ТЕОРИИ ЗА МОТИВАЦИЈАТАТЕОРИИ ЗА МОТИВАЦИЈАТА

Проф.д-р Виолета АрнаудоваПроф.д-р Виолета Арнаудова

Мотивација Мотивација Motivacijata e vnatre{na Motivacijata e vnatre{na

sostojba na li~nosta koja ja sostojba na li~nosta koja ja naveduva da se odnesuva na naveduva da se odnesuva na specifi~en na~in specifi~en na~in

((movere-движењеmovere-движење))

So ovoj poim se objasnuva So ovoj poim se objasnuva produktivnostaproduktivnosta na na vrabotenite и vrabotenite и naporotnaporot шto go шto go vloжuvaatvloжuvaat

Go Go pokrenuvapokrenuva, , naso~uva и naso~uva и odr`uvaodr`uva odnesuvaweto odnesuvaweto

• NNајголема ајголема грешка е грешка е менаџерот да менаџерот да претпостави претпостави дека дека сите луѓе сите луѓе го сакаат истотого сакаат истото

OP[T MODEL ZA MOTIVACIJA

1.Vnatre{na sostojba na ramnote`a

2.Odnesuvawe ili akcija

3.Cel

4.Modifikacija na vnatre{nata sostojba

Теории за мотивацијаТеории за мотивација

Првите теории за Првите теории за мотивацијата се мотивацијата се теории теории на содржина на содржина или теории на или теории на потребипотреби.

Современите теории на Современите теории на мотивација се мотивација се теории на теории на процесипроцеси..

теории на содржинатеории на содржина

(теории на потреби)(теории на потреби)

Теорија на хиерархија на потреби Теорија на хиерархија на потреби

(Maslow)• Кај секое човечко суштество постои хиерархија од

пет потреби:o Физиолошки (глад, жед, секс и други телесни

потреби)o Сигурност (физичка и емоционална сигурност и

заштита)o Социјални (љубов, припаѓање, прифаќање и

пријателство)o Почитување (внатрешни фактори-

самопочитување, самостојност и постигнување; и надворешни фактори - статус, признание и внимание)

o Самоактуализација (раст, остварување на своите потенцијали и самоисполнување)

• Кога една потреба ќе се задоволи таа престанува да биде мотиватор, а улогата на мотиватор ја преземе следната незадоволена потреба

5.Самопотврда5.Самопотврда да се цени својот

потенцијал

да се цени својотпотенцијал

користење на своите способности

користење на своите способности

4.Почитување 4.Почитување да се почитуваш себе си и другите

да се почитуваш себе си и другите

унапредување и признавање

унапредување и признавање

3.Припаѓање3.Припаѓање социјалнаповрзаност, љубов

социјалнаповрзаност, љубов

меѓусебни контакти, забави

меѓусебни контакти, забави

2.Сигурност2.Сигурност сигурност, стабилност

сигурност, стабилност

работна сигурност, здравст. осигурување

работна сигурност, здравст. осигурување

1.Физиолошки1.Физиолошки храна, вода, засолниште

храна, вода, засолниште

висина на плата за купување на

основните работи

висина на плата за купување на

основните работи

Ниво на потреба

НИВО НА ПОТРЕБА ОПИС ПРИМЕР

Како се мотивираат работниците согласно

оваа теорија?

Нема научна потврда на хиерархијата на потребите. Дури има и спротивни мислења и наоди. Противдокази:

- Некои предност им даваат на социјалните потреби пред сите други,- Некои преферираат сигурно вработување а не висока плата,- Некои преферираат самопотврда, а не заработка (научници, уметници, лекари ...)… Tаа е всушност најчесто користената теорија.

ЕРГ теорија на Алдерфер

Намера: да се решат некои недостатоци на Теоријата на Маслов.

Според неа:Потребите (вкупно 3) се исто така распоредени во хиерархија.Но, поедините нивоа може да се исполнуваат симултано.Редоследот на потребите за различни луѓе e различен.

