PRIMARY HEALTH CARE / VOLUME 21, ISSUE1, January - March 2009

Διευθυντής Σύνταξης

Χρήστος Λιονής,

Aναπληρωτής Καθηγητής,

Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο

Τηλ. (2810) 394621, Fax. (2810) 394606

E-mail: [email protected]

Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης

Παναγιώτης Αλτάνης (Αθήνα)

Ελευθέριος Θηραίος (Αθήνα)

Κορνηλία Μακρή (Ηράκλειο)

Ανάργυρoς Μαριόλης (Αθήνα)

Συντακτική Επιτροπή

Αλκιβιάδης Αλεβίζος (Αθήνα)

Φωτεινή Αναστασίου (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Βαρδαβάς (Αθήνα)

Βασιλική Γκαρμίρη (Θεσσαλονίκη)

Νίκη Γλύστρα (Θεσσαλονίκη)

Ιωάννης Λέντζας (Αθήνα)

Άντα Μαρκάκη (Ηράκλειο)

Κωνσταντίνος Μίχας (Εύβοια)

Ρένα Οικονομίδου (Θεσσαλονίκη)

Αριστοφάνης Παγανάς (Πιερία)

Νίκος Παπανικολάου (Αθήνα)

Εμμανουήλ Συμβουλάκης (Ηράκλειο)

Γιώργος Τζανίδης (Πάρος)

Ζωή Τσιμτσίου (Θεσσαλονίκη)

Ειρήνη Χατζοπούλου (Θεσσαλονίκη)

Ανταποκριτές Σύνταξης

Έλενα Ευαγγελάκη (Κύπρος)

Θεοδώρα Ζαχαριάδου (Κύπρος)

Llukan Rrumbullaku (Αλβανία)

Συμβουλευτική Επιτροπή

Π. Βάρδας, Καθ. Καρδιολογίας Παν/μίου Κρήτης

Μ. Γείτονα, Eπίκ. Καθ. Διοίκησης Υπηρ. Υγείας Παν/μίου Θεσσαλίας

Ε. Γελαστοπούλου, Επίκ. Καθ. Υγιεινής Παν/μίου Πατρών

Δ. Γλάρος, Ομ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής Παν/μίου Ιωαννίνων

Α. Καφάτος, Ομ. Καθ. Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Παν/μίου Κρήτης

Ι. Κυριόπουλος, Καθ. Οικονομικών της Υγείας Εθνικής Σχ. Δημόσιας Υγείας

Θ. Κωνσταντινίδης, Επίκ. Καθ. Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Θράκης

Β. Μαυρέας, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων

M. Σγάντζος, Λέκτ. Ανατομίας Παν/μίου Θεσσαλίας

K. Σιαμόπουλος, Καθ. Νεφρολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων

Ν. Σιαφάκας, Καθ. Πνευμονολογίας Παν/μίου Κρήτης

K. Σουλιώτης, Διδάκτωρ Οικονομικών και Πολιτικής Υγείας

Λ. Σπάρος, Ομ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών

T. Φιλαλήθης, Αναπλ. Καθ. Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης

Γ. Χριστοδούλου, Καθ. Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών

ΕκδότηςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Μ. Χουρμούζη 28 Κ. Τούμπα544 53 ΘεσσαλονίκηΤηλ. (2310) 910342

Ιδιοκτήτης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΤΗΣ ΕΛΕΓΕΙΑ

ΠρόεδροςΜποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης

Αντιπρόεδρος ΑΑθανάσιος Συμεωνίδης

Αντιπρόεδρος ΒΣτέλλα Αργυριάδου

Γενικός Γραμματέας-ΤαμίαςΑντώνης Μπατίκας

Ειδικός ΓραμματέαςΑνάργυρος Μαριόλης

ΜέληΒασιλική Γκαρμίρη

Νικόλαος ΠαπανικολάουΕκπρόσωποι Ειδικευομένων

Ευρυπίδης ΖώταςΆρης Καραφώτης

Γραμματεία ΣύνταξηςΑναστασία Ρωμανίδου

Τηλ.: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Editor-in-Chief

Christos Lionis,

Αssociate Professor

Faculty of Medicine, University of Crete

P.O. Box 2208, Heraklio

Tel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606

E-mail: [email protected]

Associate Editors

Panagiotis Altanis (Athens)

Εleftherios Thireos (Athens)

Kornilia Makri (Heraklio)

Anargiros Mariolis (Athens)

Editorial Board

Alkis Alevizos (Athens)

Fotini Anastassiou (Heraklio)

Cοnstantinos Varvadas (Thessaloniki)

Vasiliki Garmiri (Thessaloniki)

Niki Glistra (Zagliveri)

Ioannis Lentzas (Athens)

Ada Markaki (Heraklio)

Constantinos Mihas (Evia)

Irene Ikonomidou (Thessaloniki)

Aristofanis Paganas (Pieria)

Nikos Papanikolau (Athens)

Emmanouil Symvoulakis (Heraklion)

Giorgos Tzanidis (Paros)

Zoi Tsimtsiou (Thessaloniki)

Irini Chatzopoulou (Thessaloniki)

Corresponding Editors

Elena Evaggelaki (Cyprus)

Theodora Zaxariadou (Cyprus)

Llukan Rrumbullaku (Αlbania)

Advisory Board

P. Vardas, Professor of Cardiology, University of Crete

M. Geitona, Assistant Professor, University of Thessalia

E. Gelastopoulou, Assistant Professor of Hygiene, University of Patras

D. Glaros, Εmeritus Professor of Medical Physics, University of Ioannina

A. Kafatos, Εmeritus Professor of Health Promotion and Nutrition, University of Crete

Τh. Konstantinides, Assistant Professor of Hygiene, University of Thrace

J. Kyriopoulos, Professor of Health Economics, National School of Public Health

V. Mavreas, Professor of Psychiatry, University of Ioannina

M. Sgantzos, Lecturer of Anatomy in University of Thessalia

K. Siamopoulos, Professor of Nephrology, University of Ioannina

N. Siafakas, Professor of Lung and Thorax, University of Crete

K. Souliotis, PhD, Health Policy and Economics

L. Sparos, Εmeritus Professor of Social Medicine, University of Athens

A. Philalithis, Associate Professor of Social Medicine, University of Crete

G. Christodoulou, Professor of Psychiatry, University of Athens

Executive Board of the Greek Association of General Practitioners PresidentBodosakis-ProdromosMerkouris

Vice-President AAthanasios Simeonidies

Vice-President BStella Argyriadou

General Secretary TreasurerAntonis Batikas

Special SecretaryAnargiros Mariolis

MembersVasiliki GarmiriNikolaos PapanikolaouEvripidis ZotasAristidis Karafotis

Secretary of Editor-in-ChiefAnastasia RomanidouTel: (2810) 394615, (28310) 25833e-mail: [email protected]

Editor-in-ChiefChristos Lionis, Αssociate ProfessorFaculty of Medicine, University of CreteP.O. Box 2208, HeraklioTel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606E-mail: [email protected]

Ιδιοκτήτης GREEK ASSOCIATION OF GENERAL PRACTITIONERS

Της Σύνταξης

X. ΛιονήςΕίκοσι τρία χρόνια ζωής με την «Πρωτοβάθμιαφροντίδα Υγείας: Σκέψεις στην απαρχή μιας νέαςπεριόδου

Μ. Μερκούρης και Α. ΜαργιόληςΠροτάσεις για την οργάνωση και λειτουργία τουΓενικού Συστήματος Πρωτοβάθμιας ΦροντίδαςΥγείας

Ερευνητική εργασία

Ι. Τσιλιγιάννη, Θ. Βασιλόπουλος, Γ. Αρσένη, Ζ. Φουστέρη, Γ. Κατζουράκη, Φ. ΚαρδαμίτσηΜελέτη Διαχείρισης και Αντιμετώπισης τηςκατάχρησης οινοπνεύματος σε Αγροτική Περιοχήτης Κρήτης

Ανασκόπηση

Ε. Βαφοπούλου, Α.Ι. Παπαϊωάννου, Ζ. Δανιήλ, Κ.Ι. Γουργουλιάνης, Ε. ΖακυνθινόςΤο βρογχικό άσθμα στην τρίτη ηλικία: Διαγνωστικήπροσέγγιση και θεραπευτική αγωγή

Σύντομη αναφορά

K. Πολίτου, Α. Καραμβάση, Π. ΠαπαδημητρίουΚατάθλιψη σε μονάδα φροντίδας ηλικιωμένωνπαραμεθορίου νησιωτικής περιοχής

Μ. Τριγώνη, Χ. ΛιονήςΗ μαστογραφία στην Κρήτη: Πρoσυμπτωματικόςέλεγχος, μια πρόκληση για τον ιατρό Γενικής Ιατρικής. Εμπειρίες από μια διδακτορική διατριβήστην Κρήτη

Νέα της Γενικής Ιατρικής

Αποτίμηση του 1ου Συμποσίου της Ένωσης Γενικών ιατρών

Συνέδρια στην Ελλάδα

Διεθνή Συνέδρια

Οδηγίες για τους συγγραφείς

7

9

13

23

33

43

47

49

3339

Editorials

C. LionisTwenty three years together with the Journal of “Primary Health Care”: Thoughts on the stant of a new period

M.P. Merkouris, A. MariolisProposals of the Greek Association of General Matcices to the upcoming Health act on the Greek Primary Care System

Original Paper

I. Tsiligianni, Th. Vasilopoulos, G. Arseni, Z. Fousteri, G. Katzouraki, F. KardamitsiΕvaluation of an attempt to manage and treat oversuse of alchool in a rural area of Grete.

Review

E. Vafopoulou, Z. Papaioannou, A.I. Daniil, K.I. Gourgoulianis, E. Zakynthinos Asthma in the elderly, diagnostic approach and therapeutic strategies

Brief Reports

K. Politou, A. Karamvasi, I. PapadimitriouDepression in a house for the elderly in a border-land region primary health care

M. Trigoni, C. LionisMamography on Grete: A challenge for General Practioners.Experiences gained from a PhD

News

The 1st Symposium of the GreekUnion of GPS

Congresses

International Congresses

Instructions to Authors

7

9

13

23

33

43

47

47

33

39

Τόμος 21 • Τεύχος 1 • Ιανουάριος - Μάρτιος 2009 7

Είκοσι τρία χρόνια ζωής με την «Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας»: Σκέψεις στην απαρχή μιας νέας περιόδου

1 Χ. ΛιονήςΑναπληρωτής Καθηγητής

Διευθυντής Σύνταξης

Σήμερα ανοίγει μια καινούργια σελίδα στο βιβλίο του πουφαίνεται να τη σηματοδοτεί όχι μόνο η αλλαγή του τυπο-γράφου αλλά κυρίως η επιθυμία αλλαγής στο περιεχόμε-νο, στη μεθοδολογία και στην θεματολογία που διακατέ-χει τη Συντακτική Επιτροπή της «Πρωτοβάθμιας ΦροντίδαςΥγείας» στη νέα περίοδο κυκλοφορίας της. Ίσως αυτή ηαλλαγή της σελίδας να ταυτίζεται και με την αλλαγή πουη Γενική Ιατρική (Γ.Ι.) υφίσταται τη στιγμή αυτή στη χώραμας. Μια αλλαγή που φαίνεται να τη χαρακτηρίζει ενθου-σιασμός αλλά και η ελπίδα πολλών νέων γιατρών ΓενικήςΙατρικής που μετά την απόκτηση της ειδικότητας βρίσκον-ται στο δρόμο της απόφασης για την επαγγελματική τουςκαριέρα. Η απόφαση αυτή φαίνεται να έχει αρκετές δυ-σκολίες. Η επίτευξητης εξαρτάται κυρίως ανάμεσα σε άλ-λα και από την ανάπτυξη των υποδομών και των πόρωνπου διατίθενται για την Π.Φ.Υ. και τη Γενική Ιατρική. Μιαπρώτη ανάγνωση της σημερινής καταγράφει αρκετά θετι-κά μέτρα όπως τα προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευ-σης και οι επιλεγμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητεςπου η Εταιρεία Γενικής Ιατρικής (ΕΛΕΓΕΙΑ) έχει καθιερώσειτα τελευταία χρόνια (δραστηριότητες εκπαίδευσης γιατον εκπαιδευτή αλλά και για τον ερευνητή στη Γ.Ι.) αλλά-και η πρόσφατη θετική εξέλιξη με τηνανάπτυξη ενός με-ταπτυχιακού προγράμματος ειδικά προσανατολισμούστηΓενική Ιατρικήπου ξεκίνησε πριν από ένα χρόνο στο ΤμήμαΙατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης. (http://[email protected])

Παρ’ όλες αυτές τις επιτεύξεις υπάρχει ακόμη μεγάληδιαδρομή για υποδομές που η Γ. Ι. και οι Γενικοί Ιατροί σή-

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: PrimaryHealth, care, journal, Greece

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: X. Λιονής, Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής, Παν/μίου Κρήτης. Τ.Κ. 71003, τηλ. 2810 394621, κινητό 6973 305933,e-mail:[email protected]

μερα χρειάζονται. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε εί-ναι αναγκαία η ανάπτυξη υποδομών ακαδημαϊ-κής Γ.Ι.1, καθώς και η δικτύωση αυτής με τα θε-σμικά όργανα της Γ. Ι.. Η δικτύωση και ιδιαίτεραη ανάπτυξη έρευνας βασισμένης στην κλινικήπρακτική και αναπτυσσόμενης από συνεργαζό-μενεςομάδες Γ. Ι. αποτελεί σήμερα ένα ζητού-μενο στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα2.

