Pravoslaven pat broj 29

Списание на Скопската епархијаГодина XI • Број 29

1 - 2012

Православен Пат 1

291421273136384346495456

Ава Јустин ПоповиќСоборноста на Цркватаo. Георгиј ФлоровскиВнатрешното својство на соборностаМитрополит на Навпактос Јеротеј ВлахосСоборниот начин на животПротопрезвитер Михаил ПомазанскиСоборноста и црковното сотрудништвоПавел Евдокимов Православна соборностАрхимандрит Георгиј Капсанис(Григоријатски)Црквата како Богочовечка заедницаАхримандрит Порфириј КавсокаливискиЗа Цркватао. Јован МаендорфЦрквата и општествотоЕпископ Захумско-херцеговски ГригоријТајната на нашата соборност е тајна на нашата боголикосто. Јован ЕриксонЕклисиологија втемелена на Светата тајна КрштениеИлија ОрачкиПравославие vs. ПротестантизамБисери од духовното сокровиште на Светите отциДетско катче

оборноста како суштински атрибут на Црквата не подразбира формална припадност на извесна идеолошка матрица, или поистоветување со некој

систем на верувања. Таа не е иманентниот механизам на идентификувањето со некоја социјална структура или навивачка групација уверена во едно заедничко нешто. Соборноста наједноставно може да се спореди со семејно единство, само што во случајот на црковната соборност семејноста е Богочовечка. Нејзината полнота може да се созерцува низ трите аспекти во кои е содржана енергијата на нејзиното остварување: аскетскиот, потоа мистичниот, т.е. литургискиот и, конечно, есхатолошкиот. Првиот, односно аскетскиот аспект, ни се открива преку ипостасното препознавање по сличност на членовите на Богочовечкиот организам. Се разбира самото препознавање не се состои во некакво формално легитимирање, туку низ истоветноста на љубовниот етос и саможртвената динамика на преобразбата на личниот логос лице-в-лице со Логосот Божји. Со еден збор, соборноста ја подразбира препознаената сличност каква што е онаа меѓу родителот и детето. Вториот аспект е содржан во заемното (светотаинско) принесување во Светата Литургија, низ која Бог му се принесува на човекот и човекот Му се принесува на Бога. Тоа не е просто давање на нешто свое, туку давање на себеси, и обратно. Ова заедничарење има моќ да се преслика и во севкупниот живот на членовите на Црквата, та Литургијата да стане плирома на животот, а животот да се преобрази во литургија по Литургијата. Третиот, есхатолошкиот аспект, го допира реалитетот на реализација на природата според која сите членови на Црквата своето спасение го стекнуваат надвор од било каков индивидуализам, туку низ личносното неразделно и неслеано дејствување на патот на исполнувањето на Божјите заповеди. Мојот брат е мојот живот. Мојот брат е моето спасение. Тоа не е пат на регресија т.е. возвраќање кон првородното блаженство, кон состојбата на првиот Адам во рајот, туку прогресивно движење кон совршената мера на Вториот Адам - Спасителот Христос. Вака сфатена, соборноста ги афирмира надисториските вредности на животот со Бога и во Бога, живот кој подразбира непрестана обнова, а не митологизирање на празни ритуали и традиционализам.

Уредникот

2 Православен Пат

динствено богочовечкото битисување на Црквата само по себе е сеопфатно, вселенско, целосно, католично, соборно: богочовечки вселенско, богочовечки

целосно, богочовечки соборно, богочовечки католично. Богочовекот Господ Исус Христос, со Себе и во Себе, на најсовршен и најпотполн начин го собра, го направи целосен, го католизира и го соедини човекот со Бога, а преку човекот и сета природа и создание. Судбината на созданието е суштински поврзана со човекот. Во својот богочовечки организам Црквата опфаќа: „сè што е на небесата и што е на земјата, видливо и невидливо; било престоли било господства било началства било власти“ (Кол. 1, 16). Сè е во Богочовекот и Он е глава на телото на Црквата. Во богочовечкиот организам на Црквата, секој верник ја живее полнотата на својата личност, како жива боголика тролика ќелија. Законот на богочовечката соборност опфаќа сè и делотвори преку сè. Притоа, секогаш се одржува богочо-вечката рамнотежа помеѓу Божјото и човечкото. Ние, луѓето во Црквата, како сотелесници на нејзиното тело, ја доживуваме целата полнота на своите битија, во сите богочовечки размери и простори. И повеќе – во богочовечката Црква своето битие човекот го доживува како нејзино себитие; доживувајќи се себеси не само како сечовек, но и како сесоздание. Со други зборови, се доживува себеси како богочовек по благодат.

Богочовечката соборност на Црквата всушност е непрекинато благодатно-добродетелно охристовување на човекот: сè се собира во Бого-човекот Христос и преку Него се доживува како свое, како еден неделив богочовечки организам. Затоа, животот во Црквата е богочовечка собор-ност, благодатно-добродетелен подвиг на обо-гочовечување, охристовување, обожување, отроичување, осветување, преобразување, спа-сување, бесмртно овенчување, воцрквовување. Богочовечката соборност во Црквата се одржува и спроведува преку вечноживата Личност на Богочовекот Христос, така што на најсовршен начин ги соединува Бог со човекот и сето создание, кои скапоцената крв на Богочовекот Спасител ги измива од гревот, злото и смртта. Богочовечката Личност на Господ Исус Христос всушност е душата на соборноста на Црквата. Богочовекот секогаш ја одржува богочовечката рамнотежа, помеѓу Божјото и човечкото во соборниот живот на Црквата. Таа целата е полна, преполна со Господ Христос – „која е Негово тело, полнота на Оној Кој исполнува сè во сè“ (Ефес. 1, 23). Затоа таа е вселенска во секоја личност која што е во неа и во секоја нејзина ќелија. Таа универзалност, таа соборност, таа целина, таа καθολικότης громогласно повикува, особено преку светите апостолите, преку светите Отци, преку светите Вселенски и Помесни собори. Според сè, организмот на Црквата е најсложен организам за кој човечкиот дух знае.

СОБОРНОСТА НА ЦРКВАТА*Ава Јустин Поповиќ

�


Зошто? Затоа што, тоа е единствен богочовечки организам, во кој се содржани сите Божествени Тајни, сите Божествени и човечки сили, кои заедно сочинуваат едно Тело. Единствено семудриот и семоќен Богочовек Господ Исус Христос, можел сето тоа да го состави и вклопи во едно тело, Свое тело, кому Он е – Глава, вечна слава. Целиот живот во тоа чудесно и чудотворно тело го предводи и раководи Он – чудесниот и чудотворен Бог и човек. Секое делче од ова тело живее низ целото тело, но и целото тело живее во секое свое делче. Сите живеат преку секого и во секого, но и секој живее преку сите и во сите. Секое делче расте преку заедничкиот раст на телото, но и целото тело возраснува преку растот на секое свое делче. Сите тие многубројни делчиња од телото, сите тие органи, сите тие чувства и ќелиички во едно вечно живо богочовечко тело, ги соединува Самиот Господ Исус Христос, вклопувајќи ја функционалноста на секое делче со целокупниот соборен живот на телото. Секое пак делче, функионира според „количините“ на своите сили. Силите на секој член на Црквата ги сочинуваат евангелските добродетели. Евангелската дејност на секој член на Црквата, иако засебна и лична секогаш сестрано е соборна, заедничка и општа. Затоа што, се вклопува во сеопштата функција на целокупното тело. Додека преку својата евангелска дејност човекот се преобразува себеси, растејќи во Христа, Он таа негова дејност ја преобразува во општа, соборна богочовечка енергија „поради силите негови, расте за да се изградува во љубов“ (Ефес. 4, 16). Всушност, дејството на секој член секогаш е лично-соборно, лично-колективно. И кога изгледа дека работи само за себе (на пример подвигот на пустиножителот), членот на Црквата секогаш дејствува за целината. Таков е поредокот на богочовечкиот организам на Црквата, која секогаш ја предводи и раководи Самиот Господ Исус Христос – Глава на Црквата.. Во соборниот живот на Црквата се испреплетени животите на ангелите и луѓето, покајните и грешните, праведните и неправедните,

починатите и живите на земјата, при што, оние поправедните и светиите им помагаат на помалку праведните и помалку светите да возраснуваат преку Божествениот раст во сè поголема праведност и светост. Низ сите членови струјат богочовечките свети Христови сили и низ оние најмалите најнезначителните, според степенот на нивниот благодатен соживот во организмот на Црквата со помош на верата, љубовта, молитвата, постот, покајанието и останатите свети добродетели. Така сите ние заедно растеме „во свет храм на Господа“

(Ефес. 2, 21); благодатно-органски, меѓусебно поврзани во единствена вера, единствени Свети Тајни и свети добродетели, единствен Господ, единствена Вистина, единствено Евангелие. Сите учествуваме во единствениот богочовечки живот на Црквата, секој од свој аспект, колку Господ – Главата на Црквата му одредил, зашто телото на Црквата расте од Него и со Него „составено и сврзано“ (Ефес. 4, 16). Притоа Господ секому му одредува место, кое би му одговарало според неговите духовни карактеристики и христијански вредности, особено според индивидуалната евангелска љубов, која секој доброволно ја развива во себе и истата ја употребува. Во тој соборен живот на Црквата, секој се изградува себеси преку помошта од сите и сите со помошта од секого и тоа во љубовта, затоа што и на еден апостол му се потребни молитвите на помалку познатите членови на Црквата. Тие пак, потполно соединети со богочовечката благодатно-добродетелна врска, живеат од она што е Негово, го имаат тоа што е Негово, осознаваат преку Неговото знаење, зашто поимаат преку соборниот ум на Црквата, чувствуваат преку соборното срце на Црквата, љубат преку соборната волја на Црквата и соборниот живот на Црквата го живеат; сè што е нивно, всушност е Негово и секогаш Негово, а тие

Ние, луѓето во Црквата, како сотелесници на нејзиното тело, ја доживуваме целата полнота на своите битија,

во сите богочовечки размери и простори. И повеќе: Во богочовечката Црква своето битие човекот го доживува

како нејзино себитие; доживувајќи се себеси не само како сечовек, но и како сесоздание. Со други зборови,

се доживува себеси како богочовек по благодат.


секојпат свои, единствено преку Него и во Него. Сите верници во Црквата сме едно тело; Зошто? За да живееме во единиот свет и соборен живот на Црквата, во едната света и соборна вера на Црквата, света и соборна душа на Црквата, света и соборна совест на Црквата, свет и соборен ум на Црквата, света и соборна волја на Црквата. И така нам сè ни станува соборно и заедничко: верата, љубовта, правдата, молитвата, постот, вистината, тагата, радоста, болката, спасението, обожувањето, обогочовечувањето, бесмртноста, вечноста и блаженството. А, низ сето тоа нè води и раководи, управува и обединува благодатта на Светиот Дух. Не сме само свои; во Црквата им припаѓаме на сите, а најнапред на душата на Црквата – Светиот Дух. Тоа е примарно и непрекинато евангелско чувство на секој вистински член на Црквата. Никому во Црквата не му припаѓа сè, но онолку колку што Светиот Дух му одредил според неговото место во богочовечкото тело, според мерата на неговата богочовечност. Секој нов член во Црквата значи прираст на нејзиното тело. Затоа што, секој според својата расположлива дејност, станува сотелесник во нејзиното тело. Самиот Господ Исус Христос му го доделува заслуженото место во Црквата, правејќи го нејзин составен дел. Навистина, единствено во богочовечкиот црковен организам сите допринесуваат за секоко и секој исто така за сите. Навистина, само во светата богочовечка соборност на Христовата Црква, на совршен начин е решен проблемот на личноста и проблемот на општеството. Всушност, надвот од Црквата не постои вистинска личност, ниту вистинско општество. Свети Јован Дамаскин благовести: „Христос, нашиот Поглавар, ни се дава Себеси“ – μεταδίδωσιν ημίν εαυτόν и со тоа нè соединува со Себе и еден со друг; поради тоа имаме меѓусебна сложност, складност, иако секој ја добива помошта од Духот онолку колку што може да прими. Како богочовечко тело, Црквата не е ограничена просторно и временски? Во неа секогаш се присутни сите богочовечки бесконечности и безграничности на Спасителот. Поради тоа таа е соборна, вселенска, целокупна, католична (καθ’όλον), како во времето на светите апостоли, така и во секое поапостолско време, па и денес,

утре, во сите векови, низ целата богочовечка вечност. Црквата постои за сите народи, за сите луѓе, за сите времиња. Дотолку повеќе што, таа е во функција и за „секое создание“ (Мк. 16, 15), затоа што, во неа и единствено во неа е божествената смисла на секое создание. На врвот на сето тоа, во Христовата Црква боголиките човечки битија, воцрковени и оцрковени се чувствуваат и сè како богочовечки севредни, бесмртни, вечни, т.е. во неа: „нема повеќе ни Елини, ни Јудејци, ни обрезани, ни необрезани, ни варварин, ни скит, ни роб, ни слободен, а сè и во сè е Христос“ (Кол. 3, 11). Единствено и само во Богочовекот Господ Исус Христос како Црква сите луѓе се еднакви, тоа е вистина за која говорат безброј историски факти. Тие единствено како такви со богочовечките сили, ги победуваат гревот, смртта и ѓаволот. Всушност преку нив човекољубивиот Господ Христос, Самиот ја гради и изградува Својата Црква, која не можат да ја надвладеат ниту сите сили на пеколот. Зашто, на крајот на краиштата, тука се води битката помеѓу Бога и нечестивиот, а луѓето се воини или во војската на Христос Спасителот или во ордите на сезлиот демон. Историјата сведочи: никакви зли луѓе, ниту пак самите најкрволочни демононосци, не можеле да ја надвладеат Црквата; таа секогаш преку своите христоносци однесувала победи над сите борци против црквата. Проблемот на соборноста во христијанството е централен проблем. Во него, сè е центар; тука нема периферија. Што и да се допре – се допира Христовото срце. Во Господ Исус Христос нема ништо споредно, сè е главно и централно. Во светото Евангелие, во светата Литургија нема ниту еден збор, кој за вистински православниот христијанин може да биде вишок, досаден, макар и секојдневно да биде повторуван. Така е и со терминот „соборност“. Соборноста се наоѓа во Символот на Верата, кој непрекинато се повторува, но кој и покрај сето повторување останува таинствен и непоимлив, зашто секој негов збор содржи апсолутна, поради тоа и непоимлива надумна Вистина. За да може да се разбере вистинитоста, идејата за соборноста, треба да се појде од центарот на сè – од Пресвета Троица. Пресвета Троица е и идеалот на совршенството на соборноста. Троица во


Еден. Еден во Троица. Таму совршено е остварен идеалот на соборноста, како што соборно е остварен идеалот на совршенството. Во првите осум членови на Символот на Верата се говори за Пресвета Троица, а во деветиот член за светата Црква, зашто таа е образ и подобие на Пресвета Троица на земјата. Значи, Црквата е земскиот

аспект на Пресвета Троица. Во неа се слева сè, што се однесува на Пресвета Троица. Затоа, во неа сè е троично, сè е свето, сè е соборно. Но не треба да се заборави дека, нејзината соборност е детерминирана со чудесното благодатно тројство: единството, светоста и апостолството, зашто е речено: „Во едната, света, соборна и апостолска Црква“. Нема вистинска, православна, светотроична, богочовечка собосрност без богочовечко единство, без богочовечка светост, без богочовечко апостолство. Доколку соборноста не е света и апостолска, не е ниту православна, ниту евангелска. Поимот соборност често се римокато-лизира, географски се ограничува. Но според православното толкување, соборноста не

е топографски, ниту географски поим, туку внатрешен, супстанцијален и психолошки поим. Вистинската соборност идеално е реализирана во Пресвета Троица. Кој вистински, кој евангелски Ја исповеда Пресвета Троица, тој е вистински соборен, апостолски соборен, светителски соборен.

Ваквото поимање на соборноста го оправдува самиот збор „соборен“ кој во грчка транскрипција гласи: καθολική. Тој термин произлегува од καθ’ и όλου, а не од зборовите καθ’ и όλα, зашто последните имаат значење на сепросторност и имаат географски карактер додека првите значат: сецелосна, основана на целокупноста и на интегралноста на исповедањето на верата, на светото и апостолско единство на верата. Да, да, да; тој термин значи: сеопфатна, сесоборна, католична. * католичност = καθολικότης на Црквата

Превод од српски јазик:Илија Орачки


динството на Црквата е нужно следство на Божјото единство. Црквата не е просто множество на лица во нивната лична одделност, туку единство на Божјата

благодат која пребива во мноштвото на разумни созданија кои ѝ се покоруваат. Благодатта им се дава и на непокорните на оние кои не се ползуваат со неа (оние кои го закопуваат талантот), но тие не се во Црквата. Црковното единство не е лажно, не е саде-словно, туку вистинско, навистина постоечко, какво што е единството на многубројните делови во живо тело. Црквата е една, без оглед на нејзиното видливо делување за човекот кој сѐ уште живее на Земјата. Единствено во однос кон човекот може да се признае разлачувањето на Црквата на видлива и невидлива, а во суштина нејзиното единство е вистинско и безусловно. Оние кои живеат на Земјата, оние кои го завршиле својот земен пат, оние кои воопшто не се создадени за земниот пат

(како ангелите), оние кои сѐ уште не го започнале земниот пат (идното поколение), сите се соединети во една Црква – во една Божја благодат; оти и сѐ уште непројавеното Божјо творение Му е познато на Бога, и Бог ги слуша молитвите и ја знае верата на оној кој сѐ уште не е повикан од небитие во битие – Црквата е Тело Христово кое се пројавува и исполнува во времето, притоа не менувајќи го своето суштествено единство и својот внатрешен, благодатен живот. Затоа, кога за Црквата велиме дека се дели на: „Црквата видлива и невидлива“, тоа го велиме само во однос кон човекот.

Единството на Црквата

Видливата и невидлива Црква

Видливата и земна Црква живее во совршено општење и единство со целото црковно Тело, чија Глава е Христос. Таа Го има во-себе-пребивачкиот Христос и благодатта на Светиот Дух во целата нивна животна полнота, но не во полнотата на

Црквата се нарекува една, света, соборна (католична и вселенска), апостолска, затоа што е една, света, затоа што му припаѓа на сиот

свет, а не на некаква месност, затоа што преку неа се осветува сето човештво и сета земја, а не само еден народ или земја; затоа што нејзината суштост се состои во согласност и единство на духот и

животот на сите нејзини членови кои ја признаваат по целиот свет; затоа што, на крајот, во Светото Писмо и во апостолското учење се

содржи сета полнота на нејзината вера, нејзината надеж и љубов.