Ako потреба од повисоко ниво не е задоволена, човекот се враќа кон потреби што полесно се задоволуваат (потреби од

пониско ниво).

Потреби за развојПотреби за развојсопствен развој,

Креативност, продуктивност

сопствен развој,Креативност, продуктивност

Работникот постојано ги

подобрува вештините

Работникот постојано ги

подобрува вештините

Потреби заприпадност,поврзување

Потреби заприпадност,поврзување

односи со други лица

односи со други лица

Добри односиДобри односи

Потреби за егзистенција

Потреби за егзистенција

храна, вода, засолниште

храна, вода, засолниште

Плата доволна за основни работи

Плата доволна за основни работи

Најн

иск

оН

ајв

исок

о Ниво на потреба Опис Примери

Теоријата се прифаќа – бидејќи работниците навистина имаат различни потреби што треба да се задоволуваат симултано (а не сукцесивно како во теоријата на Маслов).

Ако не се задоволат потребите за развој, луѓето ќе се вратат на потребите за припадност и сл.

Ваквите ситуации треба да се препознаваат и соодветно да се реагира на нив:

Пример, ако некогаш како менаџер не можете да им обезбедите на работниците соодветен развој на кариерата, свртете

се кон заеднички програми, дружења и сл. за да го надминете тој вакуум.

Отсуството на интерес за ЕРГ теоријата е последица веројатно на заедничките проблеми на оваа теорија со теоријата на Маслов.

Двете теории го користат поимот потреба кој не е операционално дефиниран.

Двете теории сугерираат иста крајна цел (самореализација-кај Маслов и развој-кај Алдерфер). Меѓутоа, точното значење на овие поими не е јасно.

Двофакторска теорија за мотивацијата (Херзберг)

Работната мотивација ја зголемуваат само условите или факторите што дозволуваат да се задоволат вишите потреби (потребата за почитување и самоактуализација).

Постојат две групи фактори: мотиватори и хигиенски фактори.

Мотиваторите- овозможуваат задоволување на вишите потреби. Мотиватори сe: признание, одговорност, можност за напредување, интересна работа. Тие се поврзани со содржината на работата, влијаат на задоволството од работата и водат кон поголема мотивација.

Хигиенските фактори oвозможуваат задоволување на нижите потреби koi pridonesuvaat vrabotenite da se zadr`at vo o-ta.

(физичките услови за работа, видот на супервизија, односите со соработниците, начелата на компанијата и платата- фактори што произлегуваат од контекстот во кој се врши работата).

Dvete grupi faktori se povrzani na specifi~en na~in:

Хигиенските фактори неможат да доведат до самоактуализација, Mотивативните фактори нeможат да доведат

до задоволување на потребата за избегнување неудобност.

Spored Herzberg zadovolstvoto od rabotata i nezadovolstvoto od rabotata ne se sprotivni kraevi na edna dimenzija.

Motivativnite faktori vodat kon zadovolstvo od rabotata, no nivnoto otsustvo ne vodi kon nezadovolstvo.

Higienskite faktori vodat kon nezadovolstvo no, nivnoto prisustvo ne vodi kon otsustvo na nezadovolstvo.

Podelbata na ovie dve grupi faktori se poka`ala kontraverzna. Motivativnite faktori se nastani, dodeka higienskite faktori se agensi.

Naodite na Herzberg mo`at da bidat posledica na odbranbeniot stav na subjektot (da se so~uva pozitivnata slika za sebesi)-> tendencija zaslugite da si gi pripi{uvame sebe si, a za neuspesite da gi obvinuvame drugite.

Kulminacija na teorijata me|u 1970-80 god.

Teorijata e napu{tena poradi nedoslednosta na empiriskite naodi od strana na drugi istra`uva~i.

Teorijata treba da se pozdravi bidej}i vnimanieto go naso~ila kon eden va`en problem: rabotata treba da se osmisli, a kako posledica na ova vo mnogu organizacii se pominalo kon zbogatuvawe na rabotata.