Η εκπαίδευση στην ειδικότητα παρά τις ση-μαντικές προσπάθειες που έχουν γίνει φαίνεταινα αναζητεί ένα αποτελεσματικότερο συντονι-σμό και η δεκάμηνη εκπαίδευση στο ΚέντροΥγείαςσημαντικές βελτιώσεις αλλά και επιλεγ-μένα και στελεχωμένακαι εξοπλισμένα ΚέντραΥγείας και εκπαιδευτές.

Η Γ.Ι αλλά και η Π.Φ.Υ. όσο κανένα άλλο πε-δίο απαιτούν ουσιαστικά μέτρα αλλά και μηχα-νισμούςγια την διασφάλιση της ποιότητας της

παρερχομένης φροντίδας, τον έλεγχο τηςαποτελεσματικότητας και την εξέταση μέτρωνπου θα βελτιώνουν την ασφάλεια του ασθε-νούς. Η πρόταση της Επιτροπής Διασφάλισηςτης ΕΛΕΓΕΙΑ βρίσκεται σε ουσιαστική κατεύθυν-ση. Φαίνεται να έχουν γίνει περισσότερα απόόσα γνωρίζουμε, είναι βέβαιο πως χρειάζεταιπολλά ακόμανα γίνουν αλλά και αρκετά να με-τρηθούν, να συζητηθούν και να διαδοθούν.

Το Περιοδικό «Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγεί-ας» σ’ αυτή την καινούργια σελίδα που η Συν-τακτική του Επιτροπή και το Δ.Σ. της ΕΛΕΓΕΙΑανοίγουν, επιθυμεί να προβάλλει και να συμ-βάλλει στην συζήτηση μιας διαρκούς ατζένταςγια τη βελτίωση του επιπέδου της Γενικής Ια-τρικής στη χώρα μας μέσω της δημοσίευσηςερευνητικών άρθρων, άρθρων γνώμης καιγραμμάτων προς τον Εκδότη. g

8

X. ΛΙΟΝΗΣ

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

1. Lionis C, Carelli F, Soler JK. Developing academic careersin family medicine within the Medeteranean setting. Fam-Pract, 21: 477-478, 2004.

2.Van Weel C, Rosser WW. Improving health care globally: acritical review of the neccesity of family medicine researchand recommadations to build research capacity. Ann FamMed, Suppl 2 : 55-16, 2004.

Βιβλιογραφία

Προτάσεις για την οργάνωση και λειτουργία του Γενικού Συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας

1 Μ. Π. ΜερκούρηςΠρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας

Γενικής Ιατρικής

1 Α. ΜαριόληςΕιδικός Γραμματέας Ελληνικής

Εταιρείας Γενικής Ιατρικής

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: Eλλάδα,Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας

Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης,Πρόεδρος ΕΛΕΓΕΙΑ, Ν. Κουντουριώτη21, Θεσ/νίκη, τηλ. 2310 539995 e-mail:[email protected]

Με την ευκαιρία της κατάθεσης σχετικού υπομνήματοςστον Υπουργό Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης κ. Δ.Αβραμόπουλο από την ΕΝΩΣΗ και την ΕΛΕΓΕΙΑ, των φορέ-ων που εκπροσωπούν επιστημονικά και επαγγελματικά τηΓενική Ιατρική στην Ελλάδα, παραθέτουμε παρακάτω τιςβασικές προτάσεις μας με αφορμή το υπό συζήτηση νο-μοσχέδιο για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (Π.Φ.Υ),λαμβάνοντας υπόψη τη συζήτηση που έχει προηγηθεί τοτελευταίο διάστημα μεταξύ των μελών μας, τις προγραμ-ματικές δηλώσεις του κ. Υπουργού, αλλά κυρίως τη νέααναθεωρημένη Δ' Πρόταση του σχεδίου νόμου.

Βάση της κριτικής και των προτάσεων μας αποτελεί ηδιεθνώς αποδεκτή και τεκμηριωμένη αρχή ότι η Π.Φ.Υαποτελεί σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας που ανα-φέρεται στην ολιστική προσέγγιση του ατόμου, της οικο-γένειας, της κοινότητας, από την πρόληψη έως την αντι-μετώπιση και αποκατάσταση της νόσου, με απώτερο σκο-πό την προαγωγή της υγείας. Σκοπός της Π.Φ.Υ μεταξύτων άλλων θα πρέπει να είναι η συστηματική και εξατομι-κευμένη παρακολούθηση του πολίτη μέσω της εφαρμο-γής πιστοποιημένων κανόνων πρόληψης, διατήρησης αλ-λά και αποκατάστασης της υγείας. Τα παραπάνω, πέρααπό τον ορισμό της Π.Φ.Υ, αποτελούν και στοιχειοθετούνσε παγκόσμιο επίπεδο το ρόλο του Γενικού/ΟικογενειακούΓιατρού.

Είναι σαφές πως θα πρέπει να συντονιστούν οι προ-σπάθειες με στόχο τη σωστή εφαρμογή των κανόνων τηςΠ.Φ.Υ. Είναι εξίσου σημαντικό να υπογραμμιστεί πως η ορ-θή εφαρμογή της Π.Φ.Υ, πέραν των ευεργετικών αποτε-


λεσμάτων για τον ίδιο τον πολίτη, θα αποφέ-ρει σταδιακά τον έλεγχο και την εξυγίανση σ’ότι αφορά την περιστολή των αλόγιστων δα-πανών στον τομέα της Υγείας.

Δυστυχώς όμως και στο υπό συζήτηση σχέ-διο νόμου εξακολουθεί να μην λαμβάνονταιυπόψη τα παραπάνω, αντίθετα υποβαθμίζεταιή και αγνοείται ακόμα παραπέρα η σημασία καιη αναγκαιότητα στήριξης της Π.Φ.Υ από γενι-κούς ιατρούς. Ακόμα και ο τίτλος Οικογενει-ακός Γιατρός των προηγούμενων (Α και Β) σχε-δίων εγκαταλείπεται και αντικαθίσταται απότον ορισμό «Προσωπικός» Γιατρός.

Θα επαναλάβουμε την ένστασή μας σ’ ότιαφορά στην ανάθεση της σύνταξης πρωτο-κόλλων πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείαςτης Π.Φ.Υ., στο Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας (ΚΕ-ΣΥ). Είναι προφανείς οι λόγοι. Με την υπάρχου-σα σύνθεση και λειτουργία, είναι αδύνατο καιπρωτοφανές να αναφερόμαστε σε δημιουργίαπρωτοκόλλων της Π.Φ.Υ. τη στιγμή που η Γενι-κή Ιατρική – μέσω των επίσημων φορέων της –απουσιάζει εντελώς από τη σύνθεση του ΚΕΣΥκαι πέραν αυτού τα μέλη του συμβουλίου γενι-κότερα δεν είναι στην πλειοψηφία τους επι-στήμονες υγείας. Είναι ζωτικής σημασίας ηανάγκη για εφαρμογή ιατρικών πρωτοκόλλων,ωστόσο θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψηπου αναφέρονται και ποιος αναλαμβάνει τησύνταξη τους. Έτσι λοιπόν, δεν μπορούν νασυντίθενται ιατρικά πρωτόκολλα από επιτρο-πές χωρίς εξειδικευμένες ιατρικές γνώσεις σεσχέση με το πού αναφέρονται, όπως επίσηςδεν μπορούν να εφαρμόζονται πρωτόκολλααπό ιατρούς Δημοσίου και Ιδιωτικού τομέααπλά και μόνο επειδή συμβάλλονται στο σύ-στημα της Π.Φ.Υ. Είναι επιστημονικά απαράδε-κτο αλλά και επικίνδυνο, είτε αφορά τη σύντα-ξη, είτε την εφαρμογή, ο «οποιοσδήποτε» νααναλαμβάνει το «οτιδήποτε» και έτσι να ορα-ματιζόμαστε και να αναθέτουμε - σύμφωνα μετη λογική του σχεδίου νόμου - την αντιμετώπι-ση του ελικοβακτηριδίου σε Καρδιολόγους,της υπέρτασης σε Παιδιάτρους και την πρόλη-ψη σε Μικροβιολόγους! Σε όλη την Ευρώπη, ησύνθεση και η εισήγηση των ιατρικών πρωτο-κόλλων αναλαμβάνεται από τις επιστημονικέςεταιρείες και τους αντίστοιχους επαγγελματι-κούς φορείς. Τα πρωτόκολλα αυτά στη συνέ-χεια γίνονται αποδεκτά από την επιστημονικήκοινότητα στο σύνολό της και τελικά επικυρώ-

νονται από την Πολιτεία, αποτελώντας πλέονσαφείς κατευθυντήριες οδηγίες και όχι «πρω-τόκολλα» γενικώς και αορίστως.

Η «υπαγωγή» των Κέντρων Υγείας, Περιφε-ρειακών Πολυϊατρείων και Περιφερειακών Ια-τρείων, διοικητικά στις ΥΠΕ και στη Γενική Διεύ-θυνση Π.Φ.Υ., αλλά ως προς τη στελέχωση,λειτουργία και επιστημονική εποπτεία τους,στη Διοίκηση του πλησιέστερου νοσοκομείουτου ΕΣΥ, ουσιαστικά παρατείνει το ισχύον κα-θεστώς αποδυνάμωσης και υπολειτουργίαςτους, όταν είναι γνωστά ήδη τα μεγάλα προ-βλήματα σε πόρους και προσωπικό που αντι-μετωπίζει χρόνια τώρα η Τριτοβάθμια Περίθαλ-ψη. Ο μόνος τρόπος που αποδεδειγμένα (καιαναφερόμαστε στο επιτυχημένο παράδειγματης περιφέρειας της Κρήτης) μπορεί να απο-δώσει λειτουργικά και οικονομικά, είναι η πλή-ρης ανεξαρτητοποίηση των Κ.Υ και των Π.Ι απότα Νοσοκομεία.

Θα χρειαστεί να επανέλθουμε και να υπεν-θυμίσουμε για άλλη μια φορά τον ορισμό τηςΠ.Φ.Υ και τον ρόλο του Γενικού/ΟικογενειακούΙατρού. Σύμφωνα με την παράγραφο 1 του άρ-θρου 5, ο ασφαλισμένος επιλέγει τον προσω-πικό του ιατρό, ωστόσο σύμφωνα με την πα-ράγραφο 4 του άρθρου 4, ο ιατρός αυτός μπο-ρεί να είναι οποιασδήποτε ειδικότητας! Ο ορ-θοπαιδικός, ο μικροβιολόγος, ο ακτινολόγοςμπορούν, σύμφωνα με το προτεινόμενο σχέ-διο νόμου, να αναλάβουν από την πρόληψηέως την αποκατάσταση, καθώς και την πλήρηκαι αποκλειστική ιατρική ευθύνη αναφορικά μετον πληθυσμό της περιοχής τους! Λυπούμαστεαλλά δυστυχώς θα πρέπει κάποια στιγμή νατοποθετήσουμε τα πράγματα όπως είναι καιόχι όπως «χαριτωμένα» αφήνουμε να εννοη-θούν. Δε μπορεί μόνο στην Ελλάδα η Π.Φ.Υ ναέχει άλλη ερμηνεία και ο Γενικός Ιατρός άλλονρόλο σε σχέση με την παγκόσμια κοινότητα.Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου, στο σημείοαυτό, αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία καιαναιρεί πλήρως τα δεδομένα του ΠαγκόσμιουΟργανισμού Υγείας σχετικά με την οικογενει-ακή ιατρική. Ο οικογενειακός ιατρός δεν είναιτο «εισιτήριο» για την κάθε ειδικότητα ωςεπαγγελματική αποκατάσταση. Δεν είναι το«μέσο» για μονιμότητα - σχετικά άμεσης έναρ-ξης - στον επαγγελματικό στίβο, ούτε το δια-βατήριο για συλλογή «πελατολογίου».

Πρέπει να γίνει σαφές πως ολιστικά ο άν-

10

Μ. Π. ΜΕΡΚΟΥΡΗΣ, A. ΜΑΡΙΟΛΗΣ


θρωπος, η οικογένεια και η κοινότητα δεν μπο-ρούν να γίνουν αντικείμενο διαπραγμάτευσηςγια το «ποιος θα πάρει μεγαλύτερο μερίδιο στηναγορά εργασίας»! Ο αντίλογος ίσως ισχυριστείπως δεν υπάρχουν άμεσα διαθέσιμοι γενικοίγιατροί, τουλάχιστον όσοι χρειάζονται για να κα-λύψουν επαρκώς το σύστημα της Πρωτοβάθ-μιας Φροντίδας. Κι έχουν δίκιο, ωστόσο κανείςδεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη του τις καθυστε-ρήσεις αλλά και τα εμπόδια που αντιμετωπί-ζουν συνεχώς οι συνάδελφοι Γενικοί Γιατροίστην προσπάθεια ανεύρεσης θέσεως είτε μέσωκρίσης είτε με απευθείας επιλογή. Η αναμονήγια ειδικότητα γενικής ιατρικής σε μερικές περι-πτώσεις αγγίζει την 8ετία, ενώ συνεχώς οι αιτή-σεις των νέων συναδέλφων συσσωρεύονται.

