Portfel Należności polskich przedsiębiorstw

dr Piotr Białowolski

Gdaosk - Wrocław, styczeo 2010 roku

PORTFEL NALEŻNOŚCI POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW

Styczeo 2010 roku

Portfel należności polskich przedsiębiorstw – styczeń 2010 Strona 2


Syntetyczne podsumowanie wyników

W styczniu 2010 r. odnotowano bardzo nieznaczny spadek wartości Indeksu Należności

Przedsiębiorstw (INP). Wskaźnik INP spadł o 0,1 punktu. Za ten spadek odpowiedzialnośd ponoszą cztery

spośród sześciu składowych INP: koszty nieterminowej obsługi, odsetek przeterminowanych należności oraz

odsetek przedsiębiorstw, które nie mogą terminowo regulowad swoich płatności na skutek opóźnieo w

otrzymywaniu płatności. Systematycznie poprawiają się stan i prognoza należności.

Odsetek firm, w których sytuacja finansowa się poprawia, regularnie rośnie. Jest ich już prawie

tak samo dużo, co firm deklarujących pogorszenie sytuacji finansowej (22,1% deklarujących poprawę

względem 24,9% wskazujących na pogorszenie). Sytuacja finansowa najprawdopodobniej będzie ulegad

dalszej poprawie, o czym świadczy fakt, że w styczniu 2010 roku już po raz trzeci z rzędu odnotowano

przewagę optymistów nad pesymistami w odniesieniu do prognozy sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Odsetek przedsiębiorstw, w których problem niespłaconych należności rośnie (23,8%), pomimo

wzrostu względem poprzedniego badania jest znacząco mniejszy niż odsetek przedsiębiorstw, w których

skala tego problemu się zmniejsza lub problem ten w ogóle nie występuje (łącznie 30,0%).

W styczniu, pomimo poprawy, wciąż można było mówid o pesymizmie odnośnie możliwości

wyegzekwowania należności od klientów i kontrahentów. W grupie badanych przedsiębiorstwa, które

spodziewają się wzrostu problemów z odzyskiwaniem należności stanowią 25,2%, podczas gdy odsetek

oczekujących problemów z odzyskiwaniem należności w mniejszej skali tudzież ich całkowitego braku

wynosi prawie 22%.

Po dwóch kwartałach spadku odsetka należności przeterminowanych w portfelach polskich

przedsiębiorstw, w badaniu styczniowym odnotowano ich niewielki wzrost z 26,1% do 26,3% ogółu

należności. Dodatkowo średni okres przeterminowania należności w portfelu polskich firm wydłużył się

względem poprzedniego badania o ok. 6 dni i obecnie wynosi równe 4 miesiące. W sektorze

przedsiębiorstw kumulują się zatem dwa zjawiska: rośnie odsetek należności przeterminowanych w

portfelu i wydłuża się przeciętny okres opóźnienia w spłacie.

Z badania przeprowadzonego w styczniu 2010 roku wynika, że doszło do wzrostu postrzegania

niespłaconych należności jako bariery. O ile w październiku 2009 r. 70,2% przedsiębiorstw wskazywało, że

niespłacone należności stanowią barierę, to w styczniu odsetek ten wzrósł do 73,1%. Najbardziej widoczną

reperkusją problemu opóźnieo w odzyskiwaniu należności jest znacząca grupa przedsiębiorstw, które nie są

w stanie regulowad swoich płatności. Stanowią one w grupie przedsiębiorstw ogółem 41,4%. W drugiej

kolejności, na skutek opóźnieo w płatnościach, firmy zmuszone są do ograniczania inwestycji. Problem ten

obecnie dotyczy 34,1% ogółu przedsiębiorstw.

Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa w związku z nieterminową obsługą zobowiązao przez

klientów i/lub kontrahentów stanowią ok. 8,5% ogółu kosztów. Oznacza to wzrost względem poprzedniego

badania.



Spis treści

1. WSTĘP ................................................................................................................................................. 6

2. OGÓLNA SYTUACJA GOSPODARCZA ......................................................................................... 7

2.1. DYNAMIKA PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO I ZMIANY CEN PRODUKCJI ............. 7

2.2. DYNAMIKA STRONY PODAŻOWEJ GOSPODARKI ................................................................ 8

2.3. DYNAMIKA STRONY POPYTOWEJ GOSPODARKI ................................................................ 9

2.4. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – DEPOZYTY, ZADŁUŻENIE, ZŁE DŁUGI 10

2.5. CZYNNIKI SZANS I ZAGROŻENIA - STOPY PROCENTOWE I KURSY WALUTOWE ... 12

3. WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO ......................................................................................... 14

3.1. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – STAN ....................................................... 15

3.2. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – PROGNOZA ........................................... 17

3.3. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI OD KLIENTÓW, KONTRAHENTÓW – STAN ............................................................................................................................................................. 19

3.4. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI – PROGNOZA .............................. 21

3.5. ODSETEK NALEŻNOŚCI NIEUREGULOWANYCH W PORTFELU NALEŻNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA ............................................................................................................................................................. 23

3.6. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – OKRES PRZETERMINOWANIA 25

3.7. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – POCHODZENIE ..................... 27

3.8. CZY ZALEGŁE NALEŻNOŚCI SĄ BARIERĄ DLA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA? 30

3.8.1. RANKING BARIER.......................................................................................................................... 32

3.8.2. UTRUDNIENIA W REALIZOWANIU WŁASNYCH PŁATNOŚCIBŁĄD! NIE ZDEFINIOWANO ZAKŁADKI.

3.8.3. OGRANICZANIE INWESTYCJI .............................. BŁĄD! NIE ZDEFINIOWANO ZAKŁADKI.

3.8.4. REDUKOWANIE ZATRUDNIENIA LUB FUNDUSZU WYNAGRODZEŃBŁĄD! NIE ZDEFINIOWANO ZAKŁADKI.

3.8.5. PROBLEMY Z WPROWADZANIEM NOWYCH PRODUKTÓW NA RYNEK .................... 35

3.8.6. KONIECZNOŚĆ PODNOSZENIA CEN PRODUKOWANYCH WYROBÓW ........................ 36

3.9. KOSZTY NIETERMINOWEJ OBSŁUGI ZOBOWIĄZAŃ PRZEZ KLIENTÓW, KONTRAHENTÓW 37

4. METODOLOGIA BADANIA .......................................................................................................... 40

5. KWESTIONARIUSZ ANKIETOWY ............................................................................................. 42


1. WSTĘP

Badanie Portfel należności polskich przedsiębiorstw zainaugurowane zostało w

pierwszym kwartale 2009 roku. To wspólny projekt Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych

w Polsce i Krajowego Rejestru Długów, mający na celu bieżące monitorowanie portfela

należności w polskich przedsiębiorstwach (bezpośrednio), a także obsługi zobowiązań przez

polskie przedsiębiorstwa (pośrednio). Badanie prowadzone jest w oparciu o kwestionariusz

ankietowy specjalnie przygotowany na potrzeby tego projektu i umożliwiający cykliczne

porównania sytuacji między okresami w następujących obszarach:

oceny i prognozy sytuacji finansowej przedsiębiorstw w Polsce,

oceny i prognozy portfela należności w polskich firmach,

identyfikacji skali problemu nieterminowej obsługi zobowiązań w

przedsiębiorstwach w Polsce,

określenia struktury terminowej przeterminowanych należności polskich

przedsiębiorstw,

identyfikacji barier wynikłych z nieterminowej obsługi zobowiązań,

określenia kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwa na skutek

występowania zatorów płatniczych.

W długim horyzoncie prowadzone badanie umożliwi analizę tendencji, co pozwoli dodatkowo

na prognozowanie prawdopodobnych zmian w zakresie obsługi zobowiązań.

Raport z badania Portfel należności polskich przedsiębiorstw zawiera opis:

ogólnej sytuacji gospodarczej od strony popytu i podaży,

czynników makroekonomicznych wpływających na sytuację finansową

przedsiębiorstw,

pytań z kwestionariusza ankietowego wraz z analizą w przekrojach regionalnych,

przekrojach ze względu na wielkość zatrudnienia oraz przekrojach ze względu na

branżę,

metodologii prowadzonego badania wraz ze wzorem kwestionariusza

ankietowego.