Prednosti:1.Ja naglasil ulogata na psiholo{kiot razvoj kako preduslov za zadovolstvo od rabotata,

2.Poka`al deka motivacijata za rabota proizleguva od samata rabota, a ne od uslovite za rabota.

TEORIJA NA POTKREPA

Teorijata objasnuva kako nagradite vlijaat vrz odnesuvaweto. Odnesuvaweto e funkcija od prethodnite iskustva na liceto so nagradite.

Se sostoi od primena na ovie principi: Lu|eto sakaat da vr{at raboti {to vodat do

nagradi Lu|eto izbegnuvaat da vr{at raboti {to vodat

do kazna Lu|eto prestanuvaat da gi vr{at rabotite koi

nitu se kazneti nitu se nagradeni.

Osnova na ovaa teorija e:

1.Zakonot na efektot (verojatnosta za pojava na dadeno odnesuvawe se zgolemuva ako toa e sledeno so nagrada).

2.Operantnoto uslovuvawe (Skiner: odnesuvaweto mo`e da se kontrolira preku negovite posledici).

-nagrada (zgolemena e verojatnosta da se povtori odnesuvaweto koe e nagradeno), -kazna (se namaluva verojatnosta da se pojavi odnesuvawe koe bilo kazneto).

Prioritet ima nagradata-dokaz: kaznata ne pomaga da se nau~at po`elnite odnesuvawa no, pomaga da se eliminiraat negativnite.

Vidovi nagradi: materijalni i nematerijalni (pofalbi).

Nagraduvawe: kontinuirano ili povremeno (ova e posuperiorno).

теории на процеситеории на процеси

Теорија на поставување на цели (Locke)

Ova e kognitivna teorija za motivacijata, a nejzin promotor e Lok, 1968.

Odnesuvaweto e motivarano od vnatre{nite celi.

Cel e ona {to liceto saka svesno da go postigne. (op{ta cel- da imam visok prosek, specifi~na cel-da dobijam 10 na sledniot ispit).

Celite go naso~uvaat odnesuvaweto, mobiliziraat (vo liceto vlo`uva pove}e napor), ja zgolemuvaat perzistencijata (pove}e vreme se posvetuva na odnesuvawe {to e neophodno za da se postignat tie celi).

Ovaa teorija e poddr`ana so istra`uvawa i tekovno e najpopularna teorija.

Postavuvaweto na celi najmnogu doa|a do izraz preku menaxmentot na celi.

-toa e programirano postavuvawe na celi vo organizacijata pri {to celite na poedinecot se koordinirani so celite kako na nadredenite taka i na podredenite lica. -Celite na licata pri vrvot mora da bidat konkretni i merlivi zatoa {to celite na sekoj poedinec treba da bidat povrzani so niv.

Теорија на pravednost (teorija na razmena) (Adams)

Primer: J.P. diplomirala na State University so diploma od smetkovodstvo. Po intervjuata so brojni organizacii vo kampusot, prifatila mesto vo edna od najgolemite smetkovodstveni firmi vo Boston. J.P. bila mnogu zadovolna so ponudata: rabota vo presti`na firma, mo`nost za steknuvawe korisno iskustvo i najvisoka plata vo smetkovodstvoto - $4,550 mese~no. Taa bila najdobar student, bila ambiciozna i o~ekuvala deka }e prima plata proporcionalna na vlo`eniot trud.

Pominala edna godina. Za J.P. rabotata bila

predizvik i ja ispolnuvala. Nejziniot rabotodava~ bil isklu~itelno zadovolen so nejzinoto rabotewe; dobila i poka~uvawe od $200 mese~no. Me|utoa, nejzinata motivacija zna~ajno se namalila vo izminatite nedeli. Zo{to? Nejziniot rabotodava~ vrabotil novo lice od istiot Univerzitet koj iako bez iskustvo (a J.P. ima ve}e ednogodi{no iskustvo) ima plata od $4,800 mese~no - $50 pove}e od ona {to J.P. zarabotuva sega! J.P. bila gnevna i zapo~nala da bara nova rabota.