Στο πλαίσιο αυτό προτείνουμε:• Tην άμεση ένταξη όλων των ειδικευμένων

γενικών γιατρών ως οικογενειακών γιατρώνστο σύστημα Π.Φ.Υ. (δημοσίου και ιδιωτικούφορέα).

• Tη μείωση του χρόνου αναμονής για τη κά-λυψη - μέσω προκηρύξεων - των κενών θέ-σεων στα Κ.Υ. σε λογικό διάστημα και όχι σε2 χρόνια όπως ισχύει σήμερα.

• την άμεση προκήρυξη (κάθε εβδομάδα) τωνκενών θέσεων ΠΙ και Κ.Υ., καθώς και τηνάμεση επίλυση των γραφειοκρατικών δυ-σκολιών που αντιμετωπίζουμε στην επιλογή

θέσης από τους πίνακες κενών θέσεων Π.Ι.,Π.Π.Ι. και Κ.Υ του Υπουργείου.

• Tη μείωση του χρόνου αναμονής για έναρξηειδικότητας Γενικής Ιατρικής με τη σύστασηνέων θέσεων ειδικευομένων στα Νοσοκο-μεία.

• Tην κάλυψη των κενών θέσεων οικογενει-ακών γιατρών - μέχρις ότου συμπληρωθεί οαπαιτούμενος αριθμός ειδικών γενικών ια-τρών - από ειδικούς παθολόγους ή παιδία-τρους με ειδική ρύθμιση για χρόνο σύμβα-σης εργασίας από 3 έως 5 έτη (χρονικό διά-στημα ικανό για την εκπαίδευση του απαραί-τητου αριθμού γενικών γιατρών στην Ελλά-δα) και εν συνεχεία την πλήρη ένταξη στοσύστημα της Π.Φ.Υ. ως οικογενειακών ια-τρών μόνο των ειδικών Γενικών Ιατρών.

Με τη σύντομη αυτή κριτική σκοπεύουμε ναεπισημάνουμε τα κενά που κατά τη γνώμη μαςπαρουσιάζει και το Δ’ Προσχέδιο Νόμου, όπωςκαι τα προηγούμενα. Είναι φανερό, ότι η Ελλη-νική Ένωση Γενικής Ιατρικής και η ΕλληνικήΕταιρεία Γενικής Ιατρικής θα είναι στη διάθεσητου Υ.Υ.Κ.Α. για περαιτέρω διάλογο και ουσια-στική συμβολή, τόσο στο υπό συζήτηση σχέ-διο νόμου, όσο και γενικότερα σε οποιοδήποτεθέμα άπτεται της Π.Φ.Υ. και του Γενικού/Οικο-γενειακού Γιατρού. g

11Τόμος 21 • Τεύχος 1 • Ιανουάριος - Μάρτιος 2009

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΓΕΙΑΣ

Τόμος 21 • Τεύχος 1 • Ιανουάριος - Μάρτιος 2009

Υπόβαθρο: Η κατάχρηση αλκοόλ αποτελεί τρόπο ζωής πιθανόν γιαένα σημαντικό ποσοστό ατόμων που κατοικούν σε αγροτικές περιοχέςτης Κρήτης. Η εξάρτηση από αυτό έχει σημαντικές συνέπειες για τηνυγεία, το περιβάλλον και την κοινωνική ζωή των αλκοολικών ατόμων.Η ανάγκη παρέμβασης των γιατρών της ΠΦΥ στη διαχείριση του προ-βλήματος αλκοολισμού αναγνωρίζεται επιτακτική.Σκοπός της μελέτης είναι η αξιολόγηση της προόδου αλκοολικώνασθενών στην προσπάθεια διακοπής χρήσης αλκοόλ, στηριζόμενοιστην κλίμακα OCDS, και η ανάδειξη του κρίσιμου ρόλου που ο Γενι-κός Ιατρός δύναται να αναλάβει στη διαχείριση του αλκοολισμού.Πληθυσμός και Μέθοδος: 18 άνδρες αλκοολικοί, ηλικίας 47 έως 66ετών, προσήλθαν στο ΚΥ Αγ. Βαρβάρας, αναζητώντας βοήθεια για τηδιακοπή κατανάλωσης αλκοόλ. Πρόκειται για ασθενείς που σε προ-ηγουμένη μελέτη βάσει του AUDIT test, είχαν score >9. Η μελέτη διε-νεργήθηκε εντός 2 ετών (Δεκέμβριος 2005-Δεκέμβριος 2007), κατά τηδιάρκεια των οποίων τα 18 άτομα τέθηκαν υπό φαρμακευτική αγωγήκαι ψυχοκοινωνική θεραπεία. Η πρόοδός και η αποτελεσματικότητατης συνολικής θεραπευτικής αντιμετώπισής εκ μέρους του γιατρού τηςΠΦΥ αξιολογήθηκε συμπληρώνοντας την κλίμακα OCDS. Αποτελέσματα: 10/18 ασθενείς παρουσίασαν αξιοσημείωτα μεγάληπρόοδο ενώ η καταναγκαστική επιθυμία τους για λήψη αλκοόλ ήτανιδιαίτερα χαμηλή. Αντίθετα, 3/18 άνδρες βρίσκονταν στο ίδιο αρχικόεπίπεδο, με χαρακτηριστικές ιδεοληπτικές σκέψεις και καταναγκαστι-κές συμπεριφορές κατανάλωσης αλκοόλ βάσει της κλίμακας OCDS.Οι υπόλοιποι 5 ασθενείς παρουσίασαν μικρή βελτίωση, με συχνές υπο-τροπές και κρίσεις. Η παρέμβαση ήταν αποτελεσματική τόσο στουςασθενείς τους ήδη εξαρτημένους από το αλκοόλ όσο και στην ομάδατων ασθενών που είχαν αρχίσει να παρουσιάζουν επικίνδυνη συμπερι-φορά Συμπεράσματα: παρά το μικρό δείγμα ασθενών, η μελέτη δεί-χνει ότι η ΠΦΥ πρέπει και μπορεί να διαχειριστεί το πρόβλημα τουαλκοολισμού με αρκετά ικανοποιητικά αποτελέσματα, αφού στιςαγροτικές και κλειστές κοινωνίες όπως αυτή της μελέτης μας ο γενικόςιατρός αποτελεί την πρώτη στάση και πιθανόν την τελευταία για τουςαλκοολικούς που αναζητούν βοήθεια στο πρόβλημά τους. g

13

Μελέτη Διαχείρισης και Αντιμετώπισης της Κατάχρησης Οινοπνεύματος σε Αγροτική Περιοχή της Κρήτης

1 Ι. ΤσιλιγιάννηΚέντρο υγείας Αγ. Βαρβάρας,

Ηράκλειο, Κρήτη

1 Θ. Βασιλόπουλος Κέντρο υγείας Αγ. Βαρβάρας,


1 Γ. ΑρσένηΚέντρο υγείας Αγ. Βαρβάρας,


1 Ζ. ΦουστέρηΚέντρο υγείας Αγ. Βαρβάρας,


1 Γ. ΚατζουράκηΚέντρο υγείας Αγ. Βαρβάρας,


1 Φ. ΚαρδαμίτσηΚέντρο υγείας Αγ. Βαρβάρας,


Υπεύθυνη Αλληλογραφίας: IωάνναΤσιλιγιάννη, Κέντρο Υγείας AγίαςΒαρβάρας, Ηράκλειο, Κρήτη. Τ.Κ. 7003, Tηλ. 2810 861210, κινητό: 6974 424391e-mail:[email protected]

περί

ληψη

Υποβλήθηκε 17 Ιουνίου 2008

Επανυποβλήθηκε 31 Οκτωβρίου 2008

Έγινε δεκτή για δημοσίευση5 Νοεμβρίου 2008

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: management,problem, alcoolism, rural, Grete, Greece

ΕΙΣΑΓΩΓΗΟ αλκοολισμός αποτελεί ένα περίπλοκο πρό-βλημα για τη σημερινή κοινωνία με σημαντικάσωματικά - ψυχολογικά ή κοινωνικά επακόλου-θα.1,2 Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο ΟργανισμόΥγείας (ΠΟΥ), ο αλκοολισμός αναγνωρίστηκε ωςχρόνια ασθένεια το 1995, ενώ το αλκοόλ συγ-καταλέγεται πλέον στις καρκινογόνες ουσίες.3

Αν και η αιτιολογία του αλκοολισμού είναι βασι-κά άγνωστη, εντούτοις έχουν ενοχοποιηθεί διά-φοροι γενετικοί και ψυχοκοινωνικοί παρά -γοντες.4,5 Από τους ψυχοκοινωνικούς παράγον-τες σημαντικό ρόλο κατέχει η επικρατούσα πο-λιτισμική στάση απέναντι στο αλκοόλ, οι προσ-δοκίες για τα αποτελέσματα του αλκοόλ πάνωστη διάθεση και τη συμπεριφορά, το στρες κ.ά..Τέλος, ανάμεσα στους αιτιολογικούς παράγον-τες, η ύπαρξη ψυχοπαθολογίας φαίνεται να δια-δραματίζει ιδιαίτερο ρόλο.6,7 Ο αλκοολισμός αν-τιπροσωπεύει στην κλίμακα νοσηρότητας τωνεξαρτήσεων μια μορφή τοξικομανίας, η οποίαείναι προσιτή, διαδεδομένη και νόμιμη, αφού ηδιακίνηση και η κατανάλωση οινοπνεύματος εί-ναι πολιτιστικά, κοινωνικά και ιδεολογικά αποδε-κτή2,3. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα παρα-τηρείται αλλαγή του σχετικά ήπιου μέχρι πρότι-νος, παραδοσιακού μοντέλου.8 Οι δείκτες κατα-νάλωσης αλκοόλ σε σχέση με την ποιότητα,την ποσότητα ή τη συχνότητα έχουν αλλάξει,και κυρίως στις νέες ηλικίες, όπως προκύπτεικαι από τα στοιχεία του Ερευνητικού Πανεπιστη-μιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (Ε.Π.Ι.Ψ.Υ),σύμφωνα με τα οποία οι Έλληνες έφηβοι κατα-ναλώνουν αλκοόλ σε ποσοστό 28,2%, και«σκληρά» ποτά, 1-2 φορές την εβδομάδα.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.)προειδοποιεί ότι το φαινόμενο της υπερβολικήςκατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών κατα-λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις, με αποτέ-λεσμα να αποτελεί μία από τις πιο σοβαρέςαπειλές για την παγκόσμια υγεία.8-10 Στην Ελλά-δα, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα του τύπου,το 40% των τροχαίων θανατηφόρων ατυχήματααποδίδεται στην κατάχρηση αλκοόλ.8-10 Η καθη-μερινή κατανάλωση οινοπνευματωδών φτάνειστις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές το 20%σε σύγκριση με το 16% που είναι στις λοιπέςαστικές περιοχές. Επιπλέον, σύμφωνα με επί-σημα στοιχεία (Ετήσια Έκθεση του Ε.Π.Ι.Ψ.Υ), οιεξαρτημένοι από το αλκοόλ στη χώρα μαςανέρχονται σε 200.000.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγεί-ας (Π.Ο.Υ.), αλκοολικό είναι το άτομο που χαρα-κτηρίζεται «από υπερβολική κατανάλωση οινο-πνεύματος και του οποίου η εξάρτηση από αυ-τό έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να διακρί-νονται έντονα σημεία βλάβης της υγείας του-σωματικά και ψυχικά- διαταραχές στην επικοι-νωνία του με άλλα άτομα, όπως και βλάβες στοκοινωνικό και οικονομικό του περιβάλλον ή πρό-δρομα σημεία μιας τέτοιας εξέλιξης».2,10

Η πορεία ενός ατόμου από την κατάστασηπου αποκαλούμε «κοινωνικός πότης» προς τηνκατάσταση της εξάρτησης και του εθισμούαπό το αλκοόλ, («προβληματικός πότης»), δια-κρίνεται σε φάσεις με ιδιαίτερα χαρακτηριστι-κά η κάθε μία, που μας επιτρέπουν να κατατά-ξουμε καλύτερα έναν χρήστη και να μην περι-μένουμε την χρόνια εξάρτηση για να συνειδη-τοποιήσουμε το πρόβλημα. Είναι αυτό πουαναφέρθηκε ως «πρόδρομα σημεία μίας τέτοι-ας εξέλιξης».11-14

Η χρονική διάρκεια των φάσεων αυτών ποι-κίλλει από 3-5 χρόνια έως και δεκαετίες και εί-ναι: η προαλκοολική φάση, η αρχική φάση, ηκρίσιμη φάση, η χρόνια φάση. Διακρίνουμεόμως και διαφορετικούς τύπους αλκοολικού,ανάλογα με το κίνητρο: τύπος –α, τύπος –β, τύ-πος –γ, τύπος –δ, τύπος –ε.11-14 Οι τρείς τελευ-ταίοι τύποι είναι εξαρτημένοι παθολογικά, καιχαρακτηρίζονται από συνεχή απώλεια τουελέγχου (μέθη). Σύμφωνα με την πρόσφατη τα-ξινόμηση του αμερικανικού εγχειριδίου ψυχικώνδιαταραχών, τα κριτήρια για τη διάγνωση τηςεξάρτησης15,16 από το οινόπνευμα είναι: ανοχή,στέρηση, κατανάλωση μεγαλύτερων ποσοτή-των οινοπνεύματος για πολύ μεγαλύτερες πε-ριόδους, δαπάνη χρόνου για αλκοόλ, επίμονηεπιθυμία να ελέγξει τη χρήση του οινοπνεύμα-τος, περιορισμός σημαντικών δραστηριοτήτων,συνεχίζει να κάνει χρήση παρά το γεγονός ότιγνωρίζει πως το αλκοόλ τον βλάπτει. Αν έναάτομο έχει τρία ή και περισσότερα από τα πα-ραπάνω κριτήρια σε μια περίοδο ενός έτους θε-ωρείται ότι πάσχει από αλκοολισμό.

