhe shërben si instancë zyrtare vetëm për qëllim të mbrojtjes dhe dënimit, se vetëm pjesërisht përmbushë funksionet e saja etj. Në anën tjetër nga policia mund të dëgjojmë se qytetarët nuk janë në masë të duhur të disponuar të ndihmojnë policinë në ditshmërinë policore, sepse mendojnë se mirëmbajtja e gjendjes së volitshme nuk është obligim i policisë, se kontaktet nuk janë në nivel të duhur, se publiku në masë të duhur nuk qmonë aktivitetet e tyre ditore, të cilët rizikojnë jetën e tyre duke mbrojtur sigurinë personale dhe pronësore të qytetarëve etj. Nga kjo rrjedhë, se koncepcionet negative ekzistojnë sikurse tek publiku ashtu edhe tek policia. Kështu që, është shumë vështirë të formohet klima të arrihet hamonizimi me principet e Pelovit “policia e ardhme duhet të jenë njerëzit, e njerëzit policia”. Prandaj, marrëdhëniet e policisë dhe të publikut janë shumëdimenzionale dhe se këto marrëdhënie gjithmonë duke marrë parasysh në rëndësinë dhe rolin e tyre është në mënyrë të pamjaftueshme i përpunuar dhe i studijuar, respektivisht që procesi i hapjes së policisë ndajë publikut ende nuk rrjedhë në kahje të dëshiruar. Me këtë nuk dëshirojmë të margjinalizojmë përpjekjet e vendeve të shumta, të cilat kanë shkuar në drejtim të involvimit më aktiv të publikut. Prandaj, mund të cekim se policia e Anglisë me mbi 150 vjetë të aktivitetit të saj operativ është e lidhur për përkrahjen dhe ndihmën e publikut, në mënyrë që të përfiton besimin e qytetarëve. Edhe në vendet tjera janë duke u bërë përpjekjet për vendosjen e marrëdhënieve korrekte në mes të policisë dhe publikut, me çka edhe bëhen përpjekjet për demistifikimin e tezës shumëvjeqare për “ fshehtësinë”, “fshehtësitë” frikat nga dhenja e shënimeve relevante etj. Qëndrimet e përmendura në masë të madhe kanë vuar në pyetje reprezantimin e punës policore në publik, gjë që ka pasur pasoja se policia është vështruar si aparat represiv negativ shtetrorë, pa interesim të duhur për vendosjen e lidhjeve më të forta me qytetarët. Besueshmëria e publikut dhe mendimi i mirë për policinë duhet të merret si vlerë më e rëndësishme në filozofinë policore dhe aktivitetit konkret të policisë. Pa përkrahje përgjegjëse të publikut, në një shtet demokratik dhe të rregulluar juridikishtë nuk mund të flizez për suksesshmërinë e zbatimit të detyrave policore. Mirëpo, duhet theksuar se përveç njohurive për nevojen e përkrahjes më të madhe të publikut, është zhvilluar në mënyrë të ngadalshme i formimit të programit të organizatës policore në të cilat vend të caktuar do të kishin marrëdhëniet me publikun. Një kohë të gjatë kanë mbizotruar


149

bindjet se çdo policë me vetë natyrën e autorizimeve dhe detyrave në ndërmarrjen e masave është “libër” për marrëdhëniet me publikun. Braktisja e marrëdhënieve tradicionale dhe kërkesa për vendosjen e marrëdhënieve të reja reciproke Ka shumë pak profesione aktivitetet e së cilave janë nën llupën publike dhe janë objekt i interesimit, në bazë të së cilave krijohen përshtypjet dhe mendimet e para për kontaktet e realizuara të policisë me qytetarët. Veprimi policorë mund të japë rezultate pozitive vetëm përderisa në mënyrë të suksesshme realizojnë kooperimin, sikurse me bashkësinë lokale, ashtu edhe me publikun në tërësi. Mirëpo siç kemi theksuar më parë, ky proces ka rrjedhur shumë ngadalë. Si një ndër arsyet mund të cekim edhe qëndrimet e formuara sipas së cilave policia si aparat ekzekutiv i shtetit nuk duhet të mbështetet dhe të kërkon përkrahje dhe kuptim nga qytetarët, sepse ajo nëpërmes të realizimit të detyrave të saja do të siguron mendimin e volitshëm tek publiku. Praktika policore ka treguar pasaktësinë e qëndrimeve të cekura. Kështu në formimin e strategjisë së re theks i veçantë është vënë në marrëdhëniet me publikun. Ky përparim japë vitalitet të ri në formimin e strategjisë organizative dhe mundësitë e planifikimit për veprim optimal policorë në bashkësitë lokale. Prandaj, marrëdhëniet polici – publik sot paraqesin rëndësi të dorë së parë e cila çon në drejtim të vendosjes së besueshmërisë dhe kuptimit në mes policisë dhe bashkësisë shoqërore. Në këtë proces duhet të braktisen kontaktet formale tradicionale, dhe të preferohen marrëdhënie të tilla të cilat do të qojnë nga koncipimi i programeve të reja të ardhmërisë, të cilat do të bazohen në prognozat relevante të sigurisë. Përvoja historike në mënyrë të qartë na udhëzon, se në të gjitha periudhat e zhvillimit të shoqërisë moderne dhe formimit të sistemeve politike, çdo njëri nga ato sisteme ka përvetësuar shenjat demokratike. Prandaj, zhvillimi i civilizimit dhe i shoqërisë moderne në masë të madhe është i ngarkuar me “cifëlat” e sistemeve të hershme, të cilat qytetarët e saj e kanë konsideruar si të vetmen mundësi dhe me emrin e të cilit u janë mohuar të drejtat themelore të lirisë. Në shoqëritë e sotme moderne demokratike indikatorë i kualitetit të një shteti është niveli në të cilin ajo mund të lejojë të kritikohet lirishtë sepse njerëzit


150

gëzohen në ekzekutimin e pushtetit “kështu që asnjë pasion nuk depërton më tepër në impulset njerëzore” (Laski, fq 121-303). Prandaj, lirisht mund të themi se realizimi i të drejtave dhe lirive fundamentale njerëzore varet mbrojtja e këtyre të drejtave nga ana e institucioneve gjegjëse. Nuk ka asgjë më të rrezikshme dhe më perfide se sa, siç kemi cekur më herët, kur njeriu ndjehet i pafuqishëm në një shoqëri ose siç Gete ka thënë “nuk ka asgjë më të frikshme se padituria”. Përderisa publiku ka dëshirë të ketë njohuri të qarta dhe pasqyrë të veprimit policorë, atëherë mund të parashtrohet pyetja qendrore, a është përpjekur publiku të njoftohet me detyrat themelore të policisë, respektivisht çfarë duhet të është funksioni i forcave policore në shoqëritë e reja moderne dhe demokratike. Sipas Weberit, njerëzit kanë tendenca për shoqëri legjitime, sjelljeve etj., sjelljeve të cilat konsiderohen të pranueshme në shoqëri (Carwin, 1981) dhe e cila ju mundëson të ruajnë legjitimitetin e tyre. Sistemi policorë si pjesë e pandarë e shoqërisë duhet të funksionon në dakord me tempon e ndërrimeve të cilat zhvillohen në organizimin e pushtetit shtetëror, duke adaptuar sjelljet e veta normave të mirënjohura. Në dakord me këtë, sjelljet legjitime të policisë parashtron kërkesa për ruajtjen e autonomisë së duhur të organizatës policore, meqenëse në këtë proces vjen gjer tek ballafaqimi me ndikimet e ndryshme shoqërore dhe politike. Doktrina dhe strategjia e veprimit policorë në funksion të publikut Në shoqërinë demokratike dhe në krijimin e modelit të ri të sistemit policorë, i cili nënkupton braktisjen e formave organizative me udhëzime eksplicite urdhëruese të thata, kujdes të veçantë duhet kushtuar zbatimit të detyrave në mënyrë të përgjegjshme dhe sensibile. Pra, policia në punën e vetë duhet të është institucion i cili do të mirëmbajë drejtpeshimin në mes të interesave shtetërore dhe atyre private. Në mënyrë që të arrijë këtë, ajo në aktivitetet e saja të ardhme duhet në mënyrë të përmbajtur, objektivisht dhe në mënyrë reale të përcjellë të gjitha aspektet e procesit të zhvillimit organizativo – operativ. Përveç kësaj, në kontinuitet duhet të mësojë nga përvoja, dhe këto përvoja në mënyrë adekuate ti aplikojë në ndërtimin e


151

marrëdhënieve të policisë dhe publikut. Nëpërmes të zhvillimit personal organizativo – operativ, me sistematizimin e njohurive shkencore, specialistike dhe të njohurive nga përvoja, duhet të sigurojë atmosferë ku policia është e obliguar për ruajtjen e rendit publik, por edhe tek publiku të krijojë bindje se detyrat e policisë të cilat janë të vendosura me ligj nuk paraqesin shumë kumulative të urdhëresave të ashpra. Kjo do të arrihet nëse zbatimi i tyre kryhet me ndjenjë mase tek policia, sensibiliteti, afërsia dhe sjellje korrekte me qëllim të pengimit të krimeve, dënimin e atyre që lëndojnë ligjin, mirëmbajtja e rendit publik, mbrojtja dhe ndihma në realizimin e sigurisë së shoqërisë në tërësi. Vetëm në këtë mënyrë Ligjet dhe rregullat rregullative bëhen dëshira e qytetarëve me qëllim të përmbushjes së kërkesave të tyre njerëzore të sigurisë. Në këto marrëdhënie çdo policë është nëpunës potencialë për marrëdhënie me publikun. Sjelljet e nëpunësit policorë nuk janë element kyçë vetëm për nderim personal por paraqet respekt për gjithë organizatën policore, sepse qytetari mendimet dhe përfytyrimet e tija për policinë ndërton sipas kontakteve të para të shkurta. Për këtë qëllim, braktiset logjika sipas së cilës drejtësia është sundim i më të fuqishmit dhe se “liria është ligj të cilin me i fuqishmi e lejon”. Prandaj, në kalimin nga modeli militarist në marrëdhënie më tolerante, roli i rëndësishëm i është në prezantimin detaj opinionit publik – qytetarëve me rolin e policisë dhe vendin e saj në bashkësinë brenda së cilës formohen kodekset e saja etiko – profesionale të sjelljeve. Profesionalizimi i pyetjeve të përmendura do të mundëson policinë të është me të vërtetë progresive, e dëshiruar dhe të çmohet lartë fuqia mbrojtëse brenda bashkësisë, e jo të mbetet sistem vlerash i mbyllur ë udhëzuar vetëm me përdorimin e fuqisë shtetërore të madhe. Mirëpo, ky proces si dhe proceset tjera në vete bartin dozën e lartë të ambivalentit, nëse marrim parasysh arsyet e përmendura më herët. Pa marrë parasysh të gjitha pengesat, proceset demokratike ka përshkuar edhe policinë në transformimin e saj si institucion demokratik dhe si hallkë kyçe në tejkalimin e vartësisë së policisë nga strukturat politike. Përderisa kontaktet marrin karakter institucional, atëherë me siguri mund të themi se mbarë publiku do të vështron policinë në kuptim shumë pozitiv, e cila mbron rendin demokratik dhe është në shërbim të publikut. Në të njëjtën kohë, tek opinioni publik policia do të përfiton në rëndësi dhe ato pikëpamje të cilat policinë e kuptojnë si


152

pjesë të shoqërisë e cila në rend të prë përpiqet që në veprimin e saj të paraqitet si e aftë dhe organizatë strukturale e kuptueshme, që është promotorë demokratik, legjitim dhe “promotorë” sensibil i ligjit me rol të definuar në mënyrë të qartë dhe me gjykime vlerësuese etiko – morale. Nuk ka dyshim se në ambient të tillë modern dhe civilizues sistemi policorë do të braktisë instrumentalizimin e ashpër të përdorimit të dhunës dhe do të shërbejë si organ ekzekutiv i dëgjueshëm i shtetit për zbatimin e dhunës. Mu për këto arsye, është i duhur një relacion reciprokë i balancuar me mbrojtjen dhe rekomandimin e të gjithë atyre elementeve të cilat mund të përparojnë marrëdhëniet e arritura. Mirëpo, edhe policia duhet të shprehë gatishmërinë e madhe dhe aftësinë për pranimin e kritikave qëllimmire të cilat do të ndihmojnë në tejkalimin e tendencave të animozitetit ndajë policisë, dhe në plan të parë të artikulohen ndërrimet pozitive të modelit të zhvilluar të kooperimit me përgjegjësi maksimale të çdo nëpunësi. Në bazë të marrëdhënieve kooperative të vendosura, tek publiku krijohen bindje të forta për ndërlikueshmërinë dhe përgjegjësinë e funksionit policorë dhe si personifikim të shtetit dhe çdo ditë në mënyrë konstruktive adapton veprimin e saj në dakord me gjendjen e gjithmbarshme të sigurisë në regjionin e bashkësive lokale. Ndikimi i opinionit publik në formimin e programeve sociale-preventive në bashkësinë lokale Kuptimi i rëndësisë si informimit të opinionit publik me veprimtarinë e forcave policore, si shprehje e garancisë së proceseve dhe sjelljeve demokratike në marrëdhëniet reciproke, nënkupton përveç të tjerave, se në të ardhmen operacionet policore do të jenë të hapura për publikun dhe për mediat, vetëm nëse procesi i zhvillimit të detyrave policore nuk kërkon rregulla të shkruara, ose në rastet kur ekzekutimi i detyrave dhe efikasiteti i zbatimit të tyre kërkon sekret. Njoftimi detal për aktivitetet e ndërmarra do të kurajojë publikun që më tepër të involvohet në problemet policore, kërkesat dhe interesat dhe të informon policinë edhe për pyetjet tjera relevante, të cilat përveç karakterit të sigurisë kanë edhe karakter social-preventiv. Në këtë mënyrë, në praktikë zbatohet veprimtaria e sigurisë dhe e shërbimit ndajë publikut, me ç’rast anëtarëve të bashkësisë u sigurohet e drejta qytetare që me sugjerimet e tyre, opinionet, dhe përvojën të japin


153

kontributin e tyre planifikimeve policore. Është e dukshme se policia është vendosur në pozitë ku në mënyrë permanente kujdeset për prezantimin e organizatës policore dhe profesionin policorë në takimet e përditshme me qytetarët. Duke marrë parasysh që ligji dhe zbatimi i ligjit në rend të parë duhet kuptuar si mbrojtje e lirive demokratike dhe organizimit të saj. Në këtë kuptim, është shumë me rëndësi që në bazë të kontaktit të parë të ndërtohet mendimi për policinë i ashtuquajturi “shëmbëlltyrë”, e cila duhet ta reflektojë besueshmërinë reciproke, sepse nuk ekziston asnjë profesion i cili nuk është i nënshtruar gjykimit publik sikurse policia. Nëse policia në mënyrë drastike rrëzon kredibilitetin e shërbimit, shumë vështirë do ti epet rasti për rindërtimin e kredibilitetit të saj para opinionit publik. Në mënyrë që të evitohen situatat e këtilla, policia nëpërmes punës së saj në kontinuitet duhet të gjurmojë dhe të përgjojë opinionin publik duke pasur qëllim mirëmbajtjen marrëdhënieve adekuate me te, gjë që do të shërbej si faktorë relevant në formimin e filozofisë policore. Kërkesa e publikut për involvim më aktiv, dhe në pjesëmarrjen e organizimit të modelit të ri në zbatimin e ligjeve si garanci e lirisë, në mënyrë të qartë do të reflekton funksionin e detyrave policore të cilat përgjigjen kërkesave dhe dëshirave të publikut të gjithmbarshëm të shoqërisë. Me këtë vijmë gjer tek konklidimi i rëndësishëm, se policia nuk e përcakton ligjin, ajo është subordinant i saj. Marrëdhëniet e policisë ndajë publikut i zgjeron dhe i begaton njohja me policinë, e cila më së miri manifestohet nëpërmes së strategjisë së saj. Kështu që, aktivitetet e saja themelore janë të drejtuara në zgjedhjen e problemeve të sigurisë me qëllim të përmirësimit të kualitetit jetësor në bashkësi. Insistimi në zhvillimin e marrëdhënieve, duke u liruar nga kontaktet rutine dhe formale, publiku policinë do ta konsiderojë të interesuar për formimin e programeve social-preventive të cilat kërkojnë dhe mundësojnë involvimin dhe angazhimin e publikut-qytetarëve, sidomos në lëmin e përcaktimit të prioriteteve dhe pranimin e sugjerimeve vitale për eliminimin e kriminalit në regjionin e bashkësive lokale. Do të thotë, se për formimin e qëllimeve dhe strategjisë policore dhe implementimin frytdhënës është e nevojshme të arrihet fitimi i besimt publik. Besimi mund të fitohet, vetëm nëse policia me angazhim


154

personal dhe me sjellje të ndikon në zgjerimin dhe kualitetin e marrëdhënieve. Këto marrëdhënie vendosen dhe fitojnë një pluralizëm instrumental të sigurisë (rendi publik dhe paqja, kriminaliteti, trafiku etj) me të cilën eliminohen tendencat e fetishizmit dhe prezencës së tezes për aparatin policorë si organ represiv i ashpër. Marrëdhëniet kooperative në sigurimin e të gjitha parakushteve të sigurisë në zbatimin e ligjit nëpërmes të demonstrimit të drejtësisë absolute gjatë veprimit operativ, nga policia kërkohet që ajo në shoqërinë e sotme moderne duhet të është inteligjente, e arsimuar, me vlera morale, e aftë, profesionale, e afrueshme, e kuptueshme, e qetë në situata të ndërlikuar dhe konflikte, e vetëbesueshme, e matur, e sjellshme, e hapur-sinqertë, të ketë kujdes për diskrecion në dakord me procedurën policore, e kujdesshme, të mos ushtrojë kërcënime fizike dhe psikike qytetarëve, që në çdo situatë gjatë aktiviteteve të saja të rregullta në zgjedhjen dhe eliminimin e sjelljeve negative të shprehë paanshmëri etj. Puna demokratike e policisë si parakusht për afirmimin dhe respektin e saj në publik Siç kemi theksuar, suksesi dhe puna e organizatave policore në masë të madhe varet nga përkrahja publike, jo vetëm kur është në pyetje komponenti shkencore dhe specialiste dhe operative, por edhe nga veprimi i policisë në shoqërinë demokratike. Prandaj do të përkujtojmë shkurtimisht në disa aspekte të cilat duhet të përshkojnë praktikën konkrete të policisë. Respekti dhe pasqyra e policisë në publik në radhë të parë varet nga veprimi i saj i përgjithshëm, i cili duhet të bazohet në standardet punuese të policisë të mirënjohura në shtetin demokratik. Prandaj do të theksojmë shtatë principe themelore të miratuara nga policia ndërkombëtare e Kombeve të bashkuara për punën demokratike të punës policore në Bosnje dhe Hercegovinë: 1. Policia duhet të është e drejtuar nga principet demokratike dhe të

punon në dakord me këto principe. 2. Policia e cila gëzon besueshmërinë e publikut duhet të është

profesionale, veprimet e së cilës bazohen në kodeksin e sjelljeve profesionale.

3. Prioriteti më i madh i policisë duhet të është mbrojtja e jetës. 4. Policia duhet të shërbejë publikut dhe asaj ti përgjigjet.


155

5. Mbrojtja e jetës dhe e pronës është detyra themelore e forcave policore.

6. Për zbatimin e funksionit të saj policia duhet të ketë kujdesë për respektimin e dinjitetit njerëzorë dhe të drejtave elementare të njeriut.

7. Policia punët e saj duhet të përmbushë pa diskriminim. Në mesin e këtyre shtatë principeve është edhe relacioni i saj ndajë publiku, e cila respektin e saj, ndihmën dhe përkrahjen nuk mund ta sigurojë me asfare dekreti zyrtarë të tejkaluar, dhe nuk mund të konsiderojë veten instrument të fuqishëm për mbrojtjen e shtetit, me sjelljet jo korrekte ose me keqpërdorim nga ana e individëve. Këto lloje të sjelljeve, para se gjithash sjellin ngarkim moral të nëpunësve në polici të cilët obligimet e veta i përmbushin në mënyrë shembullt. Duhet të kihet kujdes që policia me sjelljet e pashembullta, e sidomos nëse gjatë veprimit policorë tejkalohen autorizimet e përcaktuara me ligj, mundë të rrezikojë më tepër liritë njerëzore se sa që me masat e saja mund ti mbrojë. Çdo sjellje e pakuptueshme e policisë e udhëhequr me sintagmën “filozofia e vetëmbrojtjes” sjellë në mënyrë të paevitueshme gjer te situatat konflikte. Prandaj kooperimi i suksesshëm me publikun varet nga puna permanente e policisë e cila gjatë punës së saj zhvillon dhe përparon standardet pozitive. Përveç kësaj, aftësitë e saja të komunikimit, respektivisht “me politikën e dyerve të hapura” ndihmon dhe siguron që policia të mbrojë publikun nga depërtimi i paligjshëm dhe vetiniciativë në të drejtat dhe liritë themelore njerëzore, ndërsa në anën tjetër do të kontribuojë që policia me përgjegjësi të plotë të kujdeset për veprimet e saja zyrtare dhe jozyrtare të cilat duhet të jenë në harmoni me rregullat e vendosura të sjelljeve. Vetëm me afrim korrekt, ndërmarrja e punëve në mënyrë të ndërgjegjshme dhe ligjore në harmoni me etikën profesionale, ngrit respektin e punës së policisë si shërbim publik, kështu që, operacionet policore të sigurisë kërkojnë nivelin e duhur të transparencës publike. Në këtë kuptim, standardet etike ekzakte në sistemin policorë për shkak të natyrës së veprimtarisë së saj, shumë më të rëndësishme se në çdo strukturë tjetër organizative në një shoqëri.


156

Organizata policore e cila gëzon besueshmërinë e opinionit publik duhet të është profesionale, ku veprimet e nëpunësve të saj duhet të bazohen në kodeksin e sjelljeve profesionale. Me këtë duam të themë, se policia nuk është vetëm profesion, ajo në shoqërinë demokratike është shumë më tepër. Besueshmëria e opinionit publik në polici, kërkon nga ajo që ajo në konceptin e saj për politikën shoqërore të policisë dhe në praktikën konkrete, përveç analizës konstante të suksesit të saj, kujdes më të madh ti kushtojë diagnostikës së problemeve të sigurisë, sidomos që veprimtaria e saj në perspektivë duhet gjithnjë e më tepër të vështrohet në kuptim të “ofrimit të shërbimeve” e jo në “zbatimin e dhunës”. Policia në kontaktet e saja të përditshme me qytetarët me këshillat, veprimet, udhëzimet, paralajmërimet dhe sugjerimet në planin preventiv socialë, kontribuon në ngritjen e afirmimit dhe respektit të saj pa të cilat nuk mund të paramendohet suksesshmëria e planifikimit dhe formimit të strategjisë dhe doktrinës policore. Vetëm me ndërtimin e relacioneve të mira, organizatës policorë i ofrohet mundësia që në tërësi të fitojë besueshmërinë dhe miratimin e publikut. Pra, kërkesa për ndërtimin e marrëdhënieve të dëshiruara të policisë dhe opinionit publik, rrjedhë nga fakti se policia si shërbim publik është në funksion të mbrojtjes së sigurisë publike, me qrast opinioni publik duhet të kuptojë se vetëm në bazë besueshmërisë reciproke dhe klimës së volitshme ofrohet mundësia që policia me autorizimet e saja të rregulluara me ligj në mënyrë efikase do të mund të përmbushë detyrat e saja. Në të njëjtën kohë, opinioni publik pret nga policia duke respektuar principet e demokracisë, me respektimin e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, gjatë zbatimit të operacioneve policore prioritet do të japë aspektit të preventivit, gjë që japë mundësi të duhura për iniciativat e reja reciproke në mes policisë dhe publikut. Duke shfrytëzuar metodat moderne të punës publike, veprimi policorë do të përfiton besimin e opinionit publik, gjë që paraqet faktorë kyçë në ndalimin e të gjitha dukurive dhe sjelljeve në shoqëri.


157

Policia dhe mjetet për komunikim masiv Komunikimi (nga fjala latine communicare-me nda, shpallë) në kuptimin e përgjithshëm do të thotë çdo lidhje që ka të bëjë me shpallje, të kuptuarit e ndërmjetëm dhe komunikacioni në mes njerëzve, si dhe çdo akt i komunikimit, përmbajtja ose forma e të kuptuarit të ndërmjetëm dhe mjetet e komunikimit. Përveç kësaj, me komunikim nënkuptojmë dhe dy format e saja: materiale dhe shpirtërore-politike. Me vetë përcaktimin e fjalës dhe konceptit të komunikimeve masive dhe mënyrës së realizimit dhe shfrytëzimit, hasim në teori të ndryshme të shumë autorëve. Sidomos shkenca e sociologjisë, psikologjia sociale, politologjia, kibernetika dhe shkencat e tjera përpiqen të japin sqarime të kënaqshme të kësaj dukurie. Meqenëse si objekt i interesimit tonë është marrëdhënia e policisë dhe të mjeteve të komunikimit masiv (mediat), në mënyrë të shkurtë do të cekim disa vështrime të cilat janë relevante për kuptim të duhur të marrëdhënieve në mes policisë dhe mediave. Komunikimet, për shoqërinë në përgjithësi kanë rëndësi të madhe. Pa komunikime lirisht mund të themi se shoqëria nuk do të mund të ekzistonte. Në kuptimin e saj funksional ato paraqesin dhe paraqiten si një ndër faktorët me rëndësi, respektivisht të formimit dhe mirëmbajtjes së bashkësisë. Siç ka theksuar Wiener, duke siguruar intereaksionin veprues të njerëzve “ komunikimet janë bërë çimento në formimin e organizatës”, ose sipas Robert North të gjitha organizatat dhe shoqëritë dhe vetë “shtetet nacionale janë të formuara në komunikime dhe me anë të tyre mirëmbahen”. Në përcaktimin e fjalës, tek komunikimet në masë të madhe vjen në shprehje karakteri bihejviorik i kësaj shkolle të mendimit, i cili është i drejtuar në bashkimin e mendimeve moderne për sjelljet e njeriut, respektivisht formimit të modelit të sjelljes në interakcionin e marrëdhënieve brenda shoqërisë moderne. Funksioni themelorë i mjeteve për komunikim masiv duhet të është informim i vërtet, objektiviteti, kohshmëria, përgjegjshmëria dhe informim kompetent i publikut. Përveç kësaj, ajo duhet të krijojë të gjitha parakushtet për lirinë e mendimit dhe të shprehjes, zgjerimin dhe ngritjen e qëndrimeve kreative sikurse të shoqërisë po ashtu edhe të qytetarëve të saj, afirmimin e politikës së hapur ndajë qytetarëve, dhe të qytetarëve ndajë politikës etj. Në çdo shoqëri të rregulluar në mënyrë demokratike dhe juridike, respektimi i të drejtave themelore njerëzore dhe autonomia individuale është fryt i civilizimit modern.


158

Informimi me kohë, nderimi dhe qarkullimi i mendimeve, e bënë të mundur që qytetarët që si strukturë e lirë dhe e lërueshme që në masë të madhe të ndikon në ndryshimet e gjithanshme në vetë shoqërinë. Këto ndryshime paraqesin opinionin e organizuar dhe të vetëdijshëm publik, të bazuar në sistemin e informimit modern dhe të harmonizuar. Mediat (radioja, televizioni dhe shtypi) zakonisht konsiderohen transmetuesin themelorë të informatave më të rëndësishme. Komunikimet në shoqërinë moderne, respektivisht ajo rrjetë e komunikimit, paraqet kërkesën kyçe për krijimin dhe përsosjen e bazuar në ndërgjegje, kuptimet dhe kërkesat e njerëzve të integruar në hapësirën demokratike, të hapur dhe të civilizuar me postulatet e theksuara të kooperimit, transmetimit, objektive dhe postulate të pavarura, dhe nevoja për kontrollin publik të veprimit të tyre. Prandaj, mjetet e komunikimit masiv kanë për detyrë të kontribuojnë në krijimin, zbatimin dhe konstituimin e opinionit publik, me qëllim të veprimit të harmonizuar të njerëzve, sepse kjo lidhshmëri në esencë është karakteristikë e të gjitha dukurive shoqërore. Kur nuk do të kishte ekzistuar ai interaksion i duhur, shikuar nga aspekti i gjerë, njerëzit nuk kishin mundur të harmonizojnë veprimtaritë e tyre. Kjo do të shkaktonte, zgjedhjen joefikase të problemeve politike, ekonomike, kulturore dhe problemeve të tjera të përbashkëta të shoqërisë moderne. E gjithë kjo udhëzon në rëndësinë relevante dhe karakterin e mjeteve për komunikim masiv. Po ashtu, ajo ka fuqi të theksuar dhe mundësi të aktivizimit të mekanizmave shoqëror socialo-psikologjike, meqenëse se në mënyrë të fuqishme dhe të ndryshme mund të ndikojnë në qytetarët, e me këtë edhe në opinionin publik në përgjithësi. Mu për arsyet e cekura, ato duhet të kenë përgjegjësi të madhe ndajë shoqërisë, gjë që implikon dituri adekuate, etikën qytetare dhe profesionale, dhe nivelin e duhur të transparencës ndajë rrethit shoqërorë, publikut dhe qytetarëve. Kështu që, në ndërtimin e shoqërisë civile moderne duhet të sigurohen parakushtet demokratike dhe transparente që të formohen dhe krijohen marrëdhëniet shoqërore të lira, autonome dhe përgjegjëse, dhe ku opinioni publik dhe mjetet e komunikimit bëhen të domosdoshme, politikisht racionale dhe kërkesë e pandarë e shoqërisë, politikës dhe njeriut, gjë që ato në mënyrë funksionale edhe janë. Çdo mashtrim i njeriut dhe opinionit të gjerë publik, mundë të shkaktojë një seri dukurish politike, sociologjike, psikologjike dhe dukuri tjera. Përpjekjet për realizimin e monopolit mbi këto mjete me qëllim të formimit të opinionit publik, si dhe


159

transmetimi dhe interpretimi i njëanshëm i dukurive dhe ndodhive shkakton degradimin e vlerave personale dhe kolektive të publikut. Prandaj tendencat për vendosjen e këtyre formave të udhëheqjes me këto mjete të cilat nënkuptojnë kontrollin e ashpër publike dhe autonominë e tyre pa aprovimin e disa interesave shtetërore, disponimeve dhe kuptimeve, si dhe disa grupeve apo individëve të cilët përpiqen që ti monopolizojnë me qëllim të realizimit të qëllimeve të tyre, sepse siç Russo thekson “nuk ka asgjë më të rrezikshme se sa ndikimi i interesave private në punët publike, e edhe keqpërdorimi i ligjit në shoqëri”. Rëndësia e marrëdhënieve në mes policisë dhe mediave Policia në shoqërinë demokratike funksionin e saj e kryen duke i shërbyer qytetarëve, respektivisht ajo është roje e sigurisë së tyre. Pothuajse të njëjtin rolë kanë edhe mediat, sepse ato janë të obliguara që qytetarët ti informojnë në mënyrë të saktë, objektive, të vërtetë dhe të ofrojë informata me kohë në formë dhe vëllim të pranueshme për publikun, opinionin publik dhe qytetarët. Kemi të bëjmë me dy institucione të fuqishme dhe të ndërtuara në mënyrë profesionale, qëllimet e të cilave janë identike, sepse janë në shërbim të publikut dhe për të cilën ndikojnë në njëra tjetrën. Kemi të bëjmë me një lidhje simbioze ku çdo antagonizëm mundë të sjellë gjer te konfliktet e theksuara në marrëdhëniet reciproke. Mirëpo, nëse vështrojmë nga aspekti historik marrëdhëniet e policisë me mediat shpesh kanë pasur karakter “armiqësor”, gjë që ka sjellë gjer tek ajo që policia e ka evituar kooperimin e saj me përfaqësuesit e mediave, dhe ka shprehur mosinteresim për dhënien e informatave. Policia ka treguar qëndrim reaktiv vetëm në rastet kur përfaqësuesit e mediave kanë tentuar që me çdo kusht të marrin informata. Kërkesa për ndërtimin e shoqërisë së hapur dhe civile, kërkon dhe asi kanale nëpërmes së cilës realizohet, ndikimi i lirë i dhe i aprovuar me ligj, formimi i lirë dhe shprehja e lirë e opinionit publik, e cila ka mundësi që në mënyrë të pavarur të shprehë mendimin e saj për punën e institucioneve të ndryshme dhe bartësve të funksioneve publike. Kur ambienti demokratik është i zhvilluar, atëherë edhe policia edhe mediat janë komponentë e rëndësishme në procesin e funksionimit të demokracisë dhe zhvillimit të personalitetit. Në mënyrë që mediat të jenë në gjendje të përmbushin funksionin e tyre, kanë nevojë për informata, në të cilat


160

ata kanë të drejtë në dakord me dispozitat kushtetuese. Mediat kanë qëllim të qartë, e ajo është e drejta në “njohuri”, gjë që në mesë të tjerash është edhe funksioni i tyre në emër të qytetarëve të cilët i shërbejnë. Këtë jemi duke theksuar, sepse liria e mediave dhe e drejta e tyre në informata është njëri ndër treguesit themelorë të demokracisë. Prandaj, për policinë dhe mediat mundë të thuhet se kanë përafërsisht qëllimet e njëjta sepse të dyja punojnë për qytetarët. Gjithashtu, policisë i nevojiten mediat për përfitimin e respektit në bashkësi, sepse nuk ka mënyrë më të shpejtë të depërtohet në publik dhe nuk ka formë më efikase për formimin e opinionit publik, përveç nëpërmjet të mediave. Po ashtu, edhe mediat kanë nevojë për policinë që të jenë në gjendje të marrin informata në lidhje me sigurinë publike, sidomos për kriminalin i cili zgjon interesim të madh tek dëgjuesit, lexuesit dhe shikuesit. Sot në shoqërinë moderne çdo ditë nëpërmes të mjeteve për komunikim masivë pyetjet të cilat kanë të bëjnë me sigurinë marrin vend të rëndësishëm. Çdo institucion, po ashtu edhe organizata policore përpiqet që nëpërmes të mediave publikut ti prezantojë temat e numërta operative dhe problemet me të cilat ballafaqohet, duke menduar se ato mundë të ndikojnë në publikun dhe në shoqëri në përgjithësi, dhe në këtë mënyrë të sigurojë publicitetin tek qytetarët, të cilët policisë do ti shërbejnë si fuqi themelore dhe përkrahje për veprimtarinë e saj të mëtejme. Kuptimi i mediave si institucion i fuqishëm nuk paraqet risi, meqenëse gazetari amerikanë Walter Lipman qysh në fillim të shekullit XX ka theksuar se mediat e sidomos shtypi “krijojnë përfytyrim në kokat tona”. Ata nuk duhet të veprojnë në mënyrë direkte dhe të drejtojnë sjelljet njerëzore, por gjithsesi mundë të kenë ndikim në opinionin publik dhe të kontribuojnë në përfitimin e informatave të përmbajtur për veprim dhe punën e përgjithshme të forcave policore në bashkësitë lokale. Në përgjithësi është e njohur, se mediat krijojnë “temat ditore”politike, duke ndikuar në publik, sidomos, kur janë në pyetje temat relevante të cilat kanë të bëjnë me disa aspekte të rëndësishme të jetës shoqërore, ku gjithsesi pyetja e sigurisë së qytetarëve zënë njëren vendet kyçe për zhvillimin e marrëdhënieve të përgjithshme në bashkësi. Vetëm qytetari i lirë i dhe i informuar në mënyrë objektive, me kohë dhe në mënyrë të vërtetë dhe të plotë, mundë të japë mendimin e tij, të ketë qëndrimet të cilat shprehin mendimin publik, është gjë që paraqet një ndër vlerat më të larta të shoqërisë demokratike. Në mesin e lajmeve


