Preliminary reports: Effect of Dental Health Education Program on …gnru2018.lpru.ac.th/pdf/proceeding/Science_Group/Page... · 2018-10-16 · 2555 พบวาสภาวะโรคฟันผุในกลุมอายุ

990 การประชมวชาการน าเสนอผลงานวจยระดบชาต

เครอขายบณฑตศกษา มหาวทยาลยราชภฏภาคเหนอ ครงท 18 และล าปางวจย ครงท 4

รายงานเบองตน: ผลของโปรแกรมทนตสขศกษาในการปรบเปลยนพฤตกรรม การดแลสขภาพชองปากทดในนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน

โรงเรยนชมชนบานสบเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย Preliminary reports: Effect of Dental Health Education Program on

Dental Behavior of Middle School in Baan Sob Pao Community School, Phaya Mengrai district, Chaing Rai Province

ตรรตษชญากร แกวปญญา(Triradchayakorn Kaewpunya)1 นรตศย ราษฎรพทกษ(Nirattisai Ratphithak)1, ศรรตน คงสทธเศรษฐ(Sirirat Kongsittisase)1

อนงค ปาค าวฒนสกล(Anong Pakhamwatthanasakun)2 มนฤญช ค าดา(Manarin Khamda)2 พลาสน วงษนช(Pilasinee Wongnuch)1

ฤทธชย พมปา(Ritichai Pimpa)3 ฐาปกรณ เรอนใจ(Thapakorn Ruanjai)1* 1สาขาวชาสาธารณสขศาสตร ส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง 2โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพประจ าต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย

3สาขาวชาการแพทยแผนไทยประยกต ส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง *Corresponding author. E-mail: [email protected]

บทคดยอ

ปญหาทางสขภาพชองปากในวยรนตอนตน เปนปญหาทางสาธารณสขทส าคญ การด าเนนการเพอปรบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากจงเปนสงจ าเปน การวจยแบบกงทดลองน จงมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทนตสขภาพนกเรยนชนมธยมตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย จ านวน 62 คน ระหวางเดอนตลาคม ถง ธนวาคม พ.ศ.2559 โดยใชเครองมอคอ โปรแกรมทนตสขศกษาในการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทดประกอบดวย โปรแกรมทนตสขศกษาทผวจยสรางขนโดยประยกตใชแนวคดเกยวกบความร ทศนคตและการปฏบต (KAP) เกยวกบทนตสขภาพ ทฤษฎแรงสนบสนนทางสงคม และแบบสมภาษณขอมลทวไปของนกเรยน การบรโภคเพออนามยชองปาก ความรทนตสขภาพ เจตคตทดตอการดแลอนามยชองปาก การรบรความรนแรงของโรคฟนผ และสงชกน าสการปฏบต และการใช Erythrosine Solution เพอยอมสคราบจลนทรยบนฟน (PI) ระยะเวลาทดลอง 3 สปดาห สถตทใชในการวจยครงน คอ สถตเชงพรรณนา และสถตเชงอนมาน ผลการศกษาพบวา ในรอบ1ปทผานมานกเรยน รอยละ 40.3 ไมเคยไดรบการตรวจฟน มปญหาฟนผ รอยละ 32.3 ไมเคยแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวนทโรงเรยน รอยละ 96.8 และมพฤตกรรม



ชอบทานขนมหวาน รอยละ 54.8 ผลการวเคราะหทดสอบหาความแตกตางระหวางความร ทศนคต และการปฏบต ในกอนและหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา พบวา ทศนคตและการปฏบตเกยวกบการดแลสขภาพชองปากหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษามระดบมากกวากอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา อยางมนยส าคญทางสถต (p-value<0.05) ดงนนหนวยงานทเกยวของควรมการสงเสรมสขภาพชองปาก หรอการใหทนตสขศกษาโดยประยกตใชหลก KAP และทฤษฎแรงสนบสนนทางสงคมเพอใหนกเรยนมทศนคต และพฤตกรรมการปองกน ดแลสขภาพชองปากอยางถกตองอนจะลดอตราเกดโรคทางชองปากในนกเรยนตอไป ค าส าคญ: ทนตสขศกษา, สขภาพชองปาก, ทฤษฎแรงสนบสนนทางสงคม

Abstract Oral health problems in early adolescents are the major public health

problem. Actions to improve oral health care habits are essential. Thus, this quasi-experimental research aimed to assess the effect of dental health education program on dental health behavior among secondary school students in Ban Sop Pao Community School, Mae Pao Sub-district, Phaya Meng Rai District, Chiang rai Province. There are 62 students were included to the study, data were collected between October and December 2016 by implementing the dental health education program for changing to good oral health behaviors. The intervention consist of the learning plan developed by the researcher applies the concept of Knowledge, Attitudes, and Practices (KAP) with dental health, social support theory and the student's information interview include; consumption for oral hygiene, knowledge of dental health, good attitude to oral hygiene, perception of the severity of dental caries. Erythrocyte solution for plaque staining (PI) was used for 3 weeks. The statistics used in this study were descriptive statistics and inferential statistics. The study indicated that in the past 1 year, 40.3% of the students were never checked their teeth. 32.3% had dental problems, 96.8% did not brush their teeth after school lunch, 54.8% had candy eating behavior. The result of analyzed the difference between knowledge, attitude and practice before and after receiving the dental health education program, it was found that attitudes and practices regarding oral health care after receiving dental health education program were higher than before receiving dental health education program with statistically significant (p-value <0.05). Therefore, relevant



agencies should promote oral hygiene by applying KAP of oral health and social support theory for increase students attitude and oral health protection behavioral to reducing the incidence of oral disease in students. Keyword: Dental Health Education Program, Oral Health, Social Support Theory บทน า ปญหาทางสขภาพชองปากเปนปญหาทางสาธารณสขทส าคญและสรางความสญเสยทางเศรษฐกจและท าลายสขภาพของประชาชน โดยโรคในชองปากทพบมากและเปนปญหาสาธารณสขทส าคญสองอนดบแรกในวยรนตอนตน (อาย13-17 ป) ซงเปนวยของการวางรากฐานทส าคญของชวต ทงดานรางกาย จตใจและการพฒนาดานตางๆไดแก โรคฟนผและโรคเหงอกอกเสบ (ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2556) โดยโรคฟนผ เกดจากเชอจลนทรยในชองปากจะยอยเศษอาหารจ าพวกแปงและน าตาลทตกคางอยในปาก ใหเปลยนสภาพเปนกรด และเมอชอ งปากมสภาพเปนกรดเพมขน จะท าใหเกดภาวะเสยงในการเกดโรคฟนผ (Dawes C, 2008) โรคนเกดขนไดทงในเพศหญงและเพศชาย ทกสถานภาพทางเศรษฐกจและทกอาย แตในวยเดกจะมโอกาสเปนโรคนไดมากกวาในวยผใหญ โรคฟนผเปนโรคทมการด าเนนโรคไปอยางชาๆ และตอเนอง ซงกอใหเกดปญหาปวดฟน และตองถอนฟน จงท าใหไมมฟนใชเคยวอาหาร พดไมชด และนอกจากนนผปกครองตองเสยเวลาและคาใชจายในการพาบตรไปรบการรกษาโรคฟนผ (Marshall TA, 2005) เดกวย 13-15 ปมความจ าเปนทตองใหการดแลพเศษ เพอปองกนฟนผ เนองจากเดกวยน จะมฟนแทขนครบ 32 ซ (ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2556) มหลกฐานรายงานวาเดกจะมสขภาพชองปากแยลงเมออายเพมมากขน และมแนวโนมทจะเกดโรคฟนผมากขนดวย (O’Sullivan DM, 1996) อกทงสขภาพชองปากเปนองคประกอบพนฐานของสขภาพโดยรวม สขภาพชองปากแยอาจสงผลรายแรงตอภาวะโภชนาการและคณภาพชวต (Liu HY, 2010) นอกจากนปญหาทางทนตสขภาพยงท าใหเกดการสญเสยทางเศรษฐกจทงในระดบสวนตวและระดบสวนรวม ซงขอมลการจดสรรคาใชจายทนตกรรมสงเสรมปองกน พ.ศ. 2556 พบวารฐบาลตองจดสรรงบประมาณของงานทนตกรรม เพอสงเสรมปองกนโรคทางชองปาก ถง 3,231 ลานบาท (ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต, 2556) จากรายงานสถานการณของโรคฟนผในทวโลกมตงแต 3.6% ถง 15.3% ในประเทศทพฒนาแลวในขณะทประเทศก าลงพฒนามอตราเพมขนถง 67.7% (Tang C, 2005) เชนเดยวกบรายงานประเทศสหรฐอเมรกา พบวา ฟนผเปนโรคเรอรงทพบมากทสด ในเดกอาย 5-17 ป หรอมากกวา 50 เปอรเซนต (Department of Health and Human Services National Institute of Dental, 2012) และในประเทศไทย สถานการณของโรคฟนผเปนปญหาทตองท าการแกไขตงแตป 1984 จาก



รายงานการส ารวจสภาวะทนตสขภาพแหงชาตทท าการส ารวจทก 5 ป ฉบบลาสด ครงท 7 พ.ศ. 2555 พบวาสภาวะโรคฟนผในกลมอาย 12 ป ระดบประเทศ มฟนแทผ รอยละ 52.3 มคาเฉลย ฟนผ อด ถอน (DMFT index) เทากบ 1.3 ซตอคน ทงนฟนทผสวนใหญทยงไมไดรบการรกษาคดเปนรอยละ 29.1 และสภาวะโรคฟนผและการสญเสยฟนในกลมอาย13-15 ป รอยละ 62.4 ซงเปนกลมส าคญทางระบาดวทยา เนองจากเปนอายทมฟนแทขนครบ 32 ซในชองปาก ซงอตราการเกดโรคฟนผในวยน จะใชเพอท านายแนวโนมการเกดโรคฟนผในวยผใหญ และมประสบการณการเปนโรคฟนผคาเฉลยฟนผ ถอน อด (DMFT) เทากบ 2.0 ซ/คน (ส านกทนตสาธารณสข, กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข 2556) จะพบวาเปอรเซนตของเดกทมอาการฟนผ เพมขนอยางตอเนอง สอดคลองกบสถานการณในจงหวดเชยงราย จากการส ารวจดวยแบบสอบถาม พบวา ในชมชนหม 19 บานนาเจรญใหม อ าเภอพญาเมงราย มเดกชวงอาย 6-12 ปฟนผ กวา 49.16 เปอรเซนต ซงมากเกนคาตวชวดของกระทรวงสาธารณสขซงก าหนดเอาไวท 45 เปอรเซนต เปนทยอมรบในทางวชาการวา การปองกนโรคฟนผและเหงอกอกเสบทมประสทธภาพนน คอการดแลอนามยชองปากของตนเอง (เพญแข ลาภยง,2555) รวมถงปจจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงแวดลอมเปนปจจยทมความสมพนธกบการเกดโรคในชองปากมาก เพราะปญหาทนตสขภาพตางๆ เกดจากพฤตกรรมไมเหมาะสมของตวบคคลเอง เชน พฤตกรรมการไมแปรงฟน การบรโภคอาหารหวานและขนมขบเคยว เปนตน แมทนตบคลากรจะทมเทความพยายามในการรกษาเพยงใดกตาม กไมสามารถท าใหประชาชนมสขภาพชองปากทดแบบยงยนได ถาไมสามารถกระตนใหประชาชนดแลอนามยสวนบคคลของตนเองได (นฤมล สประโค, 2550) แตในปจจบนการศกษาทางพฤตกรรมศาสตรในกลมวยรนตอนตน (13-17 ป) ในเรองดงกลาวมนอยมาก เดกในชวงวยนจะถกคาดหวงใหสามารถจดการพฤตกรรมสขภาพตางๆ ไดดวยตนเอง แตในปจจบนพบวาวยรนตอนตน(13-17 ป) ยงคงมพฤตกรรมการดแลอนามยชองปากทไมดนก โดยยงมพฤตกรรมการบรโภคทไมเหมาะสม และยงมพฤตกรรมการท าความสะอาดชองปากทไมด (ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2556) ซงขอมลจากการตดตามประเมนของส านกทนตสาธารณสข ในปพ.ศ. 2555 พบวาแทบไมมการจดการเรองทนตสขภาพในโรงเรยนระดบมธยมศกษาเลย (ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2556) ดวยเหตน การศกษานจงมวตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทนตสขภาพนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย ในการพฒนาความร ทศนคต และ การปฏบตในการดแลสขภาพชองปากอยางถกตอง และ ปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงตอการฟนผในนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงรายโดยมเปาหมายเพอใหผเขารวมโครงการมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทถกตองและมพฤตกรรมเสยงลดลง โดยผวจย



จงน าแนวคดความร (Knowledge) ทศนคต (Attitude) และ การปฏบต (Practice) (อรวรรณ, 2554) มาประยกตใชเพอปรบเปลยนพฤตกรรมการปองกนการเกดโรคฟนผของนกเรยน ซงประกอบดวย การใหความรเกยวกบโรคฟนผ การประเมนอนตรายตอสขภาพชองปาก การสรางความตงใจ และการปฏบตตวเพอปองกน คอ เมอนกเรยนไดรบการเรยนรกจะท าใหเกดความร เมอเกดความรขน กจะมผลท าใหเกดทศนคต และขนสดทาย คอ การกอใหเกดการกระท า (สรพงษ โสธนะเสถยร, 2533)และจากแนวคดดงกลาวผวจยจงน าแนวคดการสนบสนนทางสงคม (Social Support) มาประยกตใชรวมดวย เพอใหมพฤตกรรมนนๆ ดวยการสนบสนนทางดานอารมณ ดานการประเมน ดานการใหขอมลขาวสาร และการสนบสนนวตถสงของตางๆโดยตรงตอความจ าเปน จากการสนบสนนของคร ผปกครอง และเพอน อนจะสงผลใหพฤตกรรมเกดการเปลยนแปลงไปในทางทดขน(House, 1981) วตถประสงคของการวจย เพอศกษาผลของโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทนตสขภาพนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย วธด าเนนการวจย รปแบบการวจย ในการศกษาวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง (Quasi-experimental design) ศกษากลมเดยว วดกอนและหลงการทดลอง (One group pre-posttest)

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรทศกษาคอ นกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน (ม1.-ม.3) โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย ทลงทะเบยนเรยนประจ าปการศกษา 1/2560

การคดเลอกกลมตวอยาง เกณฑการคดเขากลมตวอยางเขาท าการศกษา ไดแก (1) เดกนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน (ม.1-ม.3) (2)เดกนกเรยนสามารถสอสารและเขาใจดวยภาษาไทย (3) เดกนกเรยนสามารถอานออกและเขยนได (4) เดกนกเรยนมความสมครใจในการรวมวจย เกณฑการคดออกกลมตวอยางเขาท าการศกษา คอ เดกทมความบกพรองทางรางกายและจตใจ (พการ) โดยไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนผมความบกพรอง จงไดจ านวนกลมตวอยางทงสน 70 คน เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยครงน ผวจยสรางขนจากเอกสารและงานวจยตาง ๆ โดยแบงเครองมอทใชในการศกษาออกเปน 2 ประเภทดงน 1. เครองมอทใชในการทดลอง ไดแก



1.1 โปรแกรมทนตสขศกษาในการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทดในนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย ผวจยสรางโปรแกรมทนตสขศกษาขน โดยการประยกตใชทฤษฎการสนบสนนทางสงคม (Social Support) มารวมในการจดท าแผนกจกรรม เพอใหเกดการเพมความร ทศนคต และการปฏบตในการดแลสขภาพชองปากอยางถกตอง ตามแนวคดเกยวกบความร ทศนคตและการปฏบต (KAP) ประกอบดวย 4 กจกรรม ใชระยะเวลารวมทงสน 3 สปดาห ด าเนนการจดกจกรรม ดงตอไปน

สปดาหท 1 1. กจกรรม “โรคของฟนทฉนตองรจก” เพอพฒนาความรเกยวกบโรคและสขอนามยทนตกรรม โดยใหความรเรองโรคฟนผและเหงอกอกเสบ สาเหตของการเกดโรคฟนผและเหงอกอกเสบ ลกษณะอาการของโรคฟนผและเหงอกอกเสบ วธการปองกนการเกดโรคฟนผและเหงอกอกเสบ ผลดของการปองกนการเกดโรคฟนผและเหงอกอกเสบ หลงจากนนเปดโอกาสใหนกเรยนซกถามเพอความเขาใจ 2. กจกรรม “ฟนด ฉนท าอยางไร” เพอพฒนาความร ความเขาใจและรบรความสามารถของตนเองส าหรบการดแลทนตสขภาพ รวมถงการแปรงฟนทถกตอง โดยการสาธตวธการแปรงฟนแบบขยบ-ปด การใชไหมขดฟนดวยโมเดลฟน และใหนกเรยนฝกปฏบตจรง ซงนกเรยนจะไดรบการประเมนคราบจลนทรยบนฟน (PI) ดวย Erythrosine Solution (สยอมฟน) กอนเขารวมกจกรรมน หลงจากนนแบงกลมนกเรยนเปนกลมๆละ 2 คน เพอเรยนรการตรวจความสะอาดของฟนจากการจบคกบเพอน

3. กจกรรม “ฟนด ถามเปาหมาย” เพอสรป และประเมนผลภาพรวมผเขารวม รวมถงประเมนเปาหมายของตวเองทคด

ออกแบบ เพอสรางความยงยนของพฤตกรรม โดยการแบงกลมนกเรยนเปนกลมๆละ 7-8 คน เพอท ากจกรรมเขากลมรวมกนคด และอภปรายถงการปฏบตตวในการดแลสขภาพชองปาก ในหวขอ“เปาหมาย อก1เดอน ฟนของพวกเราจะเปนอยางไร” เขยนแผนภาพความคด น าเสนอผลงาน จากนนนกเรยนและผวจยรวมกนสรปผลงานการรายงาน และแจกใบ “ขอสญญากบพฟน” เพอใหนกเรยนท าสญญาของตนเอง โดยระบเปาหมายและระยะเวลาทตองการใหส าเรจ

4. กจกรรม “เรามาดแลดวยกนนะ” เพอสรางการควบคมตนเองดวยกระบวนการเตอนตนเองดวยการก าหนดเปาหมาย และ

บนทกพฤตกรรมการดแลทนตกรรมในสมดบนทก "ฟนสวย ยมใส ไรฟนผ" ประกอบดวยขอมลการแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวนและการตรวจบนทกทนตกรรมสขภาพจากการจบคกบเพอนหรอคณคร เพอเปนตวกระตน และแรงจงใจใหกบนกเรยน รวมถงมการตงขอตกลงรวมกบนกเรยนถงเงอนไขการไดรบรางวลของนกเรยนทมผลการตรวจคราบจลนทรยและทนตสขภาพทดขน เพอเปน



การเสรมสรางขอตกลงและความคงทนของพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปาก เชนการแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวนใหแกนกเรยน

สปดาหท 2 ผวจยตดตามและใหแรงสนบสนนทางสงคม (Social support) แกนกเรยน เพอกระตนเตอนใหก าลงใจ แนะน าการดแลสขภาพชองปากทถกตอง และตดตามการลงแบบบนทกการแปรงฟนในเวลาหลงอาหารกลางวน และมการแบงกลมนกเรยนเปนกลมๆละ 7-8 คน เพอท ากจกรรมเขากลมรวมกนคด และอภปรายถงการปญหา และอปสรรคทเกดขนเกยวกบการดแลสขภาพชองปากในชวงเวลาทผานมา เพอใหนกเรยนและผวจยรวมกนสรปผลและหาทางแกไข สปดาหท 3 ประเมนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากจากการแปรงฟนทถกตองดวยการประเมนคราบจลนทรยบนฟน(PI) ดวย Erythrosine Solution (สยอมฟน) เพอใหนกเรยนไดเหนถงประสทธภาพของการแปรงฟนดวยตนเอง ครงท 2 และ มการแบงกลมนกเรยนเปนกลมๆละ 7-8 คน เพอท ากจกรรมเขากลมรวมกนคดและอภปรายถงหวขอ "2 สปดาหทผานมา ฉนท าอะไรใหฟนของฉนบาง" เพอหาแนวทางเสรมสรางความคงทนของการมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทยงยน รวมถงมอบรางวลใหแกนกเรยนทมสภาพชองปากทดขน (คราบจลนทรยบนฟนลดลง) และมพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทดตามเปาหมายทตงไวตลอดทงสปดาห โดยมอบหมายใหนกเรยนทไดรบรางวลเปนตวแทนบอกเลาเกยวกบพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากของตนเองเพอเปนแนวทางในการปฏบตตวในการดแลสขภาพชองปากทดใหกบเพอน 2. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล แบบสอบถามประกอบดวย 3 สวน ดงน

2.1 แบบสมภาษณขอมลทวไปของนกเรยน จ านวน 10 ขอ ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา ปญหาสขภาพชองปาก

2.2 แบบทดสอบความรทนตสขภาพ จ านวน 10 ขอ ค าถามทใชเปนแบบเลอกตอบ ถก-ผด โดยใชผตอบเลอกตอบเพยงขอเดยว จะสอบถามความร ความจ า และความเขาใจในขอเทจจรงเกยวกบโรคในชองปาก ไดแก สาเหต อาการ การปองกนการเกดโรค การแปรงฟนทถกวธ ซงมเกณฑในการแบงระดบคะแนน ดงน คะแนนเฉลย 7 – 10 หมายถง มความรอยในระดบสง คะแนนเฉลย 4 – 6 หมายถง มความรอยในระดบปานกลาง คะแนนเฉลย 0 – 3 หมายถง มความรอยในระดบต า

2.3 แบบประเมนเจตคตทดตอการดแลอนามยชองปาก จ านวน 10 ขอ โดยใชมาตราสวนประมาณคา (Rating scale) ม 3 ระดบคอ เหนดวย ไมแนใจ ไมเหนดวย

ซงมเกณฑในการแบงระดบคะแนน ดงน เหนดวย ใหคะแนนเทากบ 3



ไมแนใจ ใหคะแนนเทากบ 2 ไมเหนดวย ใหคะแนนเทากบ 1

2.4 Erythrosine Solution (สยอมคราบจลนทรยบนฟน, Plaque index) จ านวน 2 ขวด ใชเพอประเมนคราบจลนทรยบนฟน (Plaque index) และความสามารถแปรงฟนไดอยางถกวธ มประสทธภาพ จากการปฏบตการแปรงฟนของนกเรยน โดยมดชนการประเมน ดงน

0 = ไมมคราบจลนทรย 1 = มคราบจลนทรยเหนไดเลกนอย โดยอาจเหนตดสยอมเปนจดๆบรเวณคอฟน 2 = มคราบจลนทรยเปนแถบบรเวณคอฟน โดยมปรมาณไมเกน 1/3 ของตวฟนทางคลนก 3 = มคราบจลนทรยเปนแถบปกคลมมากกวา 1/3 ของตวฟนทางคลนก การเกบรวบรวมขอมล 1. การเสนอโครงการวจยเพอขอพจารณาและรบรองจรยธรรมการวจยในมนษยจากส านก

วชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง 2. ตดตอประสานงานกบผอ านวยการโรงเรยน ชแจงวตถประสงค ระยะเวลาของการท าวจย

เพอขออนญาตในการท าการศกษา 3. ขอเกบขอมลกอนการใหโปรแกรมทนตสขศกษาในกลมนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน

โรงเรยนชมชนบานสบเปา 4. จดโปรแกรมทนตสขศกษาในการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทดใน

นกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย ทง 4 กจกรรม ในระหวางวนท 1 ธนวาคม 2559 – 21 ธนวาคม 2559 ใชระยะเวลารวมทงสน 3 สปดาห

5. เกบขอมลหลงการใหโปรแกรมทนตสขศกษาในกลมนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา

สถตทใชในการวเคราะหครงนในการวจยครงน สถตเชงพรรณนา ไดแก จ านวน รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน , คาสงสด และคา

ต าสด ซงจะใชในการอธบายลกษณะของกลมศกษาตางๆ และสถตเชงอนมาน pair t-test ซงจะใชในการทดสอบหาความแตกตางระหวางความร ทศนคต และการปฏบตในกอนและหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา

จรยธรรมการวจย การศกษาในครงนผานการพจารณาและรบรองจรยธรรมการวจยในมนษยจากส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง



ผลการวจย ตาราง 1 จ านวน และรอยละขอมลทวไปของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย (n=62)

ขอมลทวไปของนกเรยน จ านวน รอยละ เพศ ชาย 28 45.2 หญง 34 54.8 อาย 13 ป 20 32.3 14 ป 20 32.3 15 ป 22 35.4 ระดบชน มธยมศกษาปท 1 21 33.9 มธยมศกษาปท 2 16 25.8 มธยมศกษาปท 3 25 40.3 ระดบดชนมวลกาย ต ากวาเกณฑ 25 40.3 ปกต 32 51.6 มากกวาเกณฑ 5 8.1 ผลการเรยน ต า 15 24.2 ด 36 58.1 ดมาก 11 17.7 ผดแลหลกในการท าความสะอาดฟน พอแม 35 56.5 ญาต 16 25.8 ไมม ตองดแลดวยตนเอง 11 17.7 เงนคาขนมทไดมาโรงเรยน < 20 บาท 42 67.7 21-40 บาท 19 30.6 >40 บาท 1 1.7



ขอมลทวไปของนกเรยน จ านวน รอยละ

การตรวจฟนประจ าป (ขอมล 1ป ยอนหลง) ไมเคย 25 40.3 1 ครง / ป 15 24.2 2 ครง/ ป 8 12.9 มากกวา 2 ครง/ป 14 22.6 ปญหาสขภาพชองปาก ไมม 42 67.7 ม 20 32.3 ชนดของปญหาสขภาพชองปาก ฟนเรยงไมด 6 30 ฟนแทหกบน 1 5 การบาดเจบในชองปาก 2 10 เลอดออกจากเหงอก 3 15 มหนปน 5 25 สญเสยฟนแท 1 5 ฟนผ 2 10 การแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวน แปรง 2 3.2 ไมแปรง 60 96.8 การรบประทานขนมหวาน ประจ า 34 54.8 บางครง 24 38.7 นานๆครง 4 6.5

จากตารางท 1 แสดงจ านวน และรอยละของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย ทงหมด 62 คน พบวานกเรยนสวนใหญเปนเปนเพศหญง รอยละ 54.8 ซงมอาย 15 ปมากทสด รอยละ 35.4 รองลงมาคออาย 13 ป รอยละ 32.3 และ อาย 14 ป รอยละ 32.3 ตามล าดบ โดยเรยนอยชนมธยมศกษาปท 3 มากทสด รอยละ 40.3 รองลงมาคอ ชนมธยมศกษาปท 1 รอยละ 33.9 และชนมธยมศกษาปท 2 รอยละ 25.8 ตามล าดบ นกเรยนมคาดชนมวลกายอยในระดบปกตมากทสด รอยละ 51.6 รองลงมาคอระดบต า



กวาเกณฑ รอยละ 40.3 และระดบมากกวาเกณฑ รอยละ 8.1 ตามล าดบ ซงสวนใหญนกเรยนมผลการเรยนในระดบด รอยละ 58.1 รองลงมาคอ ระดบต า รอยละ 24.2 และระดบดมาก รอยละ 17.7 ตามล าดบ นกเรยนมผดแลหลกในการท าความสะอาดฟนคอพอแมมากทสด รอยละ 56.5 รองลงมาคอ ญาต รอยละ 25.8 และ ไมมผดแล ตองดแลดวยตนเอง รอยละ 17.7 ตามล าดบ โดยสวนใหญนกเรยนจะไดรบเงนคาขนมมาโรงเรยนตอวน นอยกวา 20 รอยละ 67.7 รองลงมาคอ 21-40 บาท รอยละ 30.6 และมากกวา 40 บาท รอยละ 1.7 ตามล าดบ ในดานการตรวจฟนประจ าป (ขอมล 1 ป ยอนหลง) พบวา สวนใหญนกเรยนไมเคยไดรบการตรวจฟน รอยละ 40.3 รองลงมาคอ 1ครงตอป รอยละ 24.2 มากกวา2ครงตอป รอยละ 22.6 และ2ครงตอป รอยละ 12.9 ตามล าดบ โดยนกเรยนสวนใหญไมมปญหาสขภาพชองปาก รอยละ 67.7 ซงสวนใหญนกเรยนมชนดของปญหาสขภาพชองปาก คอ ฟนเรยงไมด รอยละ 30 รองลงมา มหนปน รอยละ 25 เลอดออกตามไรฟน รอยละ 15 การบาดเจบในชองปาก รอยละ10 ฟนผ รอยละ 10 ฟนแทหกบน รอยละ 5 และสญเสยฟนแท รอยละ 5 ตามล าดบ นกเรยนสวนใหญมพฤตกรรมไมแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวน รอยละ 96.8 และพบวานกเรยนมพฤตกรรมชอบรบประทานขนมหวานประจ ามากทสด รอยละ 54.8 และรองลงมาคอบางครง รอยละ 38.7 และนานๆครง รอยละ 6.5 ตามล าดบ ตาราง 2 จ านวน และรอยละกอนและหลงการไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย (n=62)

ตวแปร โปรแกรมทนตสขศกษา

กอน หลง

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ ความร (Knowledge) ต า - - - - ปานกลาง 11 17.7 9 14.5 สง 51 82.3 53 85.5 ทศนคต (Attitude) ต า 9 14.5 1 1.6 ปานกลาง 53 85.5 22 35.5 สง - - 39 62.9 การปฏบต (Practice) ต า 4 6.5 1 1.6



ตวแปร โปรแกรมทนตสขศกษา

กอน หลง จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ปานกลาง 46 74.2 40 64.4 สง 12 19.4 21 33.9 ดชนคราบจลนทรย (Plaque Index)

ไมม 10 16.1 22 35.5 เลกนอยหรอนอยกวา 1/3 ของฟน 47 75.8 33 53.2 มากกวา1/3 ของฟน 5 8.1 7 11.3 การแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวน

แปรงฟน 2 3.2 13 21.0 ไมแปรงฟน 60 96.8 49 79.0 จากตารางท 2 แสดงจ านวน และรอยละกอนและหลงการไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย ทงหมด 62 คน พบวากอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษานกเรยนสวนใหญมความรเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปากอยในระดบสง รอยละ 82.3 และหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาสวนใหญมความรเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปากอยในระดบสง รอยละ 85.5 ซงกอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษานกเรยนสวนใหญมทศนคตเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปากอยในระดบปานกลาง รอยละ 85.5 และหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษานกเรยนสวนใหญมทศนคตเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปากอยในระดบสง รอยละ 62.9 รองลงมาคอ ระดบปานกลาง รอยละ 35.5 และระดบต า รอยละ 1.6 ตามล าดบ ในดานการปฏบตเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปากกอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษานกเรยนสวนใหญมการปฏบตเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปากอยในระดบปานกลาง รอยละ 74.2 รองลงมาคอ ระดบสง รอยละ 19.4 และระดบต า รอยละ 6.5 ตามล าดบ และหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษานกเรยนสวนใหญมการปฏบตเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปากอยในระดบปานกลาง รอยละ 64.4 รองลงมาคอ ระดบสง รอยละ 33.9 และ ระดบต า รอยละ 1.6 ตามล าดบ ซงนกเรยนสวนใหญกอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาไมแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวน รอยละ 96.8 และหลงการไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา



เกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปาก พบวานกเรยนสวนใหญไมแปรงฟนหลงรบประทานอาหารกลางวน รอยละ 79 และในการตรวจดชนคราบจลนทรย (Plaque Index) พบวากอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปาก นกเรยนสวนใหญมเลกนอยหรอนอยกวา1/3 ของฟน รอยละ 64.4 รองลงมาคอ ไมม รอยละ 16.1 และ มากกวา1/3 ของฟน รอยละ 8.1 ตามล าดบ และและหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาเกยวกบการดแลปองกนโรคทางชองปาก ตรวจดชนคราบจลนทรย (Plaque Index) พบวาสวนใหญนกเรยนมเลกนอยหรอนอยกวา 1/3 ของฟนมากทสด รอยละ 53.2 รองลงมาคอ ไมม รอยละ 35.5 และ มากกวา1/3 ของฟน รอยละ 11.3 ตามล าดบ ตาราง 3 การเปรยบเทยบความร ทศนคต และคะแนนการปฏบต กอนและหลงการใหโปรแกรมทนตสขศกษาในการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทดในนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย

n SD df t

p-value

ความร 61 -0.704 0.484 กอนการทดลอง 62 8.31 1.44

หลงการทดลอง 62 8.30 1.50 ทศนคต

61 -9.643 0.001* กอนการทดลอง 62 12.74 2.61 หลงการทดลอง 62 14.33 3.18

การปฏบต Plaque Index (PI)

61 11.026 0.001* กอนการทดลอง 62 1.39 0.856 หลงการทดลอง 62 0.56 0.562

*ระดบนยส าคญทางสถตท p-value<0.05

จากตารางท 3 พบวา นกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน มคาเฉลยของความรเกยวกบการ

ปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทด (x =8.30, SD=1.50) นอยกวากอนการไดรบ

โปรแกรมทนตสขศกษา (x =8.31, SD=1.44) และเมอพจารณาผลการวเคราะหความแตกตางระหวางกอนและหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาเกยวกบการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากทด พบวา ความรไมแตกตางกน



ในขณะทดานทศนคตมคาเฉลยเกยวกบการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากท

ด (x =14.33, SD=3.18) มากกวากอนการไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา (x =12.74, SD=2.61) อยางมนยส าคญทางสถต (t(df)=-9.643(61), p<0.001) และพบวามคาเฉลยของการปฏบตเกยวกบการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชอง

ปากทด (x =0.56, SD=0.562) มากกวากอนการไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา (x =1.39, SD=0.856) อยางมนยส าคญทางสถต (t(df)=11.026(61), p<0.001) สรปและอภปรายผล 1. ดานความรเกยวกบการดแลสขภาพชองปาก พบวา สวนใหญเดกนกเรยนมความรอยในระดบสง รอยละ 85.5 ซงสอดคลองการศกษาของ วนชย ดนตร ไดศกษาพฤตกรรมการบรโภคอาหารทมผลตอการเกดโรคฟนผของนกเรยนชนประถมศกษาปท 4-6 พบวานกเรยนทมระดบความรเรองบรโภคอาหารทกอใหเกดโรคฟนผอยในระดบสง รอยละ 54.2 เนองจากเดกนกเรยนไดรบความรดานทนตกรรมอยางตอเนองตงแตชนประถมศกษาชนปท 1 (วนชย ดนตร,2557) แตเมอเปรยบเทยบระดบคะแนนความรกอนและหลงการไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทางทนตกรรมของนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน พบวาหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษามระดบความรไมแตกตางจากกอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา ทงนเปนเพราะนกเรยนอยในกลมชวงอาย 13-15ป เปนชวงอายทมความสนใจกจกรรมและจดจออยกบสงใดไดนอย(Twiford and Carson,1980) ดงนนจ าเปนตองมการปรบปรงวธการและรปแบบในการสอสารใหความรและความเขาใจแกนกเรยน เชน การศกษาโตตอบเพอเราความสนใจและกอใหเกดเขาใจทลกซง (ชยยงค พรหมวงคและคณะ ,2523) หรอประยกตใชทฤษฏการรบรความสามารถดวยตนเองรวมดวย ดงการศกษาของของกลชาต วฒนวงคเวฬวนารกษ ทไดศกษาผลของการประยกตใชทฤษฎความสามารถของตนเองในการปรบเปลยนพฤตกรรมการปองกนโรคเหงอกอกเสบในนกเรยนชนประถมศกษาชนปท 5 ผลการศกษาพบวา ภายหลงการทดลอง กลมทดลองมคะแนนความรมากกวากอนการทดลองและมากกวากลมเปรยบเทยบ อยางมนยส าคญทางสถต (กลชาต, 2555) 2. ดานทศนคตเกยวกบการดแลสขภาพชองปาก พบวาสวนใหญนกเรยนมระดบทศนคตอยในระดบสง รอยละ 62.9 และเมอเปรยบเทยบระดบทศนคตกอนและหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทางทนตกรรม พบวาหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษามระดบทศนคตมากกวากอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 เนองมาจากนกเรยนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาทผวจยไดประยกตทฤษฎ



และกลวธในการบรรยาย ซงสามารถท าใหเหนภาพ และเกดการรบรความเปนจรง โดยจดกจกรรมบรรยายประกอบสอ การเปดโอกาสใหสนทนาซกถามประเดน ปญหาทสงสย เพอพดคยแลกเปลยนความคดเหน กระตนอารมณและความรสก ซงสอดคลองกบการศกษาของ ไทรแอนดส กลาววา องคประกอบของทศนคต ม 3 ดาน คอ ดานความร ดานความรสก และดานพฤตกรรม เมอไดรบการเชอมโยงครบทง 3 ดาน กจะกอใหเกดทศนคต (Triardis,1971) 3. ดานพฤตกรรมการปฏบตเกยวกบการดแลสขภาพชองปาก พบวาสวนใหญนกเรยนมระดบพฤตกรรมอยในระดบปานกลาง คอ มคราบฟน (Plaque) เลกนอยหรอนอยกวา1/3ของฟน รอยละ 53.2 และเมอเปรยบเทยบระดบการปฏบตกอนและหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทางทนตกรรม พบวาหลงไดรบโปรแกรมทนตสขศกษามระดบพฤตกรรมมากกวากอนไดรบโปรแกรมทนตสขศกษา อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ซงผลการเปลยนแปลงดงกลาวทเกดขน เนองมาจากกจกรรมทนตสขศกษาทจดขน ไดแก การอบรมใหความร มการสาธต และฝกปฏบตการแปรงฟน โดยมการยอมสฟนเพอวดผลการฝกปฏบตกอนและหลงการอบรม การตรวจฟนอยางงายดวยตนเอง กจกรรมเหลานลวนเปนการสรางประสบการณตรง(Mastery Experiences) ท าใหนกเรยนสามารถฝกปฏบตตนไดอยางถกตองและเหมาะสม จงน าไปสการรบรความสามารถของตนเอง(Self-Efficacy) ไดเปรยบเทยบผลจากการปฏบต ท าใหเกดการรบรวาตนเองกสามารถท าไดและมความมนใจในตนเองมากขน รวมถงมการแจกสมดบนทกการแปรงฟน เพอเปนการกระตนการแปรงฟนในนกเรยนและเปนการสนบสนนและสรางแรงจงในในการแปรงฟนจากเพอนและผปกครอง ซงสอดคลองกบการศกษาของ สรงคกฎณ ดวงค าสวสด กลาววา ผทไดรบแรงสนบสนนทางสงคมในดานความชวยเหลอทางขอมล, วตถ หรอสนบสนนทางจตใจจะสงผลใหผรบจะสามารถปฏบตไดดและสงสด (สรงคกฎณ,2539),(อนศรา,2552)

ภายหลงการใหโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทนตสขภาพในนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน ในโรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย พบวาโปรแกรมทนตสขศกษามผลท าใหพฤตกรรมการปฏบตและทศนคตในการดแล ปองกนโรคทางชองปากสงขน อยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ 0.05 ซงสามารถน าไปใชในการสงเสรมการปองกนโรคทางชองปากในนกเรยนได อยางไรกตามโปรแกรมทนตสขศกษาควรมการปรบปรงรปแบบการอบรมและด าเนนการอยางตอเนอง เพอเปนการเพมระดบความรและกระตนทศนคต และการพฤตกรรมการปฏบตในการดแลสขภาพชองปากทสงขนและยงยนตอไป



ขอจ ากดของการศกษา 1. การศกษานมกลมตวอยางคอนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน ซงเปนกลมอายชวง

วยรน จงยากตอการก าหนดหรอบงคบใหท าตามกระบวนการของโปรแกรมทนตสขศกษา จงอาจจะสงผลตอผลการศกษา

2. เวลาในการศกษาในครงนมอยางจ ากดในการตดตามและประเมนผลของโปรแกรมทนตสขศกษา ท าใหผลลพธทไดกลบมาไมสามารถระบความยงยนได ขอเสนอแนะ

จากผลการศกษาผลของโปรแกรมทนตสขศกษาตอพฤตกรรมทางทนตกรรมของนกเรยนระดบชนมธยมศกษาตอนตน ในโรงเรยนชมชนบานสบเปา ต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย ประจ าปการศกษา 2559 ผวจยมขอเสนอแนะ ดงน

1. ภายหลงการท าวจยควรแจงผลการศกษาใหหนวยงานทเกยวของทราบเพอเปนแนวทางในการจดท าแผนงานหรอมาตรการสงเสรมใหแกนกเรยน เพอใหมพฤตกรรมการปองกน ดแลสขภาพชองปากอยางถกตอง และเปนการกระตนอยางตอเนอง เพอลดอตราเกดโรคทางชองปากในนกเรยน

2. จากการศกษาครงน พบวา ระดบความรดานทนตกรรมของนกเรยนสวนใหญไมเพมขน ดงนนควรใหมการออกแบบจดกจกรรม การเลอกสอ และประยกตใชทฤษฏพฤตกรรมศาสตรอนๆ เพอสงเสรมความรดานทนตศกษาตอนกเรยนใหมากขน

3. ในการศกษาครงตอไปควรมการประยกตใชทฤษฎอนในการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากในนกเรยนระดบชนอนๆ หรอ เยาวชน และโรงเรยนตางๆใหสามารถดแลสขภาพชองปากของตนเองไดอยางเหมาะสม เชน ทฤษฎแรงจงใจเพอปองกนโรค รวมกบการสนบสนนทางสงคม (Social support) และควรมการตดตามประเมนผลหลงการใหความรและการปฏบตดแลสขภาพชองปาก อก 1 เดอน เพอยนยนความยงยนของโปรแกรม

4. นกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน เปนกลมทมอปนสยจดจอไดระยะเวลาอนสน ดงนนควรมการเปลยนแปลงโดยใชเทคโนโลย เชน คอมพวเตอรมาชวยในการสอน เปนการเรยนรแนวทางใหม ทจะสงเสรมใหนกเรยนมความสนใจและกระตอรอรนในการเรยนรมากขน กตตกรรมประกาศ ผวจยไดรบความอนเคราะหอยางดยงจากทนตแพทยวระ อสระธานนท หวหนากลมงานทนตกรรม โรงพยาบาลแมจน ทใหค าปรกษา แนะน าแนวทางทถกตอง และการสนบสนนตางๆ และ



ขอขอบพระคณ นายพเศษ ถาแหลง ผอ านวยการโรงเรยนชมชนบานสบเปา ไดเออเฟอสถานทในการท ากจกรรมตางๆ ท าใหการศกษาครงนประสบความส าเรจตามจดมงหมาย เอกสารอางอง กลชาต วฒนวงศเวฬวนารกษ. (2555). ผลของการประยกตใชทฤษฎความสามารถของตนเองในการ

ปรบเปลยนพฤตกรรมการปองกนโรคเหงอกอกเสบในนกเรยนชนประถมศกษาปท 5 ต าบลเมองแคน อ าเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาการจดการระบบสขภาพ, มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ชยยงค พรหมวงศ. (2523). “ระบบสอการสอน" ในเทคโนโลยและสอสารการศกษา. กรงเทพมหานคร: ชมนมสหกรณ การเกษตรแหงประเทศไทย.