Η κατάχρηση συνοδεύεται από συμπτώμα-τα ψυχολογικής και σωματικής εξάρτησης(στερητικό σύνδρομο).16-21 Η ψυχική εξάρτησηεκφράζεται κυρίως με δύο χαρακτηριστικάστοιχεία: πρώτον την αδυναμία παραίτησηςαπό τη συχνή χρήση του οινοπνεύματος καισυνέχισης αυτής με διάφορες δικαιολογίες, και

14

Ι. ΤΣΙΛΙΓΙΑΝΝΗ, Θ. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, Γ. ΑΡΣΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΝ.


δεύτερον την επιθυμία για όλο και μεγαλύτε-ρες ποσότητες οινοπνεύματος μέχρι απώλειαςτου ελέγχου. Σύνδρομο στέρησης παρατηρεί-ται όταν ο αλκοολικός για οποιοδήποτε λόγοσταματήσει τη συστηματική κατανάλωση αλ-κοόλ. Η σωματική αυτή εξάρτηση από το αλ-κοόλ χαρακτηρίζεται από τα συμπτώματα του«συνδρόμου στέρησης» τα οποία εκδηλώνον-ται σε άλλοτε άλλο βαθμό και είναι συνήθωςτρόμος των χεριών, της γλώσσας ή των βλε-φάρων, ναυτία, εμετός, πονοκέφαλος, κακήδιάθεση, αδυναμία, ταχυκαρδία, ιδρώτας, αυ-ξημένη αρτηριακή πίεση, άγχος, κατάθλιψη,ευερεθιστότητα, ψευδαισθήσεις, παραλήρημακαι αϋπνία. Διακρίνου με19,21: το ελάσσων σύν-δρομο απόσυρσης, το μείζον σύνδρομο από-συρσης, το τρομώδες παραλήρημα DeliriumTremens, (DT). Η έγκαιρη θεραπεία προλαβαί-νει κατά κανόνα την εξέλιξη προς μείζον σύν-δρομο στέρησης ή τρομώδες παραλήρημα κα-θώς και την εμφάνιση σπασμών.18-21

Το πιο σημαντικό για την αντιμετώπιση τουαλκοολισμού είναι ή επίγνωση του προβλήμα-τος από τον ίδιο τον αλκοολικό,20,21 οπότε καιακολουθεί η αναζήτηση βοήθειας. Είναι γεγο-νός ότι έχουν δημιουργηθεί αρκετά προγράμ-ματα απεξάρτησης τα οποία είναι σε θέση ναβοηθήσουν τους εξαρτημένους από το αλ-κοόλ να διακόψουν τη χρήση του.22,23 Στιςαγροτικές και κλειστές κοινωνίες, ο γενικός ια-τρός αποτελεί την πρώτη στάση και πιθανόντην τελευταία για τους αλκοολικούς που ανα-ζητούν βοήθεια στο πρόβλημά τους. Επομέ-νως, η ανάγκη παρέμβασης των γιατρών τηςΠΦΥ στη διαχείριση του προβλήματος του αλ-κοολισμού αναγνωρίζεται επιτακτική.

Στα πλαίσια αυτά, το 2005, στο κέντρουγείας Αγίας Βαρβάρας Ηρακλείου Κρήτης,διενεργήθηκε μια μελέτη24 με τη χρήση τουερωτηματολογίου Alcohol Abuse DisorderIdentification (AUDIT). Η μελέτη κατέδειξε ότιτο 72% των ασθενών είχαν άθροισμα ερωτή-σεων >9. 18 άνδρες, που είχαν λάβει μέροςστην μελέτη βάσει του AUDIT test, προσήλθανστο κέντρο υγείας αποφασισμένοι να κατα-βάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε ναδιακόψουν τη χρήση αλκοόλ.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αξιο-λόγηση της αποτελεσματικότητας μιας παρέμ-βασης για την απεξάρτηση από το αλκοόλ σταπλαίσια της Π.Φ.Υ.

Πληθυσμός μελέτης-Μέθοδος Πληθυσμός μελέτης: Στη μελέτη, η οποία

διήρκησε 2 έτη (Δεκέμβριος 2005 - Δεκέμ-βριος 2007), συμμετείχαν 18 άνδρες με score>9 στην προηγούμενη μελέτη, ηλικίας 47 έως66 ετών, οι οποίοι προσήλθαν στο ΚέντροΥγείας Αγ. Βαρβάρας, αναζητώντας βοήθειαγια τη διακοπή κατανάλωσης αλκοόλ. Σε ό,τιαφορά το κοινωνικό προφίλ των ασθενών,επρόκειτο για 18 άνδρες, αγρότες, χαμηλούμορφωτικού επιπέδου, με σχετικά μικρό μηνι-αίο εισόδημα. Η ημερησία κατανάλωση αλ-κοόλ αποτελούσε για τα άτομα αυτά καθημε-ρινή πρακτική τουλάχιστον επί 25ετίας.

Περιγραφή παρέμβασης: Οι ασθενείς προ-σέρχονταν στον ιατρό του κέντρου υγείαςτουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, τόσομόνοι όσο και με τη συνοδεία της οικογένειάςτους, όπου συμβουλεύονταν κατάλληλα απότον ιατρό για θέματα που τους απασχολού-σαν, έπειτα από εκτεταμένες και ανοιχτές συ-ζητήσεις μαζί του. Η παρουσία και η συμμετο-χή της οικογένειας στην προσπάθεια τουασθενούς για αποκοπή από την χρήση αλκοόλκρίθηκε κρίσιμη και άκρως απαραίτητη.

Οι 18 ασθενείς τέθηκαν υπό φαρμακευτικήαγωγή προσαρμοσμένη στην κλινική τους ει-κόνα και τη βαρύτητα της κατάστασής τουςκαθώς και σε εξατομικευμένη ψυχοκοινωνικήθεραπεία.11,16,23,25-27 Η διάρκεια παρέμβασηςήταν διετής από το 12/2005 και οι ασθενείςπαρακολουθήθηκαν έως το 12/2007 συμπλη-ρώνοντας την κλίμακα ανά εξάμηνο. Ιδιαίτερηπροσοχή και μεγάλη σημασία δόθηκε στην αν-τιμετώπιση των συμπτωμάτων του συνδρό-μου στέρησης. Χορηγήθηκαν φάρμακα πουέχουν διασταυρούμενη δράση (και αντοχή) μετο οινόπνευμα, όπως είναι τα βαρβιτουρικά καιοι βενζοδιαζεπίνες. Η διασταυρούμενη αντοχήμπορεί να σημαίνει ανάγκη ασυνήθιστα υψη-λών δόσεων σε μερικές περιπτώσεις. Προτι-μήθηκαν οι βενζοδιαζεπίνες από τα βαρβιτου-ρικά γιατί είναι πιο εύκολος ο χειρισμός τους,πιο προβλέψιμο το αποτέλεσμα και προκα-λούν λιγότερο έντονη υπνηλία και καταστολήτου αναπνευστικού κέντρου. Η τιτλοποίησητης αγωγής γίνεται με κριτήριο τον έλεγχο τηςταχυκαρδίας, της υπέρτασης και του τρόμου.Παράλληλα συστήθηκε σωστή και επαρκής δί-αιτα, με υποστήριξη αρχικά με πολυβιταμινού-χα σκευάσματα και φυσικά, πλήρης αποχή


ΜΕΛΕΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΛΚΟΟΛΙΣΜΟΥ ΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

από το αλκοόλ σε οποιαδήποτε μορφή του.Η κλίμακα OCDS: Η πρόοδος και η αποτελε-

σματικότητα της συνολικής θεραπευτικής αντι-μετώπισης εκ μέρους του γιατρού της ΠΦΥαξιολογήθηκε συμπληρώνοντας την κλίμακαObsessive Compulsive Drinking Scale (OCDS), καιστο τέλος της διετούς προσπάθειας. Πρόκειταιγια μια αξιόπιστη, ήδη μεταφρασμένη και σταθ-μισμένη στην Ελληνική γλώσσα κλίμακα, χρήσι-μη για την αξιολόγηση ατόμων τα οποία έχουνήδη αποδειχθεί ότι έχουν προβλήματα κατά-χρησης αλκοόλ ή εξάρτησης από αυτό καιέχουν ζητήσει βοήθεια προκειμένου να αντιμε-τωπίσουν το πρόβλημά τους αυτό.28-36 Γενικάείναι παραδεκτό ότι η επιθυμία λήψης μιας ου-σίας, συμβάλλει αποφασιστικά στη μετάβασηαπό την ελεγχόμενη λήψη, στην εξάρτηση απότην ουσία αυτή. Η αποτελεσματικότητα των πα-ρεμβάσεων των διαφόρων προγραμμάτων απε-ξάρτησης αλλά και των προσπάθειες των ίδιωντων αλκοολικών για απεξάρτηση μετριάζεταιαρκετά από το πρόβλημα των υποτροπών, τοοποίο καθιστά την συντήρηση της αποχής δυ-σχερέστατη. Διάφορες μελέτες έχουν συνδέσειτις υποτροπές αυτές με την καταναγκαστικήεπιθυμία (craving) για λήψη αλκοόλ. Χαρακτηρι-στικά μάλιστα, του craving είναι η καταναγκαστι-κή τάση (επιθυμία) για λήψη αλκοόλ, οι επίμο-νες σκέψεις γύρω από αυτό και η αδυναμία αν-τίστασης και ελέγχου αυτών. Άλλωστε αρκετοίμέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί στην ομοιότηταπου παρουσιάζουν οι σκέψεις και οι συμπεριφο-ρές των αλκοολικών με εκείνες των ασθενώνμε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Η κλίμακαOCDS ποσοτικοποίηση τα ιδεοληπτικά και κατα-ναγκαστικά χαρακτηριστικά των σκέψεων καιτων συμπεριφορών, ασθενών με σοβαρή κατά-χρηση ή εξάρτηση από το αλκοόλ. Η κλίμακαπεριλαμβάνει 14 λήμματα με δύο υποκλίμακες,οι οποίες μετρούν την ιδεοληπτική και καταναγ-καστική πλευρά της έντονης επιθυμίας λήψηςαλκοόλ (craving). Υψηλά επίπεδα βαθμολογίαςστην κλίμακα αυτή συσχετίζονται με αυξημένησυχνότητα αποτυχίας στην θεραπεία απεξάρτη-σης ή με αυξημένη συχνότητα υποτροπών.

AποτελέσματαΤα αποτελέσματα της μελέτης στο σύνολό

τους ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Από τους 18ασθενείς, οι 13 παρουσίαζαν στην προηγούμε-νη μελέτη που είχε διενεργηθεί βάσει του AU-

DIT test score 9-30 και οι 5 είχαν score >30.Έτσι, λοιπόν οι 13 ασθενείς βρίσκονταν στοστάδιο όπου παρουσίαζαν βίαια και επικίνδυνησυμπεριφορά σχετιζόμενη με την κατανάλωσηοινοπνεύματος, ενώ οι 5 άλλοι ήταν ήδη στοστάδιο εξάρτησης από το αλκοόλ.

