PRAVNI POSTUPCI ZA ZAŠTITU OD NASILJA U PORODICI U REPUBLICI SRPSKOJ

Letak je izrađen u okviru regionalnog projekta „Udruženim naporima – ka novim evropkim standardima u zaštiti žena od rodno zasnovanog nasilja“ (Potpisujem.org), koji se realizuje u Bosni i Hercegovini, Srbiji, Hrvatskoj, Sloveniji, Makedoniji, Crnoj Gori i Austriji.

Letak je izrađen uz podršku Evropske unije. Sadržaj letka je isključiva odgovornost Fondacije Udružene žene Banja Luka i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije.

Letak je izrađen u okviru regionalnog projekta „Udruženim naporima – ka novim evropkim standardima u zaštiti žena od rodno zasnovanog nasilja“ (Potpisujem.org), koji se realizuje u Bosni i Hercegovini, Srbiji, Hrvatskoj, Sloveniji, Makedoniji, Crnoj Gori i Austriji.

Letak je izrađen uz podršku Evropske unije. Sadržaj letka je isključiva odgovornost Fondacije Udružene žene Banja Luka i ni na koji način ne odražava stavove Evropske unije.

1

Page 1

Ako ste doživjeli nasilje u porodici možete se obratiti institucijama kako biste pokrenuli sudski postupak i ostvarili zaštitu, a učinilac nasilja u porodici bio kažnjen za svoje postupanje. KRIVIČNI POSTUPAK ZAŠTITE OD NASILJA U PORODICI U REPUBLICI SRPSKOJ

Krivični zakon Republike Srpske utvrdio je za djelo nasilje u porodici kazne: Ako član porodice primjenom nasilja, drskog ili bezobzirnog ponašanja ugrožava vaše spokojstvo, tjelesni integritet ili duševno zdravlje i time dovede do povrede vašeg fizičkog ili psihičkog integriteta, u krivičnom postupku mu može biti izrečena novčana kazna ili kazna zatvora od 3 mjeseca do tri godine. U težim slučajevima, kada je član porodice prilikom vršenja nasilja koristio oružje, opasno oruđe ili drugo sredstvo pogodno da tijelo teško povrijedi ili zdravlje naruši, ukoliko je nastupila teška tjelesna povreda ili teško narušavanje zdravlja ili je nasilje izvršeno prema maloljetnoj osobi ili u njenom prisustvu, ili je usljed nasilja nastupila smrt člana porodice ili porodične zajednice, ili je smrt člana porodice nastupila nakon predhodnog zlostavljanja, kazne za počinioca nasilja su znatno strožije. Važno je da u prijavi nasilja u porodici navedete kojim vam je sredstvom ili oruđem član porodice nanio povrede, da li je nasilje istovremeno vršio i prema vašem djetetetu, odnosno da li je dijete prisustvovalo nasilju, te koje posljedice imate vi i dijete zbog nasilja koje ste pretrpjeli. Ukoliko ste izloženi nasilju možete ga prijaviti policiji, tužilacentru za socijalni rad ili nadležnom tužilaštvu. Osobe koje rade u ovim institucijama su kao službena lica obavezna da vašu prijavu zaprime i po njoj postupaju u skladu sa svojim zakonskim ovlašćenjima.

2

Page 2

Krivični zakon Republike Srpske propisuje da se članovima porodice smatraju supružnici ili bivši supružnici, njihova djeca ili djeca svakog od od njih, vanbračni partneri ili bivši vanbračni partneri, njihova djeca ili djeca svakog od njih, srodnici po tazbini zaključno do drugog stepena bez obzira na činjenicu da li je bračna zajednica prestala, roditelji sadašnjih i bivših bračnih i vanbračnih partnera, srodnici iz potpunog usvojenja u pravoj liniji bez ograničenja, a u pobočnoj liniji zaključno sa četvrtim stepenom, kao i srodnici iz nepotpunog usvojenja, lica koja vezuje odnos starateljstva, lica koja žive ili su živjela u istom porodičnom domaćinstvu, bez obzira na srodstvo, te lica koja imaju zajedničko dijete ili je dijete začeto, iako nikada nisu živjela u istom porodičnom domaćinstvu. Svakom pozivu tužilaštva i suda se morate odazvati. U krivičnom postupku vi imate status oštećene i imate pravo da budete upoznati sa tokom krivičnog postupka koji se vodi protiv počinioca nasilja. Tužilac je ovlašćen da goni počinioce krivičnih djela. Ako javni tužilac odluči da odbaci vašu krivičnu prijavu, obustavi istragu ili da odustane od krivičnog gonjenja, dužan je da vas u roku od 3 dana o tome obavijesti pismenim putem i da vas pouči da u roku od 8 dana od dana prijema obavještenja možete da podnesete prigovor kancelariji tužioca. IMOVINSKO PRAVNI ZAHTJEV