2. OGÓLNA SYTUACJA GOSPODARCZA

2.1. DYNAMIKA PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO I ZMIANY CEN PRODUKCJI

W trzecim kwartale 2009 roku dynamika PKB

wzrosła po raz drugi z rzędu i osiągnęła poziom

1,7% w ujęciu rok do roku. Po dośd znaczącym

spadku w pierwszych kwartałach 2009 r., wydaje

się, że trend został odwrócony. Jest to bardzo

dobry sygnał dla przedsiębiorstw, szczególnie z

perspektywy regulowania należności. Wraz z

przyspieszeniem tempa wzrostu PKB w kolejnych

kwartałach najprawdopodobniej problemy

związane z opóźnieniami w płatnościach będą

maled, a dodatkowo wzrost przychodów będzie

wpływał na wzrost zysków oraz na zwiększenie

zatrudnienia. Warto podkreślid, że na tle innych

krajów (a szczególnie krajów rozwiniętych)

sytuacja w Polsce jest wyjątkowo korzystna.

Również na tle gospodarek regionu Europy

Środkowo-Wschodniej kondycja polskiej

gospodarki jest wyjątkowo dobra . W pozostałych

krajach regionu wciąż panuje głęboka recesja,

skutkująca w skrajnym przypadku (kraje bałtyckie)

nawet spadkami PKB sięgającymi 20%.

Nadal aktualne pozostaje komentarz z

poprzedniego badania: „O powolnym docieraniu

skutków zjawisk kryzysowych do polskiej

gospodarki świadczą ceny produkcji sprzedanej

przemysłu oraz produkcji budowlano montażowej.

Rynek dla firm staje się coraz ciaśniejszy i wymusza

coraz większą konkurencję. Jeszcze na początk u

2009 roku dynamika cen produkcji sprzedanej

przemysłu sięgała 6%. W warunkach słabnącej

polskiej waluty oraz wysokiego popytu

wewnętrznego przedsiębiorcy mogli spokojnie

żądad wysokich cen za produkowane przez siebie

wyroby. Również przedsiębiorcy budowlani,

pomimo znaczącego spadku popytu na oferowane

przez nich produkty, korzystali z faktu , że

realizowane umowy podpisywane były jeszcze w

okresie wysokiej koniunktury. Obecnie widoczny

jest spadek cen produkcji budowlano-montażowej,

a ceny produkcji sprzedanej przemysłu znajdują się

znacząco poniżej inflacji.”

W przypadku cen produkcji przemysłu i

budowlano-montażowej odnotowano stabilizację,

co wskazuje, że kryzys nie narasta, a raczej

przedsiębiorstwa nastawiają się na oczekiwane i

powolne wychodzenie z kryzysu. Należy również z

optymizmem przyjmowad fakt, że nie doszło w

przemyśle i budownictwie do powstania spirali

deflacyjnej, której efektem mogłoby byd znaczące


zmniejszenie popytu na dobra produkowane w obu

tych sektorach.

2.2. DYNAMIKA STRONY PODAŻOWEJ GOSPODARKI

Dynamika wartości dodanej wytwarzanej w

przemyśle w ujęciu rok do roku pozostaje wciąż

ujemna, chod tempo spadku jest coraz wolniejsze i

wyniosło w trzecim kwartale 2009 roku zaledwie

0,2%. Jej poziom bliski zera jest stosunkowo

dobrym sygnałem, gdyż wskazuje, iż sytuacja w

przemyśle nie przyczynia się do hamowania

dynamiki PKB. W kolejnych miesiącach należy

spodziewad się wzrostu wartości dodanej

wytwarzanej w przemyśle, gdyż w ostatnich

miesiącach zaobserwowano przyspieszenie

dynamiki produkcji sprzedanej przemysłu, która w

grudniu 2009 roku sięgnęła 12,5% w ujęciu

rocznym. Pomimo dużej cykliczności zmian w

produkcji przemysłowej załamanie, którego

doświadczyła polska gospodarka , nie było

znaczące, a obecna tendencja zwiastuje, że w

niedługim czasie przemysł może znów stad się

motorem wzrostu w polskiej gospodarce.

Sytuacja w budownictwie wskazuje, że

kryzys raczej nie dotknął tej branży. O ile w I

kwartale 2009 roku wydawało się, że występuje

silny trend spadkowy dynamiki wartości dodanej w

budownictwie, to dane z II i III kwartału świadczą o

zdecydowanym odwróceniu tendencji. Wzrost na

poziomie 7% w ujęciu rok do roku jest

najprawdopodobniej ściśle powiązany z dużymi

inwestycjami infrastrukturalnymi, gdyż

budownictwo indywidualne notuje spadki. Tą

sytuację można określid jako korzystną dla rynku


budowlanego, gdyż w okresie spowolnienia

dynamiki budownictwa mieszkaniowego pozwala

utrzymad produkcję i zatrudnienie na stabilnym

poziomie. Dodatkowo, można się spodziewad, że w

po wyjściu ze spowolnienia gospodarczego dojdzie

do przyspieszenia dynamiki udzielania kredytów

mieszkaniowych dla gospodarstw domowych, co

będzie dodatkowym impulsem wzrostowym dla

budownictwa.

Niestety, słabnąca dynamika obserwowana

jest w obszarze usług rynkowych. W trzecim

kwartale dynamika była wprawdzie dodatnia, lecz

tempo wzrostu wyniosło zaledwie 2% w skali roku.

Utrzymanie dynamiki usług rynkowych na

dodatnim poziomie jest kluczowe dla wzrostu

gospodarczego. Aby gospodarka utrzymywała się

na ścieżce długookresowego wzrostu, rola sektora

usług powinna stabilnie wzrastad.

2.3. DYNAMIKA STRONY POPYTOWEJ GOSPODARKI

Analiza strony popytowej w gospodarce

wskazuje na zmniejszenie dynamiki konsumpcji ze

strony gospodarstw domowych. Spadek tempa jej

przyrostu z ponad 7% w IV kwartale 2008 roku do

zaledwie 1,5% w II kwartale 2009 r. mógł znacząco

zaniepokoid, chod jednocześnie warto podkreślid,

że brak było fundamentalnych podstaw do wzrostu

dynamiki konsumpcji. Spadała ona ze względu na

znaczący spadek dynamiki wynagrodzeo w

gospodarce, a także zmniejszanie się dynamiki

akcji kredytowej dla gospodarstw domowych. Te

dwa zjawiska skutkowały znacząco mniejszymi

możliwościami gospodarstw domowych co do

dokonywania zakupów. Nieznacznym optymizmem

napawa fakt, że spadek do poziomu 1,5% nie

pogłębił się, a wręcz doszło do nieznacznego


odbicia o 0,5 punktu.

Wynoszący ponad 26% spadek popytu

inwestycyjnego z I kwartału 2009 roku mógłby, w

przypadku, gdyby wyhamowanie trwało dłużej,

doprowadzid do ograniczenia zasobu kapitału w

gospodarce i spadku produktu potencjalnego, co

uniemożliwiłoby szybkie wyjście z kryzysu . Wydaje

się jednak, że trend został odwrócony i pomimo że

inwestycje w ujęciu rok do roku wciąż się

zmniejszają, dynamika w III kwartale 2009 r. była

na poziomie -12,3%. Szansą dla inwestycji jest duża

absorpcja funduszy unijnych, które w znacznej

mierze przeznaczane są na inwestycje. To wymusza

inwestycje przedsiębiorstw, które jako wykonawcy

muszą dysponowad nowoczesnym sprzętem. W

konsekwencji poziom inwestycji w gospodarce jest

utrzymywany. Obserwowane odbicie inwestycji

daje również nadzieję na przyspieszenie tempa

wzrostu gospodarczego, gdyż inwestycje są zwykle

wyprzedzające w stosunku do zmian produktu.

Spadek eksportu względem analogicznego

okresu w poprzednim roku wyniósł w III kwartale

2009 roku 9,5%. Pomimo że wpływa to negatywnie

na sytuację firm eksportujących, obraz całej

gospodarki poprawia jeszcze silniejszy (bo

wynoszący 15%) spadek importu. Czynnik związany

z rosnącym wzrostem eksportu netto przyczynia się

do generowania wzrostu PKB w gospodarce

polskiej. W tym punkcie należy również zauważyd,

że wychodzenie z recesji może byd w polskiej

gospodarce dośd bezbolesne ze względu na

znaczący spadek zapasów. W takiej sytuacji sama

chęd przynajmniej częściowego odbudowania

zapasów przez firmy wygeneruje impuls wzrostowy

dla całej gospodarki.

2.4. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – DEPOZYTY, ZADŁUŻENIE, ZŁE DŁUGI


Dynamika oszczędności przedsiębiorstw

(stanowią one większośd w kategorii „zobowiązania

monetarnych instytucji finansowych wobec

przedsiębiorstw”) przyspieszyła znacząco w

listopadzie i grudniu 2009 r. O ile we

wcześniejszych miesiącach utrzymywała się na

poziomie zbliżonym do inflacji (ok. 3,5%), to w

grudniu wyniosła ponad 10%. To bardzo pozytywny

sygnał - oznacza bowiem, że przedsiębiorstwa

będą w stanie rozpocząd inwestycje, co

prawdopodobnie pozwoli na przyspieszenie

dynamiki produktu w kolejnych miesiącach.