นฤมล สประโค. (2550). ความสมพนธของความร ความเชอในประสทธภาพแหงตน การบรโภคอาหารเพออนามยชองปากกบการปองกนการเกดโรคในชองปากของนกเรยนมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนศรวชยวทยาอ าเภอเมอง จงหวด นครปฐม. ปรญญานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาธารณสขชมชน, บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏ นครปฐม.

เพญแข ลาภยง และเสกสรรค พวกอนแสง. (2555). ความคดเหนของผมสวนไดสวนเสยตอการพฒนาแผนยทธศาสตรสขภาพชองปาก แหงชาต พ.ศ. 2555-2559. ส านกทนตสาธารณสข.

วนชย ดนตร. (2557). การศกษาพฤตกกรมการบรโภคอาหารทมผลตอการเกดโรคฟนผของนกเรยนชนประถามศกษาปท 4-6 ในเขตรบผดชอบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ ต าบลลาดงา อ าเภอเสนา จงหวดพระนครศรอยธยา. สบคนเมอวนท 18 พฤศจกายน, 2559, เขาถงไดจาก https://www.ayo.moph.go.th/main/file_upload/subforms/2015_80169fe192959e1ed1a6760a3d0611a _201501191058.pdf.

สรงคกฎณ ดวงค าสวสด. (2539). ประสทธผลของโปรแกรมสขศกษารวมกบการใชแรงสนบสนนทางสงคมจากผน าชมชนในการปองกนโรคขาดสารไอโอดนของหญงวยเจรญพนธ อ าเภอเสรมงาม จงหวดล าปาง. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสาธารณสขศาสตร สาขาสขศกษา บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหดล.

สรพงษ โสธนะเสถยร. (2533). แนวคดและทฤษฎเกยวกบความร ทศนคต และพฤตกรรม. วนทคนขอมล 10 พฤศจกายน 2559, เขาถงไดจาก http://www.novabizz.com/NovaAce/Attitude.htm.

ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. (2556). รายงานผลการส ารวจสภาวะสขภาพชองปาก ระดบประเทศ ครงท 7 ประเทศไทย พ.ศ. 2550-2555. นนทบร.

https://www.ayo.moph.go.th/main/file_upload/subforms/2015_80169fe192959e1ed1a6760a3d

https://www.ayo.moph.go.th/main/file_upload/subforms/2015_80169fe192959e1ed1a6760a3d



ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย. (2556). รายงานผลการสมภาษณกลมอาย 12 ป และ 15 ป ในการส ารวจสภาวะสขภาพชองปาก ระดบประเทศ ครงท 7 ประเทศไทย พ.ศ. 2551-2555. นนทบร: กระทรวงสาธารณสข.

ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. (2556). คมอบรหารกองทนหลกประกนสขภาพ แหงชาต ปงบประมาณ 2556. กรงเทพฯ: โรงพมพศรเมองการพมพ จ ากด.

อนศรา พลยง. (2552). ประสทธผลของโปรแกรมทนตสขศาสตรโดยประยกตใชทฤษฎมพฤตกรรมตามแผน รวมกบ การสนยสนนทางสงคมตอพฤตกรรมการปองกนโรคปรทนตในผปวยโรคเบาหวานทมารบบรการโรงพยาบาล น าพอง จงหวดขอนแกน. วทยานพนธ ส.ม. (สขศกษาการสงเสรมสขภาพ). ขอนแกน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน.ถายเอกสาร.

อรวรรณ ปลนธนโอวาท. (2554). การสอสารเพอการโนมนาวใจ. กรงเทพฯ : ส านกแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

Dawes C. (2008). Salivary flow patterns and the health of hard and soft oral tissues. JADA; 139 : 18-24.

Marshall TA, Broffitt B, Eichenberger-Gilmore J,Warren JJ, Cunningham MA, Levy SM. (2005). The roles of meal, snack and daily total food and beverage exposures on caries experience in young children. J Public Health Dent; 65:166-73.

Department of Health and Human Services. (2012). Oral Health in America. A Report of the Surgeon General.

Rockville, Md. (2012). Health and Human Services; National Institutes of Health. National Institute of Dental and Craniofacial Research.

House, J.S. (1981). The association of Social relationship and activities with mortality: Community health study. American Journal Epidermiology, 3(7), 25-30.

Liu HY, Chen CC, Hu WC, Tang RC, Tsai CC, Huang ST. (2010). The impact of dietary and tooth-brushing habits to dental caries of special school children with disability. Res Dev Disabil; 31: 1160e9.

O’Sullivan DM, Tinanoff N. (1996). The association of early dental caries patterns with caries incidence in preschool children. J Public Health Dent; 56: 81e3.

Tang C, Quinonez RB, Hallett K, Lee JY, Whitt JK. (2005). Examiningthe association between parenting stress and the developmentof early childhood caries. Community Dent Oral Epidemiol; 33 :454-60.

http://lib17.kku.ac.th/ULIB/searching.php?MAUTHOR=%20%CD%C3%C7%C3%C3%B3%20%BB%D4%C5%D1%B9%B8%B9%EC%E2%CD%C7%D2%B7



Triandis, H.C. (1971). Attitude and Attitude Change. New York ; John Wiley. Twiford, Peter Carson. (1980). The Adolescen Passage: Transitions from Child to

Adult. สบคนเมอวนท 18 พฤศจกายน, 2559, เขาถงไดจาก https://www.amazon.com/Adolescent-Passage-Transitions- Child-Adult/dp/0130087149

https://www.amazon.com/Adolescent-Passage-Transitions-



การถอดบทเรยนการมสวนรวมของชมชนบานทองทพย หมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง

Lesson Learn from Community Participation for Health Management of Chronic Disease of Thong Tip Village, Sri Toy Sub-district,

Mae Suai District, Chiang Rai Province เยาวภา ตระหงาน(Yaowapa Trangan)1 สวรรญา สายสดสวาท(Sawanya Saisudsawad)1

ภรภทร ธระลกษณ(Phuriphat Teeralux)2 ภทราพสษฐ ถนเมอง(Phadthraphisid Thinmueng)3

ศรญาพร ขนทะสอน(Siriyaporn Khanthason)1 พลาสน วงษนช(Pilasinee Wongnuch)1

ฤทธชย พมปา(Ritichai Pimpa)4 ฐาปกรณ เรอนใจ(Thapakorn Ruanjai)1,*

1 สาขาวชาสาธารณสขศาสตร ส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย 2 ส านกงานสาธารณสขอ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย

3 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลศรถอย จงหวดเชยงราย 4 สาขาวชาการแพทยแผนไทยประยกต ส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย

* ผวจยส าหรบการตดตอ e-mail: [email protected]

บทคดยอ

โรคความดนและโรคเบาหวานถอเปนโรคเรอรงทกอใหเกดภาวะแทรกซอนรายแรงตามมาซงสาเหตลวนเกดจากพฤตกรรมเสยงตางๆ ชมชนจงเกดความตระหนกและหาแนวทางแกไขปญหาน จนเกดชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง ท าใหผปวยสามารถดแลตนเองผานชมชนจดการสขภาพได การศกษาในครงนเปนการวจยเชงคณภาพ เพอถอดบทเรยนการมสวนรวมและปจจยความส าเรจของชมชนบานทองทพยหมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายตอชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (ความดนโลหตสงและเบาหวาน) ขอมลหลกของงานวจยไดจากผใหญบาน ผชวยผใหญบาน ประธานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ผปวยความดนโลหตสง ผปวยเบาหวาน นกวชาการสาธารณสข และ องคการบรหารสวนต าบลศรถอย เครองมอทใชในการวจยและวธการเกบขอมล ไดแก การสงเกตแบบมสวนรวม การสนทนากลม รวมถงการวเคราะหเอกสาร ผลการศกษาพบวา ชมชนทองทพยมตนทนทางสงคมทส าคญ ทงยงมการท าวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research: PAR) เกดขนในชมชน ซงเนนความรวมมอของประชาชนในชมชน ใหตระหนกถงปญหาและพฒนากระบวนการการจดการโรคความดนโลหตสงและเบาหวานโดยการพงพาตนเองของชมชน กอใหเกดแนวทางการปฏบตทเปนรปธรรมจงเกดเปนกจกรรมขนมา 3 กจกรรมซงสอดคลองกบวถชมชน กอใหเกดการมสวนรวมของคนในชมชนตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง ตงแตตดสนใจ ด าเนนการ รบผลประโยชน และประเมนผล



นอกจากนพบวามปจจยส าเรจทส าคญไดแก ลกษณะผน า ลกษณะชมชน องคกรภายนอก และการรบผลประโยชน เปนปจจยทเออใหโครงการเกดขน ด าเนนการและยงคงอย จงถอไดวาการมสวนรวมของชมชนทองทพยในการจดการโรคเรอรง(โรคความดนโลหตสงและเบาหวาน) เปนตนแบบทดชมชนหนงในการจดการโรคเรอรงไดอยางยงยนและมประสทธภาพ ค าส าคญ: ถอดบทเรยน การจดการสขภาพ โรคเรอรง

Abstract Hypertension and diabetes mellitus are known as the most common chronic diseases that contribute to various severe complications. The most important cause of the diseases originated from risky behaviors. The community was aware of and wanted to find the solutions for these problems. Eventually, they created a health management of chronic diseases in the community that enable people to take care of themselves via community health management. This qualitative research aimed to distil the lesson learned within community participation and success factors of the health management of chronic disease (hypertension and diabetes mellitus) in Thong Tip Village Moo.10 Sri-Toy Sub-district, Mae Suai District, Chiang Rai province. Key information of this study was obtained from community leader, assistant community leader, leader of health village volunteer, hypertensive and diabetic patients, public health officers and members of Sub-district Administration Organization. Research instruments consisted of the participatory observation, focus group discussion including the study of documentary analysis. The results of this study found that Thong Tip Community had key social capitals and conducted participatory action research (PAR) that emphasized on participatory of the community in creating awareness of the problems and developing hypertension and diabetes mellitus management. Independency of the community contributed to concrete products leading to the origin of three activities that were suitable for community context. This participatory of community for chronic disease (HT & DM) management ranged from decision making, implementation, benefit and evaluation. Moreover, the important success factors comprised of the characteristics of the leader, the community and the networks including the benefits that supported the establishment, the conduction, and the sustainment of the project. In conclusion, participatory of Thong



Tip community for health management of chronic disease (Hypertension and Diabetes Mellitus) was a good model for sustainable and efficient the chronic disease management. Keywords: Lesson learn, Health Management, Chronic Disease บทน า ปจจบนคนไทยมการปวย และเสยชวตดวยโรคเรอรงเปนจ านวนมาก กอใหเกดความสญเสยทงดานครอบครว เศรษฐกจ สงคม และประเทศชาต โรคเรอรงนบวาเปนปญหาสาธารณสขทส าคญของประเทศ (WHO, 2015) โดยเฉพาะกลมโรคเรอรงทตดอนดบ 5 ของโรคทตองเฝาระวง ไดแก โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจและหลอดเลอด (เนตมา คนย, 2557)

ผทปวยดวยโรคเรอรงสวนใหญจะไมแสดงอาการ จะทราบเมอมอาการมากหรอมภาวะแทรกซอนเกดขนแลว จงมกเรยกโรคกลมนวา เพชฌฆาตเงยบ (Silent killer) โรคเรอรงเปนโรคทรกษาไมหายขาด แตอยางไรกตามโรคนสามารถควบคมและปองไมใหเกดภาวะแทรกซอนได หากมการดแลตนเองไดอยางถกตอง มการปรบเปลยนพฤตกรรม โดยรบประทานอาหารทมประโยชน ออกก าลงกายอยางสม าเสมอ การออกก าลงกายทมประสทธภาพอยางตอเนองและเพยงพอเปนหนงในการปรบพฤตกรรมการด าเนนชวตทสามารถชวยควบคมความดนโลหต เพอการสรางเสรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง จะชวยชะลอภาวะแทรกซอนของโรคและลดการใชยาเปนการลดคาใชจายของผปวยและงบประมาณดานสาธารณสขของประเทศอกทางหนง (พานทพย แสงประเสรฐ, 2550) ซงไมเพยงแตการดแลตนเองในระดบบคคล หรอครอบครวเทานน การดแลสขภาพในระดบชมชนกมความส าคญไมนอยไปกวากน ในป พ.ศ. 2559 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลศรถอยรวมกบนกศกษามหาลยแมฟาหลวงไดด าเนนการพฒนารปแบบการมสวนรวมของชมชนในการด าเนนงานสงเสรมสขภาพเชงรกเพอใหเกดหมบานจดการสขภาพ ซงเปนการจดการสขภาพของคนในหมบานใหเกดความยงยน คอสามารถพงพาตวเองไดควบคไปกบวถชวต ลกษณะของหมบานจดการสขภาพแบบยงยนและตองมาจากการมสวนรวมของประชาชนในหมบานในการเรยนรปญหา หาแนวทางแกไขและจดตงกจกรรมทเออตอสภาพแวดลอมของชาวบาน ซงหมบ านทองทพย ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย มประชากรทอาศยอยจรงจ านวน 256 คน 100 ครวเรอน สวนใหญเปนกลมวยกลางคนจนถงวยชรา จากการใชเครองมอ 7 ชน (โกมาตร จงเสถยรทรพย , 2555) ในการวเคราะหขอมลหมบาน พบวาโรคทพบบอย ไดแก โรคความดนโลหตสงและเบาหวานซงเปนโรคเรอรงทสามารถน าไปสโรคแทรกซอนอนๆและสงผลกระทบตอคณภาพชวต ดงนนจงไดมการใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม(Participatory Action Research: PAR) โดยขนตอนของ Appreciation-Influence-Control (AIC) โดยเนนความรวมมอของประชาชนในชมชน ใหตระหนก



ถงปญหาและพฒนากระบวนการการจดการโรคความดนโลหตสงและเบาหวานโดยการพงพาตนเองของชมชน เพอเปนการแกไขปญหาโรคเรอรงในชมชนไดอยางมประสทธภาพ ภายในกระบวนการนนชาวบานไดมสวนรวมในการคด วเคราะหจนเกดเปนโครงการหมบานจดการสขภาพโรคเรอรง(ความดนโลหตสงและเบาหวาน) โดยใชกลวธการจดกจกรรมเตนบาสโลบ กจกรรมรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ กจกรรมปลกผกสวนครว รวกนได เกดดวยความคดของคนในชมชนและเปนเจาของโครงการรวมกนโดยตระหนกถงความรนแรงของโรค วจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมเปนวจยทตองใชระยะเวลานานและไมสามารถเรงรดเวลาได จงไดสงตอโครงการใหกบทางโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพและองคการบรหารสวนต าบลในการด าเนนกจกรรม ประเมนและตดตามโครงการ ในระยะ 6 เดอน (ณฐทร สมศร, 2559) นอกจากพบวาหมบานทองทพย หมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ไดรบรางวลมากมายทแสดงใหเหนถงการมสวนรวมกนของคนในชมชนและรางวลดานการเปนหมบานจดการสขภาพ ดงตอไปน

• รางวลอนดบสามหมบานเศรษฐกจพอเพยงระดบอ าเภอ พ.ศ. 2558

• รางวลชนะเลศการบรหารเงนกองทนแกไขปญหาความยากจน ระดบจงหวด พ.ศ. 2558

• รางวลบานสวยเมองสขระดบอ าเภอ พ.ศ. 2559

• หมบานจดการสขภาพด วถชวตไทย จากการประเมนในประเดน โรคเรอรง ตามแผนยทธศาสตรปงบประมาณ 2554-2563

• พนทเรยนรการจดการสขภาพโรคเรอรง (โรคความดนโลหตสงและเบาหวาน) ระดบอ าเภอ รางวลของชมชนทไดรบ ถอเปนดชนชความส าเรจของการจดการสขภาพโรคเรอรงของชมชน

ดงนนคณะผวจยจงสนใจและตองการศกษารปแบบการมสวนรวมและปจจยแหงความส าเรจของชมชนบานทองทพย หมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย เปนอยางไร เพอน าผลจากการศกษาไปใชใหเกดประโยชนแกหนวยงานทเกยวของ โดยน ารปแบบไปประยกตใชด าเนนการในพนท หรอขยายผลการด าเนนงานในพนทอนๆเพอสงเสรม ปองกนบ าบดและรกษาโรคเรอรง อนจะเปนท าใหสขภาพประชาชนดขนตอไป วตถประสงคของการวจย 1.เพอศกษารปแบบการมสวนรวมของชมชนบานทองทพย หมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ตอชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (ความดนโลหตสงและเบาหวาน) บนพนฐานกรอบแนวคดของทฤษฎการมสวนรวม (Cohen & Uphoff, 1980)

2. เพอศกษาปจจยแหงความส าเรจของชมชนตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง



วธด าเนนการวจย การศกษาในครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เพอการศกษารปแบบการมสวนรวมของชมชนบานทองทพยหมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายตอชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (ความดนโลหตสงและเบาหวาน)

เครองมอทใชในการวจยและการเกบรวบรวมขอมล การวจยนใชวธการสงเกตแบบมสวนรวม แบบบนทกและแบบสมภาษณเชงลกเกยวกบรปแบบการมสวนรวมของชมชนตอโครงการจดการสขภาพโรคเรอรงบนกรอบแนวคดของทฤษฎการมสวนรวม (Cohen & Uphoff, 1980) ซงประกอบดวย 1) การมสวนรวมในการตดสนใจ 2) การมสวนรวมในการด าเนนการ 3) การมสวนรวมในการไดรบผลประโยชน และ4) การมสวนรวมในการประเมนผล โดยแบบสมภาษณเชงลกไดพฒนามาจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวกบการศกษารปแบบการมสวนรวมของชมชนและไดมการพฒนาแบบสมภาษณใหเขากบบรบทและโครงการในการศกษาครงน โดยมขนตอนการตรวจสอบคณภาพเครองมอ ดงน

1. ขอค าแนะน าจากอาจารยทปรกษาเพอตรวจสอบคณภาพของเครองมอทผวจยไดพฒนาขน

2. ขอค าแนะน าจากผเชยวชาญเพอตรวจสอบ และปรบปรงแกไข 3. เสนอตออาจารยทปรกษาเพอตรวจสอบและขอความเหนชอบ 3. ปรบปรงแกไขแบบสมภาษณตามค าแนะน า และเสนอตออาจารยทปรกษาเพอขอความ

เหนชอบและน าไปสมภาษณผใหขอมลส าคญตอไป ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลจาก

I. การสงเกตอยางมสวนรวม (Participatory Observation) ระหวางเดอน มนาคม-เมษายน พ.ศ.2560 ณ หมบานทองทพย โดยลงศกษาในพนทจรง ไดบนทกและสงเกตการณการมสวนรวมกนของชาวบานในการรวมกนท ากจกรรมปลกผกสวนครวร วกนไดของบานแตละหลง และการฝกซอมทกวนเสารและอาทตยหรอวนทมการนดหมายของกจกรรมเตนบาสโลบ และกจกรรมรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบเพอน าไปแสดงในเทศกาลหรอการประกวดตางๆทหนวยงานภายในและภายนอกชมชนจดขน

II. การวเคราะหเอกสาร (Document Analysis) โดยใชการวเคราะหเชงเนอหาของการศกษาทมสวนเกยวของในการท าใหชมชนแหงนกลายเปนชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (โรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวาน ) เชน วจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม(Participatory Action Research: PAR) และทฤษฎ



ทเกยวของเชน ทฤษฎการมสวนรวม (Participatory Theory) รวมทง นโยบายของกระทรวงสาธารณสขทมสวนเกยวของ เชน นโยบายเสรมสมรรถนะการบรหารจดการระบบสขภาพอ าเภอ (District Health System Management Learning: DHML)

III. การสนทนากลม (Focus group discussion) จ านวน 1 ครง เมอวนท 28 เมษายน พ.ศ.2560 เวลา 08.30-12.00 น. โดยท าการสมเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) จ านวน 8 คน ไดแก ประชาชน ผใหญบาน ผชวยผใหญบาน ประธานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ผปวยความดนโลหตสง ผปวยเบาหวานทอาศยอยในชมชนบานทองทพย เจาหนาทจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลศรถอย เจาหนาทจากส านกงานสาธารณสขอ าเภอแมสรวย และเจาหนาทจากองคการบรหารสวนต าบลศรถอย

วเคราะหขอมล การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ทไดจากการสงเกต การบนทก และถอดเทปในการสมภาษณ โดยวธการวเคราะหเชงเนอหา (Content Analysis) ผลการวจย

งานวจย เรอง การศกษารปแบบการมสวนรวมของชมชนบานทองทพยหมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายตอชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (ความดนโลหตสงและเบาหวาน) เปนงานวจยเชงคณภาพซงเกบขอมลโดยการสนทนากลมเกยวกบการมสวนรวมของชมชนและภาคเครอขาย ในเขตต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย โดยมผให ขอมล 2 กลม คอ กลมท 1 ประกอบดวย กลมชมชนบานทองทพย จ านวน 5 คน ไดแก ผใหญบาน ผชวยผใหญบาน ประธานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน สมาชกองคการบรหารสวนต าบล ผปวยในชมชนทปวยเปนโรคความดน ผปวยในชมชนทปวยโรคเบาหวาน กลมท 2 คอ กลมภาคเครอขาย จ านาวน 6 คน ไดแก สมาชกองคการบรหารสวนต าบลศรถอย เจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลศรถอย เจาหนาทสาธารณสขอ าเภอแมสรวย

ผวจย ไดจดกลมขอมลตามสาระส าคญทก าหนดได (Data grouping) และน าผลมาสรปประมวลผลโดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหาประกอบบรบท (Content analysis techniques) เพอแสดงรปแบบการมสวนรวมของชมชนบานทองทพยหมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายตอชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (ความดนโลหตสงและเบาหวาน ) จากการสมภาษณ ผใหขอมลพบวา การด าเนนงานทง 3 กจกรรม คอ 1. กจกรรมปลกผกสวนครว รวกนได 2. กจกรรมเตนบาสโลบ 3. กจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ ภายใตโครงการชมชนจดการ



สขภาพโรคเรอรง (ความดนโลหตสงและเบาหวาน) สอดคลองกบแนวความคดเรองการมสวนรวมของ Cohen and Uphpff ใน 4 ดาน ไดแก ดานการตดสนใจ ดานการด าเนนการ ดานการไดรบผลประโยชน และดานการประเมนผล มผลการวเคราะหดงน ดานท 1 ดานการตดสนใจ

การมสวนรวมในการตดสนใจของชมชนตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง(ความดนโลหตสงและเบาหวาน) พบวา เรมจากเกดความประสงคใหมพนทเรยนรการจดการสขภาพระดบอ าเภอ(DHML: District health management learning) เกดขนในอ าเภอแมสรวย ซงไดมการเลอกพนททมความพรอมในเรองของการจดการสขภาพทงเครองมอ คน เงน และ ของ ซงไดมการเสนอ ใหชมชนทองทพย ต าบลศรถอย เปนพนทเรยนรการจดการสขภาพระดบอ าเภอ นนหมายความวากอนหนานชมชนทองทพยกมการจดการเกดขนมาแลวสวนหนงแตยงไมสามารถมาตอเปนจกซอทเปนรปภาพทสมบรณได ดงทผใหญบานกลาววา “ กอนททกหนวยงานจะเขามาตอนหลง เพราะหมบานเราเรมท าเปนรปเปนรางแลวมาจากการพฒนาชมชน เปนแมขาย พอเปนรปเปนรางแลว หนวยงานอนมองเหนความส าคญจงเขามา เขามาเสรม” ท าใหพนทนกลายเปนพนทเรยนรการจดการสขภาพ มการจดด าเนนการพฒนารปแบบการมสวนรวมของชมชนในการด าเนนงานสงเสรมสขภาพเชงรกโดยโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลศรถอยและนกศกษามหาวทยาลยแมฟาหลวง เพอใหเกดหมบานจดการสขภาพ และเปนการจดการสขภาพของคนในหมบานอยางความยงยน คอสามารถพงพาตวเองไดควบคไปกบวถชวต ลกษณะของหมบานจดการสขภาพแบบยงยนตองมาจากการมสวนรวมของประชาชนในหมบานในการเรยนรปญหา หาแนวทางแกไขและจดตงกจกรรมทเออตอสภาพแวดลอมของชาวบาน ซงในหมบานทองทพย ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย สวนใหญเปนกลมวยกลางคนจนถงวยชราซงจากการใชเครองมอ7ชนในการวเคราะหขอมลหมบาน พบวาโรคไมตดตอทพบบอยไดแก โรคความดนโลหตสงและเบาหวานซงเปนโรคเรอรงทสามารถน าไปสโรคแทรกซอนอนๆและสงผลกระทบตอวถชวต ดงนนจงไดใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม(Participatory Action Research: PAR) โดยขนตอนของ Appreciation-Influence-Control (AIC) โดยเนนความรวมมอของประชาชนในชมชน ตระหนกถงปญหาและพฒนากระบวนการการจดการโรคความดนโลหตสงและเบาหวานโดยการพงพาตนเองของชมชน จะเปนการแกไขปญหาโรคเรอรงในชมชนไดอยางมประสทธผล ซงในกระบวนการนนชาวบานไดมสวนรวมวจย รวมศกษาปญหาโดยกระท ารวมกบนกวจยหรอกลมเครอขายผานกระบวนการวจยตงแตตนทกขนตอน เปนการเรยนรจากประสบการณโดยอาศยการมสวนรวมอยางแขงขนจากทกฝายทเกยวของกบกจกรรมการวจยนบตงแต การก าหนดปญหา การด าเนนการ การวเคราะหขอมลตลอดจนหาแนวทางในการแกไขปญหา จนกระทงเสนอผลและอภปรายผลการวจย มจดเรมตนจากคนทอยกบปญหา คนหาปญหา



ของตนเองรวมกบผวจย คนในชมชนไมใชผถกกระท า แตเปนผกระท าทมสวนรวมและมอ านาจรวมกนในการวจยเนนการฝกฝนใหชาวบานคดและท าวจยเปน การสงเสรมใหชมชนไดเกดการเรยนร ไดพฒนาตนเองและพฒนาชมชน ผลการวจยมจดเรมตนจากคนทอยกบปญหาจนเกดเปนโครงการหมบานจดการสขภาพ โรคเรอรง(ความดนโลหตสงและเบาหวาน) จนเกดเปนกจกรรมสามกจกรรม ไดแก กจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบ กจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ และกจกรรมปลกผกสวนครว รวกนได ซงเกดดวยความคดของคนในชมชนและเปนเจาของโครงการรวมกน โดยตระหนกถงความรนแรงของโรค ดงทประธานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานกลาววา “ เปนประธานอสม. วดความดน คดกรองความดน เบาหวานมาตลอด เปนอยางไรเนาะ บคอยฮถงสาเหตเนาะ สาเหตการทเปนความดนขนมา บางปกเพมบางปกไมเพม แลวเรากไมไดส ารวจ วามนเพมมาหนกซกเทาไหร แตกรวามนไมคอยด พอดวามทนกศกษามหาลยแมฟาหลวงเขามาส ารวจ แลวกหาสาเหตรวมกนกบแกนน า ม พอหลวง ผชวย สอบต. อสม. แลวกประธานแมบานมาอกนรวมกบทมนกศกษา เรากมาวเคราะหกนวามนเกดจากอะหยง สาเหตเกดจากอะหยงปะล า เฮากวาเฮากนอาหารบปลอดภย มสารเคมบาง กนหวานหนกไปกะ กนเคมกะ กนมนกะ เฮากมาหาสาเหตเนาะ แลวกการออกก าลงกาย คอบานเฮานไมคอยไดออกก าลงกายกนเทาใด แลวกเรองเหลา บหรนกมสวน พอดปทแลวกมทมนกศกษาเขามา เฮากไดโครงการของ DHML กเลยกลายเปนพนทเรยนรการจดการสขภาพไปเลย” และ ดงทตวแทนจากส านกงานสาธารณสขอ าเภอแมสรวยกลาววา “ถามวาท าไมตองเปน 3 ประเดน 3 ประเดนนไดมาจากของนกศกษาเนาะทมาถอด เขากมาถามกนเองวาตองการอะไรเพอการจดการชมชน ถกไหมครบ มนกจะไดการกน ออกก าลงกาย และการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ แสดงวา 3 ประเดนนมนเกดจากการทชมชนแสดงความจ านงวา ฉนอยากจะท าอยางนนเนาะ ทางเราเองกท าหนาทในการเปดเวท พดงายๆวาเปนคนสรางเวทให แลวเปนคนสนบสนนในเชงวชาการอะไรกแลวแต เหมอนทบอกมแมคมาเปนคนคอยกระตน ใหเขาท ากจกรรมเรอยๆ อนนคอสงทพก าลงบอกวามนก าลงอยแหละ มนเดนตอได” นอกจากนสงทท าใหชาวบานตดสนใจด าเนนการอยางจรงจงตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรงกมผลมาจากการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research: PAR) โดยขนตอนของ Appreciation-Influence-Control (AIC) ดงทผชวยผใหญบานกลาววา “ การคดกรองเราท ามากอน แตเราไมทราบวาสาเหตทเราเปนมนเปนเพราะอะไร แลวพอเรามาวเคราะหเรากเลยทราบวาทเราเปนเราเปนเพราะอะไร เรากเลยเรมท ากนแบบจรงจง ”



นอกจากน การมสวนรวมในการตดสนใจเลอกกจกรรมทงสามกจกรรมเนองจากชมชนมความเหนดงน

1. กจกรรมปลกผกสวนครว รวกนได เนองจากชมชนทองทพยไดรบคดเลอกใหรบรางวลหมบานเศรษฐกจพอเพยงเมอป พ.ศ.2554 ท าใหไดงบประมาณไปศกษาดงานจ านวน 30 ครวเรอนตามทตางๆท าใหสามารถกลบมาพฒนาตอยอดในหมบาน สงเสรมการปลกพชผก เลยงสตว และประกอบอาหารเองได ดงทสมาชกองคการบรหารสวนต าบล กลาววา “เรมตนจาก 30 ครวเรอนตนแบบน ารองเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง เกยวกบการปลกผกรอบรวกนได แลวกเลยงปลา เลยงไก ท าใหอยแบบพอเพยง”

2. กจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบ เกดจากการทคนในหมบานไมคอยออกก าลงกายกนอยางจรงจง เนองจากเปนพนททคนสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกร เพราะตองใชก าลงในการท างานอยแลว เมอกลบจากการท างานจงอยากใชเวลาในการพกผอนมากกวา ดงนนชาวบานจงเลอกบาสโลบในสวนของการออกก าลงกาย เนองจากบาสโลบเปนการเตนแบบใหมและนาสนใจ เพอใหเกดความสนกและผอนคลายหลงจากการท างาน และยงไดออกก าลงกายอยางจรงจงอกดวย ดงทประธานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานกลาววา “ บาสโลปเปนอะไรทแปลกใหมเนาะ เฮากเลยอยากเตน ดแลวมนเปนของแปลกใหมเนาะ ร าวงยอนยคนกร ากนตลอดเนาะ แตพอดบาสโลปนดเปนของแปลกใหมเนาะ ”

3. กจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ เปนกจกรรมทจดขนเพอตองการรกษาวฒนธรรมลานนาของหมบานทองทพยไว เพราะถอเปนศลปวฒนธรรมทมการสบทอดกนมารนสรนและปจจบนหากไมไดเผยแพรออกไปอาจท าใหสงทสวยงามนสญหายไปได ซงไดน ามาใชเปนหนาเปนตาใหกบหมบานเมอมแขกมาเยอน หรอน าไปโชวแสดงตามงานประเพณหรอเทศกาลตางๆ ใหผคนทผานมาไดรบชมเกดสสนและความเพลดเพลนในงาน นอกจากนหากมการจดตงกจกรรมนขนมาจะท าใหชาวบานเกดความตระหนกหวงแหนวฒนธรรมการฟอนเลบของตนเองมากขน และยงเปนการไดบรหารรางกายของตอนเองขณะฝกซอมฟอนเลบอกดวย ดงทประธานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานกลาววา “เมอกอนบานทองทพยเฮานมชงฟอนมากอน พอดเปนตายไปเมนแลว แตแมเคยฝกกบเปน กมาฝกแลวเฮากมาทวนความจ าตวเกาเนาะ แลวพอดวากลองมาฝกผอ แลวกไมคอยมใครมาสบตอวฒนธรรมตอแลวเนาะ คอฟอนเลบเปนวฒนธรรมของลานนาเนาะ คอถาเราไมสบตอไปรนหลงๆ รนเยาวชนกจะไมรจกการฟอนเลบ กอนหนานเปน 10ป มาแลวมการฟอนกนเยอะมาก ฟอนตามวด เมอกอนจะมาซอมกนทวด ”



ดานท 2 ดานการด าเนนงาน การมสวนรวมของชมชนและภาคเครอขายในขนตอนการด าเนนงานมดงตอไปน 1. การมสวนรวมในการด าเนนกจกรรมปลกผกสวนครว รวกนได โดยมหนวยงานจากหลาย

ฝายเขามาสนบสนน เชน กรมสงเสรมการเกษตร ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.) ส านกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย (กศน.) กรมประมง กรมปศสตว และหนวยงานจากอ าเภอในเรองของงบประมาณ เชน งบประมาณส าหรบด าเนนการ อปกรณการเกษตร เมลดพนธพช เครองโมมลวว การไปศกษาดงานทอนเพอตอยอดใหเกดการพงพาตนเองอยางครบวงจรเปนวฏจกร อยางทผใหญบานกลาวไววา “ปลกผกแลวกตองเลยงวว เอาขววมาท าปย ท าบอแกส อะไรอยางน ใหมนครบวฏจกรอะไรอยางนนะ” ซงอยางทกลาวไวขางตนคอ ผกสวนครวทหมบานทองทพยจะเปนผกปลอดสารพษหรอผกอนทรย เนองจากไมใชปยเคมและยาฆาแมลงแตใชปยหมกมลววตามธรรมชาต ซงมโครงการปยหมกของหมบานโดยใชวตถดบทมอยในหมบานโดยขายในราคากระสอบละ 100 บาท ซงถอวาถกและไดในปรมาณทมากเนองจากเปนการรวมกลมกนในหมบานจดท าขนเพอสงเสรมใหชาวบานปลกผกกนมากขน โดยพบวาผกสวนใหญทปลกคอ ผกทชาวบานรบประทานอยเปนประจ า เชน พรก ขา ตะไคร ใบมะกรด ตนหอม ผกช ใบหยหรา ผกบง ผกกาด แตงกวา มะเขอ ถวแระ เนองจากกจกรรมผกสวนครว รวกนได จะเนนใหชาวบานไดบรโภคผกมากขน และปลอดภยจากสารพษท าใหรบประทานผกไดมากขนและสามารถพงพาตนเองได ดงทสมาชกองคการบรหารสวนต าบล กลาววา “หลกๆคอ เนนไวกนกอน พชผกสวนครวน เนนปลกไวกนกอน เปนหลก นอกเหนอจากนน ถาเหลอกแจกจาย ถาเหลอจากแจกจายแลวกเอาไปขาย กเมอกอนจะมรถพมพวง รถขายอาหารตอนเชา จะมาทกเชา สองทเลย ตอนนกลดลงไป หายไปเลย จากทเมอกอนมมาขายทกอยาง”