Ovaa teorija bila razviena od Adams. Taa integrira dva poimi: relativna deprivacija i distributivna pravda.

Relativna deprivacija - diskrepancija me|u ona {to e i ona {to treba da bide.

Distributivna pravda se dobiva koga profitot (output) na sekoj e proporcionalen na negovoto investirawe (input).

Rabotnicite ja ocenuvaat nivnata dobivka (output) od rabotata vo odnos na nivniot vlog (input).

Ako dobivkata e pogolema od vlogot liceto e pretplateno, ako vlogot e pogolem od dobivkata liceto e nedovolno plateno.Pravednost : dobivkata = vlogot, Nepravednost: dobivkata se razlikuva od vlogot: -dobivkata e pomala od vlogot ili -dobivkata e pogolema od vlogot

Dali ovie sostojbi na neramnote`a }e pridonesat za ~uvstvo na nepravednost zavisi od toa kako liceto ja percepira dobivkata i vlogot na liceto so koe se sporeduva (zna~ajniot drug).

Pravednost:li~na dobivka /li~en vlog=dobivka na drugiot/vlog na drugiot(rabotnikot smeta deka dobiva isto kako drugiot pri ist vlog)

Nepravednost: Li~na dobivka/li~en vlog < dobivka na drugiot/vlog na drugiot

Liceto mo`e da veruva deka situacijata e pravedna duri i toga{ koga negovata dobivka e pomala od vlogot. Samo toga{ koga liceto veruva deka negoviot odnos e razli~en od odnosot na drugi lu|e, nastanuva nepravda. Liceto mo`e da misli deka e pomalku plateno otkolku {to treba , ako misli deka drugite se pove}e plateni otkolku {to treba.

Preterano pla}awe e koga rabotnikot veruva deka toj dobiva pove}e za negoviot vlog otkolku {to dobivaat drugite lu|e.

Vo teoriite na balans lu|eto nastojuvaat da odr`at balans (ramnote`a) me|u naporite {to gi vlo`uvaat na rabota i toa {to go dobivaat od rabotata.

Spored Teoriite na balans (ramnote`a) odnesuvaweto na liceto e pod vlijanie na sporeduvaweto na negoviot status so nekoj standard.

Koga statusot na liceto e pribli`no blizok do standardot -postoi sostojba na balans i liceto ne e motivirano da go promeni odnesuvaweto.

Koga statusot na liceto e zna~ajno razli~en od standardot, otsustvoto na balans sozdava nezadovolstvo, tenzija koja go motivira da ja reducira.

Adams gi predlaga slednite postapki za da se postigne balans :

1.Da se promeni vlogot za da se vospostavi balans na output/input so balansot na liceto so koe se sporeduva.2.Da se promeni dobivkata za da go donese odnosot output/input vo balans so liceto so koe se sporeduva,3.Da se promeni percepcijata na svojot odnos me|u output/input, ili na odnosot output/input na liceto so koe se sporeduva.4.Da se napu{ti rabotata.5.Da se anga`ira vo odnesuvawe koe treba da go promeni input ili output na liceto so koe se sporeduva.

Koli~inata na tenzijata i ja~inata na motivacijata se proporcionalni na stepenot na percepiranata nepravednost.

Teorijata se pove}e se napu{ta bidej}i pove}e e svrtena kon minatoto otkolku idnoto odnesuvawe.

Taa ja istakna potrebata od tretiraweto na rabotnicite na dostoinstven na~in.

Теорија на очекување

Poimot potreba vo ovaa teorija e zamenet so kognitivni elementi (se istaknuva ulogata na misleweto, o~ekuvawata, sudovite).

Osnovna ideja: lu|eto se motivirani koga veruvaat deka nivnoto odnesuvawe vodi kon nagradi ili ishodi {to tie gi posakuvaat.

Odnesuvaweto i performansata se rezultat na svesen izbor a lu|eto }e se opredelat za ona za {to mislat deka li~no najmnogu }e im se isplati.