Dodatnia realna dynamika oszczędności pozwala

prognozowad nie tylko wzrost inwestycji, ale

również spadek wielkości nieterminowo

regulowanych należności.

Wzrost oszczędności nie przekłada się na

zwiększenie dynamiki kredytów. W ostatnich

miesiącach roku 2009 spadła ona poniżej poziomu

zerowego (-4%), co oznacza, że banki praktycznie

przestały finansowad przedsiębiorstwa w ich

aktywności. Na podstawie innych badao można

stwierdzid jednak, że istotną rolę odegrało

zmniejszenie skłonności przedsiębiorstw do

zaciągania zobowiązao i ta sytuacja nie jest jedynie

wynik iem nadmiernie restrykcyjnej polityki banków

wobec przedsiębiorstw. Wydaje się więc, że

obecnie przedsiębiorstwa nie chcą finansowad się z

kredytu bankowego i wolą gromadzid środki

finansowe. Sytuacja Polski jest zatem

ewenementem na skalę światową – utrzymujące się

dodatnie tempo wzrostu występuje pomimo

ograniczenia dopływu środków kredytowych do

przedsiębiorstw i zwiększonej skłonności tychże do

oszczędzania.

Tempo wzrostu należności zagrożonych od

przedsiębiorstw osiągnęło we wrześniu 2009 roku

106% w ujęciu rocznym. Od tego momentu jednak

systematycznie spada i obecnie dynamika ta wynosi

ok. 90%. Chod nadal należności zagrożone rosną, to

spadek dynamiki jest pierwszym sygnałem możliwej

stabilizacji. Za stabilizacją przemawia również

wyhamowanie dynamiki należności straconych,

której dynamika wydaje się stabilizowad w okolicy

45%.


2.5. CZYNNIKI SZANS I ZAGROŻENIA - STOPY PROCENTOWE I KURSY WALUTOWE

Załamanie wartości złotego z początku roku

umożliwiło znaczącą poprawę bilansu handlowego

polskiej gospodarki. Pomimo znaczącego spadku

eksportu, bardzo słaby złoty zniechęcił Polaków do

zakupów towarów importowanych, co przełożyło

się na jeszcze większy spadek importu . Sytuacja z

początku roku stworzyła przedsiębiorcom poduszkę

bezpieczeostwa (z wyjątkiem grupy firm, które

kupiły niekorzystne opcje), co znaczna częśd z nich

wykorzystała zdobywając nowe kontrakty na

zagranicznych rynkach. Od lutego-marca 2009 złoty

systematycznie zyskuje na wartości. Aprecjacja jest

jednak stosunkowo powolna i pozwala

przedsiębiorcom spokojnie dostosowad się do

zmieniających się warunków rynkowych. Warto

podkreślid, że według szacunków OECD złoty

pozostaje znacząco niedowartościowany, a

fundamentalna wartośd polskiej waluty znajduje

się w okolicy 2-2,5 PLN/EUR. W dalszym ciągu

niepokój może wzbudzad dośd duża wahliwośd

złotego względem podstawowych walut oraz ścisłe

powiązanie zmian wartości złotego ze zmianami

walut innych krajów w regionie. Świadczy to o

postrzeganiu Polski przez inwestorów jako rynek

wschodzący, podczas gdy stabilizacja

długookresowa wymaga zmiany podejścia również

tej grupy.

W warunkach ogólnego spadku stóp

procentowych doszło do spadku oprocentowania

kredytów udzielanych przedsiębiorstwom. Obecnie

stopa dla tego typu kredytów jest na poziomie 6%.

Wydaje się, że ten poziom stóp procentowych jest

w przypadku przedsiębiorstw w pełni

akceptowalny. Jednocześnie jednak, pomimo

spadku stóp procentowych utrzymuje się bardzo

niska dynamika kredytów dla przedsiębiorstw.

Wydaje się, że istotną rolę w kształtowaniu

wielkości zadłużenia przedsiębiorstw odgrywają

czynniki niezwiązane ze stopą procentową. Przede

wszystkim znaczącą rolę odgrywa spadek popytu

samych przedsiębiorstw, które w obecnym okresie

dostrzegają zdecydowanie mniejszą liczbę

potencjalnie zyskownych opcji inwestycyjnych, na

które potrzebowałyby finansowania.



3. INDEKS NALEŻNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

W styczniu 2010 roku odnotowano bardzo nieznaczny spadek wartości Indeksu Należności

Przedsiębiorstw (INP). Wskaźnik INP spadł o 0,1 punktu, po dośd znaczącym , ponaddwupunktowym

wzroście w poprzednim badaniu. Obecnie wartośd wskaźnika jest znacząco powyżej średniej obserwowanej

w pierwszych trzech kwartałach 2009 r., co wskazuje jednoznacznie na znacznie lepszy klimat w obszarze

należności, niż miało to miejsce w pierwszym roku kryzysu. Widoczne oznaki poprawy nie pozwalają jednak

jednoznacznie stwierdzid, że przedsiębiorstwa w Polsce odczuły już koniec kryzysu i regulowanie płatności

jest już na satysfakcjonującym poziomie.

Sygnały pochodzące od składowych wskaźnika INP są dośd niejednoznaczne, co wskazuje, że rynek

pozostaje w stanie zawieszenia w oczekiwaniu na wskazówki dotyczące dalszego kierunku zmian –

kontynuacja kryzysu czy początek ożywienia. Cztery spośród składowych IN P – koszty nieterminowej

obsługi, odsetek przeterminowanych należności oraz odsetek przedsiębiorstw, które nie mogą terminowo

regulowad swoich płatności na skutek opóźnieo w otrzymywaniu płatności – pogorszyły swoje wskazania,

zaś dwie kolejne - stan i prognoza należności – poprawiły się. Najbardziej negatywnie na wartośd wskaźnika

wpłynęło wydłużenie się przeciętnego okresu przeterminowani a. O ile w poprzednim kwartale średni okres

przeterminowania skracał się i spadł do 3 miesięcy i 24 dni, to w bieżącym badaniu ponownie się wydłużył -

do równych czterech miesięcy. Dośd znacząco na wartośd Indeksu wpłynęło zwiększenie kosztów

ponoszonych przez polskie firmy w związku z nieterminową obsługą należności przez

klientów/kontrahentów. W październikowym badaniu odsetek ten wyniósł ok. 8%, zaś na początku stycznia

firmy deklarowały, że przeciętnie sięga on 8,5% ogółu kosztów. Optymizmem napawa prognoza

przedsiębiorstw dotycząca przyszłych spłat należności. Szczególnie znacząca zmiana (z 11,9% do 15,8%)

odsetka przedsiębiorstw deklarujących, że problem niespłaconych należności będzie się zmniejszał (plus 6%

grupa przewidujących całkowity brak problemu niespłaconych należności) wskazuje na potencjalną

poprawę w zakresie należności w kolejnych miesiącach.

Możliwe jest zatem, że obserwujemy powolne wychodzenie z kryzysu, co jest tym bardziej

optymistyczne, że, jeśli zostanie ono zbudowane na trwałych podstawach (braku niespłaconych należności),

jest spore prawdopodobieostwo, iż unikniemy drugiego dna kryzysu i odbicie będzie trwałe, a gospodarka

pozostanie przez kilka lat na ścieżce systematycznego, przyspieszonego wzrostu.


4. WYNIKI BADANIA ANKIETOWEGO

4.1. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – STAN

Przedsiębiorstwa biorące udział w badaniu na początku stycznia 2010 roku wciąż deklarują

nieznaczne pogarszanie się sytuacji finansowej , na co wskazuje ujemna wartośd salda wynosząca -2,8

punktu. Tempo spadków jest jednak coraz wolniejsze, a odsetek firm, w których sytuacja finansowa się

poprawia, systematycznie rośnie. Odsetek ten jest już prawie tak samo wysoki , jak firm deklarujących

pogorszenie sytuacji finansowej (22,1% wskazujących na poprawę względem 24,9% sygnalizujących

pogorszenie). Pomimo nieznacznego wzrostu odsetka firm deklarujących pogorszenie sytuacji finansowej

względem poprzedniego badania (24,9% vs 24,3%), odsetek firm mających problemy z pogarszaniem się

sytuacji finansowej zmniejszył się o 12 punktów procentowych względem sytuacji w lipcu 2009 r.