2. การมสวนรวมในการด าเนนกจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบ เรมแรกหนวยงาน ส านกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย (กศน.) ไดมงบประมาณใหหมบานน ามาสรางกลมการออกก าลงกายในหมบาน ซงครงนนชาวบานไดเลอกการเตนยอนยค เพราะมดนตร ไดเตนร ากน เกดความสนกสนาน และไดน างบประมาณไปจางผสอนเตนยอนยค เมอรทาแลวกเลยเรมน าเอาการเตนบาสโลบเขามาเสรมโดยใชงบประมาณจากส านกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย (กศน.) และพบวากจกรรมนใชงบประมาณนอยมากซงเกดจากการมสวนรวมกนของชาวบานในชมชนและหนวยงานทเกยวของ ดงท ผชวยผใหญบานกลาววา “ จางเฉพาะครยอนยคมาสอน พอดหมบานมเครองเสยง จางเขามาคมเครองเสยง ครงละ 700 บาท เฉพาะวนทเราท ากจกรรมจรง แตเวลาซอมเราไมไดจาง ไฟฟรของไฟหลวง งานกคนในชมชน ฟรหมด ชดทจะใสตดเอง ตดครงแรกผน าชมชนกออกซอใหกอน ครงท 2 เราไดคาตวมากซอกนเอง ” นอกจากนทาเตนบาสโลบกไดผสอนเปนคนในผบานซงไดศกษาจากอนเทอรเนตจงไมตองเสยคาใชจายในการจางสอน



ซงเวลามาเตนออกก าลงกายบาสโลบกจะมาประมาณ 20 - 40 คน โดยใชพนทลานในหอประชมหมบาน หลงจากนนจะเปดเครองเสยงเพลงเรยกใหชาวบานมารวมกนท ากจกรรม ทกวนเสาร อาทตย ตอนกลางคน อยางไรกตามจะปรบวนเวลาตามสถานการณทเหมาะสม ซงกลมแกนน ามวธการเชญใหชาวบานมารวมกจกรรมโดยการโทรประสานกนในกลมผหญงวยกลางคน หรอใชวธพดคยนดแนะกนเอง ดงทผชวยผใหญบานกลาววา “ คอชวตคนชนบท มนไมเหมอนในเมองเนาะ เวลาไปท างานเรากไปเปนกลมนะ บางทแมจางคนงานทนง 20-30 คนไปท างาน เรากคยกนทท างานวา วนนประชมนะ เตนนะ คนไหนไมรกบอกดวยเนอ อกนตอ แปปเดยวเขากรกนหมดแหละ ”

3. การมสวนรวมในการด าเนนกจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ เกดขนจากเมอป พ.ศ. 2558 ชมชนทองทพยไดรบงบประมาณจากกองทนแมของแผนดน ท าใหตองมการแหขบวนจากอ าเภอมายงหมบาน ซงวางแผนวาจะใหมการฟอนเลบตอนรบขบวนเพราะถอวาเปนงานใหญ เลยประชมกนวาจะจางทมฟอนเลบจากภายนอกมาร า แตดวยมมมองทดของผน าไดใชหลก “ Put the right man in the right job ” ท าใหมองเหนความสามารถของคนในชมชนและดงความสามารถตรงนนมาใชใหเกดประโยชนเมอถงคราวจ าเปน สงผลใหไมตองเสยคาใชจายในการจางทมฟอนเล บแตเปนการใหคนทมประสบการณความสามารถเกยวกบการฟอนเลบในหมบานมาฝกสอนตวแทนชาวบานในชมชนทองทพยกนเองจนส าเรจ ท าใหเกดทมฟอนเลบขนมาในหมบานตงแตนนมา ดงทผใหญบานกลาววา “ แลวกเลยตกลงกนวาแมหอมหวนนะ เคยมประสบการณฟอนมากอน จะตองเอากลมแมบานเรามาฝกฟอนกน กตกลงกน ทแรกจะจางมาเปนชด แตพอดวาแมหอมหวนเคยมประสบการณ กไมไดจาง ไมไดอะไรสกอยาง กพอดเลยมประสบการณ กเลยเอาคนในหมบานมาซอมกนทกคนๆ จนส าเรจขน งานแรกกคอ กองทนแมของแผนดน ” ซงจะใชงบประมาณในการซอแตผาสไบ ดอกไม และเลบ จากเงนกองกลางของหมบาน ซงสไบจะซอมาเปนเมตรตดเยบโดยชางเยบในหมบานโดยไมตองเสยคาใชจายในสวนน นอกจากนกจกรรมฟอนเลบยงไดน ามาแสดงในงานประเพณสรงน าพระธาตอกดวย และในงานเทศการณตางๆ ซงเหนไดถงความมสวนรวมในการด าเนนกจกรรมหรอการเขารวมฝกซอมการฟอนเลบในหมบานไดเกดขนอยางตอเนอง ดานท 3 ดานการรบผลประโยชน ผลของโครงการจดการสขภาพโรคเรอรง (ความดนโลหตสงและเบาหวาน) พบวา สงผลประโยชนแกประชาชนและชมชนโดยตรง ซงผลทไดรบไดแก ชมชนใหความส าคญตอการมสวนรวมในทกขนตอน ประชาชนในชมชนเกดความตระหนกตนตวกบปญหามากขน และเกดความสนใจทจะหาแนวทางการแกไขปญหา อยางทสมาชกองคการบรหารสวนต าบลกลาววา “อยางการมสวนรวมของชาวบาน ชาวบานตนตว ตนตวเกยวกบโรคเบาหวาน ความดน คอรสาเหตจากการประชาสมพนธของ อสม. จากการประชมหมบานแตละครง คอชาวบานรบรแลววาเกดจากการรบประทานอาหาร



อนนจะเปนเบาหวาน ทานตรงนจะเปนความดน พยายามเนน แลวเดยวเขากจะไปลดเอง กจะไปลดพวกหวาน มน เคม อาหารตรงนลง เพมการไปเสรมการออกก าลงกายอก” ผลทเกดขนแกชมชนจงเปนไปอยางเหมาะสม ประชาชนในชมชนบานทองทพยสามารถจดการกบปญหาสขภาพทเกดจากโรคเรอรงอยางโรคความดนโลหตสงและเบาหวาน และรจกหรอมว ธควบคมปองกนตนเองจากโรคเหลานนได ดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพไดอยางถกวธซงเปนวธทสอดคลองกบวถชวตของคนในชมชนทองทพยตามโครงการจดการสขภาพโรคเรอรง(ความดนโลหตสงและเบาหวาน) อยางทตวแทนผปวยความดนโลหตสงกลาววา “เมอกอนความดนแมจะสง ยาความดนตองกนวนนงสองเมด เชา-เยน แตเดยวนเราเรมออกก าลงกายมากขน กนอาหารปลอดภยใชไหม เดยวนแมเหลอแคครงเมดตอวน คอวาไดประโยชนตรงนเราไดลดยาดวย ไดออกก าลงกาย สขภาพเราแขงแรงขน คอถาเราไปซอทอนเราไมร มนไมปลอดภย นเราปลกกนเอง เลยท าใหกนผกมากขน คอผกเราไมพนยาสารเคม กไดประโยชนตรงน พอเราไมมความดนสง ไมเครยด สขภาพจตเรากดตามมาดวย” ซงผลส าเรจจากการท าโครงการน คอท าใหชมชนรสกวาตนเองเปนเจาของโครงการและมหนาทตอในการจดการดแลใหเกดการพฒนาอยางตอเนอง ซงทกกจกรรมจะเหนไดวาลวนแตเปนกจกรรมทชมชนมความสนใจอยแลวซงสอดคลองกบบรบทของชมชนท าใหกจกรรมเกดความตอเนองและยงยนมากขน อยางทผใหญบานกลาววา “งานทเราออกไปแสดงนอกพนท หมบานอนกไดเหน สวนในหมบานเฮา กมภาคสวน มผน ามาเหน มาด มาชม” และกลาวอกวา “เพราะมนไดประโยชนเหนชดเจนไง แลวกเกยวกบโครงการในหมบาน ไดมการประกวดกน ของ อบต.” นอกจากนชาวบานยงไดรบประโยชนจากการท ากจกรรมทงสามกจกรรมดงน

1.กจกรรมปลกผกสวนครวรวกนได ท าใหชาวบานสามารถพงพาตนเองได ไมตองไปซออาหารหรอผกจากภายนอก ประหยด ลดรายจายในครวเรอนลง และยงเปนการเพมรายไดหากสามารถน าสวนทเหลอไปขาย และเปนการใชพนทในบรเวณรวบานหรอรอบบานใหเกดประโยชนอกดวย ซงเมอชาวบานปฏบตแลวเหนประโยชนชดเจนท าใหชมชนไดรบคดเลอกใหไดรบรางวลตางๆและไดรบค าชนชมจากหลายๆฝาย เชน รางวลอนดบสามหมบานเศรษฐกจพอเพยงระดบอ าเภอ พ.ศ. 2558 รางวลชนะเลศการบรหารเงนกองทนแกไขปญหาความยากจนระดบจงหวด พ .ศ. 2558 และรางวลบานสวยเมองสขระดบอ าเภอ พ.ศ. 2559 นอกจากนยงท าใหประชาชนในชมชนทองทพยมสขภาพทดขนดวยเนองจากรบประทานอาหารทปลอดสารพษ และมนใจในการรบประทานผกมากขนสงผลใหทานผกไดมากขนท าใหชวยปองกนและลดอนตรายจากโรคความดนโลหตสงและเบาหวานได อยางทผปวยความดนกลาวไววา “เมอกอนความดนแมจะสง ยาความดนตองกนวนนงสองเมด เชา -เยน แตเดยวนเราเรมออกก าลงกายมากขน กนอาหารปลอดภยใชไหม เดยวนแมเหลอแคครงเมดตอวน คอวาไดประโยชนตรงนเราไดลดยาดวย ไดออกก าลงกายสขภาพเราแขงแรงขน คอถาเราไปซอท



อนเราไมร มนไมปลอดภย นเราปลกกนเองงน เลยท าใหกนผกมากขน คอผกเราไมพนยาสารเคม กไดประโยชนตรงน พอเราไมมความดนสง ไมเครยด สขภาพจตเรากดตามมาดวย”

2. กจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบ จากความเหนของชาวบานพบวาไดรบประโยชนมากมายจากกจกรรม ทงดานรางกาย จตใจ และสงคม เพราะท าใหคนในหมบานไดออกก าลงกายกนมากขน ในขณะเดยวกนกไดผอนคลายเกดความสนกสนานเพลดเพลน เพราะไดรวมกลมพบปะกนมากขนท าใหเกดความสมพนธทดตอกน เกดความสามคคขนในหมบาน อยางทผชวยผใหญบานกลาววา “ไดออกก าลง มรายได และกไดความสามคค ไดความสนกเพลดเพลน สขภาพจตด ไดออกก าลง ไดทกอยาง 3อ2ส. ไดหมด” นอกจากนกจกรรมนกยงสรางชอเสยงกลบมาใหกบหมบานทองทพยอกดวยเพราะเมอมเทศกาล งานตางๆกจะถกเชญใหไปรวมสรางสสนใหกบงาน ซงคนทไปรวมกจกรรมวนนนกจะไดคาตอบแทนกลบบานมาดวยถอเปนการสรางรายไดอกชองทางหนงอกดวย

3. กจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ ถอเปนกจกรรมหนงทจดขนเพอตองการอนรกษวฒนธรรมประเพณลานนาของหมบานพรอมไปกบการจดการสขภาพของคนในชมชนเกยวกบโรคเรอรง ซงชาวบานใหความเหนถงประโยชนทไดรบจากกจกรรมนวา เหมอนไดเปนการบรหารรางกายไดออกก าลงกายเหมอนกน และยงสามารถท าศลปะทสวยงามนน าไปใชประโยชนเมอมแขกมาเยอน เชน โครงการพฒนาศกยภาพของหมบานและชมชน (SML) มผน ามาจากหลากหลายอ าเภอจ านวน 70 คน ไดมาศกษาดงานทชมชนทองทพย พ.ศ. 2559 ท าใหสามารถน าเอาการฟอนเลบสงทท ากนอยน ามาแสดงตอนรบใหกบผทมาได เปนการสรางสมพนธภาพทดระหวางกนและแสดงถงความใหเกยรตผทมาดวย ท าใหผทพบเหน รบชมเกดความประทบใจ สามารถสรางชอเสยงใหกบหมบานทองทพยอกดวย นอกจากนในการแสดงทกครง ผแสดงจะไดรบคาตอบแทนเปนสนน าใจอกดวย

ความคดเหนจากภาคประชาชน สวนใหญเหนวา เปนกจกรรมทดมประโยชนอยางแทจรง ซงถอวามประโยชนตอชมชนและสงคมทมสวนรวมกนทจะชวยใหชมชนสามารถจดการกบปญหาดานสขภาพโรคเรอรง (โรคความดนโลหตสงและเบาหวาน)ไดดวยตนเอง และการเขารวมกจกรรมครงนของภาคเครอขายตางๆพบวา เปนนโยบายขององคกรทตองดแล ชวยเหลอประชาชนในชมชน ซงปจจบนหมบานชมชนบานทองทพย หมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย ถกจดเปนหมบานจดการสขภาพด วถชวตไทย จากการประเมนในประเดนโรคเรอรง ตามแผนยทธศาสตรปงบประมาณ 2554-2563 ดานท 4 ดานการประเมนผล ประชาชนในชมชนมการรวมกลมกนในหมบานและมการรวมประสานงานกบภาคเครอขาย โดยไดมการประเมนผลการด าเนนกจกรรม คอ มการแลกเปลยน เรยนร ถงผลของการด าเนนงานและขอเสนอแนะตอแนวทางการแกไข ปรบปรงตอชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง รวมทงมหนวยงาน



อนเขามาศกษาดงานในหมบาน ซงโดยปกตแลวจะมวธการประเมนผลโดยการ สงเกต คอพบวาชมชนมสวนรวมในการด าเนนงานแตละกจกรรมเพมขน มการปลกผกเพมขนในครวเรอนสามารถเหนไดชดเจนเมอไปเยยมทบาน ซงถอวามพฒนาการทด สวนการออกก าลงกายประเมนไดจากผเขารวมกจกรรม หากยงมผคนเขารวมกจกรรมท าใหกจกรรมยงสามารถด าเนนไดอยางตอเนอง รวมถงการแสดงผลงานตามทตางๆทงการเตนออกก าลงบาสโลบหรอการฟอนเลบตามเทศกาลหรองานตางๆแสดงใหเหนวาประชาชนในหมบานทองทพยไดมการฝกซอมเขารวมกจกรรมกนอยอยางตอเนอง นอกจากนยงมการประเมนผลลพธในเชงปรมาณคอ เมอมการคดกรองโรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวานทหมบาน โดยมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานมามสวนชวยคดกรองท าใหไดมสวนรวมในการประเมนผลลพธของกจกรรมดวย เพราะอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานจะทราบวาในปนมผปวยจ านวนกคนเมอเทยบกบปทผานมา อยางทตวแทนจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลศรถอยกลาววา “ การประเมนผลน คอจะมการประเมนดวยตา จะเหนวามการพฒนาทดขน อยางทแมหอมบอก เหมอนปลกผกเยอะขน ฮวมกนออกก าลงกายกนเยอะขน คอมพฒนาการทด แลวในดานผลลพธ ผลลพธถาในเชงปรมาณอนนวดได กเหมอนอยางในเรองของการคดกรอง มการเขาถงการคดกรองเยอะขน แสดงวาชมชนมความเขาใจนกขน มความตระหนก คดกรองจาก 70% 80 % ตอนนเปน 99 % 100 % คนไขกจดการตนเองไดดขน ไมมคนไขรายใหมเพม ตรงนคอ เฮาบหวง ฮอมนดสดไปเลยกบจาย มนตองคอยพฒนากนไปโดยอาศยการเรยนรและความเขาใจตรงนอะครบ เรากจะเชอวาเขาสามารถทจะมาดแลตวได ผมวาวดผลกประมาณนกรวมกนวดผลทงชมชนและ รพ.สต.” และยงสอดคลองกบประธานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ทกลาววา “จากทเหนกคอ คนปวยไมเพมขน เฮากมหนาทรบผดชอบของอสม.แตละคนวา ตอนนมผปวยกคน แลวเฮากเอามารวมกน รวมทงหมดมกคน ปแลวกบปน ปแลวม 18 คน คอ ความดนม 14 คน เบาหวานม 4 คน แลวปนกยงเทาเดม กคอคดวาสขภาพดขน บมผปวยเพม” นอกจากนในหมบานยงมทมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานชวยเปนหเปนตาในเรองของการบรโภคอาหารรสหวาน มน เคม โดยจะเปนหมวดรบผดชอบของแตละคนเพอใหค าแนะน าทถกตองตอไป วตถประสงคท 2 :ปจจยแหงความส าเรจ จากการวเคราะหขอมลปจจยทท าใหเกดผลส าเรจเกดเปนหมบานจดการสขภาพโรคเรอรง พบวา ลกษณะผน าถอเปนสวนหนงในความส าเรจโดยมลกษณะ ทชอบเรยนรอยเสมอ หากมโอกาสไดไปศกษาดงานจากทไหนกจะกลบมาเลาแลกเปลยนใหคนในชมชนฟง แลวถามความคดเหนจากชาวบานวามความสนใจอยากท าหรอไม เพอทจะไดวางแผนด าเนนการ หรอกลบมาจากดงานแลวอะไรทสนใจคดวาท าไดเลยกท าไปกอนเพอเปนแบบอยางทดใหกบคนในชมชนเกดความสนใจทอยากท าตามๆกน ดงทผใหญบานกลาววา “ผใหญบานตองใหความสนใจ ใหความร ท าความเขาใจ กระตน



มภาพอะไรใหทกบานไดเหน พาชาวบานไปดของจรงเลย เหมอนกบบานเรากไปด กอนทจะมาถงจดน กไปดท อ าเภอเวยงชย เวยงเชยงรง ทพญาเมงราย แลวตวผมนไปแทบทกทเลย ไปดงานไปตางจงหวดดวยกเหนภาพ กเกบรวบรวมมา อะไรทท าไดกท าไปเลย แลวกมาชแจงใหชาวบานฟงวาผมไปดงานทนนนะวนนนะ ทผานมา หมบานเขาท าอยางนนอยางนนะ เราอยากท ากบเขาไหม ชวยกนท าไหม แลวกอะไรทท าไดกเรมท า ถาชาวบานไมท า เรากท าใหดกอน ” นอกจากนพบวา การไปศกษาดงานท าใหเกดแรงบนดาลใจ และแรงผลกดนในการท ากจกรรมตางๆทมประโยชน และพบวาการพดคยแลกเปลยนกบชาวบานบอยๆ หรอ มการประชาสมพนธมากขนจะท าใหชมชนเกดความเขาใจ มความคดเหนทไปในทศทางเดยวกนท าใหเกดความรวมมอจากคนในชมชนไดมากขนดวย

ในสวนของกจกรรมปลกผกสวนครวรวกนไดเนองจากมหนวยงานจากภายนอกเขามาสงเสรมสนบสนนงบประมาณอปกรณตางๆท าใหเกดเปนแรงกระตนจากภายนอกเขามาสชมชนบานทองทพย เกดแรงจงใจในการด าเนนการกจกรรมตางๆ ดงทผใหญบานกลาววา “ เราเหนหนวยงานเขามา เราเลยมแรงจงใจ มแรงกระตน ท าแลวภาพออกมาด ทกอยางออกมาชดเจน ” นอกจากน การทกจกรรมยงเกดขนไดอยางตอเนองสวนหนงเนองมาจากมเครอขายหมบานจดการสขภาพโรคเรอรงอยาง รพ.สต.ศรถอยเปนผมหนาทในการเขามาคอยกระตนชแนะแนวทางใหกจกรรมด าเนนอยางตอเนอง ดงทผชวยผใหญบานกลาววา “ นกศกษาดวย หมออนามยดวย เขาจะคอยกระตนอยตลอดเลย อยางเราท าการคดกรอง ทกครงเราท าไมถงรอยเปอรเซนตใชไหม แตป 59 ท าได100 % มนตองมพเลยงทแขงนะ ไมนนพวกแมกไมไดขนมาถงระดบน” อยางไรกตามปจจยภายในจากตวบคคลกเปนสงทส าคญในการท ากจกรรมผกสวนครวรวกนซงจะตองอาศยความขยน อยางทประธาน อสม . กลาววา “ มนตองพงความขยน เรองปลกผกนไมมปญหาเนาะ ”

นอกจากนในสวนของกจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ และกจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบพบวาปจจยทสงผลท าใหกจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ และกจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบไดรบการมสวนรวมจากชาวบานมาอยางสม าเสมอ เนองจากการตดตอประสานงานนดหมายกนงายเมอเทยบกบสงคมเมอง ดวยลกษณะทเปนสงคมชนบทการประกอบอาชพสวนใหญคลายๆกน คนในหมบานมทท างานใกลๆกนหรอบางครงท างานรวมกน ท าใหการตดตอสอสารสะดวกและรวดเรวหากตองการประชาสมพนธหรอนดหมายเพอตองการใหชมชนเขามามสวนรวมดวย ดงทผชวยผใหญบานกลาววา “ คอชวตคนชนบท มนไมเหมอนในเมองเนาะ เวลาไปท างานเรากไปเปนกลมนะ บางทแมจางคนงานทนง 20-30 คนไปท างาน เรากคยกนทท างานวา วนนประชมนะ เตนนะ คนไหนไมรกบอกดวยเนอ อกนตอ แปบเดยวเขากรกนหมดแหละ” และพบวากจกรรมดงกลาวหากตองการใหชมชนเขามามสวนรวมอยางตอเนองกพบวา หากกจกรรมท าไปเกดประโยชนโดยตรงตอผ



ปฏบตกจะเปนแรงสนบสนนใหเกดการมสวนรวมได อยางทประธาน อสม . กลาววา “ เราตองมสนน าใจใหเขาบางเขาถงจะมก าลงใจ ”

จงสรปไดวา ปจจยส าเรจทท าใหเกดการมสวนของคนในชมชนตอโครงการจดการสขภาพโรคเรอรงประกอบไปดวย ปจจยดานบคคล ตองมความขยน และตองมแรงเสรม เชน สนน าใจรางวลใหผมสวนรวม ปจจยภายในชมชน คอ ลกษณะผน าในชมชนเปนผทชอบเรยนรศกษาดงานอยเสมอ มการพดคยแลกเปลยนอยเสมอเพอความคดเหนทไปในทศทางเดยวกน ปจจยภายนอกชมชน ไดแก หนวยงานจากภายนอกเชน หนวยงานภาครฐตางๆเขามาสนบสนนงบประมาณ สนบสนนอปกรณ และรพ.สต รวมกบนกศกษาเขามาท างานวจยเชงปฏบตการณสงเสรมดานความรและวชาการท า ใหชมชนเกดแรงจงใจ มแรงกระตนท าใหกจกรรมเกดอยางตอเนอง และปจจยสงแวดลอม ทชมชนทองทพยเปนลกษณะสงคมชนบทท าใหการตดตอประสานงานนดหมายกนงาย เปนเครอขายสงคมอยางเหนยวแนน

ภาพ 1 ปจจยความส าเรจของการมสวนรวมของชมชนทองทพยตอโครงการชมชนจดการสขภาพ

โรคเรอรงความดนโลหตสงและเบาหวาน อภปรายผล

จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา เนองจากนกศกษามหาลยแมฟาหลวงเขามาท าวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม(Participatory Action Research: PAR) ตงแตการส ารวจและหาสาเหตรวมกนกบชมชน มการวเคราะหรวมกนของชมชนวาปญหาเหลานนเกดจากสาเหตอะไรบาง มจดเรมตนจากคนทอยกบปญหา จนเกดเปนโครงการหมบานจดการสขภาพ โรคเรอรง(ความดนโลหตสงและเบาหวาน) โดยการจดกจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบ กจกรรมการรกษาวฒนธรรมการ



ฟอนเลบ และกจกรรมปลกผกสวนครวรวกนได เกดดวยความคดของคนในชมชนและเปนเจาของโครงการรวมกนโดยตระหนกถงความรนแรงของโรค น าไปสการแกปญหาได สอดคลองกบงานวจยของของกลจรา เสาวลกษณจนดา (2555) พบวา ประชาชนในชนชนตองท าความเขาใจ รบรและตดสนใจรวมกน มการวางแผนในการน าเสนอแนวทางทดทสด เพอเปนประโยชนตอการด าเนนกจกรรมและเปนแนวทางในการแกไขปญหาทถกตองและตรงประเดนตอไป และยงสอดคลองกบ United Nations (2002) ทรายงาน ถงการมสวนรวมแบบเปนกนเอง (spontaneous) ซงเปน การรวมตวโดยสมครใจของชมชนเพอแกปญหาของกลม จะเปนการมสวนรวมท มความยงยนมากกวาการมสวน รวมระดบอนหากการมสวนรวมประเภทนเกดตงแตขนตอนการวางแผน รวมทง พนธทพย รามสตและคณะ. (2540) รายงานวา การวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวมมลกษณะทตางจาก การวจยอนๆ คอ การวจยแบบนเปนกระบวนการกระตน ใหชมชนสามารถวเคราะหสภาพความเปนไปไดทจะ เกดขนในชมชน (future oriented) จากฐานขอมลปจจบน เปนการสรางความร(produce knowledge) ใหกบผทเขารวมกระบวนการสงเสรมความเขาใจกนระหวางกลมผรวมวจย และยงท าใหเกดการลงมอปฏบตใหความเขาใจกนนน ออกมาเปนรปธรรมเปนความจรง (act to transform reality) ผลของการวจยประเภทนสามารถใชความรเพอน าไปสการปฏบต (practical) ไดอยางแทจรงสอดคลองกบ บรบทและความตองการอยางแทจรงของพนทนนๆ นอกจากน กรณศกษาเทศบาลเมองแกนพฒนา อ าเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม พบวาการมสวนรวมของผน าและประชาชน จากการตดสนใจของตนเองท าใหเกดการมสวนรวมทใหความส าคญกบผลประโยชนสวนรวม มการพฒนา มการเรยนรมาพฒนาปญหาไดรบการแกไขใหตรงจด ชมชนมความสามารถท าแผนพฒนาหมบานตามความตองการ ในการวเคราะหประเมนศกยภาพประชาชน และความตองการของประชาชนท าใหแผนดงกลาวมประสทธภาพประชาชนเปนเจาของโครงการ มประโยชนตอคนในพนท สงผลใหชมชนมความรสกเปนเจาของงบประมาณ กอใหเกดชมชนทเขมแขง

ในสวนของการมสวนรวมในการด าเนนกจกรรม ชาวบานจะมสวนรวมในการเตรยมวสดอปกรณในแตละกจกรรมโดยมหนวยงานจากภายนอกเขามาใหการสนบสนน นอกจากนชาวบานยงมบทบาททชดเจนในการด าเนนโครงการ ทงยงมบทบาทรวมกนในการประสานงานนดหมายเพอท ากจกรรมรวมกน ซงกจกรรมทเกดขนนนไดสอดคลองกบบรบทของชมชนและความสามารถของคนในชมชนท าใหการด าเนนกจกรรมเกดขนไดจรงและมความยงยน ไดซงสอดคลองกบ ธนาภรณ เมทณสดด (2543) ไดกลาววา การรวมปฏบตตามโครงการ หมายถง การเขารวมในการด าเนนงานตามโครงการตางๆ เชน รวมออกแรง รวมบรจาคทรพย และยงสอดคลองกบ จกรพงษ พวงงามชน (2556) กลาววา การเปนประชาชนดงเดมในพนท ซงท าใหชาวบานเกดความคนเคย ความรก และสามคค สามารถท างานรวมกนไดเปนอยางด รวมทงการแบงหนาทและ บทบาทของชาวบานอยางลงตวในการ การด าเนนกจกรรมตางๆในชมชน นอกจากนการผสมผสานกน อยางลงตวของสงคม



วฒนธรรม ประเพณ ความเชอของ ชมชนทสนบสนนการรวมมอรวมใจกนในการเขามามสวนรวมในกจกรรมชมชน และการสนบสนนจากองคกรภาครฐ และเอกชนกอใหเกด เครอขายการพฒนาทเหนยวแนน และการมจตส านกของชาวบานทกคนในการพฒนาการท างานรวมกน ซงสงผลการด าเนนงานพฒนาตางๆ ประสบผลส าเรจเปนอยางด รวมทง สายนต (2547) รายงานวาการวจยทเนนกระบวนการทอาศยศกยภาพรวมกนระหวางกลมเปาหมายและผมสวนเกยวของ โดยนกวจยเปนเพยงผประสานงานหรอผอ านวยความสะดวก ซงจะกอใหเกดการขบเคลอนไปสการแก ปญหาทใชทรพยากรทมอยในทองถน

สวนดานไดประโยชนทเกดจากโครงการหมบานจดการสขภาพโรคเรอรงความดนโลหตสงและเบาหวานท าใหชมชนมเครอขายมากขนและไดรบค าชนชมยกยองจากทงในและนอกชมชน และทส าคญพบวาผปวยความดนโลหตสงและผปวยเบาหวานมสขภาพทดขนท าใหรบประทานยานอยลง นอกจากนโครงการนไดพฒนามาจากการท างานวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวมท าใหชมชนไดเรยนรกระบวนการและสามารถน าไปปรบใชแกไขปญหาอนๆในชมชนไดดวยตนเองอกดวย สามารถอภปรายไดวา ประโยชนทไดรบสามารถสรางแรงจงใจในการปฏบตงานได สอดคลองกบการศกษาของเกยรต ยมพวง (2554) พบวาแรงจงใจในการปฏบตงานมอทธพลตอการปฏบตงาน เนองจากแรงจงใจในการปฏบตงาน คอสงเราใหเกดความพงพอใจในการปฏบตงานและเมอบคคลากรมความพงพอใจแลวกจะปฏบตงานอยางมความสขและอยางเตมก าลงความสามารถ รวมทงสมพงษ จนทรโอวาท (2557) พบวา การสรางการมสวนรวมโดยกระบวนการ AIC โดยเรมตงแตกระบวนการรวมคดรวมท ารวมประเมนผล และรวมรบผลประโยชน ท าใหภาคเครอขายเขามารวมกจกรรมอยางตอเนองไปตามแนวคดการมสวนรวมของ Cohen JM, Uphoff NT (1980) ทวาผทเขารวมในกจกรรมจะไดรบประโยชนทงในดาน สวนตวและดานสงคม รวมไปถงไดคณคาแหงตน เกยรตยศความเชอถอและแมแตอ านาจสงคม

ดานการประเมน ชมชนถอวามสวนรวมในการประเมนของโครงการอยางมาก เพราะชาวบานสามารถสงเกตพฒนาการทดขนของหมบานไดดวยตนเอง นอกจากนอาสาสมครประจ าหมบานกยงมหนาทในการคดกรองโรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวานประจ าปทจะเกดขนในหมบานดวยตนเอง และมการแลกเปลยนผลสรปและขอเสนอแนะรวมกนเพอแกไขปญหาอกดวย วธดงกลาวสอดคลองกบ ธนาภรณ เมทณสดด (2543) ทไดกลาววา การรวมตดตามและประเมนผลโครงการ หมายถง เมอโครงการเสรจสนแลว ไดเขามามสวนรวมในการตรวจตราดแล รกษาและประเมนผลประโยชนทเกดขนจากโครงการ นอกจากน สมพงษ จนทรโอวาท (2557) พบวา การจดกจกรรมทเกดจากชมชนเขามามสวนรวมอยางแทจรงในการรวมท ากจกรรมของประชาชนพรอมทงมการประเมนผลการท างาน ท าให สามารถแกปญหาทพบไปพรอมกบการด าเนนงานเกดการรวมกนคดเพอแกไขปญหาและอปสรรคทเกดขนเปน ระยะท าใหเกดการพฒนาดวยตวเองมเวทแลกเปล ยน



ประสบการณกนอยตลอดเวลาอาจเปนทางการและไม เปนทางการกตาม แตกท าใหเกดการเรยนรในการท างานรวมกนของชมชน ปจจยแหงความส าเรจ ปจจยส าเรจทท าใหเกดการมสวนของคนในชมชนตอโครงการจดการสขภาพโรคเรอรงประกอบไปดวย ปจจยดานบคคล ตองมความขยน และตองมแรงเสรม เชน สนน าใจรางวลใหผมสวนรวม สอดคลองกบการศกษาของ พรรณวรดา สวน (2556) พบวาการใชกระบวนการจงใจ (Motivation process) โดยการใหรางวลถอเปนผลตอบแทนผลการ เรยนรและการน าไปปฏบตทมทงการด าเนนการแขงขน ของผน าดานสขภาพในการด าเนนโครงการแตละโครงการ แตละดาน การชมเชย การใหรางวลทมทงรางวลในระดบ การเรยนการสอนและรางวลในระดบสงคอ ผลการประเมนการด าเนนโครงการหมบานจดการสขภาพในระดบจงหวด จนท าใหผน าดานสขภาพเกดความรความเขาใจในกระบวน การและการด าเนนกจกรรมของโครงการหมบานจดการสขภาพ อาจจะเปนหนงวธทท าใหผน าดานสขภาพในหมบานรบรถงสงทตองปฏบตและผลจากการปฏบตสงนนๆ จนสามารถเรยนรไดจรงจนเกดความรความเขาใจ สามารถน ามาสการปฏบตใหประสบความส าเรจไดเพราะการใหรางวลหรอการลงโทษเปนวธเสรมก าลงใจชนดหนงทนกปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพน ามาใชในกระบวนการเรยนรไดอยางไดผล (วลลา ตนตโยทย, 2543) ปจจยภายในชมชน คอ ลกษณะผน าในชมชนเปนผทชอบเรยนรศกษาดงานอยเสมอ มการพดคยแลกเปลยนอยเสมอเพอความคดเหนทไปในทศทางเดยวกน ซงสอดคลองกบ จกรพงษ พวงงามชน (2556) พบวา มผน าทเขมแขง มวสยทศน และมความเสยสละในการท างาน ตลอดจนชมชนทมความเขมแขงในการระดมพลงการมสวนรวม และการไดรบขอมลขาวสารเกยวกบโครงการอยางตอเนอง เปนปจจยทท าใหการพฒนารปแบบการมสวนรวมในการจดการปาชมชน บานทาปาเปา ต าบลทาปลาดก อ าเภอแมทา จงหวดล าพน ประสบผลส าเรจอยางยงยน ปจจยภายนอกชมชน ไดแก หนวยงานจากภายนอกเชน หนวยงานภาครฐตางๆเขามาสนบสนนงบประมาณ สนบสนนอปกรณ และรพ.สต รวมกบนกศกษาเขามาท างานวจยเชงปฏบตการณท าใหชมชนเกดแรงจงใจ มแรงกระตนท าใหกจกรรมเกดอยางตอเนอง ซงสอดคลองกบ จกรพงษ พวงงามชน (2556) พบวา มปจจยภายนอกทท าใหการพฒนารปแบบการมสวนรวมประสบผลส าเรจอยางยงยน 1) กฎระเบยบ ขอบงคบตางๆ ของภาครฐ 2) การสนบสนน จากองคกรภายนอก 3) การใหการยอมรบจากภายนอก รางวลทไดรบระดบประเทศ และ 4) ประสบการณจาก การแลกเปลยนเรยนรภายนอก



สรปผล

ภาพ 2 สรปการมสวนรวมของชมชนบานทองทพย หมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวด

เชยงรายตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (โรคความดนโลหตสงและเบาหวาน) จากภาพ 2 สามารถสรปการมสวนรวมของชมชนบานทองทพย หมท 10 ต าบลศรถอย อ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงรายตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (โรคความดนโลหตสงและเบาหวาน) ไดดงน

1. ชมชนมสวนรวมตงแตการวเคราะห คนหา น าเสนอปญหา เลอกกจกรรมทเหมาะสม คดคานกจกรรมทไมเหมาะสม จนกลายเปนโครงการหมบานจดการสขภาพโรคเรอรงความดนเบาหวาน อนประกอบดวยกจกรรม 3 กจกรรม คอ กจกรรมปลกผกสวนครว รวกนได กจกรรมเตนบาสโลบ และกจกรรมรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ

2. ในสวนของการมสวนรวมในการด าเนนกจกรรม ชาวบานมสวนรวมหลกในการด าเนนการแตละกจกรรมซงแบงหนาทรบผดชอบไวชดเจน นอกจากนชาวบานยงมสวนรวมในการเตรยมวสดอปกรณในแตละกจกรรมและมบทบาทรวมกนในการประสานงานนดหมายเพอท ากจกรรมรวมกน



3. ประโยชนมากมายทเกดจากโครงการหมบานจดการสขภาพโรคเรอรงความดนโลหตสงและเบาหวาน เพราะท าใหชมชนมเครอขายมากมายและไดรบค าชนชมยกยองจากทงในชมชนและภายนอก และทส าคญคอผปวยความดนโลหตสงและผปวยเบาหวานมสขภาพทดขนท าใหรบประทานยานอยลง นอกจากนโครงการเปนการเรมจากการท างานวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวมท าใหชมชนไดเรยนรกระบวนการและสามารถน าไปปรบใชแกไขปญหาอนๆในชมชนไดดวยตนเองอกดวย

4. ชมชนยงมสวนรวมในการประเมนของโครงการโดยชาวบานสามารถสงเกตพฒนาการทดขนของหมบานไดดวยตนเอง นอกจากนอาสาสมครประจ าหมบานกยงมหนาทในการคดกรองโรคความดนโลหตสงและโรคเบาหวานประจ าปทจะเกดขนในหมบานดวยตนเอง และมการแลกเปลยนผลสรปและขอเสนอแนะรวมกนเพอแกไขปญหาอกดวย

รวมทงจากการศกษาครงนไดคนพบปจจยความส าเรจของรปแบบการมสวนรวมของชมชนทองทพยตอโครงการชมชนจดการสขภาพโรคเรอรงความดนโลหตสงและเบาหวานทแสดงใหเหนวามปจจยตงแตหนวยเลกตลอดจนหนวยใหญทมผลตอความส าเรจของโครงการนไดแก ปจจยสวนบคคล(ความขยน), ปจจยภายใน(วสยทศนของผน า ) ปจจยภายนอก(หนวยงานภายนอก) และสภาพแวดลอม(บรบทของชมชน) ทกอใหเกดเปนกจกรรมทงสามกจกรรมอยางเปนรปธรรม ไดแกกจกรรมปลกผกสวนครว รวกนได กจกรรมเตนออกก าลงกายบาสโลบ กจกรรมการรกษาวฒนธรรมการฟอนเลบ ผลจากของการถอดบทเรยนนถอไดวา เปนประโยชนตอชมชนอนๆ ทวไปทตองการพฒนารปแบบการมสวนรวมในการจดการสขภาพโรคเรอรงความดนโลหตสงและเบาหวาน เพอการพฒนาอยางยงยนตอไปในอนาคต

ขอเสนอแนะ ชมชนอนๆสามารถน ารปแบบกระบวนการไปประยกตใชเพอแกไขปญหาในชมชนของตนเองได นอกจากนควรศกษาวจยเชงลกถงวธการสรางปจจยแหงความส าเรจ เพอทจะน าไปสรางใหเกดปจจยในชมชนอนๆดวย กตตกรรมประกาศ คณะผวจยขอขอบคณแกนน าชมชนทองทพย ผปวยความดนโลหตสงและเบาหวาน รวมถงเครอขายทกหนวยงานทใหความรวมมอในการเขารวมการสนทนากลมเพอใหขอมล อกทงขอขอบคณคณภรภทร ธระลกษณ นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ส านกงานสาธารณสขอ าเภอแมสรวยและคณภทราพสษฐ ถนเมอง นกวชาการสาธารณสข โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลศรถอยในการประสานงานกบชมชน และสดทายขอขอบคณอาจารยประจ าสาขาวชาสาธารณสขศาสตร ส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวงส าหรบการใหค าแนะน าในการวจยครงน



เอกสารอางอง Cohen JM, Uphoff NT. (1980). Participations place in rural development seeking

clarity through specificity. World Development, 8, 213-35. United Nations. (2002). Public participation documents from the conference on

public participation between Asia and Europe during June 10-12, 2002 at the United Nations Center in Bangkok. Thailand Environment Institute, Bangkok.