Συνολικά 10/18 αλκοολικούς παρουσίασαναξιοσημείωτα μεγάλη πρόοδο στη διάρκειατων 2 ετών, με σχετικά χαμηλή βαθμολογίαστην κλίμακα OCDS ( γενικά,< 12). Από αυτούς9 ανήκαν στους 13 ασθενείς με AUDIT score 9-30 και ο 1 στους ήδη εξαρτημένους με AUDITscore>30. Και οι 10 αλκοολικοί αυτοί διέκοψανπλήρως την κατανάλωση οινοπνεύματος σεκάθε του μορφή ακολουθώντας πιστά τις οδη-γίες του ιατρού της ΠΦΥ, ενώ το σημαντικότε-ρο είναι ότι κατάφεραν να αντιμετωπίσουν τοπρόβλημα της συντήρησης της αποχής, υπερ-νικώντας ιδεοληπτικές σκέψεις και καταναγκα-στικές συμπεριφορές σχετικές με το αλκοόλ,που αρχικά παρουσίαζαν. Παρά το γεγονός ότικαι οι 10 εμφάνισαν τα συμπτώματα του στε-ρητικού συνδρόμου, μόνο 2/10 (1/13, 1/5)χρειάστηκε να παραπεμφθούν στην αντίστοιχηκλινική του νοσοκομείου, με ολιγοήμερη πα-ραμονή. Απέχουν πλέον πλήρως από το αλ-κοόλ, ενώ οι σκέψεις τους γύρω από αυτό,όταν υπάρχουν είναι ελάχιστες που δεν χρει-άζεται να καταβάλλουν προσπάθεια για να αν-τισταθούν. Αντίθετα, επιτυγχάνουν πλήρως νασταματήσουν και να παρακάμψουν τέτοιου εί-δους σκέψεις και συμπεριφορές.

Αντίθετα, 3/18 άνδρες, όλοι τους ήδη εξαρ-τημένοι από το αλκοόλ με AUDIT score >30, πα-ρά τις όποιες προσπάθειες του ιατρού και τηςοικογένειας ενδεχομένως, μετά το πέρας τηςδιετίας, δεν κατάφεραν να απαλλαγούν από τηνανάγκη τους- την εξάρτησή τους από το αλ-κοόλ. Οι ασθενείς αυτοί σημείωσαν ιδιαίτεραμεγάλο score στην κλίμακα OCDS (>32), παρου-σιάζοντας εντονότατη επιθυμία (craving) λήψηςαλκοόλ, στην οποία τελικά κάθε φορά υπέκυ-πταν. Εξακολουθούσαν, παρά τις προσπάθειέςτους, να σκέφτονται το αλκοόλ τουλάχιστον τοένα τρίτο της ημέρας, πράγμα που εμπόδιζετην επαγγελματική και κοινωνική τους λειτουρ-γικότητα και τους δημιουργούσε μεγάλη ανησυ-χία και πολλές φορές ανεξέλεγκτο εκνευρισμό.

Οι υπόλοιποι 5/18 ασθενείς (3/13 και 2/5)παρουσίασαν μικρή μόνο βελτίωση, σημει-ώνοντας ενδιάμεσα score στην κλίμακα OCDS.

16



Στο διάστημα των 2 ετών παρουσίασαν αρκετέςυποτροπές, με αποτέλεσμα κάθε φορά να ξεκι-νούν την προσπάθειά τους για απεξάρτηση σχε-δόν από μηδενικής βάσης, παρά την εντατικο-ποίηση των προσπαθειών εκ μέρους του ια-τρού, με αύξηση των δόσεων των φαρμάκωνκαι με συχνότερες συναντήσεις για ψυχολογικήστήριξη. Μάλιστα, 2/5 (1/13 και 1/5) παρουσία-σαν ιδιαίτερα έντονο το σύνδρομο της στέρη-σης την πρώτη φορά που η παραπομπή τουςστο νοσοκομείο κρίθηκε αναγκαία. Παρόλο πουοι αλκοολικοί αυτοί ασθενείς κατάφεραν να μει-ώσουν τόσο την ποσότητα αλκοόλ που κατανά-λωναν καθημερινά όσο και τη συχνότητα με τηνοποία λάμβαναν αλκοόλ, απέτυχαν να αντιμε-τωπίσουν τις ιδεοληπτικές σκέψεις και την πα-ρόρμησή τους για λήψη οινοπνεύματος. Χαρα-κτηριστικά μάλιστα ανέφεραν ότι με δυσκολίακαθυστερούσαν τη λήψη αλκοόλ και τελικάυπέκυπταν στην κατανάλωσή του, αν και λιγό-τερο συχνά συγκριτικά με πριν. Οι ασθενείς αυ-τοί, παρόλο που για πολύ μικρά διαστήματα κα-τάφερναν να απέχουν από το αλκοόλ, είχαν αυ-ξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν υποτροπή, ιδιαί-τερα σε περιόδους όπου διακατέχονταν απόστρες, οπότε και να αποτύχουν ξανά στην θε-ραπεία απεξάρτησής τους.

Συζήτηση

Παρά το μικρό δείγμα ασθενών και το γεγο-νός ότι η έρευνά μας διενεργήθηκε σε μια μεμο-νωμένη αγροτική περιοχή που, η μελέτη δείχνειότι η ΠΦΥ πρέπει και μπορεί σε μεγάλο βαθμό ναδιαχειριστεί το πρόβλημα του αλκοολισμού μεαρκετά ικανοποιητικά αποτελέσματα. Τη μεγα-λύτερη σημασία στην πρωτοβάθμια πρόληψηέχουν οι πρώιμες παρεμβάσεις, ώστε τα άτομαυψηλού κινδύνου να αποτραπούν από το να κά-νουν χρήση κατανάλωσης οινοπνεύματος. ΟΠ.Ο.Υ, μάλιστα, έχει μελετήσει την επίδραση καιτο κόστος βραχέων συμβουλευτικών παρεμβά-σεων σε επίπεδο Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης,για το 25% του σε κίνδυνο ευρισκόμενου πληθυ-σμού. Σε Ευρωπαικό επίπεδο, επίσης, υπολογί-στηκε ότι 408.000 χρόνια ανικανότητας και πρό-ωρων θανάτων θα μπορούσαν να αποφευχθούνμε κόστος υλοποίησης 740 εκατομμύρια ευρώκάθε χρόνο.8 Κρίνεται, επομένως, απαραίτητη ηπροώθηση των κατάλληλων εργαλείων (χρήσηκλιμάκων, συμπλήρωση ερωτηματολογίων, κτλ)που θα επιτρέπουν την ταχεία εξακρίβωση των

ατόμων που κινδυνεύουν, πριν καν δεχτούν ότιέχουν κάποιο πρόβλημα με το αλκοόλ. Η έγκαι-ρη άτυπη συζήτηση μεταξύ των ιατρών και τωνασθενών συνιστά ένα αποτελεσματικότατο μέ-σο τόσο για την ενημέρωση των ασθενών γύρωαπό τους κινδύνους που συνεπάγεται η κατά-χρηση οινοπνεύματος όσο και για την προαγωγήτων απαραίτητων μεταβολών των προτύπωνσυμπεριφοράς των εξαρτημένων από την κατα-νάλωση αλκοόλ.10 Όπως έγινε φανερό από τημελέτη μας αλλά και άλλες μελέτες στο εξωτε-ρικό, οι πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθείήδη στο βασικό υγειονομικό επίπεδο, έχουν δώ-σει θετικά αποτελέσματα: κατά κανόνα, τα ευ-παθή άτομα δεν έχουν επίγνωση των επικίνδυ-νων συμπεριφορών τους που οδηγούν στον αλ-κοολισμό, αν δεν είναι βέβαια ήδη σε στάδιοεξάρτησης, και χάρη σε αυτή την επαλήθευσημπορούν να παρακινηθούν να αντιμετωπίσουντο νωρίτερο δυνατό το πρόβλημά τους.37,38

Οι ιατροί της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, βρί-σκονται ουσιαστικά σε θέση κλειδί για την εξα-κρίβωση (screening) των ατόμων εκείνων πουέχουν προβλήματα με το αλκοόλ. Χαρακτηριστι-κά μάλιστα, στις αγροτικές και κλειστές κοινω-νίες όπως αυτή της μελέτης μας, ο γενικός ια-τρός αποτελεί την πρώτη στάση και πιθανόν τηντελευταία για τους αλκοολικούς που αναζητούνβοήθεια στο πρόβλημά τους, αλλά και για εκεί-νους που αγνοούν ότι στην ουσία νοσούν. Αυτόσυμβαίνει κυρίως διότι η πρόσβασή τους στονιατρό της κοινότητας είναι ευκολότερη και διότιμετά το πέρας της επίσκεψης δεν φέρουν τοστίγμα της ψυχικής διαταραχής. Έτσι, διευκολύ-νεται η εξέταση και η διάγνωση του προβλήμα-τος και της πιθανής οργανικής ή ψυχικής συνο-σηρότητας και υπάρχει η δυνατότητα αντιμετώ-πισής του με κατάλληλες οδηγίες και θεραπεία,ή έστω κατεύθυνσης του ασθενούς προς κάποιοκέντρο εξειδικευμένης περίθαλψης. Παραταύτα,μέχρι σήμερα, η ενασχόληση του γενικού ιατρούκαι η παρέμβασή του στην αντιμετώπιση τουπροβλήματος του αλκοολισμού είναι ιδιαίτεραπεριορισμένη, αν όχι εντελώς ανύπαρκτη.39-47

Ελάχιστοι ασθενείς ερωτώνται σχετικά με τιςσυνήθειές τους κατανάλωσης αλκοόλ κατά τηντακτική επίσκεψή τους στον ιατρό της ΠΦΥ. Αλλάακόμα και όταν το πρόβλημα αναγνωρίζεται τε-λικά, οι περισσότεροι εξ ‘ αυτών δεν λαμβάνουνκάποια κατάλληλη συμβουλή ή παρακίνηση γιαμείωση της χρήσης οινοπνεύματος. Ωστόσο,



στις ελάχιστες περιπτώσεις που ο γενικός για-τρός αποφασίζει να παρέμβει δραστικά στο θέ-μα της αντιμετώπισης του αλκοολισμού, όπωςέγινε και στη δική μας μελέτη, τα αποτελέσματαδικαιώνουν την προσπάθεια, αφού γενικά έχειδειχθεί ότι έστω και μια 15λεπτη περίπου συζή-τηση κάθε φορά με το εν δυνάμει αλκοολικόάτομο, δύναται να κινητοποιήσει τον ασθενή καινα επιφέρει αξιοσημείωτη μείωση στη συχνότη-τα και την ποσότητα αλκοόλ που καταναλώ-νει.48-52

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό ότι υπάρχει ανάγκηγια ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση των ια-τρών της Π.Φ.Υ πάνω στο θέμα της διαχείρισηςτου προβλήματος του αλκοολισμού, με πρό-γραμμα εκπαίδευσης των επαγγελματιών, δεδο-μένου ότι οι εμπλεκόμενοι μπορεί να στερούνταιιδιαίτερης εκπαίδευσης για τέτοιου είδους νοσή-ματα. Έτσι προάγεται η ενημέρωση και η μελ-λοντική αντιμετώπιση.53-59

Είναι, επομένως, αναγκαίο και επιβεβλημένονα αναπτυχθούν και να τεθούν σε εφαρμογήεπιστημονικά τεκμηριωμένες κατευθυντήριεςοδηγίες, καθώς και εκπαιδευτικά και υποστηρι-κτικά προγράμματα σχετικά με την συμβουλευτι-κή παρέμβαση στην επικίνδυνη και επιβλαβή κα-τανάλωση αλκοόλ. Η εφαρμογή τους θα πρέπεινα οργανωθεί με τήρηση των προτεραιοτήτωνκαι με κλιμάκωση αυτών, ώστε να εναρμονίζεταιμε τις ικανότητες των παροχέων πρωτοβάθμιαςυγείας, αλλά και με την ποιότητα και την προ-σβασιμότητα των υπηρεσιών υγείας. Επιπλέον,βέβαια, θα πρέπει να εξασφαλιστούν οι πόροιπου θα διασφαλίσουν την ευρεία διαθεσιμότητακαι προσβασιμότητα των υπηρεσιών ανίχνευσηςκαι συμβουλευτικής παρέμβασης, όσον αφοράτην επικίνδυνη κατάχρηση οινοπνεύματος καιτην εξάρτηση από αυτό.8,10

Περαιτέρω, οι ιατροί της Π.Φ.Υ, σε συνερ-γασία με τους κοινωνικούς και κρατικούς φο-ρείς, μπορούν να συμβάλλουν ενεργά στηνενημέρωση και πληροφόρηση όλων των πολι-τών ανεξαιρέτως, σχετικά με την αιτιολογίατου αλκοολισμού, τις οργανικές και ψυχικέςσυνέπειές του, τη θεραπεία καθώς και τις υπη-ρεσίες στις οποίες μπορεί κανείς να απευθυν-θεί για βοήθεια στα διάφορα στάδια. Αυτόμπορεί να συμβεί με την ενεργό συμμετοχήτου σε καμπάνιες που θα απευθύνονται στοευρύ κοινό, σε ενημερωτικά προγράμματα, καιάλλες επιμορφωτικές συζητήσεις.38,60