Poprawę sytuacji finansowej w największym stopniu odczuwają przedsiębiorcy z regionu

centralnego, gdzie po raz pierwszy w historii badania odsetek firm deklarujących poprawę sytuacji jest

wyższy od odsetka tych, które odczuwają pogorszenie. Również w regionie południowym sytuacja

finansowa przedsiębiorstw kształtuje się bardzo dobrze na tle innych części kraju. W grupie przedsiębiorstw

z tego regionu odsetek firm deklarujących poprawę sytuacji dokładnie równa się odsetkowi firm

sygnalizujących pogorszenie. Tak dobra sytuacja tych regionów wynika prawdopodobn ie z wysokiego

stopnia uprzemysłowienia i stąd szybka reakcja na poprawiającą się koniunkturę krajową i

międzynarodową.

W bieżącym badaniu zaobserwowano, że ocena sytuacji finansowej firm średnich i dużych jest już

dodatnia, a więc odsetek deklarujących poprawę przewyższa odsetek wskazujących na pogorszenie

sytuacji. Bardzo znaczącą poprawę sytuacji finansowej odnotowały duże przedsiębiorstwa - w tej grupie

prawie 43% ankietowanych wskazało na poprawę sytuacji, wobec zaledwie 11% deklarujących pogorszeni e.

Negatywne opinie przeważają niestety w firmach małych, jednak i w tej grupie sytuacja finansowa

systematycznie się poprawia. To potwierdzenie tezy, że duże firmy pełnią rolę wyprzedzającą względem

całej gospodarki i pierwsze zwiastuny zmiany koniunktury rynkowej widoczne są właśnie w tej grupie.

Opinie dotyczące tempa poprawy sytuacji finansowej nie różnią się znacząco pomiędzy branżami z

wyjątkiem sektora telekomunikacyjnego, który odnotował bardzo znaczącą poprawę - prawie 37% firm z tej

branży zadeklarowało zmianę na lepsze w ostatnim kwartale.


Bieżąca sytuacja finansowa w regionach

Bieżąca sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości

Bieżąca sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na branżę


4.2. SYTUACJA FINANSOWA PRZEDSIĘBIORSTW – PROGNOZA

W badaniu przeprowadzonym w styczniu 2010 roku już po raz trzeci z rzędu odnotowano przewagę

optymistów nad pesymistami w odniesieniu do prognozy sytuacji finansowej przedsiębiorstw a. Bardzo

znacząco wzrósł odsetek firm spodziewających się poprawy. Obecnie już ponad 1/3 badanych uważa, że w

kolejnych miesiącach ich sytuacja finansowa będzie rozwijad się pomyślnie. Jednocześnie spada odsetek

spodziewających się pogorszenia sytuacji – obecnie wynosi on już zaledwie 13,5%. Optymizm

przedsiębiorców wzrasta i potwierdza coraz bardziej optymistyczne prognozy dla polskiej gospodarki

dotyczące wzrostu gospodarczego w kolejnych kwartałach. Pozytywne nastawienie przedsiębiorców może

również sprawid, że, pomimo braku zewnętrznej stymulacji (zaniechanie rządowych programów

pomocowych w krajach UE), gospodarka Polski będzie się rozwijad i nie dojdzie do załamania koniunktury

gospodarczej.

Poziom optymizmu jest bardzo zbliżony w poszczególnych regionach kraju, o czym świadczą

zbliżone wielkości salda odpowiedzi na pytanie o prognozę finansową (ok. + 20 punktów). Nieznacznie lepiej

od reszty perspektywy swoich firm postrzegają przedsiębiorcy w region ie południowo-zachodnim.

Poziom optymizmu jest dośd wyrównany w poszczególnych grupach przedsiębiorstw ze względu na

wielkośd. Zatem, o ile najbardziej poprawiła się sytuacja finansowa w dużych firmach (ocena sytuacji

finansowej w tej grupie jest najlepsza) , to wyrównane poziomy wartości sald dotyczących prognozy sytuacji

finansowej wskazują, że w kolejnych miesiącach poprawę sytuacji odczują również średnie i później małe

firmy. W grupie przedsiębiorstw zatrudniających do 49 pracowników ponad 1/3 badanych uważa, że

sytuacja będzie się poprawiad. Co ciekawe, najmniejsza grupa pesym istów występuje w gronie

przedsiębiorstw zatrudniających ponad 249 osób - zaledwie 7,4%.

Największym optymizmem co do przyszłej sytuacji finansowej charakteryzowały się w styczniu

2010 roku firmy z branży telekomunikacyjnej oraz przedsiębiorstwa sektora finansowego. W każdej z tych

grup ponad 45% firm oczekiwało, że sytuacja w nadchodzących miesiącach będzie się poprawiad.

Jednocześnie mniej niż 10% badanych w tych grupach spodziewało się pogorszenia sytuacji w

nadchodzących miesiącach. Najgorzej, aczkolwiek również dośd pozytywnie , swoją sytuację finansową

prognozują firmy przemysłowe oraz budowlane. Otrzymane wyniki sugerują, że firmy telekomunikacyjne i

finansowe (mimo że zostały dośd znacząco dotknięte przez spowolnienie gospodarcze) spodziewają się

szybkiego odbudowania swojej pozycji. Umiarkowany optymizm przedsiębiorstw przemysłowych należy


łączyd z faktem, że nie mogą one liczyd na znaczący wzrost popytu w nadchodzących miesiącach.

Prognozowana sytuacja finansowa w regionach

Prognozowana sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości

Prognozowana sytuacja finansowa w przedsiębiorstwach ze względu na branżę


4.3. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI OD KLIENTÓW, KONTRAHENTÓW – STAN

Przez kolejne kwartały od rozpoczęcia projektu „Portfel należności polskich przedsiębiorstw” w

styczniu 2009 roku, widoczne było pogarszanie się portfela należności w polskich firmach. W październiku

2009 r. zaobserwowano przełamanie. Styczeo 2010 jest drugim z rzędu kwartałem, w którym pozytywne

zmiany są kontynuowane. Odsetek przedsiębiorstw, w których problem niespłaconych należności rośnie

(23,8%), pomimo wzrostu względem poprzedniego badania jest znacząco mniejszy niż odsetek

przedsiębiorstw, w których skala tego problemu się zmniejsza lub problem ten w ogóle nie występuje

(łącznie 30,0%). Do tej nieznacznej poprawy należy jednak na razie podchodzid z dużą ostrożnością, gdyż

wciąż odsetek firm mających problemy z nieterminowym regulowaniem płatności przez

klientów/kontrahentów jest bardzo duży i stabilny na poziomie 88,3%.

Porównanie regionalne wyników wskazuje, że w czterech spośród sześciu badanych regionów saldo

dotyczące bieżącej obsługi należności poprawiło się, a jedynie w regionach południowym i południowo -

zachodnim odnotowano pogorszenie. Najlepszą sytuację odnotowały przedsiębiorstwa z regionu

wschodniego, gdzie najmniej, bo zaledwie 19% badanych, wskazało na wzrost skali problemu niespłacanych


należności. Najgorzej sytuacja przedstawia się w regionie południowo -zachodnim, gdzie prawie 26% firm

zadeklarowało rosnące problemy z odzyskiwaniem należności.

Podobnie jak w poprzednim kwartale, skala problemu z wyegzekwowaniem należności od klientów

i kontrahentów jest równie duża i w małych, i w dużych przedsiębiorstwach. Nieznaczne różnice w tym

obszarze związane są z faktem, że większy odsetek firm małych nie spotyka się z problemem braku obsługi

należności (12,4%), zaś w grupie przedsiębiorstw dużych bardzo niewiele firm deklaruje wzrost skali

zjawiska opóźnieo w płatnościach (zaledwie 14,8% względem 23,7% w firmach małych).

Problem opóźnieo w płatnościach w najmniejszym stopniu dotyka przedsiębiorstwa prowadzące

działalnośd finansową, a dodatkowo względem poprzedniego kwartału sytuacja tych firm poprawiła się . W tej

grupie 20% nie posiada w swoim portfelu należności przeterminowanych , a kolejne 20% wskazuje na

zmniejszanie się problemów z należnościami. Na największą skalę problemów z odzyskiwaniem należności

wskazały przedsiębiorstwa prowadzące działalnośd handlową – 23,5% z firm z tej branży wskazało na wzrost

problemów z odzyskiwaniem należności. Optymistycznym sygnałem jest, że w firmach telekomunikacyjnych

problem przeterminowanych należności uległ zmniejszeniu względem października 2009 r.