World Health Organization. (2015). Non-communicable diseases. Retrieve May 10, 2017, from: www.who.int/topics/noncommunicable_diseases/en/.

กลจรา เสาวลกษณ. (2555). การมสวนรวมของชมชนตอการจดการแหลงทองเทยว กรณศกษา อ าเภออนทรบรจงหวดสงหบร. วทยานพนธ บรหารธรกจมหาบณฑต, คณะบรหารธรกจ, มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร.

เกยรต ยมพวง. (2554). แรงจงใจทมผลตอการปฏบตงาน: กรณศกษา บรษท บางกอกกลาส จ ากด โรงงานจงหวดปทมธาน. วทยานพนธบรหารธรกจมหาบณฑต, คณะบรหารธรกจ, มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล ธญบร.

โกมาตร จงเสถยรทรพย และคณะ. (2555). วถชมชน เครองมอ 7 ชน ฉบบปรบปรงใหม. (พมพครงท 10). นนทบร: ส านกพมพสขศาลา ส านกวจยสงคมและสขภาพ

จกรพงษ พวงงามชน และคณะ. (2556). การพฒนารปแบบการมสวนรวมของประชาชนในการจดการปาชมชน: กรณศกษาบานทาปาเปา ต าบลทาปลาดก อ าเภอแมทา จงหวดล าพน. วารสารวจยและพฒนา มจธ, 36(2), 215-234.

ณฐทร สมศร. (2559). วจยเชงปฏบตแบบการมสวนรวมเพอใหเกดชมชนจดการสขภาพโรคเรอรง (เบาหวานและความดนโลหตสง) บานทองทพยอ าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย. สาขาวชาสาธารณสขศาสตร, มหาวทยาลยแมฟาหลวง

ธนาภรณ เมทณสดด. (2543). ความพงพอใจของนกทองเทยวตางชาต: กรณศกษาวดพระเชตพนวมลมงคลาราราชวหาร.วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาเทคโนโลยทเหมาะสมเพอการพฒนาทรพยากร, บณฑต วทยาลย, มหาวทยาลยมหดล.

เนตมา คนย. (2557).การทบทวนวรรณกรรม : สถานการณปจจบนและรปแบบการบรการดานโรคไมตดตอเรอรง. สถาบนวจยและประเมนเทคโนโลยทางการแพทย กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข อ.เมอง จ.นนทบร.

ประเวศ วะส. (2541). ประชาคมต าบล ยทธศาสตรเพอเศรษฐกจพอเพยง ศลธรรมและสขภาพ . พมพครงท 2.กรงเทพมหานคร : พฆเณศ พรนตงเซนเตอร.



พนธทพย รามสต และคณะ. (2540). การวจยเชงปฏบตการอยางมสวนรวม. สถาบนพฒนาการสาธารณสขอาเซยน, นครปฐม.

พรรณวรดา สวน และคณะ. (2556). การเรยนรการด าเนนโครงการหมบานจดการสขภาพผานกระบวนการเรยนการ สอนตามกรอบแนวคดการเรยนรจากตวแบบ : กรณศกษาบานววของ ต าบลบานเลอม อ าเภอเมอง จงหวดอดรธาน. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยราชธาน. วารสารมหาวทยาลยนเรศวร, 30-38.

พานทพย แสงประเสรฐ.(2550). รายงานการวจยความดนโลหตสงกบ การออกก าลงกาย : บทบาทของพยาบาล. กลมวชาการพยาบาลอนามยชมชน คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ไพรชล ตนอด และคณะ. (2552). การมสวนรวมของผน าและประชาชนในการพฒนาชมชนเขมแขง เมองนาอย: กรณศกษาเทศบาลเมองแกนพฒนา อ าเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม. การคนควาอสระรฐศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยเชยงใหม, เชยงใหม.

วลลา ตนตโยทย. (2543). ทฤษฎทใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ. ในการสงเสรมสขภาพ แนวคด ทฤษฎและการปฏบตการพยาบาล สมจต หนเจรญกล วลลา ตนตโยทย รวมพร คงก าเนด บรรณาธการ. นครศรธรรมราช: มหาวทยาลยวลยลกษณ.

สมพงษ จนทรโอวาท และคณะ. (2557). การพฒนารปแบบการมสวนรวมของชมชน ในการดแลผปวยโรคเรอรง : กรณศกษา เครอขายบรการสขภาพแกด า จงหวดมหาสารคาม. วารสารวชาการสาธารณสข, 23(3), 395-402.

สายนต ไพรชาญจตร. (2547). การฟนฟพลงชมชนดวยการจดการทรพยากรทางโบราณคดและพพธภณฑ:แนวคดวธการและประสบการณจากจงหวดนาน. โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปนสข. ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, กรงเทพฯ.



พฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน ของประชาชน อ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย

BEHAVIORS RELATED TO PREVENTION AND CONTROL OF LEPTOSPIROSIS AMONG HILL TRIBE, CHIANG RAI PROVINCE, THAILAND

พชชาพร ปญญาค า(Pitchaporn Panyakham)1 เมวญา สระทองพร(Maweeya Srathongporn)1 เพญนภา โพธชยเลศ(Pennapa Prothichailert)2 ค าแกว ลายแสง(Kamkeaw Laisang)2

ออน ลายเงน(Oon Laingeon)1

1สาขาวชาสาธารณสขศาสตร ส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง จงหวดชยงราย 2โรงพยาบาลแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย

บทคดยอ

ในปพทธศกราช 2560 เกดการระบาดของโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน)และท าใหเกดเปนปญหา คอ มผปวยโรคฉหนเพมขนเปนจ านวนมากเมอเปรยบเทยบกบปทผานมา การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) ของประชาชน 4 หมบาน ของต าบลแมสลองใน อ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย ซงการวจยครงนมรปแบบการศกษาแบบภาคตดขวาง โดยเกบขอมลจากกลมตวอยางในกลมชวงอาย 15 ป ขนไป จ านวน 343 คน ทอาศยอยในระหวาง เดอน มกราคม ถง กมภาพนธ 2561 สถตทใชในการวเคราะหครงน ในงานวจยครงนคอ สถตเชงพรรณนา การวเคราะห ถดถอยพหโลจสตกส (Multiple logistic regression) ผลการศกษาพบวา ระดบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหนในการศกษาครงน พบวาอยในระดบทไมเสยง คดเปนรอยละ 56.85 ในขณะเดยวกนกน พบวา ระดบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหนอยในระดบเสยง คดเปนรอยละ 43.15 ในสวนของลกษณะสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ศาสนา ชาตพนธ อาชพ การไดรบขาวสารโรคฉหน และประวตการเปนโรคเลปโตสไปโรซส ไมมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส สวนระดบการศกษามความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส คอ บคคลทไมไดรบการศกษามความเสยงทจะเกดพฤตกรรมไมดเกยวกบการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซสเปน 3.8 เทาของบคคลทไดรบการศกษาในระดบอนๆ (Adjust Odds ratio 3.826, 95% CI = 1.448-10-114) และความรเกยวกบสาเหตและการปองกนโรคเลปโตสไปโรซสมความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส คอ บคคลทมความรระดบต าเกยวกบสาเหตของโรคฉหนมความเสยงท จะเกดพฤตกรรมไมดเกยวกบการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซสเปน 1.6 เทาของบคคลทมความร



ระดบสง (Adjust Odds ratio 1.680, 95% CI = 1.020-2.768) และบคคลทมความรระดบต าเกยวกบการปองกนโรคฉหนมความเสยงทจะเกดพฤตกรรมไมดเกยวกบการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซสเปน 2 เทาของบคคลทมความรระดบสง (Adjust Odds ratio 2.040, 95% CI = 1.208-3.444) ค าส าคญ : โรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน), พฤตกรรมการปองกนและควบคมโรค

ABSTRACT In the year 2017, there was high outbreak of leptospirosis and become the

problem for Mea Fah Luang hospital. Thus, this study aimed to assess the behaviors related to prevention and control of leptospirosis in four villages of the Mae Salongnai sub district, Mae Fah Luang District, Chiang Rai Province. The cross-sectional study was applied. Sample of 343 persons age 15 years old and above from January to February 2018 were selected. The descriptive statistics were used to describe the general characteristic and inferential statistic was determined the factors that were correlated with the prevention and control of leptospirosis.This study found that education has the association to prevention and control behaviors of Leptospirosis. Not education have the risk for bad prevention and control behaviors 3.8 times than other level of education (Adjust Odds ratio 3.826, 95% CI = 1.448-10-114). Knowledge has the association to prevention and control behaviors of Leptospirosis. Low level of knowledge about cause of Leptospirosis have the risk for bad prevention and control behaviors 1.6 times than high level of knowledge group (Adjust Odds ratio 1.680, 95% CI = 1.020-2.768). And the samples who had low level knowledge of prevention have shown the risk 2 times (Adjust Odds ratio 2.040, 95% CI = 1.208-3.444). Keywords: Leptospirosis, Behavior prevention and control.



บทน า โรคเลปโตสไปโรสส (โรคฉหน) สาเหตจากเชอเลปโตสไปรา Leptospira interrogan สาย

พนธกอโรค คนรบเชอจากการสมผสเลอด หรอ ปสสาวะของสตวรงโรค (หน สกร โค กระบอ สนข แมว ฯลฯ) ผานรอยขดขวนบรเวณผวหนง เยอบตา จมก ปาก (สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข, 2017) ดงนนเมอปสสาวะออกมาจะมเชอนปนอยดวยจงเปนทมาของค าวา “โรคฉหน” เชอโรคนสามารถเขาสรางกายคนได 2 ทางคอ ทางตรง โดยการสมผสสตวทมเชออย หรอ โดนสตวทมเชอกด ทางออม เชน เชอจากฉหนปนอยในน าหรอดน แลวเขาสคนทางบาดแผล มอสมผสเชอทปนอยในน าหรอดน แลวเอาเชอเขาทางเยอบในปาก ตา จมก กนน าหรออาหารทปนเปอนเชอโรคเขาไป กลมเสยงตอการเกดโรค ไดแก เกษตรกร ชาวไรชาวนา ชาวสวน คนงานฟารมเลยงสตว โค สกร ปลา กรรมกรขดทอระบายน า เหมองแร โรงฆาสตว กลมอนๆ เชน แพทย เจาหนาทหองทดลอง ทหารต ารวจทปฏบตงานตามปาเขา กลมประชาชนทวไป มกเปนเกดในทมน าทวม ผทบานมหนมาก ผทปรงอาหารหรอรบประทานอาหารทไมสก หรอปลอยอาหารทงไวโดยไมปดฝา สวนการตดตอของโรค เมอคนสมผสเชอซงอาจจะเขาทางแผล เยอบในปากหรอตา หรอแผล ผวหนงปกตทเปยกชนเชอกสามารถไชผานไปไดเชนกน เชออาจจะเขารางกายโดยการดมหรอกนอาหารทมเชอระยะฟกตวของโรค โดยเฉลยประมาณ 10 วนหรออยระหวาง 4-19 วน ระยะตดตอ การตดตอจากคนสคนเกดไดนอยมาก อาการแสดงทส าคญ ไดแก ภาวะเยอบตาบวมแดงเกดขนในตาทงสองขางภายใน3 วนแรกของโรค และอยไดนานตงแต 1-7 วน อาจจะพบรวมกบเลอดออกทตาขาวขางเดยวหรอสองขางกได กดเจบกลามเนออยางรนแรง โดยเฉพาะทนอง มเลอดออกแบบตางๆ โดยเฉพาะในรายทมอาการรนแรง เชนจดเลอดออกตามผวหนง petichae ผนเลอดออก purpuric spot เลอดออกใตเยอบตา conjunctival hemorrhage หรอเสมหะเปนเลอด ผน อาจจะพบไดหลายแบบ ผนแดงราบ ผนแดง ผนลมพษ อาการเหลอง อาการเหลองมกเกดวนท4-6 ของโรค (ดวงกมล สงเมอง, n.d.)

ในพนทของอ าเภอแมฟาหลวง พนททวไปเปนพนทภเขาสง ราษฎรสวนใหญเปนชาวไทยภเขา ประกอบดวย เผาอาขา (อกอ), มเซอ, เยา, ลซ, ลอ, ไทยใหญ และ จน สภาพโดยทวไปของต าบลแมสลองในเปนภเขาโดยมแหลงชมชนตงอยบรเวณลมน าส าคญตางๆ เชน แมน าค า แมน าหวยหยวก แมน าหวยหก แมน าแมสะแลป โดยสวนใหญพนทอยในเขตปาสงวนทงหมด มถนนทางหลวงชนบท ตดผานจากปากทางแมสลองถงสามแยกอกอผานไปถงบานเทอดไทย ต าบลเทอดไทย จะแยกไปสนสดทบานหวแมค า ต าบลแมสลองใน (สภาพทวไปและขอมลพนฐานของต าบลแมสลองใน, n.d.)

จากรายงานของโรงพยาบาลแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย พบวาในป 2560 มผปวยทเปนโรคฉหน จ านวน 60 ราย ผปวยสวนใหญประกอบอาชพ เกษตรกรรมและนกเรยน โดยเกอบทงหมดพบในพนทเขตชนบท และจากการสอบสวนโรคพบวาการตดเชอนาจะเปนผลโดยตรงจากการสมผสเชอจากแหลงรงโรคทเกยวของเชน การท านา การออกหาปลาตามแหลงน าธรรมชาต และทส าคญ



ผปวยเกอบทงหมดยงขาดความรความใสใจในการปองกนตนเอง จงไมสามารถปองกนและควบคมโรค ไดจากสถานการณขางตน ผวจยไดเหนความส าคญ ของปญหาสขภาพทเกดจากโรคฉหน จงไดศกษาพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน อ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย ป 2561 เพอชวยวางแผนพฒนาการด าเนนงาน ดานการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) ตอไป

วตถประสงคของการวจย 1. เพอระบระดบการปองกนและควบคมโรคฉหน ในต าบลแมสลองใน อ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย 2. เพอศกษาความรเกยวกบโรคฉหน ในต าบลแมสลองใน อ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย 3. เพอวเคราะหปจจยทเกยวของตอพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน ในต าบลแมสลองใน อ าเภอแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย

วธการด าเนนวจย ในการศกษาวจยครงนใชระเบยบวจยแบบภาคตดขวาง (Descriptive Cross-sectional study) ในกลมประชากรในอ าเภอแมฟาหลวง ต าบลแมสลองใน จ านวน 4 หมบาน ไดแก บานหนแตก บานมะหนกอง บานพะนอย บานหนค า จ านวน 2,998 คน

เกณฑการคดกลมตวอยางเขาศกษาเปนประชากรในอ าเภอแมฟาหลวง ต าบลแมสลองใน จ านวน 4 หมบาน ไดแก บานหนแตก บานมะหนกอง บานพะนอย บานหนค า ท าการสมตวอยางโดยการ Random Sampling โดยใช สตรการค านวณของ Krejcie & Morgan ผลจากการค านวณ คอ จ านวน 343 คน

กรอบแนวคดวจย ตวแปรตน

-เพศ -อาย -ศาสนา -ชาตพนธ -ระดบการศกษา -อาชพ -การไดรบขาวสารโรคฉหน -ประวตการปวยเปนโรคฉหน -ความรเกยวกบสาเหตของการเกดโรคฉหน -ความรเกยวกบการปองกนโรคฉหน

พฤตกรรมการปองกนและควบคม

โรคเลปโตสไปโรซส เปนโรคฉหน

ตวแปรตาม



เครองมอทใชในการศกษาประกอบดวย แบบสอบถามในการเกบขอมล แบบสอบถามชดนแบงเปน 5 สวน ดงน คอ 1) ขอมลทวไปสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ศาสนา ชาตพนธ ระดบการศกษา อาชพ การไดรบขาวสารโรคฉหน และประวตการปวยเปนโรคฉหน 2) ปจจยเสยงตอการเกดโรค ไดแก ลกษณะสถานทประกอบอาชพ ลกษณะบานพกอาศย 3) พฤตกรรมเสยงตอการตดเชอเลปโตสไปโรซส โดยแบงออกเปน 3 ระดบ คอ บอยครง บางครง ไมเคย 4) พฤตกรรมการปองกนโรคฉหน โดยแบงออกเปน 3 ระดบ คอ บอยครง บางครง ไมเคย 5) ความรเรองสาเหตและการปองกนโรคฉหน โดยแบงเปน 2 สวน คอ ความรเรองสาเหตของโรคฉหน และความร เรองการปองกนโรคฉหน สถตทใชในการวเคราะหครงน ในงานวจยครงนคอ สถตเชงพรรณนาและสถตเชงอนมานเพอศกษาปจจยทมความสมพนธกบลกษณะสวนบคคล ความรความเขาใจ และ พฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหนในระดบต า จากการวเคราะห ถดถอยพหโลจสตกส (Multiple logistic regression) รายงานผลดวย Odds Ratio (ORs) และคาความเชอมนทรอยละ 95 ก าหนดความผดพลาดนดท 1 (Type 1 error) เทากน 0.05 การศกษาวจยในครงนไดผานการรบรองจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษยของมหาวทยาลยแมฟาหลวง เลขท REH-61049 ผลการวจย ตารางท1 จ านวนรอยละ และวเคราะหตวแปรเกยวกบปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน

ปจจย

ทงหมด พฤตกรรมการปองกนและควบคม

โรคฉหน Odds ratio

95% confidence

interval P-value

จ านวน (รอยละ)

มความเสยง (รอยละ)

ไมมความเสยง(รอยละ)

เพศ

ชาย 133(38.77%) 57(42.9%) 76(57.1%) 1.020 0.658-1.581 0.931

หญง 210(61.23%) 91(43.3%) 119(56.7%) 1



ปจจย



95% confidence

interval P-value




ชวงอาย

15-24 183(53.36%) 61(33.3%) 122(66.7%) 0.571 0.180-1.810 0.571

25-34 66(19.24%) 42(63.6%) 24(36.4%) 0.163 0.048-0.553 0.163

35-44 34(9.91%) 22(64.7%) 12(35.3%) 0.156 0.042-0.581 0.156

45-54 42(12.24%) 19(45.2%) 23(54.8%) 0.346 0.097-1.227 0.346

>55 18(5.25%) 4(22.2%) 14(77.8%) 1

ศาสนา

พทธ 231(67.35%) 108(46.80%) 123(53.20%) 0.660 0.41-1.189 0.649

ครสต 109(31.78%) 40(36.70%) 69(63.30%) 0.721 0.348-1.494

อนๆ 3(0.87%) 0(0%) 3(100.0%) 1

ชาตพนธ

ไทใหญ 158(46.06%) 82(51.90%) 76(48.10%) 0.314 0.031-3.034 0.309

อาขา 104(30.32%) 39(37.50%) 65(62.50%) 0.616 0.056-5.526 0.556

จนฮอ 37(10.79%) 17(45.90%) 20(54.10%) 0.436 0.037-4.127 0.392

ลาห 23(6.71%) 5(21.70%) 18(78.30%) 0.885 0.101-14.95 1.200

มง 10(2.91%) 2(20.00%) 8(80.00%) 0.837 0.086-20.707 1.333

ลซ 7(2.04%) 2(28.60%) 5(71.40%) 0.898 0.051-13.633 0.833

อนๆ 4(1.17%) 1(25.00%) 70(75.00%) 1

ระดบการศกษา

ไมไดรบการศกษา 46(13.40%) 10(21.70%) 36(78.30%) 4.547 1.806-11.452 0.001

ประถมศกษา 17(4.96%) 5(29.40%) 12(70.60%) 3.032 0.909-10.110 0.071

มธยมศกษาตอนตน 75(21.87%) 32(42.70%) 43(57.30%) 1.697 0.797-3.615 0.170

มธยมศกษาตอนปลาย

119(34.69%) 45(37.80%) 74(62.20%) 2.077 1.025-4.211 0.430

ปรญญาตร 43(12.54%) 32(74.40%) 11(25.60%) 0.434 0.174-1.081 0.073

อนๆ 43(12.54%) 24(55.80%) 19(44.20%) 1



ปจจย



95% confidence

interval P-value




อาชพ

นกเรยน 142(41.39%) 41(28.90%) 101(71.10%) 1.232 0.464-3.273 0.676

ขาราชการ 68(19.83%) 49(72.10%) 19(27.90%) 0.194 0.068-0.554 0.002

รบจาง 42(12.25%) 23(54.80%) 19(45.20%) 0.413 0.139-1.231 0.112

เกษตรกร 41(11.96%) 13(31.70%) 28(68.30%) 1.077 0.351-3.303 0.897

คาขาย 24(6.99%) 13(54.20%) 11(45.80%) 0.423 0.126-1.421 0.164

พนกงานบรษทเอกชน

5(1.46%) 2(40.00%) 3(60.00%) 0.750 0.101-5.576 0.779

ไมประกอบอาชพ 21(6.12%) 7(33.30%) 14(66.70%) 1

การไดรบขาวสารโรคฉหน

เคย 301(87.76%) 141(46.80%) 160(53.20%) 0.227 0.098-0.52 0.001

ไมเคย 42(12.24%) 7(16.70%) 35(83.30%) 1

เคยเปนโรคฉหน

เคย 4(1.17%) 3(75.00%) 1(25.00%) 0.249 0.026-2.420 0.231

ไมเคย 339(98.83%) 145(42.80%) 194(57.20%) 1

ความรเรองสาเหตของโรคฉหน

ระดบต า 217(68.40%) 75(34.60%) 142(65.40%) 2.608 1.661-4.094 0.000*

ระดบสง 108(31.60%) 73(57.9%) 53(42.10%) 1

ความรเรองการปองกนของโรคฉหน

ระดบต า 103(30.03%) 32(31.10%) 71(68.90%) 2.076 1.661-4.094 0.000*

ระดบสง 240(69.97%) 116(48.30%) 124(51.70%) 1

ระดบนยส าคญทางสถตท p-value < 0.05 จากตารางท 1 พบวา -คณลกษณะสวนบคคล ซงประกอบดวย ประชากรกลมตวอยางสวนใหญเปน เพศหญง รอยละ 61.23 เพศชายรอยละ 38.77, กลมชวงอาย 15-24 ป รอยละ 53.36, นบถอศาสนาพทธ รอยละ



67.35, เปนชาวไทยใหญ รอยละ 46.06, ระดบการศกษามธยมศกษาตอนปลาย รอยละ 34.69 , อาชพนกเรยน/นกศกษา รอยละ 41.39 และเคยเปนโรคฉหน รอยละ 1.17 -ความรความเขาใจเกยวกบโรคฉหน พบวา

1.รอยละการไดรบขาวสารเรองโรคฉหน ประชากรตวอยางสวนใหญ เคยไดรบขาวสารเรองโรคฉหน รอยละ 87.76 ไมเคยไดรบขาวสารเรองโรคฉหน รอยละ 12.24 2.รอยละระดบความรเรองสาเหตของโรคฉหนโดยแบงตามระดบ ระดบต า (0 -3) คะแนน รอยละ 68.40 ระดบสง (4-6) คะแนน รอยละ 31.60 3.รอยละระดบความรเรองการปองกนของโรคฉหนโดยแบงตามระดบ ระดบต า (0-3) คะแนน รอยละ 30.03 ระดบสง (4-6) คะแนน รอยละ 69.97 4.รอยละของพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน มพฤตกรรมเสยง รอยละ 43.15 ไมมพฤตกรรมเสยงรอยละ 56.85 -ความสมพนธของปจจยดานคณสมบตสวนบคคลและความร เกยวกบโรคเลปโตสไปโรซสตอพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) การวเคราะหความสมพนธ ระหวางคณลกษณะสวนบคคล และความรเกยวกบสาเหตและการปองกนโรคเลปโตสไปโรซส(โรคฉหน) ตอพฤตกรรมการปองกนและ ควบคมโรคเลปโตสไปโรซส

(โรคฉหน) ดวยสถตไค-สแควส ( χ2 - test) ทระดบนยส าคญทางสถต 0.05 พบวา 1. เพศ อาย ศาสนา ชาตพนธ อาชพ การไดรบขาวสารโรคฉหน และประวตการปวยเปนโรคฉหนไมมความสมพนธ กบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) 2. ระดบการศกษาในระดบทไมไดรบการศกษา) และความรเกยวกบสาเหตและการปองกนโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) มความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) ตารางท 2 วเคราะหตวแปรถดถอยพหโลจสตกส (Multiple logistic regression)

ปจจย Crude Odds

ratio 95% confidence

interval Adjust

Odds ratio 95% confidence

interval P-value

ความรเรองสาเหตของโรคฉหน

ระดบต า 2.608 1.661-4.094 1.680 1.020-2.768 0.042*

ระดบสง 1 1



ปจจย Crude Odds

ratio 95% confidence

interval Adjust

Odds ratio 95% confidence

interval P-value

ความรเรองการปองกนของโรคฉหน

ระดบต า 2.076 1.661-4.094 2.040 1.208-3.444 0.008*

ระดบสง 1 1

ระดบการศกษา

ไมไดรบการศกษา

4.547 1.806-11.452 3.826 1.448-10.114 0.007*

ประถมศกษา 3.032 0.909-10.110 2.960 0.860-10.181 0.085

มธยมศกษาตอนตน

1.697 0.797-3.615 1.423 0.650-3.117 0.378

มธยมศกษาตอนปลาย

2.077 1.025-4.211 1.870 0.900-3.886 0.094

ปรญญาตร 0.434 0.174-1.081 0.452 0.177-1.151 0.096

อนๆ 1

ระดบนยส าคญทางสถตท p-value < 0.05 จากตารางท 2 หลงจากควบคมตวแปรอนๆใสตวแบบ พบวา ความรเรองสาเหตของโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน)ความรเรองการปองกนของโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน)และการศกษาในระดบทไมไดรบการศกษา มความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) อยางมนยส าคญทางสถตท < 0.05 อภปรายผลการศกษา ระดบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหนในการศกษาครงน พบวาอยในระดบทไมเสยง คดเปนรอยละ 56.85 ในขณะเดยวกนกน พบวา ระดบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหนอยในระดบเสยง คดเปนรอยละ 43.15 ซงจากการศกษาหาปจจยทมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน ผลของการศกษาพบวา ม 3 ตวแปรทมนยส าคญทางสถต ไดแก ความรของสาเหตการเกดโรคฉหน ความรในการปองกนโรคฉหน และการศกษาในระดบทไมไดรบการศกษา



หลงจากควบคมตวแปรอนๆใสตวแบบ พบวา ม 3 ตวแปรทมนยส าคญทางสถต ไดแก ความรของสาเหตการเกดโรคฉหน มความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน ท 0.042 ความรในการปองกนโรคฉหน มความสมพนธอยางมนยส าคญทางสถตกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน ท 0.008 และการศกษาในระดบทไมไดรบการศกษา มความสมพนธอย างมนยสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน ท 0.007 ซงสอดคลองกบการศกษาของ วฒนาพร รกวชา (2557) ทศกษาเรอง พฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส (โรคฉหน) ของประชาชนอ าเภอศรบญเรอง จงหวดหนองบวล าภ พบวา แหลงความรเกยวกบโรค ความถในการไดรบความร ความรเกยวกบสาเหตของการเกดโรค และความรเกยวกบการปองกนโรคมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลปโตสไปโรซส ดานความสมพนธระหวางความรกบพฤตกรรมการปองกนโรคเลปโตสไปโรซส จากการศกษาพบวา ความรมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเลปโตสไปโรซส อยางมนยส าคญทางสถต ท 0.001 สอดคลองกบการศกษาของ โจเซฟ อาบอยล (2559) พบวา ความรและทศนคตเกยวกบโรคทเกดจากสตวมความสมพนธอยางมนยส าคญกบพฤตกรรมการปองกนโรค ซงสอดคลองกบการศกษาของ วรารตน สงวะล พบวาความรเกยวกบโรคเลปโตสไปโรซส มความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนโรคเลปโตสไปโรซสอยางมนยส าคญทางสถต ท <0.001 ดงนนควรทจะเนนการใหความรเรองสาเหตและการปองกนโรคฉหนใหกบประชาชนเพอทใหประชาชนนนเปลยนแปลงพฤตกรรมไปในทางทดและจะสามารถปองกนตนเองจากโรคฉหนได สอดคลองกบการศกษาของ วรารตน สงวะล และคณะ (2558) กลาววา ควรเนนการปรบเปลยนพฤตกรรมและประชาสมพนธทางหอกระจายขาวและชองทางสอตางๆ เกยวกบแนวทางการปฏบตในการปองกนโรคเลปโตสไปโรซสทงระยะกอนน าทวมและหลงน าทวม เพอเปนการกระตนใหประชาชนเกดความตระหนกในการปองกนตนเองมากยงขน

สรปผลการวจย ลกษณะสวนบคคล ไดแก เพศ อาย ศาสนา ชาตพนธ อาชพ และการไดรบความรและประวตของโรคฉหน ไมมความสมพนธกบพฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคฉหน สวนความรเกยวกบสาเหตและการปองกนโรคฉหนมระดบต า มความเสยงส าหรบการปองกนทไมดและการควบคมพฤตกรรม เอกสารอางอง ดวงสมร สงเมอง (n.d.). โรคเลปโตสไปโรซสหรอโรคฉหน Retrieved May 27, 2018, from

http://www.sikarin.com/content/detail/198/%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B



8%84%E0%B8%89%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B9

วรารตน สงวะล, นสรา หไธสง, สพชฌาย ประทมวาป, จรวฒ กจะพนธ, วลาศ ค าแพงศร, แสงจอย อนทจกร (2015). ความรและพฤตกรรมการปองกนโรคเลปโตสไปโรซสของประชาชนในเขตพนททวมซ าซาก อ าเภอวารนราบ จงหวดอบลราชธาน

วฒนาพร รกวชา, ปตพงษ เกษมสมบรณ (2014). พฤตกรรมการปองกนและควบคมโรคเลป โตสไปโรซส(โรคฉหน) ของประชาชนอ าเภอ ศรบญเรอง จงหวดหนองบวล าภ คณะ แพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข (2017). Retrieved May 27, 2018, from http://nih.dmsc. moph.go.th/data/data/fact_sheet/7_60.pdf

สภาพทวไปและขอมลพนฐานของต าบลแมสลองใน. (n.d.). Retrieved May 27, 2018, from http://www.maesalongnai.go.th/info.php

Arbiol, J., Orencio, P., Romena, N., Nomura, H., Takahashi, Y., & Yabe, M. (2016). Knowledge, Attitude and Practices towards Leptospirosis among Lakeshore Communities of Calamba and Los Baños, Laguna, Philippines. Agriculture, 6(4), 18. doi:10.3390/agriculture6020018

Haake, D. A., & Levett, P. N. (n.d.). Leptospirosis in humans. Retrieved January 30, 2018, from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25388133

Leptospirosis. (2003, October). Retrieved January 30, 2018, from http://www.cfsph.iastate.edu/Factsheets/pdfs/leptospirosiss.pdf

LEPTOSPIROSIS: AN EMERGING HEALTH PROBLEM IN THAILAND. (2005,). Retrieved January 27, 2018, from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi= 10.1.1.548.2145&rep=rep1&type=pdf

Leptospirosis: a zoonotic disease of global importance. (2003). Retrieved January 30, 2018, from https://www.sciencedi rect.com/science/article/pii/S1473309903008302

Morgan, J., Bornstein, S. L., Karpati, A. M., Bruce, M., Bolin, C. A., Austin, C. C., . . . Tappero, J. W. (2002, June 15). Outbreak of Leptospirosis among Triathlon Participants and Community Residents in Springfield, Illinois, 1998 | Clinical

Sarkar, U., Nascimento, S. F., Barbosa, R., Martins, R., Nuevo, H., Kalofonos, I., . . . Ko, A. I. (2002). Population-based case-control investigation of risk factors for



leptospirosis during an urban epidemic. Retrieved January 30, 2018, from http://www.ajtmh.org/content/journals/10.4269/ajtmh.2002.66.605

Spatio-temporal patterns of leptospirosis in Thailand: is flooding a risk factor. (2014). Retrieved January 28, 2018, from

https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridgecore/content/view/E5D97ED9034CCCD5AFB7F75E9859 A48C/S0950268815000205a.pdf



สถานการณพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลและโรคซมเศราของชาวบานบานสบเปา ต.แมเปา อ.พญาเมงราย จ.เชยงราย

ฐตมา ยาสมทร 1 ดยานา หะมะ1 อนงค ปาค าวฒนสกล2, มนฤญช ค าดา2, สปราณ กาบออย2 วภพ สทธนะ1*

1 สาขาสาธารณสขศาสตรส านกวชาวทยาศาสตรสขภาพมหาวทยาลยแมฟาหลวง 2 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลแมเปา อ าเภอพญาเมงราย จงหวดเชยงราย

*Corresponding author. E-mail:[email protected]

บทคดยอ

การตดสราเปนปญหาส าคญในทกประเทศทวโลกรวมทงในประเทศไทยนอกจากนยงพบวาการตดสรามความสมพนธกบโรคทางจตเวชตางๆ เชน โรคซมเศรา การวจยครงนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาสถานการณของพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลระดบอนตราย ระดบตดและความเสยงตอเปนโรคซมเศราของชาวบานสบเปา อายตงแต 15 ปขนไป 2) ศกษาปจจยทเกยวของกบภาวะซมเศราในผทอาย 15 ปขนไป ทเปนผดมในระดบอนตรายและระดบตดแอลกอฮอล การศกษาแบบผสมผสานนด าเนนการในกลมผดมแอลกอฮอลจ านวน 50 รายในหมท20 บานสบเปา ต.แมเปา อ.พญาเมงราย จ.เชยงราย เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบสอบถามการคดกรองภาวะซมเศรา 2Q, 9Q และAudit และสมภาษณเชงลก วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนาและสถตไค-สแควรและวเคราะหขอมลจากการสมภาษณเชงลกโดยใชการวเคราะหเนอหากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชายอายระหวาง 15-59 ป (78%) ดมเหลาตม (84%) ความถในการดม 4 ครง/ สปดาหหรอมากกวา (30%) ปรมาณการดมแตละครง 3 หรอ 4 มาตรฐาน (34%) เปนผดมแบบเสยงต า (42%) ความเสยงจากภาวะซมเศราระดบนอย (70%) นอกจากนพบวาปจจยทเกยวของกบภาวะซมเศราของผดมแอลกอฮอลในหมบานสบเปา ไดแก เพศ สถานภาพสมรส อาชพ ระดบการศกษา ความถในการรสกผดหรอรสกเสยใจ ปรมาณและความถในการดมแอลกอฮอลขอมลจากการสมภาษณเชงลกแสดงใหเหนวาสาเหตของพฤตกรรมการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลในหมบานสบเปา คอการดมเครองดมแอลกอฮอลตงแตอายยงนอยรสกเหงาวฒนธรรมและวถชมชน คลายความเครยดและดมเพอเขาสงคม ค าส าคญ: การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล, โรคซมเศรา, อนตรายของผดม



Abstract Background: Alcohol dependence is an important problem in the world and

Thailand. In addition, it is found that alcohol dependence associates with various psychiatric disorders such as depression. The purposes of this study were 1) to investigate the situation of alcohol consumption behavior in harmful use and alcohol dependence level and depression among people aged > 15 years old of Sob-Pao village 2) to investigate associated factors of depression among people aged > 15 years old of Sob-Pao village who are drinkers in harmful use and alcohol dependence level.This Mix Method study was conducted in 50 alcohol drinking cases in Sob Pao village, Mae Paosubdistrict, Phayamengrai district, Chiang Rai. The study instruments were Audit, 2Q, 9Q and in-depth interview. The data were analyzed using descriptive statistics and chi-square. Qualitative data were analyzed using content analysis. The results showed that the samples were mostly male (62%), aged of 15-59 (78%)that favorite drink was spirit (84%), frequency of drinking was 4 times/week or more than (30 %), volume of each drink was 3 or 4 standard(34%). The most of the samples were low risk drinkers (42%). The risk of depression from 2Q positive (20%), then, low level of depression risk from 9Q(70%). In addition, associated factors of depression among alcohol drinkers in Sob Pao village were gender, marital status, occupation, educational level, frequency of felt guilty or feeling regret, dose and frequency of drinking alcohol. The data from in-depth interview showed that causes of alcohol consumption in this village included drinking alcohol since young age, feeling lonely, culture and folkways, relieving stress and socialization. Keywords: Alcohol consumption, Depression,Harmful drinker บทน า การตดสราเปนปญหาส าคญในทกประเทศทวโลกรวมทงในประเทศไทย ซงสงผลตอกระทบปญหาสขภาพ ครอบครว และหนาทการงาน โดยมความชกของทวโลกประมาณรอยละ 8-14 และการดมเครองดมแอลกอฮอลท าใหเพมโอกาสในการเกดโรคและการบาดเจบมากกวา 200 ชนดเชน โรคตบแขง มะเรง โรคลมชกการท ารายรางกาย และอบตเหตจราจร เปนตนการเสยชวต 3.3 ลานรายทวโลก (5.9%) สมพนธกบการดมสรา สาเหตการตายทส าคญเกดจาก การบาดเจบโดยไมตงใจ (17.1%) มะเรง (12.5%) โรคระบบทางเดนอาหารและตบ (16.2%) โรคของหวใจหลอดเลอดและ



เบาหวาน (33.4%) การบาดเจบโดยตงใจ (8.7%) และโรคทางจตเวชและระบบประสาท (4.0%)ในแตละปเยาวชนโลกอาย15-29 ปประมาณสามแสนกวาคนตายจากสาเหตทเกยวของกบการดมสรา ซงเทากบรอยละ 9 ของการตายของคนในกลมอายน (World Health Organization, 2014) นอกจากนยงพบความสมพนธระหวางการดมสรากบโรคทางจตเวชตางๆ ไดแก กลมอาการทางจตเวชทเปนผลจากการดมสราอยางหนกเปนเวลานาน เชน โรคจต ( psychosis) โรควตกกงวล โรคซมเศรา ปญหาการนอน ปญหาดานเพศสมพนธ โรคความจ าบกพรอง (amnestic disorder) และโรคสมองเสอม (dementia) เปนตน (สาวตร อษณางคกรชย , สวรรณา อรณพงศไพศาล, 2557) จากการส ารวจพบวา ปญหาสขภาพจตจากการใชสราพบมากถงรอยละ 18.0 หรอ 9.3 ลานคน ความชกของโรคซมเศราในตลอดชวงชวต รอยละ 1.8 หรอ 0.9 ลานคน แตเมอวเคราะหความแตกตางระหวางเพศ พบวา ผหญงมความชกของโรคซมเศรา ฆาตวตาย และวตกกงวล สงกวาผชาย ขณะทผชายพบความชกของปญหาการใชสรา ยาเสพตด และการพนนสงกวาผหญง และเมอเปรยบเทยบความชกของประเทศไทยกบประเทศตางๆ ทวโลกทใชเครองมอมาตรฐานสากลเดยวกน พบวาปญหาจากการใชสราและสารเสพตดประเทศไทยมความชกสงสด รอยละ 19.6 รองลงมา คอ ยเครน รอยละ 15 สหรฐอเมรกา รอยละ 14.6 แอฟรกาใต รอยละ 13.3 และ ญปน รอยละ 4.8 (พนธนภา กตตรตนไพบลย, นพพร ตนตรงส, อธบ ตนอารย, ปทานนท ขวญสนท, สาวตร อษณางคกรชย, สทธา สปญญา และคณะท างานการส ารวจระบาดวทยาสขภาพจตของคนไทยระดบชาต , 2559) ในป พ.ศ. 2556 มโรงงานผลตสราในชมชนจ านวน 3,800 ราย โดยโรงงานผลตในชมชนครงหนงยในภาคเหนอ ซงเปนภาคทมความชกการดมสราสงสดของประเทศรอยละ 39.4 (ศนยวจยปญหาสรา, 2557) และจงหวดทมความชกของนกดมผใหญสงสดไดแก พะเยา(รอยละ 54) รองลงมาคอ จงหวดแพร (รอยละ 50.5) และจงหวดเชยงราย (รอยละ 49.3) โดยสาเหตมาจากทศนคตและประเพณปฏบตในทองถน เชน จงหวดแพรแทบทก หลงคาเรอนจะตงสราตอนรบแขกทมาเยยมบาน สวนทจงหวดเชยงรายเจาภาพใน งานตางๆ จะน าสรามารบแขก หากปฏเสธถอวาไมใหเกยรตเจาภาพ เปนตน (ศนยวจยปญหาสรา, 2555) ในเชยงรายพบวาผมอาการโรคซมเศรามการดมสราเปนประจ า รอยละ 25.74 และการวนจฉยโรคจากจตแพทยพบวาเปนโรคจตทเกดจากการดมสรารอยละ 25 รองลงมาเปนโรคซมเศราระดบปานกลาง รอยละ 20 และโรคซมเศราระดบรนแรงทไมมอาการทางจตโรคซมเศราเรอรงและโรคการปรบตวผดปกตรอยละ 15 สอดคลองกบการศกษาของกรมสขภาพจตทพบความชกของโรคซมเศราในแผนกผปวยนอกของโรงพยาบาลชมชน 5 แหงในจงหวดเชยงรายอตราการปวยดวยโรคนกมแนวโนมสงขนเชนเดยวกนโดยมอตราการปวยชวงปเดยวกนเทากบ 84.08, 112.6, 204.45,