Tužilac ima zakonsku obavezu da vas poduči o proceduri podnošenja imovinsko pravnog zahtjeva i prije podnošenja optužnice, kako bi ste ga na vrijeme pripremili i podnijeli. Ukoliko to ne učini tužilac, sud će vas tokom glavnog pretresa upoznati da imate pravo da ga podnesete. Taj zahtjev možete postaviti pred sudom tokom krivičnog postupka sve do završetka glavnog pretresa i donošenja presude.

3

Page 3

Kada kažete da ističete imovinsko-pravni zahtjev znači da potražujete naknadu štete koju ste pretrpjeli izvršenjem krivičnog djela. U presudi sud može odlučiti o vašem imovinsko-pravnom zahtjevu, a ukoliko to ne učini, uputiće vas da ga ostvarite u parničnom postupku. To znači da ulazite u novi sudski postupak, da treba da podnesete tužbu radi naknade štete i da dostavite dokaze. VAŠE UČEŠĆE U KRIVIČNOM POSTUPKU

Kao oštećena, imate pravo biti obavješteni o rezultatima postupka pregovaranja o krivici, povlačenju optužnice i obustavljanju krivičnog postupka. Vaše pravo je da budete prisutni na glavnom pretresu i date iskaz, odnosno budete saslušani kao svjedok u toku istrage i na glavnom pretresu. Tužilac odnosno sudija je dužan da vas upozori da možete odbiti da svjedočite, ukoliko je osumnjičeni odnosno optuženi vaš bračni ili vanbračni partner, roditelj ili dijete, usvojilac ili usvojenik. Imate pravo prisustvovati glavnom pretresu, bez obzira na vašu odluku da li ćete ili nećete svjedočiti protiv optuuženog člana porodice. Važno je da znate da postoje pitanja na koja tokom svjedočenja ne morate odgovoriti, kao što su pitanja u vezi vašeg seksualnog života prije nego što se bili izloženi nasilju, i da se na odgovorima na ova pitanja ne može zasnivati odluka suda. MJERE BEZBJEDNOSTI TOKOM KRIVIČNOG POSTUPKA

Učiniocu nasilja sud može odrediti pritvor u cilju nesmetanog vođenja postupka, ukoliko su ispunjeni zakonom predviđeni uslovi, kao i mjere zabrane, pa tako i zabranu posjećivanja određenih mjesta ili područja i zabranu sastajanja sa određenim licima.

4

Page 4

Ukoliko sud procijeni da je to neophodno, može počiniocu nasilja izreći jednu ili više mjera bezbjednosti. Krivični zakon Republike Srpske propisuje mjere bezbjednosti koje sud može izreći počiniocima krivičnih djela sa elementima nasilja: zabrana približavanja i komunikacije sa određenim licem, obavezan psihosocijalni tretman i udaljenje iz zajedničkog domaćinstva. Sud koji je izrekao mjeru bezbednosti provjerava da li se ta mera izvršava, ali i vi možete pismenim podneskom obavijestiti sud da počinilac ne postupa po sudskoj odluci. PRESUDA I PRAVO NA ŽALBU

Presuda može biti osuđujuća, i njom se okrivljeni se oglašava krivim i izriče mu se sankcija ili oslobađajuća. Pravo na žalbu ima javni tužilac jer je on zastupao optužnicu, a vi kao oštećena možete podnijeti žalbu samo u vezi odluke o troškovima postupka i imovinsko-pravnom zahtjevu, ukoliko je on dosuđen tokom krivičnog postupka. Sud je dužan da vam kao oštećenoj dostavi ovjeren prepis presude. Rok za podnošenje žalbe i sud kome je podnosite navedeni su na kraju presude kao “POUKA O PRAVNOM LIJEKU”. Počiniocu krivičnog djela sud može umesto kazne izreći upozorenje uz prijetnju - uslovna osuda – ukoliko procijeni da će na ovaj način odvratiti učinioca od ponovnog vršenja krivičnih djela. Sud prati izvršenje uslovne osude i može je opozvati ukoliko učinilac nasilja ponovi krivično djelo. PREKRŠAJNI POSTUPAK ZA ZAŠTITU OD NASILJA U PORODICI U REPUBLICI SRPSKOJ