Problem przeterminowanych należności w regionach

Problem przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości

Problem przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę


4.4. PROBLEMY Z WYEGZEKWOWANIEM NALEŻNOŚCI – PROGNOZA

Pomimo optymistycznych sygnałów od przedsiębiorstw dotyczących ich sytuacji finansowej w dalszym ciągu

perspektywa obsługi należności pozostaje dośd negatywna. W styczniu, pomimo poprawy, wciąż można było mówid o

pesymizmie odnośnie możliwości wyegzekwowania należności od klientów i kontrahentów. W grupie badanych

przedsiębiorstwa, które spodziewają się wzrostu problemów z odzyskiwaniem należności stanowią 25,2%, podczas gdy

odsetek oczekujących problemów z odzyskiwaniem należności w mniejszej skali tudzież ich całkowitego braku wynosi

prawie 22%. Warto podkreślid, że w tym obszarze występuje dośd znacząca i systematyczna poprawa od początku

badania. W pierwszym kwartale badania – styczeo 2009 r. – odsetek spodziewających się pogorszenia obsługi należności

wynosił aż 43%, a odsetek spodziewających się poprawy tudzież braku problemów z odzyskiwaniem należności wynosił

zaledwie 17,5%.

W przekroju regionalnym największy pesymizm w odniesieniu do regulowania należności utrzymuje się w

regionie wschodnim, chod skala zróżnicowania nie jest bardzo znacząca. Największy optymizm występuje w regionie

północno-zachodnim - aż 25% tamtejszych przedsiębiorstw spodziewa się braku jakichkolwiek problemów z należnościami

lub spadku skali problemu przeterminowanych należności.


Prognozy odzyskiwania należności w grupach przedsiębiorstw średnich oraz małych poprawiły się. Wzrósł

natomiast pesymizm dużych przedsiębiorstw. Obecnie najmniejszych problemów spodziewają się małe firmy. Można

zatem podejrzewad, że w obliczu kryzysu nauczyły się one omijad nierzetelnych partnerów, zaś średnie i duże firmy, nie

chcąc rezygnowad z niektórych kontraktów, najprawdopodobniej wkalkulowują problemy z należnościami w działalnośd

swoich firm.

Wzrost optymizmu widoczny jest w pięciu branżach, wyjątki stanowią budownictwo i telekomunikacja, gdzie

odsetek przedsiębiorstw spodziewających się wzrostu problemów z odzyskiwaniem należności wzrósł do prawie 30%.

Stosunkowo najlepsze perspektywy da odzyskiwania należności widzą firmy prowadzące działalnośd finansową oraz inną

działalnośd usługową. W przypadku branży finansowej bardzo niski jest odsetek przedsiębiorstw oczekujących wzrostu

problemów z obsługą zobowiązao przez klientów/kontrahentów (zaledwie 14,6%), zaś w przypadku firm prowadzących inną

działalnośd usługową bardzo wysoki jest odsetek firm deklarujących, że problemy z odzyskiwaniem należności albo nie

wystąpią, albo skala problemu będzie się zmniejszad. Jest ich w badanej grupie ponad 25%.

Prognoza przeterminowanych należności w regionach

Prognoza przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości

Prognoza przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę


4.5. ODSETEK NALEŻNOŚCI NIEUREGULOWANYCH W PORTFELU NALEŻNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA

Po dwóch kwartałach spadku odsetka należności przeterminowanych w portfelach polskich

przedsiębiorstw, w badaniu styczniowym odnotowano ich niewielki wzrost. Dodatkowo wzrosło

rozwarstwienie w ocenie wielkości przeterminowanych należności w przedsiębiorstwach. Prawie 21%

badanych wskazuje na posiadanie we własnych portfelach ponad 50% należności, które są

przeterminowane. Z drugiej strony wzrasta odsetek przedsiębiorstw mający ch w portfelu poniżej 10%

przeterminowanych należności. Odsetek tych firm zwiększył się z 24,1% do 26,5%. Poziom 26,3%

nieuregulowanych w terminie należności , pomimo wzrostu w ujęciu kwartalnym, oznacza jednak znaczącą

poprawę względem badao przeprowadzonych w styczniu i kwietniu 2009 r. - wówczas niespłacone

należności stanowiły w portfelach przedsiębiorstw przeciętnie 28,5% ogółu należności.

Najmniejszy odsetek niespłaconych należności występuje w firmach zlokalizowanych w regionie

południowo-zachodnim. Stanowią tam one niespełna 24% ogółu należności. Najgorzej sytuacja przedstawia


się w regionie północnym, gdzie 28,6% ogółu należności stanowią należności nieuregulowane w terminie.

We grupie średnich i dużych przedsiębiorstw odnotowano nieznaczne pogor szenie w zakresie

wielkości portfela należności przeterminowanych. Mimo tego, największy odsetek należności

przeterminowanych nadal posiadają w swoich portfelach firmy zatrudniające do 49 osób. W tej grupie t akie

należności stanowią prawie 27% ogółu. Optymizmem napawa fakt, że różnice w portfelu należności

przeterminowanych pomiędzy firmami o różnej wielkości zmniejsza ją się. Może to sprawid, że małe firmy,

które są głównym motorem wzrostu w polskiej gospodarce, nie doznają znaczących strat w związku z

kryzysem.

Firmy z branży finansowej tradycyjnie posiadają w swoich portfelach najmniejszy odsetek należności

przedterminowych - należności o takim charakterze stanowią w ich przypadku zaledwie 10%. Warto

podkreślid, że oznacza to spadek o połowę względem badania październikowego. Dane NBP dotyczące

znaczącego wzrostu problemu należności przeterminowanych nie znajdują zatem potwierdzenia w opiniach

firm z branży finansowej. Wyniki badania wskazują, że największy odsetek należności przeterminowanych

występuje w przemyśle oraz budownictwie. Firmy w tych branżach posiadają odpowiednio prawie 29% i

prawie 28% należności, których termin zapłaty już minął.


4.6. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – OKRES PRZETERMINOWANIA

Po dwóch kwartałach spadku, średni okres przeterminowania należności w portfelu polskich firm wydłużył się

względem poprzedniego badania o ok. 6 dni i obecnie wynosi równe 4 miesiące. W sektorze przedsiębiorstw kumulują się

zatem dwa zjawiska: rośnie odsetek należności przeterminowanych w portfelu i wydłuża się przeciętny okres opóźnienia w

spłacie. O ile nie rosną jeszcze należności bardzo znacząco przeterminowane (powyżej 12 miesięcy), to widoczny jest wzrost

należności przeterminowanych od 3 do 12 miesięcy - stanowią one prawie 30% w portfelu należności przeterminowanych.

Przeciętny okres opóźnienia w zapłacie należności wynosi w zależności od regionu od 3,7 do 4,4 miesiąca.

Najkrócej na swoje należności oczekiwały przedsiębiorstwa z regionu wschodniego, zaś najdłużej regulowanie płatności

przeciągało się wobec firm z regionu południowo-zachodniego. Wyniki odpowiedzi na to pytanie, a także wyniki odpowiedzi


na pytania poprzednie wskazują na stosunkowo dobrą sytuację w regionie wschodnim, co jest o tyle zaskakujące, że należy

on do regionów o najniższym produkcie na tle średniej w kraju. Może jednak wskazywad, że przedsiębiorcy z tego regionu

dobrze poradzili sobie z problemami w otrzymywaniu płatności i są w stosunkowo dobrej pozycji do wyjścia z kryzysu bez

bagażu „złych długów” w portfelu.

Do wydłużenia okresu oczekiwania na płatności doszło zarówno w firmach zatrudniających do 49 osób, jak

również w przedsiębiorstwach, w których zatrudnienie przekracza 249 osób. W grupie największych oraz średnich

przedsiębiorstw przeciętny okres oczekiwania na płatności wynosi 3 miesiące i 18 dni, zaś w grupie przedsiębiorstw

zatrudniających do 49 osób wydłużył się do 4 miesięcy i 3 dni. W dużych i średnich firmach okres przeterminowania jest

zwykle krótszy, co najprawdopodobniej związane jest z automatyzacją i instytucjonalizacją procedur zarządzania

należnościami.

Bardzo niewielki odsetek przeterminowanych należności w firmach finansowych jest niestety powiązany z bardzo

dużymi opóźnieniami w tej branży. Średnie opóźnienie płatności w firmach finansowych wynosi ponad 6 miesięcy. Jest to

potwierdzeniem prawidłowości, że jakkolwiek problemy z przeterminowanymi należnościami w tej branży są rzadkie, to

prawdopodobieostwo odzyskania należności, gdy przestanie byd ona obsługiwana, jest o wiele mniejsze niż w innych

branżach. Najkrótsze okresy przeterminowania płatności deklarują firmy z branży telekomunikacyjnej oraz przedsiębiorstwa

przemysłowe (3 miesiące i 9 dni).