161

të para në lidhje me zhvillimin e një bashkësie shoqërore dhe civilizimit të saj, gjithsesi mundë të mundë të njehim edhe format e ndryshme të kriminalitetit. Edhe në shënimet e vjetra religjioze hasim në tekstet të cilat bëjnë fjalë për krime. Në situatat e sotme shoqërore ndikimi i mediave në lidhje me kriminalitetin, dukuritë dhe ngjarjeve që kanë të bëjnë me sjellje papranueshme, ndonjëherë mundë të kenë karakter shkatërrues. Mediat të cilët vendosin të transmetojnë informata, kërkojnë treg masiv, sepse ajo është produkt i tyre për të cilën qytetarët kanë të drejtë të jenë të informuar. Mirëpo, përfaqësuesit e mediave dhe gazetarët duhet të kenë kujdes që gjatë përmbushjes së detyrave duhet të përmbahen standardeve të tyre etike dhe morale. Pa marrë parasysh në këtë obligim, logjika e prodhimit masiv të lajmeve, kërkesat të cilat rrjedhin nga kërkesat e tregut të madh, kërkesa për prodhimin dhe përgatitjen e informatave të ndryshme, rivaliteti në mes të shtëpive mediatike në planifikimin dhe realizimin e qëllimeve të mediatike, ndonjëherë sjellë edhe gjer tek “përpunumi” dhe “frizurimi” i informatave para se të botohen. Në këtë mënyrë vjen gjer tek shtrembërimi i disa fakteve, vështirësimit të informimit të saktë, e shpesh edhe gjer tek krijimi i sensacionalizmit. Mediat gjithnjë e më tepër dhe me sukses shfrytëzohen për lëmin e sigurisë e sidomos në luftën kundër kriminalitetit, dhe mirëmbajtjen e gjendjes së volitshme të rendit dhe paqes publike. Prapë, kërkesat e mëdha (emisionet TV, radioja etj) nganjëherë informatat i përdorin në mënyrë rutine. Temat mediatike për krimet, zbulimin e tyre, punës policore në lidhur me te, zgjojnë kureshtje të madhe publike, kështu që rubrikat policore çmohen gjithnjë e më tepër nga qytetarët. Kërkesa e pangopur për informata me karakter kriminaliteti, ka stimuluar përfaqësuesit e mediave hulumtimin e tyre, dhe botimi i tyre ka ndikuar në përfytyrimin e publikut për punën e policisë dhe punën e saj në eliminimin e kriminalitetit. Në këtë mënyrë arrijmë edhe gjer tek relacionet më sensibile të cilat policia duhet ti ketë me mas-mediat, nëpërmes së cilave realizohet komunikimi i saj me publikun, por shumë shpesh me qëndrime diametralisht të kundërta në marrëdhëniet reciproke, gjë që shpesh sjellë gjer tek moskuptimi, humbja e besueshmërisë e edhe situatave konflikte. Konfliktet në mes policisë dhe mediave


162

Në marrëdhëniet në mes policisë dhe mediave gjithmonë ka ardhur dhe prapë vjen gjer tek moskuptimi dhe rivaliteti, i cili sidomos shprehet në kooperimin e pamjaftueshëm të dinamikës dhe rëndësisë reciproke për publikun dhe shoqërinë në tërësi. Me gjithë që, policia dhe mediat janë në shërbim të publikut, që punojnë në interes të qytetarëve, që funksionet e tyre i zbatojnë në ambient të tillë ku liria e mediave dhe policia kooperative paraqesin themelin e demokracisë parlamentare, që janë të udhëzuar në njëri tjetrin në realizimin e qëllimeve globale, mirëpo parp se prapë marrëdhëniet e tyre janë të tensionuara. Organizata policore në përgjithësi është kupton se veprimi dhe fuqia e mediave është tejet e madhe, dhe se niveli i kooperimit të tyre në instancë të fundit do të ndikojë, se si publiku e shef policinë dhe nivelin e respektit të cilën policia e gëzon në shoqëri, ose thënë më mirë, pasqyra e gjithë sistemit policorë në masë të madhe varet nga mënyra e prezantimit dhe informatat me karakter sigurie ndajë shoqërisë. Nga ana tjetër, qytetarët e shoqërive demokratike u janë të garantuara të drejtat për informim, private dhe në dinjitet njerëzorë. Sot çdo ditë nuk mundë të trajtohet ndonjë temë në media, e të mos flitet për problemet e sigurisë. Kështu që qytetarët janë dëshmitarë permanent të skenës së kriminalitetit në mjetet e mediave në forma të ndryshme, aspektet dhe faktet e saja duke inkuadruar edhe format e ndërlikuara të dhunës. Mirëpo, kjo është e drejtë ligjore e mediave që informatat e përmendua ti prezanton para publikut. Kjo gjërsi dhe laramani e ndikimeve të mediave në masë të madhe ndikon në formimin e opinionit publik, drejtimin dhe shfrytëzimin e saj në aspekt negativ ndajë zhvillimit të kriminalitetit (Kegels, 1982, fq.212). Ndikimi i përmendur në opinionin publik në të njëjtën kohë mund ta zgjojnë edhe problemet e caktuara në mes të shërbimeve për zbatimin e ligjit- policisë dhe mediave. Njoftimi dhe aktivizimi i publikut nga ana e mediave në formimin e mendimit, e me këtë edhe përfytyrimin për veprimet policore, sjellë klimën e mosbesimit, gjë që në disa raste mund të rezultojë me probleme të paparashikuara të sigurisë, sidomos nëse bëhet fjalë për forma të ndërlikuara të kriminalitetit të organizuar. Pyetjet e kriminalitetit ndonjëherë pa arsye botohen në shtyp dhe në forma shqetësuese, duke menduar se informatat sensacionale, intrigante, shokante do të pranohen nga ana e opinionit publik. Këtu në mënyrë të qartë mund të vërehet kërkesa e suksesshmërisë komerciale dhe ekzistencës në mesin e numrit të madh të institucioneve të cilat merren me këtë


163

veprimtari. Me raportime shpesh herë teprohet, dhe policia akuzohet për mosefikasitet, respektivisht se është e pafuqishme të mirëmbajë gjendjen e sigurisë stabile. Në këtë mënyrë krijohet një ndjenjë se qytetarët më tepër blejnë shtypin me informata, të cilat sjellin leverdi komerciale, por se te policia krijon ndjenjë animoziteti ndajë mediave. Me këto qëndrime, nuk kemi për qëllim të mbrojmë organizatën policore, në të kundërtën përpiqemi që nga aspekti shkencorë të japim udhëzime për të gjitha pyetjet relevante, të cilat ndikojnë, sikurse në mediat, po ashtu edhe në policinë në zbatimin e funksioneve të tyre. Përderisa nga kjo përpiqemi të nxjerrim interesin shkencorë, atëherë me siguri mund të konkludojmë se kontributi i mediave në zhvillimin e ndjenjës së pasigurisë nuk duhet vështruar si problem i kohës së sotme. Kërkesa permanente për shënime sensacionale nga lama policore, qytetarët gjithnjë e më tepër sjellë në gjendje frike nga krimet e mundshme. Më këtë nuk sjellim në pyetje kërkesën për mbrojtjen adekuate nga të gjitha llojet e cenimit të rendit publik dhe sigurisë së qytetarëve. Mirëpo, “frika dhe manipulimet me frikën mundësojnë, shitjen e ideve, adoptimin e llogarive dhe zgjerimin e programeve të shtëpive mediatike”. 104 Mu për këto arsye dhe arsyet tjera për të cilat do të bëjmë fjalë, frika dhe mosbesimi është rezultat i komunikimit joadekuat dhe kuptimit, që janë obligim i çdo ane (policisë dhe mediave) me qëllim të informimit objektiv dhe në kohë të publikut. Në këtë aspekt do të theksojmë edhe disa aspekte të rëndësishme për kooperimin e marrëdhënieve konflikte në mes policisë dhe mediave.- • Policia mendon se përfaqësuesit e mediave ndonjëherë janë shumë

radikalë dhe agresiv në përmbushjen e detyrave të veta, në mënyrë që të vijnë gjer tek informatat të informojnë publikun. Detyra e tyre primare është që të punojnë shpejtë dhe të parët të botojnë informatat sepse duhet të jenë konkurrencë shtëpive tjera botuese. Me këtë qëllim përfaqësuesit e mediave shërbehen edhe me raportime të pasakta, botojnë informata delikate, nuk kanë të ndërtuar sensibilitetin gazetaresk, mashtrojnë besueshmërinë e kuadrit policor të cilët bisedimet joformale i formojnë në raporte formale etj.

104 Andre Lemaitre, Revue Internationale de criminologie et de police technique, no.2.1989,fq.185-195


164

• Policia, e sidomos anëtarët e policisë kriminalistike të cilët janë përgjegjës për zbatimin e punëve operativo-kriminalistike në mënyrë efikase dhe me kohë me rastin e veprimeve kriminale, në përfaqësuesit e mediave ose reporterët nga këto shtëpi, i marrin si pengesë, respektivisht frenim në përmbushjen e obligimeve të tyre ndajë publikut. Për këtë arsye, policia kriminalistike është e detyruar ti ruajnë disa informata për të cilat mendojnë se prezantimi i tyre do të sjellë në pyetje punën e tyre të mëtejme, në realizimin e masave dhe aktiviteteve të planifikuara më herët. Përveç kësaj, policia mendon se informatat të ofruara në mënyrë të hapur, do të paralajmërojë personat kriminelë për arrestim të afërt, gjë që do të cenon në tërësi masat operative sekrete, respektivisht arrestimin do ta bënte të pamundur dhe do të sjellë gjer tek cenimi i sigurisë së viktimës ose dëshmitarit.

• Policia më herët e udhëhequr me përvojë të keqe me mediat, mendon se hapja më e madhe ndajë publikut, do të dobëson strategjinë e tërësishme të veprimit të tyre, sepse për shkak të marrëdhënieve të tilla shumë shpesh kanë bartur përgjegjësinë para niveleve më të larta hierarkike.

• Konflikti i interesave dhe qëllimeve i të dy anëve mund të rezultojë me antagonizëm më të hapur, posaçërisht kur policia me arsye mbanë informatat të cilat kanë të bëjnë me familjet informuese më të afërta në interes të sigurisë së publikut, respektivisht që në mënyrë efikase të mbrohen hetimet e fazave të mëtejme.

• Po ashtu policia, mediave ja zë për të madhe për paragjykimet e trashëguara tradicionale kundër policisë, që mediat në disa raste, kur ndjenjat njerëzore për viktimat e krimeve duhet të vijnë në shprehje, botojnë materiale delikate të paverifikuara dhe në këtë mënyrë sjellin në pyetje kooperimin dhe besueshmërinë e policisë.

• Gjatë hetimeve të cilat kanë dimensionin sensibil dhe komponentin operativ-teknik dhe teknikën shumë të rëndë, reporterët përpiqen në mënyrë aktive të marrin shënime të çmueshme, në mënyrë që si sensacion tja prezantojnë publikut. Kështu që, mënyra në të cilën mediat informojnë publikun për kriminalitet, për rendin dhe paqen etj, tek policia krijon bindje, se mediat tentojnë dhe përpiqen të japin pasqyrë të shtrembër dhe sensacionale, të pakonfirmuar të gjendjes në lëmin e veprimit të policisë.


165

• Në sytë e policisë, mediat shumë shpesh me qëllim të arritjes së efekteve komerciale prezantimet e tyre i dramatizojnë dhe i shtrembërojnë. Këtë e arrijnë duke selektuar me kujdes situatat incidente kriminale, duke sjellë në planë të parë ato situata (dhunën, brutalitetin, vrasjet etj) të cilat në masë të madhe zgjojnë kujdesin e publikut.

Vështrimi kritik në marrëdhëniet konflikte në mes të policisë dhe mediave Në pjesën paraprake kemi theksuar disa burime të marrëdhënieve në mes të policisë dhe mjeteve të informimit publik – mediave, e edhe konfliktet serioze të cilat shkaktojnë implikime negative në disa segmente të punës së policisë. Duke u nisur nga parimet kushtetuese, mediat si institucione publiko-juridike, në rend të parë me karakter komercial, kanë të drejtë dhe janë të obliguar që në mënyrë të saktë të informojnë publikun, ku e drejta në siguri është një ndër garancat themelore të lirisë, barazisë dhe të drejtave të tjera të qytetarëve. Marrëdhëniet konflikte të cekura më herët, parashtrojnë kërkesën që në pika të shkurta të kthehemi dhe të japim qëndrim kritik për marrëdhëniet reciproke të policisë dhe mediave. Është e qartë se sotë në të gjitha shtetet e rregulluara në mënyrë demokratike me demokraci pluraliste dhe me sundim të drejtësisë, e posaçërisht në shtetet me etnicitete të ndryshme, nuk ekziston një publik i homogjenizuar i cili do të kishte një gjykim vlerësues me nivel të lartë të harmonizimit për të gjitha lëmitë e jetës shoqërore. Përkundrazi, në shoqërinë e hapur moderne dhe civile ku në mënyrë të posaçme është e zhvilluar komponenti informatike, në mënyrë reale mundë priten antagonizmat e gjykimeve vlerësuese dhe të qëndrimeve, si shprehje e kritikës perspektive demokratike të vërtetë, me qëllim të kurajimit dhe zhvillimit të mendimit kritik dhe artikulimin e mendimeve publike, të cilat do të mbështeten në postulatet themelore të kulturës demokratike politike dhe të sigurisë. Mjetet publike të informimit edhe më tej në polici shikojnë si strukturë të mbyllur tradicionale, mjaft të paafrueshme, me sistem dhe sjellje të trashëguara dhe të tejkaluara burokratike – ushtarake, sikurse brenda organizatës, po ashtu edhe ndajë publikut. Mendohet se edhe policia në procesin e transformimit të saj mbanë një dozë të


166

pabesueshmërisë dhe të moskooperimit me mediat, që nuk janë në mënyrë të mjaftueshme transparentë, që shprehin dozën e caktuar të cinizmit, gjë qwë sjellë frymë garuese në marrëdhëniet reciproke. Sipas qëndrimeve të mediave, tek policia është ende prezente “sekreti” i pajustifikuar në veprimin e saj, gjë që paraqet problemin themelorë në punën e mediave, sepse nuk mund të përfitojnë informatat në të cilat kanë të drejtë. Nga kjo rezulton, se policia edhe më tej nuk shpreh interesim të duhur për kooperim dhe se në këtë aspekt nuk është aktive ndajë mediave, ose siç në mënyrë globale interpretohet, se policia ka qëndrim reaktivë ndajë mediave. Nga punëtorët e shtëpive mediatike shpesh mundë të dëgjohet, se reporterët e tyre në disa raste me qëllim mënjanohen, gjë që merret si një lloj “dënimi” për shkrimet e mëhershme negative dhe të pasakta për policinë etj. Me këtë rezyme të shkurtë, nuk kemi pasur për qëllim që përgjegjësinë për gjendjen e marrëdhënieve të bartë organizata policore, për do të përpiqemi të apostrofojmë disa pyetje për të cilat gjatë punës së policisë nuk u është kushtuar kujdes i mjaftueshëm, që me një pjesë të mirë ka ndikuar në mendimet disfunksionale dhe konfliktet, për të cilat kemi bërë fjalë. Arsyet duhet kërkuar në kontekstin e proceseve organizative prezente në mënyrë objektive, sepse konfliktet në këtë lami por në baza të shëndosha mund të japin efekte pozitive. Këtë posaçërisht jemi duke theksuar, meqenëse përfaqësuesit e mediave potencojnë vështrimet sipas së cilave policia nuk pranon kritikën e justifikuar për punën e saj, dhe nuk mund të pranon dhe as të pajtohet me faktin se me anë të mediave kryhet verifikimi i veprimit ligjorë dhe mundësitë e keqpërdorimit të policisë si organ legjitim i pushtetit shtetëror. Këtu kishim mundur të njehim edhe një seri të akuzave reciproke. Mirëpo, ne kemi hapur vetëm disa situata konflikte të cilat mund të na shërbejnë si fondament që në bazë analizës kritike të marrëdhënieve të gjertanishme, të udhëzojmë në kërkesën dhe formën e vendosjes së marrëdhënieve të reja kooperative, si lidhje simbioze, sepse policia dhe mediat janë në shërbim të realizimit të qëllimeve globale në shoqëri. Në punën e gjertanishme të policisë nuk i është dhënë rendësia e duhur mjeteve të informimit publik, e mosë të flasim për edukimin e kuadrit për zbatimin e këtyre detyrave të përgjegjshme nga kualiteti i punës së kryer varet respekti i policisë në shoqëri. Marrëdhëniet me media një kohë të gjatë kanë qenë në margjinën e veprimit policorë, si


167

obligim i parëndësishëm. Pasojat e logjikshme të këtyre kuptimeve janë që organizatat policore në mënyrë kuadrovike, teknike dhe financiare nuk kanë qenë të aftësuara për përcjelljen e problematikës dhe prezantimin e saj nëpërmes mediave publikut. Se sa rëndësi i është dhënë marrëdhënieve me publikun, e me këtë edhe me mediat flasin shënimet sipas së cilave nëpunësit në polici këtë pjesë të punës e kanë kryer në kuadër të detyrave të rregullta. Marrëdhëniet ndajë mediave janë konsideruar si aktivitet i shtuar, joobliguese, vullnetare e ndonjë herë edhe obligim ngarkues dhe veprim i painteresuar për anëtarët policorë. Sidomos kur janë në pyetje punët me forma të ndërlikuara të kriminalitetit, policia nuk ka qenë e njoftuar me mënyrën e punës ndajë mjeteve publike të informimit. Kështu të pa udhëzuar dhe të ngarkuar me obligim të dhënies së informatave përfaqësuesve të mediave, duke pasur parasysh qëndrimin e tyre reaktiv ndajë tyre, ka sjellur gjer tek konfliktet në mes tyre. Detyra prioritare e policisë ka qenë zbatimi efikas i detyrave operative nga përmbushja e së cilave është varur respekti i tyre në kolektiv. Ka munguar kërkesa e mënyrës së prezantimit të aktiviteteve të tyre opinionit publik dhe në këtë mënyrë të arrihet besueshmëria dhe respekti tek qytetarët. Për kësi lloj marrëdhëniesh ndajë publikut, e sidomos ndajë përfaqsuesve të mediave, i cili ka përfituar konotime negative, me ç’rast prezantimi i policisë publikut ka qenë shumë shpesh reklamë negative në përmbushjen e detyrave të saja të ndërlikuara dhe përgjegjëse. Mu për arsye të mosnjohjes së rëndësisë së marrëdhënieve me mediat i cili është i lidhur me imazhin e policisë në shoqëri, këtë mospërgatitje dhe paaftësia e kuadrit, ka sjellë gjer tek situatat në të cilat policia me rastin e ndërmarrjes së punëve parahetimore shumë herët ka informuar mediat, gjë që është reflektuar në mënyrë negative në ndërmarrjen e mëtejme të punëve operative, taktik – teknike dhe aktiviteteve tjera. Duke u nisur nga fakti se punëve dhe marrëdhënieve me mediat nuk është dhënë rëndësi e duhur, prezantimin e informatave e kanë bërë përfaqësuesit e mediave të cilët nuk e kanë njohur dhe nuk kanë qenë të edukuar për këtë lami, gjë që ka shkaktuar pamaturi në prezantimin e shënimeve, ose janë prezantuar shënime lidhur me procesin të cilat kanë shkaktuar damë personave, e që me vonë me zhvillimin e procesit është provuar si shënim i padrejtë. Po ashtu, mosprezantimi i disa shënimeve me kohë mediave informative, ose fshehja e shpalljeve intrigon përfaqësuesit e shtëpive të përmendura që ato me vetiniciativë të iniciojnë hulumtimet të cilat do të përfundojnë në mënyrë joprofesionale. Në këto raste, për


168

arsye të mungesës së kuadrit i cili do të ishte në gjendje që në mënyrë permanente të përcjellë lëmin e caktuar, ndonjëherë edhe demantet mungojnë, edhe atëherë kur prezantohen informatat me përmbajtje jo të saktë. Kjo na udhëzon të konstatojmë, se policia nuk ka dhënë rëndësi të mjaftueshme analizës së përmbajtjes të atyre informatave të cilat prezantohen me anë të mediave publikut. Po ashtu, në masë të duhur nuk është realizuar marrëveshjet, sidomos në rastet kur kanë ekzistuar arsyet dhe vlerësimet kriminalistiko – taktike, respektivisht marrëveshja reciproke për respektimin e “moratoriumit” në dhënien e informatave. Situatat konflikte edhe në ardhmëri do të shkaktojë forma të ndërlikuara të tensionit dhe në mënyrë të pashmangshme do të dëmton besueshmërisë në mes policisë dhe mediave nëse këto marrëdhënie arrijnë në publik. Prandaj mundë të pritet se qytetarët do të kenë qëndrim negativ ndajë policisë. Me qëllim të tejkalimit të vështirësive në marrëdhëniet në mes policisë dhe mediave është e domosdoshme të fillohet me formim e ri sistematik dhe strategjisë për relacionet me mjetet e informimit publik. Siguria si arsye për formimin e strategjisë së re të marrëdhënieve në mes policisë dhe mediave Sot në shtetet moderne si nivel më i lartë i realizimit të të drejtave njerëzore, të cilat rezultojnë nga të drejtat themelore, paraqet liria e mendimit e cila ka ndikim të caktuar në sistemin juridiko – politik dhe sistemin e sigurisë. Qëllimi themelorë i çdo shteti modern është sigurimi i nivelit të lartë të sigurisë. Mjetet kryesore për realizimin e këtij qëllimi paraqesin normat juridike. Policia në aktiviteteve të saja të përditshme në komunikim me qytetarët, i shef si persona të cilët janë të mbrojtur me një numër të madhe ligjesh, ndërsa në anën tjetër polici për qytetarët paraqet nëpunësin në shërbim të zbatimit të ligjit në shtetin e lirë dhe demokratik. Detyra fundamentale e tij është të kujdeset për sigurinë e të gjithë qytetarëve. Në zbatimin e këtyre aktiviteteve, strukturat shtetërore përpiqen që qëllimet e tyre të sqarojnë edhe në mënyra tjera, sidomos me anë të mediave, ku këshillat dhe sugjerimet për disa lami me qëllim të ndalimit të situatave konflikte fitojnë rëndësi gjithnjë e më të madhe.


169

Praktika e kërcënimeve me sanksione me rastin e lëndimeve të disa rregullave normative është duke u braktisur. Format e veprimeve shtetërore të përmendura, janë treguar shumë efikase dhe të suksesshme, sepse qytetarët gjithnjë e më tepër kuptojnë se organet shtetrore të obliguara për siguri braktisin praktikën e vjetër të urdhërimit, poashtu edhe qytetarëve u krijohen parakushtet për sjelljen e vendimeve. Pa marrë parasysh në hapësirën e lirë të veprimit, duhet theksuar se asnjë shtet demokratik modern nuk mund të heqë dorë nga funksioni i saj, e ai është monopoli legjitim për përdorimin e dhunës, sepse në disa situata organet të cilat kanë për detyrë mirëmbajtjen e sigurisë personale dhe të pasurisë nuk mund të mbështeten në metodat e bindjes, sepse si rrjedhim do të kishte implikimin e sigurisë. Në këto raste policia duhet të reagon shpejtë, të marrë vendime me qëllim të pengimit të rrënimit të disa segmenteve të sigurisë. Të gjitha këto aktivitete duhet të zhvillohen në skenën publike, respektivisht në publikë dhe për publikun. Kështu që të gjitha institucionet publike, e edhe policia në kornizat e veprimtarisë së saj duhet në mënyrë permanente të punojë dhe kooperojë në prezantimin e saj të jashtëm. Kjo është detyrë e mjeteve për komunikim masiv. Sot të gjitha institucionet në një shtet, të udhëhequra me parimin themelorë publik, përpiqen që veprimtarinë e saj ta prezantojë në mënyrë sa më të mirë, të aktualizojë shërbimet e numërta qytetarëve, në mënyrë që të ndërtojnë imazhin e tyre dhe të ndikojnë në sjelljet shoqërore. Policia një kohë të gjatë ka qenë në prapa, gjë që ka sjellë pabesueshmëri dhe marrëdhënie konflikte ndajë mjeteve të informimit. Është me rëndësi të theksohet, se të gjitha shërbimet publike, për ndryshim nga degët tjera të industrisë etj, kanë në këtë një rolë krejtësisht tjetër. Shteti nuk mundet të bëjë reklamën e shërbimeve të saja publike – policinë, dhe nuk mund të sigurojë ndërtimin e respektit në publik, sepse krijimi i një pasqyre objektive për punën e policisë është detyrë shumë më përgjegjëse dhe specifike. Të gjitha veprimet e policisë sotë janë të vështruara në publik, gjë që japë mundësi për rishqyrtimin e veprimit të tyre. Në rrethanat e hershme, marrëdhëniet e policisë me publikun nëpërmes mediave, nuk kanë pasur një komunikim të zhvilluar reciprokë, në mënyrë që policia të ketë mundësi të informojë në mënyrë korrekte dhe përgjegjëse qytetarët për pyetjet relevante. Çdo informatë e drejtuar publikut paraqet fondament për demokraci të vërtetë. Në këtë kontekst mund të theksojmë, se qëllimi themelorë i punës policore është sigurimi i përkrahjes dhe besueshmërisë së qytetarëve dhe pjesëmarrja më e


170

madhe në formimin e programeve sociale – preventive, gjë që do të sigurojë edhe kontrollin më të madh mbi punën e policisë nga ana e opinionit publik. Me ndërrimet demokratike, ndërtimin e institucioneve të cilat kanë ndikim relevant në punën policore si dhe kërkesat për vështrim në veprimtarinë e saj, ka shtyrë organizatat policore të braktisin kuptimet e hershme, dhe të fillojnë formimin e politikës ofensive të informimit të publikut dhe shoqërisë në tërësi. Puna dhe marrëdhëniet ndajë publikut, e me këtë edhe ndajë mediave, policia gjithnjë e më tepër e kupton si një nga postulatet themelore për përvetësimin e besueshmërisë dhe kuptimit të publikut për qëllimet, detyrat dhe problemet e parashtruara të saja. Më herët kemi theksuar se roli i punës me përfaqësuesit e mediave është interpretuar dhe kuptuar në mënyra të ndryshme. Mirëpo, kjo lami ka rolë aqë të rëndësishëm, sa që në kushtet e reja moderne policia pa strategji të re të marrëdhënieve ndajë mediave, do të mbetej si instrument i ashpër i piramidës shtetrore. Do të thotë se, policia duhet të formojë marketingun e saj, të cili do ta mundë ta quajmë “marketing social – preventiv”. Përse emri “marketingu socialë preventiv”? Në bazë të qëndrimeve të autorëve të shumtë, ky termin mund të përdoret për arsye, sepse baza e saj është ndërrimi. Në këtë kuptim sistemi policorë në një shtet ofron shërbime me rëndësi shoqërore për qytetarët, e ajo është siguria e tyre. Në anën tjetër qytetarët si kundërvlerë për ruajtjen e sigurisë së tyre paguajnë shtetit obligime të ndryshme nga të cilat sigurohen mjetet materiale për punën e policisë, duke formuar marrëdhënie të reja dhe mirëkuptimit reciprokë, hapen horizontet pozitive dhe mundësitë që veprimi i policorë të ndikojë në zvogëlimin e konflikteve dhe për ngritjen e respektit të policisë në publik. Duke u nisur nga fakti se për marrëdhënie jo të mira me mjetet masive të komunikimit, diskutimin publik për veprimtarinë policore karakterizon edhe më tejë niveli i ultë i informimit dhe paragjykimet të cilat ende janë prezente. Kjo na udhëzon në kërkesën për marrëdhënie sistematike, të vazhdueshme, të drejtuara dhe komunikim përgjegjës, e bazuar në qëllimet strategjike të verifikuara të organizatës policore për realizimin e funksionit të saj në shoqëri. Çdo institucion publik, po ashtu edhe sistemi policorë punon në formimin e qëllimeve të veta, me realizimin e të cilave përpiqet të arrijë idealet e sigurisë, të cilat i përmban kushtetuta dhe ligji i të gjitha shteteve të rregulluara në mënyrë juridike demokratike dhe moderne.


171

Politika e re e marrëdhënieve në mes policisë dhe mediave Policia në punën e saj duhet të braktisë marrëdhëniet e gjertanishme stereotipa ndaj mediave, sepse nëse dëshiron të reagojë shpejtë dhe në mënyrë efikase në disa ngjarje, dhe për këto ngjarje dëshiron të informojë publikun, nevojitet të japë informata adekuate përfaqsuesve të mediave, dhe nga mënyra e t[ cilit prezantim në masë të madhe varet relacioni i qytetarëve ndajë policisë. Hulumtimet e shumta të cilat kanë trajtuar temën preventive të rendit dhe qetësisë publike, kriminaliteti nga aspektet e ndryshme, udhëzojnë në konkludim se mediat masive “, se mundësojnë ngritjen e kriminalitetit, sidomos të moshës së mitur, se mediat duke prezantuar dhunën kontribuojnë në ngritjen e delikuencës së moshës së mitur, të cilët përderisa në kontinuitet me anë të mediave vështrojnë dhunën me elemente sadiste, e cila në mënyrë të vrazhdë ndikon tek rinia të cilët gjenden në procesin e socializimit po ashtu në mënyrë shkatërruese ndikon në sistemin psikologjik të tyre gjë që reflektohet në procesin e edukimit të tyre etj. Sipas autorëve tjerë, prezantimi i dhunës në termine të gjata nuk paraqet faktorin kryesorë në formimin e tendencave për veprime penale, por risin mundësitë që disa individë nën ndikimin e mediave të sillen në mënyrë agresive, gjë që mund të sjellë gjer tek situatat e padëshiruara. Pa marrë parasysh këto qëndrime divergente, mbetet fakti se mjetet për komunikim masiv, të cilat në formë të komunikimit sociale në mënyrë informative lidhin qytetarët në shoqëri, mediat paraqesin partnerin relevant të policisë me qëllim të prezantimit objektiv të veprimit të saj. Kjo marrëdhënie paraqet imperativ, meqenëse mediat paraqesin faktorë të fuqishëm të ndikimit të organizuar dhe të planifikuar edukativ, posaçërisht në kushtet e formimit të strategjisë së veprimit policorë të ri në bashkësitë lokale. Prandaj policia duhet të është e interesuar që mediat me informimet e tyre të zhvillojnë kuptimin për dëmshmërinë e të gjitha formave të cenimit të disa segmenteve të sigurisë dhe kërkesën e ndërmarrjes së aktiviteteve të përbashkëta në eliminimin e dukurive dhe sjelljeve të përmendura. Komunikimi i gjithanshëm në vijë polici – media paraqet në një mënyrë edhe problem social – psikologjik, ku dallimi themelorë i tipave të personalitetit mund të është njëra nga arsyet për konflikte


172

dhe mbyllje. Në bazë të hulumtimeve të gjertanishme mund të vërehet se policia mbështetet në mendim dhe kuptim gjatë marrjes së vendimeve, gjersa redaktorët dhe reporterët përpiqen të mbështeten në intuitë dhe ndjenja. Në mënyrë që të evitohet marrëdhënia stihike, spontane, e rastësishme dhe sporadike, është e duhur të formohen principet themelore, në mënyrë që qytetarët do të mund të është i njoftuar me punën policore dhe të ketë parafytyrim nëpërmes të mjeteve të komunikimit masiv. Prandaj, policia në mënyrë të planifikuar dhe të organizuar duhet të drejtohet publikut nëpërmes mediave, aktivitetet e së cilës në këtë lami nuk mund të kenë funksion të paobliguar, por përkundrazi me rrjetë të zhvilluar të nëpunësve të obliguar me punë me publikun, si dhe policitë e udhëzuara mirë, mënyrën e relacionit me përfaqësuesit e shtëpive të përmendura në raste të ndryshme. Çdo sistem, po ashtu edhe ai policorë vendosë mënyrën e realizimit të qëllimeve të veta. Një ndër faktorët e rëndësishëm, janë edhe përmasat se sa publiku është i njoftuar dhe ka njohuri të caktuara të cilat i përvetëson përmes mediave për veprimin policorë. Në këtë mënyrë arrijmë gjer tek pyetja qendrore, e kjo është informimi me kohë i publikut, në masë të madhe do të ndihmon në ruajtjen e sigurisë, luftën kundër kriminalitetit, si njëri nga segmentet për ruajtjen e sistemit të sigurisë. Do të thotë, se duke ndërtuar strukturën e besimit në postulate harmonike dhe me marrëdhënie proaktive të fuqishme me mediat, policia do të është në gjendje që në kontaktet me mediat të është bartëse e krijimit të atmosferës së mirëkuptimit, besueshmërisë dhe respektimit reciprokë. Parakushti themelorë është që mediat të kuptojnë përgjegjësinë e tare ndajë qytetarëve, duke marrë parasysh interesimin e theksuar të përfaqsuesve të mediave, që për hir të biznesit profitabil ndërmarrin aktivitete të ndryshme e edhe janë në gjendje të paguajnë për informata spektakulare. Për këto arsye parashtrohet kërkesa për transferim efikas intern dhe ekstern të informatave, të cilat do të bazohen në saktësi, objektivitet, kohëshmëri, karakter, me qëllim të informimit të qytetarëve dhe kontributit për afrimin e policisë opinionit publik, e me këtë edhe ndërtimit të imazhit pozitiv të saj. Puna e mediave është që në mënyrë objektive dhe të saktë të informojnë publikun dhe të shprehin kuptim të plotë për mbrojtjen e interesave në zbulimin, sqarimin dhe pengimin e të gjitha formave të kriminalitetit, e jo me shënimet e tyre bombastike, me shënime të


173

paverifikuara të pengojnë ose në disa situata edhe të cenojnë punën operative të policisë në hulumtimin e krimeve. Po ashtu, puna e policisë dhe e mediave kërkon shpejtësi, dhe sipas mendimit tonë ndonjëherë “konflikti” i domosdoshëm dhe është i dëshiruar, i cili mund në masë të rëndësishme të stimulojë anëtarët e këtyre strukturave që në mënyrë urgjente të braktisin politikën e mosaktivitetit dhe reaktivitetit dhe të pranojnë proaktivitetin dhe të kontribuojnë shërbimin e qytetarëve. Ka shumë mundësi në drejtim të përparimit reciprok komunikativ. Me këtë duam të apostrofojmë, se në perspektivën e ardhshme marrëdhëniet e tyre nuk mund të bazohet në rastet individuale, por në kontaktet e planifikuara, interaktive, dhe të vazhdueshme të cilat do të sigurojnë që publiku të është pjesëmarrës aktiv në zgjedhjen e pyetjeve relevante të sigurisë, me orientim në prevencen e kriminalitetit. Publiku nëpërmes mediave në mënyrë më të përmbajtur duhet të njoftohet se detyra themelore e forcave policore është në ruajtjen e sigurisë së brendshme të shoqërisë dhe shtetit. Me këtë qëllim, policia në dakord me ligjin, është e orientuar për ruajtjen dhe përparimin konstant të gjendjes së sigurisë, e shërben bashkësinë duke mbrojtur të gjithë personat nga veprimet e paligjshme, dhe me nivel të lartë të përgjegjësisë etiko – profesionale. Po ashtu, publiku duhet të njoftohet se ruajtja e disa segmenteve të sigurisë në korrelacion me nivelin e informimit të tyre, dhe iniciativave të cilat ndihmojnë dhe sugjerimeve të tyre, sidomos kur bëhet fjalë për preventivin e kriminalitetit. Prandaj, kohshmëria në zgjedhjen e problemeve të sigurisë, efikasiteti dhe kualiteti i punës së policisë është i varur nga transparenca e saj ndajë publikut. Policia ka interes unik në aspekt të realizimit dhe përparimit të marrëdhënieve pozitive me individët, grupeve të ndryshme politike, etnike, religjioze dhe sociale. Është shumë me rëndësi që në bazë të njohurive të përgjithshme dhe njohjes së rrethit ku vepron, të qytetarëve, adeteve, vendin e mbledhjeve, të formohen, planifikohen dhe ofrohen shërbimet policore, të cilat përmes mediave duhen të jenë të përshkuara me nivelin e duhur të interaksionit dhe besueshmërisë. Ato duhet të rrjedhin në dakord me shpresat e qytetarëve dhe të bashkësisë në tërësi. Kjo nënkupton se policia reagon në mënyrë të shpejtë në të gjitha ndërrimet e sigurisë, dhe kohshmëria e involvimit të publikut, mundëson marrjen efikase të vendimeve për zbatimin e operacioneve policore me interes reciprok, sidomos në kushtet


174

specifike dhe të ndërlikuara të sigurisë të cilat mund të sjellin implikime të theksuara. Po ashtu, publiku duhet të dijë se policia me zbatimin e detyrave në mënyrë të përgjegjshme si dhe me qëndrim autoritativ, të vendosur dhe jo anësor si dhe me dituri, shkathtësi, kuptim dhe me sjellje adekuate në çdo rast është e gatshme të ofrojë ndihmën e duhur, duke shprehur kuptimshmëri dhe duke respektuar mendimet dhe qëndrimet e publikut. Prandaj edhe pjesëmarrja më e madhe e publikut në formimin e strategjisë së re të veprimit do të kontribuojë zvogëlimit të nivelit të kriminalitetit. Hapja e rrugëve të komunikimit reciprokë në mes policisë dhe mediave do të rezulton me përkrahjen politike të policisë, programeve të saj sociale – preventive si dhe legjislatives penale. Këto marrëdhënie prapë duhet të mbesin në një distancë, e cila do të siguron në bazë të fakteve edhe mundësitë e kritikës reciproke, kritikë e cila nuk do të ndërprenë efektet pozitive të komunikimit. Me anë të mjeteve të komunikimeve masive policia shumë lehtë mundë të marrë njohuri për qëndrimet e publikut, gjë që i mundëson që me kohë të eliminojë lëshimet në veprimin e saj. Ky është parakusht i rëndësishëm për planifikimin dhe prognozimin e lëvizjes së kriminalitetit i cili gjithnjë e më tepër bazohet në shënimet shkencore dhe objektive. Organizimi i punës me media Duke u nisur nga natyra e punës policore të cilën e karakterizon një seri specifikash, aktivitetesh operative të ndryshme, përshtatja, shpejtësia e reagimit efikas, adaptimi në situata të ndryshme të sigurisë, e cila është garant i sigurisë së brendshme, për të cilën duhet të informojë publikun në mënyrë objektive dhe transparente, në mënyrë të domosdoshme paraqitet kërkesa për formimin e zyrës për marrëdhënie me publikun në organizatat policore. Kështu që, formimi i zyrave të përmendura bëhet kërkesë e arsyetuar në punën e policisë, qëllimet e ardhshme themelore të punës janë të drejtuara në dy drejtime të dëshiruara, nga brenda dhe nga publiku. Puna nga jashtë nënkupton edhe program konsistent, sepse ajo është pikënisja për krijimin e pasqyrës policore në publik. Në këtë kuptim, puna me