164.41, และ286 ตอแสนประชากร ตามล าดบ (สถตย วงศสรประกต, สมพรสนตประสทธกล, 2555) จากการส ารวจขอมล ณ หมบานสบเปา หม 20 ต.แมเปา อ.พญาเมงราย จ.เชยงราย พบวาอตราการดมแอลกอฮอลในหมบานมรอยละ 66.67 สวนมากชาวบานดมเหลาขาวเปนสวนใหญรอยละ 84 เบยร รอยละ 14 และอนๆ รอยละ 2 และจากการคดกรองประเมนภาวะซมเศรา 2Q ในหมบานสบเปา พบวา ผทมภาวะเสยงเปนโรคซมเศรามรอยละ 20 และจากการคดกรองประเมนภาวะซมเศรา 9Q พบวามภาวะซมเศรานอยมากรอยละ 20 นอยรอยละ 70 ปานกลางรอยละ 10จากประเดนขางตน ผวจยจงเหนความส าคญในสถานการณของพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลระดบอนตราย ระดบตดและความเสยงตอเปนโรคซมเศราและปจจยทเกยวของกบภาวะซมเศราของชาวบานสบเปา ต. แมเปา อ.พญาเมงราย จ.เชยงราย ทมอายตงแต 15 ปขนไปเพอเปนแนวทางในการปองกนและแกไขตอไปในอนาคต วตถประสงคของการวจย

1. เพอศกษาสถานการณของพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลระดบอนตราย ระดบตดและความเสยงตอภาวะโรคซมเศรา

2. เพอศกษาปจจยทเกยวของกบภาวะซมเศราทเปนผดมในระดบอนตรายและระดบตดแอลกอฮอล

วธด าเนนการวจย กลมตวอยาง กลมตวอยางคอ ชาวบานบานสบเปา หม 20 ต.แมเปา อ.พญาเมงราย จ.เชยงราย ทมอายตงแต 15 ปขนไปทดมแอลกอฮอล จ านวน55 คน เกณฑการเลอกกลมตวอยาง (Inclusion criteria) 1. ผเขารวมวจยทกรายตองยนยอมเขารวมดวยความสมครใจ 2. ผเขารวมวจยทกรายตองเปนชาวบานบานสบเปา หม 20 ทมอายตงแต 15 ปขนไปทดมแอลกอฮอล 3. ผเขารวมวจยทกรายทดมแอลกอฮอลอยในเกณฑระดบอนตรายและระดบตด ทมภาวะซมเศรารวม 4. ผทสามารถสอสารได พนทในการศกษา บานสบเปา หม 20 ต.แมเปา อ.พญาเมงราย จ.เชยงราย



การพทกษสทธกลมตวอยาง ผวจยชแจงวตถประสงคในการท าวจยขอความอนเคราะหในการใหขอมลซงผใหขอมลมอสระในการตอบรบหรอปฏเสธการใหขอมลโดยไมมผลกระทบใดๆ เมอผใหขอมลลงชอยนยอมในการใหขอมล ผวจยจงเรมด าเนนการเกบขอมล และระหวางใหขอมลสามารถปฏเสธการใหขอมลไดตลอดเวลา การเกบรวบรวมขอมล ใชแบบประเมนปญหาการดมแอลกอฮอลเพอแยกเกณฑระดบของผดมวาอยในระดบไหน และใชแบบประเมนคดกรองภาวะซมเศรา 2Qและ9Q เพอคดกรองแยกวาผปวยโรคซมเศราในระดบอะไร ใชการสมภาษณเชงลก สมภาษณผทประเมนปญหาการดมสราอยในระดบอนตรายและระดบตด และมภาวะโรคซมเศรารวม เพอเปนขอมลสนบสนน เครองมอการวจย

1. แบบประเมนปญหาการดมแอลกอฮอล (AUDIT) สรางโดยโรงพญาบาลพญาเมงราย มขอค าถามทงหมด 10 ขอ เปนค าถามเกยวกบการ

ประเมนพฤตกรรมการดมแอลกอฮอล สามารถเลอกตอบได 4 ระดบ คอ ไมเคยเลย 0 คะแนน นอยกวาเดอนละครง 1 คะแนน เดอนละครง 2 คะแนน สปดาหละครง 3 คะแนน และ วนละครงหรอเกอบทกวน 4 คะแนน การแปลผลคะแนน ดงน

ผดมแบบเสยงต า 0-7 คะแนน ผดมแบบเสยง 8-15 คะแนน ผดมแบบอนตราย 16-19 คะแนน ผดมแบบตด >20 คะแนน

2. แบบประเมนโรคซมเศรา 2Q และ 9Q สรางโดยกรมสขภาพจต การใชแบบคดกรองโรคซมเศรา 2 ค าถาม (2Q) สามารถเลอก

ค าตอบได 2 ระดบ คอ ม และไมม เนนการถามถงอาการทเกดขนในชวง 2 สปดาหทผานมาจนถงวนทสอบถาม ถาพบวาค าตอบมขอใดขอหนงหรอทง 2 หมายถง เปนผทมความเสยง หรอมแนวโนมทจะเปนโรคซมเศรา ใหประเมนตอโดยใชแบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค าถาม (9Q) สามารถเลอกค าตอบได ระดบ คอ ไมมเลย คะแนน เปนบางวน(1-7 วน) คะแนน เปนบอย(>7วน) คะแนน และเปนทกวน คะแนน เพอใหการดแลชวยเหลอตอไป การแปลผลคะแนน 9 ค าถาม(9Q) ดงน

นอยกวา 7 คะแนน = ไมมอาการของโรคซมเศราหรอมอาการของโรค ระดบนอยมาก 7-12 คะแนน = มอาการของโรคซมเศรา ระดบนอย



13-18 คะแนน = มอาการของโรคซมเศรา ระดบปานกลาง มากกวา 19 คะแนน = มอาการของโรคซมเศรา ระดบรนแรง

3. แบบสมภาษณเชงลกค าถามกงโครงสราง (Semi-Structure) ใชเพอสอบถามความคดเหนสวนตว ทศนคตนอกเหนอจากแบบสอบถามเพอน าไป

สนบสนนสาเหตปจจย สถานการณการดมแอลกอฮอลของหมบานบานสบเปา หม 20 โดยจะมโครงรางหวขอค าถามและสามารถใหกลมเปาหมายพดไดเรอยๆโดยจะจบประเดนเองตามหวขอนนๆ

วธด าเนนการวจย การวจยนเปนวจยการวจยแบบผสมผสาน (Mix Method study) เปนการศกษาทใชวธวทยาทงเชงปรมาณและเชงคณภาพรวมกนในระยะตางๆ ของการวจยทงการเกบรวบรวม การวเคราะหขอมลและการแปลความหมายขอมลเพอหาค าตอบของการวจยทมความครอบคลม ลมลกและชดเจน ซงจะน าไปสความเขาใจปรากฏการณทศกษามากขน โดยการวจยนไดแบงเปนการเกบขอมลเปน 2 ขนตอน ขนตอนแรกเปนการวจยเชงปรมาณเพอตอบปญหาการวจยโดยใชแบบสอบถามประเมนพฤตกรรมการดมแอลกอฮอล(AUDIT)เพอแบงระดบการดมแอลกอฮอลและใชแบบประเมนความเสยงตอโรคซมเศรา 2 ค าถาม(2Q) เพอคดกรองภาวะเสยงตอซมเศราถาหากมอาการขอใดขอหนงหรอทงสองขอ หลงจากนนจะใชแบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค าถาม(9Q) ในการประเมนระดบของโรคซมเศรา ขนตอนทสองผวจยไดท าการสมภาษณเชงลกเพอชวยในการอธบายสนบสนนพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลในระดบอนตรายและระดบตด และความเสยงตอเปนโรคซมเศราของชาวบานสบเปาหม 20 ต.แมเปา อ.พญาเมงราย จ.เชยงราย การวเคราะหขอมล ใชสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ รอยละ และวเคราะหปจจยทเกยวของกบภาวะซมเศราในกลมตวอยางดวยสถตเชงอนมาน ไดแก ไคสแควร (chi-square)สวนการวเคราะหขอมลจากการสมภาษณเชงลกใชการวเคราะหเนอหา (Content analysis)



ผลการวจย การวเคราะหขอมลทวไปของกลมตวอยาง ตารางท1ขอมลทวไป (จ านวน50 คน)

ลกษณะกลมตวอยาง จ านวน รอยละ

เพศ ชาย 31 62 หญง 19 38 อาย (ป) 15- 59 39 78 >60 11 22 รายได ( เดอน) 500-1999 17 34 2000-5000 27 54 > 5000 6 12 สถานภาพ โสด 3 6 สมรส 40 80 หมาย 4 8 หยาราง 3 6 ระดบการศกษา ไมเรยนหนงสอ 6 12 ประถมศกษา 26 52 มธยมตอนตน 11 22 มธยมตอนปลาย 6 12 อนปรญญา 1 2 อาชพ เกษตรกรรม 20 40 ขาราชการ 1 2 รบเหมา/กอสราง 16 32 คาขาย 7 14



จากตารางท 1กลมตวอยางทศกษาทงหมด มจ านวน 50 คน พบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชายรอยละ 62 อายเฉลยอยในชวง 15-59 ป รอยละ 78 รายไดอยในชวง 2000-5000 บาทตอเดอน รอยละ 54 สถานะสมรส รอยละ 80 ระดบการศกษาชนประถมศกษา รอยละ 52 อาชพเกษตรกรรม รอยละ 40 ตารางท 2จ านวนและรอยละของผทดมเครองดมแอลกอฮอลและภาวะเสยงตอเปนโรคซมเศรา (จ านวน 50 คน) ลกษณะกลมตวอยาง จ านวน รอยละ

ชนดของแอลกอฮอล เบยร 7 14 เหลาแดง/เหลาขาว 1 2 เหลาตม 42 84 ดมบอยแคไหน ไมเคย 1 2 เดอนละครงหรอนอยกวา 6 12 2-4 ครงตอเดอน 15 30 2-3 ครง/สปดาห 13 26 4 ครง/สปดาหหรอมากกวา 15 30 ปรมาณการดม 1 หรอ 2 มาตรฐาน 14 28 3 หรอ 4 มาตรฐาน 17 34 5 หรอ 6 มาตรฐาน 10 20 7 หรอ 9 มาตรฐาน 2 4 10 มาตรฐาน หรอมากวา 7 14 ระดบของผดม ผดมเสยงต า (0-7 คะแนน) 11 22 ผดมแบบเสยง (8-15 คะแนน) 21 42 ผดมแบบอนตราย (16-19 คะแนน) 6 12 ผดมแบบตด (มากกวา 20 คะแนน) 12 24




คดกรองโรคซมเศรา 2 ค าถาม (2Q) ไมมทง 2 ค าถาม (ปกต) 40 80 มขอใดขอหนงหรอทง 2 ขอ (เปนผมความเสยง) 10 20 ประเมนโรคซมเศรา 9 ค าถาม (9Q) ไมมอาการของโรคซมเศราหรอมอาการของโรคระดบนอยมาก (นอยกวา 7)

2 4

มอาการของโรคซมเศราระดบนอย (7-12 คะแนน) 7 14 มอาการของโรคซมเศราในระดบปานกลาง (13-18 คะแนน) 1 2 จากตารางท 2 การรวบรวมขอมลพบวา กลมตวอยางสวนใหญดมเหลาตม รอยละ 84 ดม 4 ครง/สปดาหหรอมากกวา รอยละ 30 โดยปรมาณในการดมแตละครงจะดม 3 หรอ 4 มาตรฐาน รอยละ 34 กลมตวอยางสวนมากมพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลอยในระดบผดมแบบเสยงต า(8-15คะแนน) รอยละ42 ตารางท 3จ านวนและรอยละของผทไดรบการคดกรองภาวะซมเศรา (จ านวน 50 คน)


คดกรองโรคซมเศรา 2 ค าถาม (2Q) ไมมทง 2 ค าถาม (ปกต) 40 80 มขอใดขอหนงหรอทง 2 ขอ (เปนผมความเสยง) 10 20 ประเมนโรคซมเศรา 9 ค าถาม (9Q) ไมมอาการของโรคซมเศราหรอมอาการของโรคระดบนอยมาก (นอยกวา 7)

2 4

มอาการของโรคซมเศราระดบนอย (7-12 คะแนน) 7 14 มอาการของโรคซมเศราในระดบปานกลาง (13-18 คะแนน) 1 2 จากตารางท 3มความเสยงเปนโรคซมเศราจากแบบสอบถาม 2 ค าถาม(2Q) รอยละ 20 และจากแบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค าถาม(9Q) สวนใหญมอาการของโรคซมเศราระดบนอย(7-12คะแนน) รอยละ 14



ตารางท 4ปจจยทมความสมพนธเกยวกบโรคซมเศราในผทดมแอลกอฮอล (จ านวน 50 คน)

ปจจย

เสยงเปนโรคซมเศราจากแบบคดกรองความเสยงตอการเปนโรคซมเศรา 9ค าถาม (9Q)

ไมเสยง (<7) เสยง (≥7) Chi-Square P-value

อาย (ป) 4.930** 0.161

15-59 ป 32 (82.0%) 7(17.9%)

มากกวา 60 ป ขนไป 10 (90.9%) 1 (9.1%)

เพศ ชาย

24 (77.5%)

7 (22.6%)

7.591** 0.019*

หญง 18 (94.7%) 1 (5.3%)

สถานะภาพสมรส 20.409** 0.024*

โสด 3(100%) 0 (0.0%)

แตงงาน 36(90.0%) 4 (10.0%)

หยาราง 0 (0.0%) 3 (100%)

แยกกนอย 3 (75.0%) 1 (25.0%)

รายไดตอเดอน นอยกวา 500 บาท 500 – 1999 บาท 2000- 5000 บาท มากกวา 5000 บาท ขนไป

0 (0%)

11 (64.7%) 25 (92.6%) 6 (100%)

0 (0%)

6 (35.3%) 2 (7.4%) 0 (0%)

7.905** 0.163

อาชพ วางงาน คาขาย/ธรกจสวนตว เกษตรกรรม รบจาง

3 (50.0%) 6 (85.7%) 19 (95.0%) 13 (81.2%)

3 (50.0%) 1 (14.3%) 1 (5.0%) 3 (18.8%)

19.078** 0.046*

ระดบการศกษา ไมมการศกษา ประถมศกษา มธยมตอนตน มธยมตอนปลาย

2 (33.3%) 25 (96.2%) 10 (90.9%) 4 (66.7%)

4 (66.7%) 1 (3.8%) 1 (9.1%) 2 (33.3%)

21.162** 0.019*



ปจจย

เสยงเปนโรคซมเศราจากแบบคดกรองความเสยงตอการเปนโรคซมเศรา 9ค าถาม (9Q)

ไมเสยง (<7) เสยง (≥7) Chi-Square P-value

ปรญญาตร หรอสงกวา 0 (0.0%) 0 (0.0%)

ชนดของเครองดมแอลกอฮอล เบยร เหลาขาว/เหลาแดง เหลาตม/เหลาเถอน

7 (100.0%) 1 (100.0%) 34 (81.09%)

0 (0.0%) 0 (0.0%) 8 (19.0%)

6.185** 0.787

ความถในการรสกผด หรอรสกเสยใจหลงจากการดมแอลกอฮอล ไมเคย นอยกวา 1 ครง/เดอน 1 ครง/เดอน 1 ครง/สปดาห ทกๆวน

23 (95.9%) 10 (76.9%) 7 (100.0%) 2 (40.0%) 0 (0.0%)

1 (4.1%) 3 (23.1%) 0 (0.0%) 3 (60.0%) 1 (100.0%)

25.817** 0.003*

ปรมาณการดมแอลกอฮอล 1-2 มาตรฐานตอครง 3-4มาตรฐานตอครง 5-6 มาตรฐานตอครง 7-9 มาตรฐานตอครง ≥ 10 มาตรฐานตอครง

14 (100.0%) 15 (88.2%) 9 (90.0%) 2 (100.0%) 2 (28.6%)

0 (0.0%) 2 (11.8%) 1 (10.0%) 0 (0.0%) 5 (71.4%)

24.525** 0.00*

ความถในการดมแอลกอฮอล ไมดมเลย นอยกวา 1 ครง/เดอน 1 ครง/เดอน 1 ครง/สปดาห ทกๆวน

1 (100.0%) 6 (100.0%) 15 (100.0%) 12 (92.3%) 8 (53.4%)

0 (0.0%) 0 (0.0%) 0 (0.0%) 1 (7.7%) 7 (46.6%)

19.832** 0.022*

* Significant < 0.05 ** Fisher’s Exact test



จากตารางท 4 ปจจยทมความสมพนธเกยวกบโรคซมเศราในผทดมแอลกอฮอล วเคราะหโดยใชสถตไค-สแควรก าหนดระดบนยส าคญทางสถตทระดบ .05 พบวาตวแปรทมความสมพนธกบโรคซมเศราในผทดมแอลกอฮอล ไดแก เพศ (p-value=0.019) สถานะภาพสมรส (p-value=0.024) อาชพ (p-value=0.046) ระดบการศกษา (p-value=0.019)ความถในการรสกผดหรอรสกเสยใจหล งจากการด มแอลกอฮอล (p-value=0.003) ปรมาณในการด มแอลกอฮอลแตละคร ง (p-value=0.00) และความถในการดมแอลกอฮอล (p-value=0.022) ผลจากการสมภาษณเชงลกของกลมตวอยางทมพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลและโรคซมเศรา จากการสมภาษณเชงลกกลมตวอยางทมพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลระดบอนตรายและระดบตดทมโรคซมเศรารวม จ านวน 10 คน พบวาสาเหตทท าใหดมแอลกอฮอลม 5 สาเหตหลก ไดแก 1) ดมสราตงแตอายนอย 2) ดมสราเพราะความวาง ความเหงา 3) ดมสราเพราะสภาพสงคม วฒนธรรม วถชมชน4) ดมสราเพอคลายเครยด/คลายความกงวล 5) ดมสราเพอเขาสงคมโดยมรายละเอยดดงน 1. ดมสราตงแตอายนอย จากการสมภาษณกลมตวอยางเปาหมายทงหมด จ านวน 10 ราย พบวาผทบอกวาดมตงแตอายยงนอยจนท าใหตด มทงหมด 9 ราย รอยละ 90 ดงค ากลาวดงน “ดมเหลาตงแตอาย 15 ป แลว ตอนนนกนเหลาตม กนเพราะอยากลองวามนเปนยงไง กนแลวสนกไหม เหนคนแกกนกนกเลยอยากลอง เวลากนแลวมนสนกด อารมณด ใครดาผมกยมไมโกรธใคร จนทกวนนผมกดมมาตลอด” “ดมประมาณอาย 17, 18 ป ตอนนนกนเหลาตม กนกบเพอนฝง หลงจากนนกกนมาตลอด ยงมาท างานเกยวกบพวกกอสรางนะกนแทบทกวนหลงเลกงานเลย” “ดมตงแตจ าความไดประมาณ 15-16 ป เหนผใหญเขากนกนเลยอยากลองวาเปนไง หลงจากนนกแอบกนกะเพอนมาตลอด” 2. ดมสราเพราะความวาง ความเหงา จากการสมภาษณกลมตวอยางเปาหมายทงหมด จ านวน 10 ราย พบวาผทบอกวาดมเพราะความวางความเหงา มทงหมด 4 ราย รอยละ 40ดงค ากลาวดงน “ตอนนนท างานอยภเกต ขายเหลาเบยรไรใหกบฝรงนแหละ กกนกบลกคามาเรอยๆเมาเละเทะทกวน เสยการเสยงาน ธรกจเจ฿ง จนเมยทนไมไหวกเลยขอหยา หลงจากนนชวตเราตวคนเดยวไมมใครกกนมาเรอยๆจนตดถงตอนน”



“เลกกบเมยนกไมใชเรองอะไรหรอก เรองเหลานแหละ ตอนนไมมเมยละดมไดสบายไมตองหวงอะไร ถามวาเหงาไหมกเหงาอย กอยกเลยชวนเพอนๆมากนทบานทกเยนๆ กอยแบบนมาตลอดมนกม ความสขด” “ผมอยคนเดยวจะดมเทาไหรกไดไมมอะไรตองหวง หรอเมยคอยดา ภาระไรกไมตองมรบผดชอบ” 3. ดมสราเพราะสภาพสงคม วฒนธรรม วถชมชน จากการสมภาษณกลมตวอยางเปาหมายทงหมด จ านวน 10 ราย พบวาผทบอกวาดมเพราะสภาพ สงคม วฒนธรรม วถชมชน มทงหมด 8 ราย รอยละ 80 ดงค ากลาวดงน “ตอนนนไปบ าบดมาแลว กลบมานไมอยากกนเลย พอไปเทยวหาเพอนเพอนบอกกนหนอยๆสกนว สองนว พอไดกนมนกเพมสองนวเปนสามนว จากขวดเปนสองขวดสามขวด ยงมาอยบานเรานะ เหลาหาซองายหลงจากนนกตดแบบนมาเรอยๆ” “มนตดกนจนชนแลว เหมอนมนเปนประเพณบานเราเนอะ เหมอนอยางพอนะเวลาจางคนท างาน พอหลงเลกงานกจะซอเหลามาใหกนกนตอนเยน เหมอนเปนการผอนคลาย” “โอย บานเราเหลาหาซองาย ยงเมอกอนตอนทรฐบาลยงไมออกมาประกาศใหปดโรงตมเหลาทไมม แสตมปนะ บานเรานมเปนสองสามโรง แตตอนนเหลอ1 โรงทหมบานขางๆ กไปซอทนนแหละเปด ทงวนไมมปด ขวดละ50บาท ยงซอเยอะยงถก” 4. ดมสราเพอคลายเครยด/คลายความกงวล จากการสมภาษณกลมตวอยางเปาหมายทงหมด จ านวน 10 ราย พบวาผทบอกวาดมเพอคลายเครยด คลายความกงวล มทงหมด 8 ราย รอยละ 80 ดงค ากลาวดงน “ตอนนนอาย 40 กวาๆ เมอกอนไมกน พอมาเจอแมตาย หลานตาย ลกตาย ปาตาย ในปเดยวกน ตอนนนนสตหลดไปเลย เพอนเหนเพอนเลยชวนไปดมสกหนอย ปากเลยกนสกหนอยพอกนแลว มนลมไปเลย ลมตอนเมา แตพอตนขนมาอาการมนหนกกวาเดม ปวดหว วนหลงกเลยเรมซอมาไว ทบานหลงจากนนกกนมาตลอดจนถงทกวนน” “ชวงนเศรษฐกจไมคอยด ยางกราคาต า กเลยเครยดๆพอกนเหลาไปมนกท าใหเราอารมณด ไมไดคด เรองไรมนเหมอนคลายเครยด นอนหลบสบาย ถาไมไดกนแลวมนกจะหงดหงดกเลยตองกน” 5. ดมสราเพอเขาสงคม จากการสมภาษณกลมตวอยางเปาหมายทงหมด จ านวน 10 ราย พบวาผทบอกวาดมเพอเขาสงคม มทงหมด 10 ราย รอยละ 100 ดงค ากลาวดงน “ คณลองอยบาน จากทเคยอยในเวยง เคยซอของในเซเวน พออยบานปบ อาวเพอนกไมม ใครกไมม ตวคนเดยว ตองไปเทยวหาเพอน ถาเราไมกนเรากไมมเพอนไมรจกใคร”



“ถาไมกนนเขาจะบอกวาเราไมเขาสงคม เหมอนเวลาทกกนถาเราไมกนเขากจะทกเราประโยคสนๆ แลวกจบ แตถากนเหลาเราจะไดนงคยกนยาว เฮฮา หวเราะ เหมอนมนท าใหสนทสนมกนมากขน” จากการสมภาษณเชงลกจากผทดมสราท าใหไดแนวทางการเลกดมสรา ดงน 1. สรางแรงบนดาลใจในการเลกแอลกอฮอลในกบตวเอง “ตวเราเอง ถาตวเรารวามนไมด ใจเราแขงแรงพอเรากเลกได ไมตองไปอางเรองเครยดครอบครวม ปญหาไรมาหรอก มนอยทตวเราทงนน ถาเพอนชวนเราไมกนกไดมนอยทใจเรา” “ลกแหละ ถาลกจบนพอจะพกทกอยางไมท างานกอสรางละ มนกจะหางๆสงคมนออกมาหนอย” “สขภาพ ถาเราเลกไดสขภาพเรากจะดขน สงคมกจะไมรงเกยจ คนกนเหลานสงคมรงเกยจนะ เวลาเหมนกลนเหลาเขากจะไมอยากอยใกลละ” 2. การคดถงขอดขอเสยของการของการดมสรา “ ตอนนนเมาตกบนไดรอบแรกนขาพองตองไปดดเลอดออกทขาขวา พอหายกกลบมากนอก แตพอ รอบสองนตกบนไดเหมอนกนคราวนนกระดกมอขวาแตก นวมอขวาเอนขาดตองใสเหลก พอออก รพ.มาจนตอนนไมอยากกนอกเลย เหนแลวกรสกเฉยๆ” “หลงจากดมแลวตนมาละรสกเศรา มนคดวาเวลาดมเยอะมนจะรสกผดเลยดมเพอคลายเครยด บางครงกนแลวใจด คดจะฆาตวตายอย แตยงไมลงมอท า ไปปรกษาหมอหมอบอกเปนโรคซมเศรา” “มนไมไดเดอนรอนคนอน เหมอนเวลากนเหลานจะเสยงดงกน เวลาท าอะไรกจะไมเกรงใจใคร นอกจากนยงเรองสขภาพดวยถาเลกไดกจะดขน ครอบครวกจะสบาย สขภาพกดขน หลานกจะรก ปกตถากนหลานจะไมนอนดวย อกอยางประหยดเงนดวย” สรปและอภปรายผล การศกษาครงนพบวาผทมพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลสวนใหญเปนเพศชาย จ านวน 31 ราย คดเปนรอยละ 62 อายเฉลยอยในชวง 15-59 ป รอยละ 78 สวนมากดมเหลาตม รอยละ 84 ซงสอดคลองกบการศกษาทพบวาการดมเครองดมแอลกอฮอลทไมไดเสยภาษ เชน เหลาเถอน เหลาทผลตตามบาน ในชวงทผานมา มความชกของประชากรไทยอาย 15 ปขนไป รอยละ 1.3 ผชายดมสงสดในกลมอาย 30-44 ป รอยละ 3.3(นงนช ใจชน และคณะ, 2560)และพบวานกดมไทยประมาณเกอบครงหนง รอยละ 43.2 เปนนกดมหนก โดยนกดมหนกสวนใหญเปนเพศชาย ซงสงกวาเพศหญงถงประมาณ 2 เทารอยละ 48.3 ในเพศชายและรอยละ 23.8 ในเพศหญง รวมถงเพศชายดมหนกเปน



ประจ าสงกวาเพศหญงถงประมาณ 4 เทา รอยละ 15.6 ในเพศชายและรอยละ 4 ในเพศหญง และเรมดมเครองดมแอลกอฮอลทอายเฉลย 20.8 ปโดยวยรนชายเรมดม เรวกวาวยรนหญง 19.4 ปและ 25 ปตามล าดบ จะเหนไดวาเพศชายเรมดมครงแรกตงแตยงไมบรรลนตภาวะ (ศนยปญหาสรา , 2557) กลมตวอยางสวนมากมพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลอยในระดบผดมแบบเสยงต า8-15 คะแนน รอยละ42 มความเสยงเปนโรคซมเศราจากแบบสอบถาม 2 ค าถาม (2Q) รอยละ 20 และจากแบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค าถาม(9Q) สวนใหญมอาการของโรคซมเศราระดบนอย 7-12 คะแนน รอยละ 14 (ตารางท 2) ซงใกลเคยงกบการศกษาทพบวาปญหาความเสยงตอการตดสราจากการสมภาษณประชากรไทยอาย 15 ปขนไป พบวารอยละ 72.1 เปนกลมผดมแบบเสยงต า (low risk drinker) จากโรงพยาบาลฝายกายทมแผนกจตเวชและวจตร แผนทองพบวาโรคซมเศราระดบเลกนอยมากทสดคอรอยละ 35.12 แตโรคซมเศราระดบปานกลางและระดบรนแรงพบใกลเคยงกนคอรอยละ 25.52 และ 23.36 ตามล าดบ(วจตร แผนทอง, 2554) โดยผชายกลมอาย 30-44 มสดสวนของกลมทดมแบบเสยง แบบอนตรายและแบบตดสราสงสด(วชย เอกพลากร และคณะ, 2559)และพบวาการดมสรา ผมอาการซมเศราจะดมสราเปนประจ ารอยละ 33.43(รณชย คงสกนธ และคณะ, 2555) และพบรอยละ 25.75 (สถตย วงศสรประกต, 2555) สาเหตในการเรมดมนนมหลกๆ 3 สาเหตซงเหมอนกนทงในวยรนชายและหญง คอ เพอเขาสงคม/สงสรรค รอยละ 41.9เลยนแบบเพอน/เพอนชวนดม รอยละ 27.3 และ อยากทดลองดม รอยละ 24.4 (ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพและหนวยระบาดวทยา คณะแพทศาสตรมหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2560)ซงใกลเคยงกบการศกษาทพบวาสาเหตของการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลในหมบานสบเปาม 5 สาเหต คอ1.การดมเครองดมแอลกอฮอลตงแตอายยงนอยจากการศกษาปจจยทสงผลตอพฤตกรรมการดมสราของผตดสราทมโรคจตเวชรวม และพบวาปจจยตางๆ ซงไดแก อายทเรมดมสรา ความรสกเหงาสอดคลองกบการศกษาทวา การเปนหมาย หยา หรอ การแยกกนอยกบ คครอง ครอบครวทมความสมพนธทไมราบรน เนองจากอาจทะเลาะกนบอยครง หรอ ไมเขาใจกน มความ สมพนธกบการมปญหาการดมและการตดแอลกอฮอล (ธนกฤต ชยถวลยวงศและรศมน กลยาศร, 2556) วฒนธรรมและหาซอไดงายสอดคลองกบการศกษาทวา สภาพสงคม วฒนธรรม วถชมชน ทสงเสรมและสนบสนนการดมสราเพอการเขาสงคม โอกาสและความสามารถในการเขาถงสราไดงาย ความไมเขมแขงของมาตรการทางสงคม ตอการยบยงการดมสราเปนสาเหตทกระตนใหผ เคยเลกดมสรากลบมาเสพซ า (เพญพกตร ดารากร ณ อยธยา, 2556)การคลายความเครยดสอดคลองกบการศกษาทวาปญหาชวตหรอความผดหวงอยางหนกจนกลไกการแกปญหาทางจตใจบกพรองไมสามารถควบคมอารมณตวเองไดดเหมอนกอน รวมกบอยในสงแวดลอมทเออแกการใชสรา ผลของการดมสราจะชวยลดความวตกกงวลและทกขเศราหมอง ขณะทหยดดมกท า ใหม



อาการขาด เชน ทกขใจ อาการซมเศรา กจะกลบมาอกท าใหบคคลกลบไปดมซ าจนท าใหเกดตดสรา(Heinz and Wong, 2003) และการดมเพอเขาสงคม สอดคลองกบการศกษาทวาการเขารวมสงคม หรอเปนสวนหนงของกลมเพอนเพอใหเกดการยอมรบไดนนจงเปนสงจงใจใหผปวยดมสรา (ศนยวจยปญหาสรา, 2556) นอกจากนจากการศกษาพบวาสงทท าใหกลมตวอยางเปลยนแปลงพฤตกรรมการดมจากการงดหรอลดการดมแอลกอฮอลท าใหสขภาพทงทางกายและทางจตใจเปลยนแปลงในทางทดท าใหประหยดคาใชจายรอยละ 81.2 สขภาพรางกายดขน 80.5 สขภาพจตใจดขนรอยละ 50.2 ลดความรนแรงในครอบครวลงไดรอยละ 31.1และอนๆ อาทลดความเสยง ดดขน ตงใจเรยนมากขน รกษาศล รอยละ 1 ซงสอดคลองกบการศกษาทพบวาผลเสยจากการดมสราทประสบ อบตเหต เชน เสยชวตจากการดมสรา เปนอมพฤกษอมพาตไมสามารถชวยเหลอตวเองได เหตการณเหลานเหนแลวสะทอนกลบมาไมอยากใหเหตการณเหลาน เกดขน จงคดอยากเลกดมสรา ซงตรงกบทฤษฏการรบรความสามารถของตนเมอบคคลเลกดมสราโดยคาดหวงวาตนจะไมตองพบกบเหตการณดงกล าว และรบรวาตนสามารถท าพฤตกรรมนนได กจะกระท าพฤตกรรมนนตอไป(Bandura,1997) จากการศกษาพบวาปจจยทเกยวของกบภาวะซมเศราในผทอาย 15 ปขนไป ทเปนผดมในระดบอนตรายและระดบตดแอลกอฮอลทมนยส าคญทางสถตทระดบ .05มดงน เพศ สถานะอาชพ ระดบการศกษาความถในการรสกผดหรอรสกเสยใจหลงจากการดมแอลกอฮอล ปรมาณในการดมแตละครง ความถในการดมแอลกอฮอล เปนตนซงใกลเคยงกบการศกษาทพบวาพฤตกรรมการดมสราของผปวยสราทมโรคจตเวชรวมอยในระดบตดสรารอยละ 54.76 โดยพฤตกรรมการดมสราของผปวยสราทมโรคจตเวชรวมอยในระดบเสยงหรอเปนอนตราย (Chaihanit P and Dangdomyouth P, 2014) และสอดคลองกบการศกษาทพบวากลมตวอยางทมการดมคอนขางมาก คอดมสรามากกวา 5 ดมมาตรฐานขนไป พบวามพยาธสภาพทางจตมากกวากลมทมปรมาณการดม 1-4 ดมมาตรฐาน ซงในทางการแพทยไดมการจดกลมผดมตามรปแบบการดม 4 กลม ไดแก 1) กลมดมแบบมความเสยงนอย (Low risk drinking) 2) กลมดมแบบเสยง (Hazardous drinking) 3) กลมดมแบบมปญหา (Harmful use) และ 4) กลมดมแบบตด (Alcohol dependence) โดยใชผลทเกดจากการดมมาพจารณาและก าหนดจากปรมาณการดมทเรยกวาดมมาตรฐาน โดยกลมดมแบบเสยง (Hazardous drinking) จะมการดมมากกวา 4 ดมมาตรฐานตอวนในผหญง และมากกวา 5 ดมมาตรฐานตอวนในผชาย (หทยชนน บญเจรญ และพนธนภา กตตรตนไพบลย, 2549) จากการศกษานสามารถสรปสถานการณในหมบานสบเปาเกยวกบพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลและภาวะเสยงตอโรคซมเศราไดมแนวโนมเพมขน เนองจากมการดมแอลกอฮอลเปนวฒนธรรมและวถชมชนของหมบาน เชน หลงเลกท างานตอนเยนจะมการดมแอลกอฮอล แขกมาเยยมบานจะมการน าแอลกอฮอลมาตอนรบ จงเปนตวอยางทผดๆใหเดกไดเหนและน าไปเปนตนแบบ



อยากรอยากลอง เปนตน นอกจากนยงงายตอการเขาถงการซอขายแอลกอฮอล เนองจากมโรงตมเหลาอยบรเวณใกลหมบาน ราคาถกสามารถซอไดทกวย ไมมกฎระเบยบเครงครด เปดใหบรการตลอดทงวน และมตวแทนรบมาจ าหนายภายในหมบานท าใหสะดวกตอการซอขาย เปนตน ปจจยทมความสมพนธตอภาวะเสยงเปนโรคซมเศราของผดมแอลกอฮอลในหมบานสบเปาไดแก เพศ สถานภาพสมรส อาชพ ระดบการศกษา ความถในการรสกผดหรอรสกเสยใจ ปรมาณและความถในการดมแอลกอฮอล ผลจากการสมภาษณเชงลกแสดงใหเหนวาสาเหตของการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลในหมบานสบเปา คอการดมเครองดมแอลกอฮอลตงแตอายยงนอย รสกเหงา วฒนธรรมและวถชมชน คลายความเครยด และดมเพอเขาสงคม ขอเสนอแนะ

1. บคลากรดานสขภาพและบคลากรทองถนควรรวมมอกนปรบเปลยนพฤตกรรมการดมแอลกอฮอลของชาวบาน การเขาถง และปองกนนกดมหนาใหมไมใหเกดขนหรอเกดนอยลง

2. ศกษาปจจยทท าใหผทพยายามเลกสราแลวแตไมส าเรจในกลมผทดมแอลกอฮอลแบบตด 3. ศกษาปจจยทท านายการเปนโรคซมเศราทมการดมแอลกอฮอลรวมดวยเพอหาแนวทางในการ

ปองกนการเกดโรคนตอไป 4. บคลากรดานสขภาพควรรวมมอกนใหความรและสรางทศนคตทถกตองเกยวกบโรคซมเศราแก

ชาวบาน เพอใหผทม อาการเขาเกณฑเสยงเปนโรคซมเศราไดรบการคดกรองและการรกษาโรคซมเศราไดเรวขน

กตตกรรมประกาศ

คณะผจดท าขอขอบคณผเขารวมการศกษาทกทาน ทใหความรวมมอและเสยสละเวลาในการเขารวมโครงการ จนท าใหการศกษาครงนส าเรจลลวงไปไดดวยด

เอกสารอางอง ธนกฤต ชยถวลยวงศและรศมน กลยาศร. (2556). การดมแอลกอฮอลของคนงานกอสรางในเขต

กรงเทพมหานคร.คนเมอ 7 กมภาพนธ 2561, จาก http://www.psychiatry.or.th/JOURNAL/58-4/05-Thanakrit.pdfนงนช ใจชน และคณะ. สถานการณ ชองวางและโอกาสในการควบคมการตลาดและการโฆษณาเครองดมแอลกอฮอลในปรเทศไทย. วารสารวจยระบบสาธารณสข ปท 11 ฉบบท 1 มกราคม-มนาคม 2560.