Τέλος, δε θα πρέπει να παραλείψουμε νατονίσουμε ότι κάθε προσπάθεια για θεραπείακαι ψυχοκοινωνική αποκατάσταση του αλκοο-λικού εκ μέρους του ιατρικού προσωπικού αλ-λά και του ίδιου του ασθενούς θα κατέληγε σεαποτυχία χωρίς την εμπλοκή και την ενεργόσυμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτικήδιαδικασία.38,60,61 Το πρόβλημα του αλκοολι-σμού είναι τόσο της οικογένειας όσο και τουατόμου που κάνει κατάχρηση ή έχει εξάρτησηαπό το αλκοόλ. Κάτω από αυτό το πρίσμα ηεμπλοκή της οικογένειας στην θεραπευτικήδιαδικασία θεωρείται πολύ σημαντική. Στην δι-κή μας μελέτη διαπιστώθηκε ότι η οικογένειαείχε ρόλο κλειδί στηρίζοντας την προσπάθειατου αλκοολικού για απεξάρτηση αλλά καιστην διατήρηση της αποχής. Ο ρόλος της οι-κογένειας συνεχίζει να είναι καταλυτικός ακό-μα και μετά το πέρας της θεραπείας τουασθενούς, τότε που ο ιατρός έχει ολοκληρώ-σει ουσιαστικά το έργο του. Πρόκειται για τηνφάση που πρέπει ο πρώην αλκοολικός να δια-τηρήσει τα αποτελέσματα της θεραπείας καινα μην υποτρο πιάσει,παρόλο που η πιθανότη-τα υποτροπής τους πρώτους 3 μήνες αγγίζειτο 50%.36 Μέσα από τη διαδικασία απεξάρτη-σης, ο αλκοολικός ασθενής επιδιώκει να γίνειμια ανεξάρτητη προσωπικότητα, ώστε αυτό-νομα και υπεύθυνα να κατευθύνει την πορείατης ζωής του. Η συνεισφορά επομένως όλωντων δομών της τοπικής κοινωνίας, με προ-εξάρχουσα την Π.Φ.Υ., ιδίως σε απομονωμέ-νες αγροτικές και ημιαστικές περιοχές, είναιαποφασιστική και κρίσιμη. Ο Γενικός Ιατρός, σεσυνεργασία πάντα με ένα ευρύτερο δίκτυοκρατικών, τοπικών-κοινωνικών και οικογενει-ακών φορέων, θα πρέπει να είναι ικανός καιπρόθυμος να διαχειριστεί το πρόβλημα τηςκατάχρησης αλκοόλ σε επίπεδο πρωτοβάθ-μιας πρόληψης και περίθαλψης, αφού η έγκαι-ρη και πρώιμη διάγνωση και αντιμετώπισή τουεπιτρέπει την αποφυγή των δυσμενέστατωνσωματικών, ψυχικών και κοινωνικών επιπτώσε-ών στο άτομο.

Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε στους πε-ριορισμούς της μελέτης ότι δεν υπήρχε μια ομά-δα ασθενών-μαρτύρων (που δεν θα λάμβανεφαρμακευτικές ουσίες ή εβδομαδιαία συμβου-λευτική) ώστε να λάβουμε πιο ασφαλή αποτε-λέσματα για την αποτελεσματικότητα της πα-ρέμβαση μας. g

18





1. Nomenclature and classification of drug- and alcohol-re-lated problems: a shortened version of a WHO memoran-dum. Br J Addiction, 77: 3–20, 1982.

2. Ustun TB, Sartorius N. The Background and rationale ofthe WHO Collaborative Study on Psychological Problemsin General Health Care. In: Ustun TB, Sartorius N. (eds.)Mental illness in General Health Care: An InternationalStudy. Chichester, Wiley, 1-14, 1995.

3. Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (Π.Ο.Υ) Ευρωπαϊκής Περι-φέρειας, Κοπεγχάγη Δελτίο Τύπου για τα αποτε λέσματατης έρευνας στο μαθητικό πληθυσμό ESPAD-2003.

4. Hackeff Τh, Gastfriend D, Renner J: Alcoholism: acuteand chromic states. Hanbook of General Hospital psychia-try (9-22), 1991.

5. Vailant G.E., Milofsky E.S. Natural History of male alco-holism. Archives of general Psychiatry, 39:127-133, 1982.

6. Kaplan H., Sadock B.: Concise textbook of Clinical Psychi-atry (714-790), 1996.

7. Royal College of General Practitioners, Alcohol. A Bal-anced View. London, Royal College of General Practition-ers, 1986.

8. Peter Anderson, Ben Baumberg. Το αλκοόλ στην Ευρώπηαπό τη σκοπιά της Δημόσιας Υγείας. Μια αναφορά γιατην Ευρωπαική Επιτροπή. Ινστιτούτο Μελετών του Αλ-κοόλ, Ηνωμένο Βασίλειο. Ιούνιος 2006.

9. Health Statistics. Atlas on mortality in the European U-nion. Ch.19, mortality associated with alcoholism. Data1994-96.

10. Alessandro Foglietta. Σχέδιο έκθεσης σχετικά με τη στρα-τηγικήτης Ευρωπαικής Ένωσης για τη στήριξη των κρα-τών μελών στην προσπάθειά τους να μειώσουν τις βλάβεςπου προκαλούνται από το οινόπνευμα. (2007/2005 (ΙΝΙ)).

11. Kaplan and Sadock’s Ψυχιατρική. Τόμος Β’.Λίτσας, 1988.12. Καρβουντζής Γ. Αλκοόλη και αλκοολισμός, 1988.13. Παπαγεωργίου Ε. Εξαρτήσεις στη ζωή μας, Πασχαλίδης,

1990.14. Τούντας Γ. Κοινωνία και Υγεία, Νέα Υγεία, 2000.15. Λύκουρας Λ, Χριστοδούλου Γ. Οινοπνευματώδη, εις την

Ψυχιατρική, Βήτα, 1999.16. Schuckit Μ. Alcohol and Alcoholism. Harrison's Princi-

ples of Internal Medicine, 1998.17. McMicken DB. Alcohol-related disease. In Rosen P,

Barkin R (eds). Emergency Medicine. Mosby. 4th Edition,1264-1292,1998.

18. Litovitz TL, Schmitz BZ, Holm KC. Annual report of theAmerican Association of Poison Control Centers. Nation-al Data Centers. J Emerg Med, 7:495-507,1989.

19. Lerner WD, Fallon JH. The alcoholic withdrawal syn-drome. N Engl J Med, 313:951-6, 1985.

20. Chick J. Delirium tremens. Try to spot it early. BMJ,298:3-9, 1990.

21. Τurner RC, Lichstein PR, Peden JG, et al. Alcohol with-drawal syndromes: a review of the pathophysiology, clinicalpresentation and treatment. J Gen Intern Med, 4:432-439,1989.

22. Saltz R, Horton NJ, Sullivan LM, et al. Addressing Alco-

hol Problems in Primary Care: A Cluster Randomized,Controlled Trial of a Systems Intervention. The Screeningand Intervention in Primary Care (SIP) study. Ann InternMed, 138:372-382, 2003.

23. Μονάδα υποστήριξης και παρακολούθησης «ΨΥΧΑΡΓΩΣ- Β΄ ΦΑΣΗ. http://www.msu.gr, http://www.healthvisitor.gr

24. Vasilopoulos T., Kogia C., Makris N., et al. An epidemio-logical study evaluating the AUDIT test as a screeningmethod. Clinic of Social and Family Medicine, Universityof Crete, St Barbara Health Center. http://www.woncaeu-rope2005.org/files.

25. Babor TF, Higgins-Biddle JC, Saunders JB, et al. AUDIT.The Alcohol Use Disorders Identification Test. Guidelinesfor use in Primary Care. WHO, Department of MentalHealth and Substance Dependence.

26. Soyka M, Chick J. Use of acamprosate and opioid antago-nists in the treatment of alcohol dependence: A Europeanperspective. American Journal on Addiction, 12: S69–S80,2003.

27. Soyka M, Hasemann S, Scharfenberg CD,et al. New possi-bilities in treatment and rehabilitation of alcohol-depen-dent patients - a catamnestic study on the efficiency ofoutpatient treatment programmes demonstrated by amodel procedure. Nervenarzt, 74:226–234, 2003.

28. Babor TF, Steinberg K, Anton R,et al. Talk is cheap:Measuring drinking outcomes in clinical trials. Journal ofStudies on Alcohol, 61:55–63, 2000.

29. Anton RF, Moak DH, Lathamp P.The Obsessive Compul-sive Drinking Scale. A new method of assessing outcomein alcoholism treatment studies. Archives of General Psy-chiatry, 53:225–231, 1996.

30. Kranzler HR, Mulgrew CL, Modesto-Lowe V, et al. Valid-ity of the obsessive compulsive drinking scale (OCDS):Does craving predict drinking behavior? Alcoholism: Clin-ical and Experimental Research, 23:108–114, 1999.

31. Roberts JS, Anton RF, Latham PK, et al. Factor structureand predictive validity of the obsessive compulsive drink-ing scale. Alcoholism: Clinical and Experimental Re-search, 23:1484–1491, 1999.

32. Bottlender M, Soyka M. Impact of craving on alcohol re-lapse during, and 12 months following, outpatient treat-ment. Alcohol Alcohol, 39:357-61, 2004.

33. Bottlender M, Soyka M. Efficacy of an intensive outpa-tient rehabilitation program in alcoholism: predictors ofoutcome 6 months after treatment. Eur Addict Res,11:132-7, 2005.

34. Moak DH, Anton RF, Latham PK. Further validation ofthe Obsessive-Compulsive Drinking Scale (OCDS). Rela-tionship to alcoholism severity. Am J Addict, 7:14-23,1998.

35. Anton RF, Moak DH, Latham P. The Obsessive Compul-sive Drinking Scale: a self-rated instrument for the quan-tification of thoughts about alcohol and drinking behavior.Alcohol Clin Exp Res, 19:92-9, 1995.

36. Μουσσάς ΓΙ, Νταντούτη ΜΓ, Ξιφή Φ, Τσελέπης Α. Στάθ-μιση σε ελληνικό πληθυσμό χρόνιων αλκοολικών και μαρ-


20



τύρων μιας αυτοσυμπληρούμενης κλίμακας (O.C.D.S.) γιατην μέτρηση της καταναγκαστικής επιθυμίας λήψης αλ-κοόλ (craving). Hellenic Psychiatry, 4, 2006.

37. Greenfield SF, Shore MF. Prevention of psychiatric disor-ders. Harv Rev Psychiatry, 3:115-129, 1995.

38. Φωτιάδου Α, Ηλιοπούλου Λ. Προτάσεις για αντιμετώπισητου Αλκοολισμού σε επίπεδο κοινωνικής υποστήριξης.Γ.Ν.Ι. "Γ. Χατζηκώστα" Ψυχιατρικό Τμήμα, Ιωάννινα,2000.

39. Saunders JB, Aasland OG, Babor TF, et al. Developmentof the Alcohol Use Disorders Identification Test (AU-DIT): WHO Collaborative Project on Early Detection ofPersons with Harmful Alcohol Consumption–II. Addic-tion, 88: 791–804, 1993.

40. Allen JP, Litten RZ, Fertig JB, et al. A review of researchon the Alcohol Use Disorders Identification Test (AU-DIT). Alcoholism Clin Experimental Res, 21: 613–619,1997.

41. Bien TH, Miller WR, Tonigan JS. Brief interventions foralcohol problems: a review. Addiction, 88: 315–335, 1993.

42. WHO Brief Intervention Study Group. A cross-nationaltrial of brief interventions with heavy drinkers. Am J PubHealth, 86: 948–955, 1996.

43. Reid AL, Webb GR, Hennrikus D, et al. Detection of pa-tients with high alcohol intake by general practitioners. BrMed J Clin Res Ed, 293: 735–737, 1986.

44. Nielsen SD, Gluud C. Physician's information about alco-hol problems at hospitalisation of alcohol misusers. Alco-hol Alcoholism, 27: 659–665, 1992.

45. Brown RL, Carter WB, Gordon MJ. Diagnosis of alcoholism in a simulated patient encounter by primary carephysicians. J Fam Pract, 25: 259–264, 1987.

46. Richmond RL, Anderson P. Research in general practicefor smokers and excessive drinkers in Australia and theUK. III. Dissemination of interventions. Addiction, 89: 49-62, 1994.

47. Hansen LJ, Olivarius N, Beich A, et al. Encouraging GPsto undertake screening and a brief intervention in order toreduce problem drinking: a randomized controlled trial.Fam Pract, 16:551-7, 1999.

48. Vinson DC, Elder N, Werner JJ,et al. Alcohol-related dis-cussions in primary care: a report from ASPN. Ambulato-ry Sentinel Practice Network. J Fam Pract, 49:28-33, 2000.

49. Fleming MF, Barry KL, Manwell LB,et al. Brief physicianadvice for problem alcohol drinkers. A randomized con-trolled trial in community-based primary care practices.JAMA, 277:1039-45, 1997.

50. Fleming MF, Manwell LB, Barry KL,et al. Brief physician

advice for alcohol problems in older adults: a randomizedcommunity-based trial. J Fam Pract, 48:378-84, 1999.

51. Nordqvist C, Wilhelm E, Lindqvist K, et al. Can screeningand simple written advice reduce excessive alcohol con-sumption among emergency care patients? Alcohol Alco-hol, 41:118, 2006.