175

publikun duhet të gjejë vend në programet e edukimit, sepse në krijimin e pasqyrës e policisë nuk ndikon vetëm punëtorët udhëheqës, por çdo punëtorë operativ. Policia në fund ka arritur deri te qëndrimi se mediat në shoqërinë e caktuar janë pjesë “e aparatit policorë” dhe se mund të përdoren në funksion të njoftimit dhe realizimit të qëllimeve policore, dhe se janë burimi kryesorë i shënimeve për krijimin e “pasqyrës për policinë, dhe zhvillimin e miratimit dhe mosmiratimit ndajë saj” (R. Reiner: The Policies of the Police). Se sa mediat mund të kenë ndikim të caktuar në përfytyrimin e kriminalit dhe të policisë, shumë shërbime të shtetit e kanë kuptuar më herët, dhe rekomandojnë se për marrëdhëniet e mira me mediat duhet të hapen departamentet për marrëdhënie me publikun (Qysh nga viti 1915 në Scotland Yard është hapur “dhoma e shtypit” ku dy herë në ditë janë dhënë shpalljet). Duke vërejtur rëndësinë e zyrave të themeluara, këto zyre në mënyrë të ngadalshme kanë përfituar shenjat e agjencisë gazetareske policore, me përparim dhe marrëdhënie simbioze ndajë mediave ku të dy institucionet kanë qëllime të përbashkëta dhe dobi të shumëfishtë në lëmin e sigurisë dhe leverdi mediatike. Mund të themi se “efikasiteti i forcave policore në masë të madhe varet nga dëshira e mirë dhe përkrahjes publike e cila me anë të mediave përfiton njohuri për problemet e policisë, sukseset dhe interesave të saja”. “Kështuqë zyret për marrëdhëniet me publik kanë për detyrë të zhvillojnë dhe të mirëmbajnë marrëdhëniet e mira me mjetet e informimit publik, dhe se për punën policore raportohet në tërësi dhe në mënyrë të ndershme”.105 Në mënyrë që organizata policore në mënyrë të suksesshme të mund të njoftojë opinionin publik për aktivitetet e saja dhe ta bëjë të njohshme dhe të çmueshme nga qytetarët shërbimin e saj të lartë profesional, është e domosdoshme që në mënyrë maksimale të aktualizojë dhe komunikimet e brendshme në mes të bashkëpunëtorëve. Pa bashkëpunëtorë, me parakushtet e theksuara më herët, qëllimet e formuara dhe strategjia e realizimit të tyre do të mbeteshin në nivelin e planifikimit. Nëse kësaj ja bashkëngjisim edhe më tejë tendencat konflikte, atëherë padyshim parashtrohet kërkesa për formimin e koncepteve të reja në marrëdhëniet në mes policisë dhe

105 J.Woodcook, Annual General Report:South Wales Constabulary.


176

mediave. Marrëdhëniet e tyre të ardhshme duhet të bazohen në lidhjet interaktive, me obligim të dhënies së informatave të verifikuara dhe përgjegjësisë së aktorëve, si parakusht themelorë për realizimin e principeve demokratike civilizuese në punën e policisë dhe mediave. Informatat të cilat publikohen me anë të mediave përveç komponentës informative dhe të sigurisë duhet të hapin rrugën lidhjes reciproke simbiotike, thirrje të përbashkët në njoftimin e publikut për operacionalizimin e programeve policore sociale – preventive, me qëllim të kurajimit për përparimin e gjendjes në disa segmente të punës policore. Në mënyrë që të mundësohet braktisja e gjertanishme e konceptit e cila në praktikë është treguar si joefikase, e pashpresë dhe e paaftë në relacion me ndërlikueshmërinë e të gjitha formave të kriminalitetit. Në kornizat e sistemit policorë në mënyrë imperative paraqitet kërkesa për shqyrtimin dhe analizën e sukseseve të arritura në këtë lami. Në bazë të analizës së përmbajtur, në mënyrë kritike të verifikohet strategjia komunikative dhe realizimi i saj, respektivisht a ka zhvilluar kërkesat e marrëdhënieve pragmatike ndajë mjeteve masive të komunikimit, si dhe mënyrën e kontrollit të veprimit të gjertanishëm në realizimin e detyrave të cilat kanë të bëjnë me këtë lami. Këtu në mënyrë të domosdoshme duhet të pranohet se është shumë vështirë që pas një serie të situatave konflikte të ndërtohen marrëdhëniet pozitive. Përkundrazi, ky proces do të jetë i përcjellë me vështirësi, dhe kërkon një periudhë më të gjatë kohore. Vijat e drejtimeve themelore për punën me përfaqësuesit e mediave Me qëllim të tejkalimit të vështirësive të përmendura nëpërmes të Departamentit për marrëdhëniet me publikun, duhet organizuar mënyrën funksionale të edukimit me kontakte proaktive të policisë dhe mediave. Për punë të suksesshme, në mënyrë të domosdoshme nevojiten aktivitetet e brendshme dhe të jashtme të harmonizuara. Çdo informatë nuk varet vetëm nga hapësira dhe përmbajtja, por edhe nga kohshmëria e njoftimit të publikut me përmbajtjen e saj, e me këtë edhe obligimin të cilin qytetarët duhet të ndërmarrin, e të cilët kanë rëndësi kyçe për mbledhjen e informatave shtuese për kriminalin dhe aktiviteteve kriminale. Qytetari në bashkësinë lokale këtë obligim duhet ta përjetojë si masë të sigurisë, e jo si barrë, ku në kuptimin


177

funksional zbatimi policorë i ligjit ngadalë shndërrohet në veprimtari demokratike humane. Shumë organizata policore kanë zhvilluar drejtimet e shkruara për punë me përfaqësuesit e mediave, të cilat bazohen në kornizat e verifikuara në lidhje me informimin publik. Në këtë kontekst ne do të cekim disa karakteristika themelore të përbashkëta: • qëllimi themelorë i informimit është realizimi i të drejtës me

kushtetutë të qytetarëve të jenë të informuar për problemet e rëndësishme me karakter të sigurisë, me të cilin rast duhet të kihet kujdes për mbrojtjen personale të qytetarit, si dhe mbrojtjes së interesave operative të policisë, respektivisht sigurimin e punës së pandërprerë në mbledhjen e shënimeve dhe ndriçimin e krimit. Prandaj duhet të kihet kujdes për respektimin e obligimeve ndajë mediave, por po ashtu nuk duhet lejuar që disa krime të prezantohen në mënyrë jo objektive, gjë që mund të shkaktojë pasiguri në mesin e qytetarëve. Nuk guxohet të epen informata të cilat do të komprometojnë hetimet, sepse policia me relacionin e saj mbron kredibilitetin dhe respektin e saj në publik. Koncepti i ri i marrëdhënieve ndajë mediave duhet të përfitojë filozofinë zyrtare të veprimit policorë qëllimi i të cili është “shërbimi progresiv policorë”, respektivisht përvetësimi i qytetarëve për kooperim të duhur, gjë që paraqet fondamentin kryesorë të punës së ardhshme. Në bazë të njohurive dhe përvojës së gjertanishme të cilat kanë shkaktuar marrëdhënie konflikte, policia duhet të institucionalizojë ide të reja, të cilat do të krijojnë atmosferë të volitshme për prezantimin e punës policore publikut. Ky relacion i nëpunësve të autorizuar kërkon respektimin e marrëveshjes së akorduar të sjelljes reciproke me kërkesë të përgjegjësisë reciproke për kontakte komunikative të kontinuuara në procesin e krijimit të marrëdhënieve optimale. Për këtë qëllim, përveç konceptit të vendosur komunikativ për punën policore, është e domosdoshme mbledhja dhe analiza korrekte e pasqyrës së policisë nga mjetet e informimit, në mënyrë që me kohë të mund të reagohet në procesin e eliminimit të disa dobësive të arsyeshme objektive në punën operative të policisë.

• Policia në punën e vetë duhet të tregojë kuptueshmëri ndajë përfaqsuesve zyrtarë të mjeteve të informimit. Në të gjitha kontaktet e drejtpërdrejta duhet të jenë të gatshëm të japin informata të sinqerta dhe të vërteta. Policia nuk guxon të shërbehet


178

me gjysmë të vërtetat ose shënime jo të sakta, sepse në masë të madhe do të rrënon respektin e shërbimit. Do të thotë se përgjigjet duhet të jenë të sakta, në mënyrë që përfaqësuesit e mediave me shpalljet e tyre mos ti drejtojnë në mënyrë gabueshme. Në lidhje me këtë, është instruktiv mendimi i përfaqsuesve të mediave të cilët kanë theksuar se ata do ti falin nëse për momentin nuk do të jenë në gjendje të japin përgjigje për shënimet e kërkuara. Mirëpo, nuk do të harrojnë nëse u ofrohen informata të rrejshme. Ky qëndrim duhet të shërbejë si këshillë relevante për sjelljen e policisë ndajë mediave.

• Strukturat policore duhet të marrin parasysh që publiku nuk është i interesuar për ngjarjet të cilat kanë ndodhur në lëmin e sigurisë, por si punon policia në zgjedhjen dhe ndriçimin e atyre problemeve kriminele, për të cilat publiku shpreh interesim të veçantë, si dhe vendi dhe roli i qytetarëve me qëllim të ofrimit të ndihmës adekuate. Në këto raste policia ka mundësi të marrë iniciativën e plotë, meqenëse përfaqësuesit e mediave ndonjëherë për arsye të mosnjohjes së problemit, kufizimeve kohore (sepse janë të lidhur me afate) dhe kërkesën për prezantim sa më të thjeshtë, gjë që mund të ndikojë në rënimin e respektit policorë në shoqëri.

• Policia duhet të është në disponim të mediave dhe në një mëkëmbje të lirë të veproni me ata në të njëjtën mënyrë sikurse që kishit pasur dëshirë të veprohet me ju. Do të thotë se policia duhet të sigurojë bazamentin themelorë për informata, duke evituar terminologjinë dhe fjalët e ashpra policore. Pra, duhet të sigurojë, të sistematizojë, të analizojë dhe të ofrojë shënime të kuptueshme dhe të thjeshta. Nuk guxojnë të preferojnë disa përfaqësues të mediave, në mënyrë që disa nga ata të marrin informata ekskluzive, e të tjerëve jo, gjë që do të sjellë gjer tek vështirësitë në periudhën e ardhme.

• Përderisa përfaqësuesit e policisë janë të paralajmëruar për takime me mediat, atëherë është e domosdoshme të kontrollohet përmbajtja e fakteve, njohurive për informatat të cilat do të shpallen, dhe me mundësi të parashikohen pyetjet të cilat përfaqësuesit e mediave mendojnë të pyesin. Në bazë të këtyre diturive të planifikohet strategjia e përgjigjeve. Për prezantimin e policisë, publiku i kushton rëndësi pamjes fizike, mënyrës së të folurit, sjelljet gjatë dhënies së përgjigjeve, që do të thotë se duhet të vendoset stili i bisedimit i cili duhet të është i qetë, komod, duke


179

pasur kujdes se ku janë të vendosura kamerat dhe mikrofoni. Është me rëndësi të posaçme, të dëgjohen me kujdes pyetjet dhe të ofrojë përgjigje të shkurta e të qarta dhe përgjigje precize. Çdo fjalë e cila thuhet ose ofrohet në formë të shkruar, është më vonë pjesë e opinionit publik.

• Informimi i publikut në mënyrë të drejtpërdrejtë në disa raste ka qëllim operativ, sidomos kur bëhet fjalë për vendosjen e identitetit të personit, me ç’rast mund të shpallen fotografitë në mjetet e informimit masiv. Kjo shumë shpesh japë rezultate pozitive në zbulimin e vepruesve të krimeve të rënda, me ç’rast vërehet multidisciplina etj., involvimi i qytetarëve, ruajtja e sigurisë në luftën kundër kriminalitetit. Kooperimin e policisë dhe mediave nëpërmes të zyrës për marrëdhënie me publikun, siguron informata precize, gjë që krijon lidhje punuese e cila dallohet edhe me disa kufizime dhe profesionizëm. Policët të cilët janë të aftësuar për lidhje me publik duhet në mënyrë profesionale të gjenden në situata të ndryshme. Ai duhet të është gjithmonë në disponim të mediave, të sigurojë për ata shënime të reja, që me lehtësi të mbajë konferenca kur rrethanat e kërkojnë etj. Me këto marrëdhënie adekuate ndahet një princip optimale punuese permanente dhe lidhje proaktive, si një nga komponentët kryesore për sukses ose mossukses i sistemit policorë në shërbim të publikut.

Si rezyme, mund të shënojmë se të gjitha format e informimit të publikut me anë të mediave janë shumë sensibile sepse kanë karakter publik. Politika policore në rrethanat e reja nuk mund të është vetëm punë e policisë, ajo duhet të zbatohet me anë të mjeteve të komunikimit masovik, dhe me aprovimin dhe ndihmën e bashkësisë shoqërore në dakord me kërkesat e saj. Në këtë mënyrë, duke ndërtuar marrëdhënie të mira me bashkësinë lokale, përfitohet në tërësi besueshmëria dhe respekti i qytetarëve dhe gatishmërinë e tyre për kooperim. Policia duhet të zhvillojë aftësitë e komunikimit me qytetarët, sepse në punën e saj në ndalimin e krimeve, aksidente në trafik, mirëmbajtjen e rendit dhe paqes publike në masë të madhe varet nga involvimi i bashkësisë lokale. Me këtë në mënyrë të drejtpërdrejtë realizohet mbikëqyrja demokratike mbi veprimtarinë policore.

Kapitulli i pestë

ETIKA NË POLICI

Etika policore – kodeksi etik i policisë Rëndësia e shembullit etik dhe dimensionet e saj në shoqëri Burimet relevante ndërkombëtare për sjellje etike të policisë

Disa aspekte të sjelljeve jo etike të policisë Kodeksi etik në kornizat vlerësuese – humaniste për funksionimin

demokratik të sistemit policor Policia dhe korrupsioni


183

Etika policore- kodeksi etik i policisë

Sqarimet e gjertanishme na tregojnë se në çdo shoqëri shteti është bartës i sigurisë. Ajo funksionin e saj e realizon nëpërmes fuqisë legjitime të cilën e posedojnë organet e saj ekzekutive të cilët janë të autorizuar të kryejnë punët e mbrojtjes së rendit publik dhe atij juridik. Këto standarde siguruese të larta rrjedhin nga rregullat normative, respektivisht nga ligjet dhe kushtetuta. Pa aplikimin e dhunës shteti është i obliguar që çdo individi ti sigurojë të drejtat dhe liritë elementare të cilat janë në dakord me postulatet civilizuese dhe humane. Që individi të është në gjendje ti realizojë këto të drejta, sjelljet e tij duhet të jenë në harmoni me rregullat rregulluese në qendër të së cilave qëndron kërkesa e moscenimit të segmentit të sigurisë. Pra, nëse dëshirojmë të ndërtojmë shtetin juridik dhe demokratik, institucionet e saja “duhet të jenë bartës sikurse të dinamikës shtetrore, ashtu edhe të ndërrimit, zhvillimit dhe njëherazi bartës i kontrollit mbi pushtetin dhe presionet ndaj saj”.106 Siç po shohim, liria në shtet demokratik së pari varet nga kufizimi i fuqisë politike. Së shkurti, nëse pushteti nuk ka kontroll të caktuar, nuk mund të flasim për demokraci të zhvilluar, e sidomos “ aty ku ekziston përqendrimi i lartë i lartë i fuqisë në një qendër”.107 Është e qartë se shoqëria transparente kërkon baraspeshë të caktuar në mes së kërkesës për mbrojtjen e rendit publik dhe rendit kushtetues ne njërën anë, dhe parimet e shtetit juridik për respektimin e të drejtave dhe lirive elementare në anën tjetër. Mirëpo, po që se nuk janë vendosur predispozitat fundamentale institucionale me sigurinë demokratike ambientore “njeriu ka për të qenë i cunguar në thellësinë e cilësive të tij”108 Pra, demokracia është formë tejet sensibile, e humanizuar, dhe është formë e ndjeshme e bindjeve politiko-sigurie dhe funksionimi. Stabiliteti i saj i dëshiruar mundë të mirëmbahet në sistemin vlerave të tilla ku institucionet e saja mund të funksionojnë vetëm në mjedisin ku në mënyrë demokratike zbatohen ligjet dhe kushtetuta, dhe në 106 Ljubo Bavcon, nav. dj, fq 265 107H. Laski, nav,dj,fq.43 108 H. Laski, nav,dj,fq.118


184

mjedisin ku respektohen ligjshmëritë dhe principet të cilat janë shembull i shoqërive moderne. Në këtë mënyrë do të arrihet rendi demokratik ideal qytetar. Gjatë këtij procesi përgjegjësi të veçantë ka sistemi policor respektivisht fuqia e saj. Ajo në çdo shtet të rregulluar në baza juridike paraqet obligim shoqëror. Por, nëse nuk realizohet mbikëqyrja e ligjshmërisë së punës së sistemit policorë, fuqia e saj mundë të marrë përmasa “të rrezikshme”, sidomos në raport me qytetarët, me aplikimin e masave represive, me tejkalimin e autorizimeve të cilat i janë dhanë me ligj etj. Prandaj, “dëshira e askujt, e edhe e institucioneve të pushtetit, nuk guxon të është jashtëligjore” (dokumenti i Parisit për Evropën e re, e adoptuar me 21.11.1990 në Pariz). Në këtë kontekst, burimi primarë i fuqisë policore duhet të rrjedhë nga ligji dhe zbatimi i tij duhet të është në harmoni me standardet e mirënjohura universale, gjë që paraqet fondament për formimin e sjelljeve moralo-etike të nëpunësve të cilët janë ne shërbim të ligjit. D.m.th. edhe liria në masë të madhe është punë e ligjit. Në këtë mënyrë vijmë edhe gjer tek pyetja relevante e punës së policisë, e ky është kodeksi etik i sjelljeve të saja gjatë zbatimit të detyrave zyrtare. Etimologjikisht (në greqishte ethos-moral, natyrë e njeriut) etika është shkencë për moralin, respektivisht teoria e moralit, e cila shqyrton kuptimin, qëllimet e normave morale, kriteret themelore për vlerësim moral si dhe bazat e përgjithshme dhe burimet e moralit. Kemi të bëjmë me formulimin dhe sistematizimin e parimeve dhe principeve të cilat i formon bashkësia ose individi, si dhe theksimi i arsyeve të cilat arsyetojnë principet e veçanta si dhe sistemin moralo-etik në përgjithësi. Në kuptim të përgjithshëm fjala etik nënkupton të gjitha normat të cilat shprehin marrëdhënie të caktuara, të sjelljeve në profesion, qëndrimet për të mirë dhe drejtësinë, marrëdhëniet njerëzore dhe marrëdhëniet të cilat janë morale. Për Weberin etika paraqet “ grumbull normash vlefshmërinë e të cilave e garantojnë bindjet e brendshme vlerësuese”, ndërsa për Pusiçin “etika e nëpunësit publik është grumbull i rregullave shoqërore të cilat nëpunësi i ka përvetësuar si karakter i sjelljeve të tij personale, duke marrë parasysh pozitën e tij si nëpunës”.109 Përveç etikës policore, hasim edhe në fjalën

109 E. Pusić, nav,dj.fq.240


185

deontologji. Në aspekt të gjerë deontologjia është shkenca për obligimet si detyrë morale dhe profesionale, respektivisht grumbull parimesh të cilat kanë të bëjnë me obligimet dhe natyrën e sjelljeve etike (në kuptim më të ngushtë). Duke marrë parasysh se, deontologjia paraqet domethënien e ngushtë të etikës, në shqyrtimet tona të mëtejme do të përdorim terminin etika policore, respektivisht kodeksin etik të sjelljeve të nëpunësve policorë.


186

Rëndësia e shembullit etik dhe dimensionet e saj në shoqëri Ndryshimet të cilat kanë pësuar gjatë ndërtimit të shtetit juridik dhe demokratik, dhe në ndërtimin e shoqërisë transparente dhe civile të ardhme, patjetër kaplojnë edhe sistemin policorë para të cilës parashtrohen sfidat e mëdha organizative, strategjike dhe operative. Në qendër të të gjitha këtyre ndryshimeve qëndron pyetja e mbrojtjes efikase e njeriut nga cenimi i të drejtave dhe lirive të tij elementare, të cilat janë inauguruar në të gjitha dokumentet relevante ndërkombëtare, si dhe në kushtetutat e shtetrore. Nëse shteti nuk siguron nivelin e duhur të sigurisë, atëherë në mënyrë absolute nuk mund të flasim për lirit individuale të një shoqërie. Për këtë arsye, të gjitha shtetet moderne së pari mundohen ta rregullojnë këtë lami, si dhe organet të cilat janë posaçërisht të autorizuara të përdorin fuqinë e dhunës, me qëllim të mbrojtjes së qytetarëve nga burimet dhe format cenuese. Prandaj, në çdo shtet ekzistojnë qytetarë të cilët me sjelljet e veprimet e veta cenojnë disa segmente të sigurisë, e me këtë edhe lirit e qytetarëve. Meqenëse, shteti është bartës i funksionit të sigurisë, ajo nëpërmes organeve të saja duhet të ndërmerr masat e nevojshme, ku me ndërhyrjen në lirinë e individit të eliminohen rreziqet të cilat mund të sjellin gjer tek çrregullimi më i lartë i nivelit të sigurisë. Kërkesat për mirëmbajtjen e sigurisë së brendshme, detyrimisht rezulton për prezantim të ri. Forcat policore demokratike ma nuk mund të mbështeten vetëm në fuqinë e saj legjitime, por kanë nevojë edhe për përkrahjen e qytetarëve. Prandaj, problemi qendrorë i shoqërisë demokratike është mënyra e mirëmbajtjes optimale të proporcionalitetit në mes lirive dhe sigurisë. Për këtë arsye çdo qeveri duhet të konsiderohet përgjegjëse para qytetarëve të saj. Në këtë kuptim sistemi policorë duhet të marrë përgjegjësinë e plotë për veprimet e veta para organeve të pushtetit, kur janë në pyetje punët nga lama e sigurisë. Kuptimi i pamjaftueshëm i rolit të policisë në shoqërinë demokratike, e rrit ndërlikueshmërinë dhe e kufizon ligjshmërinë, si dhe përmbushjen e detyrave operative në mënyrë përgjegjëse dhe profesionale. Është me rëndësi të kuptojmë se edhe sistemi policorë ekziston në dy kohëra, në të tashmen, por edhe të kuptohet në mënyrë të përmbajtur koha e ardhme e punës policore, meqenëse ajo në kontinuitet gjendet në vijë zjarri të opinionit dhe kritikës publike. Në lidhje me këtë, para sistemit policorë parashtrohen pyetje të shumta, sikurse:


187

• në ç’mënyrë policia e sotme në shoqërinë moderne e definon rolin e saj, e sidomos me rastin e konflikteve politike (demonstratat);

• cilat mundësi strategjike dhe taktike posedon policia në shoqërinë demokratike;

• ku policia e shef vendin e saj në shtet; • a është ajo instrument i politikës, ose konsiderohet organ i pavarur,

i cili me funksionin e mirëmbajtjes së rendit dhe rregullave publike, respektivisht sigurisë së brendshme.

• Sa fuqi posedon sistemi policorë, te kush qëndron fuqia në këtë aparat, respektivisht në cilën mënyrë realizohet kontrolli ndajë fuqisë së aparatit policorë;

• A e shef policia veten si instrument të fuqisë së theksuar, e cila mundohet të instrumentalizohet dhe më tepër me qëllim të zbatimit të interesave politike.

Këto disa pyetje në mënyrë eksplicite na tregojnë për përgjegjësinë e institucioneve demokratike kur kemi të bëjmë me formimin e filozofisë policore, me të cilën në kuptimin strategjik-operativ duhet të arrihet bilanci i duhur në kërkesat për siguri dhe mbrojtjen e lirive. Thënë shkurtë, drejtpeshim i vetëm i cili do të sigurojë që fuqia policore të bazohet dhe zbatohet sa më pak në autorizimet e lejuara juridike, dhe vetëm se ajo të manifestohet nëpërmes aktiviteteve sociale – preventive, të cilat do të mbizotërojnë në veprimin oprativo – praktik ndajë qytetarëve. Kështu, duke mbrojtur sigurinë e brendshme si qëllim fundamental të shtetit, sistemi policorë do të legjitimon fuqinë e saj, por në principe krejtësisht të reja demokratike. Me strategji dhe doktrinë të re të veprimit, policisë i nevojitet hapësirë ku puna e saj do të fiton kuptimin dhe përmbajtjen e saj të plotë demokratike. Në këtë mënyrë veprimet policore do të fitojnë një dimension të dëshiruar, dhe justifikimi i saj i plotë do të arrihet gjatë punës konkrete, në rrethana të ndërlikuara kur ajo njeriun e shef si “mundësi e lirisë së përgjegjshme”, ose siç Franklin D. Roosvelt në vitin 1944 ka thanë “liria do të thotë pranim i të drejtave njerëzore gjithkund”. Meqenëse sistemi policorë mundohet të bëhet sistem integral i bashkësisë, e jo aparat me monopol dhune i jetërsuar nga qytetarët, me një ndërmjetësi të re me qytetarët me qëllim të ndërtimit të besueshmërisë dhe inkuadrimit më të lartë me bashkësinë në zgjidhjen e problemeve me interes të përbashkët. Kjo mundëson realizimin e kontrollit së drejtpërdrejtë dhe mbikëqyrjen nga ana e qytetarëve, e sidomos kur janë në pyetje ligjshmëritë dhe etika e


188

aktiviteteve policore. Duke u nisur nga kjo, vijmë gjer tek pyetja e rëndësishme: pyetja e formimit të formës etike të policisë, e cila kohëve të fundit është bërë pyetje kryesore në zbatimin e aktiviteteve policore konkrete. Shoqëria demokratike kërkon një afrim të ri në zbatimin e etikës policore, si njëri nga faktorët më të rëndësishëm në ndërtimin e strategjisë së re të punës së sistemit policorë. Çdo mungesë e principeve etike në shoqërinë moderne, detyrimisht implikon ndikimin direkt dhe ndërhyrjen në lëmin e të drejtave themelore të qytetarëve. Vetëm mendimi kreativ i policisë është i lidhur me zgjedhjen e atyre parimeve vlerësuese-etike me të cilat do të evitohen tendencat mbara negative në ballafaqimin me problemet që kanë karakter sigurie. Këshilli Evropian në mënyrë të përmbajtur për një kohë të gjatë është duke shqyrtuar pyetjet lidhur me etikën policore. Mirëpo, është e njohur, se Evropa ende nuk ka kodeks etik policorë. Në mbledhjet shkencore të cilat mbahen në temën e etikës policore, tregohet në kërkesën e ndërtimit të një kodeksi universal etik policorë. Rëndësia e kësaj pyetjeje kërkon analizën e standardeve ekzistuese të cilat janë pranuar në disa shtete. Kjo është arsyeja “pse të gjitha kufizimet e lirive të cilat bazohen në ligj nuk mundë të kalojnë minimumin e nevojshëm për arritjen e gjendjes së drejtë. Liria mund të kufizohet vetëm për tu mundësuar liria. Ndajë njeriut si individue edhe nëse ka gabuar shumë dhe në rast konflikti me ligjin, duhet të trajtohet me respekt, sikurse kërkon dinjiteti i tij njerëzorë”.110 Kështu e kemi të qartë, se policia si institucion shtetëror në shoqërinë moderne përveç lidhjes së ngushtë me ligjin në praktikën e përditshme, është ngushtë e lidhur edhe me strukturat e pushtetit dhe është në lidhje direkte me qytetarët. Prandaj, nuk qudisin pikëpamjet e disa autorëve të cilët konsiderojnë etikën policore si njërin nga shtyllat kryesore të proceseve demokratike, e sidomos në lidhjen e domosdoshme me shtetin, dhe me qytetarët. Tendencat e policisë si shërbim publik janë të është në shërbim të qytetarëve. Në mënyrë që të ndërtohet ky relacion i besueshmërisë, është e duhur të vendoset kodeksi etik i sjelljeve profesionale me komponent moral. Lëkundja e besimit në etikën policore, kërkon dhe strategjinë dhe taktikën e re me qëllim të rritjes së besueshmërisë së qytetarëve, gjë që paraqet determinanten kyçe së efikasitetit policorë. Nuk ka efikasitet të punës

110Markus H.F. Mohler. Ethnik in der polizei, aus-bildung und umfeld, Die Polizei, no 5, Wiesbaden 1994, fq.144-147


189

policore pa dimensionin përkatës etik. Nëse kërkesat që sistemi policorë të është në harmoni me rolin e saj mbrojtës në shoqëri, e jo të kufizojë të drejtat dhe liritë e njeriut, atëherë i rikthehemi pyetjes qendrore, e ajo është sigurimi i sigurisë së mjaftueshme të bashkësisë, ku mundë të shprehen të gjitha aspektet e lirive të konstatuara me kushtetutë. Në mënyrë që opinioni publik të fiton bindje të sigurta për punën e humanizuar dhe demokratike të policisë, kodekset e saja etike duhet të jenë promovimet operacionalizuese të bazuara në ato matrica të sjelljeve konkrete, të cilat në kontinuitet do të përpunohen, në dakord me zhvillimin e shoqërisë civile dhe orientimit të saj nga ardhmëria. Nëse organizata policore, nëse në mënyrë aktive nuk përcjellë ndryshimet, nuk do të është në gjendje të realizojë funksionin e saj ligjorë dhe kushtetues. Prandaj, modeli etik i sjelljes policore duhet të respektojë logjikën e ndryshimeve dhe të është e kthyer nga e ardhmja, që në mënyrë të qartë të përgjigjet të gjitha sfidave të sigurisë të cilat përcjellin shoqërinë moderne. Sepse, sjellja etike e policisë është në instancë të fundit pasqyrë e mbarë sistemit policorë, ashtu dhe e vetë qytetarëve, sepse me një pjesë edhe ata janë bashkëpërgjegjës për jokomunikimin e tyre me udhëheqësit në mënyrë direkte ose nëpërmes të përfaqësuesve të tyre në organet e pushtetit, të kërkojnë përgjegjësi për aktivitetet e padrejta të policisë, pa marrë parasysh rastet në të cilat zhvillohet aktiviteti policorë. Asnjë shënim statistikor nuk mund të ndikojë në shëmbëlltyrën e policisë “sa karakteri dhe përvojat kolektive të qytetarëve nga kontaktet individuale me anëtarët e shërbimit”, as “shërbimi policor nuk mund të gëzojë zë më të mirë se sa ai i anëtarit të saj më i dobët”.111

Burimet relevante ndërkombëtare për sjellje etike të policisë

Për shqyrtimin e etikës policore rëndësi të veçantë kanë aktivitetet e organeve dhe institucionet në nivelin ndërkombëtarë, në qendër të së cilës gjenden lirit njerëzore. Në këtë kontekst, thuhet se liritë dhe të drejtat e njeriut janë ato elemente të cilat bëjnë që “ njeriu të është diç unike, që meriton më tepër dashuri se diç tjetër.... në mënyrë që ndërgjegjja e tij të është e ndërtuar në nivel të caktuar duhet të

111 J. Pečar, V.Skalar, Marrëdhëniet policore me publikun, Strućna biblioteka SJB, Beograd,1973


190

ekziston qëllimi, respektivisht duhet të është e drejtuar në ndonjë vlerë”.112 Në Deklaratën për të drejtat e njeriut dhe qytetarëve nga viti 1789 thuhet “në mënyrë që të sigurohen të drejtat e njeriut dhe të qytetarëve është më se e nevojshme të ekziston forca publike. Kjo forcë është e vendosur në favor të të gjithëve, e jo për qëllim të dobive personale atijë që i është besuar”(artkulli 2). Në dakord me citatin e përmendur i cili sublimon edhe dimenzionin etik, shumë vende demokratike në legjislacionin e tyre kanë futur përmbajtjet me karakter etik duke precizuar obligimet e sistemeve policore ndajë qytetarëve dhe mbrojtjen e të drejtave të tyre në karahasim me organet ekzekutuese. Duke pasur parasysh se të drejtat e njeriut janë të drejta univerzale, Deklarata Univerzale e të drajatve të njeriut (e adoptuar me 10.12.1948) ka qenë instrumenti i parë i cili ka vendosur standardet për promovimin e të drejatve qytetare, politike, ekonomike, shoqërore, dhe kulturore. Ajo proklamon që me “pranimi i dinjitetit të lindur dhe i të drejtave të njëjta të patjetërsueshme të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësis dhe paqes”. “Të gjitha qenjet njerëzore lindin të lirë dhe janë të njëjtë në dinjitet dhe të drejta”. (artikulli i 1), ndërsa në artikulin e dytë thuhet “të gjithë kanë të drejtë në jetesë, liri dhe siguri personale”. Në artikullin e shtatë, po ashtu theksohet se “para ligjit të gjithë janë të njëjtë dhe kanë të drejtë pa asfarë diskriminimi në mbrojtjen e ligjit”. Në të vërtet Deklarata lejon disa kufizime, por vetëm në ato raste të cilat janë të përcaktuara me ligj me qëllim të mbrojtjes, respektimit të të drejtave dhe lirive të tjerëve me qëllim të përmbushjes së kërkesave të drejta morale, rendit publik dhe begatisë së përgjithshme në shoqërinë demokratike (artikulli 29). Në mënyrë që të kemi një veshtrim të qartë, do ti shënojmë dokumentet e rëndësishme ndërkombëtare të cilat kanë rëndësi të përgjithshme për veprim policorë: • Deklarata e përgjithshme për të drejtat e njeriut dhe qytetarëve (e

adoptuar me 10.12.1948); • Pakti ndërkombëtarë për të drejat qytetare dhe politike (i adoptuar

me 16.12.1966, ka hyrë në fuqi me 23.03.1976); • Protokoli fakultativ me Paktin ndërkombëtarë për të drejtat

qytetare dhe politike (i adoptuar me 16.12.1966)

112 Markus H.F. Mohler, njëjtë.


191

• Rregulat dhe standardet minimale të trajtimit të burgosurve (e pranuar në kongresin e parë të KB në Zhenevë me 1955 për preventimin e krimeve dhe trajtimit të kundërvajtësit, dhe e konfirmuar me Rezolutën e këshillit ekonomik dhe shoqërorë me 31.07.1957 dhe 13.05.1977);

• Konvenca për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore (e adoptuar me 04.11.1950 në Romë, ka hyrë në fuqi me 03.09.1953);

• Parimet themelore për trajtimin e burgosurve (e pranuar dhe e shpallur nga ana e Asamblesë së Kombeve të Bashuara-Reuoluta numër;45/111nga data 04.12.1990);

• Deklarata e principeve themelore të drejtësisë në lidhje me viktimat veprimeve kriminale dhe viktimave të keqpërdorimit të pushtetit (e adoptuar me 29.11.1985).