U Republici Srpskoj, prema Zakonu o zaštiti od nasilja u porodici, nasilje u porodici može takođe biti i prekršaj: to je svaka radnja nasilja člana porodice ili porodične zajednice kojom se ugrožava

5

Page 5

spokojstvo, psihički, tjelesni, seksualni ili ekonomski integritet drugog člana porodice ili porodične zajednice.

Prema ovom zakonu, pomoć su vam dužni pružiti policija, tužilaštvo, centri za socijalni rad, zdravstvene i obrazovne ustanove i sudovi, i to bez ikakvih troškova za vas.

Način prijavljivanja nasilja u porodici: svako (uključujući i zdravstvene radnike, socijalne radnike, nastavnike, vaspitače i sve građane) ko dođe do saznanja da je izvšeno nasilje u porodici, dužan je to prijaviti policiji. Policija će obavijestiti centar za socijalni rad koji će vam pružiti zaštitu i pomoć. Zdravstvena ustanova će vam omogućiti besplatan pregled i utvrditi da li postoje povrede. Policija će o prijavljenom nasilju odmah obavijestiti tužioca i dostaviti mu prikupljene dokaze. Ukoliko tužilac smatra da radnja nasilja u porodici nije krivično djelo, policija će pokrenuti prekršajni postupak protiv učinioca nasilja pred nadležnim sudom. Postupak mogu pokrenuti i drugi ovlašćeni organi, kao i žrtva – oštećena nasiljem u porodici. I prije pokretanja prekršajnog postupka, kao i u toku postupka, sud može učiniocu izreći hitne mjere zaštite – udaljenje uočinioca nasilja iz stana, kuće ili drugog stambenog prostora i/ili zabrana kontaktiranja počinioca nasilja sa žrtvom nasilja.

Zahtjev sudu za izricanje ovih mjera možete podnijeti vi kao

oštećena, ali i policija, tužilac ili drugi ovlašćenoi organ. Sud je obavezan da izrekne hitne mjere zaštite najkasnije u roku od 24 sata od prijema zahtjeva. Ove mjere služe u svrhu otklanjanja neposredne opasnosti po vaš fizički i psihički integritet, radi sprečavanja ponavljanja nasilja ili garantovanja vaše bezbjednosti. Izriču se u trajanju koje ne može biti duže od 30 dana. U slučaju da učinilac prekrši hitnu mjeru zaštite, predviđeno je dodatno kažnjavanje (novčana kazna i zatvor). Policija prati da li učinilac postupa po izrečenom mjeri, a u slučaju potrebe, i Vi možete obavijestiti policiju ili nadležni sud ili centar za socijalni rad.

6

Page 6

Kao žrtva nasilja u porodici imate pravo na privremeno zbrinjavanje u sigurnu kuću i posebnu podršku koja se u sigurnoj kući realizuje. Da biste ovo pravo ostvarili, treba da podnesete nadležnom centru za socijalni rad zahtjev za privremeno zbrinjavanje u sigurnu kuću. Sigurne kuće se nalaze u Banja Luci, Bijeljini i Modriči. Maksimalan boravak u sigurnoj kući je 6-12 mjeseci, ali se u izuzetnim slučajevima može produžiti, a najkasnije dok se ne završi prekršajni postupak protiv učiniocu nasilja u porodici i ne donese i ne izvrši rješenje o izrečenoj zaštitnoj mjeri.