พนธนภา กตตรตนไพบลย, นพพร ตนตรงส, อธบ ตนอารย, ปทานนท ขวญสนท, สาวตร อษณางคกรชย, สทธา สปญญา และคณะท างานการส ารวจระบาดวทยาสขภาพจตของคนไทยระดบชาต. (2559). ความชกของโรคจตเวชและปญหาสขภาพจต:การส ารวจระบาดวทยาสขภาพจตของคนไทยระดบชาต ป พ.ศ. 2556. บรษท บยอนดพบ ลสชง จ ากด: ส านกบรหารระบบบรการสขภาพจต กรมสขภาพจตกระทรวงสาธารณสข ถนนตวานนท นนทบร.

เพญพกตร ดารากร ณ อยธยา. (2556). ความส าเรจในการเลกสราของผปวยสราทมโรครวมทางจตเวช.บทความวชาการ ปท 27 ฉบบท 1 มกราคม - เมษายน 2556.

รณชยคงสกนธ, วระเดชวระพงศเศรษฐและอญชล เตมยะประดษฐ. (2548). ปจจยเสยงของโรคซมเศรา. สงขลา: ศนยวกฤตสขภาพจตโรงพยาบาลจตเวชสงขลาราชนครนทร.

วจตร แผนทอง. (2554). การพฒนาแนวทางการดแลผปวยซมเศรา. งานสขภาพจต.นนทบร: กรมสขภาพจต.

วชย เอกพลากร และคณะ.(2559). รายงานการส ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 5 พ.ศ. 2557.นนทบร:สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.).

ศนยวจยปญหาสรา (ศวส.). (2557). รายงานสถานการณการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลและผลกระทบในประเทศไทยป 2556 .กรงเทพฯ: ศนยวจยปญหาสรา (ศวส.) ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.

ศนยวจยปญหาสรา (ศวส.). (2555). รายงานสถานการณการบรโภคเครองดมแอลกอฮอลรายจงหวด ป2554. กรงเทพฯ:ศนยวจยปญหาสรา (ศวส.) ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.

สาวตร อษณางคกรชย และสวรรณา อรณพงศไพศาล. (2557). ปญหาและความผดปกตจากการดมสราความส าคญและการดแลรกษาในประเทศไทย.สงขลา: คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

สถตย วงศสรประกต และสมพร สนตประสทธกล. (2555). สถานการณโรคซมเศราในกลมเสยงโดยการตรวจ คดกรองใน เขตอ าเภอเมอง จงหวดเชยงราย. วารสารสภาการพยาบาล, 27(3),. คนเมอ : 15 กมภาพนธ 2561, จาก https://tci-thaijo.org/index.php/TJONC/article/view/5471/4775.pdf

หทยชนน บญเจรญ, พนธนภา กตตรตนไพบลย.(2549). ทบทวนองคความรเรองแอลกอฮอล. ใน: พนธนภากตตรตนไพบลย, หทยชนน บญเจรญ, บรรณาธการ.แนวเวชปฏบตการใหบรการผมปญหาสขภาพจตจากแอลกอฮอล ในโรงพยาบาลจตเวช. พมพครงท 1. เชยงใหม: ไอแอมออเกไนเซอรแอนดแอ฿ดเวอรไทซง.



อดมศกด แซโงว, พลเทพ วจตรคณากร และสาวตร อษณางคกรชย. (2559). ขอเทจจรงและตวเลข: เครองดมแอลกอฮอลในประเทศไทย. สงขลา: ศนยวจยปญหาสรา

Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: W.H.Freeman Chaihanit P, Dangdomyouth P. Selected factors related to alcohol consumption behavior in alcohol dependence with psychiatric comorbidity. The Journal of Psychiatric Nursing and Mental Health.2014 ; 28 (1) : 105-120. (in Thai)

Heinz and Wong (2003). Therapy and supportive care of alcoholics: guidelines for practitioners. Best Practice & Research Clinical Gastroenterology, 17(4),695-708

World Health Organization. (2014). Global status report on alcohol and health. Geneva: World Health Organization.



ความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช และระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ในกลมเกษตรกรบานเหมองลก

ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย (Knowledge, attitude, and behaviors of chemical pesticide use and

level of cholinesterase enzymes among agriculturists in Ban Mueang Luek, Pong Prae sub-district, Mae Lao district, Chiang Rai province)

รชาดา ครซ¹ ยพาพร สยะใหญ¹ ฉตรชย ไวยะกา² และ อมรรตน อนวฒนนนทเขตต¹* ¹ สงกดสาขาวชาสาธารณสขศาสตร ส านกวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง จงหวดเชยงราย

² สงกดโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหวยสานพลบพลา อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย *Corresponding author Email: [email protected]

บทคดยอ

ทมาและความส าคญ: เกษตรกรไทยมการใชสารเคมก าจดศตรพชเพมขนทกป เกษตรกรบานเหมองลกมการใชสารเคมก าจดศตรพชปรมาณมากแตไมเคยมการประเมนความร ทศนคต พฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช และการตรวจเลอดหาปรมาณเอนไซมโคลนเอสเตอเรส การศกษานมวตถประสงคเพอประเมนความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช และระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

วธด าเนนงานวจย: เปนการวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง ศกษาในกลมเกษตรกรบานเหมองลก จ านวน 100 คน ใชวธการสมแบบเฉพาะเจาะจง เกบขอมลทวไป การใชสารเคมก าจดศตรพช และความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคม โดยใชแบบสอบถาม และเจาะเลอดเพอตรวจประเมนระดบเอนไชมโคลนเอสเตอเรส การวเคราะหขอมลทวไปการประเมนความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคม และระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสใชสถตเชงพรรณนา และการเปรยบเทยบสดสวนของขอมล ความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมตอระดบเอนไชมโคลนเอสเตอเรสใชสถตChi-square

ผลการวจย กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 57.0) อาย 26-40 ป (รอยละ 81.0) สารเคมทใชมากทสดคอกรมมอกโซน (รอยละ 46.0) มระยะเวลาการท าเกษตรกรรม นอยกวา 10 ป (รอยละ 75.0) มความรการใชสารเคมก าจดศตรพชระดบสง (รอยละ 52.0 ) มทศนคตระดบปานกลาง (รอยละ 48.0) และมพฤตกรรมการใชสารเคมถกตองในระดบสง (รอยละ 53.0) สวนผลการตรวจระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสอยในเกณฑไมปลอดภยรอยละ 72.0 และระดบความร ทศนคต และพฤตกรรมในการใชสารเคมก าจดศตรพชไมมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอ



เรส และพบวาการใชสารเคมก าจดศตรพชโดยตรงมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสทไมปลอดภยอยางมนยส าคญทางสถตทระดบนยส าคญ 0.05

สรปผลการวจย: เกษตรกรบานเมองลก มระดบความร และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชในระดบสง สวนทศนคตการใชสารเคมก าจดศตรพชมคาทศนคตทปานกลาง ระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสสวนใหญอยในระดบไมปลอดภย และลกษณะการใชสารเคมโดยตรงเปนปจจยทมความสมพนธกบระดบไซมโคลนเอสเตอเรสทไมปลอดภย ดงนนการสงเสรมสขภาพ และวางแผน นโยบาย เปนแนวทางทดเพอแกไขปญหาและจะเปนประโยชนสงสดตอกลมเกษตรกร ค าส าคญ: ความร ทศนคต พฤตกรรม สารเคมก าจดศตรพช และเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

Abstract Background: The using of chemical pesticide is increasing among Thai

agriculturist. The most people in Ban Mueang Luek are agriculturist and use chemical pesticide. This study aimed to study knowledge, attitude and behaviors of chemical pesticide use, to identify the level of cholinesterase enzyme, and to determine characteristics and knowledge, attitude and behaviors of chemical pesticide use.

Methods: Descriptive cross-sectional study was conducted. The purposive sampling was used to get 100 subjects. Assessment cholinesterase enzyme level, questionnaires and interviews were used to collect data. The descriptive statistics were used to analyze characteristics, knowledge, attitude and behaviors of chemical pesticide use. The interferential statistics; chi-square was used to analyze proportion of characteristics, knowledge, attitude and behaviors of chemical pesticide use.

Results: Of 100 participants, most of them are female (57.0%), age 26-40 years (81.0%), most of chemical use was Gamogzone (46.0%), duration of doing agriculture less than 10 years (75.0%), high knowledge (52.0%), medium attitude (48.0%), and excellent behavior of chemical pesticide use (53.0%). The most level of cholinesterase was unsafe (72.0%). Knowledge, attitude and behaviors of chemical pesticide use with the level of cholinesterase enzyme is not statistical significant but the direct expose with the level of cholinesterase enzyme that it not safe is statistical significant at p-value 0.05.



Conclusion: Agriculturist has high knowledge, medium attitude, and excellent behavior of chemical pesticide use but cholinesterase test is most of unsafe level. Health promoting and policy planning for the most benefit in the agricultural. Keywords: Knowledge, attitude, behaviors of chemical pesticide use, cholinesterase enzyme บทน า ประเทศไทยน าเขาสารเคมเพมมากขนทกป จากขอมลป พ.ศ. 2546 มการน าสารเคมเขามาในประเทศ 75,473 ตน จากนนป พ.ศ. 2548-2551 มการน าเขาสารเคม 116,332 ตน 109,907 ตน 137,594 ตน 117,698 ตน (ทองพล แกวกา, 2557) ตามล าดบ และเมอน าสถตการน าเขาสารเคมมาดจะพบวา 3 อนดบประเภทสารเคมแรกสงสดของ คอ สารเคมก าจดศตรพช รอยละ 72.3 สารเคมก าจดแมลงศตรพชรอยละ12.43 และสารเคมก าจดเชอรา รอยละ 9.28 ตามล าดบ (ทองพล แกวกา, 2557) ผลกระทบจากการใชสารเคมในเกษตรกรรมพบวา มผลกระทบตอระบบกลามเนอรอยละ 78.6 ตอระบบประสาท รอยละ 63.8 ตอระบบทางเดนหายใจ รอยละ 54.6 ม และมผลกระทบตอระบบผวหนงรอยละ 46.4 (วทญา ตนอารย, 2554) จากสถตการคดกรองระดบสารเคม cholinesterase enzyme ในเลอดในกลมเกษตรกร ดวย reactive paper พบวาป พ.ศ.2554 ใน 74 จงหวด สมคดกรอง 533,524 คน พบผลเลอดไมปลอดภยและเสยง 173,243 คน (รอยละ 32.5) ป พ.ศ.2555 ใน 31 จงหวด สมคดกรอง 244,822 คน ผลเลอดไมปลอดภยและเสยง 75,749 คน (รอยละ 30.9) และป พ.ศ.2556-2558 สมคดกรอง และพบผลเลอดไมปลอดภยและเสยงรอยละ 30.83 34.33 34.84 ตามล าดบ จากขอมลดงกลาวจะพบวาในกลมเกษตรกรมผลเลอดทไมปลอดภยหรอเสยงเพมมากขนทกป เกษตรกรสวนมากมการสมผสกบสารเคมก าจดศตรพชผานทางปาก ผวหนงและการหายใจ ซงเมอสารเขาสรางกายแลวจะยบย งการท างานของเอนไซม Acetylcholinesterase ท าใหเกดการสะสมของ Acetylcholine ทปลายประสาท เปนอนตรายตอระบบสมองและประสาท บางชนดมผลกระทบตอฮอรโมนการสบพนธท าใหเปนหมนและเสอมสมรรถภาพทางเพศได บางชนดท าใหตบอกเสบและเปนมะเรงโดยอาการพษทเกดจากสารเคมก าจดศตรพชม 2 แบบ คอพษเฉยบพลนและพษเรอรงและยงพบวาหากหญงตงครรภไดรบพษสารเคมก าจดศตรพชอาจสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตของทารกโดยเฉพาะอายครรภ 3 เดอนแรกเนองจากระยะเนอวยวะตางๆของทารกอยในชวงกอตวซงจากอาการพษดงกลาวจะพบวาสารเคมก าจดศตรพชสงผลกระทบตอสขภาพเปนอยางมาก (สนาน ผดงศลป, 2556) ในการศกษาวจยของสนาน ผดงศลป (2556) พบวาระดบความรเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรมระดบความรมาก และพฤตกรรมการใชสารเคมโดยภาพรวมการปฏบตตว



ในขณะฉดพนสารเคมอยในระดบดมาก พมาน ธระรตนสนทร (2559) พบวาทศนคตเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชอยในระดบสง (รอยละ 60) รองลงมาคอมทศนคตเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชในระดบปานกลาง (รอยละ 40) มพฤตกรรมเกยวกบการใชการเคมก าจดศตรพชอยในระดบสง (รอยละ 98) และ ทองพล แกวกา (2557) ไดศกษาทศนคตการใชสารเคมก าจดศตรพช พบวาเกษตรกรสวนใหญมทศนคตในระดบต า (รอยละ 6.24)

ชมชนบานเหมองลก ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย ประชาชนสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมรอยละ 40.2 ประกอบไปดวย ปลกขาว ขาวโพด ตนยาสบ มนส าปะหลง ปลกถว และผดกาด รอยละ 54.6 จาก 100 คน มการใชสารเคมในการเกษตรกรรม เชน Lannet, Gamogzone, Paracout, Glypocet, Roundup, Rthacil, Unmig, Bigon และ Fuje จากขอมลดงกลาวจะพบวาเกษตรกร บานเหมองลก มการใชสารเคมในการเกษตรมาก และรอยละ 83.0 ไมเคยไดรบการตรวจสารเคมหาระดบ Cholinesterase enzyme ทงนจากสภาพทวไปของหมบานเหมองลก มเนอท 6,168 ไร ลกษณะพนทเปนทราบลม มประชากรทงหมด 435 คน จะเหนไดวาเกษตรกรในหมบานเหมองลก เปนอกหนงพนททประสบปญหาในการใชสารเคมในการก าจดศตรพชในการเกษตร ดงจะเหนไดวาดนบรเวณบานเหมองลกมการเสอมสภาพ พบปญหาน าเสย และศตรพชดอยา อกทงผลขางเคยงของการใชสารเคมในการเกษตร อาการปวดศรษะคนและผนแดงรวมก น มอาการคลนไสและอาเจยน (ยพาพร สยะใหญ และรชดา ครซ, 2561)

ดงนนการศกษาครงนจงตองการประเมนความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช และตรวจหาระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสในกลมเกษตรกรบานเหมองลก เพอเปนขอมลพนฐานในการสงเสรมสขภาพ และปองกนโรคทอาจจะเกดขนในอนาคต ค านยามศพท เกยวกบความร ทศนคต พฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร

ความร หมายถง ประสบการณ ขอเทจจรงทเกดจากความจ าได ทมาจาก ตาด หฟง มอคล าสมผส และเกบน าความรนนๆ มาเรยบเรยง วเคราะห สงเคราะหตามความสามารถของแตละบคคลน ามาถายทอดใหผอนรบรไดตามโดยผานกระบวนการสอสารเพราะความรมความส าคญใหเกษตรกรมพฤตกรรมการใชสารเคมไดถกตองตอไป (สนาน ผดงศลป, 2556) ทศนคต หมายถง ความคดเหน พฤตกรรมทเกยวของกบการแลกเปลยนทางจตใจ ลกษณะนสย คณธรรม และคานยมของบคคลใดบคคลหนงทมตอสงแวดลอมรอบขางในเรองการใชสารเคมก าจดศตรพช (สายธาร ไชยสจ, 2557) พฤตกรรม หมายถง เกษตรทปฏบตตตวในการใชสารเคมก าจดศตรพชขนเตรยมกอนใชและหลงใช (กตตพนธ ยงฮะ, 2554)



เอนไซมโคลนเอสเตอเรส คอ การตรวจคดกรองความเสยงจากการสมผสสารเคมก าจดศตรพชโดยใชกระดาษทดสอบโคลนเอสเตอเรส (Cholinesterase reactive paper) เปนเครองมอในการคดกรองความเสยงในเกษตรกรทใชสารเคมก าจดศตรพช กลมออรกาโนฟอสเฟตและคารบาเมต เพอคดกรองวาในการท างานทเกยวของกบสารเคมของเกษตรกรนน เกษตรกรมความเสยงจากการสมผสสารเคมก าจดศตรพชในระดบใด

หลกการของกระดาษทดสอบโคลนเอสเตอเรสใชคณสมบตของกรดอะซตค ทเกดขนท าใหเกดการเปลยนแปลงความเปน กรด - ดาง (pH) ดงนน ถาสารผสมระหวางเลอดหรอน าเหลองและสารเคมคอ อะซตลโคลนและอนดเคเตอร (ซงอาจจะใชสาร Bromthymol blue หรอสารอนๆ) การเปลยนแปลงความเปนกรด – ดาง ทเกดขนสามารถตรวจไดโดยการเปลยนสของอนดเคเตอรบนกระดาษทดสอบทชบสารเคมไวเทยบสดสวนกรดอะซตคทเกดจากการท างานของเอนไซมโคลนเอสเตอเรสไดการอานและแปลผลการตรวจใชแผนเทยบสมาตรฐานทจ าลองสทเกดจากสารละลายกรดอะซตคทความเขมขนตางๆท าปฏกรยากบอนดเคเตอร สารเคมก าจดศตรพช หมายถง สารทมจดมงหมายใชเพอการท าลาย ดงดด ขบไล หรอควบคม ศตรพชและสตวหรอพชและสตวทไมพงประสงค ไมวาจะเปนการใชระหวางการเพาะปลก การเกบรกษา การขนสง การจ าหนาย หรอระหวางกระบวนการผลตอาหารหรอสารทอาจใชกบสตวเพอควบคมปรสตภายนอก และใหหมายความรวมถงสารควบคมการเจรญเตบโตของพช สารท าใหใบรวง สารท าใหผลรวง สารยบยงการแตกยอดออน และสารทใชกบพชกอนหรอหลงเกบเกยว เพอปองกนการเสอมเสยระหวางการเกบรกษาและการขนสง แตไมรวมถงปย สารอาหารของพชและสตว วตถเจอปนอาหาร วตถทเตมในอาหารสตว และยาสตว (Thai pan, 2560) ประเภทของสารเคมก า จ ด ศ ต ร พ ช แ บ ง ต า ม ล ก ษ ณ ะ ข อ ง อ ง ค ป ร ะ ก อ บ ส า ร เ ค ม เ ป น 3 ป ร ะ เ ภ ท 1. Chlorinated Hydrocarbon คอสารเคมทมคลอรนเปนองคประกอบ เชน ดดท ออลดรน ดลดรน ลนเดน และคลอเดน เปนตน กลมนมประสทธภาพในการก าจดแมลงอยางกวางขวาง และมความคงทนสลายตวไดยากภายใน 2-3 ป จงจะสลายตวหมด สารเคมกลมนไมเหมาะกบพชเกบเกยวระยะสน (Thai pan, 2560) 2.Organophosphate คอสารเคมทมฟอสเฟตเปนองคกอบ เชน มาลาไธออน โฟลดอล กซาไธออน ไดอะซนอล ไดซตรอน เปนตน ประเภทนมประสทธภาพสงในการปองกนและก าจดแมลงสลายตวไดเรวในเวลา 1-12 สปดาห เหมาะกบพชระยะสน (Thai pan, 2560) 3. Carbamate คอสารเคมทมไนโตรเจนเปนองคประกอบส าคญ เชน คารบารลหรอเซฟวน เทมค เบกอน ฟราดาน เปนตน มประสทธภาพในการก าจดแมลงไดด และยงสลายตวไดเรว (Thai pan, 2560)



วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาระดบความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร บาน

เหมองลก ต าบลโปงแพรอ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย 2. เพอศกษาระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ของเกษตรกร บานเหมองลก ต าบลโปงแพรอ าเภอแมลาว

จงหวดเชยงราย 3. เพอศกษาความสมพนธระหวางระดบโคลนเอสเตอเรส กบคณลกษณะทวไป และความร ทศนคต

และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร วธด าเนนการวจย

การวจยครงน เปนการวจยศกษาเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (Descriptive cross-sectional study) โดยมรายละเอยดเกยวกบวธด าเนนการวจยดงน ขอบเขตของการวจย

การวจยน มงศกษาความร ทศนคต พฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร และระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ของเกษตรกรบานเหมองลก ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย โดยมตวแปรทใชในการวจยดงน ตวแปรอสระ ไดแก ลกษณะทวไปไดแก อาย เพศ สถานภาพ คาดชนมวลกาย การศกษา รายได จ านวนของสมาชกในครอบครว จ านวนของสมาชกในครอบครวทท าเกษตรกร สถานภาพทางครอบครว ระยะเวลาในการอาศยในชมชน โรคประจ าตว และ การใชสารเคมก าจดศตรพชในเกษตรกรไดแก ระยะเวลาในการท าการเกษตรกร พนทส าหรบท าการเกษตร ตวแปรตาม ไดแก ความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช และระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรทใชในการศกษาในครงน คอ เกษตรกรทอาศยอยในบานเหมองลก ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย จ านวน 200 คน ซงการก าหนดขนาดกลมตวอยางโดยใชหลกการค านวณ ดวยสตรของ Krejcie and Morgan (1970) ทระดบความเชอมน 95% ไดกลมตวอยางจ านวน 132 คน แตการศกษาก าหนดเกณฑในการคดเลอกกลมตวอยางน คอกลมเกษตรกร ทท าเกษตรกรรมมากกวา 12 เดอน และอายมากกวา 20 ปขนไป มความสมครใจและเซนยนยอมเขารวมโครงการ ท าใหไดกลมตวอยางทเขารวมโครงการทงหมด 100 คน เครองมอทใชในการวจย แบบสอบถามพฒนามาจากเดนพงษ วงศวจตร (2012) โดยแบงออกเปน 5 สวน 75 ขอ ดงน สวนท 1 คอ ขอมลพนฐานสวนบคคล 14 ขอ สวนท 2 คอ ขอมลดานสารเคมก าจดศตรพช และการ



ใชสารเคมก าจดศตรพช 7 ขอ สวนท 3 คอ ขอมลดานความรของการใชสารเคมก าจดศตรพชในกลมเกษตรกร 16 ขอ สวนท 4 คอ ขอมลดานทศนคตของการใชสารเคมก าจดศตรพชในกลมเกษตรกร 14 ขอ สวนท 5 คอ ขอมลดานพฤตกรรมของการใชสารเคมก าจดศตรพชในกลมเกษตรกร 24 ขอ

การก าหนดเกณฑการวดระดบความรในสวนท 3 ของกลมเกษตรกรบานเหมองลก คดเปนรอยละ 80–100 มระดบความรสง รอยละ 60–79 มระดบความรปานกลาง นอยกวารอยละ 60 มระดบความรต า สวนท 4 ระดบทศนคต ถารอยละ 80–100 มทศนคตระดบดมาก รอยละ 60–79 มทศนคตทดระดบปานกลาง และนอยกวารอยละ 60 มทศนคตทดระดบต า และสวนท 5 พฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช คดเปนรอยละ 80–100 มพฤตกรรมทดระดบดมาก รอยละ 60–79 มพฤตกรรมทดระดบปานกลาง นอยกวารอยละ 60 มพฤตกรรมทดระดบต า การทดสอบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

เปนเครองมอในการคดกรองความเสยงในเกษตรกรทใชสารเคมก าจดศตรพช กลมออรกาโนฟอสเฟตและคารบาเมต เพอคดกรองวาในการท างานทเกยวของกบสารเคมของเกษตรกรนน เกษตรกรมความเสยงจากการสมผสสารเคมก าจดศตรพชในระดบใด หลกการของกระดาษทดสอบโคลนเอสเตอเรสใชคณสมบตของกรดอะซตค ทเกดขนท าใหเกดการเปลยนแปลงความเปน กรด - ดาง (pH) ดงนน ถาสารผสมระหวางเลอดหรอน าเหลองและสารเคมคอ อะซตลโคลนและอนดเคเตอร (ซงอาจจะใชสาร Bromthymol blue หรอสารอนๆ) การเปลยนแปลงความเปนกรด-ดาง ทเกดขนสามารถตรวจไดโดยการเปลยนสของอนดเคเตอรบนกระดาษทดสอบทชบสารเคมไวเทยบสดสวนกรดอะซตคทเกดจากการท างานของเอนไซมโคลนเอสเตอเรสไดการอานและแปลผลการตรวจใชแผนเทยบสมาตรฐานทจ าลองสทเกดจากสารละลาย กรดอะซตคทความเขมขนตางๆท าปฏกรยากบอนดเคเตอร

การเตรยมตวอยางเลอด เจาะจากปลายนว ใชแลนเซตทสะอาดเจาะปลายนวทเชดดวยแอลกอฮอล แลวใชหลอดฮมาโตครต ดดเลอดไว 1 แทงและทงไวใหแยกสวนระหวางเซลลเมดเลอดแดงและน าเหลอง การใชกระดาษทดสอบโคลนเอสเตอเรส วางกระดาษ 1 แผน หยดน าเหลอง 1-2 หยด ทงไว 7 นาท จงอานผลเปรยบเทยบกบแผนส การแปลผลระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส มากกวาหรอเทากบ 100 หนวยตอมลลลตร-ปกต (กระดาษทดสอบจะเปนสเหลอง) ระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส 87.5-99.9 หนวยตอมลลลตร-ปลอดภย (กระดาษทดสอบจะเปนสเขยวเหลองหรอสเขยวมะกอก) ระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส 75-87.4 หนวยตอมลลลตร-มความเสยง (กระดาษทดสอบจะเปนสเขยว) ระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ต ากวา 75 หนวยตอมลลลตร-ไมปลอดภย (กระดาษทดสอบจะเปนสเขยวแก) (ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค, 2558)



ภาพ 1 แผนเทยบสมาตรฐานส าหรบการแปลผลโคลนเอสเตอเรส

(ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค, 2558)

การเกบรวบรวมขอมล ผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลดวยตนเอง ทงขอมลจากแบบสอบถามพรอมกบเจาะเลอดทปลายนวของกลมตวอยางใสในหลอดฮมาโตครต และด าเนนการตรวจหาระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส การอานผลเปรยบเทยบกบแผนสและการแปลผลระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสท าโดยตวผวจยและตรวจสอบเพอยนยนผลการตรวจโดยนกวชาการสาธาณสขทเปนผมประสบการณและมความช านาญในการอานและแปลผล การวเคราะหขอมลและการตรวจสอบขอมล

ขอมลจากแบบสอบถามทกชดไดรบการบนทกขอมลทเปนรหสลงในโปรแกรมบนทกขอมลดวยเครองคอมพวเตอร มการตรวจสอบความถกตองของขอมลกอนการวเคราะห

สถตทใชในการวเคราะหขอมล ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ขอมลดานความร ทศนคต พฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช ใชสถตเชงพรรณนา เชน ความถ รอยละ และวเคราะหหาความสมพนธระหวางตวแปรอสระ กบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส โดย Pearson Chi square ผลการวจย

จากกลมตวอยางทงหมดจ านวน 100 คน พบวาสวนใหญเปนเพศหญงรอยละ 57.0 มอายชวง 26-40 ป รอยละ 81.0 มสถานภาพสมรสค รอยละ 66.0 คาดชนมวลกายปกต รอยละ 76.0 จ านวนสมาชกในครอบครวมมากกวา 3 คน รอยละ 52.0 มจ านวนสมาชกท าการเกษตรกรรม 1 คน รอยละ 47.0 มการอาศยอยในชมชนมาก กวา 30 ป รอยละ 73.0 มสถานะเปนหวหนาครอบครว รอยละ 54.0 มการศกษาระดบประถมศกษา รอยละ 47.0 มรายไดรวมของครวเรอนตอปสวนใหญนอยกวา 50,000 บาท รอยละ 57.0

การท าอาชพเกษตรกรรมมระยะเวลาท าเกษตรกรรมสวนใหญ นอยกวา 10 ป รอยละ 75.0 มพนทส าหรบท าการเกษตรมากทสดคอนอยกวา 10 ไร รอยละ 75.0 ในการใชสารเคมเพอก าจด



ศตรพชทเกษตรกรนยมใชไดแก แลนเนต กามอกโซน พาราควอท ไกลโพเซท ราวดอพ อนมก ไบกอน และฟจ โดยสวนใหญใชในลกษณะการสมผสทางตรง รอยละ 71.0ดงแสดงในตารางท 1 ตารางท 1 แสดงจ านวนและรอยละของลกษณะขอมลทวไป การใชสารเคมก าจดศตรพช และความร ทศนคต และการปฏบตในการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมเกษตรกรบานเหมองลก ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย (n= 100 คน) รายการขอมล จ านวน (รอยละ) อาย (ป) ต ากวา 25 9 (9.0) อาย 26-40 81 (81.0) อาย 41-60 42 (42.0) อายมากกวา 60 40 (40.0) เพศ ชาย 43 (43.0) หญง 57 (57.0) สถานภาพสมรส โสด 24 (24.0) แตงงาน 66 (66.0) หมาย หยา ราง 10 (10.0) ระดบคาดชนมวลกาย ผอม (18.5) 8 (8.0) ปกต (18.6-24.9) 76 (76.0) น าหนกเกน (25-29.9) 13 (13.0) อวน (มากกวา 30.0) 3 (3.0) จ านวนสมาชกในครอบครว นอยกวา 3 คน 52 (52.0) มากกวา 4 คน 48 (48.0) จ านวนสมาชกท าเกษตรกรรม 1 คน 47 (47.0) 2 คน 34 (34.0) มากกวา 3 คน 19 (19.0) ระยะเวลาในการอาศยในชมชน ต ากวา 15 ป 14(14.0) ชวง 16-29 ป 13 (13.0)



รายการขอมล จ านวน (รอยละ)

มากกวา 30 ป 73 (73.0) สถานะทางครอบครว หวหนาครอบครว 54 (54.0) คสมรส 17 (17.0) บตร 14 (14.0) พอ แม 15 (15.0) การศกษา ไมไดจบการศกษา 23 (23.0) ประถมศกษา 47 (47.0) มธยมศกษา 22 (22.0) ปรญญาตร 8 (8.0) ระยะเวลาท าเกษตรกรรม นอยกวา 10 ป 75 (75.0) ชวง 11-20 ป 18 (18.0) มากกวา 20 ป 7 (7.0) พนทส าหรบท าการเกษตร นอยกวา 10 ไร 75 (75.0) ชวง 11-20 ไร 18 (18.0) มากกวา 21 ไร 7 (7.0) ลกษณะการใชสารเคมก าจดศตรพช ปฏบตเอง 71 (71.0) ใหคนอนท า 29 (29.0) สารเคมก าจดศตรพชทใช (ตอบไดมากกวา 1 ขอ) แลนเนต 25 (25.0) กามอกโซน 46 (46.0) พาราควอท 43 (43.0) ไกลโพเซท 37 (37.0) ราวดอพ 9 (9.0) ไบกอน 9 (9.0) อนมก 8 (8.0) ฟจ 7 (7.0) การมโรคประจ าตว ไมม 64 (64.0) ม 36 (36.0)



จากการส ารวจกลมเกษตรในหมบานเหมองลก ในดานความรพบวาสวนใหญขอทมคะแนนความรทตอบถกมากทสด คอ การปฏบตตวทถกตองขณะฉดพนหรอใชสารเคมทางการเกษตร โดยการใชผาปดจมก สวมถงมอและเสอผามดชด ใสรองเทาบ฿ท รอยละ79.0 และพบวาทศนคตสวนใหญทเหนดวยอยางยงวาสารเคมทางการเกษตรเปนอนตรายตอสงมชวตและสงแวดลอมรอยละ 41.0 และมทศนคตไมเหนดวยอยางยงขณะพนหรอใชสารเคมทางการเกษตรไมควรสวมเสอเพราะอดอด รอยละ 48 และพฤตกรรมทมกท าเปนประจ าโดยสวนใหญกอนการปฎบตตนในการใชสารเคมทางการเกษตรคอ ท าการทดสอบเครองมอและอปกรณกอนออกปฏบตงาน รอยละ 73 และขณะการปฎบตตนในการใชสารเคมทางการเกษตรโดยสวนใหญ ใชผาปดปากและจมกหรอใสหนากากขณะฉดพนหรอใชสารเคม รอยล81และหลงการปฏบตตนการใชสารเคมในการเกษตร โดยการลางมอและหนาดวยสบกอนรบประทาน อาหาร รอยละ94 ดงแสดงในตารางท 2 ตารางท 2 แสดงจ านวนและรอยละของขอมลดานความร ทศนคต และพฤตกรรมการปฏบตในการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมเกษตรกรบานเหมองลก ต าบลโปงแพร อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย โดยจ าแนกตามรายขอ (n= 100 คน) ความรเรองการใชสารเคมก าจดศตรพช

ขอค าถาม ตอบถกตอง ตอบผด 1. สารเคมทางการเกษตรสามารถเขาสรางกายไดกทาง ทางใดบาง 71 (71.0) 29 (29.0) 2. การใชสารเคมทางการเกษตรมผลเสยอยางไร 77 (77.0) 23 (23.0) 3.พาราควอท เปนสารเคมทางการเกษตรประเภทใด 77 (77.0) 23 (23.0) 4.ทานมวธการเลอกใชสารเคมทางการเกษตรทถกตองควรท าอยางไร 72 (72.0) 28 (28.0) 5.การเลอกซอสารเคมทางการเกษตร ทานควรพจารณาองคประกอบของผลตภณฑอยางไรบาง

66 (66.0) 33 (33.0)

6.ทานทราบไดอยางไรวาสารเคมทางการเกษตรชนดใดมอนตรายตอรางกาย มากนอยอยางไร

71 (71.0) 29 (29.0)

7.วธการใชสารเคมทางการเกษตรทถกตอง ควรปฏบตอยางไร 69 (69.0) 31 (31.0) 8. การผสมสารเคมทางการเกษตรทถกตองควรท า อยางไร 63 (63.0) 37 (37.0) 9. สารเคมทางการเกษตร หลงจากใชแลวสามารถตกคางอยทใดบาง 78 (78.0) 22 (22.0) 10.ขณะฉดพนหรอใชสารเคมทางการเกษตร การปฏบตตวทถกตองควรท าอยางไร

79 (79.0) 21 (21.0)

11. หลงใชสารเคมทางการเกษตร ควรปฏบตตนอยางไร 66 (66.0) 33 (33.0) 12.สารเคมทางการเกษตร ทเหลอจากการใชแลวควรเกบอยางไร 75 (75.0) 25 (25.0) 13.กระปองหรอขวดหรอซองทบรรจสารเคมทางการเกษตร ทใชหมดแลว 76 (76.0) 24 (24.0)



ความรเรองการใชสารเคมก าจดศตรพช

ขอค าถาม ตอบถกตอง ตอบผด ควรท าอยางไร 14. ผทไดรบพษสารเคมทางการเกษตร สะสมนาน ๆ จะมอาการอยางไร 77 (77.0) 23 (23.0) 15.การปฐมพยาบาลเบองตน เมอถกสารเคมทางการเกษตรหกรดเสอผาควรท าอยางไรเปนอนดบแรก

77 (77.0) 23 (23.0)

16.การปฐมพยาบาลเบองตน เมอดมหรอทานสารเคมทางการเกษตรเขาไป ควรท าอยางไร

68 (68.0) 32 (32.0)

ทศนคตและความเชอในการใชสารเคมทางการเกษตร

ขอค าถาม ไมเหนดวย

อยางยง

ไมเหนดวย

ไมแนใจ

เหนดวย

เหนดวยอยางยง

1.สารเคมทางการเกษตรเขาสรางกายคนเราไดโดยการกนเทานน

43 (43.0)

23 (23.0)

10 (10.0)

10 (10.0)

14 (14.0)

2.สารเคมก าจดศตรพชเปนอนตรายตอแมลงทเปนศตรพชเทานน ไมเปนอนตรายตอมนษยแตอยางไร

23 (23.0)

25 (25.0) 12 (12.0)

23 (23.0)

17 (17.0)

3.การใชสารเคมก าจดศตรพชบอย ๆ ครงจะตองเพมปรมาณมากขนเรอย ๆ ปองกนการดอยา

19 (19.0)

30 (30.0) 22 (22.0)

14 (14.0)

15 (15.0)

4.การผสมสารเคมก าจดศตรพชหลายชนด (มากกวาค าแนะน าในฉลาก) เขาดวยกนท า ใหการก าจดศตรพชไดผลดยงขน และไมมผลเสยแตอยางไร

19 (19.0)

31 (31.0) 22 (22.0)

12 (12.0)

16 (16.0)

5.การใชไมคนสารเคมทางการเกษตร แทนการใชมอท าใหปลอดภยจากการสมผสสารเคม

3 (3.0)

6 (6.0)

14 (14.0)

42 (42.0)

35 (35.0)

6.การผสมสารเคมทางการเกษตรในปรมาณทมากกวาทฉลากก าหนดท าใหไดผลผลตพชสง

19 (19.0)

31 (31.0) 20 (20.0)

17 (17.0)

13 (13.0)

7.การพนสารเคมทางการเกษตรถาหากอยเหนอทศทางลมแลวไมตองใชอปกรณปองกน

43 (43.0)

30 (30.0) 11 (11.0)

9 (9.0) 7 (7.0)

8.สารเคมทางการเกษตรเปนอนตรายตอสงมชวตและสงแวดลอม

5 (5.0)

5 (5.0)

12 (12.0)

37 (37.0)

41 (41.0)

9.เมอรสกวาไดรบสารเคมทางการเกษตร ควรดมน ามะพราวเพอขบพษสารเคมออกจากรางกาย

14 (14.0)

6 (6.0)

38 (38.0)

24 (24.0)

18 (18.0)

10.ควรดมน ามาก ๆ หลงจากสมผสสารเคม 5 (5.0) 6 37 31 21 (21.0)



ทางการเกษตรเพอใหพษของสารเคมหมดไปจากรางกาย

(6.0) (37.0) (31.0)

11.การออกก าลงกายเพอใหเหงอออกเปนการขบพษสารเคมออกจากรางกาย

5 (5.0)

4 (4.0)

24 (24.0)

41 (41.0)

26 (26.0)

12.ขณะพนหรอใชสารเคมทางการเกษตรไมควรสวมเสอเพราะอดอด

48 (48.0)

25 (25.0) 7 (7.0) 6 (6.0) 14 (14.0)

13.สารเคมทางการเกษตร จะสามารถตกคางในผลผลต และเปนอนตรายตอผบรโภค

10 (10.0)

5 (5.0)

5 (5.0) 41 (41.0)

39 (39.0)

14.เกษตรกรสามารถใชวธการอนๆ ในการก าจดศตรพช หรอเพมผลผลต นอกจากการใชสารเคมทางการเกษตรเพยงอยางเดยว

9 (9.0) 11 (11.0)

10 (10.0)

46 (46.0)

24 (24.0)

พฤตกรรมการปฏบตตนในการใชสารเคมทางการเกษตร

ขอค าถาม ท าเปน ประจ า

ท าเปน บางครง

ไมท าเลย

กอนการใช 1.ทานศกษาชนดของสารเคมทางการเกษตรใหเหมาะสมกบวตถประสงค

43 (43.0) 40 (40.0) 17 (17.0)