Krahas këtyre dokumenteve ndërkombëtare pë veprim dhe sjellje etike të policisë, rëndësi të veçantë kanë : • Kodeksi i sjelljeve të Kombeve të bashkuara për nëpunësit të cilët

zbatojnë ligjin ( i adoptuar me 17.12.1979, me rezolutën numër 34/169);

• Konventa kundër torturës, dënimeve dhe veprimeve të ashpra, jonjerëzore dhe degraduese (e adoptuar më 10.12.1984, ka hyrë në fuqi me 26.07.1987);

• Parimet themelore për përdorimin e dhunës dhe armëve të zjarrit për nëpunësit të cilët zbatojnë Ligjin ( e pranuar në kongresin e e IX të Kombeve të bashkuara për ndalimin e krimeve dhe veprimeve ndajë kundërvajtësve, 27.08.1990);

• Deklarata për policinë ( e adoptuar me 08.05.1979); • Vërejtjet e Këshillit Evropian për Rezolutën 690/1979. Asambleja

parlamentare e Këshillit Evropian : Deklarata për policinë; • Dokumentet e mbledhjes së Moskës konferenca për dimensionet

njerëzore KESS (e adoptuar në Moskë me 03.10.1991)

Këto dokumente ndërkombëtare na udhëzojnë në gjithë seriozitetin që i është kushtuar mbrojtjes së të drejtave elementare të qytetarëve në ndërtimin e bashkësisë ndërkombëtare. Kështu që në skenën politike botërore janë shtruar çështjet elementare me karakter global, e ato janë të drejtat e njeriut. Realiteti politik ndërkombëtarë në nivelin ndërkombëtarë ka treguar se nuk është e mjaftueshme vetëm theksimi


192

i të drejtave të njeriut, por është e domosdoshme të vendosen forma të reja të sjelljeve dhe vendosjen e institucioneve të cilat do të merren me zgjidhjen e problemeve globale me karakter të sigurisë. Bota në zhvillimin e saj kalon nëpër kriza dhe konflikte të ndryshme politike, ekonomike, dhe kriza dhe konflikte militaro – sigurie, të cilat në lëmin e marrëdhënieve ndërkombëtare me mënyrën e saj të shprehjes, intenzitetit dhe pasojave në masë të madhe ndikon në acarimin e gjendjes në këtë lami, e përcjellur me cenimin e të drejtave themelore njerëzore. Ndërlidhshmëria e kondërthanjeve të brendshme dhe të jashtme, e sidomos eksternalizimi dhe internacionalizimi i konflikteve, na tregon se sot bota moderne është në gjendje jostabile të qëndrueshme shoqroro-politike dhe sigurie. Shumica e shteteve mundohet të ndërtojë një doktrinë dhe strategji të tërë të veprimit në lëmin e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe të sigurisë, si bazë për realizimin e qëllimeve globale dhe mbrojtjes së vlerave të saja të brendshme, pa marrë parasysh në madhsinë e shtetit dhe fuqinë e saj, formen e civilizimit, renditjen e brendshme politike etj. Mësimet që rrjedhin nga realiteti i ashpër nga historia e konflikteve luftarake dhe cenimi i total i të drejtave njerëzore elementare, kanë udhëzuar sikurse institucionet ndërkombëtare po ashtu dhe shtetet, që në marrëdhëniet ndërkombëtare ti kushtohet rendësi shumë më e madhe drejtave të njeriut dhe dimenzioneve etiko morale të saja. Shtetet si dhe organizatat politike shoqërore si subjekte të marrëdhënieve ndërkombëtare, në rend të parë kanë pasur për detyrë, mbajtjen në ekzistencë shoqërinë “ duke ia nënrenditur asajë të gjithat, moralin, etikën, dhe drejtësinë”.113Ndërtimi i shoqërisë ka kontribuar ndërlidhjes dhe integrimit gjithnjë e më të madh me kultura të ndryshme, gjë që ka kushtëzuar një rend më të fuqishëm juridik dhe vlera të përbashkëta mbi të cilat është ndërtuar morali i bashkësisë. Do të thotë se, edhe në marrëdhëniet ndërkombëtare kanë ekzistuar disa parime morale, të cilat kanë qen rezultat i ndërlidhjes më të madhe, me një gradë më të lartë të komunikimit, afërsisë së njerëzve etj. Në këtë kuptim, disa autorë (K.Rajt) theksojnë se nuk ekziston “kundërthanje apsolute në mes moralit dhe efikasitetit politik në marrëdhëniet ndërkombëtare”, dhe në bazë të tyre është i mundur “ konstituimi i vlerave morale në këtë lami. Ky moral është i

113V.Ibler, Marrëdhëniet ndërkombëtare,Zagreb,Naprijed,1971,fq.54


193

drejtpërdrejtë për arsye të ekzistimit të sistemeve etike të ndryshme, kombeve dhe kulturave të ndryshme të cilat në mes vete mund të jenë të kundërt. Lidhjet moderne në mes të shteteve dhe ndërlidhjet reciproke kanë ritur edhe mundësinë e konflikteve të interesave. Në të njëjten kohë, ajo bartë mundsinë e krijimit të sistemeve të vlerave univerzale të pranueshme nga të gjithë.”114 Sipas Rajtit “etika ndërkombëtare duhet të është fryt i perspekivës së zgjëruar me të cilën njeriu mund të disponon, duke drejtpeshuar tërsinë me pjesët e saj, të ardhmen me të kaluarën, afatin e shkurtër me të gjatindëshirat me mundësinë e realizimit”. Përderisa “njeriu nuk mund të bashkon shkencen me filozofinë në masë të duhur që të mundësojë zhvillimin e vlerave etike të aftësuara për rolin praktik në marrëdhëniet ndërkombëtare, bashkësia ndërkombëtare shumë vështirë aktivizon mendimin e opinionit publik, mendim i cili do të mundsojë koekzistencen paqsore të shteteve, kulturave të krijesave njerëzore dhe funksionimin e institucioneve ndërkombëtare të afta për realizimin e këtyre vlerave”.115 Qëndrimet e theksuara të cilat implikojnë institucionalizmin dhe normativitet në formimin e vlerave të reja etiko-morale në planin ndërkombëtarë kanë disa kufizime. Në fjalë, duhet të nisemi nga fakti se çdo shoqëri në dakord me rendin e brendshëm, kërkesat dhe mundësitë krijon moralin e vetë. Pra, kur shqyrtojmë rëndësinë e moralit në kornizat e marrëdhënieve ndërkombëtare duhet të respektohen vështrimet e theksuara. Prandaj, formimi i normave morale demokratike të dëshiruara duhet “të lajmërohen jo vetëm nga kërkesa për ekzistimin e disa shteteve, por të të gjithë njerëzimit, po ashtu dhe që në marrëdhëniet ndërkombëtare të mos lëndohet ekzistenca e të tjerve, gjë që paraqet minimumin pa të cilin çdo gjë do të zhdukej”.116 Në bazë të këtyre citateve, dimenzioni etiko-moral paraqet imperativ për ekzistencen e shoqërisë në marrëdhëniet ndërkombëtare. Me këtë hapim pyetjen, e mjafueshmërisë së këtij imperativi të paraqet vetëm ekzistencen e flashkët të shoqërisë dhe a ka ky imprativ fuqi e cila do të udhëzojë në kërkesën e kooperimit më të lartë të ndërmjemë në marrëdhëniet ndërkombëtare, në mënyrën sikurse që rregullat etike janë të vendosura brenda shteteve nacionale. 114 Q.Wright, The study of International Relations,New York Appelton,Century Crofts,1955,fq.474 115 Q.Wright. njëjtë 116 Ph.Brailard,Philosophie,Et Relations Internationales,Geneve,1974, fq.103


194

Mund të flitet për vendosjen e sigurisë kolektive në kushtet e konfrontimeve të mëdhaja në mes të shteteve. Mund të themi se drejtpeshimi i forcës dhe i fuqisë është realitet konkret historik, e cila ka ekzistuar dhe e cila do të ekzistojë përderisa në nivelin ndërkombëtarë nuk të gjenden format e reja të besimit. Kjo do të thotë, vendosja e mekanizmave operativo-sigurues dhe etik të cilat do të kontribuojnë në kufizimin e përdorjes së fuqisë, dhe në plan të parë të theksohet ndëlidhshmëria më e madhe e shteteve. Me konceptin e ri të sistemit sigurues kolektiv, me respektimin e të drejtave themelore të njeriut në kornizat e marrëdhënieve ndërkombëtaro-juridike dhe politiko-sigurie, është e mundur të flasim për zhvillimin e prespektivave të etikës, mekanizmave institucional në bashkësinë ndërkombëtae, me tendeca themelore të krijimit të shoqërisë demokratike pluraliste optimale. Në ndër mekanizmat institucional është edhe sistemi policorë. Në këtë drejtim, një ndër detyrat kryesore të Kombeve të bashkuar ka qenë intenzivimi i aktiviteteve çër adoptimin e dokumenteve themelore të cilat do të përmbajnë elementet demokratike, vlersoro-etike dhe profesionalo-ligjore me qëllim të mbrojtjes dhe respektimit të të drejtave dhe lirive fundamentale të qytetarëve. Standardet juridike dhe etike të vendosura në nivelin ndërkombëtarë (kodeksi i veprimit të nëpunësve të cilët zbatojnë drejtësinë dhe Deklarata për polici) për veprimin policorë, kanë krijuar kornizë të rëndësishme për konceptualizimin e etikës policore. Është vlersuar se standardet etike të nëpunësve policorë janë garancë më e mirë se akcionet e caktuara policore janë në dakord me kërkesat e disa lirive individuale. Përveç kësaj, analiza kritike shkencore e gjertanishme, si dhe interesimi i madh për përparimin e dimenzionit etik në filozofinë policore, kanë treguar pasuksesshmëri të strategjisë, organizimit dhe udhëheqjes tradicionale të rrënjosura thellë në strukturat policore burokratike të mbyllura. Etika policore nuk mund të shqyrtohet jashtë veprimit politik, social, ligjorë dhe konceptit organizativ të veprimit të strukturave policore në një shoqëri. Sjellja e shpresuar e policisë duhet të bazohet në bindjet se detyra e tyre themelore është mbrojtja, e jo ndalimi i lirive njerëzore. Çdo lëndim i dinjitetit njerëzorë shpjen gjer tek sjelljet jodemokratike të forcave policore. Policia duhet të ofrojë siguri publikut, e cila është fundament për shprehjen e të gjitha aktiviteteve në shoqërinë pluraliste. Duke pasur parasysh rëndësinë e këtyre dy dokumenteve të përmendura, me të cilat janë munduar të


195

formulohen standardet etiko-morale të sjelljeve policore, do të prezantojmë tekstin e tërë, në mënyrë që të kemi shiqim dhe në bazë të kësaj të japim mendimet tona relevante për përmirësimin e kodeksit etik në sjelljen e forcave policore. Kodeksi i sjelljeve të nëpunësve të cilët janë përgjegjës për zbatimin e ligjit e ka adoptuar Asambleja gjenerale e Kombeve të bashuara me 17.12.1979. Pas adoptimit, i njëjti është dërguar qeverive të vendeve anëtare të KB me referencë që në mënyrë pozitive të deklarohen për zbatimin e saj në kornizat e legjislaturës nacionale dhe praktikës nacionale, si grumbull principesh, të cilat personat, të cilët janë përgjegjës për zbatimin e ligjit, të jenë të obliguar ta respektojnë. Dokumenti i përmendur në tërësi referon në polici, e sidomos kur janë në pyetje obligimet dhe respektimi i të drejtave themelore të qytetarëve. Në këtë dokument janë të njehura obligimet siç vijon: • Nëpunësit të cilët zbatojnë drejtësinë në mënyrë konstante duhet të

plotësojnë obligimet të cilat drejtësia i kërkon, shërbimi i bashkësisë dhe mbrojtja e të gjithë personave nga veprimet joligjore, në tërësi dhe në dakord me nivelin e lartë të përgjegjësisë të cilën nga ata e kërkon profesioni i tyre. (artikulli 1);

• Gjatë përmbushjes së detyrave përfaqsuesit e ligjit duhet të respektojnë dhe mbrojnë dinjitetin dhe të mirëmbajnë dhe mbrojnë të drejtat njerëzore të të gjith personave. (artikulli2);

• Personat në shërbim të ligjit guxojnë të përdorin forcen vetëm në rastet e domosdoshme dhe në masë të duhur për të përmbushur e detyrat e veta. (artikulli 3);

• Përfaqsuesit e ligjit janë të obliguar të mbajnë në fshehtësi të gjithë materjalin e natyrës së besueshme të cilë ata e posedojnë, vetëm nëse zbatimi i obligimeve ose zbatimi i drejtësis nuk kërkon ndryshe. (artikulli 4);

• Asnjë përfaqsues i ligjit nuk guxon të inflikton, kurajon ose toleron qfardo forme të torturës ose veprim tjetër të ashpër, jonjerëzorë, degradues ose dënimi, asnjë përfaqsues i ligjit nuk guxon të thiret në urdhëresat e instancave më të larta ose në rrethana të jashtzakonshme, siç është, gjendje lufte ose kërcnim lufte, kërcnim i sigurisë shtetror, gjendja politike jostabile ose qfardo rreziku publik, në mënyrë që të justifikojë torturën ose veprimet e ashpëra, jonjerëzore ose degraduese ose dënimi. (artikulli 5);


196

• Përfaqsuesit e ligjit duhet të kenë kujdes për mbrojtjen e plotë të shëndetit të personave të cilët janë nën kontrollën e tyre, e posaçërisht, duhet në mënyrë urgjente të sigurojnë ndihmën shëndetsore në çdo kohë kur rrethanat atë e kërkojnë. (artikuli 6);

• Përfaqsuesit e ligjit nuk guxojnë të bëjnë veprim korupcioni. Ata po ashtu, duhet në mënyrë të ashpër të kundërvihen këtyre lloji veprave. (artikulli 7);

• Përfaqsuesit e ligjit duhet të respektojnë ligjin dhe kodeksin e sjelljeve. Ata duhet në mënyrë sa më të mirë të pengojnë lëndimet e ligjit dhe kodeksit, dhe të kundërvihen në mënyrë të ashpër kundër thyerjes së tyre.

• Personat në shërbim të ligjit të cilët kanë arsye të besojnë se ka ardhur gjer te lëndimi i kodeksit ose ekziston mundësia për lëndimin e saj, duhet menjëherë të informojnë superiorët, dhe ku është e domosdoshme , të informojë organet tjera respektive, organet të cilat kryejnë kontrollën ose kanë autorizim gjejgëse për përcjelljen e këtyre dukurive. (artikulli 8)

Nga përmbajtja e kodeksit mund të konkludojmë në mënyrë valide se rregullat për obligimet morale në zbatimin e detyrave policore paraqesin dokumentin më të rëndësishëm i cili është aprovuar në kornizat e Kombeve të bashkuara. Ky kodeks i deontologjisë policore ka shërbyer shteteve si kornizë udhëzimi për aplikim më të volitshëm në jurisprudencen e tyre. Vëmendje të posaçme tërhjek artikulli i dytë i cili bën fjalë për nëpunësit policorë të cilët “duhet të respektojnë dhe mbrojnë dinjitetin njerëzorë të mirëmbajnë dhe përkrahin të drejtat njerëzore të të gjithë individëve”. Në kodeks po ashtu, theksohet edhe përdorimi minimal i dhunës, ndalimi i torturës ose sjelljet tjera të ashpëra jonjerëzore ose mënyra degraduese të veprimit ndajë qytetarëve, ndalimi i veprave koruptive dhe kundështim i ashpër kundër kësi lloji veprave, ndërsa artikulli i tetë në mënyrë decide kërkon që nëpunësit policorë të respektojnë ligjin dhe vetë kodeksin, që në mënyrë energjetike të kundërvihen çdo lloji të lëndimit të tij. Në mesin e dukumenteve të rëndësishme të cilat janë aprovuar nga ana e Asamblesë parlamentare të këshillit Evropian është gjithsesi Deklarata për policinë. Bëhet fjalë për një dokument shumë të rëndësishëm, i cili ka shërbyer si bazë për shumë shtete, që në kornizat e organizatave dhe veprimin operativ të inkuadrojnë minimumin e


197

standardeve etike me qëllim të ndalimit dhe lëndimit të të drejtave të njeriut, Teksti i deklaratës thotë: Deklarata për policinë

a) Etika a. Nëpunësi policorë duhet të përmbushë detyrat të cilat ligji ia

parashtron, duke mbrojtur bashkqytetarët e tij nga veprimet violente, rrëmbyesve dhe veprimeve tjera të përcaktuara me ligj.

b. Nëpunësi policorë duhet të veprojë në mënyrë të ndershme, paanshme dhe dinjitoze. Ai posaçërisht do të përmbahet nga të gjitha format e korupcionit dhe në mënyrë të zellshme do ti pengojë ato forma veprimi.

c. Para ekzekutimit me vdekje, torturës ose formave tjera të veprimeve jonjerëzore ose denimi të ndaluara në të gjitha rethant. Nëpunësi policorë është i obliguar të mosë dëgjojë ose të rrefuzon të gjitha urdhëreset të clat inkuadrojnë kësi lloj masave.

d. Nëpunësi policorë duhet të zbatojë urdhëresat të cilat i ka urdhëruar eprori hierarkik i tij, ai duhet të përmbahet nga zbatimi i qfardo urdhërese për të cilën din, ose për të cilën duhet të dijë, por është joligjore.

e. Nëpunësi policorë duhet të kundërvihet lëndimeve të ligjit. Nëse mundësohet ndodhja e veprimit i cili do të mund të rezultojë me pasoja serioze në mënyrë të drejtpërdrejtë ose me pasoja të pareparueshme, ai, në kornizat e gjitha mundësive duhet të reagojë menjëherë.

f. Nëse vjen gjer tek kërcnimi i drejtpërdrejtë ose kërcnim serioz dëmtues pa mënyrë të reparimit, ai duhet të mundohet të ndalojë pasojat e atijë lëndimi, ose përsëritjen e tij, duke informuar eprorin me raport të shkruar për veprimin gjegjës. Nëse edhe në këtë mënyrë nuk arin rezultate, atëherë të raportojë instancat më të larta.

g. Nuk guxohet të inicohet asnjë procedim ndëshkimorë ose disciplinorë kundër nëpunësit policorë i cili ka refuzuar të përmbushë urdhëresen joligjore.

h. Nëpunësi policorë nuk guxon të marrë pjesë në përcjelljen, arrestimin, ruajtjen e personave të cilët nuk janë të dyshimtë


198

për kryerjen e vepres penale, të bastisen, arrestohen ose të prosekutohen në bazë të rasës së tij, religjionit ose bindjeve politike.

i. Nëpunësi policorë duhet të është personalisht përgjegjës për veprimet e tija personale dhe për urdhëresat e dhëna, për lëshime eventuale joligjore.

j. Duhet të ekziston zingjiri komandues i qartë. Duhet të ekziston mundësia e vendosjes se cili eprorë është, në fund, përgjegjës për veprimet ose lëshimet e nëpunësit policorë.

k. Legjislacioni duhet të ofrojë sistemin e garancave ligjore dhe të mjeteve kundër çdo dëmtimi si pasojë e veprimeve policore.

l. Gjatë zbatimit të detyrave të tija, nëpunësi policorë duhet të përdorë gjithë zellshmërinë e tij me qëllim të aritjes së qëllimit të duhur ose të lejuar ligjorë, por asnjëherë nuk guxon të përdorë më tepër forcë se sa nevojitet logjikisht.

m. Nëpunësit policorë duhet të marrin udhëzime të kjarta dhe precize për mënyrën dhe rrethanat në të cilat mund të përdorë armen.

n. Nëpunësi policorë nën kontrollën e të cilit është personi të cilit i nevojitet ndihma medicinale duhet të sigurojë kujdesin medicinal, dhe nëse është e domosdoshme, të ndërmer masa të nevojshme për ruajtjen e shëndetit dhe jetës së atijë personi. Derisa e dorzon të burgosurit kujdesit medicinal, ai duhet të përcjellë udhëzimet e mjekut dhe punëtorëve të tjerë specialistë medicinal.

o. Nëpunësi policorë duhet të mbajë të fshehtë të gjithë materjalin e natyrës së fshehtë i cili iu është dhanë, vetëm nëse zbatimi i detyrës ose urdhëresat ligjore nuk kërkojnë ndryshe.

p. Nëpunësi policorë i cili vepron në dakord me dispozitat e kësaj deklarate është i autorizuar në përkrahjen morale dhe fizike të bashkësisë të së cilës i shërben.

Kërkesa për adoptimin e Deklaratës reflektohet në vlerësimin, se standardet etike të nëpunësve policorë janë garancë më e mirë që disa akcione konkrete policore do të jenë në harmoni me kërkesat dhe respektimin e lirive individuale, të përshkuara me dimenzione humaniste. Intenca është që detyrat policore të përmbushen në mënyrë profesionale, në mënyrë që të evitohen, respektivisht të zvoglohen


199

keqpërdorimet e autorizimeve policore. Ajo që është më e rëndësishme, është qëndrimi, se për formimin e standardeve etike për policinë ka rëndësi shumë më të madhe , se sa për çdo institucion tjetër shoqërorë. Dokumenti i tillë për nëpunësit policorë, i cili është preciz, i kuptueshëm, është adekuat për situatën në territorin evropian. Dokumenti ka shërbyer si udhëzim etik dhe profesional nëpunësve policorë, e sidomos për publikun në tërësi, në mënyrë që qëndrimet e tyre për polici të trajtohen në mënyrë të pranueshme. Pa marrë parasysh se Deklarata nuk ka autorizim ligjorë, ajo prapë paraqet moton themelore të trajnimit policorë për sjellje morale në punën policore. Kjo është arsyeja, pse ajo ka gjendur vendin e saj në dispozitat ligjore të shteteve anëtare të Këshillit evropian.117 Disa aspekte të sjelljeve joetike të policisë Sistemi policorë sot, funksionin e saj e zbaton në ndryshimet e mëdha politike, historike, kulturore, sociale etj., me përshkime dhe ndikime të ndërmjetme. Çdo mosdituri, jo specializim, jo profesionalizëm, mungesë e dimensionit etik, dinjitetit etj., len gjurmët më të thella në shërbimin policorë. Përveç kësaj, thyerja e kushtetutës, lloje të ndryshme të keqpërdorimit të autorizimeve dhe devijimet tjera policore, e sidomos korrupsioni, në masë të duhur na tregon se me çfarë serioziteti shoqëria moderne duhet të shqyrtojë këto pyetje, sidomos shqyrtimi i sjelljeve etike. Kjo është metoda themelore për ndalimin e veprimeve, respektivisht paralajmërim i qartë për ndalimin e tentimit të veprimit të punëve joligjore, të cilat do të sjellin në pyetje legjitimitetin moral dhe reputacionin e policisë në publik. Etika policore është pyetje qendrore e punës policore në rendin demokratik, me një rol të ri, ku theksi kryesorë është në relacionin e saj ndajë publikut-qytetarëve, dhe adaptimit demokratik adekuat realitetit të sigurisë. Ka ardhur koha e një doktrine dhe strategjie të re në veprimin e sistemit policorë, kohë kur policia është më e hapur ndajë qytetarëve. Kjo do të krijojnë parakushtet për zbutjen e zbatimit imperativ të karakterit të ligjit, respektivisht masave represive. Në

117”Nëpunësit policorë duhet ti kenë instrukcionet precize për obligimet e tyre, kufizimet të cilat nuk guxojnë ti kalojnë dhe privilegjet e punës së tyre, dhe Evropa duhet të kuptohet në kuptim të kujdesit për këtë si një teritor”. Deklarata e raportuesit Gjeneral Edouarda Janssensa në seminarin “Etika policore në shoqërinë demokratike”,Strasbourg, 10. gjer 12 qershorë 1996


200

këtë mënyrë policia në dakord me ndryshimet operative dhe strategjike dhe problemet tjera të ketë më pak arsye për aplikimin e masave represive, dhe sjelljet e saj gradualisht do të transformohen nga sjelljet etike të obliguara me profesion dhe ligj në etikën e kuptueshmërisë, tolerancës dhe përgjegjësisë, në korrelacion me perfeksionimin dhe ndryshimin e përgjithshëm të shoqërisë. Në mënyrë që policia të është në gjendje të përgjigjet në mënyrë adekuate në të gjitha problemet e sigurisë, e sidomos në preventivin e represionit të kriminalitetit, duhet të formojë dhe në mënyrë praktike të artikulojë korpusin adekuat të vlerave etike të cilat do të rrjedhin nga kërkesat e adekuate dhe kërkesat e shoqërisë. Inkuadrimi i idesë së partneritetit në mes policisë dhe kolektiviteteve (bashkësive) lokale në eliminimin e kriminalitetit dhe mirëmbajtjes së rendit dhe paqes publike, paraqet një ndër parimet themelore të policisë së ardhme. Partneriteti në marrëdhënie implikon besueshmëri të dyanshme, më ç’rast policia mbanë rolin kryesorë në mirëmbajtjen e sigurisë. Perfeksionimi i formave të ndryshme të kooperimit, dhe adaptimi bashkësisë sjellë gjer tek ngritja e ndjenjës së sigurisë së komunitetit lokal. Mirëpo, këtu na nevojitet që në mënyrë të qartë të theksojmë, se aktivitetet organizative, operative, udhëheqëse, edukative, profesionale si dhe aktivitetet tjera, të cilat janë në funksion të formimit të strategjisë së përgjithshme dhe strategjisë së punës policore, mbet në domenin e sistemit policorë. Dimensioni etik i policisë, elasticiteti dhe fleksibiliteti në rrethet me ndryshueshmëri të madhe (etnike, politike, ekonomike, sociale, kulturore) me kohë sjell edhe gjer tek ndërrimet e sjelljeve, qëndrimeve të praktikës policore, gjë që në masë të madhe ndikon në zhvillimin e programeve preventive. Në fjalë, me programe preventive mundohen të eliminohen shkaktarët të cilët gjenerojnë forma të ndryshme të violencës duke ju dhanë përparësi atyre metodave operative të cilat problemin e zgjedhin pa aplikimin e masave të karakterit represiv. Qëllimi i fundit i këtyre veprimeve duhet të korrespondojë me gjendjen e sigurisë reale në komunitet. Koncepti i kodeksit etik profesional në mënyrë të qartë duhet të tregojë arsyeshmërinë e saj, demokrativitetin, e sidomos përgjegjësinë për respektimin e sistemit të vlerave, respektivisht mbrojtjes së dinjitetit njerëzorë dhe të drejtave të çdo individi. Duhen të sigurohen që me mënyrën e aplikimit të ligjit dhe dispozitave juridike të bazuara në kushtetutë, të realizohet respektimi dhe drejtësia. Nuk mjafton vetën që në nivelin teorik ose


201

abstrakt, respektivisht nivelin formal të formohen principet etike policore dhe qëllimet policore, me të cilat shumë shpesh nuk janë të njoftuar nëpunësit policorë, dhe si të tillë mbarojnë në papirologji të thjeshtë. Kodeksi etik policorë i cili nuk bazohet në premisat konzistente morale dhe humane pa sqarime në praktikën policore, len hapësirë për sjellje joetike policore. Në lidhje me këtë do të citojmë “kodeksin e sjelljeve joetike” i cili është i paraparë në materialet e Simpoziumit Nacional për Dinjitetin Policor. Një sjellje e tillë inkuadron: • Pandershmëria:tendenca për keqpërdorimin e kohës së punës,

keqpërdorimi i pushimit mjekësor, gënjeshtra, hajnia dhe aktet tjera të pandershme.

• Brutaliteti: përdorimi i fuqisë së panevojshme, violimet psikike dhe fizike dhe llojet tjera të tretmanit të parregullt.

• Paragjykimet raciste: dënimi i njerëzve në bazë të stereotipave ekzistues të përgjithësuar.

• Volitshmëria: marrja e dhuratave, shërbimet e posaçme dhe privilegji dhe pranimi i parave.

• Zotërimi i pasurisë së burgosurit: hajnia ose shtimi i matrijalit inkriminues të paparaqitura më herët.

• Dëshmia e rrejshme ose e njëanshme: gënjim i qëllueshëm ose dëshmim i njëanshëm me qëllim të paraqitjes së rrejshme ose të pasaktë.

• Thyerja e ligjit ose akteve ligjore:tendencat për moskujdesin ndajë akteve dhe ligjit.

• Lëndimi i të drejtave njerëzore: arrestim i gabuar, bastisje jolegale, heqje dorë nga rrjedha e procedurës.

• Mungesa e sjelljeve të mira:mungesa e sjelljeve me qëllim ose paqëllim, balsfemia.

• Tendenca e joefikasitetit:veprimet e passuksesshëme të cilat duhet të jenë në dakord me standardet, ignorimi i dhunës etj.

• Pasuksesshmëria në zbatim:mosekzistimi i dëshirës për ndërrimin e praktikës joefikase dhe aplikimi i standardeve të shërbimit.

• Zbulimi i informatave të besueshme:thyerja e premtimit, profanimi i fshehtësisë, diskutimet e paautorizuara.

• Thyerja e komunikimeve të besueshme:mosrespektimi i rregullave të sjelljeve ndajë komunikimeve të mbrojtura me ligj.


202

Keqpërdorimi i pronës publike: mosrespektimi i vetëdijshëm i përdorimit të rregullt të automjeteve, pajisjeve dhe mjeteve. 118 Këta shembuj të sjelljeve joetike na udhëzojnë, se vetëm modeli etiko-profesional dhe kooperativ me elemente të tolerancës dhe humanizmit, me vlerat morale në punën e policisë, garanton se vetëm në vlerat universale të mirënjohura mund të ndërtohet dinjiteti, transparenca, demokratizimi, drejtësia, besueshmëria, mendja e shëndoshë, ligjshmëria, besnikëria e sistemit policorë dhe e anëtarëve të saj. Rëndësia e etikës policore vjen në shprehje sidomos në situatat konflikte (policia dhe qytetarët), gjë që nga policia kërkon nivel të lartë të stabilitetit, gjë që gjithherë duhet të kuptohet se ajo është në shërbim të ligjit dhe se zbatimi human dhe fleksibil paraqet drejtpeshimin në mes lirisë dhe sigurisë, e jo kufizim të ashpër të saj. Ky pluralizëm i vlerave etike, japë rast të shkëlqyeshëm që ajo të humbë emrin dhe karakterin e ashpër të organit shtetëror të fuqishëm të dhunës të militarizuar dhe mbylltësisë. Do të thotë, se vendosja e drejtë e etikës policore është shprehje dhe konfirmim i sjelljes demokratike të policisë. Në këtë kontekst, gur i këndit i etikës policore duhet të është “respektim rigoroz i qenies njerëzore me rastin e zbatimit të detyrave ndajë personave të tretë, dhe natyrisht, me rastin e udhëheqjes me bashkëpunëtorët, farkëtimi i vlerave ndajë drejtësisë me rastin e vendimeve interne ose eksterne dhe veprimeve në shërbim”, si dhe “dukshmëria e veprimit policorë në kuptimin publik të punës brenda policore dhe me mundësi, nga jashtë”.119

118Sergei Paramochik, Police Integrity:a chalange of democratic policing, POLICING CENTRAL AND EASTERN EUROPE, Ljubljana,1998 119 Edwin Kube, Kultura policore-më tepër se një modë e dhjetvjeqarit të fundit, Izbor, Zagreb,1990, no3, fq.122


203

Kodeksi etik në kornizat vlerësoro – humaniste për funksionimin demokratik të sistemit policorë

Funksioni themelorë i sistemit etik në përgjithësi, “në çdo shoqëri është të mbajë jetën e asaj shoqërie të veçantë”. Në këtë kuptim, “etika sociale imanente, respektivisht normave juridike në çdo kulturë të një shoqërie përmbajnë ndalesat dhe urdhëresat të cilat janë të domosdoshme për ekzistimin dhe funksionimin e asaj shoqërie të veçantë. Prandaj, është e duhur që anëtarët e saj ti nënshtrohen rregullave të cilat janë të rëndësishme për formimin e strukturës së karaktershme të anëtarëve të saj, në atë mënyrë që ata të dëshirojnë të bëjnë atë që është e duhur në rastet ekzistuese. Çdo shoqëri ka interesin e saj vital në atë që rregullat e saja të dëgjohen dhe të ndjeken”.120 Sjellja etike e sistemit policorë është etikë policore e aktualitetit e cila duhet të bazohet në aftësinë e saj që brenda strukturës organizative tek nëpunësit policorë të krijohen gjykimet vlerësuese të cilat do të përgjigjen sfidave të punës moderne, ti durojnë kritikat të cilat ndonjëherë janë të pajustifikuara, të realizojë drejtësinë ndajë çdo njeriu i cili bie në kontakt me policinë. Përveç kësaj, moderniteti i filozofisë policore na tregon se policia me kërkesat etike duhet të merret në ato raste të sigurisë, ku ekziston rreziku më i madh për lëndimin e tyre. Meqenëse asnjë njeri nuk mundë të jetojë pa vlera dhe norma, është përgjegjësi e madhe e policisë në aspektin e preferimit të gjykimeve humaniste për vlerësimet etike të profesionit të saj. Nëse kodeksi etik i saj është i përshkuar dhe i bazuar në nivelin teorik dhe në sistemin e vlerave të mbyllura të burokratizmit të ashpër dhe autoritetin e profesionit policorë, ky proces do të ndalet. Me këtë, polici bëhet vetëm instrument i fuqisë policore. Nga kjo, është e qartë se principet dhe qëllimet etike të policisë të formuluara në mënyrë abstrakte mund të shkaktojnë implikime serioze politike dhe të sigurisë. Përveç kësaj, mungon kuptimi se çdo fazë e zhvillimit të transformimit dhe modernizimit të sistemit policorë nga suksesi demokratik dhe civilizues, implikon afrim adekuat, respektivisht ridefinimit të etikës policore, në dakord me ndërrimet dhe kërkesat e shoqërisë moderne dhe të hapur. Kjo ka sjellë gjer tek disbalancimi i marrëdhënieve në mes kërkesave për kodeksin etik të profesionit në punën e përditshme

120Erich From, Njeri për vete, Naprijed, Zagreb,1977, fq.172


204

policore, në njërën anë, dhe kërkesave të qytetarëve dhe problemet e sigurisë ne anën tjetër. Në kohen e sotme më nuk mund të funksionojnë sistemet policore për të cilat udhëheqësit e tyre mendojnë se i mjaftojë vetvetes, të tjetërsuar nga qytetarët të mbyllur në sistem dhe të paprekur për rrethin politik dhe social. Instrumentalizimi dhe multiplikimi i hershëm e fuqisë policore nuk mund më të përgjigjet kërkesave moderne. Në shoqërinë e cila është e rregulluar në mënyrë demokratike, interesat politike dhe të sigurisë të qytetarëve prej ditës në ditë modelohen, transformohen, fitojnë në përmbajtje në harmoni me ndërrimet dhe qëllimet civilizuese gjenerale. Në mënyrë që sistemi policorë të mund të funksionojë në këto kushte dinamike, me qëllim të kontrollit të gjendjes nga lama e sigurisë dhe përfitimin e besimit publik, qytetarët nëpërmes të përfaqsuesve të saj në organet legjislative kanë dhanë autorizime policisë, në mënyrë që të jetojnë në bashkësi të sigurt dhe stabile. Mirëpo “autorizimet e policisë nuk janë vetëm burim pushteti. Njerëzishmëria dhe humaniteti në shoqëritë moderne demokratike duhet të kenë përparësi ndaj teknikave të pastra profesionale”.121 Me këtë qëllim, do të theksojmë edhe disa aspekte të cilat sipas mendimit tonë janë relevante për ndërtimin dhe zbatimin e standardeve etike në polici: • praktika policore e cila kupton rëndësinë dhe seriozitetin e

kodeksit etik merë legjitimitet demokrat-human të ri, sepse intencat janë që shërbimi policorë të është i ndershëm, moral, profesional dhe i drejtë. Kjo domosdoshmëri shtrihet në faktin se policia është simbol i dukshëm i qeverisë nëpërmes të së cilës dhe kualitetit të detyrave të përmbushura punuese, qytetarët formojnë mendimin e tyre për punën e qeverisë. Nëpunësit e pandershëm dhe mendjemadhësi, posaçërisht nëse kemi të bëjmë me korrupsion, do të shkaktojnë tek qytetarët animozitet dhe pabesueshmëri, gjë që sjell në pyetje vlerat morale themelore të gjithë sistemit policorë. Kështu që asnjë “super revizion pa marrë parasysh pasojat nuk mundë të ndalojë policët jo të mirë të punojnë keq”. Thjeshtë, ka shumë policë e pakë superrevizorë”.122 Dyshimi i theksuar në dimensionet njerëzore dhe morale të policisë krijon konfuzionin moral në sistemin policor në të cilin

121 Duško Modly,Më tepër për kodeksin etik tl policisë kroate, policia dhe siguria, Zagreb,1997,no.6fq415 122By Stephen, I.Vicchio, Ethic and police integrity


205

kuadrat e pastër moralisht shumë vështirë i kryejnë obligimet e tyre. Duke marrë parasysh, se sjelljet konkrete të policisë përcakton kualitetin dhe mundësin e prognozimit të lëvizjes së dukurive dhe ndodhive, në mënyrë eksplicite na tregon se afrimi i ri nënkupton dhe shkatërrimin e formës së vjetër të sjelljeve policore.