Vo ova grupa spa|aat slednite teorii: VIE (Valence, Instrumentality, Expectations), a najvlijatelna e teorijata na Vrum.

Spored Vrum tendencijata za reagirawe e funkcija od: 1.ja~inata na nivnoto o~ekuvawe deka odnesuvaweto }e dovede do daden ishod, 2.anticipiranata vrednost na ishodot.

Teorijata na Vrum se sostoi od dva povrzani modeli:

1.Modelot valencija {to rabotnikot im ja stava na razli~nite ishodi,(ishod e sekoj nastan koj e posledica od odnesuvaweto na vrabotenoto lice-pofalba, nagrada, kazna). Valencija na ishodot e zadovolstvoto {to rabotnikot o~ekuva da go do`ivee otkako }e go primi ishodot.

Ishodot }e ima pozitivna valenca ako rabotnikot smeta deka toj ima pozitivna instrumentalnost (odnosno, ako so nego mo`at da se postignat drugi vredni ishodi).Instrumentalnost e stepenot do koj liceto veruva deka postignuvaweto na eden ishod e povrzano so postignuvawe na drug ishod.

2.Vtoriot model ja predviduva ja~inata na motivacijata za anga`irawe vo opredeleno odnesuvawe.

Ja~inata za anga`irawe zavisi od o~ekuvaweto deka od performansata }e proizlezat razli~ni ishodi koi }e imaat razli~na valencija.

Spored Vrum o~ekuvaweto pretstavuva o~ekuvana verojatnost deka dadeno odnesuvawe }e ima daden ishod.

Istra`uvawata na izdr`anosta na modelot na Istra`uvawata na izdr`anosta na modelot na valencija spa|aat vo tri kategorii:valencija spa|aat vo tri kategorii:

1.Predviduvawe na izborot na zanimaweto,1.Predviduvawe na izborot na zanimaweto,

2.Predviduvawe na zadovolstvoto od rabotata,2.Predviduvawe na zadovolstvoto od rabotata,

3.Predviduvawe na privle~nosta na uspe{nata 3.Predviduvawe na privle~nosta na uspe{nata performansa na rabota.performansa na rabota.

Prednosti:

Teorijata na o~ekuvawe e uspe{na da predvidi izbor od nekolku razli~ni opcii, na primer izbor na edna rabota od nekolku raboti.

Teorijata pretpostavuva svesen izbor i visoki racionalni procesi.

Taa e uspe{na kaj lu|e koi imaat vnatre{en lokus na kontrola-koi veruvaat deka toa {to go pravat e nivna odluka.

TEORIJA ZA SAMOEFIKASNOSTSamoefikasnost e stepen do koj liceto veruva deka ima ve{tini, znaewe i sposobnosti da izvr{i nekoja zada~a.

Pojdovna osnova: motivacijata i performansata se opredeleni od veruvaweto na lu|eto za toa kolku mo`at da bidat uspe{ni.

Lu|eto so visoka samoefikasnost veruvaat deka se vo sostojba da vr{at zada~i i da bidat motivirani da vlo`at napor.

Lu|eto so niska samoefikasnost ne veruvaat deka mo`at da vr{at zada~i i nema da bidat motivirani da vlo`at napori.

Lu|eto so visoka samoefikasnost si postavuvaat visoki celi. Nagraduvaweto i kaznuvaweto ja podigaat/ spu{taat samoefikasnosta i vlijaat vrz performansata so postignuvawe na celi ili so promena na o~ekuvawata.

Ovaa teorija e potvrdena -samoefikasnosta se razviva preku postignuvawe na uspesi.

Licata so visoki sposobnosti verojatno e deka postignale uspeh, a toa pak ja zgolemuva nivnata samoefikasnost.Samoefikasnosta ima pozitivni efekti kako vrz fizi~kite napori taka i vrz poapstraktnite slo`eni procesi.Samoefikasnosta e povrzana so site zada~i {to lu|eto gi izvr{uvaat.