Učiniocu nasilja u porodici sud će, po okončanju prekršajnog postupka za učinjeno nasilje u porodici, izreći novčanu kaznu, zatvorsku kaznu i/ili mjeru bezbjednosti. Zatvorsku kaznu moguć je izreći ako učinilac ponovi radnju nasilja u porodici (do 30 dana zatvora), ako je ponovi u prisustvu djeteta (do 40 dana), odnosno, ako izvrši nasilje prema djetetu (do 60 dana zatvora). Raspon novčanih kazni kreće se od 300 - 7.500 KM. PRAVNA POMOĆ ZA ŽRTVE NASILJA U PORODICI U REPUBLICI SRPSKOJ

Organizacija koja je zakonom osnovana i nadležna za pružanje besplatne pravne pomoći Republici Srpskoj je Centar za pružanje besplatne pravne pomoći. Sjedište Centra je u Banja Luci, Slavka Rodića 4, tel: 051 233-570 i 051-233-571.

Centar ima kancelarije i u Istočnom Sarajevu, Karađorđeva

116, tel: 057-310-451, Trebinju, Obala Luke Vukalovića 45, tel: 059-272-551, Bijeljini, Profesora Bakajlića 35, tel: 055-292-442 i 055-292-440 i Doboju, Svetog Save 20, tel: 053-200-210 i 053-200-211.

7

Page 7

Raspored prema kojem se pravna pomoć obavlja u opštinama u Republici Srpskoj u kojima su sjedišta Osnovnih sudova ili u kojima postoji povećana potreba za pružanjem besplatne pravne pomoći u pravilu jednom mjesečno, a po potrebi i češće, i to prema sljedećem rasporedu:

Opština Mrkonjić Grad, zgrada opštine (kancelarija za pružanje usluga građanima), trećeg ponedeljka u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 14.00 časova.

Opština Novi Grad, zgrada opštine ( kancelarija broj 1) zadnja

srijeda u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 14.00 časova.

Opština Prijedor, zgrada opštine (kancelarija broj 4), prvog petka u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 14.00 časova.

Opština Kneževo, zgrada Civilne zaštite, treći četvrtak u mjesecu,

u vremenu od 10.00 do 14.00 časova.

Opština Prnjavor, zgrada opštine ( sala Skupštine opštine), zadnjeg utorka u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 14.00 časova.

Opština Kotor Varoš, zgrada opštine (kancelarija broj 6), drugog

ponedeljka u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 14.00 časova.

Opština Sokolac, zgrada opštine, drugog utorka u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 12.00 časova.

Opština Vlasenica, zgrada opštine, drugog ponedeljka u mjesecu,

u vremenu od 10.00 do 12.00 časova.

Opština Višegrad, zgrada opštine, prvog ponedeljka u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 12.00 časova.

8

Page 8

Opština Foča, zgrada opštine (šalter sala), drugog četvrtka u mjesecu, u vremenu od 10.00 do 13.00 časova.

Opština Nevesinje, zgrada opštine (šalter sala), jednom u dva

mjeseca, u vremenu od 10.00 do 13.00 časova.

Opština Bileća, zgrada opštine (sala Skupštine opštine), jednom u dva mjeseca, u vremenu od 10.00 do 13.00 časova.

Opština Zvornik, zgrada opštine (kancelarija pravne pomoći),

svakog poslednjeg ponedeljka u mjesecu, u vremenu od 09.00 do 13.00 časova.

Opština Srebrenica, zgrada opštine (kancelarija pravne pomoći),

poslednjeg četvrtka svaka dva mjeseca, u vremenu od 09.00 do 12.00 časova.

Opština Bratunac, zgrada opštine (kancelarija pravne pomoći),

poslednjeg četvrtka svaka dva mjeseca, u vremenu od 09.00 do 12.00 časova.

Opština Teslić, zgrada opštine (kancelarija pravne pomoći), prvog

ponedeljka u mjesecu, u vremenu od 09.00 do13.00 časova.

Opština Modriča, zgrada Centra za socijalni rad (kancelarija pravne pomoći), prvog utorka u mjesecu, u vremenu od 09.00 do 13.00 časova.

Opština Derventa, zgrada opštine (skupštinska sala), prvog

četvrtka u mjesecu, u vremenu od 09.00 do 13.00 časova.

9

Page 9

Pored Centra za pružanje besplatne pravne pomoći, pravo zastupanja klijenata, pa tako i žrtava nasilja u porodici, imaju advokati/ce, članovi/ce Advokatske komore Republike Srpske.