Nuk mund të lejohet që gjykimet vlersore dhe normat etike të sjelljeve të kuptohen si punë shije ose prirje të rastësishme të disa nëpunësve policorë,e sidomos të atyre të cilët mungojnë vetit e lartpërmendura të nevojshme për udhëheqje me policinë në shoqërinë e re demokratike. Duhet të dimë se etika policore paraqet një set të principeve morale të cilat janë të obligueshme në punën e policisë, si instancë e mirënjohur me qëllim të zgjedhjes së situatave konflikte në mënyrë fleksibile. Duke vepruar si përfaqësues zyrtarë i pushtetit, policia gjatë zbatimit të ligjit duhet gjithmonë të ketë parasysh, se në vend të parë është mbrojtja e jetës dhe dinjitetit njerëzorë. Duke shërbyer bashkësisë, mosrrënimi i integritetit, respektimi dhe besimi në premisat themelore demokratike, policia duhet të ndërtojë dhe të lartësojë vlerat morale, të cilat në punën e saj do të paraqet proces të dëshmimit, si grupacion specifik profesional. Në këtë proces, qytetarët duhet të paraqesin burim i vërtetë nga të cilët duhet të rrjedhë besimi dhe kooperimi i ndërmjetëm i dëshiruar. Në një klimë të volitshme të këtillë, policia fiton rastin për transformim të shpejtë. Tempoja e kalimit dhe i transformimit është treguesi më i mirë për gatishmërinë e sistemit policorë për zbatimin e funksionit të tij në kushtet e reja. Polici duhet të kuptojë se një ligj vlen për të gjithë qytetarët, dhe se duhet ta zbatojnë në mënyrë të drejtë dhe jo të njëanshme. Nëpërmes të mënyrës së zbatimit të ligjit, qytetarët çmojnë dhe gjykojnë për dimenzionet etiko-profesionale të profesionit policorë. Vetëm në bazë të përvojës profesionale dhe specialiste, policia duhet të dijë të kryen seleksionimin e problemeve duke theksuar veçanërisht rëndësinë e diskrecionit policor. Vetëm “zani i mirë i policisë në disa rrethana të rastit dhe incidenteve, me të cilat duhen të merren sepse është kërkuar


206

nga ata. Diskrecioni është art i aksionit gjegjës ndajë disa rethanave. Ajo është detyrë e përditshme e policit”.123 Vlerat etiko-morale ndëretnike si set vlerash relativisht stabile të kuptueshme dhe koherente gjithsesi i përket veprimit të durueshëm të mosanshmërisë, njerëzishmërisë dhe të veprimit shembull, pa marrë parasysh “pozitën shoqërore, gjininë, racën, religjionin, bindjet politike ose dëshirat politike të qytetarëve. Të gjithë qytetarët duhet të kenë tretman të njëjtë: të kujdesshme, me konsideratë dhe me dinjitet. Ligjet duhet të zbatohen në mënyrë adekuate, njerëzore dhe sa mundësitë objektive lejojnë dhe mundësojnë”.124 Në mënyrë që policia të është në gjendje të marrë vendime diskrete në dakord me situatën konkrete të sigurisë, duhet të shpreh drejtësinë, urtësinë dhe mençurinë. Sidomos drejtësinë si vlerë absolute dhe princip etik në veprimin policorë duhet që nga praktika policore të nxjerr gjithë kujdesin në shqyrtimin e rrethanave specifike dhe të rrethanave të komplikuara, për marrjen e vendimit konkret objektiv gjatë zbatimit të autorizimeve të dhëna. Vendimi diskret duhet të është reflektim i ndërgjegjes morale për drejtësi, objektivitet i paanshmërisë, konkrete, maturi dhe veprim të moralshëm. Ajo është garanci e zhvillimit të principeve etike si e dhënë e fundit e nivelit më të lartë në sumimin e shpresave etike morale dhe humaniste dhe sistematizimin e përvojës policore në punën operative, sidomos me rastin e përdorimit të mjeteve të dhunës.Në mbërthim të ndërtimit të standardeve etike, integritetit dhe dinjitetit të nëpunësve policorë, vend të veçantë duhet të zën ndershmëria. Ajo sot është një ndër pyetjet më të rëndësishme, respektivisht në cilën mënyrë të zhvillohet ky princip dhe si të mbahet, duke marrë parasysh prezencën gjithnjë e më të madhe të korrupsionit, pakuptueshmërisë së policisë dhe sjelljeve të këqija të saj. Në këtë kuptim, posaçërisht duhet të theksojmë se polici nuk guxon të bëjë asnjë vepër korrupsioni “dhe as të është i involvuar në akt korrupsioni ose ryshfeti, nuk guxon të tolerojë këto lloje të sjelljeve të policëve tjerë”. 125 Nderi policorë, si princip etik, është pyetje e rëndësishme në punën demokratike të policisë. Aktet e korupcionit, si dhe çdo

123Alfred Heijder, Sundimi i ligjit dhe principet e mirëmbajtjes demokratike të punës dhe roli i policisë në shoqërinë demokratike, MPB të Kroacisë,Zagreb 1994, fq 17 124 Duško Modly, njëjtë, fq 410 125Duško Modly, njëjtë, fq 418


207

keqpërdorim i autorizimeve janë akte që nuk mund të lidhen me natyrën dhe profesionin e punës policore. Përveç kësaj, çdo veprim i policëve ose punëtorëve udhëheqës të cilët kanë leverdi personale duke keqpërdorur pozitën e vetë (mito, fitim i pandershëm, shantazh, dhuratat e vogla etj) konsiderohen si akt degradues i sistemit policorë para publikut. Prandaj policia duhet në mënyrë energjetike të kundërvihet çdo keqpërdorimi dhe autokracie duke ndërmarur masa të posaçme operative dhe masa dhe metoda të tjera me forma të kontrollës më përgjejgëse dhe të përmbajshme. Brenda vetë sistemit policorë, aftësitë profesionale paraqiten si faktorë diferencijalë si dhe shenjë diturie dhe profesionaliteti të nëpunësve policorë. Principi etik në këtë rast ka rolin kryesorë, që në mënyrë etike dhe morale të mbrojë zbatimin e detyrave profesionale, duke marrë parasysh fuqinë policore dhe përdorja e autorizimeve. Principi etik ndihmon në krijimin e marrëdhënieve profesionale me velrsime gjykuese humaniste. Koncepti i profesionalizmit si dhe kontrolla brendaprofesionale siguron sistemit policorë autonomin e dhuhur. Ai po ashtu, kryen funksionin e drejtimit të praktikës policore në ndërtimin e ndërgjegjes për rëndësinë funksionale të profesionit dhe implikimet të cilat mund të paraqiten, nëse nuk janë pranuar standardet vlersoro-morale në punën konkrete. Mirëpo, në mënyrë që nëpunësi policorë të është në gjendje të përgjigjet këtyre detyrave, ai duhet të është i arsimuar dhe profesional sepse nga policia kërkohet “aftësi e madhe dhe dituri, standarde të larta profesionele, autorizime të duhura ligjore dhe autorizime joformale, pamvarsi e caktuar, krenari profesionale, kritere të larta me rastin e punësimit, e para se gjithash lëvdëratë publike”. Meqenëse funksioni policorë ka karakter dhe rëndësi publike “profesionalizimi gjithnjë e më tepër bëhet imperativ i aktiviteteve policore moderne i cili zhvillohet në dy kahje: individuale dhe institucionale”. Përderisa sistemi policorë nuk ka standardet e veta, dhe rregullat etike dhe morale të sjelljeve të cilat “përmbajnë vlerat profesionale joformale” nuk mund të flitet për gatishmërinë e përgjithshme të policisë për zbatimin e përgjegjshëm dhe të ligjshëm të detyrave. Prandaj, “profesionalizimi me dimenzion etik dhe humanist moralisht forcon strukturën policore dhe ndalon hyrjen të gjithë bërësve joprofesional të cilët vijnë nga jashtë.”126

126 Janez Pečar, Policia Sllovene në kushtet e reja shoqroro politike, Izbor, Zagreb, 1991, no 2, fq 117


208

Policia dhe korupcioni

Përcaktimi teorik i korupcionit Etimologjikisht fjala korupcion rrjedhë nga fjala latine “corrumpere” që do të thotë thyerje me para. Fajala e përmendur deri diku është konvergent kuptimit fjalës latine “corruptus”- i prishtë. Në fjalorin e Brock Haus hasim në definicionin shumë të gjërë të fjalës korupcion, e cila merret si pasojë e pasigurisë materjale (bartësi i shërbimit), ndonjëherë dhe politizim i nëpunësisë.... Korupcioni është shfrytëzim i përparsisë, por jo vetëm ajo, para se gjithash veprim deficitarë i udhëheqësis, e cila fyen kriteret e mirqenjes së të gjithve, e cila zvoglon aftësitë udhëheqëse dhe rezikon legjitimitetin e gjithmbarshëm të veprimeve udhëheqëse. Korupcioni ka qenë përcjellës i zhvillimit të shoqërisë dhe ka ekzistuar edhe në periudhën antike, duke u manifestuar në forma të ndryshme, gjer tek ato forma të cilat kanë shkaktuar sjellje kornizë të cilat kanë sjellë gjer tek implikimet politiko – institucionale, sociale e me këtë edhe implokime të sigurisë. Korupcioni gjatë zhvillimit historik gjithnë e më tepër ka depërtuar në koridoret e aparatit të fuqisë të shteteve dhe ka vepruar si opium në strukturën e nëpunësve shtetrorë të cilë “rugdalje të vetëm kanë gjetur në kriminalin e organizuar, respektivisht korupcionin”. Niveli i prezences së saj në një shoqëri është reflektim i gjendjes juridike dhe politiko-sigurie të shtetit. Në fjalë, me zhvillimin e civilizimit, korupcioni gjithnjë e më tepër ka shkatruar të gjitha lamit e jetës shoqrore kështu që “sot nuk ekziston asnjë lami në të cilën korupcioni nuk ka qerdhen e vetë. Ndërsa forma e saj, imagjinatës së saj nuk i vje fundi” (Noack,1995). Si fenomen historik ajo është prezente në të gjitha shtetet pa marrë parasysh formen e rregullimit “sepse korupcioni në shtet, pa rrugë të tërthorëta mundë të qojë tek korupcioni shtetrorë” (Noack,1995). Për prezencen e korupcioni si “sjellje devijante” në mënyrë më të mirë ilustrojnë citatet “japë ryshfet që të regjistrojë fëmijën në shkollë, paguan që të sigurosh punën, e ndonjë herë paguan që ta mbashë atë, paguan nëpunësit tatimorë në mënyrë që të mos paguash tatim, paguan mjekun dhe infermierët që të


209

ofrojnë ndihmën e kërkuar dhe policin që të mos areston. Kjo listë e mbarshme mund të vazhdojë pa pushuar”.127 Sjelljet e përmendura të papranueshme, respektivisht thyerja e normave dhe vlerave fundamentale të cilat janë kyçe për funksionimin e shtetit demokratik dhe juridik, sot gjithnjë e më tepër bëhen problem nacional. Pasi që ende nuk ka definicion preciz dhe unik për korupcionin, ose e cila do të ishte e pranueshme për të gjitha tipet, format dhe nivelet e korupcionit, ose e cila do të mund të zbatohet për të gjitha format e punëve ilegale të cilat kanë të bëjnë me korupcionin, do të përmendim disa për të cilat mendojmë se janë të rëndësishme për kuprimin e aspekteve të saja fundamentale. Njërën nga definicionet e gjëra ka dhënë Byroja federale kriminalistike e Gjermanisë e cila përmbanë kriteret: • keqpërdorimi i funksionit zyrtarë, dhe funksione të ngjajshme në

ekonomi, ose gjatë mandatit zyrtarë; • japje e rastit, iniciativa personale; • përfitim personal, ose veprim që ajo të realizohet; • shkaktim i dëmit në mënyrë të drejtpërdrejtë ose tërthoraze etj.

Dëm për bashkësinë (në funksionin zyrtarë ose politik), respektivisht për ndonjë ndërmarje;

• mbulim ose murkullim i veprave të tilla. Nën korupcion nënkuptojmë aktin i cili ofendon sistemin e rendit publik dhe qytetar. Ai rrënon çdo sistem. Sistemin e rendit publik dhe qytetarë, vendosë interesin publik mbi atë të veçantë. Lëndimi i interesave gjenerale në favor të interesit individual nënkupton korupcionin (Rogow/Lasswell). Po ashtu disa autorë korupcionin e shofin si “proces kundërligjorë i shkëmbimit në mes vepruesit nga sfera publike (politike ose udhëheqëse) dhe vepruesit privat, posaçërisht nga sfera ekonomike, me tendenca të vendosjes së sistemit (rrjetës së strukturuar) me qëllim të planifikimit ose eliminimit “të personave të tretë” (interesi publik ose konkurenca private) në favor të interesave personale (finansiare, politike dhe fuqive tjera) dhe rolit prestzh në shoqëri (N. Quelez, 1996). F. Nietzche filozofi i famshëm gjerman ka shkruar se “korupcioni është fjelë e ndytë për vjeshten e një populli”, ndërsa sot përdoren më tepër definicione në Gjermani, e

127 M.A. Tokuboh, The challenge of public service, Quarterly Journal of Administration, 1972, fq 76


210

cila ka dimenzion dhe rëndësi politike të theksuar e cila thotë “korupcioni është privilegje preverze”. Në këtë kontekst mund të njehim edhe korupcionin politik. Në fjalë, nën korupcion në jetën politike nënkuptohet aktiviteti në të cilën përdoret funksioni politik dhe pozita për qëllime jomorale dhe joligjore e me qëllim të përfitimit personal” (Enciklopedia politike, fq.750). Si shembull i korupcionit politik janë shembujt, dhënja e ryshvetit nëpunësve shtetrorë ose elektoratit, falsifikimi i dokumenteve publike dhe raporteve, favorizimi i individit ose grupeve me rastin e dhënies së lejeve të ndryshme ose nënshkrimin e kontratave, dhenja e informatave nga ana e nëpunësve shtetrorë në bazë të së cilave përfitohen leverdi të mëdha matriale etj. Bëhet fjalë për, përdorjen joligjore të autorizimeve zyrtare ose ndikimin e nëpunësve qeveritarë të cilët me qëllim të përfitimit të “pasurisë, përparojnë interesat e veta ose interesat e personave të tjerë, dëmtojnë shoqërinë, duke shkelur betimet përkundër adeteve ose ligjeve ekzistzuese (Henry A. Ekiyor,1989). Po ashtu, në filozofinë politike të Platonit dhe Aristotelit deri sot nën gjakderdhjen politike (korupcionin) nënkupton braktisjen e qëllimeve dhe humbja e bazes moralo-politike (“legjitimitetin”) të një sistemi politik ose lëvizjeje. Do të thotë, kemi të bëjmë me prezencen e saj permanente në sistemet e hershme dhe ato moderne pa marrë parasysh në formen politike, duke ndërruar përmasat e saja gjatë zhvillimit historik të shoqërisë. Po ashtu, disa autorë mendojnë se esencen e fjalës korupcion paraqet realizimin e interesave private në dëm të interesave publike, gjë që më së shpeshti manifestohet në hargjimin e mjeteve bugjetore në mënyrë të papërcaktuar, natyrisht në barrë të obliguesve tatimorë. Në rastet e rënda të korupcionit, ai i cili jap ryshvet keqpërdorë, ndikimin finansiarë, në mënyrë që të realizon qëllimet nëpërmes personit të kotuptuar (nëpunësit ose politikantit), i cili në anën tjetër keqpërdorë fuqin e tij ose funksionin dhe në këtë mënyrë lëndon njërën nga parimet themelore të demokracisë, parimin e besueshmërisë (Borghi 1995). Kështu që, lufta kundër korupcionit para se gjithash paraqet përpjekje për mbajtjen e vlerave etike themelore. Kjo luftë nuk mund të stoliset me sukses përderisa nëpunësit në nivelin shtetrorë dhe nivelin ekonomik nuk formojnë bindje pëe jomoralitetin e korupcionit” (Koller 1994). Mirëpo, korupcioni në kushtet moderne nuk mund ta vendosim vetëm në këto lami (joetika dhe lakmueshmëria), por duhet të realizohen edhe parakushtet e tjera globale (juridike, sociale, politike) për zbutjen dhe eliminimin e dukurisë së dhënies së ryshfetit. Dhe në fund, Kshilli Evropian në


211

raportin e tij (Këshilli Evropian) ka parashtruar pyetjen e definimit të korupcionit dhe ka dhanë definicionin si “sjellje e personave të cilët në pozitën zyrtare ose pozitën privata keqpërdorin obligimet në mënyrë që të realizojnë fitime jolegale ose fitime të qfardo lloji”. Pa marrë parasysh se korupcioni gjatë historisë së njerëzimit lajmërohet në forma të ndryshmeö ajo ka qenë paraardhëse e zhvillimit të bashkësisë shoqërore, studimet sistematike të saj kanë munguar, sidomos për nivelin e rrezikshmërisë së saj shoqërore dhe gjendjen e mënyrës dhe modelit sistematik dhe legjitim për eliminimin e saj. Vetëm në fund të viteve të tetdhjeta është filluar me studimin aktiv të shkaktarëve të kësaj dukurie të rrezikshme për bashkësin shoqërore dhe kuptimin e natyrës dhe volumit së saj por në kornizat e kriminalitetit të organizuar. Korupcioni nuk mund gjiherë të barazohet me korupcionin kriminal, megjithse ajo është bashkpunëtore e afërt e kriminlalit. Korupcioni sikurse dhe korupcioni kriminal kanë të njëjtin raport ndajë moralit, principeve etike dhe funksioneve publike. Në këtë kuptim, në shumicën e vendeve evropiane në legjislacionin ndëshkimorë hasim në në dy lloje të korupcionit të vërtetë: korupcionit aktiv dhe atijë pasiv, ndërsa nga aspekti kriminolo-kriminalistik shumica e autorëve sjelljen koruprive e ndanë në: atë të rrugës, të kontraktuar, korupcionin në shërbimet publike, korupcionin politik, gjygjsorë, ekonomik si dhe korupcionin e përgjithshëm me të cilën nënkuptohen të gjitha format tjera të sjelljeve koruptive në lamit e ndryshme të jetës shoqërore (shëndetsia, arsimi, ndërtimtaria, sporti, politika sociale etj) Megjithate, padyshim se në rregullativat zakonore ekziston një masë divergence. Për këtë arsye, koncepti i korupcionit duhet vështrohet në kontekst më të gjërë në raport me korupcionin kriminal, sepse nuk kishte mundur të formohet strategjia dhe taktika e gjithmbarshme, teknika dhe metodika e luftës kundër korupcionit, nëse ajo do të kufizohej në aspektin krminal të kësaj dukurie shoqërore të rrezikshme. Mbet fakti se qfardo lloj i korupcionit pa marrë parasysh nivelin e saj në mënyrë serioze cenon vlerat fundamentale në të cilat një shoqëri shtrihet, Sepse “ çdo rast i korupcionit të madh sjellë shtetin në pozitë të turpshme”(Wilhelm Hennis). Ngritja e korupcionit, sikurse dhe lidhja në mes legalitetit dhe ilegalitetit që lajmërohet me këtë rastë, paraqet zhvillimin më të rrezikshëm të kriminalit të organizuar. Këtu nik bëhet fjalë për rastet e vogla të korupcionit, por para se gjithash për ndërlidhjen e kriminalit të organizuar me personat udhëheqës nga administrata dhe politika.


212

Sipas vlerësimeve të ekspertëve rusë së paku 50% të të ardhurave të grupeve kriminale hargjohet për koruptimin e nëpunësve të aparatit shtetrorë. Me këtë qëllim do të japim disa vërejtje: • Në kushtet e mvarsisë ekonomike të shteteve gjithnjë e më të

madhe, zhvillimi i të gjitha llojeve të sistemeve të komunikacionit, rritja e tregtisë ndërkombëtare, internacionalizimit të tregut finansijarë, kriminali i organizuar dhe korupcioni kanë shfrytzuar të gjitha përparsitë e këtyre rrethanave, kështu duke u bërë problem transnacional e me këtë ka vëvnë në sfidë sigurinë nacionale dhe internacionale;

• Tendencat aktuale të zhvillimit të kriminalit transnacional padyshim na tregon për brutalitetin e theksuar, profesionalizimin, korupcionin dhe internacionalizimin;

• Në klimën e volitshme politike dhe juridike të disa shteteve e cila konvenon dislokacionit të grupeve transnacionale, involvimi i tyre kriminal i përcjellur me korupcion në strukturat udhëheqëse të shtetit, paraqet problem të madh për institucionet nacionale finansijare dhe institucionet ekonomike;

• Infiltrimi i korupcionit në institucionet legale, sidomos në shtetet me strukturë burokratike dhe me centralizim politik të theksuar të funksioneve shtetrore, posaçërisht në vendet në zhvillim (niveli i lartë i autorizimeve të nëpunësve udhëheqës, diskrecionet e “vrimave në ligj”, përhapja e funksionit të qeverisë dhe përzierjen e saj në jetën private të qytetarëve etj), sjellin gjer tek përforcimi i fuqisë së organizatave kriminale dhe bëhen më rezistente në përpjekjet e zbutjes ose eliminimit nga ana e organeve gjegjëse shtetrore dhe shërbimeve të sigurisë.

• Nëse me infiltrim sigurohet lidhja simbioze me elementet qeveritare, bartësit e sjelljeve koruptive japin kriminalit të organizuar mbrojtje të shtuar dhe përparsi, e sidomos në përfitimin e informatave të besuara (shembulli i larjes së parave) me qëllim të transferit të shpejtë nëpërmes sistemit finansiar global;

• Korupcioni ka fituar asi llojë përmasash sa që është dukke u kërcnuar në mënyrë të hapur shteteve demokratike moderne, e sidomos atyre që janë në tranzicion, dhe e cila në stuata të “volitshme” shkatron vetë indin shtetrorë, në këtë mënyrë duke shkaktuar kriza jo vetëm në aspektin e politikës, të ekonomisë dhe rendit moral, por po ashtu edhe të sistemit shoqërorë në tërësi;

• Si sfidë, pushtetit shoqërorë dhe legjislativës zakonore të saj, korupcioni moralisht shkatëron dhe nënqmon zhvillimin e


213

shoqërisë civile, duke sjellur gjer tek turbulencat në politikë dhe pamundësis së funksionimit normal të qeverisë dhe ligjit. Kjo gradë e amoralitetit, sipas vlerësimeve të sociologut amerikan Rajt Mils, është mënyra më e rrezikshme jo vetëm e decentralizimit por edhe të papërgjegjsisë së një shoqërie. Në këtë mënyrë vijmë gjer tek “tripliciteti” fatëkeq: dhënia e ryshfetit është ngjarje: korupcioni është gjendje e cila rrjedhë nga dhënia e ryshfetit, skandali politik është veprim “nga jashtë”. Kjo në mënyrë eksplicite na tregon se sot jemi duke jetuar në fazen e”rritjes së intenzitetit të korupcionit” (Noack,1995).

Korupcioni në polici Policia gjatë zhvillimit të saj nuk ka qenë imune në korupcion. Në kontekstin e shqyrtimit të definicionit të veprimit policorë, organizimit të saj, strategjisë, veprimit operativ, të paevitueshme janë edhe hulumtimet dhe shqurtimet për prezencen e korupcionit në sistemin policorë. Shumë autorë mendojnë se hulumtimi dhe kuptimi i anës së errët dhe të jomoralshme të punës policore (Kappeler, Sluder, Alpert etj), respektivisht korupcionit, nuk është duluri e re dhe e cila i përket shekullit të njëzet. Studimi i historisë së policisë do të thotë edhe studim i devijimeve policore, korupcionin dhe veprime të këqia (Kappeler,1994). Me të vërtet në mënyrë frapante veprojnë shënimet, të cilat i ka cekur Stielaff, se me hulumtimet e ndërmarura brenda policisë së Krahinës federative të Nordrheim-Westfalen kanë ardhur gjer tek konkludimet se policët, advokatët shtetrorë dhe politikanët lokal në vitin 1990 kan qenë të involvuar në çdo të pestin proceduim të inicuar në lidhje me kriminalitetin e organizuar (Holz). Është e qartë se rritja e kriminalit të organizuar padyshim sjellë gjer tek situatat në të cilat anëtarët policorë janë të ekspozuar mënyrave të ndryshem të koruptimit. Të gjith autorët, në fjalë pajtohen se dhënia e ryshvetit dhe pasurimi në mënyrë të lehtë paraqet dukuri negative në sistemin policorë, kështu që sjelljet koruptive të individëve sjellin në pozitë shumë të vështirë nëpunësit policorë të ndershëm. Për korupcionin policorë thuhet se paraqet “termin të përgjithshëm i cili mbulon keqpërdorimin e pozitës së autorizuar me qëllim të aritjes së leverdisë personale e cila nuk do të thotë të është në para” (Bayley,1966). Si plotësim këtij definicioni mund të përmendim edhe qëndrimet e McMullan i cili propozon dhe elementin e shërbimit ose


214

nëpërmes të veprimit joligjorë ose keqpërdorimin e pozitës zyrtare. Do të thotë, nëse nëpunësi zyrtarë shfrytzon statusin e tij që të përmirsojë qëllimet e tija personale, atëherë kemi të bëjmë me korupcion. Definicion më të gjërë ka ofruar Nyev (1967) ku thotë se korupcioni përveç të lartpërmendures , përfshin edhe ato veprimtari të motivuara me lidhje dashamirsie, farefisni ose lidhje shoqërore. Në këto definicione, në rend të parë prioriteti i është dhanë formave të zbutura të korupcionit në polici. Mirëpo, është me rëndësi theksojmë se format e përmendura në disa rrethe konsiderohen si sjellje e pranueshme (blerja e robave me qmim të përgjysmuar, qarosje në ushqim dhe dhurata, “lirimet policore”, blerje pa pagesë, prezencë në maifestime të ndryshme pa pagesë, shërbime pa pagesë, tratman i veçantë etj), dhe se kjo është praktikë e rëndomtë pothuajse në të gjitha vendet. Pa marrë parasysh formën e saj, ajo në pozitë shumë të vështirë sjellë policët e rinjë, të cilët janë në procesin e adaptimit në subkulturën policore. Në disa raste, ata janë të ekspozuar testimit nga kolegët më të vjetër, me qëllim të vërtetimit të pranimit të formës më të butë të korupcionit. Polici i cili vendosë të mbet i pastër me argumentime pranohet, sepse në pranimin e dhuratave të ndryshme shiqohet si sjellje devijante ose sjellje koruptive policore. Në anën tjetër policët të cilët e kanë pranuar këtë dukuri si gjë normale, insistojnë që një sjellje e tillë është e pranueshme dhe se është e dëshirueshme (Bahn,1975, Meyer,1976, Baker, 1978), sepse në “këtë mënyrë arrihet ndjenja e rëndësisë, e pavarsisë dhe aftësisë së rregullimit të pyetjeve me rëndësi të qytetarëve”. Kjo vepron në mënyrë demoralizuese tek policët e moralshëm, e sidomos nëse është krijuar atmosferë e tillë brenda strukturës policore, se disa policë për “qëllime sekrete të shërbimit” nuk guxojnë të ankohen për sjelljet jo të ligjshme të kolegëve të tyre. Mirëpo, nëse “publiku ngacmon këtë pyetje polici mund të.... ndjeket penalisht për sjellje e cila konsiderohet si joligjore d.m.th. thyerjen e rregullave” (Rubinstein,1973). Çdo aprovim brenda strukturës policore nga ana e udhëheqësit për pranim të dhuratave të ndryshme ose aprovim i pa fjalë i këtyre veprimeve, patjetër sjellë pasoja, por më të randat janë ato të sferes morale. Kjo njëherazi sjellë gjer tek ramja e vlerave profesionale dhe ngrit tendencen për forma më të randa të korupcionit. Posaçërisht, nëse dijmë se në veprimin policorë në mënyrë permanente insistohet, që profesioni policorë të identifikohet si profesion me principe të larta etiko-morale. Nuk mund të ketë mendim pozitiv për policinë nëse


215

respekti i saj në mes të qytetarëve përpiqet të ndërtohet në forma të ndryshme të korupcionit, as vetërespektim në veprimet operative konkrete. Në këtë na udhëzojnë disa hulumtime empirike, megjithse nuk mund të thuhet se hulumtime të gjëra janë bërë në këtë lami. Sipas shënimeve, respektivisht rezultateve të Sigler-Dess, 56% të të pyeturve mendon se policët duhet të pranojnë dhurata të vogla, e 60% të tyre mendon se policët janë të njëanshëm ndajë atyre që u japin dhurata.Është interesantë të theksohet se rreth 80% të të pyeturve mendon se policët në punën e përditshme nuk ishin duhur të shprehin kujdes të veçantë ndajë atyre që u dhurojnë dhurata. Po ashtu, anketa ka treguar se 55% të të pyeturve nuk kishte ofruar dhurata, sepse në të kundërtën do të kishte pritur kundër-shërbim, ndërsa vetëm 30% të të pyeturve është përgjegjur se do të kishin ofruar dhurata të ndryshme. Në këtë kontekst, paraqitet pyetja se sa disa bashkësi shoqërore kanë tendenca të pranojnë një nivel të caktuar të korupcionit (Whzte,1995), meqenëse që qytetarët e saj ndoshta mendojnë se një sjellje të këtillë është formë e zbutur e korupcionit ose sjellje devijante (Sigler-Dess,1988). Në këtë kuptim mund të apostrofojmë se në “masë të caktuar” sjelljet devijante i ka definuar vetë bashkësia, ku disa qytetarë me qëllim të realizimit më të lehtë të interesave të tyre, dhe me qëllim të zgjedhjes më të lehtë të disa problemeve duke evituar procedurat ligjore të ashpëra, ndërmarin një aksion të tillë. Ajo që më së shumti shqetson, është involvimi i policisë në aktivitetet shumë më serioze të kriminalit. Kështu që format e zbutura të korupcionit janë të zëvendësuara me me forma më agresive, gjë që gjithsesi shqetson publikun e gjërë dhe sjellë gjer tek pabesueshmëria në sistemin policorë. Në Shtetet e bashkuara të amerikës sjelljet koruptive të policëve shpjegohet nëpërmes teorisë së “mollës së kalbur”, por e cila nuk japë sqarim të përmbajshëm se përse polici involvohet në korupcion. Mirëpo, në zhvillimin e shteteve moderne edhe fytyra e korupcionit në polici ndryshon dhe merë forma organizative të “korupcionit ekip”, në të cilën gjendet grupi i policëve të cilët mbrojnë dhe ndihmojnë në mes vete aktivitetet kriminale të tyre. Në lidhje me këtë, komisioni i Mohenit në SHBA në vitet e nëndëdhjeta në mënyrë të qartë ka vërejtë dhe ka shënuar përmbajtjet dominante të korupcionit në NewYork nëpërmes të veprimeve policore të paligjshme (vjedhje nga shitësit e drogës në rrugë, bastisja, kontrolla e automobilave, mbrojtja dhe ndihma e tregtarëve me narkotikë, si dhe pjesëmarraja e policëve në shitjen dhe përdorjen e drogave etj). Po ashtu, në Majami kanë ndodhur një seri skandalesh lidhur me drogën,


216

ku 17 policë kanë përvetsuar disa miliona dollarë nga tregtarët me drogë, drogën e kanë shitur dhe kanë shkaktuar vdekjen e tre personave. Përveç kësaj, me 1994 në New Orlians, saktësisht për gjashtë muaj 29 policë kanë mbrojtur dorëzimin e kokainit. Byroja federale hetuese (FBI) ka identifikuar 10 policë të cilët kanë qenë të paguar nga 100 000 dollarë nga ana e agjentit të futur të FBI-së (hetimet janë ndërpre për shkak se një policë ka udhhequr me ekzekutimin e dëshmitarit). Po ashtu, si shembull mund të njehim edhe qytetin e Los Angjelesit në të cilin gjer me 1994, 27 policë janë akuzuar për përvetsimin e milionave dollarë nga droga gjersa kanë qenë anëtarë të njësive speciale për luftën kundër drogës. Në bazë të dëshmive të disa policëve ata kanë përvetsuar mbi 60 milionë dollarë, të tjetërsuara nga bastisjet për periudhën dy vjeqare jo të plotë. Mund të japim edhe shembuj të tjerë për shetet tjera ku korupcioni në polici ka marrë dimenzione shumë të ndërlikuara. Në këtë kuptim, udhëheqësi i Byrosë kriminalistike tokësore në Hamburg, Gjermani, Wofgang Sielaf qyshë në vitin 1992 në artikullin e tij, ka konkluduar se korupcioni brenda policisë ka rolë shumë më të madh se sa dikushë dëshiron të pranojë (Holz). Në mënyrë që të kemi një pasqyrë më të pastër për korupcionin në polici dhe njohjen e kësaj problematike, nga ana e punëtorëve të autorizuar është është bërë një hulumtim (02.09.1996-19.12.1996) nl Shkollën tokësore policore në Baden-Württenberg anëtarëve të policisë të cilët kanë qenë në kursin e shkurtuar për skollë të lartë (ASL), respektivisht mësime specialistike për shërbim të mesëm pranë policisë kriminalistike (MDK).128 Ata kanë ardhur gjer tek rezultatet shumë interesante. 50% të të pyeturve mendojnë se tek policia ekziston ndërgjegjja e vogël për problemin e korupcionit, ndërsa 5% beson se ndërgjegjja për korupcion nuk ekziston fare. Po ashtu, ata mendojnë se tentimet për dhënien e ryshfetit, në të shumtën, diskutohet në mesin e kolegëve (53% në rrethin e ngushtë ndërsa 24% në rrethin e gjërë). Shumë i interesantë është edhe mendimi ku 8% të të pyeturve mendon se korupcioni diskutohet në niveli e kuadrit udhëheqës. Me të vërtetë shqetsuese. Përveç kësaj, rezultatet na tregojnë, se për tentimet e dhënies së ryshfetit më tepër diskutohet në rrethin e gjërë të kuadrit të nivelit udhëheqës, por brenda policisë patrolluese, ndërsa për policinë kriminalistike kjo tëmë është tabu temë dhe për atë flitet vetëm në rrethin e ngushtë të kolegëve. Po ashtu, anketat tregojnë për

128 Klaus Holz, Korupcioni në polici, Kriminalistik, 6/97, fq 407-414


217

departamentet të cilat janë më së shumti të cënuara nga korupcioni (furnizimi, pajisja, puna në veprat penale të mashtrimit dhe eliminimin e kriminalitetit ekonomik, rreullimi i trafikut etj), ku është prezente pabesueshmëria ndajë kuadrit udhëheqës. Sikurse tregues për korumpimin e nëpunësve policorë theksohet standardi jetsorë dhe shprehitë, fitimet e pashembullta në këtë punë, udhëtime të shtrenjëta, ndrimi i shpesht i automobilave, marrëdhëniet e afërta me palët, pranimi i shërbimeve. Policia e ka të qartë se respekti i tyre rënohet për arsye të skandaleve të lidhura me korupcionin, dhe si përgjegjës për këtë gjendje konsiderohen udhëheqësit. Me fjalë të tjera, policia konsideron se kanë shumë pak informata për format dhe dukurit e korupcioni sikurse dhe pasojave të saj, dhe se informatat për këto dukuri i kanë mbledhur me vetiniciativë. Përveç kësaj, disa udhëheqës nuk gëzojnë respekt dhe besim brenda policisë, sepse disa raste i kanë mbuluar gjë që ka ndikuar në mënyrë kontraproduktive në sistemin policorë. Në vend që udhëheqësit policorë të paraqesin shembullë, dhe të japin informata me kohë duke mbrojtur kolegët nga kjo e keqe, ata i lëshojnë të ekspozohen korupcionit dhe të kërkojnë orientim në rrethin ku punojnë, ku e vetmja dalje nga problemet eventuale gjendet në sjelljet koruptive. Duke marrë parasysh prezencen e korupcionit dhe pasojat e saj të dëmshme për sistemin politik, ekonomik dhe policorë, duhet të formohet një doktrinë dhe strategji e veprimit për zbutjen dhe ndalimin e saj, dhe e cila do të kontribuojë rezistences më të madhe të sistemit policorë dhe të shoqërisë në përgjithësi. Metodat e gjertanishme të luftës kundër korupcionit, së shumti, janë bazuar në definimin, hulumtimin, hetimet, dënimet dhe sjelljen e vendimeve për vepra penale në lidhje me korupcionin. Në kuptim më të gjërë lufta kundër korupcionit nënkupton marjen e masave të ndryshme të preventimit, duke theksuar tek anëtarët policorë ndërgjegjen për damshmërinë dhe negativitetin të cilin ajo shkakton, dhe duke promovuar vlerat etiko-profesionale. Sidomos pasi që hulumtimet kanë treguar se policia në masë të duhur nuk është e njoftuar për përmasat e dëmit që ajo mund ti shkaktojë indit moral të sistemit policorë. Mungesa e njohurive për këtë problem shoqërorë në strukturat policore, sikurse në gjithë shoqërinë, na udhëzon në kërkesën e edukimit të përmbajshëm dhe promovimin e përsosjes së policisë me


218

dijagnosticim preciz të atyre afiniteteve të cilat udhëzojnë në sjellje koruptive të disa nëpunës policorë. Është e dodmosdoshme që në shoqëri të krijohet ambienti i kulturës së sjelljeve të qytetarëve, e me këtë edhe i policisë, ku do të krijohet niveli i duhur i ngritjes së ndërgjegjes për këtë problem, dhe do të kontribuon ngritjes së kritereve etiko-morale. Kjo padyshim para se gjithash është njëra nga mënyrat fundamentale të luftës kundër kriminalit dhe korupcionit në polici. Është shumë me rëndësi, se gjatë punës operative, relacioneve ndajë bashkësisë, kujdes i veçantë t[ kushtohet informimit të opinionit publik, gjë që luftën kundër korupcionit do ta bën më efikase. Policia çdo ditë ballafaqohet me sfidat e korupcionit, e cila gjithnjë e më hapur manifestohet si shëmtim i moralit dhe kthim në instinkte të egoizmit. Instinktet e përmendura të pashembullta mund të eliminohen vetëm me edukim permanent, informim, kontrollën e punës, udhëheqje të shembullt, udhëzimet për të gjitha rreziqet që me vete sjellë korupcioni si dhe pasojat për sistemin policorë, e gjithë kjo, me qëllim sjelljeve morale dhe përmbushjen e standardeve etiko-profesionale. Policia duhet të dijë se “nderi në të vërtetë është bindje dhe mënyrë e jetesës. Njerëzit mund të mësohen të jenë të ndershëm sikurse mund të mësohen pandershmërisë”.129 Standardet morale unike të policisë mund të ndërtohen në vlerat pozitive të profesionitdhe standardeve etike të mira, gjë që paraqet kurajë dhe garacion për luftë efikase kundër të gjitha formave të kriminalitetit e sidomos korupcionit. Vetëm përgatitja operativo-profesionale do të ndalon depërtimin e sjelljeve koruptive në polici. Nga e gjithë kjo që theksuam mund të konkludojmë, se shumica e të ardhurave shfrytzohet për korupciontë nëpunësve shtetrorë në të gjitha pozitat dhe të gjitha organet shtetrore. Në disa shtete për shkak të bashkëpunimit organet mbrojtëse humbin pozitën zyrtare dhe në mënyrë të suksesshme dhe ligjore nuk mund të kontrollojnë situatën, dhe shumë shpesh humben dhe fundosen në sferen kriminale. Ky është rrezik i jashtzakonshëm për funksionin e organeve legjitime të dhunës. Posaçërisht nëse në funksionin e kriminalit transnacional (shembulli i Rusisë) “janë të involvuar nëpunësit e hershëm policorë, ushtrisë, legjislacionit, shërbimeve informative të cilët me diturinë e

129Atta Kwaminia, The Cure for corruption in Gana,Echo, Acera, Pril 1970, fq 7


219

tyre dhe lidhjet e hershme me kolegët në aparatin shtetrorë arijnë të neutralizojnë aftësinë e këtij aparati në luftë kundër kriminalit të organizuar”.130 Ky është një ndër problemet më serioze në punën e shërbimit policorë në ballafaqimin me këtë dukuri të papranueshme shoqërore. Afërsia aparatit shtetrorë sjellë gjer tek politizimi i kriminelëve të organizuar e cila shëndrohet në oligarhi dominante kriminale me ndikim të madh në ekonominë legale, sistemin finansiarë, bankat etj. Në shënjestër nuk janë më vetëm nëpunësit e administratës, organer hetuese dhe gjygji, por gjithnjë e më tepër përfaqsuesit e popullit në parlament. Sipas hulumtimeve të qendrës për hulumtimet strategjike dhe internacionale në Washington theksohet se rrethë 40% të ekonomisë private dhe 60% të asajë shterore në Rusi gjendet nën kontrollën e grupeve të organizuara kriminale. Mirëpo, duhet pasë parasysh se funksionimi i shtetit juridik varet nga organizimi dhe veprimi i administratës së gjithmbarshme publike, respektivisht se sa për disa qytetarë është “tërheqëse” respektimi i ligjit . Mosë të harojmë se, “shtohet numri i nëpunësve dhe qytetarëve të paknaqur me mundësinë e zhvillimit të personit i cili ekziston në atë shetet juridik, dhe si dalje të vetme e shofin në korupcionin.”Atje ku korupcioni është i përhapur, sidomos në rrethet politike, policia gjendet në pozitë shumë të vështirë. Prandaj, për mirëmbajtjen dhe funksionimin e sistemit juridik është i nevojshëm tripliteti: fuqia e institucioneve, kualiteti i sundimtarit dhe ndershmëria e qytetarëve (Wilhelm Hennis), dhe normalisht nëpunësve policorë.