ЦРКВАТААлексеј Хомјаков


нивното онтолошко пројавување... туку во мерата во која тоа Му е угодно на Бога. Зашто земната и видлива Црква сѐ уште не е полнота и остварување на целата Црква, со кои Господ ќе се појави при Конечниот суд на сето создание, туку таа твори и е одговорна само во своите предели „не судејќи му на останатото човештво“ (според зборовите на апостол Павле до Коринтјаните), и ги прогласува за одлачени, односно како надвор од неа, само оние кои самите се одлачуваат од неа. Останатото, пак, човештво кое ѝ е или туѓо на Црквата, или е сврзано со неа преку узди, таа го остава на судот на Великиот ден. Земната Црква си суди само себеси, според благодатта на Духот и според слободата која ѝ е дарувана преку Христа. Таа го призива и сето останато човештво кон единство и Божјо посиновување во Христа: но не произнесува приговор против оние кои не ја слушаат, бидејќи го знае повелението на својот Спасител и Глава: „да не му се суди на туѓ раб“.

Христовата Црква на Земјата

Од создавањето на светот земната Црква непрестано пребива на Земјата и таму ќе биде до свршетокот на сите Божји дела, согласно на ветувањето кое ѝ е дадено од Самиот Бог. Нејзини атрибути се: внатрешна светост која не дозволува никакви примеси на лага, бидејќи во неа живее Дух на Вистината; надворешна непроменливост, затоа што е непроменлив нејзиниот Сохранител и нејзината Глава – Христос. Сите атрибути на Црквата како внатрешни, така и надворешни се познаваат само од неа самата и од оние кои благодатта ги призива да бидат нејзини членови. За туѓите и непризвани тие се неразбирливи, оти надворешната промена на обредот на неповика-ниот му се чини како промена на самиот Дух, Кој се прославува во обредот (на пример, при преминот на старозаветната Црква во новозаветна, или при промената на обредите и црковните положенија од апостолските времиња). Црквата и нејзините членови го знаат, преку внатрешно знаење на верата, единството и неизменливоста на својот дух, кој е дух Божји. Надворешните и непризваните,

пак, го гледаат и го узнаваат променувањето на обредот единствено со надворешно знаење. Тие не успеваат да постигнат внатрешно познание, оти самата Божја непроменливост им се чини променета во промената на Неговите творенија. Затоа Црквата не била и не може да биде променета, помрачена или отпадната, затоа што тогаш би се лишила од Духот на Вистината. Нема и не можело да има време во кое таа во своите недра би примила некаква лага, немало време во кое мирјаните, презвитерите и епископите би се подчиниле на барања и на учење кое е несогласно со учењето и духот Христов. Црквата не знае и туѓ ѝ е оној кој би рекол дека во неа би можело да има такво оскуднување на Христовиот дух... Во Црквата, според нејзината суштина, секогаш треба да има проповедници, и учители и маченици кои не исповедаат некаква си делумна вистина, вистина со примеси на лага, туку само полна и беспримесна вистина. Црквата не знае за поими како делумна вистина и делумна лага, туку полна вистина, вистина без примеси на лага. Оној кој живее во Црквата не му се покорува на лажно учење, не прима Свети Тајни од лажен учител, бидејќи го познава како лажен, Црквата не следи лажни обреди. Исто така, самата Црква не греши, оти таа е вистината; таа не лукавствува и не омалодушува оти е света. Така, според својата непроменливост, Црквата не го признава за лажно она што некогаш го признавала за вистина... Со што би се светела земјата доколку Црквата ја загуби својата светост? И каде ќе е вистината доколку нејзиниот сегашен став е спротивен на вчерашниот? Во Црквата, односно во нејзините членови, понекогаш се зародуваат лажни учења, но тогаш заразените чле-нови отпаѓаат правејќи ерес или раскол и веќе не ја осквернуваат со себе црковната светост.

Една, света, соборна и апостолска

Црквата се нарекува една, света, соборна (католичка и вселенска), апостолска, затоа што е една, света, затоа што му припаѓа на сиот свет, а не на некаква месност, затоа што преку неа се осветува сето човештво и сета земја, а не само еден народ


Од создавањето на светот земната Црква непрестано пребива на Земјата и таму ќе биде до свршетокот на сите Божји дела, согласно на ветувањето кое ѝ е дадено од Самиот Бог. Нејзини атрибути се: внатрешна светост која не дозволува никакви примеси на лага, бидејќи во неа живее дух на

вистината; надворешна непроменливост, затоа што е непроменлив нејзиниот Сохранител и нејзината Глава – Христос. Сите атрибути на Црквата како

внатрешни, така и надворешни се познаваат само од неа самата и од оние кои благодатта ги призива да бидат нејзини членови. За туѓите и непризвани тие

се неразбирливи, оти надворешната промена на обредот на непризваниот му се чини како промена на самиот Дух, Кој се прославува во обредот.

или земја; затоа што нејзината суштост се состои во согласност и единство на духот и животот на сите нејзини членови кои ја признаваат по целиот свет; затоа што, на крајот, во Светото Писмо и во апостолското учење се содржи сета полнота на нејзината вера, нејзината надеж и љубов. Од тоа следи дека кога некое општество се нарекува помесна Црква, како на пример Грчка, Руска или Сириска Црква, тој назив значи само собор на членовите на Црквата, кои живеат во таа одредена земја (Грција, Русија, Сирија итн.) и не содржи во себе став дека една општина на христијаните би можела да го изрази црковното учење, или нему да му даде догматско толкување без согласност на другите црковни општини; уште помалку, пак, се претполага дека некаква општина или некој нејзин пастир би можеле своето толкување да им го препишуваат на другите. Благодатта на верата е неделива од светоста на животот, и ниту еден пастир, ниту една општина не можат да бидат признаени за единствени чувари на сета вера, или претставници на целата црковна светост. Впрочем, секоја христијанска општина која себеси не си го присвојува правото на догматско толкување или учење, има полно право да ги менува своите обреди, да воведува нови, притоа не воведувајќи ги во соблазност другите црковни општини; но, доколку ги воведува во соблазност, тогаш треба да отстапи од своето мнение и да им се покори на нивното, за да не се случи тоа што на еден му е невино, та дури и достојно за пофалба, да му се покаже виновно на друг, и да не се случи братот да го воведе братот во гревот на сомнеж и раздор.

Секој христијанин треба да го сочувува единството на црковните обреди, оти во него видливо се пројавува, дури и за непросвештениот, единство на дух и учење; а за просвештениот таму се наоѓа источникот на живата и христијанска радост. Љубовта е венец и слава на Црквата.

Превод од руски јазик:Даниел Јовановски


рквата, сама по себе е полнота. Таа е продолжување и исполнување на богочовечкото единство. Црквата е

преобразен и препороден човечки род. Значењето на тој препород и преобразување се состои во тоа што, во Црквата родот човечки станува единство, „во едно тело“. Животот на Црквата е единство и заедница. Телото кое е соединето со „зглобови и врски“ „ расте“ во единство на Духот, во единство на љубовта. Суштината на Црквата е единството. И се разбира, ова единство не е надворешно, туку внатрешно, скриено, органско. Тоа е единство на живото тело, единство на организмот. Црквата е единство не само во тоа што е една и единствена, таа е единство, пред сè, затоа што самото нејзино постоење се содржи во повторното соединување на разделениот и поделениот човечки род. Всушност, ова единство е соборност или „католичност“ на Црквата. Во Црквата родот човечки преминува на друг план, започнува нов начин на постоење. Новиот живот станува возможен, вистински, целосен и севкупен живот, соборен живот „во единство на Духот, преку врските на мирот“. Започнува ново постоење, ново начело на живот, „како што си Ти, Оче, во Мене, и Јас во Тебе па така и тие да бидат во Нас... за да бидат едно, како што сме Ние“. Ова е тајна на конечното соединување по образ на единството на Света Троица. Таа се отстварува во животот и уредувањето на Црквата, таа е тајна на соборноста, тајна на католичноста.

Соборноста на Црквата не е количински или географски поим. Таа воопшто не зависи од верниците ширум светот. Екуменичноста на Црквата е последица или појава, но не причина или основа за нејзината соборност. Распространетоста по целиот свет или екуменичноста на Црквата е само надворешен знак, кој воопшто не е потребен. Црквата била соборна дури и кога христијанските заедници биле осамени острови во море на неверие и безбожие. И Црквата ќе остане соборна до крајот на времето кога ќе се открие „тајната на отстапништвото“, поточно кога Црквата уште еднаш ќе стане „мало стадо“. „Но Синот Човечки кога ќе дојде, ќе најде ли вера на земјата?“ Митрополитот Филарет правилно рекол во врска со ова: „Ако град или држава отстапи од Вселенската Црква, таа и понатаму останува целосно, нераспадливо тело“. Филарет овде го користи зборот „вселенска“ во смисла соборна. Поимот соборност не смее да се мери со распространетоста по целиот свет. Вселенскиот карактер не го изразува точниот поим на соборност. Katholiki од kath’ olu значи, пред сè, внатрешна целосност и интегритет на црковниот живот. Ние овде зборуваме за целосноста, не само за заедничарење, а во никој случај за просто емпириско заедничарење. Kath’ olu не е исто што и kata pantos; не припаѓа на појавата или емпиризмот,

Внатрешно својство на соборноста

Внатрешното својство на соборноста

о. Георгиј Флоровски


туку на номиналната и онтолошката област и ја објаснува самата суштина, а не надворешното изразување. Ние тоа го чувствуваме уште во претхристијанската употреба на овие зборови, почнувајќи од Сократ. Ако соборноста значи исто што и вселенски каректер, сигурно дека тоа не е емпириска сеопфатност, туку идеална сеопфатност. Тоа е заедница на ставови, а не на докази. Кога првите христијани ги употребувале зборовите eklisia katholiki никогаш не мислеле на светска црква. Овие зборови најнапред ја истакнувале важноста на Православието на Црквата, односно вистинитоста на „Големата Црква“ како спротивни на духот на секташкиот сепаратизам и партикуларизам; тука била истакната идејата на целосноста и на чистотата. Ова силно било искажано во познатите зборови на св. Игнатиј Антиохиски: „Каде е епископот, таму нека биде сето мноштво на верни; исто како, каде што е Исус Христос, таму е соборната Црква“. Овие зборови ја изразуваат истата идеја која ја изразува ветувањето: „Каде има двајца или тројца собрани во Мое име, таму и Јас сум со нив“. Ова е таа тајна (misterion tis sinaksеos) што ја изразува зборот соборност. Подоцна св. Кирил Ерусалимски го објаснува зборот „соборност“, кој е употребен во Символот на верата, во традиционална, од преданието, црковна смисла. Зборот „Црква“ значи „собрание на сите во едно единство“; и затоа (Црквата) се нарекува „собрание“ (eklisia). Црквата се нарекува соборна бидејќи се распространува ширум вселената и го обврзува на праведност целиот човечки род, но се нарекува соборна и затоа што во Црквата

се подучуваат догмати „целосно, без пропусти, соборно и комплетно (совршено)“ (katholikos ke anelipos); и уште, затоа што „во Црквата се исцелува и се лечи секој грев“. Овде повторно соборноста се разбира како внатрешно својство. Единствено на Запад, за време на борбата против донатистите, се користел зборот „catholica“ во смисла „вселенска“, спротивно на географскиот провинцијализам на донатистите. Подоцна на Исток, зборот „catholic“ се разбирал како синоним за „екуменизам“. Но, ова само го ограничувало поимот соборност, правејќи го зборот помалку жив, бидејќи го привлекувало вниманието на надворешниот облик, а не на внатрешната содржина. И покрај тоа, Црквата не е соборна заради својата надворешна распространетост. Црквата е соборна, не само заради тоа што е сеопфатен ентитет, ниту пак поради тоа што ги обединува сите свои членови, сите помесни Цркви, туку затоа што е целосно соборна во сите

свои најситни делови, во секое дело и настан од нејзиниот живот.

Ова е тајна на конечното соединување по образ на единството на Света

Троица. Таа се остварува во животот и уредувањето на Црквата, таа е тајна на

соборноста, тајна на католичноста.

риродата на Црквата е соборна. Самото нејзино ткиво е соборно. Црквата е соборна бидејќи е Тело Христово. Таа е единство во Христа, едно со Светиот Дух и ова единство

е најголема целост и полнота. Критериумот на соборното единство е во тоа што „народот кој поверува имаше едно срце и една душа“. Ако ова не е така, тогаш животот е затворен и ограничен. Онтолошкото поврзување на личностите е, и треба да биде, остварено во единство со Телото Христово, а многумина престануваат да бидат исклучителни и непремостливи. Студеното раздвојување на „мое“ и „твое“ исчезнува. Растежот на Црквата е во усовршување на нејзината внатрешна целина, во нејзината внатрешна соборност, во „усовршување на целосноста“, „за да бидат во сè едно“.


Соборноста на Црквата има две страни. Реално, соборноста на Црквата означува единство на Духот. „Преку еден Дух сите сме крстени во едно тело“. А Светиот Дух, Кој е Дух на љубовта и мирот, не само што ги обединува разделените поединци, туку во секоја поединечна душа станува извор на внатрешен мир и целокупност. Субјективно, соборноста на Црквата значи дека Црквата е одредено единство на животот, братство или заедница, унија на љубов, „заеднички живот“. Сликата на Телото е заповед на љубовта. „Свети Павле бара од нас таква љубов, љубов која меѓусебно ќе нè поврзе, така што повеќе нема да бидеме одвоени еден од друг... Свети Павле бара нашиот сојуз да биде совршен како што е совршено единството помеѓу деловите на едно тело“. Новитетот на христијанската заповед за љубовта се состои во фактот што треба да ги љубиме ближните како самите себеси. Тоа е далеку повеќе од изедначувањето на ближниот со самите себе, од поистоветувањето на ближниот со самите себе; а значи да се видиме себе во другиот, во оној кој го љубиме, а не само во самите себе... Овде е границата на љубовта; возљубениот е нашето „alter ego“ (јас), „ego“ кое ни е помило од нас самите. Во љубовта се соединуваме во едно. „Суштината на љубовта е такво што оној кој љуби и оној кој е возљубен не се двајца, туку еден човек“. Уште повеќе: вистинската христијанска љубов, во секој од нашите браќа, Го гледа „Самиот Христос“. Таквата љубов бара самопредаденост, самоконтрола. Таквата љубов е можна само во соборната отвореност и преобразување на душата. Заповедта да се биде соборен му е дадена на секој христијанин. Степенот на зрелост зависи од степенот на неговата духовност. Црквата е соборна во секој од своите членови, бидејќи соборната целина може да биде изградена и составена само преку соборноста на своите

членови. Никакво мноштво, во кое секој член е издвоен и затворен во себе, не може да биде братство. До единство може да се дојде само преку заемна братска љубов на сите од браќата. Оваа мисла е многу живо изразена во познатото поимање на Црквата како кула која се ѕида (спореди Еремииниот пастир). Таа кула се ѕида од поединечните камења – од верните. Овие верници се „живи камења“. Во текот на изградбата тие прикладно се вклопуваат еден врз друг, бидејќи се исклесани и добро прилагодени еден на друг. Толку блиску се поврзани така што нивните краеви не се видливи, а кулата изгледа како да е изградена од еден камен. Ова е симбол на единството и целовитоста. Но, обрнете внимание, само исклесаните четириаголни камења можат да бидат употребени во оваа градба. Имало и други камења, убави а округли, но тие биле бескорисни во изградбата: тие не се вклопувале, не биле соодветни за градба, и требало да бидат оставени покрај ѕидовите. Во древниот симболизам „кружноста“ била знак за одвоеност, самодоволност, самозадоволство – terres atque rotundus. И всушност тој дух

Преобразување на личноста


на самозадоволство нè спречува да влеземе во Црквата. Каменот треба прво да биде исклесан за да може да се вклопи во црковниот ѕид. Мораме да се „отфрлиме себеси“ за да можеме да влеземе во соборноста на Црвата. Мораме да завладееме над своето самољубие во духот на соборноста за да можеме да влеземе во Црквата. Само во полнота на заедничарење на Црквата се исполнува соборното преобразување на личноста. Но, отфрлањето и одреку-вањето од своето „јас“ не значи дека нашата личност мора да згасне, дека треба да се растопи во мноштвото. Соборноста не е корпоративност или колективизам. Напротив, самоодрекувањето го шири опсегот на нашата личност; преку самоодрекувањето го поседуваме мноштвото во нас самите; ние опфаќаме многумина со нашето его. Во тоа се состои сличноста со Божественото единство на Света Троица. Во својата соборност, Црквата станува создадена слика (икона) на Божественото совршенство. Отците на Црквата зборувале со длабоки мисли. На Исток, тоа бил св. Кирил Александриски, а на Запад св. Илариј. Во современото руско богословие, митрополитот Антониј пригодно рекол дека „постоењето на Црквата не може да се спореди со ништо друго на земјата, бидејќи на земјата нема единство, туку постојат само поделби. Единствено на небото има нешто слично на тоа. Црквата е совршена, нова, необична и единствена на земјата, unicum, која не може да се именува со ниеден поим преземен од световниот живот. Црквата е подобие на постоењето на Света Троица, подобие во кое многумина стануваат едно. Зошто ваквото постоење, какво што е постоењето на Света Троица, е ново за стариот човек и несфатливо за него? Затоа што личноста во телесно сфаќање е самозаробено битие, кое коренито се спротивставува на секоја друга личност. На тој начин, христијанинот мора по

мерата на својот духовен раст да се ослободува од непосредната спротивставеност помеѓу „јас“ и „не –јас“, тој мора од корен да ги замени основните

својства на човечката самосвесност. Токму во ваквата промена се состои препородувањето на умот.

ма два типа на самосвесност и самопотврдување: одвоениот инди-видуализам и соборноста. Соборноста не е отфрлање на личноста и соборната

свесност не е ниту род, ниту раса. Таа не е заедничка свест ниту, пак е здружена свест на многумина ниту, пак, Bewusstsein überhaupt на германските философи. Соборноста не се добива со укинување на живите личности ниту преку преминување на план на апстрактен логос. Соборноста е конкретно единство во мислите и чувствата. Соборноста е начин или поредок или поставување на личната свест, која се издига на „ниво на соборност“. Таа е „telos“ (врв) на личната свест, која се реализира во креативна развиеност, а не преку уништување на личноста. Во соборното преобразување личноста добива моќ и сила да го изрази животот и свеста во целина, и тоа не во својство на безлично средство, туку во создателно и херојско делување. Не треба да речеме: „Секој во Црквата достигнува ниво на соборност“, туку „секој може, и мора, и повикан е да достигне соборност“. Но, не секогаш и не секој достигнува соборност. Оние кои достигнале соборност во Црквата ги нарекуваме лекари и отци, бидејќи од нив не слушаме само лично исповедање, туку сведочење на Црквата. Тие ни говорат од нивната соборна полнота, од полнотата на благодатниот живот

Превод од англиски јазик: Александар Божиноски



дно од својствата на Црквата, како што се исповеда во Символот на Верата е соборноста. Исповедаме дека Црквата е соборна.