Struktura należności przeterminowanych w regionach

Struktura należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości


Struktura należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na branżę

4.7. STRUKTURA NALEŻNOŚCI PRZETERMINOWANYCH – POCHODZENIE

Udział osób prawnych w portfelu należności przeterminowanych w styczniu 2010 roku drugi raz z

rzędu nieznacznie się zmniejszył (z 54,2% do 54,1%). Potwierdza to (wskazywane przy okazji analizy

wcześniejszych zagadnieo) pierwsze oznaki odwrócenia sytuacji rynkowej w Polsce. O ile na początku kryzysu

utrzymywała się równowaga w portfelu pomiędzy należnościami przeterminowanymi pochodzącymi od

przedsiębiorstw i od gospodarstw domowych, to w połowie roku doszło do wzrostu odsetka należności

pochodzących od przedsiębiorstw. Było to zapewne związane z dośd niewielkimi spadkami zatrudnienia w

trakcie obecnego spowolnienia gospodarczego. Większą częśd uderzenia kryzysu przyjęły na siebie

przedsiębiorstwa, przez co pogorszyła się ich zdolnośd do regulowania należności , zaś gospodarstwa domowe

utrzymały stosunkowo dobrą sytuację finansową. Obecne odwrócenie trendu może byd sygnałem

wychodzenia z recesji, gdyż należy się spodziewad, że pierwsze oznaki ożywienia (w zgodzie z teorią cyklu

koniunkturalnego) w o wiele większym stopniu odczują przedsiębiorstwa.

W bieżącym kwartale zróżnicowaniu uległa struktura należności w regionach. Największy odsetek

należności przeterminowanych pochodzących od przedsiębiorstw posiadają firmy zlokalizowane w regionie

centralnym. Wysoki stopieo uprzemysłowienia tego regionu może jednak sprawiad, że zlokalizowane na jego

obszarze firmy większą częśd obrotu realizują we współpracy z innymi firmami. W przypadku regionu

wschodniego należności od osób prawnych stanowią mniej niż połowę (47,4%) ogółu należności


przeterminowanych.

W małych firmach struktura należności przeterminowanych od innych firm i od gospodarstw

domowych pozostaje w relacji 52,5:47,5. W średnich i dużych przedsiębiorstwach przeterminowane

należności od firm stanowią większośd i wynoszą odpowiednio 63 ,3% oraz 69,1%. W przypadku średnich i

dużych firm doszło jednak do znaczącego spadku należności od innych przedsiębiorstw w relacji do

należności pochodzących od gospodarstw domowych.

Prawie wszystkie branże analizowane w badaniu odczuły zmniejszenie w portfelu należności odsetka

należności pochodzących od innych firm. Jedynie przedsiębiorstwa prowadzące inną działalnośd usługową

deklarują zwiększenie odsetka należności przeterminowanych od innych przedsiębiorstw. Największe

odchylenie od proporcji równej 50:50 zadeklarowały firmy prowadzące działalnośd finansową. W tej grupie

większośd należności przeterminowanych stanowią należności od gospodarstw domowych. Ich udział w

portfelu wynosi 63,7%. Większośd należności przeterminowanych pochodzących od innych przedsiębiorstw

deklarują respondenci z przemysłu oraz prowadzący działalnośd budowlaną. W tych grupach należności od

osób prawnych stanowią przeciętnie 59,7% i 57,7%.


Pochodzenie należności przeterminowanych w regionach

Pochodzenie należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na wielkość

Pochodzenie należności przeterminowanych w przedsiębiorstwach ze względu na branżę


4.8. CZY ZALEGŁE NALEŻNOŚCI SĄ BARIERĄ DLA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA?

Z badania przeprowadzonego w styczniu 2010 roku wynika, że doszło do wzrostu postrzegania

niespłaconych należności jako bariery. O ile w październiku 2009 r. 70,2% przedsiębiorstw wskazywało, że

niespłacone należności stanowią barierę, to w styczniu odsetek ten wzrósł do 73,1%. Wzrost postrzegania

należności jako bariery jest najprawdopodobniej ściśle powiązany ze wzrostem odsetka przeterminowanych

należności w portfelach przedsiębiorstw, a także wynikad może z wydłużenia się okresu o jaki średnio

przeterminowane są zaległe należności w przedsiębiorstwach.

Najwięcej firm postrzega opóźnienia w spłacie jako barierę w regionie wschodnim (74 ,6%), zaś

najmniej - w regionie północno-zachodnim (72,4%). Zróżnicowanie odpowiedzi jest jednak bardzo niewielkie,

co świadczy o mniej więcej równym, ale bardzo negatywnym wpływie niespłacanych należności na

funkcjonowanie przedsiębiorstw na terenie kraju.

Większa skala prowadzonej działalności , przejawiająca się wyższym poziomem zatrudnienia , oznacza

mniejszą skalę, na jaką oddziałują problemy związane z opóźnieniami w otrzymywaniu należności .

Opóźnienia w płatnościach są problemem dla prawie 76% firm zatrudniających do 49 osób, zaś w przypadku

firm średnich (50-249 osób) są one dotkliwe dla zaledwie 61% respondentów. W grupie przedsiębiorstw

największych (zatrudniających ponad 249 osób) problem ten został dostrzeżony przez 3 6% badanych. W

przypadku małych firm często brak spłaty jednej faktury może skutkowad bankructwem, dodatkowo mają

one utrudniony dostęp do kredytu w przypadku konieczności ł atania płynności finansowej. W przypadku

dużych przedsiębiorstw dostęp do kredytu jest większy, dodatkowo posiadają one narzędzia do prowadzenia

efektywnej windykacji.

W większości branż niespłacane należności stanowią barierę dla ok. 7 2-77% podmiotów (przemysł,

budownictwo, handel, inne usługi) . Zdecydowany wyjątek stanowią firmy finansowe. W tej grupie zaledwie

mniej niż 30% przedsiębiorców deklaruje występowanie takiej bariery. Jak już wielokrotnie wspominano: „W

znacznej mierze wynika to z faktu, że należności wobec tej grupy przedsiębiorstw regulowane są zwykle do

samego kooca i dopiero utrata płynności powoduje zaprzestanie obsługi ”. O wiele gorsza sytuacja występuje

w przypadku firm telekomunikacyjnych. Niespłacone należności stanowią barierę w dzia łalności

przedsiębiorstwa dla ponad 84% z nich. Związane to jest z faktem, że stosunkowo nieduże zaległości z

perspektywy gospodarstw domowych i firm kumulują się w firmach telekomunikacyjnych , doprowadzając do

pogorszenia ich sytuacji finansowej.


Bariera zaległych należności w regionach

Bariera zaległych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości

Bariera zaległych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę


4.8.1. RANKING BARIER


Bariera zatorów płatniczych pozostała zdecydowanie najsilniej odczuwalną w grupie przedsiębiorstw objętych

badaniem w styczniu 2010 roku. W grupie ponad 64% badanych firm identyfikujących tę sytuację jako barierę

odnotowano, że problemy z odzyskaniem należności przekładają się na niemożnośd regulowania własnych

zobowiązao. Po osiągnięciu szczytu w lipcu 2009 r., obecnie odsetek przedsiębiorstw w całej populacji, które na skutek

problemów z otrzymywaniem płatności nie mogą regulowad swoich zobowiązao, wynosi 41,4%. Problem zatorów w

większym stopniu dotyka firm małych i średnich, zaś w podziale na branże największą jego uciążliwośd deklarują firmy

budowlane (70% spośród firm, które zidentyfikowały tę sytuację jako barierę, wskazuje na brak możliwości

regulowania swoich płatności). W najmniejszym stopniu utrudnienia w spłacie swoich zobowiązao, na skutek

niepłacenia należności przez klientów/kontrahentów, deklarują firmy prowadzące działalnośd finansową.

W drugiej kolejności, na skutek opóźnieo w płatnościach, przedsiębiorstwa zmuszone są do ograniczania

inwestycji. Po dośd istotnym wzroście skali tego zjawiska w lipcowej edycji badania, obecnie 34,1% ogółu

przedsiębiorstw w polskiej gospodarce twierdzi, że w efekcie problemów z wywiązywaniem się przez partnerów z

zobowiązao musi ograniczad inwestycje. Najczęściej na występowanie tej bariery wskazują firmy z regionu

wschodniego, zaś stosunkowo najmniejszy odsetek podaje ją w regionie północno-zachodnim. O ile w dużych

przedsiębiorstwach niespłacone należności, nawet jeżeli są barierą, dośd rzadko prowadzą do powstawania zatorów

płatniczych, to zdecydowanie częściej skutkują koniecznością ograniczenia inwestycji. Na skutek problemów z

płatnościami najczęściej swoje inwestycje ograniczają firmy telekomunikacyjne, najrzadziej zaś przedsiębiorstwa

prowadzące działalnośd finansową.