52. Fink A, Elliott MN, Tsai M,et al. An evaluation of an in-tervention to assist primary care physicians in screeningand educating older patients who use alcohol. J Am Geri-atr Soc, 53:1937-43, 2005.

53. D'Amico EJ, Paddock SM, Burnam A,et al. Identificationof and guidance for problem drinking by general medicalproviders: results from a national survey. Med Care,43:229-36, 2005.

54. Spandorfer JM, Israel Y, Turner BJ. Primary care physi-cians' views on screening and management of alcohol a-buse: inconsistencies with national guidelines. J FamPract, 48:899-902, 1999.

55. Beich A, Gannik D, Saelan H, et al. Screening and briefintervention targeting risky drinkers in Danish generalpractice--a pragmatic controlled trial. Alcohol Alcohol,42:593-603, 2007.

56. Saitz R, Horton NJ, Sullivan LM,et al.Addressing alcoholproblems in primary care: a cluster randomized, controlledtrial of a systems intervention. The screening and interven-tion in primary care (SIP) study. Ann Intern Med,138:372-82, 2007.

57. Seale JP, Shellenberger S, Boltri JM,et al. Effects ofscreening and brief intervention training on resident andfaculty alcohol intervention behaviours: a pre- post-inter-vention assessment. BMC Fam Pract, 4:6:46, 2005.

58. Douglas F, Torrance N, van Teijlingen E,et al. Primarycare staff's views and experiences related to routinely ad-vising patients about physical activity. A questionnaire sur-vey. BMC Public Health, 6:138, 2006.

59. Funk M, Wutzke S, Kaner E, et al. World Health Or-ganization Brief Intervention Study Group. A multi-country controlled trial of strategies to promote dissemi-nation and implementation of brief alcohol interventionin primary health care: findings of a World Health Or-ganization collaborative study. J Stud Alcohol, 66:379-88, 2005.

60. Kessler RC, McLeed J. Social support and psychologicaldistress in community surveys. In: Cohen S, Syme L. SocialSupport and Health. New York, Academic Press, 1984.

61. Ustun TB, Sartorius N. Mental Illness in General HealthCare: An International study. Chichester, Wiley, 1995.



Εvaluation of an attempt to manage and treat oversuse of alchool in a rural area of Grete

1 I. Tsiligianni, Th. Vasilopoulos, G. Arseni, Z. Fousteri, G. Katzouraki, F. Kardamitsi

Background: Alcohol consumption constitutes a component of the way of living for many of the rural cretan popula-tion. Alcohol dependence has serious consequences on the health, environment, and social life an individual. Therefo-re, the need for intervention by General Practiotioners (GPs) into the management of this problem is crucial.

Aim: This study aims to evaluate the progress with the use of the OCDS scale of a group of individuals during their at-tempt to give up drinking, and to accentuate the important role that the GP could play in this procedure.

Method & Population: 18 men with alcohol deperdence problems aged 47-66 years old, presented at the PrimaryHealth Care Center of Ag. Barbara, seeking help to quit drinking. These patients in a previous study based on the useof AUDIT test, presented scores>9. The study was conducted within 2 years (December 2005- December 2007), du-ring which these 18 patients were receiving pharmaceutical treatment and psychosocial support. Their progress andthe efficacy of the whole therapeutic approach that the GP followed, were assessed with the use OCDS scale.

Results: 10/18 patients achieved great progress with their ‘craving’ for alcohol intake significantly reduced. On thecontrary, 3/18 men, remained at their initial condition, presenting obsessive and compulsive thoughts and behaviourtowards alcohol consumption, according to the OCDS scale. The remaining 5 patients achieved only little improve-ment, presenting frequent relapses and crises.

Conclusion: notwithstanding the small number of patients, our study indicated that Primary Care should and is ableto, intervene into the problem of alcoholism, with success. This finding is of importance since in rural and remote are-as such as the one of our study, the GP can play a major role in assisting people wishing to obtain help with their drin-king-problem. g

sum

mar

y


Η αναγνώριση και η αντιμετώπισή του άσθματος στην τρίτηηλικία αποτελεί πρόκληση για τον ιατρό της πρωτοβάθμιαςφροντίδας υγείας, επειδή συμπτώματά όπως η δύσπνοια καιο βήχας με τα οποία συχνά εμφανίζονται στους ηλικιωμέ-νους ασθματικούς ασθενείς είναι μη ειδικά και μπορεί λαν-θασμένα να αποδοθούν σε άλλες παθήσεις. Επίσης, οι ηλι-κιωμένοι ασθενείς δυσκολεύονται να εκτιμήσουν τη σοβαρό-τητα των συμπτωμάτων τους, εξαιτίας μειωμένης εναισθη-σίας ή επειδή τα αποδίδουν σε συνυπάρχοντα νοσήματα ήακόμη και στο ίδιο το γήρας. Το γεγονός αυτό οδηγεί ασθε-νείς με μέτριο ή ακόμα και σοβαρό άσθμα να μην αναζητούνιατρική βοήθεια ή να την αναζητούν όταν πλέον η υγεία καιη ζωή τους βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο. Ο τρόπος προσέγγισης ενός ηλικιωμένου ασθενούς μεάσθμα από τον γενικό ιατρό είναι πολύ σημαντικός και η ορ-θή διάγνωση είναι ο μόνος τρόπος που μπορεί να οδηγήσειστην κατάλληλη αντιμετώπιση και κατ’ επέκταση στη βελτίω-ση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων ασθματικών ασθε-νών και στη μείωση του κινδύνου που αντιμετωπίζουν από τηδυσμενή έκβαση της νόσου τους. Ωστόσο, ακόμη και μετά τηδιάγνωση του άσθματος σε έναν ηλικιωμένο ασθενή η αντι-μετώπιση απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή εξαιτίας των πολυάριθ-μων υποκείμενων νοσημάτων, των αλληλεπιδράσεων με άλ-λα φαρμακευτικά σκευάσματα καθώς και της κακής συμμόρ-φωσης των ασθενών αυτών με τη θεραπεία. Σκοπός της πα-ρούσας ανασκόπησης είναι η ανάδειξη των διαφορών πουπαρουσιάζουν οι ηλικιωμένοι ασθματικοί ασθενείς σε σχέσημε τους νεότερους όσον αφορά στην παθοφυσιολογία καιστους χαρακτήρες της νόσου καθώς και των ιδιαιτεροτήτωνστον τρόπο προσέγγισης και αντιμετώπισης των ασθενών αυ-τών από τους ιατρούς. g

23

Το βρογχικό άσθμα στην τρίτη ηλικία. Διαγνωστική προσέγγιση και θεραπευτική στρατηγική

1 Ε. Βαφοπούλου Ειδικευόμενη Ιατρός Γενικής ΙατρικήςΠανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας

1 Α. Ι. Παπαϊωάννου Ιατρός, συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής Πανεπιστημιακού ΝοσοκομείουΛάρισας

1 Ζ. Δανιήλ Επίκουρη Καθηγήτρια Πνευμονολογίας,Πνευμονολογική Κλινική ΠανεπιστημιακούΝοσοκομείου Λάρισας

1 Κ.Ι. Γουργουλιάνης Καθηγητής Πνευμονολογίας ΠανεπιστημίουΘεσσαλίας, Διευθυντής ΠνευμονολογικήςΚλινικής Πανεπιστημιακού ΝοσοκομείουΛάρισας

1 Ε. Ζακυνθινός Επίκουρος Καθηγητής Εντατικής Θεραπείας,Διευθυντής Μονάδας Εντατικής ΘεραπείαςΠανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας

περί

ληψη

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά:Βρογχικό άσθμα, ηλικιωμένοι,πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας

Υπεύθυνη αλληλογραφίας: Βαφοπούλου ΕιρήνηΠνευμονολογική Κλινική Πανεπιστημίου ΘεσσαλίαςΠανεπιστημιακό ΝοσοκομείοΛάρισας, Μεζούρλο ΛάρισαΤ.Κ. 41110, τηλ. +302410682896e-mail: [email protected]

Υποβλήθηκε 9 Δεκεμβρίου 2008

Επανυποβλήθηκε 16 Μαρτίου 2009

Έγινε δεκτή για δημοσίευση18 Μαρτίου 2009

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το άσθμα αποτελεί σημαντική αιτία νοσηρότη-τας και θνησιμότητας, ενώ ο επιπολασμός τουανέρχεται στο 7-8 %1. Σύμφωνα με στοιχείαπου προέρχονται από τις ΗΠΑ, το άσθμα σή-μερα ευθύνεται για 2 εκατομμύρια περίπουεπισκέψεις σε τμήματα επειγόντων περιστατι-κών, 500.000 εισαγωγές σε νοσοκομεία και5.000 θανάτους ετησίως. Επιδημιολογικές με-λέτες σε όλο τον κόσμο δείχνουν ότι τοάσθμα μάλλον υποδιαγιγνώσκεται και κατάσυνέπεια, υποθεραπεύεται2.

Ο ορισμός που επικρατεί σήμερα είναι εκεί-νος που έχει διατυπωθεί από την παγκόσμιαπρωτοβουλία για το άσθμα (Global Initiativefor Asthma, GINA)3. Σύμφωνα με αυτόν, τοάσθμα αποτελεί μια χρόνια φλεγμονώδη νόσοτων αεραγωγών στην οποία συμμετέχει ποικι-λία από φλεγμονώδη κύτταρα. Η χρόνιαφλεγμονή οδηγεί σε αύξηση της βρογχικήςυπεραντιδραστικότητας, η οποία χαρακτηρίζε-ται από υποτροπιάζοντα επεισόδια συρίττου-σας αναπνοής, βήχα και δύσπνοιας. Τα επεισό-δια εμφανίζονται ιδιαίτερα τη νύχτα ή νωρίςτο πρωί και οφείλονται σε διάχυτη μεταβλητήαπόφραξη των αεραγωγών, η οποία είναι συ-χνά πλήρως αναστρέψιμη είτε αυτόματα είτεμε κατάλληλη θεραπεία. Επιπλέον, σταθερήαύξηση του επιπολασμού του βρογχικούάσθματος παρατηρείται από τη νεαρή έωςτην τρίτη ηλικία1.

Το πρόβλημα της διάγνωσης και της θερα-πείας του άσθματος, είναι ιδιαίτερα σοβαρόστην τρίτη ηλικία λόγω της επικάλυψης τηςκλινικής εικόνας από διάφορα συνοδά νοσή-ματα και της πτωχής αντίληψης των συμπτω-μάτων από τους ηλικιωμένους ασθενείς4,5.Πρώτοι οι Ford, Lee και Stretton τόνισαν τηνπαρουσία του άσθματος σε ηλικιωμένουςασθενείς, ενώ αρκετές επιδημιολογικές μελέ-τες έχουν επιβεβαιώσει ότι το άσθμα είναι συ-χνό στους ηλικιωμένους.1,4

Το 1990, το 50% των καταγεγραμμένωνθανάτων από βρογχικό άσθμα στην Αγγλία καιτην Ουαλία αφορούσε άτομα ηλικίας μεταξύ65 και 84 ετών, και το 10% άτομα ηλικίας άνωτων 85 ετών.1,2,6

Σκοπός της παρούσας ανασκόπησης είναι ηπαράθεση της βιβλιογραφίας όσον αφορά σταχαρακτηριστικά του βρογχικού άσθματοςστους ηλικιωμένους, καθώς και στις ιδιαιτερό-

τητες στη διάγνωση, στη θεραπευτική προ-σέγγιση και στη διαχείρισή του στην πρωτο-βάθμια φροντίδα υγείας. Η αναζήτηση τηςχρησιμοποιούμενης βιβλιογραφίας πραγματο-ποιήθηκε μέσω διαδικτύου και συγκεκριμέναμέσω της βάσης δεδομένων του Pubmed(http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez/)και θέτοντας σαν λέξεις κλειδιά τους όρους“asthma”, “primary care” και “elderly”. Η ανα-ζήτηση περιορίστηκε σε άρθρα τα οποία δη-μοσιεύτηκαν μετά το 1997.