Соборноста на Црквата има три конкретни поими. Едниот е дека се распростира во целиот свет. Светиот Кирил Ерусалимски исповеда: „Се нарекува, пак, соборна затоа што е распространета во целиот свет“. Другиот е дека Црквата ја има полнотата на вистината и му помага на човекот, кој е нејзин член, да учествува во сета полнота на вистината, да ја живее вистината целосно. Црквата ја живее вистината од денот на Педесетницата. После Педесетницата немаме растење на Црквата во вистината, туку учество на верните, со нивниот личен напредок, во Педесетницата и во доживувањето на Откровението. Педесетницата е највисокиот степен на Божјото Откровение. Низ вековите имаме изразување на вистината со различни термини заради соочување со еретиците. Така, соборен човек е оној кој ја познава вистината (православен) и кој ја живее вистината (добродетелен). А третиот поим е дека Црквата се нарекува Соборна затоа што има живот кој е заеднички за сите нејзини членови. Во Црквата не постојат привилегирани и непривилегирани членови. Се разликуваат службите и даровите, но сите можат да ги применат Христовите заповеди и сите ја имаат можноста да го достигнат доживувањето на Педесетницата. Апостолот Павле вели: „Вие кои во Христа се крстивте, во Христа се

облековте. Нема веќе ни Јудеец ни Елин, ни роб ни слободен, ниту машко ниту женско, бидејќи вие сте едно во Христа“ (Гал. 3, 27 - 28). Во продолжение ќе го видиме главно трети-от случај, односно ќе покажеме дека животот што постои во Црквата може да го живеат сите нејзини членови, дека постои еден соборен начин на живот и дека не постојат сепарации во Црквата ниту различни категории на луѓе кои имаат различни должности и обврски. Впрочем, секој човек е создаден од Бога според Неговиот образ и подобие. И ако се сетиме дека, всушност, терминот „подобие“ во теологијата на светите Отци се поистоветува со обожувањето, тогаш можеме да заклучиме дека секој човек, а посебно секој член на Црквата, ја има можноста да достигне обожување. Христијанинот кој се крштева во Името на Троичниот Бог, треба во продолжение да го живее новиот живот, а тоа се постигнува со применување на Христовите заповеди, со Божествената Причест и со молитвата. Но тоа се однесува на сите луѓе. Сите луѓе треба да бидат насочени кон таа цел. Не постојат луѓе кои по својата природа не можат да ја исполнат Божјата волја и кои не можат по својата природа да се молат. Доколку се случуваше тоа, тогаш Бог не ќе беше толку суров, од сите луѓе да ги бара истите работи. Светиот Јован Златоуст, зборувајќи за воспитувањето на децата и имајќи ги предвид родителите кои не ги советувале своите деца да

СОБОРНИОТ НАЧИН НАЖИВОТ

Митрополит на Навпактос Јеротеј Влахос

•


ја исполнуваат целата Божја волја, оправдувајќи се дека тоа важи за монасите, вели карактеристично: „немој да кажеш тоа е за монаси; зарем монах да го правам детето? Нема потреба да станува тој монах. Христијанин направи го“. Исполнувањето на Христовите заповеди не се однесува само на монахот, туку воопшто на Христијанинот. Нашето христијанско својство, ако можеме така да се изразиме, се совпаѓа со исполнувањето на Христовите заповеди. Така начинот на живот на Христијанинот е соборен. Сите Христијани треба да имаат заеднички етос. Христовите заповеди и свештените Канони на Црквата имаат за цел - Христијаните да го стекнат тој заеднички етос.

А БОГОСЛОВИ И НЕБОГОСЛОВИ

Б ТРЕЗВЕНОУМНО И СОЦИЈАЛНО ОПШТЕСТВЕНО БОГОСЛОВИЕ

Ги делиме луѓето на богослови и небогослови. Сметаме дека богослови се оние кои поседуваат некои интелектуални знаења и мислиме дека богословието е специјалност на некои луѓе кои научно се занимаваат со историјата на Црквата. Без да се исклучува и тоа за да се прави поделба помеѓу студенти или професори, треба да кажеме дека богословието е главно живот, опит, а богослови во учењето на Црквата всушност се боговидците. Светиот Григориј Богослов вели дека богослови се оние кои се испитани и очистени и кои достигнале до созерцание. Исто така, според преподобниот Нил, богослов е оној кој се моли. Значи, богослови се оние кои ја живеат очистителната, и воглавно просветителната и обожителната Божја енергија. Така, може некој да има завршено Богословски факултет, да предава Богословие, но опитно да не знае што е Богословие. А може некој друг да е интелектуално неписмен, но да ја има во голема мера развиено умствената енергија и да е вистински Богослов. На Света Гора може да се сретнат такви луѓе, кои можат да го протолкуваат и анализираат учењето на светите Отци на Црквата.

Богословието го делиме на трезвеноумно и социјално и сметаме дека едни Отци ѝ припаѓаат на првата, а други на втората категорија. Меѓутоа во учењето на светите Отци не се гледа таа поделба. Секако, надворешно, според начинот на кој некој работел може да се гледа некаква поделба помеѓу

Сите Христијани треба да имаат заеднички етос. Христовите заповеди

и свештените Канони на Црквата имаат за цел - Христијаните да го стекнат тој заеднички етос.

Секако, треба да нагласам, и тоа да го имаме предвид, за она што ќе биде кажано подолу, дека иако сите можеме да ги исполнуваме Божјите заповеди и за цел да го имаме обожувањето, сепак постојат различни степени, но и различни начини. Патот е истиот, но се менува начинот, аналогно со начинот на кој живее секој еден. Тоа можеме да го разбереме од параболата за талантите. Едни примиле пет таланти, други два, трети еден. Меѓутоа сите може да се истакнат како добри управители и добри домостроители на Божјата благодат и сите можат да ги слушнат зборовите: добро, добар и верен слуго. Различен е квалитетот на талантите, но истите зборови ќе се слушнат. Значи, постои разновидност на даровите, аналогно со начинот на живот и со духовната возраст на луѓето. Факт е дека постои заеднички живот и сите треба да го чекориме истиот пат на спасението. Меѓутоа, ние за жал, бидејќи сме сепаративни, и полошо, бидејќи сакаме да пребиваме во сепаративноста и на ниски нивоа на духовен живот (затоа што тоа

ни годи), затоа создаваме сепарации и поделби во духовниот живот. Би сакал во продолжение да видиме неколку такви поделби, кои ги создаваме во нашата мисла и во нашиот живот.


трезвеноумни и општествени, бидејќи некои Отци имале едно конкретно стадо и работеле на тоа, а други се наоѓале во пустина и постојано се молеле. Меѓутоа и од таа страна не може да се направи потполна поделба, затоа што и Отците кои работеле пастирски живееле со трезвеност, но и пустиниците работеле мисионерски во смисла дека станувале привлечна точка за многу луѓе кои оделе при нив за да научат зборови за спасение. Така и пустиножителите посредно вршеле пастирско дело. Освен тоа, учењето на светите Отци не се дели на општествено и трезвеноумно. Кога зборуваат Отците за општествени прашања, тогаш ги гледаат низ вистинската Теологија на Црквата, која е аскетска. И кога зборуваат за трезвеноумни прашања, тоа го прават за да можат луѓето да се очистат и потоа да стекнат реална заедница со Бога и со луѓето. Впрочем, многу добро знаеме

дека богословите во Црквата пастирствуваат и пастирите го вршат своето дело богословски. Имаме обичај да ги гледаме Тројцата Ерарси, светиот Василиј Велики, светиот Григориј Богослов и светиот Јован Златоуст, како општествени Отци. Но тоа не одговара со реалноста, затоа што и Тројцата Ерарси во нивните дела го развиваат целото трезвеноумно учење на Црквата. Тоа дека постои тесна поврзаност помеѓу трезвеноста и заедницата (општеството), помеѓу трезвеноумни и општествени Отци, и дека светите Отци го раководат своето стадо богословски, се гледа од беседите што светиот Григориј Палама му ги изговорил на своето стадо во Солун. Оној кој ќе ги прочита тие беседи, ќе констатира дека пастирството е богословие, а богословието е всушност плод на богопознанието, но и пат за да стигне човекот до обожувањето.


В ДЕЛА И СОЗЕРЦАНИЕ

Продолжение на претходното е дека, обично, правиме разлика помеѓу дела и созерцание, како и помеѓу практични и созерцателни луѓе. Таа разлика се прави затоа што не има зафатено влијанието на западното сфаќање во врска со делата и со созерцанието. На Запад во средниот век зборувале за дела и за созерцание, но како дела го подразбирале мисионерството, активноста, а како созерцание го подразбирале интелектуалното (логичкото) занимавање со Бога и со вистините на Црквата. Меѓутоа во православното предание делување е, главно, очистувањето на срцето, созерцание е умствената молитва, а гледањето на несоздадената Светлина е обожувањето на човекот. Исто така, во Православната Црква велиме дека не се спротивставени делувањето и созерцанието, туку едното го наследува другото. Илија Презвитерот вели дека мажествената (храбрата) душа личи на жена која има два светилника во кои се делувањето и созерцанието. Светиот Максим Исповедник, пак, вели дека не постои безбедно делување надвор од созерцанието, ниту вистинско созерцание без делувањето. И забележува дека кај некои претходи созерцанието пред делувањето, а кај некои делувањето му претходи на созерцанието, но и двете завршуваат во една цел.


Ѓ МОНАСИ И БРАЧНИ ЛУЃЕ

Луѓето ги делиме и на монаси и брачни, а животот на монашки и брачен, и како резултат на тоа го пофалуваме монашкиот живот, кого го сметаме за подобар и соодветен да ги исполни Божјите заповеди, а го потценуваме брачниот живот како несоодветен за применување на Божјата волја. Секако, многу добро знаеме дека Црквата ги благословува овие два начини на живот, како монашкиот така и брачниот живот. Меѓутоа тоа не значи дека едниот треба да се пофалува врз товар на другиот. И во однос на ова треба да кажеме дека важи толкувањето на параболата за талантите, што претходно ја споменавме. Може да се каже дека во Црквата луѓето не се делат просто на брачни и безбрачни, туку на луѓе кои живеат во Христа и луѓе кои не живеат во Христа. Така од една страна имаме луѓе кои Го имаат Светиот Дух, а од друга страна луѓе кои Го немаат Светиот Дух. Впрочем, во првата

Г СВЕТОТАИНСКИ И АСКЕТСКИ ЖИВОТ

Многумина од нас го одделуваат светотаинскиот од аскетскиот живот. Мислиме дека Светите Тајни се главно за луѓето кои живеат во светот, а аскезата е за монасите. Меѓутоа такво разликување не постои во светоотечкото учење, затоа што, како што анализиравме претходно, Светите Тајни не се независни од живеењето на очистителната, просветителната и обожителната Божја енергија. Како што забележува о. Јоанис Романидис, медицинската наука не може да се оддели од дијагнозата и од терапијата. И дијагнозата и терапијата не можат на ниту еден начин да се затворат во некои надворешни обредни дејствија. На истиот начин, Божествената Литургија и молитвата не можат да се одделат од очистувањето на срцето и од просветлувањето на умот.

Д АПОФАТИЧКО И КАТАФАТИЧКО БОГОСЛОВИЕ

Апофатичкото и катафатичкото богословие ги разликуваме херметички. Тврдиме дека апофатичкото богословие е посовршено, а катафатичкото несовршено. Најлошото е кога апофатичкото богословие го гледаме само во постоењето на неколку термини и изрази. Секако, во светоотечкото учење среќаваме една таква поделба. Карактеристични се зборовите на светиот Јован Дамаскин: „Божеството е бескрајно и несфатливо и само тоа е кај Него сфатливо: бескрајноста и несфатливоста. Она што го кажуваме за Бога потврдно (катафатички), тоа не ја означува природата,туку она што е околу природата“. Меѓутоа во продолжение, пак, светиот Јован Дамаскин вели: „Нешто од она што катафатички го кажуваме за Бога, има сила на превасходна апофатика“. Постои едно заемно проникнување помеѓу апофатичкото и катафатичкото богословие. Едно е богословието и тоа е опит, откровение. Светителите достигнале до обожувањето и Го виделе Бога. Виделе дека Бог е Светлина, ја

виделе Божјата енергија. Така Бог е причеслив според Неговата енергија, но е потполно непричеслив според Неговата суштина. Но, кога светителите сакаат да го изразат тој опит, тогаш употребуваат апофатички форми. Значи, велат дека Бог е Светлина, но истовремено поради Неговата превозвишена блескавост и во однос на создадената светлина на знаењето, Он е темнина. Впрочем, и таканаречените катафатички (потврдни) изрази, како на пример Бог е љубов, всушност се несфатливи за човечкиот разум, односно за категориите на човековата мисла. Можеме да кажеме дека познанието на Бога е опит. Патот кон богопознанието е апофатички, односно го концентрираме умот во срцето, следејќи го, според светиот Дионисиј Ареопагит, соединувачкото собирање на умот. Доживувањето на Бога, односно на Неговата енергија, е катафатичко. Но изразот на тој опит се формулира и со апофатички изрази (невидлив, несфатлив, неопислив итн.), поради немоќта на човекот да го изрази тој опит.


Црква, како што се гледа во Посланијата на апостолот Павле, сите Христијани, безбрачни и брачни, живееле како монаси, бидејќи и бракот си ја има својата аскеза. Затоа, ако некој монах го обвинува бракот во Христа, тогаш покажува дека има проблем со својот монашки живот. И ако некој брачен човек го обвинува и потценува монашкиот живот, тогаш тоа значи дека има проблем со начинот на кој го живее својот живот. Еден добар монах никогаш не го обвинува тоа што Бог го благословува, и еден добар брачен човек никогаш не обвинува нешто што Бог благословува, како што е монашкиот живот. Карактеристично е да се каже дека најдоброто слово за девственоста го составил светиот Григориј Ниски, кој бил во брак. А еден безбрачен човек, светиот Амфилохиј Икониски напишал прекрасни работи за брачниот живот. Да не забораваме и дека преподобниот Пафнутиј на Првиот Вселенски Собор го одбранил бракот за клириците. Светиот Амфилохиј Икониски во една негова беседа покажува дека христијанинот е соборен човек, односно целосен. Ги пофалува и девственоста и бракот. Откако зборува за девственоста, за бракот вели: „чесниот брак е над секој земен дар, како плодно дрво...како корен на девственоста, како земјоделец на словесни и живи гранки“. Во продолжение вели: „искорни го чесниот брак и нема да го најдеш цветот на девственоста“. Завршува карактеристично: „Без благочестивото Богомудрие ниту девственоста е чедна ниту бракот е чесен“. И светиот Јован Златоуст поучува многу околу оваа тема. Тој вели: „Сè што е во врска со бракот им е заедничко на монасите, освен бракот“. Сите треба да ги применуваме Христовите

Е МАНАСТИРИ И ПАРОХИИ

Горното е поврзано и со разликата што ја создаваме помеѓу манастирите и парохиите. Обично правиме растојанија и сепарации помеѓу овие два животни центри. Меѓутоа во Православието велиме дека постои врска помеѓу парохиите и манастирите. Светиот Јован Златоуст ги советува своите слушатели да ги посетуваат манастирите за да ги гледаат земните ангели, како што ги нарекува монасите, за да можат потоа да живеат правилен општествен и семеен живот. Манастирот и парохијата се двата центри на христијанскиот живот. Манастирите се хранат од парохиите и потоа им помагаат на парохиите со својот начин. Светиот Козма Етолски духовно пораснал на Света Гора, а потоа станал голем мисионер. Епископот Пентаполски свети Нектариј изградил манастир и преку тој манастир му помагал на народот. Да го почитуваме светиот Нектариј, а да го обвинуваме монаштвото кое тој го живеел, не претставува православен етос, туку е распарчување на соборноста на Црквата и духовна схизофренија.

Може да се каже дека во Црквата луѓето не се делат просто на брачни и безбрачни, туку на луѓе кои живеат во

Христа и луѓе кои не живеат во Христа. Така од една страна имаме луѓе кои Го имаат Светиот Дух, а од друга страна

луѓе кои Го немаат Светиот Дух.

заповеди. Затоа Божествениот Отец ќе рече карактеристично: „Доколку сме трезвени, тогаш ниту брак, ниту воспитување деца, ниту било што нема да може да нè спречи во благоугодувањето на Бога“. Доколку бракот и воспитувањето деца би ни биле пречка на патот на добродетелта, тогаш Создателот на сè не би ги вовел во нашиот живот. Карактеристични се и зборовите на светиот Василиј Велики: „Сите луѓе имаме потреба од послушност кон Евангелието, и монаси и тие што се во брак“. Значи, не можеме да ја оправдуваме нашата инертност поради особениот начин на живот што сме го одбрале, ниту можеме да обвинуваме и да отфрламе еден друг начин на живот, кој не е како нашиот. Секако, постојат степени и духовни возрасти.


З КЛИРИЦИ И ЛАИЦИ

Една друга разлика што ја правиме е помеѓу клириците и лаиците. Секако, никој не противречи дека постои една таква разлика која е предвидена од целото предание на Црквата. Но и овде не можеме да преценуваме една категорија врз товар на друга. Такво нешто не претставува православен менталитет. Ниту да сметаме дека само клириците се обврзани да ги исполнуваат сите закони и преданија на Црквата, додека лаиците имаат некои олеснителни околности. Факт е дека клириците имаат повеќе должности и обврски, во однос на спасението на другите, но сите имаме обврска да го пазиме Божјиот закон. Можеме да кажеме дека начинот на живот на Црквата е синодален. Тоа не треба да се протолкува во смисла на демократија. Некои велат дека начинот на живот на Црквата е демократски. Тоа не е точно, затоа што постои разлика на дарови и на служби. Начинот на животот на Црквата е синодален, во смисла на ерархија, односно е ерархиски. Тоа се гледа и во

Продолжение на претходното е дека, за жал, правиме раскинување помеѓу носителите на благодатните дарови, односно помеѓу монасите и мисионерите. Некои мислат дека монасите со нивната молитва не вршат никакво дело во општеството, а други го потценуваат мисионерскиот труд што го вршат други христијани. Меѓутоа работите не се толку едноставни. Многу се даровите што ги дава Светиот Дух за надградба на Телото Христово. Треба да ги цениме и да ги прифаќаме даровите што ги дава Светиот Дух. Потценување на еден дар е хула, според светиот Симеон Нов Богослов. Проблемот не е какво дело вршиме во Црквата, туку дали го вршиме со вдахновение на Светиот Дух, дали го вршиме со страв Божји и дали нашата цел е Божјата слава. Тогаш, кое и да е тоа дело е благословено и ќе има вечни последици. Инаку нашето дело ќе изгори (1. Кор. 3, 12 - 15).