Od momentu rozpoczęcia badania w styczniu 2009 r. bariera zatorów płatniczych jest najczęściej wskazywana,

zaś na drugim miejscu konsekwentnie wybierana jest bariera inwestycyjna. Trzecia w kolejności bariera, polegająca na

konieczności ograniczenia zatrudnienia lub redukowania funduszu wynagrodzeo, jest wskazywana przez zaledwie

11,2% ogółu przedsiębiorstw. Najczęściej z problemem ograniczenia wynagrodzeo na skutek problemów z

płatnościami muszą zmierzyd się małe i średnie przedsiębiorstwa. Zaledwie 5% firm zatrudniających powyżej 249 osób

deklaruje, że koniecznośd ograniczenia wynagrodzeo powstaje na skutek opóźnieo w płatnościach. Zdecydowanie

rzadziej niż przeciętna z powodu opóźnieo redukują wynagrodzenia firmy prowadzące działalnośd finansową,

najczęściej zaś deklarują taką reakcję firmy przemysłowe i budowlane.

W grupie badanych 6,4% przedsiębiorstw ma problemy z wprowadzaniem nowych produktów na rynek, co

oznacza niewielki wzrost znaczenia tej bariery względem poprzedniego badania. Najczęściej na tę konsekwencję

wskazują firmy telekomunikacyjne i handlowe.

W gospodarce 4,8% ogółu przedsiębiorstw wskazuje, że na skutek zatorów płatniczych musi podnosid ceny

produkowanych przez siebie wyrobów. Taką koniecznośd najczęściej deklarują przedsiębiorstwa duże.

W tej grupie jest to możliwe, gdyż przedsiębiorstwa te częściej działają na rynku w charakterze monopolistów.

W przypadku małych i średnich firm jest to często niemożliwe ze względu na presję konkurencyjną. Stosunkowo często

w reakcji na opóźnienia w płatnościach ceny podnoszą przedsiębiorstwa finansowe. Jest to o tyle zrozumiałe, że muszą

one bardzo elastycznie reagowad na zmiany w spłacie zobowiązao - to właściwie jedyna droga do zrekompensowania

strat na portfelu kredytowym.

Niewiele ponad 3% ogółu badanych wskazało na inne konsekwencje problemów z odzyskiwaniem należności.

Są to głównie skutki związane z koniecznością zapłaty podatków od wpływów, których w rzeczywistości nie otrzymują,

a także koniecznośd korzystania z kredytu obrotowego czy doubezpieczania transakcji. Warto również podkreślid głosy

wskazujące na nieetycznośd zachowao związanych z brakiem terminowego regulowania należności. Warto w tym

miejscu podkreślid, że brak etyki w obrocie gospodarczym przekłada się na ograniczenie zaufania, co w konsekwencji

burzy podstawy długoterminowego wzrostu gospodarczego.


UTRUDNIENIA W REALIZOWANIU WŁASNYCH

PŁATNOŚCI

OGRANICZANIE INWESTYCJI


REDUKOWANIE ZATRUDNIENIA LUB FUNDUSZU

WYNAGRODZEŃ

PROBLEMY Z WPROWADZANIEM NOWYCH PRODUKTÓW

NA RYNEK


KONIECZNOŚĆ PODNOSZENIA CEN

PRODUKOWANYCH WYROBÓW


4.9. KOSZTY NIETERMINOWEJ OBSŁUGI ZOBOWIĄZAŃ PRZEZ KLIENTÓW, KONTRAHENTÓW

Spadek kosztów nieterminowej obsługi w relacji do kosztów ogółem, który został zaobserwowany w

badaniu przeprowadzonym w październiku 2009 r., nie znalazł potwierdzenia w danych ze stycznia 2010 r.

Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa w związku z nieterminową obsługą zobowiązao p rzez klientów

i/lub kontrahentów stanowią obecnie ok. 8,5% ogółu kosztów w firmach. Wzrost przeciętnych kosztów

związanych z nieterminową obsługą należności wynika z faktu, iż wzrósł odsetek przedsiębiorstw w

gospodarce, które ponoszą koszty na poziomie 10% i więcej (w styczniu 2010 r. stanowiły one 32,9% co

oznacza wzrost w porównaniu do października, kiedy to ich udział wynosił 30,5%) .

W świetle wyników bieżącego badania wielkośd ponoszonych kosztów w związku z nieterminowym

regulowaniem należności kształtuje się we wszystkich regionach podobnie. Najniższe koszty wynikające z

przeterminowanych należności ponoszą przedsiębiorcy w regionie wschodnim (8,1%), zaś największe

przedsiębiorcy z regionu południowo -zachodniego (8,7%).

Koszty nieterminowej obsługi należności we wszystkich grupach przedsiębiorstw ze względu na

wielkośd wzrosły. W dużych firmach koszty nieterminowej obsługi należności są o ponad połowę niższe niż

w firmach małych (4,1% wobec 9,0%). W przypadku firm średnich koszty nieterminowej obsługi są znacząco

niższe niż w firmach małych i wynoszą ok. 5,2% ogółu kosztów. Takie zróżnicowanie jest

najprawdopodobniej konsekwencją skali prowadzonej działalności. Duże firmy są przygotowane do faktu,

że częśd klientów/kontrahentów nie reguluje terminowo swoich zobowiązao i starają się zabezpieczyd

przed tą sytuacją tworząc odpowiednie komórki w ramach przedsiębiorstwa, a także zabezpieczając się

odpowiednio kredytem bankowym. W grupie przedsiębiorstw małych często nie ma takich możliwości.

W bieżącym kwartale szczególnie wysokie koszty nieterminowej obsługi płatności przez

klientów/kontrahentów odnotowano w grupie przedsiębiorstw budowlanych. W styczniu 2010 r. sięgały

one 10% ogółu kosztów. Prawie równie wysokie koszty w związku z nieterminową obsłu gą płatności

utrzymywały się w firmach prowadzących inną działalnośd usługową – 9,5%. W obecnym kwartale bardzo

znacząco poprawiła się sytuacja firm prowadzących działalnośd finansową. W tej branży koszty były na

najniższym poziomie – ok. 5% ogółu kosztów. Również dośd dobrze kształtowała się sytuacja w przemyśle ,

gdzie koszty nieterminowej obsługi wynosiły 5,8% ogółu kosztów.


Koszty nieterminowych należności w regionach

Koszty nieterminowych należności w przedsiębiorstwach ze względu na klasę wielkości

Koszty nieterminowych należności w przedsiębiorstwach ze względu na branżę



5. METODOLOGIA BADANIA

Podstawą projektu badawczego jest kwestionariusz ankietowy składający się z 9 pytao o opinię skierowanych do reprezentantów przedsiębiorstw korzystających z usług Krajowego Rejestru Długów. Zgodnie z powszechnie stosowaną metodologią ankieta przeprowadzana jest zawsze w pierwszym miesiącu kwartału (styczeo, kwiecieo, lipiec, październik).

Celem analizy sytuacji finansowej przedsiębiorstw zadawane są dwa pytania: o stan i o prognozę sytuacji finansowej firmy. Pytania o stan i przewidywania dotyczące sytuacji finansowej przedsiębiorstwa są standardowo zadawanymi pytaniami zawartymi w zharmonizowanym kwestionariuszu dotyczącym koniunktury w usługach, handlu i usługach finansowych. Podstawą do porównao międzyokresowych, międzyregionalnych, a także pozostałych jest tworzona statystyka bilansowa (saldo), której konstrukcja umożliwia przedstawienie dwuwymiarowej zmiennej (jaką są odsetki odpowiedzi n a pytanie trzema wariantami) w jednym wymiarze . Generalna zasada polega na obliczeniu różnicy odsetków odpowiedzi pozytywnych i negatywnych. Obliczenia sald dokonuje się poprzez przyjęcie przy zliczaniu wyników odpowiednich wag dla różnych wariantów odpowiedzi w poszczególnych pytaniach, to jest wagi 1,0 dla wariantu „bardzo pozytywnego”, wagi 0,5 dla „pozytywnego”, minus 0,5 dla „negatywnego”, minus 1,0 dla wariantu „bardzo negatywnego”. Pozostałe warianty mają wagę 0,0. Wszystkie statystyki bilansowe przyjmują wartości w przedziale od minus 100,0 do plus 100,0. Wartośd ujemna wskaźnika oznacza, że przeważają opinie negatywne odnośnie badanego zjawiska, a wartośd dodatnia oznacza przewagę opinii pozytywnych.