130 Organisierte Kriminalitat und Koruption in Rubland, Kriminalistik, 3/98, fq 101-103


220

Kapitulli i gjashtë

MENAXHMENTI NË POLICI

MENAXHMENTI- UDHËHEQJA

PERCAKTIMI KONCEPTUAL I QEVERISJES DHE DALLIMI NGA MENAXHMENTI- UDHËHEQJA

Shqyrtimi I problematikes se udhëheqjes dhe menagjimit eshte ne korrelacion te drejteperdrejt me zhvillimin historik te shoqeris.

Për shkak te rendesis shum te madhe te administrates shtetrore ne sistemin e organizimit e pushtetit dhe për shkak te kerkesave gjithnje e me te nderlikuara te shoqeris ne pergjithesi , ajo ne kontinuitet (adm. Shtet.) ka qen objekt I shqyrtimeve shkencore , porse nga kendveshtrime te ndryshme teorike.

Vet nocioni “administrim”është i origjinës së njëjtë sikurse nocioni “administratë " dhe ka domethënien e përcaktimit te përgjithshëm dhe te drejtimeve . Ky nocion është nga fusha e administratës shtetroreshtetërore , e me pas edhe nga organizatat ekonomike , i bartur edhe ne fushën e filozofis dhe teorive politike.

Ne teorin organizative ndeshemi me numer te madh te denfinicioneve mbi udheheqjen e organizatave si dhe domethenje te ndryshme konceptuale , siç jan : administrata, udhëheqja , administrata shtetrore , administrata publike etj.

Udhëheqja si funksion rregulativ I organizates ka detyren

themeltare te percaktimit te qellimit te organizates , te e operacionalizoj ne qellime parciale dhe detyra globale ,pastaj te percaktoj strategjin e arritjes se qellimeve dhe kryerjes se detyrave (M. Jurina, udhëheqja dhe sjellja organizative , Zagreb, 1994,faqe .4.)


221

Udhëheqja si sistem shoqeror intencional paraqet fushen ne te cilen ekzistimi I rregullave normative rrite mundesit prognostike (K.Lewin: Field Theorvin social science D.Cartwoight, Harper, NewYork, 1951)

Me udheheqjen nenkuptohet jo vetem nocioni I funkcionit

operativ dhe afarist porse edhe aspekti shoqeroro ekonomik I nocionit te ketij funkcioni icili perfshin si udheheqjen e puneve ashtu edhe organizimin e caktuar te pavarur dhe marrjen e vendimeve te caktuara (Enciklopedia politike faqe 1102).

Udhëheqja eshte veprimtari kontinuele e planifikimit , e

orijentimit , kontrolimit, vlerësimit dhe orijentimit te serishem te disa aktiviteteve shoqerore ne kuader te sistemit te gjere te rregullave , gjegjesisht ne kuader te vendimit te gjer te miratuar mbi qellimin icili duhet te arrihet (E.Pusić, Administrata , Zagreb,1961, faqe .8.).

Ne ket kuptim mund te themi se me qeverisje nenkuptojm funksionin juridiko rregullativ me te cilin ne harmoni me poziten dhe veprimtarin sigurohet cilesia teleologjike e organizates , gjegjesisht parashtrimi I qart I qellimeve te definuara , menyra , veprimet dhe metodat për operacionalizimin me an te nen sistemeve dhe detyrave pergjithesisht te percaktuara , realizimi I te cilave kerkon aktivitetin e caktuar kontinuel strategjiko-operativo taktik . (R. Masleša)

Qeverisja ka relevancen e vet shoqeroro- ekonomike dhe teoriko- organizative .

Duke ditur se objekti yn I interesimit eshte menagjmenti –

udhëheqja , kjo nenkupton nevojen e nje diferencimi permbajtesor ne raport me qeverisjen .

Nocioni dhe definicioni I menagjmentit - udhëheqjes Çdo organizate, pamvaresisht nga natyra e veprimtaris se saj , funksionimin e sukseshem e arrin duke I ushtruar funksionet e veta fundamentale . Ne ket kontekst edhe udhëheqja , si njeri nder funksionet ekzekutive te qeverisjes ,mundeson funksionimin e


222

organizates , gjegjesisht unitetin e ter aktiviteteve te planifikuara ne realizimin e qellimeve te organizates .

Fayol konsideron se nocionin e udhëheqjes e perbejn : planifikimi, komandimi, koordinimi dhe kontrolla.

Galik perfaqeson pikëpamjet ne baz te cilave procesi I

udhëheqjes perbehet prej planifikimit , organizimit te sigurimit te personelit , paraqitja e direktivave , koordinimi, dhenja e raporteve dhe bugjetimi .

Shumica e autoreve me nocionin udheheqje nen kuptojn pes

funkcione dhe keto : planifikim , organizim, koordinim, orijentim dhe kontroll.

Funkcioni I udhëheqjes ne administrate sipas E. Pusiqit eshte “levizeshmeria , orijentimi / nderlidhja e veprimtaris se shum individeve apo njësive organizative , mbi baz te autorizimeve , dhe pergjegjesia për ter rezulltatin . Bartesit e funksioneve udhëheqëse behen (jan) personat kryesor ne grupin e personave te cilet e kryejn kete nderlidhshmeri mbi bazen e autoritetit te cilen baze ua jep pajtueshmeria demokratike e anëtareve te bashkesis ne qeshtjet me interes dhe autoritetit icili rezulton nga domosdoshmeria teknike vetem e e funksionit te tyre ".

K.Merton konstaton se çdo “funksion social (mendohet edhe ne funksionin udhëheqës R.M.) te nje organizate punuese ndihmon ne percaktimin e struktures se saj “ me aksent te posaçem ne karakterin e struktures se permendur .

Qeverisja e ka me teper relevancen juridiko- politike , gjersa

për udheheqjen mund te thuhet se te kjo dominon permbajtja ( domethenja) organizativo- psikosociale ;

Qeverisja bazohet me teper ne regulativen e gjer juridike

Udhëheqja si funksion I implementimit te teoris ne praltik ,

mbeshtetur pikesepari ne rregullat organizative , si dhe ne aftesit profesionale psikosociale , psikodinamike dhe aftesit profesionale te punëtoreve udhëheqës


223

Qeverisja dhe udhëheqja ne organizim duhet te mbeshteten ne

filozofin e njëjte , politik, qellim, strategiji dhe plane, çka paraqet bazen për veprim e zhvillim te organizates ne baz te principeve unike ;

Qeverisja dhe udhëheqja konkretizohen me se shumti gjatë ekzekutimit – zbatimit me te cilin mundesohet lidhja kthyese ndaj udhëheqjes dhe qeverisjes.

Qeverisja dhe udhëheqja kan te bejn me subjektet e njëjte dhe resurset e njëjte te organizates .

Komplikueshmeriae ekzistimit te organizates , pastaj interakcioni I theksuar me rrethinen , kushtezon : informatat me kohe , adekuate dhe te besueshme ne kuptimin operativ ne te gjitha nivelet dhe sisteme te atilla komunikative te cilet do te kontribuojn ne zhvillimin dhe permbushjen e qellimeve te organizates , si dhe zgjidhjen efikase te gjith qeshtjeve relevante strategjike .

Menadjmenti – udhëheqja paraqet aktivitetin sistematik , kontinuel operativo-strategjik dhe rregullativ , icili permes shfrytezimit te koncepcioneve parimore te ndersjella , metodave , teknikave dhe taktikave orijentohet ne drejtim te realizimit te qellimeve konkretisht te percaktuar dhe dedyrave te organizates . (R. Masleša) SISTEMET E UDHËHEQJES Çdo sistem I udhëheqjes icili vendoset ne organizata eshte ne korrelacion te drejtperdrejt dhe mvaret pikesepari nga strukturat organizative te lindura ne sistemet e caktuara shoqerore dhe marrdhenjet shoqerore konkrete , pastaj nga kompleksiteti I saj (struktures) , shtrirjes territoriale , madhesis, kompetencave dhe pergjegjesive , pastaj nga menyra e realizimit te raporteve hierarkike multiprofesionale.


225

SISTEMI KLASIK I UDHËHEQJES Sistemi udhëheqës I vijes komanduese Sistemi udhëheqës I vijes komanduese eshte sistemi me I vjeter . Ideja për ket sistem kryesisht lidhet me Henri Favolin. Ky sistem eshte karakteristik për nga vija vertikale e korelacioneve te nevojshme ne mes te njësive organizative dhe vendeve te punes , te cilet qendrojn ne nje raport te ndersjell hierarkik . Ashtu si edhe sistemet tjera edhe ky sistem ka anet e mira dhe ato negative . Si ane te mira te sistemit udhëheqës te vijes mund ti permendim:

NDARJA E SISTEMEVE TE UDHËHEQJES

SISTEMI KLASIK I UDHËHEQJES

SISTEMI NEOKLASIK

I UDHËHEQJES

BASHKEKOHOR –MODERN

SISTEMI I PERZIER

Te vijes (H. FAYOL)

Funkcional (F.W.TAYLOR

Byrokratik (M.Weber)

Participivo-koperativ proojektiv

Projektivo bazik

Ekiporo bazik


226

Mundesia e leht e punes me ndarje te qart te detyrave .

Te gjitha format e pergjegjesive shum leht percaktohen

Vendimet e nxjerrura ne menyr te thjesht zbatohen ne jet

Ky sistem I udhëheqjes aplikohet ne organizatat (institucionet)me principe organizative te centralizuara strikt ku shfrytezohet metoda autokratike me theksim te elementeve tekniko- teknologjike te punes . Ka edhe mungesa te theksuara:

Funksionin e vet e realizon ne forme te vrazhd te theksuar

Kerkon univerzalitetin permbajtesor , gje qe ne mas te konsiderueshme rendon udheheqjen operative kah qellimet e parashtruara . Kjo përveç tjerash shprehet edhe ne humbjen e kohes , pasi qe te gjitha urdherat duhet te kalojn neper nivelet hierarkike deri te zbatuesit e fundit.

Disa nga urdherat ipen ne baz te disponimit momental te

udhëheqësit etj. SISTEMI FUNKSIONAL I UDHËHEQJES Sistemi funksional I udhëheqjes aplikohet ne ato organizata ku struktura organizative eshte e formuar institucionalisht ne perputhje me principet funksionale . Ky sistem bazohet ne pranimin e urdherave direktivave nga niveli I lart hierarkik , gje qe paraqet problem fundamental për formen e larteshenuar te udhëheqjes . Edhe ket sistem e karakterizojn disa perparesi :

Mundesia e prefeksionimit te vazhdueshem dhe aplikimi I dijeve teorike dhe pervojave e specializimeve ;


227

Siguron dhe realizon funksionalitetin e theksuar , dhe efikasitetin e çdo anëtari te organizates, se kendejmi edhe efikasitetin e planifikimit operativo- strategjike te qellimeve e detyrave .

Mungesat manifestohen ne :

Veshtiresit ne koordinim te puneve te disa individeve udhëheqës e posaçerisht ne rrafshin e ulet te udhëheqjes .

Evident jan problemet kur jan ne pyetje kompetencat dhe

autorizimet te ndo nje pjese te struktures organizative . SISTEMI UDHËHEQËS I VIJES KOMANDUESE Ky sistem paraqet kombinimin e sistemit te vijes dhe sistemit funksional te udhëheqjes. Sikurse sistemi paraprak I udhëheqjes edhe ky sistem I ka disa perparesi . Konsiderohet se ne disa rrafshe organizative vendosja e grupit te specialisteve mundeson elasticitet te sistemit nga se pa ket grup ai ne esenc paraqet nje sistem te ngurt e te vrazhd . Përveç kesaj , ndihmën te cilen e ofron grupi profesional i interpoluar me rastin e nxjerrjes se vendimeve te rendesishme mbi problemet e nderlikuara , meqrast sigurohet nje udheheqje efikase, mundesohet zhvillimi dhe shfrytezimi I specializimit. Megjithate , ky sistem ka edhe mangesit e caktuara . Shpesh ndodh qe grupet e interpoluara te marrin (tu atribuohen) karakteristika urdhedhenese keshtu qe ne situatat e tilla edhe zbatuesit (ekzekutuesit) e drejteperdrejt manifestojn prirje ndaj keshillave , rekomandimeve etj. SISTEMI NEOKLASIK I UDHËHEQJES SISTEMI PARTIPACIVO - KOOPERATIV Për dallim nga sistemi paraprak I udhëheqjes , sistemi neoklasik apo edhe si ndryshe quhet parcitipativo-kooperativ, mbeshtetet ne postulate tjera . Keshtu pra , ne plan te par vihen zbatuesit direkt si elemente kyçe te organizates me theksim te pjesëmarrrjes se bashkepunëtoreve ne marrjen e vendimeve .


228

Karakteristika fundamentale e sistemit te udhëheqjes ne baz te principit te participimit eshte , ku përveç rrolit te theksuar te participimit ,krijon rrjete te tilla komunikative ne mes te pjeseve te organizates dhe informacionit prognostik te cilet paraqesin bazen operative dokumentuese ne drejtim te modernizimit dhe ngritjes se kvalitetit dhe efikasitetit ne realizimin e detyrave te planifikuara . Ne menyr qe kjo form e udhëheqjes te ndikoj ne realizimin e detyrave te nevojshme , kerkon ekzistimin e bashkepunëtoreve me nivel te lart te pergjegjesis . SISTEMI MODERN I UDHËHEQJES SISTEMI PROJEKTIV I UDHËHEQJES Ne sistemet bashkekohore (moderne) te udhëheqjes numerohen sistemi bazik dhe projektik . Domethenjet themelore te sistemit projektik shihen ne faktin se ky sistem mund te zhvillohet dhe te ekzistoj vetem ne strukturen projektive organizative . SISTEMI BAZIK I UDHËHEQJES Sistemi bazik I udhëheqjes mund te zhvillohet vetem ne organizaten ecila e ka strukturen bazike projektivo- organizative . Efikasiteti koncepcionalo organizativ ne organizaten bazike mbeshtetet ne lidheshmerin gjithperfshirese ne mes te pjeseve te organizates . Ne strukturen e till organizative ecila eshte e zgjeruar ne ter organizaten , pjeset paraqesin (perbejn) unitetin e tersis , ne baz te se ciles edhe ky lloj I udhëheqjes ka specifikat e veta . Aspekti tjeter ka te bej me udheheqjen ne kuader te projektit . SISTEMI KOOPERATIV I UDHËHEQJES


229

SISTEMI KOOPERATIV I UDHËHEQJES

Suksesin e supozuar te veprimtaris se organizatave policore , e paraqesin ata faktor te cilet ne sistemin e udhëheqjes kooperative permes operacionalizimit te tyre ne punen e perditshme mundesojn aftesimin dhe adaptimin , ne harmoni me paraqitjen (ekspozimin) e problemeve te siguris .

Sistemi I udhëheqjes I mbeshtetur ne elementet kooperative , u siguron individeve qe organizaten policore ta e shohin si rrug te vertet për zhvillimin e tyre arsimor , profesional,e posaçerisht për zhvillim shkencoro- profesional .

DELEGIMI I SAKT I DETYRAVE PRECIZ TE PERSHKRUARA, I AUTORIZIMEVE DHE PERGJEGJESIVE

ELEMENTET E SISTEMIT KOPERATIV TE UDHËHEQJES

Delegimi I detyrave sakt te pershkruara,autorizimeve

Bashkpjesëmarrrja e vartesve me rastin e percaktimit te

Transparenca e te gjitha masave ne komunikimin e vazh

d h dh d d k k h

Kontrolla e fokusuar

Prezentimi vertikal dhe horizontal i fushes vetanake te


230

Zbutja e caktuar e marrdhenjeve te ngurta , strikte e rigjide piramidale e hierarkike ne rrethane te caktuara behet me an te delegimit - bartja e disa detyrave ,autorizimeve e pergjegjesive . Ne rastin e till u mundesohet kuadrove te nivelit te ulet pranimi I detyrave me te drejt te marrjes se vendimeve , te cilet mbi vehte I marrin ne perputhje me kompetencat dhe pergjegjesit e deleguara . Domethen bartja e detyrave rezulton nga maja e piramides udhëheqëse . Me ket model te bartjes se detyrave dhe pergjegjesive me sistemin e kompetencave dhe autorizimeve , arrihet edhe kjo , se çdo zbatues (ekzekutues ) identifikohet me shum me fushen e vet te punes dhe kerkohet nga ai angazhim maksimal ne kuptimin operativo- profesional . Ne anen tjeter , te gjith bashkepunëtoreve tjer I eshte garantuar siguria dhe mundesia e iniciatives kreative te kufizuar duke marr parasysh faktin se edhe ata ne vendin e tyre te punes e kan fituar shansin te punojn ne kuader te detyrave te deliguara .

Bartja e detyrave mund te realizohet ne dy menyra : jo formale dhe formale. Zbatimi I menyres jo formale realizohet ne ato raste kur detyrat , kompetencat, dhe pergjegjesit barten permes aktit te shkruar ,mirepo vetem për at periodecila eshte e nevojshme për realizimin e detyrave te lart shenuara .

Krejtesisht eshte qasje tjeter te delegimi formal . Si

instrumentari për ket koncepcion shfrytezohet pershkrimi I vendeve te punes , meqrast detyrat , autorizimet dhe pergjegjesit barten ne persona kompetent. Pershkrimi I vendeve te punes duhet te mbeshtetet ne arsimim , profesionalizem e jo ne personin icili për momemtin gjindet ne ato vende te punes . Meqrast rendesi e posaçme duhet ti kushtohet karakteristikave te vendit udhëheqës te punes , rangut te tij ne hierarki , subordinimit , qellimi I vendit udhëheqës te punes ,perfaqesimit , lemis se punes ,autorizimeve , kompetencave etj.

Me pershkrimin e vendeve te punes precizohen detyrat dhe autorizimet te punëtoreve udhëheqës dhe punëtoreve tjer dhe percaktohet distanca ne mes te punes se pamvarur ne kuader te te strukturave organizative dhe pergjegjesia ne te gjithnivelet . Pereveq pershkrimit te vendeve te punes ,


231

instrument I rendesishem për keto koncepcione jan edhe udhezimet e caktuara , orijentimet te cilat jan unike për ter organizaten . Pershkrimi I vendeve te punes , instrukcionet e përgjithshme (udhezimet) për udheheqje dhe për kryerjen e puneve te tjera dhe qellimi I organizates jan publik (te hapur) , gje qe eshte karakteristik themelore e ketij koncepcioni . Me ndihmën e ketyre postulateve themelore ne menyr explicite dihen detyrat , kompetencat dhe pergjegjesit te disa punëtoreve .

PERGJEGJESIA ME RASTIN E DELEGIMIT TE DETYRAVE PERFSHIN:

Ushtrimi profesional I drejt dhe I paanshem I puneve , duke perfshir edhe vendimet te cilat duhet te ndermirren ;

Shfrytezimi I drejt I mjeteve ; Respektimi I urdherave te erorit ; Informimi profesional dhe me koh I eprorit mbi perparimin

apo kryerjen me sukses te detyrave , gjegjesisht veshtiresit ne pun;

Vetkontrolla

PERGJEGJESIA PËR UDHEHEQJE TE DETYRAVE TE DELEGUARA NGA EPRORI I PAR PERFSHIN :

Parashtrimi adekuat I drejt dhe I paanshem I qellimeve ; Informimi I perkohshem objektiv I pjestareve; Perzgjedhja e drejt e bashkepunëtoreve konform statusit dijes

dhe aftesive te tyre ; Vurje ne disponim te mjeteve adekuate për kryerjen e

detyrave te punes ; Koordinimi I mir Ushtrimi I kontrollave (te qellimta) . Te gjith organet e administrative, ashtu edhe policija sipas

funksionit te vet përveç te tjerash kujdeset edhe për zbatimin e ligjit. Kur jan ne pyetje kompetencat , ato nuk jan te ndara nga pergjegjesit .

Nuk mund te delegohen pergjegjesit ,e te mos delegohen edhe

kompetencat . Kemi shum raste ne praktik , dhe qak edhe ne


232

organizatat policore , qe punëtoret udhëheqës jan te prirur qe te bartin pergjegjesit ne punetoret tjer rreth disa qeshtjeve relevante,kurse kompetencat ti ruajn për vete . Shembull eklatantan eshte udhëheqja e ngurt e vijes komanduese.

Gjithashtu ,eshte qasje e gabuar poqese punëtoreve – zbatues te dretperdrejt u ipen kompetenca dhe pergjegjesi te shumta , e te cilet nuk mund ti pergjigjen besimit te dhene . Kjo pamundeson veprimin dhe ndermarrjen e masave te nevojshme ne nivelet e ndryshme hierarkike .

Ne ato rrethana kur nga bashkepunëtori nuk mund te kerkohet pergjegjesi , pamvaresisht nga autorizimet nuk mund te delegohet as pergjegjesia e as kompetenca. Delegimi I realizuar ne menyr te drejt e te rregullt rezulton me nje mori efektesh pozitive . Delegimi I till ne mas te madhe mundeson rritjen e efikasitetit ne nivelin me te lart te udhëheqjes , dhe dukshem shkarkon majen (kulmin) hierarkik , gje qe I mundeson preokupimin me qeshtje themelore gjegjesisht qeshtje relevante afategjata . Ne te njëjten koh kjo I kontribuon permiresimit te aftesive dhe gatishmeris për kryerjen e detyrave te punes .

Gjithashtu , me sistemin e pergjegjesis individuale dhe autonomis po ashtu individuale , me definimin dhe sqarimin e kompetencave te disa njësive organizative , sjell deri te stabilizimi I funksionimit te organizates .

Komunikimi si si njeri nder aspektet e rendesishme ne sistemin e udhëheqjes ketu vjen me shum ne shprehje , dhe mundeson qe detyrat mir te percaktuara e qart te kuptuara ne menyr precize te parashtruara , me koordinim te mir , kontrol, motivacion, e ne menyr kualitative profesionale e ekonomike te kryhen sukseshem .


233

METODAT E PERGJITHSHNE TE UDHËHEQJES Ne pergjithesi me metoden e udhëheqjes nenkuptojm menyren , rrugen dhe proceduren me te cilat punëtoret udhëheqës ne nivelet e ndryshme hierarkike ne baz te kompetencave qe kan planifikojn , orijentojn , koordinojn dhe kontrollojn punen e bashkepunëtoreve te vet . (R. Masleša) METODA AUTOKRATIKE E UDHËHEQJES Kjo metode ne tersi aplikohet ne modelin byrokratik te organizates me raporte te vendosura hierarkike . Gjatë perdorimit te kesaj metode nuk zgjidhen mjetet për aaritjen e qellimeve te deshiruara . Ketu dominon nje centralizim dhe funksion rregullativ I ngurt . Brenda ketij sistemi byrokratik organizativ metoda autokratike e udhëheqjes ka

Metoda autokratike e udhëheqjes

Metoda Demokratikee udhëheqjes

MetodaPaternalistikee udhëheqjes

Metoda Liberale

MetodaAutoritative- demokratike

Stilet e perziera Te udhëheqjes

Stili I metodave individuale

Metoda paternaliste ne stilin autokratik te udhëheqjes

Stili Demokratik i udhëheqjes

Stili Autokratik i udhëheqjes


234

rrol te dyfisht . Ne njeren ane aplikon dhunen ne zbatimin – realizimin e detyrave te veta , kurse ne anen tjeter konform kornizes rregullative siguron qendrueshmerin e kohezionit dhe lidheshmerin organizative . Sistemi I tersishem I formesimit te filozofis, politikes, qellimeve dhe nxjerrjes se vendimeve , jan ne duar te nje numri te vogel te njerëzeve , dhe shpesh edhe te vet udhëheqësit . METODA AUTOKRATIKE E UDHËHEQJES Pra ,karakteristika themelore e kesaj metode te udhëheqjes eshte shfrytezimi I autorizimeve te nje individi ne organizate, icili ne baz te pozites se fuqis dhe parimeve regulative I jep urdher te tjereve kontrollon punen e tyre ndron vendimet etj . METODA LIBERALE E UDHËHEQJES Metoda liberale e udhëheqjes paraqet te kunderten e metodes autokratike . Pikenisja themelore e kesaj metode mbeshtetet ne krijimin e ambientit për iniciativa te te subordinuareve dhe anëtareve tjer te organizates . Metoda liberale siguron vetem kornizat fundamentale fleksibile te udhëheqjes , duke adaptuar ne mas optimale organizimin, planifikimin, orijentimin , koordinimin dhe kontrollen. METODA LIBERALE E UDHËHEQJES Kjo do te thot qe vartesve ne rrafshet me te ulta organizative u lejohet nje autonomi dhe iniciativ e theksuar ne perzgjedhjen e mjeteve dhe metodave te nevojshme për realizimin e detyrave te percaktuara paraprakisht . Megjithate , metoda liberale e udhëheqjes mund te zhvillohet dhe aplikohet vetem ne organizatat ne te cilat dominon koherentiteti I lart I punëtoreve udhëheqës dhe zbatuesve te drejteperdrejt , me shprehi te larta punuese , aftesin udhëheqëse inovative , qe do te thot shpejt dhe ne menyr efikase te reagohet ne ndryshime eventuale organizative dhe ne probleme .


235

METODA PATERNALISTE E UDHËHEQJES Fjala paternalizem, paternalist, vjen nga gjuha latine – fjala pater – baba dhe fjales se re latine paternitas – atesi . Ne kuptimin e gjer do te thot patronat “pushteti ateror " I njerit grup ndaj tjetrit , gjegjesisht udhëheqësit ndaj anëtareve tjer vartes. Ne ket aspekt metoda paternaliste e udhëheqjes eshte karakteristike për atë se me an te saj udhëheqësit e shprehin interakcionin e tyre me anëtaret e organizates dhe konsiderojn se me format e ndryshme toleruese dhe krijimit te atmosferes se raporteve te mira te ndersjella e te bashkepunimit , munden sukseshem te arrijn realizimin e detyrave konkrete . Metoda paternaliste e udhëheqjes mund te aplikohet vetem ne organizatat e vogla me struktur homogjene dhe mentalitet te till te punëtoreve te cilet ne tersi mbeshtesin metoden e till te udhëheqjes dhe me udhëheqësit te cilet I karakterizon nje nivel I lart I profesionalizmit , durimit dhe qendrueshmeris ne operacionalizimin e masave dhe aktivitetit konkret udhëheqës . METODA DEMOKRATIKE E UDHËHEQJES Elementet e kesaj metode te udhëheqjes kan qen prezent qe ne strukturen organizative bazike dhe projektike . Edhe sistemet organizative ne kushtet bashkekohore gjithashtu preferojn aplikimin e metodes demokratike te udhëheqjes . Eshte konsideruar , se kjo metode eshte me e pershtatshmja për udheheqje te sukseshme dhe realizimin e qellimeve te planifikuara . Për aq sa ket e kundrojm nga pikepamja politike regulative kur behet fjal për zhvillimin dhe qellimin e organizates , ateher pikëpamja e till eshte e arsyeshme . Megjithate , veshtiresit dhe problemet rezultojn ne pjesen pragmatike te zbatimit te kesaj metode . Mungesat nuk jan karakteristike ne zbatimin e kesaj metode te udhëheqjes , veq se kjo eshte karakteristik edhe te metodave tjera te theksuara te udhëheqjes . METODA DEMOKRATIKE E UDHËHEQJES Metoda demokratike duhet te preferoj autoritetin e dijes dhe aftesive organizative , moralitetin , krijimin e parakushteve për participimin e punëtoreve ne procesin e vendimmarrjes , informimin me koh dhe


236

permbajtesor te punëtoreve mbi te gjitha qeshtjet relevante , bashkpunimin e nevojshem te disa pjeseve te organizates , motivacionin dhe stimulimin , udheheqjen ekipore ecila mbeshtetet ne aftesit e larta shkencore etj. METODA AUTORITATIVE- DEMOKRATIKE E UDHËHEQJES Ne teorin organizative dhe praktiken kjo metode paraqet alternativen e metodes demokratike te udhëheqjes . Metoda Autoritative mbeshtetet ne profesionalizem ,dituri , aftesin organizative stilin fleksibil te udhëheqjes , keshtuqe nuk mund te vihet ne korrelacion me udheheqjen autokratike . Nese pra ,orijentimi eshte kah aplikimi I metodes efikase pragmatike te udhëheqjes ecila do ti ploteson pritjet e anëtareve te organizates ,ne te cilen udhëheqësit do te sillen e veprojn ne kerkimin e zgjidhjeve me optimale te pershtatura mardhenjeve te përgjithshme sociale dhe koncepteve te orijentuara politikisht te zhvillimit te organizates , strukturat udhëheqëse hierarkike duhet te ken karakteristika relevante . STILET E UDHËHEQJES Ne shumicen e literatures mund te hasim se me stilin e udhëheqjes nenkuptojm : rregullat organizative menyren se si punëtoret udhëheqës sillen ; koncepcionin e udhëheqjes ; teknikat e udhëheqjes etj. Për shkak te dallimit ne perkufizimin konceptual e domosdoshme eshte te e definojm stilin e udhëheqjes ne kuptimin me te ngusht . Me stilin e sjelljes udhëheqëse nenkuptojm metodat dhe sintezen me optimale , dinamike e fleksibile te teknikave e taktikave te udhëheqjes , te cilat jan imanente për udhëheqësit dhe sistemin e udhëheqjes dhe te cilet duhet te jen vendimtar për zbatimin inventiv e kreativ te detyrave konkrete . VEPRIMTARIA INFORMATIVE

Zhvilimi I informimit eshte komponent themelore e çdo procesi te arsyeshem te marrjes se vendimeve , qoft vendimeve te marrura për individ , organizataapo qeveri .


237

Qe te perfundohet kjo ne menyr efektive , eshte e nevojshme nje shkall e lart e njohurive dhe e vetedijsimit mbi rrethinen brenda se ciles duhet te vepron organizata . Informata eshte kyçe për ket proces ,dhe informata si e till për vehte nuk eshte e mjaftueshme te siguroj qe marrja e vendimit te jet ne tersi aktivitet racional e logjik . Ajo me tej eshte e nevojshme si tersi e veshtrimeve “perpara " për ngjarjet , pastaj aktivitetet dhe trendet te cilat me gjas do te ndikojn ne arritjen e qellimeve te organizates – shkurt , eshte aktivitet informativ .

INFORMIMI STRATEGJIK DHE ANALIZA - DREJTIMET NE METODOLOGJI DHE APLIKIM

E ter kjo eshte e nderlidhur me mbledhjen e te dhenave dhe vlefshmerin e tyre për shkak te interpretimit te kuptuar ( te imagjinuar ). Shum definicione nderlidhen me keto ide , mirepo edhe me tej jan te paqarta sa duhet ne pershkrim te ter natyres se veprimtaris informative dhe pergjegjesive . Veprimtareia informative nuk eshte e thjesht , pra , furnizimi me te dhena te perpunuara dhe te interpretuara , edhe pse ne nje far mase eshte I pranueshem konstatimi se ideja e till eshte e permbledhur ne ket veprimtari .

Veprimtaria informative eshte edhe zbatim I praktikes hulumtuese ne menyr qe te arrihen qellimet e caktuara .Kjo perfshin sqarimin e qart – definimin e problemit , ashtuqe mund te mblidhen te dhenat e duhura (ne kuptimin e kualitetit , tipit dhe kuantitetit).

Veprimtaria informative kerkon shum shkathtesi te cilat rendom mund te lidhen me hulumtuesin , mirepo ketu ekzistojn dallime substanciale ne dy aktivitete , pasi qe veprimtaria informative nenkupton veprimtarin e mir hetimore gje qe megjithate ndikon ne zhvillimin e veshtrimeve spekulative lidhur me ngjarjet e ardhshme

Veprimtaria informative dallon nga hulumtimet tjera ne dy menyra . E para , aktiviteti informativ shqyrton qeshtjet me indikacione kah e ardhmja , nuk deshmohen veprat nga e kaluara . E dyta , veprimtaria informative operon nen ndikimin e imperativeve urgjent ne menyr qe te sigurohet prognozimi dhe sinjalizimet e hershme mbi levizjet e mundshme dhe ngjarjet . Kjo duhet te jet e kryer me kohe gje qe do te


238

mundesonte te ndermirren akcionet e nevojshme korrektuese dhe prevenuese . Asnjera nga keto karakteristika nuk ka ndonje afersi te fuqishme me praktiken hulumtuese , pra qfar analogjish ekzistojn ?