посланието на апостолот Павле до Коринтјаните. Божествениот Апостол вели: „И едни од вас Бог постави во Црквата прво апостоли, второ пророци, трето учители; потоа даде дарби за чудеса и исцелување; па застапници, управници и луѓе што зборуваат на разни јазици“ (1. Кор. 12, 28). Така во Црквата постои ерархија. Секој си го знае својот дар, ја исполнува службата на која го поставил Бог и сите заедно соработуваат за надградба на Телото Христово. Сликата на Телото Христово е многу карактеристична! Клириците се ракополагаат за да му служат на народот. А лаиците се раководени заради нивното спасение. Дар од Бога е некој да биде пастир, а дар е и да биде раководен заради своето спасение. Впрочем, основата на светотаинското свештенство е таканареченото духовно свештенство, кое може да го имаат и лаиците. Сите можеме да имаме духовно свештенство, затоа што тоа е поврзано со целиот духовен живот, кој се живее како со Светите Тајни така и со аскезата. Според Отците, духовно свештенство има оној човек кој ја има развиено умствената енергија и, секако, оној кој се моли за целиот свет. А знаеме дека тоа духовно свештенство ќе го удостои човекот да земе учество во Царството Божјо. Така не треба да има судир помеѓу клирици и лаици. Клириците го примаат свештенството како служба и како крсна жртва, а лаиците ги прифаќаат клириците како татковци за да се преродат во нов живот. Нема да продолжам да наведувам и други разлики кои, за жал, ги правиме во нашиот духовен и црковен живот. Острастениот човек, расцепканиот, го расцепкува единствениот црковен живот. Колку што е некој нечист толку е и сепаративен, а колку што се очистува од страстите толку станува соборен. Соборен станува соборен кога ја познава и ја живее целата вистина. Целиот начин на живот што го гледаме во Светото Писмо и во Преданието на Црквата важи за сите луѓе. Сите можеме да стигнеме до обожувањето. Непрестан стремеж треба да биде да напредуваме во стекнувањето на соборниот начин на живот, односно да ја живееме соборноста на Црквата.

Превод од грчки јазик: Јеромонах Атанасиј Арсоски

Ж МОНАСИ И МИСИОНЕРИ


ОБОРНОСТ! – Тоа не е само звучен збор, туку поим со возвишено значење. Самиот збор е од понов карактер: во современиот богословски грчки јазик

тешко дека може да се најде термин кој точно би му соодветствувал во значењето; а истиот не постоел ниту во црковнославјанскиот јазик. Во својата форма, како именка, зборот соборност е оформен од руските славјанофили, во моментот во кој тие му определиле исклучително високо значење на славјанскиот збор „соборен“ кого го среќаваме во деветиот член на Символот на верата: „Верувам во една, света, соборна и апостолска Црква“. „Јас не се осмелувам да тврдам“ – пишува рускиот православен мислител и предан син на Црквата А.С. Хомјаков – „дали длабоко познавање на суштината на Црквата, кое славјанските првоучители го зеле од најголемите источници на вистината во школите на Исток, или уште повисоко вдахновение, испратено од Оној, Кој единствен е Вистината и Животот, внушило во светите браќа словото „католичка“ да се предаде во словенски облик со зборот „соборна“, но смело утврдувам дека самото тоа слово содржи во себе целосно исповедање на верата“. Што значи самото грчко слово „католички“? – Негов главен дел е олос, што во превод значи – сиот, цел, завршен. Претставката кат, пак, – како

едно од своите три значења ја има улогата на засилување на поимите, со кои е соединета. Така, во полниот свој облик со овој збор се означува полнота која во ништо не е ограничена, сеобемност, „плирома“. Терминот е оформен според кажаното во Светото Писмо: во Црквата „нема Елен, Ниту јудеец, ниту обрезан, ниту необрезан, ниту варвар, раб, слободен, туку во сите и во сѐ е Христос“. И уште: „Го постави Глава на сите во Црквата, која е Неговото Тело, полнота на Оној Кој исполнува сѐ во сѐ“ (Ефес. 1, 22-23). Зборот „католичка“ ни говори за тоа дека Црквата не се ограничува просторно, со земните предели, не се ограничува ниту во времето, односно со смена на поколенијата, кои си одат одовде во задгробниот свет. Во својата соборна полнота, во католичноста, таа ја опфаќа и Црквата на повиканите и Црквата на избраните, Црквата на земјата и Црквата небесна. Такво е православното разбирање на суштината на Црквата во нејзиниот совршен облик, нешто што е јасно претставено во нашето, православно богослужење. Треба да имаме во предвид дека во грчкиот јазик не постојат толку тесни лингвистички врски помеѓу поимите „католички“ и „собор“ (Вселенски собор). Црковниот собор таму се именува синодос, Вселенски собор – Екуменски синодос. Во секојдневниот јазик тој збор, синодос, значи:

СОБОРНОСТА ицрковното сотрудништво

Протопрезвитер Михаил Помазански


собир, собор, собрание. Што се однесува до рускиот и славјански збор „собор“ - може да се признае неговата сродност со поимот католичност во називот „собор“ за голем храм. Собор се нарекува некоја двопрестолна или трипрестолна црква, во која на таков начин полно се изразува врската со небесната Црква, во која во високиот иконостас се претставени чиновите на светиите, во која непрестано се извршуваат секојдневни богослуженија во спомен и прославување на небесната Црква. Она што ѝ припаѓа на целината се однесува и на нејзиниот дел: својството на Црквата во нејзината полнота ѝ припаѓа и на Црквата на земјата, благодарејќи на нејзините врски со небесниот Ерусалим.

Историскиот пат на Црквата не е лесен. Светите Отци го претставуваат во вид на кораб кој плива по морето на животот. Неговиот пат е таков што и во случај на спокојна состојба на морето коработ се движи спротивно на течението; а што, пак, да се каже за моментите во кои има бури? Црквата е принудена секогаш да покажува спротивставување на гревовниот свет. Светот владее со сила, власт, преку органи на принуда и казнување. А Црквата, самата по себе владее единствено со морално влијание. Каде би можела таа да ги најде неопходните сили, доколку Господ не ја храни и не ја милува? Православната Црква е Христово наследство. ... Темните страни во црковниот живот го заглушуваат духовното утешение со кое само по себе, според својата природа се спроведува служењето на Бога и Црквата. Луѓето кои живеат во суетата на светот тоа утешение и не го претпоставуваат: затоа толку малку од нив се спремни да застанат на животниот пат на пастир, затоа во наши дни сѐ повеќе се чувствува недостаток на духовништво, се зголемува бројот на парохии во кои нема црковни пастири. Во апостолските посланија е опишан и

образот на пастирските скорбенија: апостолот Павле ѝ пишува на христијанска општина која е образувана од него: „Веќе се заситивте, се обогативте, почнавте да царствувате без нас... Ние сме безумни заради Христа, вие сте мудри во Христа, ние сме немоќни, вие крепки, вие во слава, ние во бесчестие... ако вие навистина царствувате, тогаш ние не треба да царствуваме со вас“! ... И што? Дали оваа горчина на апостолот го привела кон униние и колебања? Во никој случај! Општата душевна состојба на апостолот се гледа во следниве негови зборови: „Кој ќе нѐ одлачи од Божјата љубов: маките ли, тешкотиите ли? Или гонењето, или гладот, или немаштијата? Или опасноста или мечот?... Сето тоа ќе го преодолееме со силата на Оној Кој нѐ возљуби“.

БИБЛИСКИ ОБРАЗ НА ЦРКВАТА во земниот свет е човековото тело. Имено, во телото има безбројно количество на сотрудници, како видливи така и невидливи. Сите тие имаат свои вредности и своја улога. „Нема ногата да рече: јас не му припаѓам на телото, оти не сум рака...“ Нема увото да рече: јас не му припаѓам на телото оти не сум око...“ (апостол Павле). Така и во Црквата. За секој нејзин член ќе се најде место за соединување со другите во нејзино служење. Но, како што телото има потреба и од надворешни покрови, од одежда, и од други услужни предмети кои не влегуваат во состав на телото – така и во служењето на Црквата има две сфери: првата е внатрешна сфера - вистински црковна, католичка (соборна) и втора сфера која е – надворешна, површна, времена, минлива. Ние треба да го одлачуваме „насушното“ од „несуштественото“ макар второто и да биде практички неопходно. Надворешното често е и насушто, оти живееме во материјален свет, во сфера на односи. Тоа во однос на Црквата се однесува на нејзината организациона страна – страната вон ерархискиот и благодатен строј, како и на неопходноста за одржување на храмовите и клирот, потоа потребата од одржување на парохиски собранија, дополнителни организации

ЦРКВАТА ВО МОРЕТО НА ЖИВОТОТ СОБОРНОТО ЕДИНСТВО И СОТРУДНИШТВОТО


при црковната општина, школи, издавачка дејност и така натаму. Животот нѐ повикува да учествуваме во обете сфери. Сепак, не е спасително за човека да учествува во втората, надворешна сфера, доколку не учествува и во првата, внатрешна сфера. Која наша дејност претставува полно, вистинско изразување на црковната соборност? Тоа е општествената молитва во храмот. Храмот е наш христијански центар на животот. Поаѓајќи на богослужба, велиме: „одиме во црква“, „одиме на собор“, односно, потсвесно го изговараме тоа дека соборноста и Црквата во полн вид се пројавуваат себеси во храмот (црквата). Кога ерејот стои пред дверите на олтарот или во олтарот, тогаш за кого се моли? За себе ли? - Не, тие прозби, тие благодаренија за поминатиот ден или за дадениот ноќен спокој, тие прошенија на Божјата милост се сецело соборни. „Приклони го Твоето уво и услиши нѐ и спомни си ги по име Господи сите кои се со нас и се молат со нас, и спаси ги со Твојата сила. Даруј му мир на Твојот свет, на Црквите Твои, на свештениците и на сите Твои луѓе“. – „Научи нѐ Боже на Твојата вистина... ден и утро во радование дарувај ни... спомни си и за сите

наши браќа, кои се на земја, на море, на секое место на Твоето владичествување, за оние кои ја бараат Твојата помош и Твоето човекољубие, за спасени со душата и телото секогаш со дерзновение да го славиме чудното и благословено Твое име“... – Така, една по друга во вис се издигаат тие прозби кон Оној Кому се обраќаме како: „Сокровиште на благата, Источнику приснотечен, Благодателу на нашиот живот, Свет и Недостижен“. Тие молитви, во најголемиот дел би можеле да бидат произнесени на глас. Но животот покажал дека народот во храмот не е во состојба да задржува сосредоточеност и внимание во мерата во која тоа е неопходно за да се задлабочи во содржанието на молитвите кои се плодови на високоблагодатно вдахновение на великите Отци на Црквата. Особено тоа треба да се каже за Божествената Литургија во нејзиниот главен дел – Литургијата „на верните“. Затоа, Црквата утврдила дека е подобро во мислите и во устата што почесто да ни ја вложува кратката покајно-прозбена молитва: „Господи помилуј“. Во неа е изразено соборното, од Црквата внушено сознание, за неспоредливата важност кај христијанинот од искрено покајание.


Зарем не е предназначено од устата на чтецот, од устите на певците да се моли целата Црква? Говорејќи за тоа, сепак, нужно е да се посака чтеците и певците, како и нивните слушатели, да си помнат за општоста на славословието, за прошенијата и благодаренијата и заемно да се стремат да ги осуштестват. Богослужението дава можност активен учесник во пеењето во храмот, во краен случај во неколку видови на служби, да биде целата црква. ...Ете богослужбата завршува. Излегуваме од црквата. После сеноќната ја слушнавме завршната молитва на првиот час: „Христе, светлино на вистината, Кој го просветуваш секој човек кој доаѓа во светот...“ Да, всушност нашиот излез е премин „од Црквата во светот“. Излеговме кон своите животни грижи и интереси. Црквата и соборноста останала за одредено време позади, во минатото. Целосно ли? Тоа зависи од нас. Не е целосно доколку во „самите себе“ сме ги сочувале, доколку сме ги сочувале во својата душа, во своето сознание, доколку ги сохраниме во своите постапки – со едно слово речено – доколку се сочуваме во благочестивост. Тогаш во светот ќе се сочуваат за нас можностите за црковно сотруд-ништво, како одбле-соци на целата таа вистинска соборност. И не треба да кажеме дека нејзиниот пат овде бил краток. Во што се состои дејноста на членовите на Црква-та во духот на собор-носта? Една од нејзи-ните први форми е непосредно поврзана со храмот. Тоа се однесува на градбата на храмот, неговото

Историскиот пат на Црквата не е лесен.

Светите Отци го претставуваат во вид на кораб кој плива по морето на животот.

Неговиот пат е таков што и во случај на спокојна состојба на морето коработ се движи спротивно на течението; а што, пак, да се каже за моментите во кои има бури? Црквата е принудена секогаш да покажува спротивставување на гревовниот свет.


снабдување со сѐ што е неопходно, сликањето на икони и свештеното фрескописување на храмот. Според моралното, пак, достоинство уште повеќе значење имаат делата на љубовта и благотворенијата во името Христово. Пројавувањето на верата и христијанската љубов се многу разнообразни. Такви, на пример се: хрис-тијанското лично мисионерство од преданоста на Христа и на Црквата, застапувањето за правда, заштитата на угнетуваните и оскорбуваните, како плод на чувството за сострадање. Христијанското служење со добри предавања, студиозни трудови, печатени слова, работа во црковни школи, научна работа во христијански дух – сето тоа широко,

отворено, слободно поле за црковно сотрудништво како во индивидуални така и во групни форми. Тие форми на дејствување и ним подобните се повисоки и подостојни од учествувањата во административната страна на Црквата. Мирното и успешно управување со домот Божји не се крепи на правен фундамент, ами на каменот на верата и на доброволно послушание на Каноните на Црквата од страна на сите нејзини членови – духовништвото и мирјаните.

Превод од руски јазик:Даниел Јовановски


ПОДОБРО ОД ДЕВИЗНО ШТЕДЕЊЕ

ОТВОРЕН ИНВЕСТИЦИСКИ ФОНДКБ ПУБЛИКУМ ОБВРЗНИЦИ

www.kbpublikum.com.mk


ерувам во една, света, соборна и апостолска Црква“. Преку ова исповедање на верата

Константинополскиот собор (381 година) ги означува четирите атрибути на Црквата, односно нејзините „карактеристики“, „ознаките“ кои ја изразуваат полнотата на нејзиното постоење и го обезбедуваат континуитетот на делувањето на Господ, сѐ до Неговото Второ пришествие. Секое извитоперување или намалување на која било од овие ознаки ја разобличува самата реалност на Црквата. Кога разумот стои пред оваа тајна тој е повикан да ја „оголи“ својата формална и јуристичка логика за да може да прими просветлување од догмата. Современото богословие, резервирајќи му на зборот „црковно“ („eccleaiastique“) широко значење за сѐ што се однесува на Црквата, го воведува и изразот „еклисијално“ („ecclesial“) кој се однесува на Црквата во потесна смисла на заедница и заедничарење. Овој неологизам му го потчинува јуристичкиот и општествен аспект на заедништво и светотаинство. Еден од католичките богослови кои му се најблиски на православниот Исток - Мелер (Moehler), рекол: „Секоја црковна организација не е ништо друго туку отелотворена љубов“, а рускиот богослов Хомјаков, вели: „Црквата е вселенски живот на љубов и единство“ . И навистина што друго би можело да ја „дефинира“ или „формулира“ Црквата, ако Црквата е Самиот

К Ц

Е Ц

Природата на Црквата најдобро се изразува со следниот став: Црквата е една. Кога свети Кипријан пишува против расколниците, тој своето дело го насловува со најприродниот наслов: За единството на Црквата. Тоа единство го вклучува во себе времето и просторот, земното и небесното, Црквата на луѓето и Црквата на ангелите. „Зарем Христос е разделен?“ (1 Кор. 1, 12-13) прашува апостол Павле, затоа што и самата замисла на Телото ѝ се спротивставува на секоја фрагментација. На благденот Педесетница Црквата пее за Откровението на својата природа: „Кога Вишниот слезе за да ги помеша јазиците, сите луѓе ги повика на единство, затоа, еднодушно да Го славиме Светиот Дух“. Еден е Господ и еден е Духот, оти еден е Бог, Отецот на сите. Епиклезата на единството поаѓа од монархичкиот принцип на Отецот, изворот на троичното единство, изворот на црковното единство и на единството на секој чин; анафората, анамнезата се извршува за Отецот и пред Отецот: „Со Светиот Дух секоја душа се оживува и очистува; неа во својата свештена тајна ја осветлува Троица“. Мноштвото на автокфални Цркви ја зачувува различноста на јазици и различноста во култури,

ПРАВОСЛАВНА СОБОРНОСТ

Павел Евдокимов

�

Бог во Своето Откровение на меѓусебна љубов?


С Ц

С ( Ц )

но налик на многугласна симфонија. Црквата во темел е единствена по своите догми, Свети Тајни, по Причеста (koinonia). Taa секогаш и на секое место ја проповеда истата вера. Така, и покрај тоа што е „расеана во светот, таа живее во една единствена куќа“ . Во времето на апостолите, зборот цркви означувал места во кои се пројавувало Христовото Тело, кое секогаш било едно. Денес таа множина (цркви) се однесува на деловите на поделениот христијански свет, кои како такви се лишени од меѓусебно евхаристиско заедничарење. Од православна гледна точка, догмата за единството на Црквата таа Црква ја одредува како православна (правоверна). Секоја христијанска групација вон канонските граници му припаѓа на Православието доколку учествува во вистината (по крштението, по тоа како го користи Божјото име). Ереста и расколот се појави во животот на Црквата, нивната врска со центарот – полнотата, може да биде повеќе или помалку ослабена, и од таа врска зависи нивниот степен на ортодоксност. Така, и од секое конкретно, а случајно историско „соединување“ треба да се дојде до суштинско црковно „единство“ кое како такво се покажува преку својата „единственост“: Црквата е една и единствена.