Kolejny obszar badawczy (po określeniu sytuacji f inansowej przedsiębiorstwa) obejmuje diagnozę i prognozę w zakresie regulowania należności. Pytanie zadawane respondentom ma na celu określenie, czy i jak duże problemy mają z wyegzekwowaniem należności od swoich kontrahentów. Również dla tych pytao obliczane są zgodnie z podaną powyżej metodologią salda, które służą porównaniom. Zadawane jest również pytanie, jaki jest odsetek należności, z którymi występują problemy (w ich egzekwowaniu) w całym portfelu należności. Pytanie to ma na celu uzyskanie informac ji ilościowej od przedsiębiorcy, co pozwoli na określenie nie tylko jakościowo (kierunek: wzrost – spadek) problemu nieterminowej spłaty zobowiązao, ale również umożliwi określenie wielkości należności, z których odzyskaniem występują problemy. Wyniki odpo wiedzi na to pytanie służą po zagregowaniu za podstawę obliczenia odsetka należności w całej gospodarce, które są obsługiwane z problemami.

Zgodnie z metodologią stosowaną przez Narodowy Bank Polski, należności zagrożone, a takie poddawane są analizie w niniejszym badaniu, podzielone są na trzy podkategorie, które opisują stopieo potencjalnych problemów z ich obsługą i ewentualnym odzyskaniem. Występuje także jedna kategoria (czyli razem będą cztery warianty odpowiedzi), w której występują należności, w kt órych dłużnik zwleka z zapłatą do 3 miesięcy. Klasyfikuje się je jako będące „pod obserwacją”. Najłagodniejszą formą zagrożenia należności są te, które sklasyfikowane są jako należności „poniżej standardu” – w tej kategorii zgodnie z zasadami tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków , wprowadzonymi od 1 stycznia 2004 roku w drodze rozporządzenia Ministra Finansów , mieszczą się należności, z których odzyskaniem wierzyciel ma problem od 3 do 6 miesięcy. W drugiej kategorii należności zagrożon ych mieszczą się należności, których odzyskanie jest wątpliwe. W tym przypadku okres, od którego nie są one regulowane , wynosi od 6 miesięcy do roku. W trzeciej grupie przyjęto umieszczad należności stracone, które nie są spłacane od ponad roku. W statystykach NBP podawane są w odstępach miesięcznych wartości należności zagrożonych w gospodarce polskiej, ale uwzględniają one jedynie należności sektora pozostałych monetarnych instytucji finansowych (czyli banków komercyjnych) od przedsiębiorstw, nie ma zaś r ównie interesujących informacji dotyczących regulowania należności między przedsiębiorcami. Do oszacowania przeciętnego okresu , o jaki przeterminowane są należności w polskich przedsiębiorstwach , wykorzystane zostały przybliżenia struktury terminowej należności w polskich przedsiębiorstwach rozkładem wykładniczym. Na podstawie oszacowanego parametru rozkładu wykładniczego dokonana została ocena przeciętnego okresu, o jaki przeterminowane są należności w polskich przedsiębiorstwach.

Jedno z pytao ma na celu określenie źródła niespłacanych należności - czy pochodzą one od osób fizycznych, czy od przedsiębiorstw .

Na podstawie odpowiedzi przedsiębiorstw analizowane są jakościowe skutki zatorów płatniczych – barier. Jest to pytanie wielokrotnego wyboru, w którym przedsiębiorca ma możliwośd wskazania jednej z pięciu wymienionych w kwestionariuszu barier albo wskazanie innego obszaru, w którym odczuwa on skutki problemów z terminowym egzekwowaniem swoich należności.

Na podstawie odpowiedzi na pytanie o wielkośd kosztów ponoszonych na skutek problemów z odzyskiwaniem należności określana jest w sposób ilościowy wielkośd tych kosztów. Jako że pytanie to jest


pytaniem posiadającym 11 wariantów odpowiedzi, dokładna wielkośd kosztów w przedsiębiorstwach szacowana jest za pomocą przybliżenia rozkładu wielkości tych kosztów rozkładem Weibulla.


4. KWESTIONARIUSZ ANKIETOWY

1. Jak ocenia Pan/Pani zmianę sytuacji finansowej Paostwa przedsiębiorstwa w ciągu ostatnich

trzech miesięcy?

a. Poprawiła się.

b. Bez zmian.

c. Pogorszyła się.

2. Jak zmieni się sytuacja finansowa Paostwa przedsiębiorstwa w nadchodzących trzech miesiącach?

a. Poprawi się.

b. Pozostanie bez zmian.

c. Pogorszy się.

3. Czy w Paostwa przedsiębiorstwie występują problemy z wyegzekwowaniem należności od

klientów, kontrahentów?

a. Tak, i problem ten narasta (przejdź do pytania 4).

b. Tak, ale problem utrzymuje się na stałym poziomie (przejdź do pytania 4).

c. Tak, ale skala tego problemu się zmniejsza (przejdź do pytania 4).

d. Nie, taki problem u mnie nie występuje (przejdź do pytania 9).

4. Nieuregulowane w terminie należności wynoszą ok. …. % wszystkich należności.

5. Jak w Paostwa przedsiębiorstwie kształtuje się podział należności przeterminowanych, a więc

takich, z których wyegzekwowaniem występują u Paostwa problemy (uwaga: suma odpowiedzi

na podpunkty a, b i c powinna wynieśd 100%)?

a. Okres zaległości wynosi do 3 miesięcy: ……%.

b. Okres zaległości wynosi powyżej 3 do 6 miesięcy: …….%.

c. Okres zaległości wynosi powyżej 6 do 12 miesięcy: …….%.

d. Okres zaległości wynosi powyżej 12 miesięcy: ……..%.

6. Udział należności pochodzących od osób fizycznych i prawnych w portfelu niespłaconych

należności w Paostwa firmie wynosi (uwaga: suma odpowiedzi na podpunkty a i b powinna

wynieśd 100%):

a. Osoby fizyczne: …..%

b. Osoby prawne: ……%


7. Czy niespłacone zobowiązania są dla Paostwa przedsiębiorstwa barierą w prowadzeniu

działalności gospodarczej (można wybrad więcej niż jeden wariant)?

a. Nie.

b. Tak, gdyż musimy ograniczad inwestycje.

c. Tak, gdyż musimy ograniczad zatrudnienie i/lub redukowad fundusz wynagrodzeo.

d. Tak, gdyż mamy problemy z wprowadzaniem nowych produktów na rynek.

e. Tak, gdyż musimy podnosid ceny produkowanych przez nas wyrobów i/lub dostarczanych usług.

f. Tak, gdyż pogarsza to wizerunek firmy, co skutkuje gorszymi warunkami finansowymi dostaw od

kontrahentów.

g. Tak, gdyż:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..

8. W Paostwa opinii, jaki odsetek kosztów (w przybliżeniu) w Paostwa firmie stanowią koszty

związane z nieregularną obsługą zobowiązao lub jej brakiem? W ramach tych kosztów proszę

uwzględnid: straty związane z utratą przychodów, koszty monitoringu i windykacji należności,

koszty polityki prewencyjnej.

a. 0%,

b. 1%,

c. 2%,

d. 3%,

e. 4%,

f. 5% - 9% ,

g. 10% - 14%,

h. 15% - 19%,

i. 20% - 29%,

j. 30% - 49%,

k. 50% i więcej.

9. Jak w Paostwa opinii w nadchodzącym kwartale będą się kształtowały problemy z

wyegzekwowaniem należności od klientów, kontrahentów?

a. Wystąpią w większej skali niż do tej pory.

b. Wystąpią w takiej samej skali jak do tej pory.

c. Wystąpią, ale w skali mniejszej niż do tej pory.

d. Nie będą występowad.

e. Nie wiem.


Pytania metryczkowe

1. W jakim regionie Polski znajduje się Paostwa przedsiębiorstwo?

a. Centralny (woj. mazowieckie, łódzkie).

b. Południowy (woj. małopolskie, śląskie).

c. Wschodni (woj. lubelskie, podkarpackie, świętokrzyskie, podlaskie).

d. Północno-zachodni (woj. wielkopolskie, zachodniopomorskie, lubuskie).

e. Południowo-zachodni (woj. dolnośląskie, opolskie).

f. Północny (woj. pomorskie, kujawsko-pomorskie, warmiosko-mazurskie).

2. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie wynosi:

a. do 49 osób,

b. 50 – 249 osób,

c. ponad 249 osób.

3. W jakim sektorze działa Paostwa przedsiębiorstwo?

a. Rolnictwo, leśnictwo, rybactwo.

b. Przemysł (wytwórczy, przetwórczy i górnictwo).

c. Budownictwo.

d. Usługi – handel hurtowy i detaliczny.

e. Usługi – działalnośd finansowa i ubezpieczeniowa.

f. Usługi – telekomunikacja.

g. Usługi – inne.

Źródło: Badanie KPF i KRD.

Documents

Portfel Należności polskich przedsiębiorstw