Aktiviteti hulumtues dhe veprimtaria informative kerkojn nje

qasje te strukturuar dhe shum te disiplinuar ndaj problemit – qeshtjes se parashtruar , mbledhje e te dhenave dhe analize. Para zbatimit (vuarjes ne jete) te ketyre vlerësimeve veprimtaria informative shkon edhe me tej se kufijt tradicional hulumtues , dhe keshtu perpiqet te gjej qasje e zgjidhje potenciale për problemet te cilat ndoshta ende plotesisht nuk mund te kuptohen . Kjo eshte veprimtaria informative ecila spekulon mbi mundesit ,duke vepruar keshtu “prodhon” aktivitetin e metejm ne menyr qe te sqarohet kercnimi potencial (ka raste kur faktori kohe mund te jet gjeja themelore ).

Baza e çdo studimi i karakterit te veprimtaris informative eshte

qe direkt te pyet , shqyrtoj shtat aspekte kyçe te qeshtjes problematike apo grupit te fokusuar .

INFORMIMI STRATEGJIK, HULUMTIMI DHE ANALIZA

Analiza strategjike , vepron si mbeshtetje direkte funksionit te nxjerrjes politike te vendimeve , mirepo asnjeher nuk uzurpon kompetencen e subjektit si marres te vendimeve nga organizata e caktuar .

Informimi strategjik eshte aplikim I posaçem I principit te

praktikes tradicionale informative , dhe rroli I tij eshte te asistoj ne nivelin e perbashket te marrjes se vendimeve .

INFORMIMI STRATEGJIK I siguron organizates për zbatimin e ligjit nje pasqyr te kapacitetit kriminal ,aneve te dobta , tendencave dhe qellimeve . Ai ( in. str.) percakton llojet e kercnimeve dhe rreziqeve për rendin dhe sigurin publike , keshtu qe organizatat ( agj. e zb. t. ligjit )


239

munden ne menyr te drejt te formesojn politiken efektive , programet e planet ,e krejt kjo për te mund te hyret ne luft me aktivitetin criminal.

E rendesishme eshte te permendet se ekziston gati numer I njëjte i formave te ndryshme te ketij definicioni ashtu edhe numri I shërbimeve për zbatimin e ligjit . Kjo eshte për atë se shum agjencione zgjedhin te prodhojn verzionin e modifikuar icili do ti pergjigjet kompetencave dhe rrethanave te organizates se tyre .

Shërbimi informativo strategjik furnizon me te dhena nivelet

e perbashketa udhëheqëse , ekziston gjithashtu nevoja e qart qe te sigurohet edhena informative ecila do ti ndihmon organizates ne implementimin e detyrave operative te saj

Perdoren dy terma për pershkrimin e kesaj menyre te

mbeshtetjes se veprimtaris informative : informimi operativ apo informimi taktik . Dallimi ne mes ketyre dy termave ne esenc bazohet ne permasat e kyçjes se aktivitetit kriminal , mirepo jo ne vellimin e shqyrtimit informativ (hulumtimit informativ).

KERKESAT E INSTITUCIONEVE PËR ZBATIM TE LIGJIT SIPAS INFORMIMIT STRATEGJIK

Agjencionet Australiane për zbatimin e ligjit ngadal po kyçen ne prodhimin e produktit strategjiko informativ .

Zhvillimi I qasjes se Qeveris dhe te agjencioneve për

nevojen e zhvillimit te shërbimeve strategjiko informative , eshte fenomen I kohes se fundit ne radhen e institucioneve te ngarkuara për zbatimin e ligjit .

Domethen secili ka nevoj për shërbimin strategjik informativ

ne menyr qe te njohtohet për menyren e ndryshimit , pastaj te mundesohet qe vendimet politike te nxirren ne rrezatimin e vetedijesimit edhe para terheqjes se verejtjes për ndonje ngjarje te mundshme .


240

METODOLOGJIA E INFORMIMIT STRATEGJIK

Informimi strategjik perbrenda institucioneve për zbatimin e ligjit edhe me tutje eshte ne hamendje .

Perbrenda institucioneve për zbatimin e ligjit edhe me tej

ekziston qasja e kufizuar mbi potencialin e mbeshtjetjes informative te ndonje organizate , me perjashtim te kontributit te rendom permes veprimeve rutinore operative te cilat rezultojn me te dhenat dalese .

PROCESI INFORMATIV STANDARD

Aktiviteti informativ ne institucionet për zbatimin e ligjit rendom pason procesin (icili her pas here quhet cikel informativ) icili eshte miratuar ne bashkesin informative nderkombetare . Për her te par eshte zhvilluar ne kuader te veprimtaris informative ushtarako mbrojtese .

CIKLI INFORMATIV (ne qender te ciklit eshte detyra) I KREIRUAR NE BAZ TE MODELIT ORIGJINAL MBROJTES

PROJEKTI, PLANI dhe pika nisese MBLEDHJA E TE DHENAVE RADHITJA E TE DHENAVE VLERSHMERIA DHE BESUESHMERIA INTEGRIMI, ANALIZA DHE INTERPRETIMI INFORMIMI DHE RAPORTIMI PASQYRA PROJEKTIVE

Ky cikel informativ eshte baz për zhvillimin e te gjitha formave te informimit , pikesepari për atë se sekvenca e till logjike e procesit eshte e volitshme për aplikim fleksibil mvaresisht nga kerkesat e caktuara te cilat I shkakton (I prodhon) detyra informuese e caktuar.


241

PERMIRESIMET PËR INFORMIM STRATEGJIK

Ekzistojn dallime te rendesishme ne mes te prodhimit dhe rezulltatit /efektit te aktivitetit informativo strategjik dhe atyre te cilat jan ne kuader te informimit taktiko operativ . Ne kete veq eshte aluduar ne definicionet paraprake .Prodhimi strategjik informativ do te flet për ndikimin kryesor te trendeve ndryshuese , ndrrimin e rrethit apo aktiviteteve tjera te rendesishme , me intence te futjes se qasjeve dhe kuptimeve te reja ne strategjin e perbashket te procesit te caktuar .

PROJEKT PLANI DHE

PIKA FILLESTARE

Pasqyra projektive

Informimi dhe

raportimi

Integrimi, Analiza dheinterpretimi

Verifikimi I besueshmeri

s

Radhitja e te dhenave

Mbledhja e te

dhenave


242

PLANIFIKIMI INFORMATIV STRATEGJIK Kerkesa themelore ne aktivitetin e planifikimit ne fillim ishte se cili projekt i informimit strategjik zhvillon nivel te lart te vetedijes mbi rrethinen e përgjithshme për te cilen ka detyr te informoj. Kjo nenkupton qe shtabi informativ gjersisht te fokusohet ne problemin si tersi , e jo ne disa segmente dhe gjera te caktuara specifike . DEFINIMI I DREJT I PROBLEMIT

Faza e planifikimit te cilitdoqoft procesi informativ supozon se shtabi informativ ne tersi I kupton tersin e detyrave te cilat jan parashtruar para tyre . Megjithate qeshtjet problemore te informimit strategjik rendom jan te percaktuara e te parashtruara ashtu si te paqarta e me gjuh jo precize , pastaj paraqiten si te hapura apo ndoshta si jo ne menyr adekuate te artikuluara . Themelore eshte qe nevojat e shfytezuesit (konsumatorit ) te dhenat informative te jen qart te kuptuara , ashtu qe do te kenaqnin vet shfrytezuesin , me pas ashtu qe te shmangemi harxhimit te pa nevojshem te kapaciteteve , pastaj angazhimit te pa nevojshem .

Definimi I problemit jo vetem qe ndriqon te gjitha aspektet e

mundshme te qeshtjeve te involvuara , porse gjithashtu , permes redefinimit te menqur dhe rikonstatimit te detyres informative , udheheq planifikimet e metejme për aktivitetet e me vonshme , posaçerisht për mbledhjen e informatave . Ky aktivitet I I definimit te problemit edhe eshte komponenta e dyt ne brenda fazes se planifikimit informativ strategjik .

ZHVILLIMI I PLANIT STRATEGJIK TE MBLEDHJES Mbledhja e te dhenave , si çdo komponent tjeter , duhet te jet komponent e disiplinuar e procesit informativ , kurse rroli I zyrtarit informativ ne ket faze eshte posaçerisht te verifikoj se cili lloj I informatave (dhe cili burim I informatave ) do ti permbush kerkesat e detyres informative, kerkesat e manifestuara ne kuptimin e relevances , besueshmeris , precizitetit dhe informimit me koh . KRIJIMI I HIPOTEZAVE TE PUNES


243

Deri ne perioden kur zyrtari informativ parashtron kornizen

konceptuale te dobishme për temen e caktuar , ku pasi te ket kryer shpejt definimin dhe rikonstatimin e problemit informativ , do te jet ne situat te mundshme te zhvilloi disa veshtrime preliminare lidhur me detyren .

Keto ide , veshtrime e mendime - te parashtruara si hipoteza te

punes - manifestohen si pergjegje e mundshme , dhe opservimet dhe gjykimet alternative te cilat mund te jen te dobishme për pershkrimin e situates se caktuar , sqarimin e shkaqeve e ndrrimeve momentale apo prognozave për zhvillimet e mepas-shme dhe zhvillimet e situatave .

MARRJA SHTES E TE DHENAVE SPECIFIKE

Rroli I hipotezes se punes (pamvaresisht se a keni zhvilluar nje apo me teper ) eshte te udheheq me tej zhvillimin e aktivitetit mbledhes te informatave te cilat tani kundrohen si relevante për disa pjes te detyres informative . Ky opseg … I aktivitetit planifikues te mbledhes se informatave (ICP) do te fokusohet ne fusha specifike te interesimit , do te jet selektiv lidhur me llojin dhe burimin e informatave , çka edhe ne ket nivel jan aspekte te rendesishme dhe relevante te ketij projekti .

Qellimi I kesaj faze ne ciklin informativ , marrja e te dhenave

shtes , te dhenave specifike , eshte radhitja – renditja e seciles nga hipotezat e punes .

PERPUNIMI-EVIDENTIMI,KRAHASIMI DHE EVALUIMI

Natyra e aktivitetit strategjiko informativ eshte e till qe ajo nuk bart asfar dallimesh te veçanta ne menyren permes se ciles ne kuader te ciklit evidenton , krahason dhe evaluon .

Sikurse eshte secili plan për mbledhje unik ne aspektin e

gjeresis , tipit dhe formes se te dhenave te cilat duhen te mblidhen , si dhe karakteristikat e burimit , keshtu kjo duhet te


244

jet qasje për percaktimin e protokoleve me te volitshem për evidentim , krahasim dhe evaluim te dhenave . Kjo kerkes për fleksibilitet eshte karakteristik konstante e mbledhjes se te dhenave te gjithmbarshme informative , pamvaresisht se a eshte i kyçur informimi strategjik apo jo . Nese ekziston qfardo dallimi ne mes te informimit tradicional dhe analizes strategjike ateher kjo do te jet ne plan te evaluimit .

INTEGRIMI ,ANALIZA DHE INTERPRETIMI

Analiza eshte proces I selektimit , integrimit dhe interpretimit te dhenave ne menyr qe te behet fokusimi ne problemin e dhen /qeshtjen .Ne kontekstin e veprimtaris informative , analiza I merr ( fiton) dy atribute shtes , ku percaktohet si e till krejtesisht ndryshe prej analizave ne fushat tjera .

E dyta , analiza e veprimtaris informative duhet te rezultoj me

elementin dales icili eshte me se paku element pershkrues dhe sqarues , kurse ne rastin me te mir si element icili jep prognoz për ngjarjet e ardhshme .

Perbrenda informimit strategjik , duhet te rezultojn procese te

dyfishta analitike te integrimit dhe te interpretimit te dhenave . Kjo kryhet – realizohet ashtu qe kyçen edhe qellimet shtes te cilet shkojn me tej se norma te cilen e ndeshim ne kuader te informimit taktiko operativ .

PROCESI STRATEGJIK ANALITIK Prezantimi I aktivitetit qe perseritet permes diagramit , te kyçura ne mbledhjen dhe intepretimin e te dhenave


245

Kapitulli i shtat

SISTEMET KRAHASUESE POLICORE

BOSNJA DHE HERCEGOVINA

SEKTORI I MBROJTJES CIVILE


246

Ministria e siguris e Bosnjes dhe Hercegovines eshte kompetente për :

Permbushjen e obligimeve nderkombetare dhe bashkepunimin ne realizimin – zbatimin e mbrojtjes civile ;

Koordinimi I veprimtaris se shërbimeve tembrojtjes civile te entiteteve ne BeH, dhe harmonizimi I planeve te tyre ne rast te te fatkeqesive natyrore dhe fatkeqesive tjera te cilat perfshijn territorin e BeH,

Hartimi I programeve dhe i planeve te mbrojtjes dhe shpetimit .

Eshte percaktuar si ne vijim organizimi I sektoreve te mbrojtjes civile :

Sektori për bashkepunim nderkombetar dhe koordinim, Sektori për planifikim strategjik dhe masat mbrojtese dhe për

shpetim , Sektori për struktur dhe trajnim ,

Ne nivelet me te uleta te organizimit te sistemit te mbrojtjes dhe shpetimit jan formuar dhe funksionojn ne planin operativ drejtorit e mbrojtjes civile ne nivel te entiteteve (Drejtoria federative e mbrojtjes civile e Federates se BeH dhe drejtoria republikane e mbrojtjes civile te Republikes Srpska ) dhe sektori për siguri publike te distriktit te Brqkos SEKTORI PËR PUN KUADROVIKE , JURIDIKE TE PËRGJITHSHME DHE MATERIALO- FINANCIAR Kompetencat e sektoreve :

Mer pjes dhe ofron ndihm ne kreimin e ligjit dhe akteve nen ligjore nga kompetencat e Ministris , pastaj ne programet e punes dhe raportet mbi punen te programa rada i izvještaja o radu;

Jep mendime profesionale dhe perpunon propozim aktet nga fusha e marrdhenjeve punuese

Ushtron veprimtarin kuadrovike - veprimtari te natyres juridike , pastaj siguron qeverisjen me resurset humane ne Ministri me qrast bashkpu. non edhe me Agjencionin e shërbimit te shtetit


247

Harmonizon aktivitetet e nevojshme dhe bashkepunimin me agjencionin për shërbim te shtetit dhe keshillin e shtetit për ankesa

Ushtron punet e skriptores , arhives, ekonomatit, pastaj punet rreth hartimit te planeve financiare te ministris

Kryen punet e përgatitjes ,perllogaritjes dhe pagesat e pagave te punesuareve

Udheheq dokumentaci. e kontabilitetit ,financiar furnizimin emallrave dhe materialit për zyre pastaj kryen edhe pun juridike e te përgjithshme financiare me interes te përgjithshëm për ministrin

SEKTORI PËR BASHKPUNIM NDERKOMBETAR Kompetencat e sektorit: Ne harmoni me kompetencat e veta sektori inicon, paraqet dhe koordinon prezencen e Bosnes dhe Hercegovines ne mbledhjet e konferencat bilaterale multilaterale nderkombetare , ne programet edukative gjithashtu përgatit kontratat nderkombetare , memorandumet si dhe propozimet për marrjen e vendimeve për ratifikimin e konventave nderkombetare dhe siguron miratimin e standarteve nderkombetare policore , definon prioritetet dhe politikat , ushtron harmonizimin dhe permbushjen e marrveshjes se shengenit , ndermerr aktivitete te nevojshme ne zhvillimin e bashkepunimit nderkombetar dhe merr pjes ne përgatitjen e ligjeve ,dhe procedurave tjera e akteve nenligjore lidhur me qeshtjet e njëjta . Gjithashtu , Sektori eshte bartes I aktivitetit ne harmonizimin e procedurave juridike te Bosnes e Hercegovines,nga fusha e siguris me , Acquis communautaire (procedurat juridike te Unionit Europian ), si dhe realizimin e aktivitetit te dergimit te pjestareve te shërbimit policor te Bosnes e Hercegovines ne operacionet mbeshtetese paqesore te cilat I organizojn Kombet e bashkuara , pastaj aktivitete tjera permes te cilave rregullohet bashkepunimi nderkombetar nderministror . . Njësitë :

Njësia për koordinim nderkombetar Njësia për harmonizim dhe perputhshmeri


248

SEKTORI PËR MIGRACION Kompetencat e sektorit :

Sektori për imigracion kryen pun juridike dhe tjera profesionale te cilat kan te bejne me realizimin dhe ekzekutimin e politikes ne fushen e imigracionit ne BeH, kryen pun te cilat kan te bejn me përgatitjen dhe hartimin e projekt ligjeve dhe akteve tjera nenligjore nga kjo fushe , pastaj percjell gjendjen ne lidhje me arritjen e standarteve europiane ne ket fush , kryen analizen dhe raportimin , kryen pranimin dhe akomodimin e imigranteve Ilegal dhe viktimave te trafikimit , si dhe pun tjera te cilat për nga natyra e tyre bejn pjes ne ket sektor .

Njësitë : • Njësia për pun juridiko administrative • Njësia për procedura , mbikëqyrje dhe trajnim SEKTORI PËR AZIL Kompetencat e sektorit :

Sektori për azil kryen veprime juridike dhe pun profesionale te cilat kan te bejn me realizimin e politikes dhe procedurave te azilit ne Posne e Hercegovine , koordinon punen e njësive te autorizuara organizative , kryen veprime te cilat kan te bejn me me hartimin e projekt ligjeve dhe akteve tjera nen ligjore nga kjo fush , siguron pranimin , akomodimin dhe mbeshtetjen e azil kerkuesve , percjell gjendjen lidhur me arritjen e standarteve nderkombetare ne ket fushe , ben analizimin dhe raportimin si dhe pun tjera te cilat për nga natyra bejn pjes ne kompetencat e ketij sektori.

Njësitë : • Njësia për procedura te azilit • Njësia për mbeshtetje • Njësia për pranim dhe program


249

SEKTORI PËR LUFT KUNDËR TERORIZMIT, KRIMIT TE ORGANIZUAR DHE ABUZIMIT ME NARKOTIK Kompetencat e sektorit :

Mbikëqyrja ne zbatimin efikas e objektiv te ligjit dhe procedurave tjera te cilet kan te bejn me luftimin e terorizmit , ndalimin e aktiviteteve te grupeve te cilat mirren me kontrabandimin e armeve për nevojat e grupeve teroriste , te armeve kimike – biologjike - nuklear, pastaj ndalimin e financimit te terorizmit apo grupeve te cilat e mbeshtetin atë e posaçerisht ato , për te cilat jan indiciet se jan ne lidhje me format tjera te krimit te organizuar ;

Bashkpunon me organet ne te gjitha nivelet e pushtetit , entet e

mbrojtjes sociale , entet arsimore , edukative ,kulturore , shendetesore etj , bashkesit fetare , shoqatat , fondacionet , mjetet e informimit publik , pastaj personat fizik e juridik për te parandaluar abuzimin me narkotik

Percjell dhe analizon konventat nderkombetare , marrveshjet nderkombetare , dhe instrumentet tjer juridik nderkombetar te orijentuar kah lufta kundër krimit te organizuar , zgjidhjet ligjore dhe nenligjore ne BeH, qmon harmonizimin e tyre me procedurat dhe standardet nderkombetare , dhe propozon nismen e iniciativave te harmonizimit te legjislacionit vendor me atë nderkombetar .

Ne perberje te sektorit jan edhe njësitë ne vijim i:

Njësia e luftes kundër terorizmit Njësia për luftimin e krimit te organizuar dhe korupsionit Njësia kundër abuzimit me narkotik

SEKTORI PËR INFORMATIK DHE SISTEME TELEKOMUNIKUESE Sektori për informatik fhe sistemet telekomunikuese I kryen punet te cilat kan te bejn me mirembajtjen menjanimin e prishjeve ne pajisjet dhe rrjetin informativ ; administrate rrjet ; furnizimin e softereve aplikativ dhe vendosjen e tyre ne kompjuter ; standardizimin e softvereve te sistemuar dhe pajisjes ; vendosjen


250

dhe aplikimin e masave për ruajtjen e te dhenave ne sistemin informativ ; kreimi dhe mirëmbajtja e webfaqes dhe email serverit ; instalimi dhe akordimi I zgjidhjeve programore te nevojshme ne stacionet punuese te shfrytezueseve ; mirembajtja preventive dhe testimi i rrjetit te instaluar kompjuterike, rrjetit dhe paisjes telekomunikuese ; zbulimi dhe gjetja e prishjeve ne paisjen e instaluar dhe instalacionin ne pergjithesi ; mirembajtja preventive e sistemit për mbushje permanente ; analizen e punes se softvereve për bazen e te dhenave . Njësitë :

Njësia për zhvillim dhe mirembajtje te rrjetit dhe paisjes se rrjetit dhe telekomunikacionit

Njësia për zhvillim dhe administrim te bazes se te dhenave . SEKTORI PËR MBROJTJEN E TE DHENAVE TE FSHEHTA Sektori për ruajtjen e te dhenave te fshehta kryen mbikëqyrjen e verifikimeve te siguris ; jep leje për qasje mbi te dhenat e fshehta ne BeH, shteteve tjera , organizatave nderkombetare apo regjionale ne pajtim me ligjin apo marrveshjen nderkombetare gjegjesisht regjionale ; percjell gjendjen ne fushen e percaktimit dhe ruajtjes se te dhenave te fshehta dhe kujdeset për prefeksionimin zbatimin e standardeve organizative , fizike e teknike te mbrojtjes se te dhenave ne organet e shtetit , entiteve dhe niveleve me te uleta te organizimit shtetror ne BeH, te bartesit e detyrave publike , pastaj ne organizatat ekonomike te cilat arrijn deri te te dhenat e fshehta dhe me te cilat ato disponojn ; kujdesen për realizimin e obligimeve te pranuara nderkombetare dhe marrveshjeve nderkombetare mbi ruajtjen e te dhenave te fshehta dhe ne lidhje me ket bashkpunojn me organet kompetente te shteteve tjera , me organizatat nderkombetare dhe ato regjionale , kujdesen për ruajtjen e te dhenave te fshehta ne institucionet dhe organet shtetrore si dhe ne boten e jashtme etj . Ne kuader te sektorit për ruajtjen e te dhenave gjinden tri njësi , e keto :

Njësia për procedura dhe leje


251

Njësia për sigurin informatike Njësia për standarde dhe mbikëqyrje

SEKTORI PËR RUAJTJEN E KUFIJVE DHE RENDIT PUBLIK Kompetencat e sektorit

Sektori për ruajtjen e kufijeve dhe rendin publik kryen pune te cilat kan te bejn me te gjitha format – llojet e puneve te ruajtjes se rendit publik , ruajtjen e kufijeve , aerodromeve , personave dhe objektet .

Njësitë :

Njësia për ruajtjen e rendit publik dhe Njësia për ruajtjen e kufijve , aerodromeve , personave dhe

objekteve . ZYRA PËR BASHKPUNIM ME INTERPOLIN Zyra ushtron , ne harmoni me statusin , ligjin dhe rregulloren , veprimtari operativo policore , juridike dhe pun tjera profesionale te cilat kan te bejn me vendosjen e bashkpunimit me policit kriminalistike , me organet gjygjesore dhe organet tjera ne planin e luftes kundër te gjitha formave te kriminalitetit , e posaçerisht ne fushen e :

Veprave kundër jetes dhe trupit , dinjitetit te personit dhe moralit , Veprave kundër prones , Veprave kundër ekonomis , Veprave kundër kriminalitetit nderkombetar te jakes se bardh , Veprave te terorizmit dhe krimeve te luftes , Si dhe tipeve tjer te kriminalitetit nderkombetar .

Njësitë dhe kompetencat e tyre :

Zyra e udhëheqësit Njësia për komunikim Njësia për pun operative Njësia për pun analitiko informative dhe planifikim


252

Njësia për bashkpunim regjional (SECI, EUROPOL etj.) Policia kufitare eshte themeluar për qellim te mbrojtjes se kufijve dhe sigurimit te aeroportit . Mbrojtja e kufijve nenkupton ushtrimin e puneve ne vijim :

•Kontrollimi I kufirit . P.K. kontrollon trafikun nderkufitar ne brezin kufitar prej dhjet kilometrash nga kufiri nderkombetar I Bosnes dhe Hercegovines, përveç ne rastet e tilla ku kompetencat e P.K. mbulojn gjysmen e distances hapsinore te vijes ndarese me kufirin nderkombetar dhe atij te entitetit . Kompetencat e P.K. e perfshijn verifikimin e dokumenteve ne kalimin kufitar nga ana e inspekcionit , autorizimin për kalimin e kufirit , percjellja e personave perbrenda zones kufitare , si dhe parandalimi I hyrjeve te pa lejuara ne Bosne e Hercegovin;

•Sigurimi I aerodromeve. Shërbimi kufitar siguron mbrojtjen

e kufijve nderkombetar shërbimi siguron mbrojtjen e e kufijve nderkombetar te Bosne dhe Hercegovines ne aerodromet nderkombetare , si dhe garanton sigurin ne trafikun civil ajror . Keto aktivitete te P.K jan te kufizuara ne objekte te aeroporteve ;

•Detyrat gjatë gjendjes se jashtzakonshme . Ne rast te ndonje

rreziku serioz për sigurin publike apo edhe ne rast te fatkeqesive natyrore te cilat seriozisht rrezikojn P.K ne ushtrimin e detyrave te saj , P.K mund te kerkoj ndihme nga organet e caktuara policore te pushteteve te entiteteve . Policija e entitetit ecila mund te angazhohet ne aktivitetet e tilla ateher ajo eshte nen komanden e shërbimit kufitar shtetror ;

•Ndjekja gjygjesore . P.K. ushtron – realizon detyrat e veta policore ne fushen e hetimeve dhe ndjekjes gjygjesore për aq sa ekziston dyshimi I bazuar se eshte kryer vepra penale apo kundervajtese kundër siguris se kufirit apo ushtrimit te detyres se P.K. P.K.i eshte atribuar edhe detyra e kontrollimit te mallrave te cilat mallra pertej kufirit transportohen pa leje zyrtare apo edhe kur me transportimin e till te atij malli shkilet ndalesa e caktuar . Për aq sa aktivitet hetimore duhet te


253

realizohen pertej zones kufitare , Shërbimi kufitar shtetror keto aktivitete do ti ndermerr ne konsultim dhe bashkepunim me organet kompetente shtetrore .

AGJENCIONI SHTETROR PËR HETIM DHE MBROJTJE (SIPA ) Agjencioni shtetror për hetime dhe mbrojtje (SIPA) eshte organizat administrative brenda ministris se siguris dhe e ka autonomin operative , dhe eshte e vendosur për qellim te ushtrimit te puneve – detyrave policore . SIPA ushtron aktivitetet e veta konform parimeve te profesionalizmit dhe nuk eshte e kyçur ne propagim , mbrojtje apo rrezikim te interesit te cilesdoqoft parti ,organizate te regjistruar shoqate apo personi. Detyrat nga fusha e kompetencave te SIPA-s jan : parandalimi , zbulimi dhe hetimi I veprave penale te cilat jan ne kompetenc te gjykates se Bosnes dhe Hercegovines, me theks te posaçem te aktivitetit ne fushen e krimit te organizuar , terorizmit, krimeve te luftes , trafikimit me qenje njerëzore dhe veprave tjera penale kundër njerëzimit si dhe kundër vlerave te mbrojtura me te drejten nderkombetare .

SIPA perbehet prej sektoreve dhe njësive ne vijim :

Njësiti për veprime hetimore kriminale (CID) Njësiti informativo financiar (FID) Njësiti për mbrojtjen e individeve dhe objekteve (DPPO) Njësiti për mbrojtjen e deshmitareve (WPD) Njësia speciale për mbeshtetje (SSU) Njësia për kontroll te brendshme (ICD)

NJËSIA PËR VEPRIME HETIMORE KRIMINALISTIKE

Vepron ne zbulimin dhe hetimin e veprave penale te cilat I takojn kompetencave te gjykates , lokalizimin dhe kapjen e kryesve te veprave penale dhe sjelljen e tyre ne prokurori (para prokurorit),nen udheheqjen dhe pelqimin e prokurorit gjithnje ne harmoni dhe konform ligjit mbi proceduren penale . Ky njësitë po ashtu vepron kundër veprave penale , pastaj


254

ndihmon ne planin operativ njësitin informativo financiar , si dhe ndihmon ne mbledhjen e informatave dhe te dhenave mbi veprat penale , ben percjelljen dhe analizen te situates se siguris dhe dukurive te cilat I paraprijn qfaqjes dhe zhvillimit te kriminalitetit ;

NJËSIA INFORMATIVE FINANCIARE

Ben pranimin , mbledhjen ,selektimin dhe analizimin e te dhenave dhe ia ofron prokurorit informaten , te dhenat dhe dokumentacionin e kompletuar ne harmoni me ligjin dhe regullativen tjeter juridike te Bosnes dhe Hercegovines ne luftimin e shperlarjes se parave dhe financimin e aktiviteteve teroriste , vendos bashkepunimin nderkombetar ne fushen e luftimit dhe hetimit te shperlarjes se parave dhe finansimit te aktiviteteve teroriste dhe I ofron ndihm profesionale prokurorit nga fusha e financave .

NJËSIA PËR MBROJTJEN E PERSONAVE DHE OBJEKTEVE

Siguron mbrojtjen teknike e fizike te individeve nen mbrojtje ne perputhje me ligjin , siguron ndertesat dhe pronen tjeter nen mbrojtje .

NJËSIA PËR MBROJTJEN E DESHMITAREVE Siguron mbrojtjen e deshmitareve ne perputhje me ligjin dhe procedurat e Bosnes dhe Hercegovines mbi mbrojtjen e deshmitareve NJËSIA SPECIALE PËR MBESHTETJE

Ofron mbeshtetje për njësitet tjera duke siguruar shtes taktikat policore, paisje dhe persona (staf) ne situata te cilat kerkojn ndermarrje te masave me te nderlikuara te siguris . Përveç kesaj , Njësia speciale për mbeshtetje ndermerr operacionet me te nderlikuara policore te natyres teknike e taktike , ben zbatimin – ekzekutimin e kompetencave policore ne situatat e


255

rezikut te lart te cilat kerkojn shkathtesi te veçanta, trajnim dhe paisje .

NJËSIA PËR KONTROLL TE BRENDSHME

Ky njësitë eshte I ngarkuar për kontroll te brendshme për njësitet tjera perbrenda agjencionit për hetime dhe mbrojtje (SIPA).

SHËRBIMI PËR PUNE ME TE HUAJ Shërbimi për pun me te huaj eshte organizat administrative ne perberje te ministris se Siguris se BeH, me nje autonomi operative te vehten . Me shërbimin udheheq drejtori ,dhe për punen e vet dhe te shërbimit I pergjigjet ministrit te ministris se Siguris se Bosnes dhe Hercegovines. Ne kompetencat e e shërbimit me pun për te huaj eshte edhe ushtrimi –veprimi I inspektimit konform procedurave ligjore mbi levizshmerin e te huajve dhe azilin . MINISTRIA FEDERATIVE E PUNEVE TE BRENDSHME MPB TE FBeH Fusha e veprimit : Parandalimi dhe zbulimi I veprave penale te kriminalitetit nderkombetar dhe terorizmit , tregtimit te pa lejuar te droges dhe krimit te organizuar - gjetja , kapja e kryesve te ketyre veprave pastaj sjellja e tyre para institucioneve kompetente , punet e nenshtetesis se federates , - Sigurimi I personaliteteve te caktuara dhe ndertesave te Federates, - mbrojtja e te drejtave dhe lirite qytetare ne fushen e puneve te brendshme Dokumentet themelore te cilat rregullojn punen… Ligji mbi punet e mbrendshme te FBeH – ligji mbi ndryshimet dhe plotesimet e ligjit mbi punet e brendshme te FBiH – rregullorja mbi gradat dhe shenjat ne Policin federative dhe


256

emertimin e detyrave te autorizuara ne MFPB – rregullorja mbi plotesimin e rregullores mbi uniformen policore unike te federates MFPB – rregullorja mbi armatimin dhe paisjen e policisë federative dhe zyrtareve tjer te MFPB – Rregullorja mbi organizimin e brendshem te MFPB. AKADEMIA POLICORE E MPB TE FBeH Organizon dhe realizon shkollimin e vijuesve te Akademis për pun ne polici , organizon dhe realizon forma tjera te aftesimit dhe prefeksionimit profesional te zyrtareve te organeve te puneve te brendshme dhe zyrtareve te institucioneve tjera te federates , dhe lidhur me ket përgatit planin dhe programin e aftesimit profesional dhe te aftesimit e prefeksionimit te zyrtareve te ministris federative ,planin mesimor dhe programin e akademis , organizohet ne selektimin e vijuesve për shkollim,organizon akomodimin dhe vendosjen e vijuesve dhe pjesëmarrresve tjer ne Akademi , realizon obligimet e ministris ndaj vijuesve te shkollimit te cilet jan caktuar me kontraten e lidhur ne mes te ministris dhe vijuesve, si dhe obligimet te cilat rezultojn nga kontrata ne mes te ministris dhe institucioneve federative , koordinon masat te sigurimit te objekteve bashk me njësin kompetente organizative te ministris ne perputhje me rregulloren e DREJTORATI FEDERATIV I POLICISË KABINETI I DREJTORIT Organizon dhe merr pjesë në hartimin e programit dhe të raportit të punës së Adnistratës Policiore; Bënë përgatitjet për mbajtjen e seancave të Kolegjit profesional të Drejtorit të Administratës Policore dhe kujdeset për zbatimin e konkluzioneve të tij; përcjell dhe ananlizon materialet nga kompetenca e Administratës Policore dhe për këtë e informon Drejtorin e Administratës policore; propozon masa konkrete; përgatit materiale analitike-informative nga fushveprimi i Kabinetit; organizon dhe kryen punët lidhur me ushtrimin e funkcionit të Drejtorit dhe informon publikun për punën e Administratës Policore; bashkëpunon me shërbimin për informim dhe me përfaqësuesit e mjeteve të informimit publik; ushtron edhe punë të caktuara nga fusha e bashkëpunimit


257

ndërkombëtar, përkthim, lekturë dhe punë administrative; bënë përgatitjet për mbajtjen e këshillimeve dhe takimeve të cilat i organizon Drejtori; kujdeset për materialet dhe dokumentacionin i cili i dërgohet Drejtorit dhe kryen punë të caktuara të protokollit si dhe punë analitike e statistikore; organizon seminare dhe prezantime profesionale, Disajnon dhe mirëmban Web-faqen e Administratës Policore dhe realizon bashkëpunimin e nevojshëm me njësitë organizative kompetente të Ministrisë SEKTORI PËR MBESHTETJE TE POLICISË DHE ADMINISTRATES Kryen furnizimin e armeve ,paisjeve ushtarake , veshmbathje dhe paisje tjeter për zyrtar te policisë ; përgatit propozime e mjeteve te nevojshme për punen e drejtoratit te policisë dhe propozimin për pun financiare Percjell e shqyrton veprimtarin dhe pasojat e ligjit dhe regullave tjera nga fusha e e puneve te brendshme dhe fushave tjera nga te cilat rezultojn obligimet për drejtorin ; percjell dhe shqyrton informatat e caktuara , analizat , raportet dhe materialet tjera lidhur me gjendjen dhe dukurit ne fushen e puneve te brendshme dhe lidhur me kete informon drejtorin e drejtoratit te policisë SEKTORI I POLICISË KRIMINALISTIKE Kryen punet e parandalimit dhe zbulimit te veprave penale dhe krimit te organizuar nderkantonal , si dhe terorizmit , tregtimit te paautorizuar te droges , korupcionit pastaj shperlarjes se parave , krimit kompjuteristik; zbulimi dhe dokumentimi I veprave penale kundër njerëzimit dhe vlerave te mbrojtura me te drejt nderkombetare , gjetja dhe kapja e e kryesve te veprave te theksuara , pastaj dergimi I tyre para organeve te drejtesis jep udhezime dhe pershkruan procedura dhe standarde për veprim te ministris se kantonit kur te kryen punet e kompetencave te drejtoratit te policisë. Ne kuader te sektorit te policisë kriminalistike gjinden 14 njësi te brendshme organizative:

Njësia për detashman


258

Njësia për pune informativo kriminalistike Njësia për mbledhjen e te dhenave kriminalistike dhe analitike Njësia për pune me informatoret Njësia për lufte kundër terorizmit Njësia kundër abuzimit ne droga Njësia e luftimit te krimit te organizuar dhe te atij nderkantonal Njësia për delikte pronesore Njësia e delikteve te gjakut Njësia e luftimit te trafikimit me qenje njerezore dhe delikteve

te gjakut Njësia për krime lufte Njësia për luft kundër krimit ekonomik, korrupcionit,

shperlarjes se parave dhe krimit kompjuteristik Njësia për luftimin e krimit ekonomik Njësia për luftim te korrupcionit, shperlarjes se parave dhe

krimit kompjuteristik QENDRA PËR HULUMTIME FORENZIKE DHE MBESHTETJE Kryen shiqimin e vend ngjarjeve te kryera nga veprat kriminale nga kompetencat e federates, bene mbledhjen e provave materiale dhe gjurmeve te tjera pastaj bene ekpertimin laboratorik pergadit dhe propozon ligjet , procedurat dhe standardet dhe rregullat tjera nga kompetencat e veta;kujdeset për aplikimin e metodave profesionale dhe shkencore ne punen e vet organizon bashkpunimin e drejteperdrejt me entet dhe institucionet e caktuara ; kryen veprime shkencoro hulumtuese te domosdoshme për avancimin e veprimitaris se policisë kriminale si dhe hulumtime tekoniko kriminalistike dhe ekspertime, kryen kontrollin si dhe ndalesen e zhvillimit , te prodhimit , I grumbullimit dhe shfrytezimit te mbetjeve kimike biologjike radioaktive , kryen testime tjera te nevojshme për shkak te kontrollimit te ujit , ushqimit ne aksionet e sigurimit te personaliteteve te caktuara ;zbaton proceduren identifikuese ne baze te kerkeses se interpolit dhe organeve tjera kompetente ,bene ekspertimin kriminalistiko tekinik nga kompetencat e drejtoris se policisë federative dhe ne baze te kerkeses se ministris kantonale dhe organeve tjera shteterore


259

Qendra për hulumtime forenzike dhe mbeshtetje eshte e organizuar ne 17 njësi te brendhshme organizative:

Sektori për teknik kriminalistike Sektori për ekspertim kimik dhe toksikologjik Sektori për ekspertim biologjik Sektori për ekspertim balistik dhe mehanoskopik Sektori për identifikm daktiloskopik dhe ekspertim Sektori për mbrojtje sanitare biologjike dhe ekologjike Sektori për veprimtari hetimore, analitike, poligraf dhe

qendrim [ qendrim ne polici] Sektori për veprimtari hetuese

Sektori për pune analitike, poligrafike intervistuese dhe

fotorobot Sektori për qendrim, raci dhe bastisje Sektori për pune te veçanta kriminalistike Sektori për mbikëqyrje operative Sektori për pergjim dhe teknik operative Sektori për hetues te fsheht Sektori për akcione kunderdiverzive dhe mbrojtje teknike Sektori për piroteknik Sektori për mbrojtje teknike

MPB E KANTONIT TE SARAJEVES

Federata e BeH eshte e ndare administrativisht ne 10 kantone te cilat gjithashtu I kane ministrit e tyre te brendshme.