„Бидете свети како што сум Јас свет“. Заради невозможноста од нашето исполнување на ова побарување, одговара Светиот над светиите на Црквата, Неговото харизматичко преизобилство кое преку Светите Тајни чини да бидеме „причесници во Божјата природа“ (2 Птр. 1, 4) и „заедничари на светоста Христова“ (Евр. 12, 10). „Во Светиот Дух сета твар е обновена и вратена во првобитната состојба“ . Црквата не престанува да моли за животворна благодат за да може да ја натопи неплодната и сува земја на човештвото: „Испрати ни го Пресветиот Твој Дух, Кој ги осветува и просветлува нашите души“ . „Христос Себе се предаде за Црквата, за да ја освети“ (Ефес. 5, 25 - 26), за преку неа да ја пројави светоста на „Оној Кое е“ и Кој е Свет. Откривањето

Зборот „соборна“ (katholike) кого го наоѓаме во Символот на верата, доаѓа од kath holou – secundum totum, според полнотата quia per totum est, и изразува целина која не е географска, хоризонтална, квантитативна, туку вертикална, квалитативна, спротивставена на секаква фрагментација на догмата. „Таму каде што е Исус Христос, таму е и соборната Црква“ . Овие зборови означуваат единство на плиромата (полнотата), единство кое на никој начин не зависи од историските, просторните и квантитативни услови. Хоризонталната димензија е „екуменска“ димензија на Црквата. Oikumene значи „населена земја“, екуменската империја се поклопува со географскиот обем на Црквата. Титулата на патријархот и атрибутот на соборот – екуменски – означува територијален универзализам, христијанска империја со престолнина во центарот, за разлика од локалното, од провинцијалното. Патријархот со седиште вон империјата имал титула „католикос“ (Грузија, Ерменија). Екуменоста е само второстепен израз, последица која во зависност од историските околности истекува од вертикалното единство во верата, култот, учењето и догмите . Всушност, „eкуменските“ или „вселенски“ собори во црковното сознание одговараат на нивната „католичност“. Eкуменизмот на империјата е минлива величина, додека „католичноста“ на Црквата останува за веки. „Доколку некој град или земја се одвои од Вселенската Црква, Црквата сепак ќе остане целовито и непропадливо тело“, вели митрополитот Филарет . Хомјаков, големиот руски богослов во своето учење за соборноста ја вратил квантитативната смисла на изразот „католичност“. Соборноста означува собор, совет, синод и се однесува на синодалниот,

ја антиципира судбината на идниот век: луѓето и ангелите се поклонуваат пред Јагнето и го пеат Трисветото, а Црквата станува вечна Божествена Литургија, заедничарење на светиите.


соборен принцип кој истекува од внатрешната католичност на Телото. Хомјаков не вовел никаква новина, туку пронашол успешна формулација која го синтетизира светоотечкото учење, за него самиот збор соборност „веќе содржи целокуппно исповедање на верата“ . Оваа тоталност на верата која оди во длабочина, ова интегрално учество во вистината се издигнува до принципот на живот на секоја помесна Црква и од неа прави целина која е (секаде и секогаш) идентична на соборната суштина; pars pro toto го објаснува обликот на множина на зборот цркви според моделот на обликот на множината во зборот евхаристија. Посланието до христијаните во Смирна тоа го објаснува вака: „исто како што во Евхаристијата, Христос е целосно присутен, така и секоја црковна заедница е целина и полнота на Телото Христово; каде што е Христос, таму е и „католичката“ Црква. Натписот над текстот Мачеништвото на свети Поликарп вели: „До Божјата Црква која пребива во Смирна, Божјата Црква која пребива во Филомелион, до сите заедници во светот кои ѝ припаѓаат на светата католичка Црква“. Католичноста по природа ѝ е својствена на секоја помесна Црква, во конкретното место во кое таа се пројавува.

Затоа што Црквата поседува Божествена вистина, како што рече Самиот Господ, треба да се обратиме кон неа за да се слушне нејзината вистинска смисла. Не се деловите тие кои се собираат за да го создадат, за да го родат Телото, туку Црквата е таа која ги раѓа своите сопствени деца во Христа. Таа му се обраќа на секој човек, но не зависи ниту од бројот на своите членови, ниту од видливиот успех на својата мисија. Секогаш идентична самата на себе, дури и кога е сведена на „мал остаток“, таа сепак ја чува целовитоста на

С Ц

Црквата, според одличната одредба на Хомјаков е „живот на Бога во луѓето“. Но, „никој не доаѓа при Отецот освен преку Мене“ (Јн. 14, 6). Овие Христови зборови не изразуваат никаков тесен ексклузивизам, туку значат дека Бог не може да се познае на поинаков начин освен како заедничарење на три Ипостаси – апсолутна Црква на Света Троица. Не може да се „дојде при Отецот“ како поединечна Ипостас, апстрахирајќи ги другите две Ипостаси, туку при Отецот се доаѓа во Синот и преку Светиот Дух. И обратно, во Својот однос кон светот, Бог не се објавува и не говори поинаку, освен преку Своето обличие: заедница – Црква соединета со меѓусебна љубов. Душата продира во сите делови на нашето

постоење, а самата никогаш не може да биде локализирана. Така и Бог во своите односи со луѓето продира насекаде, но нема да Го најдеме повеќе во некој патријарх отколку во обичен верник. Неговото присуство се огледува во каритативната способност на Телото, во заедниците на љубов кои од мноштвото чинат едно во Христа, и тоа чудо на Божественото човекољубие е ставено во основата на соборната структура на Православието. Тоа му е радикално спротивставено како на антихиерархискиот егалитаризам, така и на секој

Мноштвото на автокфални Цркви ја зачувува различноста на јазици и различноста во култури, но налик на многугласна симфонија. Црквата во темел е единствена по своите догми, Свети Тајни, по Причеста (koi-

nonia). Taa секогаш и на секое место ја проповеда истата вера како, дури и покрај тоа што е „расеана во светот, да живее во една единствена куќа“ .

својата католична вистина. Максим Исповедник на монотелитите им говорел: „Дури и целата вселена (oikoumene) да биде во заедница со вас, јас самиот тоа нема да го сторам“. На Првиот Вселенски собор, свети Атанасиј сам ја изразува католичната (соборна) вистина и со себе ги повлекува сите отци на Соборот кон католичноста на Црквата.


монархиски принцип на власт… Секогаш Христос е Оној Кој управува со Црквата и секоја догматска одлука е непосредно вдахновена со Светиот Дух: „затоа што Му беше угодно на Светиот Дух и нам“, веќе објави Апостолскиот собор во Ерусалим, и овие зборови ќе станат формула на сите собори. Сите епископи се еднакви од гледна точка на епископската благодат, и тоа од себе го исклучува секој поим за некаков надепископ. Свети Кипријан јасно вели: „Епископската служба е една, во неа учествуваат различни епископи така што секој од нив ја поседува во целост“ . Секоја епископска власт секогаш се одвива во Црквата и со Црквата, а никогаш над Црквата, инаку организмот на љубовта би се претворил во јуристичко и клерикално здружување, и би се создала поделба на Црква која поучува и Црква која се учи. Посланието на источните патријарси од 1848 година објавува: „Чувар на верата и побожноста е целокупниот црковен народ“. Постои само една Црква и

неа ја поучува Самиот Христос. Народот не ѝ е спротивставен на ерархијата, оти таа органски е дел од неа – сите се, пред сѐ, делови на „Божјиот народ“; затоа православното богослужење се остварува исклучиво во слога со целокупното Тело и претставува израз на духовниот закон на единство, во кого се остварува согласност со вистината. Соборските одлуки никогаш не се наметнати од страна на некаква монархиска власт ниту, пак, се донесени со демократско гласање, туку се секогаш consensus ecclesiae, согласни со целокупната вера на Црквата. „Католичноста“ не е последица на формалниот факт дека некој е член на некоја јуристичка структура, туку Вистината е таа која го чини единството и која им го соопштува тој квалитет на своите членови, која ги прави „соборни“ ...

Превод од српски јазик:Даниел Јовановски


равославното богословие ја смета тајната на Црквата главно како тајна на богочовечка заедница во Христа. Познатите новозаветни слики за

Црквата како тело Христово, лозје, брак, градба, го откриваат заедничарскиот карактер на Црквата. Црквата како богочовечка заедница го спасува човекот, бидејќи во нејзиниот простор тој ја наоѓа загубената со прародителскиот грев можност за негово повторно соединување со Бога и со Неговите деца во единство, кое не ја укинува личноста, ниту создава масовност на тоталитарен и колективистички начин, бидејќи тоа е соединување според образот на Света Троица (еден Бог во три Личности). Надвор од Црквата човекот живее автономно, егоистички. Не се соединува со Бога и со Неговите деца со несебична љубов, па затоа се наоѓа под власта на ѓаволот, кој што е таткото на егоизмот, на самодоволноста, на поделбата и на расцепканоста. На тој начин се наоѓа и под власта на смртта, затоа што не се оживотворува од животворната енергија на Светиот Дух. Секако, возможно е и надвор од Црквата да постојат убави роднински, пријателски и други човечки врски. Но тие врски немаат избавителен карактер, затоа што не го носат човекот во заедница со живиот Бог. Најчесто му нудат некаков

релативен спокој што го употребува како замена за вистинското соединување и вистинскиот спокој во Бога. Тие врски во Црквата не се укинуваат, туку се осветуваат, се преобразуваат во Христа и стануваат средства за општење и заедница со Бога. Човекот е создаден за да живее во заедница со Бога и со ближниот. Затоа, реализирајќи ја таа заедница, тој се реализира и себеси. Надвор од таа заедница човекот не ја постигнува својата назначеност, не ја живее полнотата на животот, не ја наоѓа смислата на своето постоење и бездомнички талка по светот. Самиот себеси се изгонил од татковиот дом и не заедничари во Божјиот живот. После падот Божјите деца толку многу се расцепкале и растуриле, така што ниту една човечка сила не може да ги соедини. Заедничката човечка природа се распарчила и човечките личности престанале да бидат личности преку општењето со Таткото, односно со Бога и со нивните браќа, и станале расцепкани и разделени, меѓусебно омразени и сомнежливи индивидуи. Во таа темнина блесна светлината на Божјата љубов во Христа. Логосот се воплоти „за да ги собере во едно растурените Божји чеда“ (Јован. 11, 52) и ги рашири Своите пречисти раце на Крстот за да го соедини „она што претходно беше растурено“. Господ со воплотувањето и со

Црквата како Богочовечказаедница

Архимандрит Георгиј Капсанис (Григоријатски)


Својата Црква му ја нуди богочовечката заедница на оној човек кој сака да ја прифати. Во Црквата влегуваме затоа што ја констатираме нашата немоќ за воспоставување на богочовечката заедница и бараме од Бога да ни ја подари. Ние не се соединуваме во група за да Го повикаме Христа да дојде помеѓу нас, како што изгледа дека прават протестантите. Христос нè прима во Своето Тело и така ја наоѓаме можноста да се соединиме со Бога и со нашите браќа. Сите Свети Тајни на Црквата имаат заедничарски и црковен карактер, односно го остваруваат соединувањето на причесниците во Телото Христово. Главно епископите, но и презвитерите го примаат дарот и мисијата да „го соберат народот“ (12. Канон на Сардичкиот собор и 24. Канон на Антиохискиот собор), не затоа што имаат свое сопствено свештенство, туку затоа што го извршуваат Христовото свештенство во Црквата. Преку апостолското преемство се обезбедува единството и идентитетот на Црквата, локално со црковните заедници ширум светот, а временски со Црквата на апостолите и на Отците, така што сите православни христијани претставуваат една црковна заедница и единство како чеда „на заедничката мајка соборната Црква“ (Кархидонски Собор). Таа заедница и тоа единство не можат да го раскинат и разделат ниту времето ниту просторот. Единството на црковната заедница се темели и врз заедничката црковна вера. „Еден Господ, една вера, едно крштение“ (Еф. 4, 5). Оној кој носи друго учење, тој отпаѓа од заедницата на верата и следствено на тоа отпаѓа од општењето во Светите Тајни. Како е можно да се причести со вистинскиот Христос, во Светите Тајни, оној кој го искривил учењето на Црквата за Христос? Заедница во Светите Тајни без заедница во верата би претставувало еден вид духовна схизофренија. Денес постои тенденција за едно лесно светотаинско соединување со инославните, пред да се дојде до согласност во верата. Но индиферентноста за верата не може да го изгради автентичното црковно соединување.

О

Огревовеноста на неосветените членови на Црквата придонесува за олабавувањето на врските на љубовта и на заедницата со Бога и со браќата. Секој грев, како резултат на егоизмот, има сепаративни и распарчувачки последици не во сржта на Црквата, која постојано е вкоренета во единството и општењето на Света Троица, туку во нејзините членови, кои отпаѓаат од светото единство и од светата заедница. За да стане човек достоен за дарот на заедницата во Христа, со Бога и со браќата треба континуирано да има покајание, континуирано да содејствува со благодатта преку аскезата и борбата, да ја сече својата огревовена волја, да се очистува од страстите и да напредува во смирението и во љубовта. Само камењата кои се обработени преку аскезата можат хармонично да се вградат во светата градба на Црквата. Воспоставувањето на првобитната состојба на грешниците кои во покајание се враќале во црковната заедница, во древната Црква се вршело преку јавна исповед пред епископот пред Светата Причест. Епископот, имајќи го местото на семилосрдниот Бог Отец, како од блудниот син го примал покајанието на братот кој се враќа, ги положувал врз него рацете, му простувал и го помирувал со Бога и со браќата. Потоа го примал и на радосната вечера на Божествената Евхаристија и му го принесувал угоеното Теле за да се весели со своите браќа. Денес, повторното воспоставување и соединување се врши пред духовникот, кој е икона не само на Бога, туку и на целата црковна заедница која во тој момент не е присутна. Според тоа, Светата Тајна на Покајанието и денес има црковно-заедничарски, а не индивидуалистички карактер. Тоа е од интерес на целата Црква, земна и небесна, во која се враќа оној кој направил грев. Канонските установи на Црквата исто така постојат за да го обезбедат единството на црковната заедница. Свештените канони не се правнички форми, туку се духовни мерки кои ја заштитуваат и ја изразуваат во просторот


и во времето тајната на Црквата како тајна на Богочовечка заедница. Пазењето на свештените канони им помага на членовите на Црквата да живеат во единство и во хармонија во заедничкото црковно тело, при што човечката слабост да не може да ја растура Црквата и да ја прави залудна нејзината цел. Во установата на синодалната управа Црквата особено се открива како заедница. Не еден непогрешлив човек (папизам), ниту секој верник одделно-индивидуално (протестантизам), туку сите помесни Цркви преку нивните настојатели се сведоци и носители на Вистината. Синодалниот дух го напојува целиот живот и сите установи на Црквата. Секоја епископија претставува Синод, чиј што настојател е епископот во образот и на местото Христови, сопретстоители се презвитерите во образ на светите апостоли, служат ѓаконите во образ на светите ангели, а учествува верниот Божји народ. Сите се синодалци, односно заедно патуваат кон Царството следејќи го Христа . Епископот и презвитерите го имаат дарот да ги предводат сопатниците и да им го покажуваат патот, но не се надвор од нив или над нив. Не владеат, туку му служат на единството на нивното стадо. Презвитерите го претставуваат советот на епископот и собранието на Црквата, како што сведочи нивното место во Синтронот. Епископот заедно со презвитерството синодално ја управува епископијата и преку нивното свето единство сведочат за заедничарскиот карактер на Црквата. Секоја парохија и секој манастир исто така треба да бидат пастирствувани според истиот синодален дух. Старешината не ги отфрла останатите браќа, клирици и лаици, туку ги усогласува и ги раководи, така што сите со својот дар да придонесат во градбата на целото тело. Светиот Дух, Кој е заеднички извор на сите дарови, го создава единството во различноста. Верникот во светот во рамките на парохијата, а монахот во рамките на манастирот ја живеат тајната на Црквата не на сеопшт,

апстрактен, безличен начин, туку како конкретно во времето и во просторот пројавување на Црквата како заедница на личности во Христа и собрани од Христа во едно тело, едно братство, едно семејство. „Собранието на едно место“ е за да ја живее христијанинот Црквата реално, а не идеалистички, односно да ја живее како конкретна, историска, Богочовечка заедница во Христа. Во собранието Го среќаваме Бога и го среќаваме нашиот брат. Без собранието „на едно место“ не се спасуваме, бидејќи Solus Christianus – Nullus Christianus (еден христијанин значи ниеден христијанин). Овој опит го изразил и светиот Игнатиј, велејќи: „Оној кој не доаѓа на собранието на едно место, тој веќе се погордеал и себеси се осудил“ (Послание кон Ефесјаните V, 3). Според тоа, парохијата не треба да биде некаква религиозна бирократска установа за услужување на религиозните потреби на некои религиозни индивидуи, туку треба да биде црковен центар на единство и заедница на сите парохијани и центар на севкупното преобразување на нивниот живот, на нивните односи и на нивниот свет во Царство Божјо. Световноста секвкупно ја

ограничува Црквата и го ограничува нејзиното локално пројавување. Ја ограничува и парохијата од нејзините соборни димензии во некаква уста-нова само за индивидуален интерес.

а литургиските, евхаристиски собранија во парохијата парохијаните се соединуваат за да Го славословат

Господ со една уста и со едно срце и се поттикнуваат „да се возљубат меѓусебно, та во единомислие да ја исповедаат“ заедничката црковна вера. Парохијаните треба да ја пројавуваат љубовта и во своите односи вон храмот со меѓусебно разбирање, простување, трпение, помагање и братољубие, како што правеле првите христијани во Ерусалим. После сето ова, разбирливо е зошто парохијата се определува не само евхаристиски,


туку и географски, односно зошто парохијата ја сочинуваат христијаните на една определена област кои се собираат на Евхаристија водени од канонски пастири. Како христијаните ќе Му ги принесат на Бога својот расцепкан заеднички живот и своите односи отруени од злоба за да се преобразат во Христа доколку не се соберат во едно евхаристиско собрание, оние кои заедно живеат на едно место? На неделното парохиско собрание, на пример, парохијанинот ќе го сретне својот сосед, со кого се возмутил или се закарал за да си простат и да се соединат во Христа, во заедничката Чаша. Таму и добриот парохиски пастир ќе ги сретне своите чеда за да ги раководи да живеат со љубов и со единство во светата заедница на Црквата. Вистина е дека современите општествени структурирања, а особено во големите градови, го отежнуваат парохискиот живот поради високиот број парохијани и поради честото менување на живеалиштето. Затоа организацијата на парохијата во големите

Посовршен претвкус на полнотата верниците имаат на Божествената Евхаристија, бидејќи првенствено во таа Света тајна Бог се принесува во заедница и соединување со човекот. Христијаните учествуваат во Господовата вечера со радост и се во очекување да станат учесници во вечната вечера и Пасха на Царството: „дај ни поприсно да Ти бидеме причесници, во невечерниот ден на Твоето царство“.