Pored Centara za besplatnu pravnu pomoć i advokata, pojedine opštinske službe također pružaju pravnu pomoć. Takođe, na području Republike Srpske djeluju nevladine organizacije koje se bave pružanjem besplatne pravne pomoći specijalizovane za pomoć ženama žrtvama nasilja:

Fondacija Lara Bijeljina Beogradska 38

Tel: 055-290-570

Fondacija Udružene žene Banja Luka Kalemegdanska 18

Tel: 051-462-146 i 051-453-143

UG Budućnost Modriča Živojina Mišića 4

Tel: 053-820-700 i 053-820-701

SOS – telefon Žrtva nasilja u porodici se može obratiti za pomoć na broj SOS telefona.

Republika Srpska – 1264 Kada pozovete ovaj broj niste obavezni dati svoje lične podatke, a imate mogućnost dobiti informacije o svojim pravima i upute za pristupanje različitim vidovima pomoći. Ovo je najjednostavniji način za sve žene koje trpe nasilje da se informišu o svojim pravima i dobiju upute za dalje postupanje.

10

Page 10

VAŽNO JE DA ZAPAMTITE:

Prilikom obraćanja institucijama preporučljivo je da to činite u pisanoj formi i da jedan primjerak tog pisanog obraćanja zadržite za sebe.

Imate pravo da se informišete o vašem predmetu kod organa kome ste podnijeli tužbu ili prijavu: pod kojim brojem se predmet vodi, ko ga rješava, u kojoj fazi se nalazi, kao i da vršite uvid, razmatrate i kopirate spise predmeta. U krivičnom postupku pravo da razmatrate spise i razgledate predmet može vam se uskratiti dok ne budete ispitani kao svjedok. Obavezno sve to zapišite, imajte kod sebe i koristite bilješke kada kod nadležnog organa (policija, tužilaštvo, sud) govorite o nasilju. Ako učinilac ponovi nasilje te informacije navedite u novoj prijavi.

Ako ste iz opravdanih razloga spriječeni da se odazovete pozivu suda ili javnog tužilaštva (npr. zbog bolesti, neodložnog službenog putovanja) blagovremeno obavijestite sud/tužilaštvo i priložite dokaz (npr. ljekarski nalaz, potvrda poslodavca, putni nalog i sl.).

Ukoliko pokrenete sudski postupak bilo bi dobro da ga okončate do kraja. U slučaju da ne možete da se snađete ili vam nije jasno šta se dešava, potražite pravnu pomoć.

Psihološka priprema za suđenje i podrška tokom procesa mogu biti od značaja, ne samo na vašu spremnost tokom postupka i na njegov ishod, već i na vaše buduće psihičko stanje.

DOKAZI I SVJEDOCI:

Za sve vaše tvrdnje potrebno je da imate dokaze (npr. ljekarsko uvjerenje, izjave svjedoka, odjeća, korišćeni predmeti). Ukoliko ih ne možete pribaviti predložite da ih sud pribavi po službenoj

11

Page 11

dužnosti, s tim da navedete razloge zašto ih vi niste pribavili i dostavili.

Ljekarsko uvjerenje u koje su unijeti podaci o vašim povredama ili psihičkom stanju, dovoljno je kao dokaz zlostavljanja. Ukoliko imate tjelesne povrede, od ljekara zahtijevajte da unese u uvjerenje o povređivanju i najmanje modrice, ogrebotine, povrede. Na pregled idite odmah po nanošenju povreda kako bi vam se povrede zaliječile, ali i evidentirale. S obzirom na to da su neke povrede vidljive tek poslije nekoliko dana, bilo bi dobro da se ponovo javite ljekaru.

Ako povrede koje imate ni policija ni ljekar nisu fotografisali, zamolite da vam iste fotografišu u fotografskoj radnji, sa razmernikom i datumom kada su fotografisane, mogu učiniti ubjedljivijim vaš iskaz.

Ljekarsko uverenje i fotografije umnožite i koristite ih u svim postupcima (krivičnom, prekršajnom, parničnom).

Svjedok može biti svako lice kome je poznato šta se desilo, bez obzira da li je očevidac događaja (lice koje vas je videlo uplakanu, uzbuđenu, koje je vidjelo vaše povrede ili kojoj ste se žalili na nasilje i ispričali šta vam se desilo).

12

Page 12

Kampanju podržava

Evropska unija