Si shembull te organizimit te ministris te puneve te brenshme

te kantonit po e paraqesim shembullin e funksionimit te MPB-se te kantonit te Sarajeves

Te gjitha njësitë organizative brenda MPB-se te kantonit I kryejn te gjitha detyrat sikur njësitë policore si motra te nivelit federativ keshtu qe nuk ka nevoj ketu te numerohen kompetencat dhe detyrat e tyre. MINISTRIA E PUNEVE TE BRENDSHME TE REPUBLIKA SRPSKA


260

MPB TE REPUBLIKA SRPSKA DREJTORATI I POLICISË Drejtori I policise unifikon , planifikon , orienton dhe kontrollon punen e zyrtareve kompetent te cilet ushtrojn detyrat e policisë dhe policise kriminalistike. Koordinon punet e perbashketa te policise ne harmoni me rregullativen juridike te republika serpskes , Bosnes dhe Hercegovines dhe I distriktit te Brqkos. Për punen e vet I pergjigjet ministrit. Ne kompetencat e drejtoratit te policise eshte te percjell , orientoj dhe harmonizoj punen gjate zbatimit te detyrave te policise , qendrave te siguris publike,sektoreve dhe njësive te policise te stacioneve te sigurise publike dhe I ofron ndihmën profesionale ne kryerjen e detyrave nga fusha e veprimit te tyre , percjell gjendjen e sigurise publike nga fusha e veprimit te policise,dhe ofron masa për avansimin e tyre.

Punet dhe detyrat nga fusha e veprimit te drejtoratit te policise I ushtrojn njësitë e brendshme organizative.

DREJTORIA E POLICISË KRIMINALISTIKE Kryen punet e kontrolles , mbikëqyrjes dhe orientimit instruktiv te punes se njësive organizative te policise kriminalistike,ushtron mbikëqyrje ne ligjshmerin e veprimeve te njësive organizative ne aktivitetin e parandalimit dhe zbulimit te veprave penale,gjetjen dhe kapjen e kryeseve te veprave penale dhe sigurimit te deshmive dhe sigurimi te deshmive te nevojshme për udheheqjen e suksesshme te procedures penale,propozon masat, percakton afatet,percakton obligimet te QSB ne fushen e kontrolles , te masave te ushtruara, percjell realizimin, propozon sanksionet dhe masat, percjell dhe analizon gjendjen dhe levizjet,modalitetet e kriminalitetit, zbatimin e metodave te teknikes kriminalistike ,orienton aktivitetin e njësive tjera organizative ne punet e kriminalitetit ,ndermerr masa ne avansimin e organizimit , ushtimit


261

te puneve dhe përmirësimi I efikasitetit ne parandalimin e zbulimit te kriminalitetit DREJTORATI PËR ARSIMIM TE POLICISË Punet dhe detyrat nga fusha e veprimit te drejtoratit te arsimimit te policise e ushtrojn kater njësi te brendshme organizative dhe ato jane:

Shkolla e larte e puneve te brendshme, Akademia policore, Njësia për pune kuadrovike dhe te përgjithshme juridike, Njësia për logjistike dhe shërbime te internatit.

REPUBLIKA E KROACIS MINISTRIA E PUNEVE TE BRENDSHME TE REPUBLIKES SE KROACIS MPB TE R.KROACIS

Policia e Kroacis eshte shërbim policor publik e minsitris te puneve te brendshme te Kroacis e cila ushtron punet policore te percaktuara me ligj.

Dy jane forma themelore organizative te policisë se republikes

se Kroacis:ministria e Puneve te Brendshme dhe drejtorati i policisë.Përveç kesaj për hir te kryerjes te suksesshme te puneve policore formohen drejtoratet e policive ,kurse për kryerjen e drejt te puneve te policisë ne drejtoratin e policisë formohen stacionet policore.

Ministria e puneve te brendshme për hir te krijimit te kushteve ne fushen e policisë ka te drejtat dhe obligimet sa vijon:

Percakton nevojat kuadrovike dhe ato arsimore, Percakton drejtimet zhvillimore organizative dhe fundamentale

te punes, Harton planet mbi shfrytezimin e mjeteve materiale dhe

financiare,


262

Harton dhe nxjerr planet mbi ndertimin dhe shfrytezimin te perberjes informatike,

Harton dhe nxjerr planet mbi ndertimin dhe shfrytezimin e perberjes [formacionit ] radiokomunikativ dhe telekomunikativ,

Harton dhe zbaton planet mbi ndertimin dhe shfrytezimin e sistemit mbrojtes te permbajtjes kriptologjike,

Percakton nevojat dhe ben furnizimin e mjeteve teknike , organizon bashkpunimin nderkombetar kryen detyrat e percaktuara ne lidhje me shkollen e lart

policore , organizon dhe zbaton kontrollen e brendshme , kryen edhe pune tjera te percaktuara me ligj.

Me ministri udheheq ministri. KOMESARIATI I POLICISË Për ushtrimin e puneve policore ne ministrin e puneve te brendshme me Ligjin mbi policin (NN nr. 129/00) eshte formuar Komesariati I policisë , si organizat udhëheqëse perbrenda ministris se puneve te brendshme . Me Komesariatin udheheq Komesari dhe ndihmesi I ministrit dhe zavendesit e tij . Detyrat e Komesariatit jan :

Percjellja dhe analiza e gjendjes se siguris dhe dukurive te cilat ndikojn ne paraqitjen dhe zhvillimin e kriminalitetit ,

Harmonizimi , orijentimi dhe mbikëqyrja e e punes se komandave policore ,

Pjesëmarrrja e drejteperdrejt ne kryerjen e disa puneve me te nderlikuara nga fusha e veprimit te komandave te policisë,

Perkujdesja mbi zbatimin e marrveshjeve nderkombetare mbi

bashkpunimin policor dhe akteve tjera nderkombetare për te cilet eshte kompetent,

Organizimi dhe zbatimi I ekspertimit ligjor kriminalistik, Krijimi I kushteve për punen e Akademis Policore ,


263

Nxjerrja e standarteve për paisje dhe mjetet materialo- teknike ,

Ne harmoni me disa procedura te veçanta perkujdeset për gatishmerin e policisë për te vepruar nen kushte te jashtezakonshme .

Me komesariatin e Policisë udheheq Komesari I Policisë ne rang te ndihmes ministrit . Atë ne baz te propozimit te ministrit te puneve te brendshme e emeron dhe e shkarkon Qeveria e Republikes se Kroacis . Komesariati eshte I ndar ne disa njësi perberese:

Drejtoria e policisë Drejtoria e Policisë kriminalistike Drejtoria për Kufij- Drejtorati I kufirit Qendra Operativo – komunikuese e policisë Komanda e njësive speciale Qendra për ekspertime kriminalistike

DREJTORATI I POLICISË Drejtoria e policisë ne fushen për te cilen eshte formuar :

Percjell dhe analizon gjendjen e siguris dhe dukurit te cilat I paraprijn dhe ndikojn ne zhvillim te kriminalitetit ,

organizon, harmonizon, orijenton dhe mbikqyr punen e stacioneve te policisë,

Merr pjes aktivisht ne zgjidhjen – kryerjen e puneve te komplikuara nga fushveprimi I stacioneve te policisë ,

Kryen dhe zbaton masat e percaktuara ne kontrollen kufitare dhe sigurimin e kufirit shtetror ,

Ndermerr masa për mbrojtjen e personave dhe objekteve te caktuara ,

Kryen edhe pun tjera te percaktuara me procedura te veçanta . Me drejtorin e policisë udheheq kryeshefi I drejtoris se policisë. Ne aspektin territorial jan organizuar konform organizimit territorialo administrativ (ne kuader te zhupanive).


264

DREJTORIA E POLICISË KRIMINALISTIKE

Percjell dhe analizon gjendjen dhe zhvillimin e përgjithshëm te kriminalitetit , pastaj bashkpunon me njësitë tjera e posaçerisht me drejtorin e policisë ne planin e organizimit , prevencionit dhe mbikëqyrjes se kriminalitetit .

Mbikqyr zbatimin e e perpunimeve kriminalistike , ofron

ndihmën profesionale drejtorive polcore me qellim te zbulimit te kryesve te veprave penale ,dhe dergimin e tyre para organeve kompetente te drejtesis .

Me hartimin e planeve percakton prioritetet ne luftimin e

kriminalitetit dhe mbikqyr punen e drejtorive te policisë ne at fushe .

Me aktet nenligjore percakton dhe zhvillon metodologjin e

luftimit te kriminalitetit si dhe perkujdeset për avansimin teknologjik te shërbimit kriminalistik .

Bashkpunon me ministrit tjera , organet shtetrore si dhe me

shërbimet kriminalistike te shteteve tjera . Ne drejtorin e policisë kriminalistike bejn pjes edhe keto njësi:

Njësia e kriminalitetit te përgjithshëm Njësia kundër terorizmit dhe krimineleve te luftes Njësia e krimit te organizuar Njësia e krimit ekonomik dhe korupcionit Njësia e kriminalitetit te droges Njësia e veprave te veçanta kriminalistike Njësia e kriminalistikes analitike Njësia për bashkpunim nderkombetar policor Njësitë mbrojtese

Me punet e ketij drejtoriati I udheheq kryeshefi Kryeshefi I ketij drejtorati ka edhe ndihmesit NJËSIA E KRIMINALITETIT TE PËRGJITHSHËM

Analizion gjendjen, levizeshmerin dhe format shprehese te kriminalitetit te përgjithshëm ,delikuences se te mitureve dhe


265

mbrojtjes penalo juridike te femijve dhe te mitureve, percakton format me te volitshme te prevencionit , mbikëqyrjes dhe represionit pastaj kujdeset ne perzgjedhjen dhe udheheqjen e evidencave krimanilistike dhe zbaton veprimtarin hetuese (shpalljet për te humburit dhe shpalljet për sendet dhe gjerat e humbura).

Drejteperdrejt merr pjes ne perpunimet me te komplikuara kriminalistike te veprave penale te dhunimeve dhe delikteve pronesore ne ter territorin e shtetit ,kurse ne perpunimet me pak te rendesishme u ofron ndihm profesionale drejtorive policore .

Bashkpunon me njësitë tjera brenda drejtoris dhe ministris si dhe me organet tjera te pushtetit shtetror .

NJËSIA KUNDËR TERORIZMIT DHE KRIMEVE TE LUFTES

Ne kompetence te kesaj njësie jan te gjitha ato vepra penale kundër njerëzimit dhe te drejtes nderkombetare pastaj veprat penale te terorizmit dhe dhunes ekstreme .

Njësia mirret me percaktimin e formave te pershtatshme te parandalimit te veprave penale te larteshenuara dhe kapjes se kryesve te ketyre veprave .

Bashkpjesëmarrr ne zgjidhjen dhe perpunimin e disa veprave me te renda penale nga kjo fushe , mbikqyr punen , pastaj ofron ndihm profesionale drejtorive te policisë .

Bashkpunon ngusht me organizmat tjer te cilet mirren me hetimin e krimeve te luftes te kryera ne territorin e Republikes se Kroacis .

NJËSIA KUNDËR KRIMIT TE ORGANIZUAR

Ne bashkpunim me njësitë tjera perberese te ministris , organeve tjera te pushtetit shtetror dhe policit e shteteve tjera ne menyr te organizuar mbledh te dhena mbi te gjitha veprat e ndaluara me ligj ne përgatitjen dhe zbatimin jan te permbledhur elementet e organizimit .

Mbledhja e te dhenave shfrytezohet ne ndalimin – (parandalimin)te veprave te kunderligjshme ne fazen e tyre përgatitore .


266

Drejteperdrejt udheheq perpunimet kriminalistike te veprave me te rendesishme penale te cilat I kan kryer grupet e organizuara kriminale , e posaçerisht ato te cilat jan ne lidhje me vendet e jashtme .

Ne luftimin e kriminalitetit te organizuar njësia ofron ndihm profesionale drejtorive policore .

NJËSIA KUNDËR KRIMIT EKONOMIK DHE KORUPSIONIT

Parandalon dhe zgjidh te gjitha veprat e krimit ekonomik te cilat ne menyr primare jan te orijentuara kundër te drejtave pronesore , kundër siguris se shërbimit te pagesave dhe kundër afarizmit pastaj kundër detyres zyrtare dhe kjo ne fushen e ekonomis mirepo edhe ne fushen jasht ekonomis .

Prioritetet ne punen e njësis jan: kriminaliteti ekonomik kriminaliteti financiar , korupcioni, hetimet financiare , shperlarja e parave , kriminaliteti kompjuteristik , pasuria intektuale , ekonomia e perhitur etj.

Njësia ndermerr perpunimet me te komplikuara kriminalistike nga fusha e vet e veprimit dhe zgjedh dhe I zgjidh ato me drejtorite policore kompetente.

Gjithashtu ofron ndihmën profesionale dhe mbikqyr punen e specialisteve ne luften kundër kriminalitetit ekonomik dhe te korupcionit .

Percjell dhe analizon gjendjen e siguris lidhur me kriminalitetin ekonomik dhe korupcionin dhe lidhur me avansimin (zgjerimin) e punes se vet propozon hartimin e normave te reja juridike .

Bashkpjesëmarrr ne hartimin e programeve ne baz te cileve edukohen zyrtaret policor për kete fushe .

NJËSIA E KRIMINALITETIT TE DROGAVE

Njësia e analizon gjendjen , levizjen dhe format manifestuese te kriminalitetit nga fusha e kontrabandimit , prodhimit dhe abuzimit me droga dhe percakton format me te volitshme te parandalimit dhe zbulimit te kryesve te ketyre veprave penale , pastaj bashkevepron ne zgjidhjen dhe perpunimin e veprave


267

penale me te komplikuara nga fusha e kriminalitetit te drogave .

Ne ket kuptim mbikqyr edhe punen e drejtorateve dhe stacioneve policore si dhe u ofron ndihm profesionale .

Ne fushen e luftimit te narkomanis bashkepunon me organizmat tjer te pushtetit shtetror dhe me te gjith subjektet e tjer shoqeror pastaj policit e shteteve tjera .

NJËSIA KUNDËR VEPRIMEVE TE VEÇANTA KRIMINALE

Zyrtaret kriminalistik te kesaj njësie me ndihmën e teknikes se specializuar dhe aplikimin e veçant te disa metodave taktike mbledhin te dhena mbi veprat me te nderlikuara penale dhe kryesit e ketyre veprave .

Te dhenat shfrytezohen për zbulimin e veprave penale dhe kryesve te tyre , kurse keto te dhena I shfrytezojn njësitë tjera dhe zyrtaret kriminalistik te specializuar për fusha te caktuara .

NJËSIA E ANALITIKES KRIMINALISTIKE

Njësia e analitikes kriminalistike eshte njësi e veçant perberese ecila ne menyr permbajtesore mbledh unifikon shqyrton dhe analizon te dhenat ne lidhje me aktivitetin kriminal dhe I specifikon veqorit kyçe te ketyre aktiviteteve kriminale . Te dhenat e mbledhura me metodologji te veçant vlersohen , perpunohen verifikohen klasifikohen dhe indeksohen dhe ne fund si produkt final e fiton atributin analitik informativ .

Ne pune shfrytezohet teknologjia bashkekohore informative dhe softweret bashkekohor informativ , te cilet analitikeve u mundesojn te ken nje qasje – pasqyr ne mes te dhenave mbi veprat penale dhe te dhenave tjera potenciale te rendesishme konform praktikes policore dhe asaj gjygjesore .

NJËSIA PËR BASHKPUNIM NDERKOMBETAR POLICOR

Kryen pune te bashkpunimit policor nderkombetar konform marrveshjeve te Republikes se Kroacis dhe anëtaresis ne organizmat nderkombetar . Me boten e jashtme shkemben raportime për arsye te ndriqimit dhe perpunimit te veprave


268

penale . Koordinon akcionet nga fusha te caktuara te kriminalitetit nderkombetar se bashku me bartesit e ketyre perpunimeve .

Ofron ndihme profesionale njësive perberese te ministris para perpunimit te veprave penale te kriminalitetit nderkombetar .

Bashkpjesëmarrr ne hartimin – implementimin e marrveshjeve nderkombetare dhe procedurave tjera te cilat rregullojn raportet me shtetet tjera .

Harton raporte ,kryen edhe pun tjera , si perkthime për qellim te avansimit te raporteve ne bashkpunimin policor nderkombetar .

NJËSIA PËR MBROJTJE

Njësia për mbrojtje zbaton dhe organizon programin e Mbrojtjes dhe masave emergjente ,pastaj ushtron te gjitha punet tjera ne lidhje me mbrojtjen e personave te rrezikuar . Me ligjin mbi mbrojtjen e deshmitareve rregullohen kushtet dhe veprimet për ofrimin e ndihmes dhe mbrojtjes te rrezikuareve dhe personave te afart me ta , te cilet për shkak te deshmimit për veprat penale ne proceduren penale te parapara me ligjin e cekur I jan ekspozuar rrezikut serioz për jete, shendet, lirin, apo pasurin e permasave te medha

QENDRA OPERATIVO KOMUNIKUESE E POLICISË

Pranon informatat lidhur me ngjarjet dhe dukurit ne lidhje me sigurin ne hapsiren e Republikes se Kroacis, mbledh te dhenat shtes dhe analizon permbajtjen e tyre . Koordinon, orijenton dhe mbikqyr ndermarrjen e masave dhe veprimeve operative ne mes te drejtorive policore .

Koordinon masat dhe veprimet te cilat I ndermarrin njësitë brenda Ministris , dhe organizmat tjer te pushtetit shtetror dhe organizmat mbikqyres te shteteve fqinje .

Ne menyr te rregullt dhe her-pas-here mbikqyr punen e QOK-s (qendres operative-komunikuese) te drejtorive policore dhe avanson organizimin e puneve te tyre .

Mbi ngjarjet dhe masat e ndermarra I informon zyrtaret dhe udhëheqësit tjer te Ministris dhe organeve tjera te pushtetit shtetror dhe për ata përgatit raport me shkrim. Gjithashtu


269

kujdeset për implementimin e masave te percaktuara mbi ruajtjen e te dhenave .

Dokumenton-deshmon ngjarjet dhe ndermerr masa ne rastet e rreziqeve te përgjithshme nga fatkeqesit natyrore dhe rreziqeve tjera.

POLICIA SPECIALE Komandon me njësitë speciale te policisë , me njësitë antiteroriste te marines dhe njësive kunderajrore me rastin e zbatimit te detyrave kundër te gjitha formave te terorizmit , do te thot ne zgjidhjen e situatave te pengmarrjes , kindapimit te personave dhe automjeteve , pastaj me format me te renda te prishjes se renfdit dhe qetesis publike pastaj me kapjen e personave dhe grupeve te armatosur si dhe perkujdesja për sigurin e personava te mbrojtur ne rrethana te posaçme . Bashkepjesëmarrr ne percaktimin e kritereve për pranim te kandidateve ne njësitë speciale , ne proceduren e pranimit , ne perpunimin e programit te punes , prefeksionimit profesional dhe trajnimit profesional te policisë speciale . Propozon caktimin, emrimin e kuadreve profesionist . Verifikon nivelin e aftesimit te pjestareve te vet , mbikqyr punen e tyre , percjel ngritjen e tyre , perzgjedh mjetet teknike , paisjen dhe armatimin . Realizon trajnimin themeltar dhe atë te specializuar . Ofron mbeshtetje për ngritjen dhe aftesimin e zyrtareve te njësive tjera te Ministris . Bashkepunon me njësitë speciale te shteteve tjera . Komanda e policisë speciale e ka komandantin. Ne komanden e njësive speciale jan te radhitura edhe :

Njësia antiteroriste bregdetare Njësia antiteroriste kunderajrore Njësia speciale e policisë :se Zagrebit, Splitit, Rijekes dhe

Osijekut AKADEMIA POLICORE


270

Akademia policore eshte njësi perberese e ministris se puneve te brendshme te Republikes se Kroacis , e themeluar ne vitet e shtatdhjeta si Qender Edukuese , institucion I specializuar ne te cilen organizohet dhe realizohet trajnimi bazik dhe ai specialistik te kadeteve te policisë , studenteve, zyrtareve te policisë dhe demonstratoreve . Ne Akedemin policore jan te radhitura njësitë tjera ne vijim :

Shkolla policore Shkolla e lart policore Njësia për perfeksionim profesional dhe specializim Njësia për literatur dhe biblitekari

DREJTORIA PËR KUFIJ

Percjell, harmonizon organizon dhe zbaton masat dhe zgjidhjet ne punet policore ne kufirin shtetror , aeroporte dhe limanet bregdetare te hapura për qarkullim nderkombetar , ne ujrat territoriale dhe qarkullimin e brendshem ujor dhe zbatimin e procedurave mbi monitorimin e kalimit te kufirit shtetror pastaj veprimet lidhur me migracionin e kunderligjshem.

Bashkpjesëmarrr ne harmonizimin e planeve te mbrojtjes me organizmat tjer te pushtetit dhe forcat e armatosura .

Ne drejtorin për kufij jan te radhitura keto njësi : Njësia për mbrojtjen e kufijve , Njësia për vendet fqinje , Njësia për migracione te kunderligjshme , Njësia policore bregdetare dhe ajo e aeroportit , Qendra e pranimit për te huaj , Qendra për trajnim te menagjerit te njësis se qeneve , Njësia mobile për zbatimin e kontrollit te kufijve shtetror QENDRA E EKSPERTIMEVE KRIMINALISTIKE


271

Mbledh prova dhe gjurm tjera materiale , pastaj kryen edhe testime e ekspertime laboratorike ; përgatit dhe propozon ligje , si dhe procedurat dhe standardet tjera nga kompetencat e veta ; kujdeset për zbatimin e metodave profesionale e shkencore ne punen e vet ; organizon bashkpunimin direkt me institucionet kompetente ; kryen veprime hulumtuese shkencore te domosdoshme për avansim te veprimtaris se policisë kriminalistike dhe hulumtimeve kriminalistiko teknike dhe ekspertimeve ... SLLOVENIA SISTEMI POLICOR I REPUBLIKES SE SLLOVENIS Veprimtaria policore ne R. Slovenis eshte e organizuar ne kater nivele. Niveli i par i Ministris se puneve te brendshme , pastaj Drejtorati I Përgjithshëm Ppolicor (ne nivelin shtetror ). Pasojn drejtoratet regjionale policore , pastaj stacionet policore . Policia Slovene eshte e konstituuar me qellim te ruajtjes se sistemit politik demokratik juridik e kushtetar shtetror dhe lirive dhe te drejtave themelore te njeriut Policia nacionale ka keto kompetenca ne vijim :

Mbrojtjen e qytetareve , sigurin personale dhe sigurin e prones Prevencionin, zbulimin dhe hetimin e veprave penale ,

privimin nga liria te kryesve dhe dergimin e tyre … Mbajtja – ruajtja e rendit publik Kontrola dhe rregullimi i trafikut rrugor dhe atij ujor Mbrojtja dhe kontrollimi I kufijve shtetror Zbatimi I detyrave te percaktuara me ligjin mbi te huajt Mbrojtja e personave dhe objekteve Mbrojtja e lokacioneve te caktuara dhe mbrojtja e te dhenave

te shtetit , nese me akt tjeter ligjor nuk eshte e rregulluar ndryshe


272

MINISTRIA E PUNEVE TE BRENDSHME DREJTORATI I PËRGJITHSHËM I POLICISË

Mbikqyr, analizon dhe vlerson situaten e siguris Vendos kontrollen mbi punen e policisë Udheheq dhe koordinon punen e administrates se policisë Siguron ndihmën e eksperteve dhe atë teknike Zbaton masat preventive ne luftimin e kriminalitetit Realizon monitorimin e kufijve dhe kryen punet me shtetasit e

huaj Ushtron sigurimin e objekteve dhe te personave Ushtron bashkpunimin nderkombetar policor Definon sistematizimin, standardizimin dhe tipizimin e

mjeteve materijalo-teknike DREJTORATI I POLICISË SE UNIFORMUAR Kryen harmonizimin , profesionalizimin dhe permiresimin e efikasitetit te pones se policisë ne nivelin nacional . Policia e trafikut permes qasjes sistematike e te harmonizuar mbikqyr sigurin ne rruge , dhe kesisoj ndihmon ne reduktimin e fatkeqesive ne trafik . Policia kufitare kontrollon kufijet ne me shum se 163 vend kalime kufitare . Qellimi kryesor eshte parandalimi I imigrimeve ilegale dhe problemet e nderlidhura te krimit te organizuar . Sektori I mbeshtetjes ajrore eshte pergjegjes për sigurin e hapsires se tre aeroporteve slovene . Keto aktivitete nenkuptojn aplikimin e taktikave te veçanta dhe metodave te punes policore . Sektori për imigrant , si njësi organizative e policisë ,eshte I ngarkuar me largimin e te huajve te cilet ne territorin e Sllovenis jetojn ilegalisht . Ne baz te ligjit te huajt asnjeher nuk deportohen ne vendin ku te drejtat dhe lirit e njeriut jan te rrezikuara . DREJTORATI I POLICISË KRIMINALISTIKE

policija kriminalistike eshte shërbim I specializuar ne luft kundër kriminalitetit .

Me ndihmën e sektorit për organizim, personeli dhe veprimtaria juridike , sektorit kundër krimit ekonomik ,


273

sektorit kundër krimit te organizuar , sektorit për kriminalitet te përgjithshëm dhe sektorit për kriminalitet kompjuterik dhe analize policia kriminalistike zbaton , koordinion, mbikqyr , analizon dhe vlerson gjendjen ne fushen e kriminalitetit , duke bashkpunuar me organet e gjygjesis dhe organizmat tjer shtetror .

Ne zbulimin e veprave penale dhe kryesve te tyre policia kriminalistike bashkpunon me policin e uniformuar .

Për shkak te kerkesave te specializuara dhe dijes se nevojshme vendosen njësitë lokale te policisë kriminalistike ne kuader te stacioneve policore, posaçerisht ne meset urbane . Ne hapsirat ekspozuese te rrezikut me te madh te kriminalitetit vendosen njësitë mobile te policisë kriminalistike .

DREJTORATI PËR MBROJTJE DHE SIGURI - ZYRA

Zyra për mbrojtje dhe siguri eshte e ngarkuar me ruajtjen dhe sigurin e personaliteteve te larta te Republikes se Sllovenis , burrshtetasve te huaj te cilet jan për vizit ne Slloveni , perfaqesuesve diplomatik e konzulare te shteteve te huaja si dhe te entiteteve tjera te percaktuara me dekrete te veçanta te qeveris se Sllovenis .

Zyra eshte e ngarkuar, gjithashtu , me ruajtjen dhe mbrojtjen e selive te institucioneve me te rendesishme : Keshillit nacional, Zyres se lryetarit dhe kryeministrit .

QENDRA PËR KOMUNIKIME E OPERACIONE

Detyra themelore e qendres për komunikime e operacione eshte ofrimi I ndihmes njësive operative policore dhe kriminalisteve ne teren.

Qendra paraqet selin epranimit te kerkesave nga ana e shërbimeve policore .

Qendra eshte kompetente për shperndarjen e informatave mbi problemet ne shoqeri dhe komunikacion, rreziqet dhe ngjarjet tjera te rendesishme për sigurin e përgjithshme ne vend .

Qendra për operacione dhe komunikim mbledh te gjitha informacionet urgjente operative te cilat klasifikohen , vlersohen , regjistrohen dhe kompletohen.


274

NJËSIA SPECIALE

Njësia speciale eshte njësi policore veçanerisht e zgjedhur , e trajnuar dhe e përgatitur, e formuar për zgjidhjen e situatave pa shtegdalje duke aplikuar taktika speciale mobilitet gatishmeri dhe paisje te veçant .

Fushat e veprimit te njësis speciale jan : Aktivitetet antiteroriste Bashkpunimi për privim nga liria te kryesit te veprave

penale me te rrezikshme Bashkpunimi për mbrojtjen e personaliteteve te larta

politike vendore e te huaja Bashkpunimi ne fatkeqesit natyrore Ndihma ne trajnimin e njësive tjera policore

AKADEMIA POLICORE

Ne menyr qe ti ploteson nevojat e veta policia e Sllovenis ka zhvilluar sistem edukativ permes te akademis policore

Akademia policore ne kuader te vet ka objektet dhe infrastrukturen për banim dhe shkollim.

QENDRA PËR FORENZIK

Qendra për forenzik eshte formuar për qellim te plotesimit te nevojave specifike te profesionit te policisë.

Ne kuader te qendres jan te formuar njësi te veçanta për ekspertiza te llojeve te ndryshme te cilat mundesojn zbulim efikas te objektit te veprave penale , kryesit te veprave penale dhe deshmive

Ne kuader te Qendres kryhen testime te gjurmeve me prejardhje biologjike, kimike, fizike , pastaj ekspertiza e gjurmeve , objekteve, dorshkrimeve etj.

HUNGARIA


275

ORGANET ( INSTITUCIONET) PËR ZBATIMIN E LIGJIT

Zbatimi I ligjit ne HUNGARI eshte I ndar ne mes te ministris se puneve te brendshme dhe ministris se financave .

Perbrenda ministris se puneve te brendshme për implementimin e ligjit eshte i vendosur shërbimi policor dhe policija kufitare .

Ne kuader te ministris se financave eshte i vendosur shërbimi doganor tatimor .

Ter keta organizma jan te vendosur me qellim te zbatimit sa me efikas te ligjit.

NIVELET E SISTEMIT POLICOR

Puna e policisë ne Hungari eshte e organizuar ne tri nivele . Niveli shtetror manifestohet ne kuader te shtabit te

përgjithshëm te policisë nacionale . Niveli I radhes perbehet prej njësive organizative regjionale ,

pastaj njësive me destinime speciale Niveli me I ulet e me masovik eshte niveli lokal me 19 shtabe

kryesore regjionale dhe 131 stacione policore .

Literatura


276

• Ante Pažanin, Aktualiteti i kritikës së bashkësisë shterore të Aristotelit në Platonin, Mendimi politik, Fpn, Zagreb, 1979, no 3

• De l’espirit des lois, Luvre XI, Oeuvres competes, t2, Paris, 394, në Sokol-Smerdel, Organizimi i pushtetit, Zagreb, 1988

• Sicot M., Police and Philology, International Criminal Police Reviw, no 99, 1956

• Janez Pečar, Policia e Slovenisë në rrethanat e reja shoqëroro-politike, Izbor, Zagreb,1991,no2

• Arnold J. Heidenheimer, Politics, policy and police as conceots in English and Continental languagesm The Review of politics, Vol 48,no.4 winter 1986

• Mawby R.I.,Comparative policing issues:The British and American Sysrtem in International Prespective,London,Unwin Hyman,1990

• Bogoljub Milisavljevic, Shkenca për policinë Beograd,1997 • Fosdic R.,European Police System, New York,1915,fq 4, Bogaljub

Milosavljevic • The role of the police in the society, part 2., Oslo,

Frovaltningstjenestene statens trykningskonor, 1988 • Cynthia Enloe, Policia, armata dhe etnicitetet, Globus, Zagreb,

1990 • Weber Max, Grundris der sozialoekonomik, III Abteilung,

Wirtschaft und Gesellschaft, 1921 • Jan Wat, Udhëheqje në polici, Izbor, Zagreb, numër 2/89 • Harold Laski, Liria në shtetin modern, Beograd, 1988 • George M. Pugh, The good police officer, Qualities, Roles and

Concepts, Journal of police, Science and administration, vol 14, no.1. Gaithersburg,1986

• Glaser Comstock, Procedurat administrative, Washington,1947 • Leksikoni i fjalëve themelore politike, Sarajevë, 1994 • Jovan Đorđević, në parathanjen Zhajn Mejno, Hyreje në shkencën

e politikës, Beograd 1960 • Eugen Pusić, Rregullimi shoqërorë • Habermas Jurgen, Problemet e legjitimimit në kapitalizmin e

vonshëm, Naprijed, Zagreb. 1982 • Zh.Zh. Russo, Kontratat shoqërore, Beograd. 1949 • Ljubomir Tadić, Shkenca për politikën • Carl Smitt, Kuptimi i fjalës politikë


277

• C.L. Montesquieu, De l esprit, des lois livre, XI, ch II, Oeuveres Completes, T.2. Parisë,1951

• Sokol-Smerdel, Organizimi i pushtetit, Zagreb,1988 • R.Markovic. Pushteti ekzekutiv, Beograd, Administrata Moderne,

1980 • Andre Lemaitre, Revue Internationale de criminologie et de police

technique, no.2.1989 • J.Woodcook, Annual General Report:South Wales Constabulary • Markus H.F. Mohler. Ethnik in der polizei, aus-bildung und

umfeld, Die Polizei, no 5, Wiesbaden 1994 • J. Pečar, V.Skalar, Marrëdhëniet policore me publikun, Strućna

biblioteka SJB, Beograd,1973 • V.Ibler, Marrëdhëniet ndërkombëtare,Zagreb,Naprijed,1971 • Q.Wright, The study of International Relations,New York

Appelton,Century Crofts,1955 • Ph.Brailard,Philosophie,Et Relations Internationales,Geneve,1974 • Sergei Paramochik, Police Integrity:a chalange of democratic

policing, POLICING CENTRAL AND EASTERN EUROPE, Ljubljana,1998

• Edwin Kube, Kultura policore-më tepër se një modë e dhjetvjeqarit të fundit, Izbor, Zagreb,1990, no3

• Erich From, Njeri për vete, Naprijed, Zagreb,1977 • Duško Modly,Më tepër për kodeksin etik tl policisë kroate, policia

dhe siguria, Zagreb,1997,no.6 • By Stephen, I.Vicchio, Ethic and police integrity • Alfred Heijder, Sundimi i ligjit dhe principet e mirëmbajtjes

demokratike të punës dhe roli i policisë në shoqërinë demokratike, MPB të Kroacisë,Zagreb 1994

• Janez Pečar, Policia Sllovene në kushtet e reja shoqroro politike, Izbor, Zagreb, 1991, no 2

• M.A. Tokuboh, The challenge of public service, Quarterly Journal of Administration, 1972

• Klaus Holz, Korupcioni në polici, Kriminalistik, 6/97 • Atta Kwaminia, The Cure for corruption in Gana,Echo, Acera, Pril

1970 • Organisierte Kriminalitat und Koruption in Rubland,

Kriminalistik, 3/98

Documents

POLICIA DHE SHOQËRIA - aab-edu.net DHE SHOQËRIA- Ram… · Burimet relevante ndërkombëtare për sjellje etike të policisë ... Zanafilla, zhvillimi i nocionit të policisë dhe