градови претставува проблем на пастирството. Но и светите манастири постојат за да им ја дадат можноста на душите кои копнеат по Господа да ја живеат, според можностите совршено, богочовечката заедница, како што ја живееле првите христијани, а потоа и преподобните Отци, пустинските жители во нивните чудесни општежитија, во кои жртвата за браќата бил заеднички копнеж. Кон заедницата на личности во Христа се стреми и христијанскиот брак. Секое христијанско семејство како една мала Црква е основано за да ја свештенодејствува тајната на богочовечката љубов и заедница. Односот на половите преку Светата Тајна на Бракот се издигнува во свето единство во Христа. Во манастирското општежитие монахот, а во семејното општежитие брачниот христијанин учи да го надминува својот болен индивидуализам и да воспоставува суштинска заедница со својот ближен подвизувајќи се во љубовта, поднесувањето, трпението и жртвата. Преку сето тоа се подготвува за совршенството и за осветувањето. Треба да кажеме дека тајната на Црквата како богочовечка заедница се доживува и се изразува во Светите Тајни, на Соборите, во парохиите, во манастирите, во христијанските семејства, во меѓусебната љубов на христијаните и во сите свети во Христа собранија на верните, но без да се исцрпува. Во сето ова наведено оние кои заедничарат со Христа и меѓусебно, го претвкусуваат нивното совршено соединување во Бога и ја очекуваат нивната полнота. Посовршен претвкус на полнотата верниците имаат на Божествената Евхаристија, бидејќи првенствено во таа Света Тајна Бог се принесува во заедница и соединување со човекот. Христијаните учествуваат во Господовата вечера со радост и се во очекување да станат учесници во вечната вечера и Пасха на Царството: „дај ни поприсно да Ти бидеме причесници, во невечерниот ден на Твоето царство“. Но и покрај тоа, богочовечката заедница во Црквата не е нешто симболично, или некаков убав сон. Таа е реалност која Господ ја обновил со

Своето воплотување и која ја чека својата полнота во последниот ден, кога се ќе се врати при Бога Отецот преку Христа во Светиот Дух. Во функција на таа севкупна, соборна заедница на верните во Бога работи Логосот во Црквата. Затоа Црквата како заедница Го поврзува Бога со човекот, живите ги поврзува со упокоените, луѓето ги поврзува со ангелите. Дури и бесловесната твар, која воздивнува заедно со паднатиот човек, ја наоѓа во Црквата можноста за повторно враќање при Бога. Црквата веќе го живее утрото на Невечерниот ден на Царството, утрото на соборното соединување во славословие на Бога, како што открива единаесеттата молитва од секојдневната утрена богослужба, која покрај тоа е и вечна и есхатолошка утрена на Црквата: „...прими го нашето со сите Твои созданија славословие, и испрати ги на нас богатите дарови на Твојата благост. Затоа што Тебе Ти се приклонува секое колено на небесните и на земните и на подземните, и се што дише и секое создание ја пее Твојата недостижна слава, бидејќи единствен Си Ти Бог вистинит и многумилостив...“. Истото откровение го прави и Црквата со својата химнографија и со агиографијата на православниот храм. Патријарсите, пророците, праведниците, апостолите, мачениците, преподобните, ерарсите, светите мажи и светите жени се во ист хор со ангелите, соединети и избавени од воплотениот Господ Седржител и го повикуваат сето создание да учествува во тоа Божествено славење. Така Црквата не е еден дел од светот, туку е центарот на преобразување, на обединување и на спасение на светот во Бога. Преку Црквата и во Црквата светот заедничари со Божјиот живот и ја наоѓа својата смисла во единствениот Логос Божји.



лава на Црквата е Христос, а телото сме ние луѓето, христијаните. Апостолот Павле вели: „Он е Главата на телото, на Црквата“ (Кол. 1, 18). Црквата и Христос се едно.

Телото не може да постои без главата. Телото на Црквата се храни, се осветува, живее со Христа. Он е Господ, сесилниот, сезнајниот, Кој е насекаде и сè исполнува, нашата поткрепа, нашиот пријател, нашиот брат. Он е столбот и утврдувањето на Црквата. Он е алфа и омега, почетокот и крајот, основата. Без Христа не постои Црква. Христос е младоженецот, а невестата е секоја душа. Христос се објавува во нашето меѓусебно единство и во Неговата љубов. Црква не сум јас сам за себе, туку и вие сите заедно. Црква сме сите. Сите сме едно, а Христос е Главата. „Едно тело сте, а поодделно членови“ (1. Кор. 12, 27). Сите сме едно затоа што Бог е нашиот Татко и Он е насекаде. Кога го живееме тоа, тогаш сме во Црквата. Тоа е молитвата на нашиот Господ во Неговата првосвештеничка молитва, „сите да бидат едно“ (Јован. 17, 11-22). Само преку благодатта човекот може ова да го разбере. Ја живееме радоста на единството и на љубовта и стануваме едно со сите. Не постои поубаво нешто! Важно е да влеземе во Црквата. Да се соединиме со нашите ближни, со радостите и со тагите на сите. Да ги чувствуваме како свои, да се молиме за сите, да болуваме за нивното спасение, да се забораваме себеси. Да правиме се што можеме за нив, како што и Христос прави за

нас. Во Црквата стануваме едно со секој несреќен, напатен и грешен човек. Никој не треба да сака да се спаси сам, без да се спасат и другите. Погрешно е да се моли човек за себеси за да се спаси самиот. Треба да ги љубиме другите и да се молиме никој да не се загуби и сите да влезат во Црквата. Кога се одделуваме себеси, тогаш не сме христијани. Вистински христијани сме кога длабоко чувствуваме дека сме членови на мистичното тело Христово, односно на Црквата, со континуиран љубовен однос. Едно сме дури и со луѓето кои не се во Црквата, туку се далеку од незнаење. Да се молиме Бог да ги просветли и да ги промени, па да дојдат и тие при Христа. Ние на работите гледаме човечки, се движиме на поинаков начин и мислиме дека Го љубиме Христа. Меѓутоа, Христос, Кој „испраќа дожд и на праведните и на неправедните“ (Мат. 5, 45) ни вели: „Љубете ги вашите непријатели“ (Мат. 5, 44). Да се молиме сите заедно да бидеме во Бога. За Божјите луѓе не постои растојание, па дури и да се илјадници километри оддалечени. Каде и да се наоѓаме, ние сме сите заедно. Колку далеку и да се наоѓаат ближните, ние треба да бидеме покрај нив. Кога нѐ поврзува Христос, тогаш не постојат растојанија. Кога ќе си одам од овој живот, тогаш ќе биде подобро. Ќе бидам поблиску до вас. Црквата е новиот живот во Христа. Во Црквата не постои смрт, не постои пекол. „Оној кој

За ЦркватаАрхимандрит Порфириј Кавсокаливиски

•


го пази Моето слово, нема да вкуси смрт“ (Јован. 8, 52). Христос ја укинува смртта. Оној кој влегува во Црквата, се спасува, станува вечен. Еден е животот и тој претставува бесконечен континуитет. Нема крај, нема смрт. Оној кој ги следи Христовите заповеди, никогаш не умира. Умира телесно, умира за страстите и се удостојува уште во овдешниот живот да живее во рајот, односно во Црквата, а потоа во вечноста. Со Христос смртта станува мост, кој ќе го минеме во еден момент за да продолжиме да живееме во невечерната светлина. За нас не постои никаков страв. Ниту смрт, ниту ѓавол, ниту пекол. Сето тоа постои за луѓето кои се далеку од Христа, односно за нехристијните. За нас христијаните, кои ја извршуваме Неговата волја, не постојат тие работи. Постојат, но кога човекот го убива стариот човек „со страстите и похотите“ (Гал. 5, 24), тогаш не му дава значение на ѓавлот, ниту на злото. Не го интересира тоа. Она што го интересира е љубовта, служењето на Христа и на ближниот. Штом стасаме до степенот да ги чувствуваме радоста, љубовта, служењето на Бога без никаков страв, тогаш достигнуваме да кажеме: „Не живеам веќе јас, туку Христос живее во мене“ (Гал. 2, 20). Никој не нè попречува да влеземе во тајната. За да го одржиме нашето единство, ќе треба да бидеме послушни на Црквата, на нејзините епископи. Бидувајќи и послушни на Црквата, ние сме Му послушни на Самиот Христос. Христос сака да бидеме едно стадо со еден пастир (Јован. 10, 16). Да болуваме за Црквата. Да ја љубиме многу. Да не прифаќаме да се осудуваат нејзините претставници. Духот што го научив на Света Гора беше православен, длабок, свет, молчалив, без расправи и кавги, без осудувања. Да не им веруваме на оние кои ги обвинуваат свештениците. И со своите очи да видиме нешто негативно од страна на некое свештено лице, да не веруваме, ниту да размислуваме за тоа, ниту да го пренесуваме. Истото важи и за лаиците во Црквата и за секој човек. Сите сме Црква. Оние кои ја обвинуваат Црквата за грешките на нејзините претставници, наводно со цел да помогнат во поправањето, прават голема грешка. Тие не ја љубат Црквата. Се

разбира, не Го љубат ни Христа. Црквата ја љубиме тогаш кога со нашата молитва го прегрнуваме секој нејзин член и правиме се што прави Христос. Се жртвуваме, бдееме, правиме се што можеме, како што Он „кога на Него хулеа, не им одвраќаше со хули, кога страдаше не се закануваше“ (1. Пет. 2, 23). Да учествуваме во Светите Тајни, а особено во Светата Тајна на Божествената Причест. Во нив се наоѓа Православието. Христос со Светите Тајни ѝ се принесува на Црквата и пред сè со Причеста. „Прекршувајќи леб по куќите, се хранеа со радост и со чисто срце. Го фалеа Бога и стекнуваа благонаклонетост кај сите луѓе. А Господ секој ден ги придодаваше спасените кон нивното мноштво“ (Дела. 2, 46-47). „Прекршувањето на лебот“ била Светата Причест. И постојано се умножувале спасените, штом ги гледале сите христијани како „со радост и со чисто срце Го фалат Бога“. Често пати ниту напорот, ниту метаниите не ја привлекуваат благодатта. Постојат тајни. Најсуштинско е да бегаш од формата и да одиш во суштината. Сè што се врши да се врши со љубов. Љубовта ја привлекува Божјата благодат. Човекот со Христос станува облагодатен и живее над злото. Злото за него не постои. Постои само доброто, само Бог. Не може да постои зло, односно штом ја има светлината, тогаш не може да има темнина. Ниту, пак, може да го опфати темнината, затоа што ја има светлината.


Tреба да ги љубиме другите и да се молиме никој да не се загуби и сите да влезат во Црквата. Кога се одделуваме

себеси, тогаш не сме христијани. Вистински христијани сме кога длабоко

чувствуваме дека сме членови на мистичното тело Христово, односно на

Црквата, со континуиран љубовен однос.


олемиот сон на византиската цивилизација бил универзално христијанско општество управувано од цар и духовно водено од Црквата. Оваа идеја очигледно би

го комбинирала римскиот и христијанскиот универзализам во една единствена социополитичка програма. Таа би била втемелена на богословските претпоставки за човекот. Човекот, по природа, е богоцентричен во сите аспекти на својот живот и е одговорен за судбината на целото создание. Сè додека христијанството било гонето, ова библиско тврдење нема да биде ништо друго освен член (од Символот) на верата, кој треба да биде остварен на крајот на историјата и кој се претчувствува во Светите Тајни. Меѓутоа, со „обраќањето“ на Константин, ова станало конкретна и достижна цел. Првобитниот ентузијазам со кој христијанската Црква примила царска заштита, никогаш не бил поправен од страна на некој, кој систематски размислувал за природата и улогата на државата, или на световното општество во животот на паднатото човештво. Во тоа лежи трагедијата на византискиот систем: тој сметал дека државата, како таква, природно може да стане христијанска. Официјалната верзија на византискиот социјален идеал е изразена во познатиот текст на шестата Јустинијанова Новела: „Два се најголемите дарови, кои Бог, заради Неговото човекољубие, ги дал: свештеничкото и царското достоинство. Првото служи Божествени работи, а второто

управува и администрира со човечките дела. Меѓутоа, двата имаат исто потекло и подеднакво го украсуваат животот на човештвото. Оттука, за царевите нема поголема грижа од чувањето на свештеничкото достоинство затоа што за царството е благостојба ако свештениците постојано се молат на Бога. Бидејќи ако свештенството е беспрекорно и има пристап кон Бога, и ако царевите управуваат со државата која им е доверена, правично и разумно, ќе дојде до општа хармонија и на човечкиот род ќе му биде дадено сè што е добро“. Според Јустинијановата идеја , „симфонијата“ помеѓу „Божествените работи“ и „човечките дела“ била заснована на Воплотувањето, преку кое се обединуваат Божествената и човечката природа, така што личноста на Христос била единствен извор на граѓанска и црковна ерархија. Основната грешка за ваквиот пристап била во тоа што се тврдело дека идеалната човечка природа, која се манифестирала, преку Воплотувањето, во личноста на Исус Христос, би можела да најде адекватен израз во Римското царство. Византиската теократска мисла, всушност, била заснована во облик на „остварена есхатологија“, односно Божјото Царство како веќе да се јавило „во сила“ и земното царство како да било манифестација на оваа сила во светот и во историјата. Византиската христијанска мисла секако го признавала реалното зло, како личното така и општественото,

ЦРКВАТА И ОПШТЕСТВОТО

о. Јован Маендорф

�


но претпоставувала, особено во официјалната философија на царското законодавство дека злото може да биде адекватно контролирано кога целата „населена земја“ ќе се потчини на управувањето на еден цар и на духовната власт на едно православно свештенство. Значењето на една светска империја, преку провидение е прославувано не само во царските закони, туку и во црковната химнографија. Божикната химна, која ѝ се припишува на монахињата Касијана од деветтиот век, објавува дирекна врска помеѓу светската Римска империја и „рекапитулацијата“ на човечкиот род во Христа. На тој начин Pax Romana се совпаднала со Pax Christiana: „Кога Август беше единствениот владетел на земјата, многувластието на луѓето престана. А кога Ти (Слове) се воплоти од Пречиста (Дева), идолското многубоштво се уништи; сите овоземни градови влегоа под едно царство, и сите народи поверуваа во единствениот Господ Бог. Луѓето се попишаа по заповед на кесарот, а ние верните се попишавме со името на нашиот Бог, Кој се воплоти. Голема е Твојата милост, Господи, слава Ти“ (од Вечерната на Божик). Во доцната 1397 година, кога веќе бил постигнат врвот на политичката беда, Византиецот сè уште сметал дека вселенското царство е неопходна поткрепа на христијанскиот универзализам. Кога московскиот кнез Василиј го замолил Цариградскиот патријарх Антониј IV Русите да го изостават спомнувањето на византискиот цар на Литургијата, и да продолжат да го спомнуваат само патријархот, го добил одговорот: „Невозможно е христијаните да имаат Црква, а да немаат царство, бидејќи Црквата и царството образуваат големо единство и заедница. Невозможно е тие да бидат одделени еден од друг“. Идејата за христијанска и вселенска империја претпоставувала дека царот имал обврска да биде чувар и да биде сведок на Божјата милост кон човекот. Според Епанагоги од деветтиот век: „целта на царот е да прави добро, затоа и се нарекува добротворец, а кога нема да ја врши оваа обврска,

тој се одрекува од своето царско достоинство“. Овој систем претставувал автентичен обид да се гледа човечкиот живот во Христа како целина; и никако не се допуштало двојство помеѓу духовното и материјалното, светото и световното, индивидуалното и социјалното, или догматското и етичкото, туку се признавала извесна поларност помеѓу „Божествените работи“ – суштинско светотаинското заедничарење на човекот со Бога – и „човечките дела“. Меѓутоа, помеѓу нив морало да има „симфонија“ во рамките на христијанското „општество“, во кое Црквата и државата соработуваат во чување на верата и во изградба на општество засновано на милосрдие и хуманост.

Оваа севкупност на византискиот концепт за христијанска мисија во светот ја одразува основата на халкидонската вера во примањето на целокупната човечка природа на Синот Божји, преку Воплотувањето. Затоа, христијанаската вера треба да води кон преобразување и „обожување“ на целокупниот човек. И, како што видовме, ова „обожување“ е навистина достапно, како живо искуство, дури и сега, а не само во идното Царство. Византиската еклисиологија и византиската политичка философија сметале дека преку Крштението човекот добива искуство, кое ја преобразува не само „душата“, туку целокупниот човек и го прави уште сега граѓанин на Божјото Царство. Секако, може да се забележи дека главната карактеристика на источното христијанство, во неговиот етички и социјален став е да го смета човекот како веќе избавен и прославен во

Во тоа лежи трагедијата на византискиот систем: тој сметал

дека државата, како таква, природно може да стане христијанска.


Христа. Наспроти тоа, западното христијанство традиционално гледало на сегашната состојба на човечкиот род, и реалистично и песимистички во исто време: иако човекот преку Крстот е избавен и „оправдан“ во Божјите очи, сепак тој и понатаму останува грешник. Основната функција на Црквата е да му постави стандарди во мислењето и дисциплината на однесувањето, кои би му помогнале да ја надмине грешната состојба и да ја насочи кон правење на добри дела. Според оваа претпоставка, Црквата првенствено е разбрана како установа основана во светот, која му служи на светот и слободно се користи со расположливите средства на светот, погодна за раководење на грешниот човечки род, особено со законите, авторитетот и административните сили. Контрастот кој го изградиле средовековното папство и есхатолошкиот, искуствениот и „другосветовниот“ концепт, кои преовладувале во еклисиолошкото мислење на византискиот Исток, ни помага да ја разбереме историската судбина на Истокот и Западот. Црквата на Запад се развивала како моќна институција. На Исток таа првенствено е гледана како светотаински или „мистичен“ организам, задолжена со „Божествени

работи“, со ограничени институционални структури. Нејзините структури (патријарси, митрополити и другите чиновници) ги создала империјата (освен триделната ерархија – епископ, свештеник, ѓакон во својата локална црква) за кои не се сметало дека имаат Божествено потекло. Ова де л умно п р е д а в а њ е н а „институционалата“ страна на христијанството на империјата, допринело

да се сочува светотаинското и есхатолошкото разбирање на Црквата, но тоа не било без сериозни опасности. Во подоцнежната историја, Источната Црква го искусила фактот дека државата не секогаш ја оправдувала довербата и често јасно го покажувала своето демонско лице. Меѓутоа, во текот на византискиот период, Јустинијановата „симфонија“ сепак функционирала подобро одошто би можело да се очекува. Мистичниот и „другосветовниот“ карактер на византиското христијанство секогаш бил одговорен за основните карактеристики на самата држава. Личната царска власт, на пример, била разбрана како форма на харизматична служба: суверенитетот го избрал Бог, а не луѓето. Оттука во Византија е отсуството на секоја правно дефинирана процедура во поглед на царското наследство. Се сметало дека строгиот легализам и демократските избори се ограничување на Божјата слобода во одредување на неговиот кандидат. На ова харизматично разбирање на државата очигледно му недостасувал политички реализам и ефикасност. „Интервенциите по Божја промисла“ биле се почести, а политичката стабилност исклучок. Во политичка смисла,


византискиот царски систем навистина бил утопија. Разбрана како универзална копија на Вселенската Црква, империјата никогаш не ја постигнала таа универзалност. Разбрана како одраз на Божјото небесно Царство, таа има историја на крвави револуции, војни, и – како сите средовековни држави – социјални неправди. Како секогаш и насекаде, христијанските идеали се покажале како неприменливи и неостварени по пат на легални и институционални термини; тие само давале надеж на индивидуалните херои на верата и импулс на оние кои тежнееле да го приближат човекот до идеалот на „животот во Христа“, кој бил достапен за него. Византијците го признавале овој факт, барем заобиколно, преку укажувањето на особено почитување на светителите во кои виделе Божествена светлина, која сјаела во „светот“, кој теоретски бил христијанизиран, а всушност малку се променил од основањето на христијанството. Постојаната присутност на многубројните монашки заедници кои се повлекувале од светот – барем повеќето од нив – за да покажат дека Божјото Царство сè уште не дошло, биле уште еден потсетник во византиското општество, дека помеѓу Бог и светот не може да има вистинска и трајна „симфонија“, туку само непостојан и динамичен поларизам. Всушност, овој поларизам не е ништо друго освен спротивност помеѓу „стариот“ и „новиот“ Адам во човекот. Со термините на социјалната етика, тој ја исклучувал можноста сè точно да се формулира и одреди со законите кои би имале апсолутно важење. Тој ја спречувал Црквата целосно да се идентифукува со институцијата дефинирана со термините на политиката или социологијата. Но, понекогаш тоа се толкувало како платонистички или манихејски дуализам, а потоа значело целосно повлекување од општествената одговорност. Повремено, ваквиот став водел кон тоа државата да ја презема црковната мисија, оставајќи ги монасите да бидат сведоци на неизбежниот судир и поларитет помеѓу Божјото Царство и царството на цезарот.