2.ทานเลอกใชสารเคมทางการเกษตรตามค าแนะน าของเกษตรกรเพอนบาน

27 (27.0) 56 (56.0) 17 (17.0)

3.ทานอานฉลากค าแนะน ากอนใชปฏบตตามค าแนะน าในฉลากทกขนตอน

62 (62.0) 32 (32.0) 6(6.0)

4.ทานควรสอบเครองมอและอปกรณกอนออกปฏบตงาน 73 (73.0) 21 (21.0) 6(6.0)

5.ทานน าบคคลทไมเกยวของและสตวเลยงออกจากบรเวณทจะฉดพนหรอใชสารเคม

60 (60.0) 26 (26.0) 14 (14.0)

ขณะใช

6.ทานสวมถงมอขณะฉดพนหรอใชสารเคม 77 (77.0) 21 (21.0) 2 (2.0) 7.ทานใชผาปดปากและจมกหรอใสหนากากขณะฉดพนหรอใชสารเคม

81 (81.0) 13 (13.0) 6(6.0)

8.ทานสดดมสารเคมทางการเกษตรเพอตรวจเชคดวาเปนของจรงหรอของปลอม

12 (12.0) 13 (13.0) 75 (75.0)

9.ทานผสมสารเคมดวยมอ 6 (6.0) 5 (5.0) 89 (89.0) 10.ทานผสมสารเคมหลายๆชนดเขาดวยกนเพอเพมประสทธภาพ 16 (16.0) 29 (29.0) 55 (55.0)

11.ทานสวมเสอผาทมดชดปองกนสารเคมขณะฉดพนหรอใช 81 (81.0) 10 (10.0) 9 (9.0)



พฤตกรรมการปฏบตตนในการใชสารเคมทางการเกษตร

ขอค าถาม ท าเปน ประจ า

ท าเปน บางครง

ไมท าเลย

สารเคม

12.ทานสวมหมวกขณะฉดพนหรอใชสารเคม 80 (80.0) 13 (13.0) 7 (7.0) 13.ทานสวมแวนตาขณะฉดพนหรอใชสารเคม 74 (74.0) 17 (17.0) 9 (9.0)

14.ทานสวมรองเทาบ฿ตขณะฉดพนหรอใชสารเคม 92 (92.0) 3 (3.0) 5 (5.0) 15.ทานสบบหรหรอดมน าขณะฉดพนหรอใชสารเคม 25 (25.0) 5 (5.0) 70 (70.0)

16.ทานฉดพนหรอใชสารเคมทางการเกษตร ขณะลมแรง 5 (5.0) 16 (16.0) 79 (79.0) 17.ทานยนอยเหนอทศทางลม ขณะฉดพนหรอใชสารเคม โดยไมใชอปกรณปองกน

20 (20.0) 15 (15.0) 65 (65.0)

หลงใช 18.ทานลางภาชนะบรรจสารเคมทางการเกษตรลงในแหลงน า 4 (4.0) 11 (11.0) 85 (85.0)

19.ทานทงภาชนะบรรจสารเคมทางการเกษตรลงในแหลงน า 3 (3.0) 3 (3.0) 94 (94.0) 20.ทานลางภาชนะดวยผงซกฟอกกอนเกบ 58 (58.0) 26 (26.0) 16 (16.0)

21.ทานถอดชดทสวมใสขณะฉดพนหรอใชสารเคมดวยผงซกฟอกทนทหลงเสรจงาน

66 (66.0) 17 (17.0) 17 (17.0)

22.ทานเกบสารเคมในตส าหรบเกบสารเคม 74 (74.0) 17 (17.0) 9 (9.0) 23.ทานภาชนะทใสสารเคมการเกษตรทใชหมดแลวควรน าไปฝง/เผา

64 (64.0) 17 (17.0) 19 (19.0)

24.ทานลางมอและหนาดวยสบกอนรบประทานอาหาร 94 (94.0) 6 (6.0) 0

ความสมพนธของคณลกษณะของกลมตวอยาง ระดบความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชตอระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

ความสมพนธของคณลกษณะของกลมตวอยาง ระดบความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชตอระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส พบวา ลกษณะการใชสารเคมก าจดศตรพชโดยตรงเทานนทมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสทไมปลอดภยอยางมนยส าคญทางสถตทระดบนยส าคญ 0.05 ดงแสดงในตารางท 3



ตารางท 3 แสดงคาความแตกตางของลกษณะทวไป ความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรบานเหมองลก จ าแนกตามระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

ขอมล ระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

ไมปลอดภย (n=72) n(%)

ปลอดภย (n=28) n(%)

P-value

อาย (ป) ต ากวา 25 6 (8.3) 3 (10.7) 1.487 0.685 อาย 26-40 8 (11.1) 1 (3.6) อาย 41-60 30 (41.7) 12 (42.9) อายมากกวา 60 28 (38.9) 12 (42.9) เพศ ชาย 31 (43.1) 12 (42.9) 0.000 0.986 หญง 41 (56.9) 16 (57.1) สถานภาพสมรส โสด 14 (19.4) 10 (35.7) 4.446 0.108 แตงงาน 52 (72.2) 14 (50.0) หมาย หยา ราง 6 (8.3) 4 (14.3) ระดบคาดชนมวลกาย ผอม (18.5) 6 (8.3) 2 (7.1) 0.268 0.966 ปกต (18.6-24.9) 54 (75.0) 22 (78.6) น าหนกเกน (25-29.9) 10 (13.9) 3(10.7) อวน (มากกวา 30.0) 2 (2.8) 1 (3.6) ระยะเวลาในการอาศยในชมชน ต ากวา 15 ป 10 (13.9) 4 (14.3) 0.180 0.914 ชวง 16-29 ป 10 (13.9) 3 (10.7) มากกวา 30 ป 52 (72.2) 21 (75.0) สถานะทางครอบครว หวหนาครอบครว 40 (55.6) 14 (50.0) 1.357 0.716 คสมรส 13 (18.1) 4 (14.3) บตร 10 (13.9) 4 (14.3) พอ แม 9 (12.5) 6 (21.4) การศกษา ไมไดจบการศกษา 17 (23.6) 6 (21.4) 5.012 0.171 ประถมศกษา 30 (41.7) 17 (60.7)



ขอมล ระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส

ไมปลอดภย (n=72) n(%)

ปลอดภย (n=28) n(%)

P-value

มธยมศกษา 17 (23.6) 5 (17.9) ปรญญาตร 8 (11.1) 0 (0.0) ระยะเวลาท าเกษตรกรรม นอยกวา 10 ป 41 (56.9) 16 (57.1) 4.942 0.084 ชวง 11-20 ป 22 (30.6) 9 (32.1) มากกวา 20 ป 9 (12.5) 3 (10.7) พนทส าหรบท าการเกษตร นอยกวา 10 ไร 57 (79.2) 18 (64.3) 3.798 0.150 11-20 ไร 12 (16.7) 6 (21.4) มากกวา 21 ไร 3 (4.2) 4 (14.3) การมโรคประจ าตว ไมม 48 (66.7) 16 (57.1) 0.794 0.487 ม 24 (33.3) 12 (42.9) ลกษณะการใชสารเคมก าจดศตรพช ปฏบตเอง 47 (65.3) 24 (85.7) 4.089 0.043* ใหคนอนท า 25 (34.7) 4 (41.3) ระดบความรการใชสารเคมก าจดศตรพช ระดบต า 4 (5.6) 2 (7.1) 0.648 0.723 ระดบปานกลาง 32 (44.4) 10 (35.7) ระดบสง 36 (50.0) 16 (57.1) ระดบทศนคตการใชสารเคมก าจดศตรพช ระดบต า 22 (30.6) 8 (28.6) 0.206 0.902 ระดบปานกลาง 35 (48.6) 13 (46.4) ระดบดมาก 15 (20.8) 7 (25.0) ระดบพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช ระดบต า 9 (12.5) 4 (14.3) 1.413 0.493 ระดบปานกลาง 27 (37.5) 7 (25.0) ระดบดมาก 36 (50.0) 17 (60.7)

*คานยส าคญทางสถตทระดบนยส าคญ P-value< 0.05



อภปรายผลการศกษา ความรและพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมเกษตรกรในบานเหมองลกมคาในระดบทสง ซงสอดคลองกบการศกษาของ สนาน พาดลศลป และ พมาน ธระรตนสนธร (สนาน ผดงศลป, 2556 และ พมาน ธระรตนสนทร, 2559) ซงกลาววาความรและพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมเกษตรกรมคาในระดบทสงเชนกน อาจเนองมาจากกลมตวอยางมการใชสารเคมก าจดศตรพชเปนประจ าและมการเรยนรจากเพอนบานและรานขายสารเคมก าจดศตรพชรวมดวย แตผลของทศนคตตอการใชสารเคมก าจดศตรพชในกลมเกษตรกรบานเหมองลกมคาในระดบปานกลาง ซงแตกตางจาก ทองพล แกวกาญ (ทองพล แกวกา, 2557) ทพบวาทศนคตมระดบคาทศนคตทต า นอกจากนนผลการศกษาแสดงใหเหนอกวา ระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสของกลมเกษตรกรบานเหมองลกมระดบไมปลอดภย รอยละ 72.0 ซงคลายคลงกบ ณฐพร ปลมจนทร (ณฐพร ปลมจนทร และณชชาภทร ขนสาคร, 2559) ทพบวาเอนไซมโคลนเอสเตอเรส มระดบไมปลอดภยสง เมอวเคราะหหาความสมพนธของคณลกษณะของกลมตวอยาง ระดบความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชตอระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส พบวาไมมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสทไมปลอดภย ในสวนกลมเกษตรกรทมลกษณะการใชสารเคมก าจดศตรพชโดยตรงมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสทไมปลอดภย ซงมผลการศกษาทขดแยงกบงานวจยของพมาน รตนสนทร (พมาน ธระรตนสนทร, 2559) ทพบวา อาย ระดบความร และพฤตกรรมเปนปจจยทมความสมพนธตอระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรส สรปผลการศกษา ความร และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรในบานเมองลก มระดบคาความรและพฤตกรรมทสง สวนทศนคตการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรในบานเมองลก มระดบคาทศนคตทปานกลาง กลมเกษตรกรทมการใชสารเคมก าจดศตรพชโดยตรงมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสทไมปลอดภยอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 แมวาความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชในบานเมองลก อยในระดบทสง แตระดบโคลนเอสเตอเรส เอนไซมยงมคาทไมปลอดภยสงอย เอกสารอางอง (Reference) กตตพนธ ยงฮะ. (2554). ปจจยทมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสในเกษตรกรพนท

อ าเภอทาใหม จงหวดจนทบร. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาสาธารณสขศาสตร. คณะสาธารณสขศาสตร. มหาวทยาลยบรพา.



โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลแร อ าเภอพงโคน จงหวดสกลนคร. (2556). เอนไซมโคลนเอสเตอเรส(Cholinesterase Enzymes) คออะไร. สบคนเมอ16 พฤษภาคม 2561, จาก http://raepk.blogspot.com/2013/09/cholinesterase-enzymes-acetylcholine.html

วทญา ตนอารย. (2554). การประเมนผลกระทบสขภาพจากการใชสารเคมทางการเกษตรในการปลกพชไร เขตเทศบาลเมองแกนพฒนา อ าเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา วทยาศาสตรสขภาพและสงแวดลอม. คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย, มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม.

ทองพล แกวกา. (2557). ความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร ต าบลวงทอง อ าเภอนาวง จงหวดหนองบวล าภ. วารสารการพฒนาสขภาพชมชน มหาวทยาลยขอนแกน. 2(4), 117-128.

ยพาพร สยะใหญ และรชดา ครซ. (2561). รายงานการฝกปฏบตงานภาคชมชน ณ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานหวยสานพลบพลา. สาขาวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวง. เชยงราย.

ส านกโรคจากกการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค. (2558). องคความรเกยวกบการตรวจคดกรองความเสยงจากการสมผสสารเคมก าจดศตรพช โดยกระดาษทดสอบโคลนเอสเตอเรส (Cholinesterase reactive paper) ส าหรบเจาหนาทสาธารณสขในหนวยบรการสขภาพปฐมภม. กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. นนทบร.

สนาน ผดงศลป. (2556). ความรและพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร ต าบลวงสรรพรส อ าเภอขลงจงหวดจนทบร. ปญหาพเศษของการศกษาตามหลกสตรรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการภาครฐและภาคเอกชน วทยาลยการบรหารรฐกจ มหาวทยาลยบรพา. ชลบร.

สายธาร ไชยสจ. (2557). ความร ทศนคต และพฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรในเขตต าบลหนองไขนก อ าเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน. วทยาวจยศกษาศาสตรบณฑต. มหาวทยาลยมหาสารคาม. มหาสารคาม.

พมาน ธระรตนสนทร. (2559). ปจจยทมผลตอระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสในเลอดเกษตรกรทปลกสมโอใน ต าบลคลองนอย อ าเภอปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช. วารสารอนามยสงแวดลอม. 18(4), 3-15.

ณฐพร ปลมจนทร และณชชาภทร ขนสาคร. (2559). ปจจยทมความสมพนธกบระดบเอนไซมโคลนเอสเทอเรสในเลอดของเกษตรกรในต าบลเกาะจนทร อ าเภอเกาะจนทร จงหวดชลบร.



วทยานพนธสาธารณสขศาสตรบณฑต สาขาสาธารณสขศาสตร. คณะสาธารณสขศาสตร. มหาวทยาลยมหดล.

Krejcie R.V. and Morgan D.W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement. 30, 607-610. สบคนเมอ16 พฤษภาคม 2561 จาก https://home.kku.ac.th/sompong/guest_speaker/KrejcieandMorgan_article.pdf

Thai pan. (2560). ผลการเฝาระวงสารพษตกคางในผกผลไม ป 2560. สบคนเมอ16 พฤษภาคม 2561, จาก www.thaipan.org/sites/default/files/file/pesticide_doc36.pdf

Wongwichit D., Siriwong W., and Robson M.G. (2012). Herbicide Exposure to Maize Farmers in Northern Thailand: Knowledge, Attitude, and Practices. Journal of Medicine and Medical Sciences. 3(1); 034-038.



ภาวะความเสอมของไตในผสงอาย Chronic kidney disease with elderly population

ชมพนท เจรญทม(Chompunoot Jaroeantim)1* อรทย ตงวรสทธชย(Orathai Tangvarasittichai)1 สรพล ตงวรสทธชย(Surapon Tangvarasittichai)1

1 สาขาวชาเทคนคการแพทย คณะสหเวชศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร *Corresponding author. E-mail: [email protected]

บทคดยอ

โรคไตเรอรงกลายเปนปญหาทส าคญทางสาธารณสขอยางหนง โดยความสมพนธกบอายทเพมขน และมความเสอมของไตมากขนเมอมภาวะโรคแทรกซอนทส าคญคอภาวะโรคเบาหวาน เมอการท างานของไตเสอมลงจนเขาสระยะทรนแรงขนจะสงผลตอภาวะเสยงโรคหวใจและหลอดเลอดไดในอนาคต และสงผลใหอตราการกรองไตลดลงซงค านวณคาประมาณอตราการกรองไต (estimate glomerular filtration rate; eGFR) ไดดวยสมการตางๆไดแก Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI ซงตามเกณฑ NKF ก าหนดเกณฑวนจฉยโรคไตเรอรงคอม eGFR < 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร จงเปนวตถประสงคของงานวจยเพอศกษาอตราการกรองผานไตโดยใชสตรค านวณ C-G, MDRD และ CKD-EPI รวมกบปจจยตางๆเปรยบเทยบระหวางกลมตวอยางผสงอายทมและไมมภาวะโรคเบาหวานรวมดวย จากผลการศกษาพบวา ความชกโรคไตเรอรงทไดจากการค านวณดวยสมการ C-G มจ านวนมากทสด MDRD และ CKD-EPI รองลงมาตามล าดบ ปจจยน าหนก, ความดนโลหต, Glucose, BUN, Creatinine, ไขมนคลอเรสเตอรอล, ไตรกลเซอไรด, ไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนสง, ไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนต า , ไกลโคซเลทเตดฮโมโกลบน, ระดบ hs-CRP และปรมาณเอนไซม NAG มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 เชนเดยวกนเมอค านวณดวยสมการทงสามและพบวามความสมพนธกบกลมผปวยทมภาวะไตเรอรงรวมกบโรคเบาหวาน การศกษานจงชวยในการพจารณาประเมนภาวะโรคไตเรอรงดวยสมการตางๆรวมกนกบอาการแสดงทางคลนกของผปวยได ค าส าคญ: โรคไตเรอรง คาประมาณอตราการกรองไต Cockcroft-Gault MDRD CKD-EPI

Abstract Chronic kidney disease (CKD) has become a serious public health issue, which is associated with aging and complicated from other cause that diabetes mellitus (DM) is major. Kidney was damaged may be lead to end-stage renal disease (ESRD), increased cardiovascular morbidity and mortality and decreased glomerular filtration



rate (GFR) that calculated by other equations such Cockcroft-Gault (C-G), Modification of Diet in Renal Disease (MDRD) and Chronic Kidney Disease Epidemiology (CKD-EPI). NKF Guideline definitive patients who have a GFR less than 60 ml/min/1.73 m2 are diagnosed as having CKD. So this research purposed to study estimate glomerular filtration rate by C-G, MDRD and CKD-EPI equations to compare and study correlation of risk factors between CKD group and CKD combine DM group by Chi-Square test statistic. It was found that use of C-G equation showed the high CKD prevalent from C-G by MDRD and CKD-EPI equations respectively. Weigh, Blood pressure, Glucose, BUN, Creatinine, Total Cholesterol, Triglyceride, high density lipoprotein-cholesterol (HDL-C), low density lipoprotein-cholesterol (LDL-C), glycosylated hemoglobin

(HbA1c), high sensitivity- C reactive protein (hs-CRP) and N-acetyl-β-D-glucosaminidase (NAG) in urine were significant differences (p-value <0.05) and correlated to eGFR in CKD combined DM group when compute by all equations. This results may help decision making to diagnostic CKD with clinical symptoms of complicated patients. Keywords: Chronic kidney disease, estimate glomerular filtration rate, Cockcroft-Gault, MDRD, CKD-EPI บทน า โรคไตเรอรงเปนปญหาทางสาธารณสขทส าคญอยางหนงของประเทศไทย เนองดวยอาการแสดงของโรคนนจะไมแสดงชดเจนเมอไตเรมเสอมในเบองตน จนกวาไตจะถกท าลายจนสญเสยการท างานสงผลใหรางกายเกดการคลงของของเสย เกดการเสยสมดลน าและแรธาต นอกจากนยงสงผลตอการผลตฮอรโมนบางชนดทสรางจากไตได1 ความเสอมของไตนนเกดขนไดเมอมอายทเพมมากขน จากหลายการศกษาพบวาปจจยสมพนธทมผลตอความเสอมของไตนอกจากอายแลว ยงมปจจยพนฐานไดแกเพศ, เชอชาต, สภาพโภชนาการ, ภาวะโรคอนๆแทรกซอน เปนตน2 จากขอมลของสมาคมโรคไตแหงประเทศไทย ปพ.ศ. 2555 พบวา สาเหตทส าคญสวนใหญมาจากโรคเบาหวาน , ความดนโลหตสง, โรคอวน, ไขมนในเลอดสง เปนตน3 ซงสงอาจผลกระตนพฒนาการด าเนนโรคไตเรอรงเขาสระยะสดทาย (end-stage ranal disease; ESRD) ไดเรวขน จนจ าเปนตองเขารบฟอกไตซงมคาใชจายสงและผลการรกษาอาจยงไมดพอ เนองจากโรคไตเปนภาวะแทรกซอนทเกดกบหลอดเลอดขนาดเลก (micro-vascular complication) เชนเดยวกบผปวยโรคเบาหวานจงสงผลสมพนธกนของทงสองโรคทมการเปลยนแปลงทงทาง hemodynamic ทเกดจากความดนสงภายในหลอด



เลอดไตเปนผลมาจากการเพมขนของฮอรโมนตางๆ (prostanoids, nitric oxide, vascular endothelial growth factor (VEGF) รวมกบการท างานของ renin-angiotensin-aldosterone systems (RAS) และ endothelin systems) ท าใหเกดความผดปกตของระบบควบคมอตโนมตของหลอดเลอดภายในไตจนเกดสภาพ และการเปลยนแปลงทางเมตาบอลซมของผปวยโรคไตทมระดบน าตาลในเลอดทสงท าใหเกดการสราง glucose transporters เพมขน เพอน าน าตาลเขาสเซลลท าใหเกดพยาธสภาพทไตสงผลใหไตท างานลดลง 4 นอกจากนผปวยโรคไตเรอรงยงมความสมพนธตอการเกดภาวะโรคหลอดเลอดและหวใจ (cardiovascular disease) และโรคหลอดเลอดแดงแขงตว (atherosclerosis) ได 5

ในปพ.ศ. 2545 Nation Kidney Foundation (NKF) ประเทศสหรฐอเมรกาไดก าหนดเกณฑมาตรฐานการวนจฉยและการแบงระยะของโรคไตเรอรงดวยคาประเมนอตราการกรองไต (estimate glomerular filtration rate; eGFR) เปน 5 ระยะดงน ระยะท 1 มคา eGFR ≥ 90 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร การท างานของไตปกต, ระยะท 2 มคา eGFR เทากบ 60-89 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร การท างานของไตลดลงเลกนอย, ระยะท 3 มคา eGFR เทากบ 30-59 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร การท างานของไตลดลงปานกลาง, ระยะท 4 มคา eGFR เทากบ 15-29 mL/min/1.73 m2 การท างานของไตลดลงอยในระดบทรนแรงและระยะท 5 มคา eGFR < 15 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร เปนโรคไตระยะสดทาย (end-stage ranal disease; ESRD) ซงผทมคา eGFR < 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร ตดตอกนตงแต 3 เดอนขนไปจดวาเปนผปวยโรคไตเรอรง (Chronic kidney disease) 6 คา eGFR ทไดมาจากการค านวณดวยสตรตางๆ ในปจจบนมการหลากหลายงานวจยทศกษาความเสอมของไตดวยคาอตราการกรองไตโดยมทมาจากหลากหลายสมการ ซงสตรสมการทใชกนทวไปไดแก Cockcroft-Gault, Modification of Diet in Renal Disease Study (MDRD) และ CKD-EPI โดยเปนการน าคาซรมครเอทนนของคนไขมาใชในการค านวณรวมกบตวแปรตางๆ ซงมความส าคญกบการประเมนภาวะการท างานของไตและดแลรกษาไดอยางถกตองเพอชะลอความเสอมของไตนนจนเขาสระยะสดทายของโรคซงจ าเปนตองไดรบการรกษาบ าบดทดแทนไตดวยวธตางๆ เชนการลางไตผานชองทอง การฟอกเลอดหรออาจถงขนไดรบการปลกถายไต ซงการรกษาทกลาวมานนลวนแตสงผลตอการด ารงชวตประจ าวน และใหคาใชจายในการรกษาเปนจ านวนมาก สงผลตองบประมาณดานการดแลสขภาพของประชาชนกลมนของรฐบาลดวยเชนกน ดงนนการศกษานจงจะแสดงใหเหนถงปจจยเสยงทมผลตอภาวะโรคไตเรอรงทไดจากค านวณดวยสตรสมการ Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI และแสดงใหเหนถงความสมพนธของปจจยตางๆของโรคไตเรอรงรวมกบโรคเบาหวาน



วตถประสงคของการวจย 1. ศกษาอตราการกรองผานไตโดยใชสตรค านวณ Cockcroft-Gault, re-expressed MDRD และ CKD-EPI ในกลมตวอยางผสงอายทมและไมมประวตการวนจฉยจากแพทยวามภาวะเบาหวาน

2. ศกษาหาความสมพนธระหวางอตราการกรองผานไตรวมกบปจจยทเกยวของ ไดแกปจจยน าหนก, ความดนโลหต, Glucose, BUN, Creatinine, ไขมนคลอเรสเตอรอล, ไตรกลเซอไรด, ไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนสง, ไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนต า , ไกลโคซเลทเตดฮโมโกลบน, ระดบ hs-CRP และปรมาณเอนไซม NAG ในปสสาวะ วธด าเนนการวจย

รปแบบการวจยเปนการศกษาในกลมประชากรผสงอายทมอายมากกวา 60 ปขนไป ต าบลทาโพธ จงหวดพษณโลก ซงขนาดกลมตวอยางทน ามาศกษาไดจากการค านวณขนาดกลมตวอยางโดยสตรของ Taro Yamane

ซงมเกณฑคดเลอกกลมประชากรผสงอายทมอายตงแต 60 ปขนไปทเขารวมโครงการ ม

ขอมลการตรวจสขภาพ ไดแกขอมลเพศ, อาย, น าหนก, สวนสง, เสนรอบเอว, คาดชนมวลกาย, ความดนโลหต, ระดบน าตาลในเลอด, การตรวจการท างานของไตไดแกปรมาณยเรยไนโตรเจนในเลอด (BUN), ระดบครเอทนน (Creatinine), การตรวจการระดบไขมน ไดแกไขมนคลอเรสเตอรอลรวม (Total Cholesterol, TC), ไขมนไตรกลเซอไรด (Triglyceride, TG), ไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนสง (HDL-C) และไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนต า (LDL-C), ไกลโคซเลทเตดฮโมโกลบน (HbA1c), ระดบ high sensitivity-C-reactive protein

(hs-CRP) และปรมาณเอนไซม N-acetyl-β-D-glucosaminidase (NAG) ในปสสาวะ รวมถงขอมลประวตการไดรบวนจฉยจากแพทยวามภาวะโรคเบาหวาน ซงโครงการวจยดงกลาวผานเกณฑการพจารณาตามแนวทางหลกจรยธรรมการวจยในคนทเปนมาตรฐานสากลแลวจากคณะกรรมการจรยธรรมในมนษย มหาวทยาลยนเรศวร

เครองมอทใชในการวจย วเคราะหคาประมาณอตราการกรองไตดวยสมการ ซงคาความเขมขนของครเอตนนในซรมทน ามาใชในการค านวณหาจากวธการตรวจวเคราะหดวย Enzymatic method มหนวยเปนมลลกรมตอเดซลตร และอายใชหนวยเปนป โดยสตรสมการตางๆ มดงน



1. สมการ Cockcroft-Gault eGFR = (140-อาย) x น าหนกตว x 0.85 ส าหรบผหญง/ความเขมขนของครเอตนนใน

ซรม (mg/dl) x 72 2. สมการ MDRD

eGFR = 175 x SCr-1.154 x อาย-0.203 x 0.742 ส าหรบผหญง 3. สมการ CKD-EPI

ในเพศชาย เมอคา serum creatinine ≤ 0.9 มลลกรมตอเดซลตร = 141 x (Scr/0.9)-0.411 x

0.993 age

เมอคา serum creatinine > 0.9 มลลกรมตอเดซลตร = 141 x (Scr/0.9)-1.209 x 0.993 age

ในเพศหญง เมอคา serum creatinine ≤ 0.7 มลลกรมตอเดซลตร = 144 x (Scr/0.7)-0.329 x

0.993 age

เมอคา serum creatinine > 0.7 มลลกรมตอเดซลตร = 144 x (Scr/0.7)-0.411 x 0.993 age

โดยผทมคาประมาณอตราการกรองของไตต ากวา 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร

นบเปนผทมภาวะไตเรอรงตามเกณฑการวนจฉยโรคของ Nation Kidney Foundation (NKF) การวเคราะหทางสถต ขอมลทไดจากการศกษาทงหมด เมอตรวจสอบการกระจายของขอมลดวยโปรแกรมสถต

พบวามการกระจายของขอมลแบบไมปกต จงน าเสนอขอมลเปนคามธยฐาน (Median) และ Interquatile (Q1-Q3) จากนนศกษาเปรยบเทยบปจจยตางๆทเกยวของระหวาง 2 กลมตวอยางทมภาวะโรคไตเรอรงรวมดวยดวยสถต Mann-Whitney U และศกษาหาความสมพนธระหวางปจจยเสยงทเกยวของกบภาวะไตเรอรงทไดจากการค านวณดวยสมการทงสามดวยสถต Spearson’s correlation โดยทคา p<0.05 (2-tailed non-parametric tests) จะพจารณาเปนคาทมนยส าคญทางสถตดวยโปรแกรมสถต



ผลการวจย กลมตวอยางทใชในการศกษามจ านวนทงหมด 557 รายแบงเปนกลมท 1 คอกลมไมเปนโรคเบาหวานมจ านวน 175 รายและกลมท 2 คอกลมโรคเบาหวานมจ านวน 382 ราย เมอค านวณการคาประเมนการกรองไต (eGFR) ในทง 2 กลมตวอยางทม eGFR < 60 mL/min/1.73 m2 ดวยสมการ Cockcroft-Gault พบวากลมท 1 มจ านวน 42 รายและกลมท 2 มจ านวน 267 ราย ,ค านวณดวยสมการ MDRD พบวาจ านวนตวอยางท ในกลมท 1 มจ านวน 32 รายและกลมท 2 มจ านวน 250 ราย และเมอค านวณดวยสมการ CKD-EPI พบวาในกลมท 1 มจ านวน 28 ราย และในกลมท 2 มจ านวน 245 ราย แสดงวามผปวยโรคเบาหวานรวมกบโรคไตเรอรง ดงตารางท 1 ตาราง 1 รอยละของการวนจฉยโรคไตเรอรงเมอแบงตามเกณฑ NKF-CKD โดยค านวณดวยสมการ Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI ในกลมตวอยาง

Estimated glomerular filtration rate (eGFR) < 60 mL/min/1.73 m2

Cockcroft-Gault MDRD CKD-EPI

N (%) N (%) N (%)

กลมท 1 42 (13.59) 32 (11.35) 28 (10.26)

กลมท 2 267 (86.41) 250 (88.65) 245 (89.74)

เมอศกษาเปรยบเทยบความแตกตางของปจจยตางๆระหวาง 2 กลมตวอยางดวยสถต สถต

Mann-Whitney U พบวาปจจยน าหนก , ระดบความดนโลหตซสโตลก, ระดบความดนโลหตไดแอสโตลก, Glucose, BUN, Creatinine, TC, TG, HDL-C, LDL-C, HbA1c, hs-CRP และปรมาณเอนไซม NAG มความแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 เชนเดยวกนเมอค านวณดวยสมการทงสามสมการและส าหรบกลมตวอยางทง 2 กลมทค านวณคา eGFR ดวยสมการ CKD-EPI ทมคาต ากวา 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร พบวามปจจยเสนรอบเอวแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 เพมขนอกหนงปจจย ดงตารางท 2 ผลความสมพนธระหวางปจจยตางๆกบภาวะไตเรอรงเมอค านวณคาประมาณอตราการกรองไตดวยสมการ Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI ในกลมไมเปนโรคเบาหวานและกลมผปวยโรคเบาหวาน เมอค านวณคาประมาณอตราการกรองไตดวยสมการ Cockcroft-Gault ในกลมท 1 พบวา ปจจยทมความสมพนธคอ Creatinine, BUN และอาย ในกลมท 2 พบวาปจจยทมความสมพนธคอ อาย , LDL-C, HDL-C, Cholesterol, สวนสง, Glucose, Creatinine, BUN, ปรมาณเอนไซม NAG ระดบ high sensitivity CRP และระดบความดนโลหตซสโตลก เชนเดยวกนกบการค านวณดวยสมการ MDRD แตเมอค านวณคาประมาณอตรา



การกรองไตดวยสมการ CKD-EPI ในกลมท 1 พบวาปจจยทมความสมพนธคอ Glucose, Creatinine, BUN และในกลมท 2 พบวาปจจยทมความสมพนธ คอ อาย, HbA1C, HDL-C, LDL-C, Glucose, Creatinine, BUN, ปรมาณเอนไซม NAG ระดบ high sensitivity CRP และระดบความดนโลหตซสโตลก ดงตารางท 3



ตารางท 2 ขอมลกลมตวอยางและผลการศกษาเปรยบเทยบปจจยตางๆ ระหวางกลมตวอยาง ซงมคาประมาณอตราการกรองไตต ากวา 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร เมอค านวณดวยสมการ Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI (ขอมล: Median (Q1-Q3))

Variable

eGFR value calculated by Cockcroft-Gault p -

value

eGFR value calculated by MDRD p -

value

eGFR value calculated by CKD-EPI p -

value

Non-Diabetes group

Diabetes patients group

Non-Diabetes group


Non-Diabetes group


Weigh (kg) 56.9

(50.2 - 65.0)

53.0

(48 .0 - 149.0)

0.044

61.2 (53.0 - 68.9)

53.4

(48.2 - 62.2)

0.001

63.9 (52.1 - 68.9)

53.4

(48.1 - 62.2)

0.002

High (cm) 154.5

(149.0 - 159.0)

154.0

(60.6 - 159.0)

.985 156.

5 (153.3 - 160.0)

155.0

(151.0 - 160.0)

.115 156.

5 (152.3 - 160.0)

155.0

(151.0 - 160.0)

.234

Waist circumference (cm)

90.5 (82.8 - 94.5)

85.0

(80.0 - 95.0)

.213 91.5 (86.1 - 96.0)

85.0

(80.0 - 95.0)

.072 63.9 (92.5 - 86.6)

85.0

(80.0 - 95.0)

.035

Systolic blood pressure (mmHg)

128.0

(116.8 - 134.0)

131.0

(120.0 - 149.0)

.015 129.

0 (117.8 - 137.0)

134.0

(120.0 - 150.0)

.049 128.

5 (117.8 - 136.0)

133.0

(120.0 - 150.0)

.037

Diastolic blood pressure

82.0 (72.8 - 90.0)

79.0

(70.0 - 86.0)

.009 82.5 (72.0 - 90.0 )

79.0

(70.0 - 86.0)

.010 81.5 (72.0 - 90.0)

79.0

(70.0 - 86.0)

.024



Variable


value


value


value

Non-Diabetes group


Non-Diabetes group


Non-Diabetes group


(mmHg) Glucose (mg/dl)

97.0 (86.8 - 106.3)

117.0

(92.0 - 148.0)

<0.001

97.0 (87.3 - 102.0)

113.5

(90.0 - 147.0)

<0.001

97.0 (89.0 - 102.0)

110.0

(90.0 - 144.5)

.001

BUN (mg/dl) 18.0

(12.00 - 23.25)

48.0

(27.0 - 73.0)

<0.001

21.0 (15.3 - 26.8)

50.0

(30.8 - 74.0)

<0.001

22.0 (15.3 - 28.5)

52.0

(32.0 - 74.0)

<0.001

Creatinine (mg/dl)

1.18 (0.9 - 1.4) 4.4

7 (2.01 - 8.33)

<0.001

1.27 (1.12 - 1.51)

4.88

(2.25 - 8.43)

<0.001

1.29 (1.11 - 1.55)

4.92

(2.30 - 8.56)

<0.001

Total cholesterol (mg/dl)

165.0

(141.8 - 195.3)

160.0

(132.0 - 192.0)

.340 160.

5 (141.3 - 199.8)

158.0

(129.0 - 190.3)

.283 160.

5 (141.0 - 190.3)

158.0

(129.0 - 190.0)

.483

Triglyceride (mg/dl)

134.0

(104.0 - 205.1)

141.0

(104.0 - 214.0)

.768 139.

5 (104.0 - 205.5)

139.0

(103.8 - 211.3)

.858 147.

0 (104.3 - 205.5)

140.0

(104.0 - 212.5)

.867

HDL-C (mg/dl)

43.5 (34.0 - 58.0)

38.00

(31.0 - 37.0)

.016 43.5

0 (34.50 - 63.25)

37.50

(31.00 - 46.25)

.023 43.5

0 (34.50 - 60.00)

37.00

(31.00 - 46.50)

.047

LDL-C (mg/dl)

78.2 (59.1 - 114.2)

84.0

(60.0 - 109.0)

.733 81.6 (59.4 - 111.9)

82.0

(59.9 - 108.0)

.979 75.6 (58.3 - 106.3)

82.0

(59.2 - 108.0)

.650



Variable


value


value


value

Non-Diabetes group


Non-Diabetes group


Non-Diabetes group


TG/HDL-C 2.9 (1.6 - 6.4) 3.6 (2.5 - 6.3) .194 3.0 (1.6 - 6.9) 3.6 (2.5 - 6.2) .320 3.2 (1.6 - 6.9) 3.7 (2.5 - 6.2) .472 HbA1c (%) 6.7 (6.1 - 7.7) 6.2 (5.4 - 7.5) .015 6.4 (6.0 - 7.5) 6.1 (5.4 - 7.3) .049 6.6 (6.0 - 7.7) 6.0 (5.4 - 7.3) .012

hs-CRP (mg/l)

2.3 (1.2 - 3.7) 6.9 (5.5 - 8.9) <0.0

01 2.1 (1.2 - 4.2) 7.4 (5.6 - 8.9)

<0.001

2.2 (1.2 - 4.7) 7.4 (5.6 - 8.9) <0.0

01 NAG (U/L)

16.3 (7.8 - 27.4)

33.1

(16.9 - 55.7)

<0.001

14.4 (6.9 - 26.6) 35.

7 (19.2 - 59.6)

<0.001

14.4 (7.9 - 27.2)

35.3

(19.1 - 59.4)

<0.001



ตารางท 3 แสดงผลการวเคราะหความสมพนธระหวางปจจยเสยงกบภาวะไตเรอรง เมอค านวณคาประมาณอตราการกรองไตดวยสมการ Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI

Correlation parameters

Chronic kidney disease (eGFR < 60 mL/min/1.73m2)

eGFR value calculated by Cockcroft-Gault eGFR value calculated by MDRD eGFR value calculated by CKD-EPI Non-Diabetes Diabetes patients Non-Diabetes Diabetes patients Non-Diabetes Diabetes patients

Correlation coefficient r p - value r p - value r p - value r p - value r p - value r p - value

Age (Year) -0.473 0.002* 0.404 p <

0.001** -.323 .071 0.357

p < 0.001**

-.271 .163 .341 p <

0.001** Weigh (kg) -.112 .479 -.002 .969 .114 .533 .070 .268 .028 .886 .070 .273 High (cm) .067 .673 0.21 0.001* .091 .619 0.132 0.036* .160 .417 .121 .059 Waist circumference (cm)

-.031 .844 .027 .658 -.145 .428 -.013 .835 .095 .631 -.016 .800

BMI .157 .319 0.239 p <

0.001** .008 .966 .100 .116 .087 .659 .086 .179

Systolic blood pressure (mmHg)

.024 .882 -0.206 0.001* .270 .134 -0.172 0.006* .210 .284 -0.182 0.004*

Diastolic blood pressure (mmHg)

-.025 .876 -.014 .823 .045 .808 -.047 .456 .044 .824 -.050 .434

Glucose (mg/dl) .009 .957 0.209 0.001* .235 .196 0.183 0.004* 0.379 0.047* 0.155 0.015*







BUN (mg/dl) -0.528 p <

0.001** -0.814

p < 0.001**

-0.571 0.001* -0.77 p <

0.001** -0.527 0.004* -.761

p < 0.001**

Creatinine (mg/dl)

-0.686 p <

0.001** -0.971

p < 0.001**

-0.655 p <

0.001** -0.986

p < 0.001**

-0.79 p <

0.001** -.987

p < 0.001**

Total cholesterol (mg/dl)

.158 .318 0.265 p <

0.001** .221 .223 0.248

p < 0.001**

.134 .495 .244 p <

0.001**

Triglyceride (mg/dl)

-.033 .836 .100 .102 -.064 .729 .097 .125 .099 .617 .116 .070

HDL-C (mg/dl) -.071 .654 0.255 p <

0.001** -.142 .440 0.273

p < 0.001**

-.222 .255 .268 p <

0.001**

LDL-C (mg/dl) .139 .379 0.287 p <

0.001** .319 .075 0.275

p < 0.001**

.197 .315 .264 p <

0.001**

Triglyceride HDL ratio

.025 .876 -.035 .569 .021 .907 -.048 .454 .221 .259 -.035 .584

HbA1c (%) -.112 .481 0.366 p <

0.001** -.293 .103 0.323

p < 0.001**

-.070 .725 .302 p <

0.001**







NAG .024 .881 -0.436 p <

0.001** .081 .658 -0.353

p < 0.001**

.140 .476 -.379 p <

0.001**

hs-CRP -.081 .609 -0.223 p <

0.001** -.186 .308 -0.142 0.025* -.012 .951 -0.129 0.044*

*p < 0.05, ** p < 0.001



สรปและอภปรายผล ผลการศกษาพบวาในกลมตวอยางทไมไดเปนโรคเบาหวานและกลมผปวยโรคเบาหวานทม

คาประมาณอตราการกรองไต (estimated glomerular filtration rate; eGFR) ต ากวา 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร เมอค านวณคาประมาณอตราการกรองไตดวยสมการ Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI แลว พบวากลมผปวยโรคเบาหวานทมคาประมาณอตราการกรองไตต ากวา 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตรทไดจากการค านวณดวยสมการทงสามนน มปจจยสมพนธทางสถตกบระดบความดนโลหตซสโตลก ระดบ Glucose ไขมนคลอเรสเตอรอลรวม (Total Cholesterol, TC) ไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนสง (HDL-C) ไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนต า (LDL-C) ไกลโคซเลทเตดฮโมโกลบน (HbA1c) ระดบ high

sensitivity-C-reactive protein (hs-CRP) และปรมาณเอนไซม N-acetyl-β-D-glucosaminidase (NAG) ในปสสาวะเชนเดยวกนจากทงสามสมการซงเปนภาวะโรคไตแทรกซอนในโรคเบาหวาน โดยในกลมผปวยโรคเบาหวานทมระดบน าตาลในเลอดสงนนจะสงผลใหเกดการเปลยนแปลงทงทาง hemodynamic และ hypertropic pathway ขนภายในรางกาย กลาวคอเกดภาวะความดนโลหตสงภายในหลอดเลอดซงสงผลกระทบรวมถงหลอดเลอดภายในไตทมลกษณะเปนหลอดเลอดขนาดเลก (micro-vascular) จงสงผลตอการเพมขนของ GFR เปนสาเหตใหเกด glumerulosclerosis และ proteinuria ซงมกพบเปนสาเหตหลกในผปวยโรคเบาหวานและโรคไตเรอรง ภาวะความดนโลหตในเลอดสงนสาเหตหนงเปนผลมาจากพยาธสภาพภายในหลอดเลอดจากปจจยตางๆภายในหลอดเลอดดวยเชนกน เชน การมภาวะไขมนอดตนในเสนเลอดซงมสาเหตมาจากภาวะความผดปกตของการเผาผลาญไขมนในผปวยเบาหวาน นอกจากนยงสงผลตอการเปลยนแปลงทางเมตาบอลซมของน าตาลกลโคสทสงในรางกาย สงผลตอการน าน าตาลเขาสเซลลจนท าใหเกดพยาธสภาพในหลอดเลอดขนาดเลกของไต โดยผานกลไกตางๆ สดทายเกดเปนภาวะ Oxidative stress เกดการสราง reactive oxygen species (ROS) สงผลตอการภาวะการอกเสบ (inflammation) ซงสมพนธกบระดบ hs-CRP ทสงขนเนองจากเปนสารบงชภาวะอกเสบและท านายความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดไดในอนาคตทสงขนซงสงผลใหเกดเปนภาวะแทรกซอนตอไตมากขน7การเกดภาวะ Oxidative stress รวมกบภาวะการอกเสบ ชกน าสงการเกด pro-atherogenic ในกระแสเลอดและพฒนาตอเปน artherosclerosis ไดในอนาคต8ซงนอกเหลอจากปจจยของการมระดบ hs-CRP ทสงขนแลว ปจจยสมพนธของการมระดบเอนไซม NAG ทสงยงชวยบงชการถกท าลายของไตน าสระยะการเปนโรคไตเรอรงในระยะสดทายได9 นอกจากนผลการศกษายงพบปจจยสมพนธในกลมของระดบไขมนกบกลมผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนของโรคไตเรอรง เนองจากผปวยเบาหวานจะมความผดปกตในการเผาผลาญไขมน คอจะพบความผดปกตของระดบไตรกลเซอไรดทสง ระดบไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนดความหนาแนนต าสงเลกนอยหรอปกต แตระดบไลโปโปรตนคลอเรสเตอรอลชนด



ความหนาแนนสงต า ระดบคลอเรสเตอรอลสงหรอปกตสมพนธกบการด าเนนไปของโรคซงจากหลายงานวจยพบวาระดบไตรกลเซอไรดมกมความสมพนธแสดงใหเหนมากกวาระดบของคลอเรสเตอรอล10 ซงผลการศกษาในงานวจยนกลบพบวาระดบของคลอเรสเตอรอลมความสมพนธกบคาประมาณอตราการกรองไต เนองดวยจากการศกษากอนหนาพบวาผปวยโรคไตเรอรงทมความเสอมของไตระยะเรม (ตงแตระยะ 3 เปนตนไป) ระดบของคลอเรสเตอรอลจะสงและเมอเรมด าเนนเขาสระยะสดทายของโรคจะพบระดบของไตรกลเซอไรดกลบมาสงแทน11 รวมกนกบระดบ creatinine ทสงขนเรอยๆเมอไตเสอมหนาทลง ซ งภาวะผดปกตของระดบไขมนนอาจเปนอกหน งปจจยเสยงส าคญตอภาวะแทรกซอนทหลอดเลอดตลอดจนเกดการเจบปวยและเพมอตราการตายในผปวยเรอรงได

จากการศกษาแสดงใหเหนวาในผปวยโรคเบาหวานทมภาวะแทรกซอนของโรคไตไมวาจะประเมนดวยคาประมาณอตราการกรองไตจากการค านวณดวยสมการ Cockcroft-Gault, MDRD และ CKD-EPI นน แมระดบ HbA1c หรอระดบไขมนตางๆจะไมเปลยนแปลงใหเหนไดอยางชดเจน แตแทจรงแลวมกระบวนการชกน าสระยะสดทายของโรคไตเรอรงอยตลอดเวลา ดงนนผลการตรวจทางหองปฏบตการในการพจารณาผลคาประมาณอตราการกรองไตดวยการค านวณดวยสมการตางๆ จงมความส าคญตอการเฝาระวงภาวะโรคไตแทรกซอนในโรคเบาหวานเพอชวยระวงการเกดโรคแทรกซอนอนๆทส าคญ เชน โรคหลอดเลอดหวใจ ซงใชพจารณาควบคไปกบอาการทางคลนคของคนไข ขอเสนอแนะ ทงนการไดรบการประเมนวาผปวยเปนโรคไตเรอรงนนจ าเปนตองมคาอตราการกรองของไตต ากวา 60 มลลลตร/นาท/1.73 ตารางเมตร ตดตอกนนานเกน 3 เดอนซงไดจากการตรวจทางหองปฏบตการโดยการค านวณดวยสมการซงใชระดบซรมครเอทนนเปนพนฐานในการค านวณ นอกจากนยงควรประเมนระดบความรนแรงและโรคแทรกซอนรวมกนกบผลการตรวจอนๆ เชน การตรวจระดบอลบมนในปสสาวะ เปนตน

เอกสารอางอง Gansevoort, RT., Correa-Rotter, R., et al. (2013). Chronic kidney disease and

cardiovascular risk: epidemiology, mechanisms, and prevention. Lancet, 2043–51.

Matsushita, K., van der Velde, M., et al. (2010). Association of estimated glomerular filtration rate and albuminuria with all-cause and cardiovascular mortality in generalpopulation cohorts: a collaborative meta-analysis. Lancet, 2073–81.



Coresh, J., Selvin, E., et al. (2007). Prevalence of chronic kidney disease in the United States. JAMA, 2038–4.

Chertow, M., Fan, D., et al. (2004). Chronic kidney disease and the risks of death, cardiovascular events, and hospitalization. The New England journal of medicine. 1296–305

Van Biesen, W., De Bacquer, D et al. (2007). The glomerular filtration rate in an apparently healthy population and its relation with cardiovascular mortality during 10 years. European heart journal, 478–83

National Kidney Foundation. (2012). Clinical Practice Guidelines for Chronic Kidney Disease: Evaluation, Classification and Stratification. New York: NY 10016.

Deebukkhum S., Pingmuangkaew P., Tangvarasittichai O., Tangvarasittichai S. (2012). Estimated creatinine clearance, homocysteine and high sensitivity-C-reactive protein levels determination for early prediction of nephopathy and artherosclerosis risk in type 2 diabetic patient. Ind J Clin Biochem, 27, 239-45.

Hirano K., Yamashita S., Nakagawa Y., Ohya T., Matsuura F., Tsukamoto K., et al. (1999). Expression of Human Scavenger Receptor Class B Type I in Cultured Human Monocyte-Derived Macrophages and Atherosclerotic Lesions. Circulation Research, 85, 108-16.

Sylva S. (2005). The diagnostic role of urinary N-acetyl-beta-D-glucosaminidase (NAG) activity in the detection of renal tubular impairment. Acta Medica (Hradec Kralove), 48(2), 75-80.

Tsimihodimos V., Dounousi E., Siamopoulos K. (2008). Dyslipidemia in Chronic Kidney Disease: An Approach to Pathogenesis and Treatment. Am J Nephrol, 28, 958-73.

Ongajyooth L., Ongajyooth S., Lididlilid A., Chantachrn Y., Shayakul C. (1996). Role of lipid peroxidation, trace elements and antioxidant enzymes in chronic renal disease patients, .Meeting of American Society of Nephrology, San Diag, 79(12), 791-800.



ปจจยทมความสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในโรงพยาบาลพาน อ าเภอพาน จงหวดเชยงราย

FACTORS ASSOCIATED WITH FASTING BLOOD SUGAR LEVEL AMONG TYPE 2 DIABETIC PATIENTS IN PHAN HOSPITAL, CHIANG RAI

อษฏายธ ทรพยโภคาทร(Autsatayoot Subpokatorn) ธนกฤต ตอนะรกษ(Thanakrit Tornarak) จงกล สายสงห(Jongkon Saising)*

สาขาวชาสาธารณสขศาสตร คณะ/ส านกวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง *Corresponding author: E-mail: [email protected]

บทคดยอ

การศกษาครงนเปนการวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (cross-sectional descriptive research design) มวตถประสงคเพอศกษาปจจยทสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ทมารบบรการทคลนกพเศษของโรงพยาบาลพาน กลมตวอยางเปนผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ทมผลการตรวจคาน าตาลสะสมในเลอด (Hemoglobin A1c : HbA1c) เทากบหรอมากกวา 7% ใชการสมแบบเจาะจง (Purposive Sampling) จ านวน 235 คน เครองมอทใชในการวจยประกอบดวยแบบสอบถามขอมลสวนบคคล และขอมลดานพฤตกรรมการดแลตนเอง วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนา เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสมภาษณในเดอนมกราคมถงกมภาพนธ 2561 วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา การทดสอบไคสแควร (Chi-square test) วเคราะหขอมลใชสถต ความถ รอยละ คาความถดถอยโลจสตก (Binary Logistic Regression) ก าหนดระดบคาความเชอมน 95% (95%CI) ก าหนดนยส าคญทระดบ 0.05 ผลการวจยพบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง อายมากกวา 60 ปขนไป และมระยะการเปนโรคตงแต 5 ปขนไป ปจจยทมความสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ไดแก เพศ (OR 2.147, 95% CI = 1.072 - 4.300) สรปไดวาการดแลผเปนเบาหวานชนดท 2 ตองค านงถงปจจยดานเพศ ระยะเวลาการเปนโรค ความรเกยวกบโรคเบาหวาน การสนบสนนทางสงคม การนดหมายเพอรบการตรวจ และประเภทของการรกษา โดยเนนความเปนปจเจกบคคลของผปวย เพอตอบสนองความตองการอยางเหมาะสม ท าใหผเปนเบาหวานชนดท 2 สามารถดแลตวเองและควบคมระดบน าตาลในเลอดไดดขน ค าส าคญ: ปจจย ระดบน าตาลในเลอด โรคเบาหวานชนดท 2 ผปวยโรคเบาหวานชนดท 2



Abstract This research was based on cross-sectional descriptive study. This study aimed to investigate factors associated with fasting blood sugar level among Type 2 diabetic patients in Phan hospital, 2018. The cross-sectional study was conducted in type 2 diabetic patients in Phan hospital, the secondary data from hospital database (HOSxP) were managed and checked of missing values. The characteristic of patients was analyzed by descriptive statistics. The bivariate analysis of logistic regression was used to determine the association between factors and FBS level. From the results, we found the major characteristic of diabetic patients in Phan hospital is female (61.7%), the most age group is ≥60 years old (49.4%), and duration of disease is ≥5 years (59.1%). This study show that factors associated with fasting blood sugar level among Type 2 diabetic patients is gender (Odds ratio (OR) 2.147, 95% CI = 1.072 - 4.300) due to biological different and lifestyle. While age and duration of disease have no association with fasting blood sugar level. Gender is the factor associated with FBS level among type-2 diabetic patients in Phan hospital, while other factors have no association with FBS level in this study. The results showed that the development of models of care for type 2 DM patients must take gender, duration of the disease, knowledge of diabetes, social support, appointment attend, and type of treatment, by focusing on the individual needs of the patients to response appropriately, leading to better self-care and blood sugar control among the patients. Keywords: Factors, Fasting Blood Sugar, Diabetes Mellitus, Type 2 Diabetic Patients บทน า โรคเบาหวานชนดท 2 (T2DM) เปนชนดทพบบอยทสดในคนไทย พบประมาณรอยละ 95 ของผปวยเบาหวานทงหมด เปนผลจากการมภาวะดอตออนซลน (insulin resistance) รวมกบความบกพรองในการผลตอนซลนทเหมาะสม (relative insulin deficiency) มกพบในคนอาย 30 ปขนไป รปรางทวมหรออวน (ดชนมวลกายในคนเอเชย 23 กก./ม.2) อาจไมมอาการผดปกต หรออาจมอาการของโรคเบาหวานได อาการมกไมรนแรงและคอยเปนคอยไป มกมประวตโรคเบาหวานชนดท 2 ในพอ แม หรอ พ นอง โดยทความเสยงตอการเกดโรคเบาหวานชนดนพบมากเมอมอายสงขน มน าหนกตวเพมขน การขาดการออกก าลงกาย และพบมากขนในหญงทมประวตการเปนเบาหวาน



ขณะตงครรภ จากการส ารวจสภาวะสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกายครงท 5 พ.ศ. 2556-2557 พบวาประชากรไทยอาย 15 ปขนไป มความซกเบาหวานถงรอยละ 8.9 และมแนวโนมสงขนเรอย ๆ ปจจบนประเทศไทยมผเปนเบาหวานไมนอยกวา 4 ลานคน มผเปนโรคเบาหวานไดรบการรกษาและควบคมระดบน าตาลไดดเพยงรอยละ 23.7 (สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, 25 60) นอกจากนยงพบวาปจจบนมผเปนเบาหวานทยงไมไดรบการตรวจรกษา ทงนเพราะเบาหวานเปนภยเงยบทหากไมไดรบการตรวจสขภาพผเปนเบาหวานจะไมรตว (สนทร ตณฑนนทน และคณะ , 2554) เนองจากในป พ.ศ. 2560 อ าเภอพานมจ านวนผปวยเบาหวานชนดไมพงพาอนซลนในอ าเภอพานสงเปนอนดบ 2 (จ านวน 5,976 คน) ในจงหวดเชยงราย เมอเทยบตามอตราผปวยตอแสนประชากร มอตราผปวยใหมตอแสนประชากรเปนอนดบ 7 (541.05) ลดลงจาก ป พ.ศ. 2559 (693.30) และมอตราผปวยทคมระดบน าตาลไดดอยอนดบ 11 เมอเทยบกบอ าเภออนในจงหวดเชยงราย เพยงรอยละ 18.46 ซงต ากวาตวชวด กระทรวงสาธารณสข ประจ าปงบประมาณ 2560 (มากกวารอยละ 40 ขนไป) (กลมรายงานมาตรฐาน ส านกงานสาธารณสขจงหวดเชยงราย , 2560) ดวยจ านวนผปวยเบาหวานทมากท าใหโรงพยาบาลตองรบภาระทสงในการดแลผปวยเบาหวาน ปจจยทมผลตอการควบคมระดบน าตาลในกระแสเลอดของผปวยเบาหวานประกอบไปดวย ปจจยดานบคคล คอ เพศ อาย ระยะเวลาทเปนโรค ระดบการศกษา อาชพ และคาดชนมวลกาย ปจจยดานพฤตกรรม คอ พฤตกรรมการดมสราและเครองดมทมแอลกอฮอลและการสบบหร การบรโภคอาหาร เครองดมและผลไม และพฤตกรรมการออกก าลงกาย โดยจากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ พบวาสวนใหญจะท าการศกษาปจจยบคคล คอ เพศ อาย ระยะเวลาทเปนโรค ระดบการศกษา อาชพ เปนหลก ขณะทงานวจยบางชนศกษาลกลงไปถงรปแบบการรกษาและชวงอายทเรมเปนโรค การศกษาโดยกสมา กงหล (2557) พบวาปจจยบคคลจ าพวก เพศ อาย และระยะเวลาทเปนโรคมความสมพนธกบการคมระดบน าตาล ในขณะทงานวจยของธวชชย ฉนทวฒนนท (2551) พบวา อายและระยะเวลาทเปนโรคไมมความสมพนธกบการคมระดบน าตาลในเลอด โดยการศกษาของทงสองนนศกษาในไทยแตตางพนทซงอาจท าใหผลการศกษานนแตกตางกน เนองจากลกษณะของผปวยรวมทงพฤตกรรมนนอาจตางกน เกณฑในการวนจฉยโรคเบาหวานในปจจบนไดดดแปลงมาจากเกณฑของ American Diabetes Association (2017) โดยเกณฑวนจฉยโรคเบาหวานปจจบน คอ

1. มอาการของโรคเบาหวานรวมกบระดบน าตาลกลโคสในพลาสมาจากหลอดเลอดด าเวลาใดกตามมคาเทากบหรอมากกวา 200 มก./ดล. (อาการของโรคเบาหวานไดแก ดมน ามาก ปสสาวะมาก และน าหนกตวลดโดยไมทราบสาเหต)



2. ระดบน าตาลกลโคสในพลาสมาจากหลอดเลอดด าขณะอดอาหาร (Fasting Plasma Glucose; FPG หรอ Fasting Blood Sugar; FBS) เทากบหรอมากกวา 126 มก./ดล. (การอดอาหาร หมายถง การงดรบประทานอาหาร หรอเครองดมทใหพลงงานเปนเวลาอยางนอย 8 ชม.)

3. ระดบน าตาลกลโคสในพลาสมาจากหลอดเลอดด าทเวลา 2 ชวโมง ในการตรวจ 75 gram oral glucose tolerance (75 gm OGTT) เทากบ 200 มก./ดล.

ส าหรบการศกษาครงน ใชเกณฑการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานของแนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวาน พ.ศ. 2560 (สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร , 25 60) เปนเกณฑในการควบคมโรคเบาหวานของกลมเปาหมาย และเปน 3 ระดบดงน

1. ระดบน าตาลในเลอดกอนอาหารเชา 80-120 มลลกรม ตอเดซลตร ถอวา ควบคมโรคไดด 2. ระดบน าตาลในเลอดกอนอาหารเชา 121-140 มลลกรม ตอเดซลตร ถอวา ควบคมโรค

พอใช 3. ระดบน าตาลในเลอดกอนอาหารเชาสงกวา 140 มลลกรม ตอเดซลตร ถอวา ควบคมโรค

ไมด ตองปรบปรงแกไข ส าหรบในการศกษาในครงน แบงเกณฑการควบคมระดบน าตาลในเลอดเปน 2 ระดบคอ ถา

ระดบน าตาลในเลอดนอยกวา 130 มลลกรมตอเดซลตร ถอวาควบคมระดบน าตาลในเลอดได และถาระดบน าตาลในเลอดสงกวา 130 มลลกรมตอเดซลตร ถอวาควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได อางองตามเกณฑของโรงพยาบาลพาน วตถประสงคของการวจย เพอศกษาหาปจจยทมผลตอการควบคมระดบน าตาลในกระแสเลอดของผปวยเบาหวานชนดไมพงพาอนซลนทเขารบการรกษาทโรงพยาบาลพาน วธด าเนนการวจย ขอบเขตของการศกษา ระยะเวลา 2 เดอน ตงแตเดอน มกราคม ถง กมภาพนธ พ.ศ. 2561 ณ โรงพยาบาลพาน ต าบลมวงคา อ าเภอพาน จงหวดเชยงราย

กลมประชากรทจะศกษา ผปวยเบาหวานทเขารบการรกษาทโรงพยาบาลพาน ทมคา HbA1c มากกวา 7% เนองจากคาน าตาลสะสมในเลอด (Hemoglobin A1c : HbA1c) เทากบหรอมากกวา 7% ถอวาควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได (สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร, 2560) และไมจ ากดเพศและอาย กลมประชากรทจะศกษาทงหมด จ านวน 235 คน



เกณฑการรบอาสาสมครเขารวมโครงการ (Inclusion criteria) - เปนผปวยเบาหวานทเขารบการรกษาทคลนกพเศษ โรงพยาบาลพาน - มคา HbA1c มากกวา 7% - ยนดเขารวมโครงการ

เกณฑการไมรบอาสาสมครเขารวมโครงการ (Exclusion criteria) - มโรคแทรกซอนรนแรง เชน ไตวายเรอรง หรอวณโรค เปนตน - มปญหาในดานการสอสาร เชน ชาวตางชาตหรอชนกลมนอย เปนตน - ปฏเสธเขารวมโครงการ

การค านวณขนาดตวอยางและเหตผลในการเลอกอาสาสมครในการวจย ค านวณตวอยางโดยใชสตรการหากลมตวอยางจากประชากรของ Krejcie and Morgan (1970) โดยเลอกกลมผปวยทมระดบการควบคมน าตาลต าเพอหาปจจยทมผลตอคมระดบน าตาลในกลมผปวยน

การออกแบบการวจย ขนตอนด าเนนการวจย และการควบคมการวจย เปนการศกษาหาความสมพนธของปจจยและระดบน าตาลในกระแสเลอดแบบภาพตดขวาง โดยกลมประชากรทตองการศกษาคอผปวยเบาหวานชนดไมพงพาอนซลนทเขารบการรกษาทโรงพยาบาลพานทมคา HbA1c มากกวา 7% จากการวดโดยทางโรงพยาบาลพานและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพระดบต าบลทสงตวมา ทงหมด 1,197 คน ค านวณกลมตวอยางโดยใชสตรการหากลมตวอยางจากประชากรของ Krejcie and Morgan ไดกลมตวอยางจ านวน 235 คน ท าการคดเลอกกลมตวอยางตามเกณฑการรบและไมรบอาสาสมครขางตน ท าการเกบขอมลทตยภมจากฐานขอมลของโรงพยาบาลพานและเกบขอมลปฐมภมโดยใชแบบสมภาษณกบผปวยทเขารบยาและการเจาะเลอดในวนนน ๆ โดยค าน าตาลในกระแสเลอดจะใชคา Fasting blood sugar ทจดตด 130 mg/dl เปนเกณฑตดสนถงการควบคมระดบน าตาล ททางโรงพยาบาลพานเกบ จากนนทาการส ารวจขอมลหลงจากทาการเกบขอมลในวนนน ๆ และไมเลอกผปวยทไมมขอมลคาน าตาลในกระแสเลอดในฐานขอมลมาเปนกลมตวอยางในโครงการ

การวเคราะหขอมล รายละเอยดของวธการทางสถตทใช รวมทงการวางแผนวเคราะห ขอมลระหวางการวจย (Interim analysis) วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนาและสถตเชงอนมาน โดยสถตเชงพรรณนาใชคาความถ รอยละ และคาเฉลย สวนสถตเชงอนมานจะใชการทดสอบไคสแควร (Chi-square test) และคาความถดถอยโลจสตก (Binary Logistic Regression) ก าหนดระดบคาความเชอมน 95% (95%CI) ก าหนดนยส าคญทระดบ 0.05 ในการหาความสมพนธของปจจยนน ๆ ตอการควบคมระดบน าตาลในกระแสเลอดของผปวย โดยจะท าการวเคราะหขอมลหลงจากเกบขอมลจากกลมตวอยางครบแลว



ภาพ 1 แผนผงขนตอนวธการด าเนนการวจย

ผลการวจย ตารางท 1 ลกษณะขอมลพนฐานของผปวยโรคเบาหวานทรบบรการในโรงพยาบาลพาน (จ าแนกตามจ านวนและรอยละ) ลกษณะขอมลพนฐาน จ านวน (รอยละ)

เพศ ชาย หญง

90 (38.3)

145 (61.7) อาย (ป) 15-39

5 (2.1)

เกณฑการรบอาสาสมครเขารวมโครงการ - เปนผปวยเบาหวานทเขารบการรกษาทคลนกพเศษ โรงพยาบาลพาน

- มคา HbA1c มากกวา 7%

- ยนดเขารวมโครงการ

เกณฑการไมรบอาสาสมครเขารวมโครงการ - มโรคแทรกซอนรนแรง เชน ไตวายเรอรง วณโรค เปนตน

- มปญหาในดานการสอสาร เชน ชาวตางชาตหรอชนกลมนอย เปนตน

ผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในโรงพยาบาลพาน

N = 1,197

กลมตวอยาง n = 235 ใชการสมแบบเจาะจง

การเกบขอมล

การวเคราะหขอมล

ผลลพธ

วเคราะหขอมลใชสถต ความถ รอยละ การทดสอบไคสแควร (Chi-square test) และคาความถดถอยโลจสตก (Binary Logistic Regression)

- ขอมลทตยภมจากรายงานในระบบ HOSxP program ของโรงพยาบาลพาน

- แบบสอบถาม



ลกษณะขอมลพนฐาน จ านวน (รอยละ)

40-49 50-59 ≥60

26 (11.1) 88 (37.4)

116 (49.4) ระดบการศกษา ไมไดเขารบการศกษา ประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย/ปวช. อนปรญญา/ปวส. ปรญญาตร ขนไป

47 (20.0)

155 (65.9) 16 (6.8) 10 (4.3) 2 (0.9) 5 (2.1)

อาชพ ไมไดประกอบอาชพ เกษตรกรรม รบจางทวไป คาขาย รฐวสาหกจ ธรกจสวนตว อน ๆ

116 (49.4) 49 (20.9) 38 (16.2) 23 (9.8) 7 (3.0) 1 (0.4) 1 (0.4)

ระยะเวลาการเปนโรค นอยกวา 1 ป 1-5 ป มากกวา 5 ป

7 (3.0)

89 (37.9) 139 (59.1)

จากผลการวจย พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง จ านวน 145 คน รอยละ 61.7 มอายมากกวา 60 ปขนไป จ านวน 116 คน รอยละ 49.4 มระดบการศกษาในระดบประถมศกษา จ านวน 155 คน รอยละ 65.9 ไมไดประกอบอาชพ จ านวน 116 คน รอยละ 49.4 และมระยะการเปนโรคตงแต 5 ปขนไป จ านวน 139 คน รอยละ 59.1



ตารางท 2 ปจจยทมความสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในโรงพยาบาลพาน

ปจจย จ านวน (รอยละ) ของผทมระดบน าตาลในเลอด

Chi-square P-value นอยกวา 130 mg/dl มากกวา/เทากบ 130 mg/dl

เพศ ชาย หญง

21 (23.3%) 18 (12.4%)

69 (76.7%) 127 (87.6%)

4.784

0.029*

อาย นอยกวา 60 ป มากกวา 60 ป

18 (15.1%) 21 (18.1%)

101 (84.9%) 95 (81.9%)

0.376

0.540

การศกษา ไมไดรบการศกษา รบการศกษา

7 (14.9%) 32 (17.0%)

40 (85.1%) 156 (83.0%)

0.123

0.726

อาชพ ไมไดประกอบอาชพ ประกอบอาชพ

20 (17.2%) 19 (16.0%)

96 (82.8%) 100 (84.0%)

0.069

0.793

ระยะเวลาการเปนโรค นอยกวา 5 ป มากกวา 5 ป

18 (18.8%) 21 (15.1%)

78 (81.2%) 118 (84.9%)

0.544

0.461

ดมแอลกอฮอล ไมดม ดม

22 (13.8%) 17 (22.4%)

137 (86.2%) 59 (77.6%)

2.704

0.100

สบบหร ไมสบ สบ

31 (15.3%) 8 (25.0%)

172 (84.7%) 24 (75.0%)

1.890

0.169

ประเภทขาวทรบประทานเปนหลก ขาวสวย ขาวเหนยว

15 (18.5%) 24 (15.6%)

66 (81.5%) 130 (84.4%)

0.330

0.566

ประเภทผลไมทรบประทานเปนหลก ผลไมทมคาดชนน าตาลนอย ผลไมทมคาดชนน าตาลมาก

28 (15.9%) 11 (18.6%)

148 (84.1%) 48 (81.4%)

0.239

0.625

การบรโภคเครองดมทมน าตาลสง นอยกวา 5 วนตอสปดาห มากกวา 5 วนตอสปดาห

26 (15.3%) 13 (20.0%)

144 (84.7%) 52 (80.0%)

0.752

0.386



ปจจย จ านวน (รอยละ) ของผทมระดบน าตาลในเลอด

Chi-square P-value นอยกวา 130 mg/dl มากกวา/เทากบ 130 mg/dl

การบรโภคอาหารทมน าตาลสง นอยกวา 5 วนตอสปดาห มากกวา 5 วนตอสปดาห

35 (16.7%) 4 (15.4%)

174 (83.3%) 22 (84.6%)

0.031

0.860

การออกก าลงกาย นอยกวา 3 วนตอสปดาห มากกวา 3 วนตอสปดาห ไมไดออกก าลงกาย

14 (16.5%) 21 (16.8%) 4 (16.0%)

71 (83.5%) 104 (83.2%) 21 (84.0%)

0.011

0.994

ดชนมวลกาย นอยกวาเกณฑ ปกต มากกวาเกณฑ

1 (11.1%) 9 (13.0%) 29 (16.6%)

8 (88.9%) 60 (87.0%) 128 (83.4%)

1.224

0.542

จากตารางท 2 พบวา ปจจยทมความสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลในเลอดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05 ไดแก เพศ (p-value = 0.029) สรปและอภปรายผล จากการศกษาพบวาปจจยทมผลตอการควบคมระดบน าตาลในเลอดคอเพศ โดยเพศหญงมโอกาสทจะควบคมระดบน าตาลไมไดมากกวาเพศชายถง 2.147 เทา (OR = 2.147, 95% CI = 1.072 – 4.300) สอดคลองกบการศกษาของ กสมา กงหล (2557) ทพบวาเพศหญงนนมความเสยงทไมสามารถควบคมระดบน าตาลได เหตผลนนมาจากการทระบบการเผาผลาญพลงงานของเพศหญงนนต ากวาเพศชาย รวมไปถงมวลกลามเนอทเปนตวชวยในกายเผาผลาญพลงงานและกกเกบไกลโคเจน นอกไปจากระบบเผาผลาญและความแตกตางทางกายภาพแลว วธชวตและการใชชวตประจ าวนของเพศหญงยงแตกตางจากเพศชายดวย ในอ าเภอพานนนและกลมตวอยางทศกษานนอาชพสวนใหญเปนเกษตรกรและผสงอายสวนใหญนนวางงาน โดยเกษตรกรสวนใหญนนไมไดท างานหนกตลอดเวลา จะมเพยงชวงเรมตนปลกและชวงเกบเกยวเทานนทมการใชแรงงานหนกและสวนใหญมกเปนเพศชายทท างานดานน ขณะทเพศหญงนนไมไดท างานจ าพวกใชแรงงานหนก ท าใหการใชพลงงานนนต ากวาเพศชาย โดยอาชพสวนใหญของเพศหญงทยงประกอบอาชพอยนนจะเปนการคาขายหรองานหตถกรรม ในการศกษาปจจยดานอนนนพบวาไมมความสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลในเลอด โดยเฉพาะระยะในการเปนโรคและอาย ซงสอดคลองกบการศกษาโดย ธวชชย ฉนทวฒนนท (2551)



และการศกษาโดย Aniza Ismail และคณะ (2559) แตกบขดแยงกบการศกษาโดย Yusuf Kayar และคณะ (2560) และ Viswanathan Mohan และคณะ (2556) ทกลาววาระยะการเปนโรคนนมความสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลในกระแสเลอด โดยเฉพาะอยางยงผทมระยะเวลาในการเปนโรคยาวนานนนจะมความเสยงทจะควบคมระดบน าตาลในเลอดไดแยลง ซงคอนขางทจะขดแยงกบลกษณะโรคของโรคเบาหวาน เนองจากโรคเบาหวานนนเปนโรคทรกษาไมหาย จะมเพยงไมกรายเทานนทสามารถรกษาหายไดหลงจากการวนจฉยวาเปนโรคไดไมนานโดยการปรบเปลยนพฤตกรรมและการออกก าลงกาย การทระยะเวลาในการเปนโรคจะสมพนธกบการควบคมระดบน าตาลนนคงจะเกยวของแคในดานทศนคตทมตอโรคและการควบคมระดบน าตาลเทานน ในกลมตวอยางทศกษา พบวาสวนใหญมพฤตกรรมในการบรโภคและการใชชวตทดขนเมอรบรวาตนเองปวยเปนโรคเบาหวาน แตเหตผลทไมสามารถควบคมระดบน าตาลไดนนมาจากการทวฒนธรรมการกนของคนทางภาคเหนอนนรบประทานขาวเหนยวเปนหลก ซงขาวเหนยวนนมดชนน าตาลทสงมาก นอกจากขาวแลว ผลไมตามฤดกาลยงมผลดวย ผเขารวมโครงการบางคนนนไมรบรถงปรมาณน าตาลในผลไมทตนเองทานเปนประจ า ตรงสวนนอาจเปนสวนทท าใหระยะเวลาในการเปนโรคนนไมมความสมพนธตอการควบคมระดบน าตาล นอกจากนผปวยสวนใหญยงเลกสบบหรและดมเครองดมทมแอลกอฮอลหลงพบวาตนเองปวย แตยงไมสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมการออกก าลงกายใหถงระดบทเหมาะสมได อาจเปนเพราะหนาทการงานและอายทาใหไมสามารถออกก าลงกายได ท าไดเพยงมกจกรรมทางกายทเพยงพอเทานน สรปไดวาปจจยทมความสมพนธตอการควบคมระดบน าตาลในกระแสเลอดของผปวยเบาหวานชนดทสองทมระดบน าตาลในเลอดสงเกนมาตรฐานนนคอ เพศ โดยเพศหญงมความเสยงทจะไมสามารถควบคมระดบน าตาลในกระแสเลอดไดมากวาเพศชายถง 2.15 เทา เนองจากความแตกตางทางดานชวกายภาพและวถชวต ขอเสนอแนะ

แนะน าใหศกษาเกยวกบปจจยอนเพมเตม เชน รปแบบการรกษา ชวงอายทเรมเปนโรค หรอ ผปวยรวมในครอบครวเปนตน โดยอางองจากคา HbA1c ซงจะสามารถแสดงถงพฤตกรรมในการควบคมระดบน าตาลในชวง 2 เดอนทผานมาไดเปนหลก และแนะน าทดสอบคณภาพของเครองมอโดยวดคาความเทยงตรง (validity) และวดคณภาพความเชอมน (reliability) ของแบบสอบถาม กอนน ามาใชจรง เพอใหไดผลการศกษาทมประสทธภาพมากขน



กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณ นายแพทยฑฆมพร จางจต ผอ านวยการโรงพยาบาลพานทอนญาตการท าวจยในครงน นางปาลตา เจรญสข อาจารยพเลยงผชวยเหลอในดานระเบยบการวจยและการจดหาขอมล อาจารย ดร.จงกล สายสงห อาจารยทปรกษาและอาจารยทานอน ในสาขาวชาสาธารณสขศาสตร ทงในดานการจดท าวจย เรยบเรยงและตรวจทาน และขอขอบคณผเขารวมวจยทกทานทใหความรวมมอและท าใหการวจยครงนส าเรจไปไดดวยด

เอกสารอางอง กสมา กงหล. (2557). ปจจยทมความสมพนธตอการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผเปนเบาหวาน

ชนดทสองโรงพยาบาลพระมงกฎเกลา, Vol 15 No 3 (2014): กนยายน-ธนวาคม 2557 September-December 2014 สบคนจาก https://www.tci-thaijo.org/index.php/JRTAN/article/view/30627

กลมรายงานมาตรฐาน ส านกงานสาธารณสขจงหวดเชยงราย. (2560). การปวยดวยโรคไมตดตอทส าคญ. [เวบบลอก]. สบคนจาก https://hdcservice.moph.go.th/hdc/main/index_pk.php

ธวชชย ฉนทวฒนนท. (2551). ปจจยทมผลตอระดบน าตาลในเลอดผปวยเบาหวาน โรงพยาบาลสารภ จงหวดเชยงใหม, วารสารวจยระบบสาธารณสข ปท 2 ฉบบท 2: เม.ย.-ม.ย. (ฉบบเสรม 5) 2551.

สนทร ตณฑนนทน และคณะ. (2554). แนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวาน พ.ศ. 2554. กรงเทพฯ : บรษท ศรเมองการพมพ จ ากด

สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร. (25 60).แนวทางเวชปฏบต ส าหรบโรคเบาหวาน. กรงเทพฯ :บรษท ศรเมองการพมพ จ ากด.

Abundant Life Movement (2015). Primary health challenges. Retrieved from https://www.abundantlifemovement.com/primary-health-challenges

American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes-2017. Diabetes Care 2017; 40 (Suppl 1): S25-S32.

A. Ismail, L. S. Suddin, S. Sulong, Z. Ahmed, N. A. Kamaruddin, and N. Sukor. (2016). Profile and Factors Associated with Poor Glycemic Control Among Inpatients with Diabetes Mellitus Type 2 as a Primary Diagnosis in a Teaching Hospital, Indian Journal of Community Medicine. 2016 Jul-Sep; 41(3): 208-212.

https://www.abundantlifemovement.com/primary-health-challenges



V. Mohan, S. Shah, B. Saboo. (2013). Current Glycemic Status and Diabetes Related Complications Among Type 2 Diabetes Patients in India: Data from the A1chieve Study, Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/262690001_Current_glycemic_status_and_diabetes_related_complications_among_type_2_diabetes_patients_in_India_Data_from_the_A1chieve_study

Y. Kayar et al. (2017). Relationship between the poor glycemic control and risk factors, life style and complications, Biomedical Research 2017; 28 (4): 1581-1586

Documents

Preliminary reports: Effect of Dental Health Education Program on …gnru2018.lpru.ac.th/pdf/proceeding/Science_Group/Page... · 2018-10-16 · 2555 พบวาสภาวะโรคฟันผุในกลุมอายุ