Превод од англиски јазик: Александар Божиноски

Според Јустинијановата идеја, „симфонијата“ помеѓу

„Божествените работи“ и „човечките дела“ била

заснована на Воплотувањето, преку кое се обединуваат

Божествената и човечката природа, така што личноста на Христос била единствен

извор на граѓанска и црковна ерархија.


TEDIKO SUPERTEDIKO SUPER

Тедико Супер е една од водечките ланци на

супермаркети во Македонија основана во 1996 година.

Тедико Супер маркетите се простираат на 34 локации низ земјава со вкупна површина

од 20.000 m2 во Скопје, Велес, Кочани, Неготино, Гевгелија,

Битола, Прилеп, Охрид и Струга.

Потрошувачите се наша главна стимулација за работа, поради

што произлезе и Тедико Супер Тим Картичката, наменета за лојални

потрошувачи. Со нејзино членство потрошувачите добиваат поширок

избор на намалени производи при пазарањето и учество во

посебни акции и наградни игри.


ајната на нашата соборност е тајна на нашата боголикост. „И Бог го создаде човекот според Својот лик“, напишано е во книгата Битие, и всушност во оваа

кратка реченица се содржи целата длабочина и величина на нашиот повик како луѓе. Бог, Кој е Света Троица, односно заедница на Личности, нè создаде за и самите да бидеме личности преку заедница со другите. Затоа, да се биде личност, не значи „да се биде свој“, како што често ни нагласува времето во кое живееме, кое е длабоко нагризено од болеста наречена индивидуализам. Да се биде личност, пред сè, значи да се биде битие на заедница, да се живее живот во однос со Другиот и другите, да се биде свесен дека ниту постоењето, ниту идентитетот, ниту смислата на животот не можеме да ја црпиме од самите себе, туку секогаш и единствено од заедницата, која ја пројавува соборноста на која сме повикани. „Каде се двајца или тројца собрани во Мое име, таму сум и Јас посреде нив“, рекол Христос. Тоа значи дека нашето познавање на Христос, нашето искуство со Живиот Бог и соединувањето со Него, пред сè, е соборен настан. Нашата лична молитва, нашата љубов и добра волја, нашиот труд и подвиг се потребни, но само како средство за подготовка за нешто поголемо. А тоа поголемо е

средбата со Бога и присоединувањето со Неговото тело, кое никогаш не се остварува поинаку, освен преку Црквата: значи, преку заедница, преку собор на сите околу „Единствениот потребен“ бидејќи: „Бог застана во собранието на „боговите“, се вели во Светото Писмо. На соборност нè повикува целото Свето Писмо. Сите значајни случувања од Христовиот живот на земјата и по Воскресението, биле соборни случувања. Неговото Рождество било објавено не само на еден човек, туку на тројца мудреци и во собор (присуство) на пастирите. Неговото Крштение не се случило на некое оддалечено место, туку на Јордан, пред мноштво сведоци. Се преобразил пред тројца ученици. Бил распнат и страдал пред многумина. Но и по Воскресението, им се јавувал на Своите ученици секогаш кога биле заедно: и на жените мироносици, и на Лука и Клеопа, и на апостолите крај морето и на др. Неговото Вознесение било пред апостолите и собраните верници. Светиот Дух слегол на Соборот на апостолите, т.е. на Црквата, а не само на еден од нив, ниту пак на секого поединечно во неговиот дом. И ако нурнеме длабоко во Стариот Завет ќе забележиме дека и тој преку сите свои случувања бил предпочеток на Божјата Црква, како единствена преку која вистински се појавува

ТАЈНАТА НА НАШАТА СОБОРНОСТ Е ТАЈНА НА НАШАТА БОГОЛИКОСТ

Епископ Захумско - херцеговски Григориј

�


нашата соборност, соборност со која стануваме едно со Бога и едно со другите, т.е. ја остваруваме смислата и целта на своето постоење. Соборноста на Црквата е нејзиното својство во себе и со себе да го собира секого и сè, во едно. Таа прави преку Црквата да бидеме едно тело со сите: и со оние кои се тука, покрај нас, и со оние кои се отсутни, и со оние кои сè уште талкаат десно и лево барајќи пат, и со грешниците кои ќе се покајат, и со преминатите кои „починаа во верата“, и со оние кои допрва ќе станат членови на Црвата – со сите сме едно кога сме собрани околу Христос, Големиот Архиереј, Кој еднаш засекогаш нè спасил со Својата крв, оставајќи ни ја Црквата, за преку неа да ја дадеме својата согласност за тоа спасение.

Одамна е речено дека човекот е општествено битие. Како такво, тој често се здружува со другите околу заеднички идеи, интереси и цели. Така настануваат политички партии, спортски клубови, научни здруженија и разнородни организациии – но ниедна од нив не ја пројавува онаа вистинска соборност, која единствена има вечен карактер. Само таа вистинска соборност единствено е собор, собрание на Божји луѓе околу Единиот Вечен Бог. Соборот во чие Име сме собрани самиот поприма карактер на вечноста. Христос, Кој живее поради нас и целиот Свој живот Го пројавил како жртвена љубов и служење на другите, нè повикува преку Неговата Црква сами да станеме причесници на таквиот живот. А кога сме едно со Него, ние не можеме да останеме осамени. Ако, барем и во најмала

мера живееме според Него, по Неговиот пример, по Неговите заповеди, тогаш нашето живеење спонтано станува тежнеење кон единство на сите и на секого во Него. Меѓутоа, тоа единство во кое е вклучен целиот човек, мора да биде пројавено и на видлив, жив начин. Тоа се манифестира само преку опште-ње, т.е. жив и конкретен однос на многумина кои живеат како целина. Затоа собирањето во Црква е секогаш собирање околу првиот, односно како што свештеникот не може без народот, така и народот не може без свештеникот, без оној кој е прв. Затоа и Христос ни заповедал со Него да се причестиме само кога сме собрани на едно место, сите заедно околу првиот, околу свештеникот. „Нас нè собрал Самиот Христос затоа што неговиот живот е

собрание на сите во едно“, рекол о. Александар Шмеман, теолог, кој, пред сè, бил проповедник и сведок на соборноста на Црквата. Бог е Љубов, а не постои љубов без единство, ниту единството може да постои без општење, ниту општењето без заедница. Значи, нас во едно нè собира самата Христова љубов: „Ова е Моја заповед, да се љубите еден со друг, како Јас што ве возљубив. Нема поголема љубов од оваа: да ја положиш душата своја за своите пријатели“ (Јн. 15, 12-13). Соборноста значи постојано полагање на животот за своите браќа. Таа е единство во кое жалоста, радоста, потребите на секој стануваат живот и реалност на сите, и на тој начин, секој од нас, преку своето сопствено искуство на тоа единство, станува Христов сведок на земјата. Без оваа и ваква жртвена љубов, нашето единство во

Сите значајни случувања од Христовиот живот на земјата и по Воскресението, биле соборни случувања. Неговото Рождество било објавено не само на еден

човек, туку на тројца мудреци и во собор (присуство) на пастирите. Неговото Крштение не се случило на некое оддалечено место, туку на Јордан, пред мноштво

сведоци. Се преобразил пред тројца ученици. Бил распнат и страдал пред многумина. Но и по Воскресението, им се јавувал на Своите ученици секогаш

кога биле заедно: и на жените мироносици, и на Лука и Клеопа, и на апостолите крај морето и на др. Неговото Вознесение било пред апостолите и собраните

верници. Светиот Дух слегол на Соборот на апостолите, т.е. на Црквата, а не само на еден од нив, ниту пак на секого поединечно во неговиот дом.


Христа е невозможно. Соборноста повикува на љубов, а љубовта нè собира во Црквата, т.е. во Христа. Св. Јован Златоуст, големиот отец на нашата Црква, им говорел на оние кои ја гонеле: „Не бегај далеку од Црквата, бидејќи не постои ништо посилно. Таа е твојата надеж, спасение и прибежиште. Таа е повисока од небото и поширока од земјата“. Навистина, нејзиното величество, слава и моќ се големи колку и величеството, славата и возвишеноста на Самиот Христос. Таа го соединува Бог со човекот, таа е воскресение на оној рај кој сме го изгубиле преку гревот. Целиот свет е создаден за да биде Црква. Таа, која според св. Златоуст поседува „младост која не венее“, нè собира и здружува, препородува и обновува со благодатта на Светиот Дух, преку Кого живее, и затоа оној кој останува надвор од Црквата се губи и исчезнува.

Затоа, многу е важно да влеземе во Црквата. Да се соединиме со нашите ближни, да ги присвоиме радостите и жалостите на сите. Да ги чувствуваме како свои, да се молиме за сите, да се грижиме за нивното спасение. Сè да правиме за ближните, како што Христос прави за нас. Кога се издвојуваме себеси, кога сме осамени, ние не сме христијани. Вистински христијани сме кога живееме соединети во Христа, кога ја живееме соборноста на Црквата. Црквата е стадо на Христос, Големиот Пастир, Таа е „Град на Големиот Цар“. Затоа да влеземе во тој град и да бидеме сведоци на вечноста. Повеќе од сè да посакаме и ние самите да станеме дел од тој вечен Собор, кој го соединува небото и земјата, минливото со неменливото и кој нè воведува таму каде сите собрани во Христа и околу Христа се радуваат.

Превод од српски јазик: Александар Божиноски


аму каде што е Евхаристијата, таму е и полнотата на Црквата“. Видовме дека оваа формула на Атанасиев не може да биде прифатена без

одредени резерви доколку локалната црква е целосно соборна. Како што Зизиулас покажа, а јас би сакал тоа уште посилно да го потенцирам, соборноста на локалната црква е условена од заедничарењето и затоа, неопходни се адекватни структури за таквото заедничарење. Но, дали можеме едноставно да заклучиме дека „таму каде што постојат структури за заедничарење, таму е и полнотата на Црквата?“ Дали соборноста на Црквата треба да се бара само во нејзината радикална отвореност кон сите вредности, во нејзиниот капацитет на сеопфатност и прифаќање на богатството и различноста на човечкото искуство и култура? Одговорот е јасен. Не! Како што Зизиулас потенцира: „Христовото спасително дело не ја афирмира само и исклучиво човечката култура; тоа истовремено претставува и суд за таа култура“. „На ова укажува фактот дека на Евхаристијата ѝ предходи Крштението“. Овде Зизиулас само на кратко споменува една поента, која водечките претставници на евхаристиската еклисиологија целосно ја игнорираат, но за која што јас верувам дека е потребна далеку поцелосна елаборација: „Црквата е евхаристиски организам, но само затоа што Црквата е крштален

организам“. Модерната еклисиологија, како и модерната црковна пракса, има тенденција да го игнорира значењето на Крштението. Нагласокот се става врз евхаристиското заедничарење, додека релативно малку се зборува за предусловите за таквото заедничарење. Крштението, секако, е прифатено како неопходно. Но за поголемиот дел од нас на Запад, Крштението е нешто што се случува во раното детство и има мало значење во понатамошниот живот, освен фактот што порано или подоцна, преку него добиваме правo да учествуваме во Евхаристијата. Раните христијани имаа подлабоко рабирање за значењето на Крштението и неговата важност за Црквата. Аидан Каваног тоа убаво го срочил на следниот начин: „На Црквата, во сето нејзино постоење и дејствување, се гледаше како на восхитувачки различна а сепак една. Не постоеше мисла која се создаваше само за време на неделната Евхаристија, или само за време на добротворната работа помеѓу сиромасите. Напротив, овие настани беа неизбежни и поврзани резултати на животот во заедницата на верата која пребиваше под судот на Божјото Слово и во Господовиот Дух. Најзначајната задача на христијанската заедница беше да им помага на луѓето да живеат на овој начин и сообразно да се обликуваат. Ова започна со веронауката (катихеза), како организирана структура во кoja конверзијата

ЕКЛИСИОЛОГИЈА ВТЕМЕЛЕНА НА СВЕТАТА

ТАЈНА КРШТЕНИЕо. Јован Ериксон

•


на поединецот можеше да се доведе до доволно силен момент, по кој тој би бил во можност да го поднесе споделувањето на заедничката вера. Ова се случуваше преку преобразувачката терапија на веронауката (катихеза) и преку воведувањето во Светите Тајни ..., унифицирана светотаинска дисциплина преку која и конвертот и заедницата во Светиот Дух се придвижуваат од она што биле, кон она што можат да станат преку благодатта на истот Дух – придвижување кое содејствува преку болка и слава, афирмација и одрекување, егзорцизам и прославување, и што води кон нов степен на заедница во верата, правејќи ги и конвертот и заедницата неповратно „променети“. Денес во нашите цркви многу се зборува за потребата од „градење на заедница.“ Раните христијани, знаеја дека оваа заедница може да биде едниствено заедница на верата. Оттука произлегуваше и важноста на веронауката. Не стануваше збор едноставно за дознавање на одредени и важни информации. Се работеше за целосно преориентирање на животот, егзорцизам на демоните и одрекување од лажните богови, а најмногу од се за traditio и redditio – примањето и враќањето – на Символот на верата. Од оваа гледна точка, континуираното инсистирање на Православието дека вистинската вера е содржина

на соборноста, добива ново значење. Но, тоа не значи едноставно зачувување на Символот на верата и на другите аспекти од учењето на Седумте Екуменски собори, во смисол на некаков инертен депозит, како што постарата и контроверзна апологетска литература сакаше да покаже. Туку, верата на поединецот да стане содржина на самата верата – Откровението на Света Троица – и содржината на таквата вера да се изразува во секој аспект на животот. Флоровски беше сосем во право кога изјави: „Црквата е соборна во секој од нејзините членови, зашто соборноста како целина не може да биде изградена или составена на друг начин освен преку соборноста на нејзините членови.“ Она што треба овде да се додаде е дека, овие членови стануваат соборни само преку воведување во христијанството. Верувам дека систематското испитување на импликациите на Крштението по однос на еклисиологијата, ќе ја надополни и коригира евхаристиската еклисиологија во повеќе точки и ќе овозможи поцелосен и попрецизен израз на неколку од најважните согледувања, кои што се особено разработени од Зизиулас. Сепак, за сега, ќе предложам само две забелешки, чии што импликации се однесуваат на нашата тема, локалните цркви и соборноста:


1. Евхаристиската еклисиологија, како и голем дел на теологијата на дваесеттиот век, ја има преземено формата на „враќање кон изворите“. Таа бара цврсти историски основи. И навистина, поборниците на евхаристиската еклисиологија имаат фрлено ново светло на изворите по однос на многу точки. Но, бранејќи го идеализираниот Игнатијски црко-вен поредок како нивен нормативен модел, тие понекогаш ги игнорираат или површно преминуваат преку доказите кои не се во согласност со тој модел или пак влегуваат во анахронизам. Всушност, многу од поентите на заговорниците на евхаристиската еклиси-ологија, можат да бидат изразени поефе-ктивно и со помало искривување на истори-ските докази, доколку Крштението се земе за појдовна точка. На пример, Зизиулас го

свртува нашето внимание кон важноста на пневматолошки условената христологија со цел соодветно разбирање на еклисиологијата. Но оваа поента би можела да се развие уште поуверливо доколку најпрво погледнеме на Крштението, посебно на начинот на кој тоа е откриено во најстарите Источни (сириски) извори, и само потоа на Евхаристијата, каде што најзабележливите пневматолошки елементи (на пр. високо развиената епиклеза) се од релативно подоцнежен развој и затоа многу полесно можат да бидат отфрлени. 2. Евхаристиската еклисиологија премногу лесно се согласува со триумфализмот. Нашите популарни презентации пречесто говорат за Евхаристијата како „гозба на Царството“, како момент во кој историјата се пресретнува со Есхатонот, така што ние ја губиме од вид неговата предвечна природа, заборавајќи дека Евхаристијата е предвкус на Царството, а не негова конечна реализација. Оваа тенденција која води кон реализирана есхатологија, тогаш, се прикрадува од Евхаристијата и се вовлекува во другите аспекти на црковниот живот, така што на Црквата како таква (Ecclesia qua Ecclesia), почнува да се гледа како на совршена во секој поглед. Новиот Завет и Светите отци, првенствено се многу побалансирани. Тие говорат за Црквата во динамични слики и метафори кои оставаат можност за растеж и развој, а не единствено употребувајќи статички слики и метафори кои укажуваат на веќе постигнато совршенство (на пример, забележете кај Eрма, Црквата е претставена како кула која што сè уште е во изградба). Истражување на еклисиолошкото значење на Крштението, исто така, би помогнало за корегирање на сегашниот дисбаланс, со тоа што ќе нè потсети дека Крштението е од витално значење, не само за поединецот врз кого е извршено, туку и за Црквата како целина, која себеси се гледа во покајникот, катихуменот, крстениот, новокрстениот.

Превод од англиски јазик: презвитер Дејан Ѓорчески

Раните христијани, знаеја дека оваа заедница може да биде едниствено заедница на верата. Оттука произлегуваше и важноста на веронауката. Не стануваше збор едноставно за дознавање на одредени и важни информации. Се работеше за целосно преориентирање на животот, егзорцизам на демоните и одрекување од лажните богови, а најмногу од се за traditio и red-ditio – примањето и враќањето – на Символот на верата.


ротестантизмот претставува религиозно движење, кое се одвоило од Римокатоличката црква, како последица од Реформацијата (протестот против

римокатолицизмот), која во Европа се случила во XVI век, чија главна идеја била да се исфрлат строгите правила и традиции на Римокатоличката црква и верниците да се концентрираат на Ново-заветното библиско учење, наместо на Стариот завет. Протестанството како религиозно движење прераснало во 1517 година, кога римокатоличкиот свештеник Мартин Лутер и професор по тео-логија на универзитетот Витемберг, повикал на реформација во самата Црква. Пред сè, тој се залагал, основен извор на римокатоличкото христијанство да биде Евангелието, богослужбите да се одвиваат на народен јазик (ја превел Библијата), свештениците од целибат повторно да влегуваат во брачни заедници и сл. Протестанската реформација се развила во три правци:

1. Л – во Германија, скандинавските земји и централна Европа; 2. К – во Швајцарија, Франција, Холандија и Шкотска; 3. А – во Англија.

Лутеранството како религиозно движење во Германија, масовно се развило дури по Вестфалскиот мировен договор во 1648 година,

со кој завршила 30-годишната војна помеѓу римокатолиците и протестентите (лутераните). Со тоа последниве ги добиле сите права, кои ги гарантирало тогашното општество. Како појдовна основа во своето учење, лутеранството го имало библиското спасување преку верата и теологијата центрирана околу личноста на Господ Исус Христос. Реформацијата во Швајцарија се појавила во 1516 година, проповедана од Урлих Цвингли во Цирих. Имено, според него сосема неспоиво било мешањето на секуларната власт со религиозната. Истиот напишал коментар околу правната и лажната религија, а со М. Лутер формирал став околу суштината на евхаристијата, дека Христос во неа е присутен само симболички и духовно. Калвинизмот како ново религиозно движење во Женева, кое ја зафатило Швајцарија, го промовирал протераниот французин до својата земја – Жан Калвин. Тој во 1536 година, во своето дело „Институции на христијанската религија“ ги прецизирал разликите помеѓу својата и дотогашната протестантска религија. Признал само две Свети тајни: крштевање и евхаристија (причест) и ги отфрлил концепциите на Цвингли во врска со симоличките вредности за евхаристијата. Англиканството како државно црковно движење се појавило во 1559 година во Англија, воведено од англискиот парламент како компромис во конфронтацијата помеѓу,

ПРАВОСЛАВИЕ ПРОТЕСТАНТИЗАМ

Илија Орачки


државната англиска и црковната римокатоличка власт. Новоформираната Црква себе си се сметала и за римокатоличка (бидејќи не го отфрлила континуитетот на предходната црковна власт) и за протестантска (затоа што предвидувала промени во богослужбата, различни од римокатоличката, преку неспомнување на папата како врховен поглавар, укинување на целибатот кај свештенството и не употребувањето на црковната мантија, различното подготвување на евхаристијата во богослужбата и сл.), односно државна црква чиј врховен управник е токму кралицата, односно кралот. Како следно протестантско движење се појавил анабаптизмот. Неговиот идеолог и основач Томас Минцер се спротиставил на постоење на Црквата како религиозна институција (отфрлал носење на венчални прстени, учество во државна власт и сл.), но се потпирал врз индвивидуалната врска со Бога преку Светиот Дух.

Баптизмот како религиозна заедница се појавил во Англија во 1612 година. Нејзиниот творец англичанецот Џон Смит (отпрвин прогонет во Амстердам), остро се спротиставил на употребата на какво било читање за време на молитвата. Поради тоа денес неговите следбеници не ги прифаќаат: литургијата, молитвословијата, проповедта и пеењето, зашто истите требало да бидат сосема спонтани. Во своето движење тростепениот поредок на клирот го редуцирал во двосетепен поредок: пастор и ѓакон. Бидејќи Џ. Смит и неговите следбеници биле крстени како деца, истото не го признале како валидно, повторно се крстиле, така што најпрвин водачот се крстил себе си, а потоа и останатите.

Методизмот како движење се појавило во рамките на Англиканизмот. Првата заедница се појавила во 1784 година во САД, но не со идеја да стане ново религиозно движење. Имено, Англиканецот Џон Веслеј (кој бил негов основач), со неколкумина свои соистомисленици во рамките на Англиканската црква, погодени од тешките социјални услови формирале движење за решавање на истите. За таа цел вовеле одредени методи на дисциплинирано држење во животот

(преку секојдневно читање на Библијата, постојана молитва, служење на останатите и сл.), поради што и биле наречени методисти. Иако методизмот во основа нема некои суштински разлики од Англиканизмот, сепак со текот на времето посебно се издиференцирал како засебен. Евангелизмот (како движење формирано во Англија во 1730 година) бил правец кој ја потенцирал потребата од подетално применување на Светото Писмо во насока на зачувување на верата. Како самостојно религиозно движење се кон крајот на VIII и почетокот на XIX век во САД.Адвентизмот како движење настанал во почтокот на XIX век од неговиот основач Вилијам Милер, чија цел е да се проучи христијанската есхатологија, односно крајот на светот и второто Христово пришествие, т.е. хилијазмот. Од овие правци се развиле и многу други религиозни движења (секти), така што нивниот бројот достигнува до стотина, со вкупен број од преку половина милијарда следбеници. Во целина, протестантизмот има одредени догматски допирни точки со римокатолицизмот (бидејќи произлегол од него), но речиси никакви суштински (освен морални) врски со Православието. Про-тестантизмот во однос на Православието, според учењето, се разликува во следново:

Унитаризам, т.е. непризнавање на Пресвета Троица. Православната црква учи и верува во еден Бог во три Личности – Отецот, Синот и Светиот Дух. Некои од протестантските заедници ја негираат Божјата природа на Господ Исус Христос, а некои ја негираат Божественоста на Светиот Дух. Тие се познати како унитаристички секти. Православието пак, во никој случај не може да ја замисли основата на својата наука (верување) без Божјата Светотроичност.

Одрекување на Божественоста на Господ Исус Христос (нов аријанизам). Негирањето на Божественоста на Господ Исус Христос, не е, и не може да биде засновано (најдено) на ниедно место во Светото Писмо. Во него не


постои ниту еден стих кој вели, дека Христос не е Син Божји. Напротив, има безброј стихови во кои се вели дека Христос е Син Божји и Бог, т.е. дека Он и Отецот се едно (Јн. 10, 31). Затоа извесен број на протестантски секти кои го проповедаат ова учење, може да се наречат: аријански, несторијански, монофизитски, монотелитски, иконоборни, но не и христијански, бидејќи таквото учење е осудено на Седумте Вселенски собори.

Непризнавање на Христовото безгрешно зачнување. Православието оваа догма ја темели токму на Светото Писмо (Мт. 1, 18; Лк. 1, 31). Догмата била прифатена на Првиот Вселенски собор (Никеја 325 год.) од сите 318 учесници и претставници на сите пет патријаршии на тогаш неподелената Христијанска црква. Сектите догмата не ја признаваат поради фактот што, тие веруваат единствено во она што е запишано само во Светото Писмо, додека Православието догмата ја прима од светото Предание, кое сектите не го признаваат.

Филиокве (filioque) и други погрешни верувања за Светиот Дух. Ова учење едно-ставно е преземено од римокатолицизмот. Според Никејо-цариградскиот Символ на верата (325, 381 г.), 8-от член гласи: „Светиот Дух произлегува од Отецот“. Како одбрана од Аријанската ерес (наречена по творецот – презвитерот Ариј, според која Синот не бил единосуштен со Отецот,

но бил Негова најсовршена креација), во западнато христијанство полека се вовлекло учењето дека Светиот Дух освен од Отецот, произлегува и од Синот. Тоа наведува кон субординација (подреденост на Светиот Дух), преку што пневматологијата како наука за Светиот Дух, практично и не постои. Учењето активно заживеало од 589 година, по соборот во Толедо (Шпанија).

Пропаст на човечката природа по гревопадот. Ова погрешно учење според некои протестантски секти тврди дека, човечката природа непоправливо се расипала по гревопадот и прогонот на Адам и Ева од едем (рајот). Поради тоа, таа сосема неповратно се променила. Меѓутоа, Православието ја застапува вистината дека, човечката природа може да се исчисти и просвети преку светотаински и подвижнчки живот со Бога, за што всушност пример даде Спасителот Господ Исус Христос, Кој со нас луѓето (преку Својата човечка природа) беше еднаков во сè, освен во гревот и смртта.

Погрешни еретички учења за спасението. Поедини протестантски секти тврдат дека, единствен фактор од кој зависи спасението на човечката душа, е токму Божествената благодат и ништо друго. Православната црква учи дека, човечките добродетели (дела) се од особена важност за спасение на секоја човечка душа. Верата без дела е мртва, а делата без вера се празни. Затоа ова протестантско учење

Богослужбата претставува актуелизација, а не комеморација на религиозната реалност. Тоа е православното учење. За разлика од тоа, некои протестантски

заедници проповедаат еклисиолошки монофизитизам (непризнавање на човечката природа на Црквата). Затоа, ја отфрлаат црковната ерархија како грешна и не ја признаваат непогрешноста на Црквата (да не заборавиме, во која пребива Светиот Дух). Во однос на Светите Тајни ги прифаќаат Крштението и Евхаристијата, но само

симболично, отфрлајќи го нивниот сакраментален (суштински) вид.


води кон предестинација (предодреденост), односно верба во судбина (фатализам). Според тоа, доколку Бог не интервенира во слободната човечка волја, ниту една душа нема да може да се исчисти и спаси. Поради овој парадокс, произлегува и ставот кај некои секти, за неверување во бесмртноста на човечката душа, односно неверување во Страшниот суд.

Неправилни догматски учења за Црквата. Едната света, соборна и апостолска (Православна) црква ја основал и подигнал Господ Исус Христос (Мт. 16, 18), но врз апостолите како негови следбеници. Самата богослужба се одликува со свеченост, достоинство, духовна атмосфера и верски реализам. Богослужбата претставува актуелизација, а не комеморација на религиозната реалност. Тоа е православното учење. За разлика од тоа, некои протестантски заедници проповедаат еклисиолошки

монофизитизам (непризнавање на човечката природа на Црквата). Затоа, ја отфрлаат црковната ерархија како грешна и не ја признаваат непогрешноста на Црквата (да не заборавиме, во која пребива Светиот Дух). Во однос на Светите Тајни ги прифаќаат Крштението и Евхаристијата, но само симболично, отфрлајќи го нивниот сакраментален (суштински) вид. Поедини секти не го прифаќаат крштението на децата, поради тоа што во Светото Писмо истото никаде не било спомнато. Меѓутоа, таму имаме примери за крштевање на цели семејства (1 Кор. 16, 14-15; 1, 16; Дела 16, 13; 18, 18), во кои било невозможно да нема ниту едно дете. Евхаристијата ја вршат единствено симболички во спомен на Христос (Лк. 22, 17). Миропомазанието како Света Тајна не се извршува иако е спомната во Светото Писмо (Јн. 3, 5). Светите Тајни Исповед и Покајание не се практикуваат поради немање на црковна ерархија и поради тоа што немаат терапевтски метод за очистување од страстите, кое што води кон благодатно обожување, односно немаат духовно раководство. Протестантските секти ја одрекуваат Божествената власт, дадена на епископите и презвитерите да ги простуваат гревовите, иако истата е запечатена во Светото Писмо (Мт. 18. 18). Бракот како Света Тајна има сосема обична церемонијална вредност, за разлика од православниот чин, каде свештенослужителот со голема торжественост се моли за венчавање во слава и чест. Светата Тајна Свештенство во Православната Црква се темели врз Светото Писмо (Мт. 10, 11; Мк. 3, 1-15). Христовите апостоли ракополагале епископи, како свои наследници, но и презвитери и ѓакони (Дела 5, 6). За жал, кај поедини протестантски заедници постојат несоодветни и недостојни поединци кои вршат ракополагање (кое нема светотаински, ниту торжествен момент), но и такви кои за епископи и презвитери ракополагаат жени, хомосексуалци и сл. Клериците во таквите заедници „имаат право“ да стапуваат во брак и


по нивното ракополагање, да се разведуваат и повторно стапуваат во брак онолку пати колку што сакаат.

Отфрлање на светото Предание, учењето на светите Отци и каноните од Седумте Вселенски и Десетте Помесни собори, како основа. Во принцип, сите протестантски секти ги отфрлиле начините за постигнување на богоподобност и духовност (постот, аскетизмот итн.). Кај нив нема ниту апостолско преемство. Поради тоа толкувањето на Светото Писмо им е доверено само на „избрани“ поединци, за кои воопшто не може да се каже дека се боговдахновени за да толкуваат. Ги отфрлаат молитвите за живите и упокоените. Меѓутоа и тие имаат пастори кои се должни духовно да се грижат (молат) за нивните верници. Св. ап. Павле во своите посланија, повикува на потреба од молитва, еден за друг (1 Сол. 5, 25; 2 Сол. 3, 1; Јаков 5, 16). Впрочем и на погребите кои се извршуваат врз протестантите, нивните пастори читаат одредени молитви. Протестантските секти во целост не го признаваат чествувањето на Пресвета Богородица, светиите, светите икони и мошти. Света Дева за нив е само Марија, иако нејзината светост во Светото Писмо е за навек запечатена (Лк. 1, 28). Наводно, поради идолопоклонство, не им се одава потребната чест на сите оние кои светата Црква ги прогласила за свети и светии. Според нив сите христијани се свети, само затоа што се припадници на светата христијанска вера. Но, колкумина навистина се такви во реалниот живот? Наспроти тоа, токму во земјите со доминантно протестантско население, постои силно изразено чествување за живите и упокоени: пејачи, актери, шоумени, спортисти, историски личности и сл., но не и за светиите од христијанската Црква. Иконоборството е жестоко осудено на Седмиот Вселенски собор (787 г.) и во Никеја (843 г.) конечно победено и отфрлено. Во Принцип сите протестантски секти го применуваат иконоборството (непочитувањето на светите и чудотворни

икони). Истото важи и за од Бога мироточивите свети мошти.

Промената на црковниот календар и празнувањето на Велигден (Пасха) спрoтивно на правилата воспоставени со Вселенските собори. Кај протестантите истото во целост е преземено од римокатолиците. Имено, до 1582 година Јулијанскиот календар бил во употреба во Римокатоличката црква. Тогаш неаполскиот астроном Алојзиј Мириј на папата Григориј XII му предложил да направи реформа во календарот, така што во него би се вметнале сите вредности, кои според дотогашните астрономски пресметки, се појавиле како разлика помеѓу тропското-соларно (времетраење од 365 дена, 5 часа, 48 минути и 46 секунди, според кое денес се раководи Грегоријанскиот календар) и сидеричкото-ѕвездено (времетраење од 365 дена, 6 часа, 9 минути и 9 секунди, по кој се управува Јулијанскиот календар) пресметување на годината. Разликата помеѓу овие две години (од 11 минути и 14 секунди), на 24 февруари 1582 година изнесувала 10 дена, така што тој ден папата издал папски проглас (Inter Gravisimus), со кој одредил денот 5 октомври истата година, да биде нумериран како 15 октомври. Бидејќи природната разлика помеѓу двете години и понатаму продолжувала да се појавува, речиси секој век бил додаван по еден ден, (XVII-10 дена, XVIII-11 дена, XIX-12 дена, XX-13 дена), така што разликата помеѓу двата календара денес изнесува 13 дена. Грегоријанскиот календар не исполнува некои правила од Првиот Вселенски собор (пр. VII Апостолско правило), кој обврзува христијанската Пасха (Велигден) никако да не се празнува пред или заедно со еврејската пасха и затоа, само во периодот од 1851 до 1950 година, Велигден ѝ предходел 15 пати, а се поклопил со неа 5 пати. Божественото чудо – палењето на Благодатниот оган, се случува секоја година во Ерусалим, исклучиво само на православна Пасха.


Не се чуди што паѓаш секој ден, не се откажувај, туку смело исправи се. И биди уверен дека ангелот што те чува, ќе го награди твоето трпение. Св. Јован Лествичник

Секој ден полагате грижа за вашето тело за да го запазите во добра состојба. На истиот начин треба секојдневно да го храните срцето со добри дела. Телото ви живее со храна, а духот – со добри дела. Не й го одземајте на душата, која ќе живее вечно, она што му го давате на привременото тело. Св. Григориј Велики

Имајте искрена љубов помеѓу вас, пазете го Преданието и Бог на мирот ќе биде со вас и ќе ве утврди во љубовта. Св. Павел од Обнора

Лакомата желба за храна се прекратува со наситеноста, а задоволството од пиење завршува кога жедта е задоволена. Така е и со останатите работи. Но заедничарењето со добродетелта, штом тоа еднаш цврсто е постигнато, не може да биде измерено со времето, ниту ограничено со заситеноста. Св. Григориј Ниски

Кога човекот се моли, тој се држи до Бога како до пријател – разговара, се доверува, изразува желби, и преку тоа станува едно со Самиот наш Создател. Св. Симеон Солунски


Кога некој е збунет и жалосен под некој изговор дека врши нешто добро и полезно за душата, а се гневи на својот ближен, очигледно е дека тоа не Му е угодно на Бога затоа што, сè што е од Бога служи за мир и полза и го води човекот кон смирение и самоукорување. Св. Варсануфиј Велики

Зошто залудно трчаш и напразно се удираш во воздухот? Очигедно, секоја работа има цел. Тогаш кажи ми каква е целта на сè што се прави во светот? Одоговори, те предизвикувам! Суета над суетите: сè е суета! Св. Јован Златоуст

Ги видов мрежите кои лукавиот ги рашируваше над светот и реков со воздишка: што може да помине неуловено низ тие мрежи? Тогаш слушнав глас кој ми рече: смирението. Св.Антониј Велики

Кој го следи Христа во осаменост и плач е поголем од оној кој го слави Христа во заедница. Св. Исак Сирин

Секоја душа, откако еднаш ќе Го познае Бога во Светиот Дух, а потоа ќе ја загуби благодатта, ги преживува страдањата на Адам. Св. Силуан Атонски

Подготвиле: сестрите од Марковиот манастир „Св. вмч. Димитриј Солунски“


ДЕТСКО КАТЧЕБоенка: Икона на нашиот Господ Исус Христос

При боењето, следете ги боите од завршената икона

•


ПРАВОСЛАВЕН ПАТ - Списание на Скопска Епархија на Македонска Православна Црква

Издавач: Скопска ЕпархијаИзлегува шестпати годишно • Првиот број е отпечатен во ноември 2003 годинаГлавен и одговорен уредник: Митрополит Американско-канадски МетодијЗаменик главен и одговорен уредник: Презвитер Игор КалпаковскиРедакција: јеромонах Атанасиј Арсоски, Александар Божиноски, Георгиј Глигоров, Даниел Јовановски, Бобан Митевски, м-р. Илија Орачки Лектура: Петар Георгиевски Ликовно и техничко уредување: Милан ЈаковчевскиТел: 02 31 18 396 Факс: 02 31 35 550 Печати: ЕВРОПА 92 Тираж: 1000 примероци Е-пошта: [email protected]

ДЕТСКО КАТЧЕМили деца, поврзете ги точките

•

www.spe.org.mk

†

Documents

Pravoslaven pat broj 29