Διαφέρει το άσθμα στους ασθενείς τρίτηςηλικίας;

Είναι γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι ασθενείςπαρουσιάζουν μια έκπτωση της αναπνευστι-κής τους λειτουργίας λόγω της γήρανσης τουαναπνευστικού συστήματος. Κατά καιρούςέχουν περιγραφεί σημαντικές ανατομικές καιλειτουργικές μεταβολές στο αναπνευστικόσύστημα με την αύξηση της ηλικίας, οι οποίεςοδηγούν σε επιδείνωση των διαφόρων απο-φρακτικών διαταραχών του πνεύμονα, μεαποτέλεσμα συχνά να δημιουργούνται διαφο-ροδιαγνωστικά προβλήματα.7

Οι σημαντικότερες αλλαγές στη λειτουργίατου αναπνευστικού συστήματος στους ηλικιω-μένους σχετίζονται με την κατασκευή του θω-ρακικού κλωβού. Αυτές περιλαμβάνουν μετα-βολές στην ελαστικότητα του θώρακα εξαι-τίας των αλλαγών του σχήματος των οστώναλλά και της περιεκτικότητάς τους σε ασβέ-στιο. Επιπλέον, παρατηρείται μείωση τηςισχύος των αναπνευστικών μυών, τόσο τωνμεσοπλεύριων όσο και του διαφράγματος, ηοποία οφείλεται σε εκφυλιστικές αλλοιώσειςλόγω γήρατος καθώς και σε διατροφικούς πα-ράγοντες.7 Οι μεταβολές αυτές μειώνουν τηνικανότητα για άσκηση και οδηγούν σε αυξημέ-νες απαιτήσεις των αναπνευστικών μυών σεοξυγόνο. Έτσι, η απόφραξη των αεραγωγώνσε ηλικιωμένους ασθενείς θα πρέπει να αντι-μετωπίζεται με ιδιαίτερη σοβαρότητα, καθώςοι ασθενείς αυτοί έχουν μικρότερο αναπνεό-μενο όγκο, υψηλότερη συχνότητα αναπνοών,ενώ η απάντηση του αναπνευστικού συστή-ματος στην υποξυγοναιμία και την υπερκαπνίαείναι μειωμένη.7

Με την αύξηση της ηλικίας παρατηρούνταιμεταβολές και στη δομή του πνευμονικού πα-ρεγχύματος. Οι μεταβολές αυτές περιλαμβά-

24

Ε. ΒΑΦΟΠΟΥΛΟΥ, Α.Ι. ΠΑΠΑϊΩΑΝΝΟΥ, Ζ. ΔΑΝΙΗΛ ΚΑΙ ΣΥΝ.


νουν μείωση των ελαστικών ινών και αύξησητου κολλαγόνου τύπου 3 με αποτέλεσμα τημείωση της ελαστικής επαναφοράς του πνεύ-μονα.7,8 Επιπλέον, η μείωση των κυψελιδικώνχώρων που παρατηρείται στο πνευμονικό πα-ρέγχυμα οδηγεί σε ελάττωση της επιφάνειαςστην οποία πραγματοποιείται η ανταλλαγή τωναερίων. Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουνστοιχεία που να τεκμηριώνουν μειωμένη παρα-γωγή επιφανειοδραστικού παράγοντα, η απώ-λεια της ελαστικής επαναφοράς των πνευμό-νων σε συνδυασμό με την αύξηση της ενδοτι-κότητας των πνευμόνων, έχει σαν αποτέλεσματην απόφραξη των αεραγωγών όχι μόνο κατάτη δυναμική εκπνοή αλλά και κατά τη διάρκειαήρεμης αναπνοής στο επίπεδο του αναπνεόμε-νου όγκου.7. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε ση-μαντική αύξηση της κυψελιδοαρτηριακής δια-φοράς οξυγόνου με την αύξηση της ηλικίας.7

Έχει βρεθεί ότι σε ηλικιωμένους ασθενείςυπάρχει μειωμένη λειτουργικότητα των βαδρενεργικών υποδοχέων ενώ οι χολινεργικοίυποδοχείς δεν φαίνεται να επηρεάζονται. Τογεγονός αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα αντιχο-λινεργικά φάρμακα να δρουν καλύτερα στουςασθενείς αυτούς συγκριτικά με τους β διεγέρ-τες.7 Παρόλα αυτά, οι διεθνείς κατευθυντή-ριες οδηγίες δεν προτείνουν τη χορήγηση αν-τιχολινεργικών ως καλύτερη αγωγή σε ηλικιω-μένους ασθματικούς ασθενείς.7

Συμπερασματικά, οι ανατομικές και λει-τουργικές μεταβολές του αναπνευστικού συ-στήματος στην τρίτη ηλικία αποτελούν την αι-τία των σοβαρών και συχνά δυσμενών αποτε-λεσμάτων που παρατηρούνται σε ασθματι-κούς ηλικιωμένους ασθενείς όταν αυτοί βρί-σκονται σε παρόξυνση της νόσου τους. Συγ-χρόνως, οι μεταβολές αυτές σε συνδυασμόμε τη μειωμένη ικανότητα αντίληψης τωνσυμπτωμάτων από τον ίδιο τον ασθενή, έχουνσαν αποτέλεσμα τις διαφορετικές εκδηλώσειςτης νόσου, γεγονός που οδηγεί σε δυσκολίεςστη διαφορική διάγνωση, τη θεραπεία και τηνπαρακολούθησή της.7

Κλινική εικόνα του άσθματος στην τρίτηηλικία

Το άσθμα στους ηλικιωμένους ασθενείςσυνήθως αποτελεί νόσο που έχει ήδη εκδη-λωθεί σε νεαρότερη ηλικία. Δεν είναι λίγες οιφορές ωστόσο που το άσθμα πρωτοεμφανί-

ζεται σε μεγαλύτερη ηλικία και τότε χαρακτη-ρίζεται σαν άσθμα όψιμης έναρξης (late onsetasthma).9

Το φαινόμενο της γήρανσης, η συνοσηρό-τητα καθώς και οι μειωμένες προσδοκίες στοθέμα της υγείας έχουν σαν αποτέλεσμα οιηλικιωμένοι ασθενείς με άσθμα να ερμη-νεύουν τα συμπτώματα τους με διαφορετικότρόπο από τους νεότερους.4 Σύμφωνα με τημελέτη των Goeman και συνεργατών, παρά τογεγονός ότι οι ηλικιωμένοι με χρόνιο άσθμαείχαν σοβαρότερου βαθμού απόφραξη απόεκείνους με άσθμα πρόσφατης έναρξης, οιπρώτοι παραπονιόντουσαν λιγότερο για τασυμπτώματα τους συγκριτικά με τους δεύτε-ρους.4 Αυτό υποδεικνύει ότι ασθενείς οι οποίοιβιώνουν συμπτώματα άσθματος για μεγάλοχρονικό διάστημα δεν είναι σε θέση να ανα-γνωρίσουν τις επιπλέον μεταβολές της πνευ-μονικής τους λειτουργίας.4. Επιπλέον, η αντί-ληψη της γήρανσης οδηγεί στην υποεκτίμησητων συμπτωμάτων του άσθματος καθώς αυτάθεωρούνται από τον ασθενή σαν φυσιολογικάφαινόμενα τα οποία σχετίζονται με την προ-χωρημένη ηλικία.4,10 Η ύπαρξη συνοδών νο-σημάτων μπορεί επίσης να επηρεάσει την αν-τίληψη των συμπτωμάτων.9

Όλα τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμαοι ηλικιωμένοι ασθενείς να αντιμετωπίζουνδυσκολία στην αναγνώριση των συμπτωμά-των του άσθματος και να μην αντιλαμβάνον-ται την επιδείνωσή τους κατά τη διάρκεια μιαςπαρόξυνσης της νόσου. Για το λόγο αυτό δεναναζητούν εγκαίρως ιατρική φροντίδα παράμόνο όταν πλέον βρεθούν σε εξαιρετικά σο-βαρή κατάσταση.4

Οι ασθενείς τρίτης ηλικίας με άσθμα πρό-σφατης έναρξης, δεν είναι σε θέση να ανα-γνωρίσουν τα συμπτώματα του άσθματος λό-γω έλλειψης προηγούμενης εμπειρίας. Έτσιπολλές φορές συγχέουν την εκδήλωση μιαςπαρόξυνσης με χρόνια βρογχίτιδα ή λοίμωξητου αναπνευστικού.4 Επιπλέον, συμπτώματαόπως η δύσπνοια, το θωρακικό άλγος και τοσυσφιγκτικό αίσθημα στο θώρακα, εμφανίζον-ται και σε άλλες παθήσεις με πιο συχνή τηστεφανιαία νόσο. Για το λόγο αυτό διαγνωστι-κές δοκιμασίες όπως η σπιρομέτρηση, η πραγ-ματοποίηση δοκιμασίας βρογχικής πρόκλησηςκαι ο έλεγχος ατοπίας είναι πολύ χρήσιμεςπροκειμένου να τεκμηριωθεί η διάγνωση.4


ΤΟ ΒΡΟΓΧΙΚΟ ΑΣΘΜΑ ΣΤΗΝ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ: ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

Διάγνωση του άσθματος στην τρίτη ηλικίαΗ διάγνωση του άσθματος στους ασθενείς

της τρίτης ηλικίας, αποτελεί ιδιαίτερη πρόκλη-ση εξαιτίας των παραγόντων που προαναφέρ-θηκαν (διαφορετική ερμηνεία των συμπτωμά-των και συνοσηρότητα κυρίως όσον αφοράστην ύπαρξη στεφανιαίας νόσου, χρόνιαςβρογχίτιδας και χρόνιας αποφρακτικής πνευ-μονοπάθειας).9 Συμπτώματα όπως ο βήχας, τοσυσφιγκτικό αίσθημα στο θώρακα και η επιδεί-νωση των συμπτωμάτων αυτών κατά τη διάρ-κεια άσκησης και κατά τη νύχτα, μπορεί ναοφείλονται σε άσθμα ή να είναι τυπικά καρδια-κής νόσου.4. Η διάγνωση είναι ακόμη δυσκο-λότερη εξαιτίας του γεγονότος ότι το εύροςτων φυσιολογικών προβλεπόμενων τιμών σπι-ρομέτρησης στους ηλικιωμένους ασθενείς εί-ναι μεγάλο.4. Οι διεθνείς οδηγίες για τη διά-γνωση και τη διαχείριση του άσθματος προτεί-νουν για το χαρακτηρισμό του τη χρήση τηςτυπικής αποφρακτικού τύπου σπιρομέτρησηςδηλαδή χαμηλή τιμή του FEV1 (FEV1 < 80%της προβλεπόμενης τιμής) και χαμηλή τιμήτου λόγου FEV1/FVC (τυπικά < 80% για τουςενήλικες).3 Ωστόσο, σύμφωνα με τον ορισμότου άσθματος, η απλή σπιρομέτρηση εκτόςπαροξύνσεων μπορεί να είναι εντελώς φυσιο-λογική, γεγονός που ισχύει και στην περίπτω-ση των ηλικιωμένων ασθενών με άσθμα.

Για τους παραπάνω λόγους είναι πολύ ση-μαντική η χρήση ενός διαγνωστικού αλγορίθ-μου για τη διάγνωση του άσθματος στουςασθενείς της τρίτης ηλικίας.11 Ο αλγόριθμοςαυτός περιλαμβάνει:1. Την αξιολόγηση των συμπτωμάτων του

ασθενούς.2. Τη διαφορική διάγνωση από άλλες παθή-

σεις.3. Την πραγματοποίηση διαγνωστικών δοκιμα-

σιών.4. Τη χορήγηση της κατάλληλης θεραπευτι-

κής αγωγής καθώς και την αξιολόγηση τηςανταπόκρισης του ασθενούς σε αυτή.Η χρήση του παραπάνω αλγορίθμου για τη

διάγνωση του άσθματος στους ασθενείς τρί-της ηλικίας μπορεί να κατευθύνει τους ια-τρούς της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.Παρόλο που δεν υπάρχει ιδανικός τρόποςπροσέγγισης του προβλήματος, η προσεκτικήαξιολόγηση των συμπτωμάτων σε συνδυασμόμε την πραγματοποίηση των διαθέσιμων δοκι-

μασιών μπορούν να οδηγήσουν στην ορθήδιάγνωση.11 Η διαγνωστική αυτή προσέγγισημε βάση τον αλγόριθμο που προαναφέραμεπεριγράφεται με συντομία παρακάτω:

1. Αξιολόγηση συμπτωμάτωνΗ αξιολόγηση των συμπτωμάτων του

ασθενούς μπορεί να πραγματοποιηθεί με τηχρήση κατάλληλων ερωτηματολογίων ταοποία περιλαμβάνουν ερωτήσεις σχετικές μετη δύσπνοια, την ύπαρξη βήχα ή συριγμού,νυχτερινών συμπτωμάτων και την αναγκαιότη-τα για χρήση εισπνεομένων φαρμάκων. Επι-πλέον περιλαμβάνουν τη λήψη πληροφοριώνόσον αφορά στην καπνιστική συνήθεια, τηνεπαγγελματική έκθεση και την ύπαρξη αλλερ-γιών. Τέλος, ο ασθενής καλείται να αξιολογή-σει τη μεταβολή των συμπτωμάτων του ανα-πνευστικού του συστήματος με το πέρασματων ετών.11

2. Διαφορική διάγνωσηΗ διαφορική διάγνωση θα πρέπει να περι-

λαμβάνει κυρίως τη διάκριση του άσθματοςαπό τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια(ΧΑΠ). Άλλες παθήσεις που θα πρέπει ναελέγχονται είναι η ύπαρξη συχνών λοιμώξεωντου αναπνευστικού συστήματος, συνήθωςστα πλαίσια βρογχεκτασιών, το πνευμονικό οί-δημα, η συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια,τα νοσήματα του διάμεσου ιστού, και η ύπαρ-ξη αναιμίας και γαστροοισοφαγικής παλινδρο-μικής νόσου. Επιπλέον, θα πρέπει να ελέγχον-ται τα ενδεχόμενα κακοήθειας, εισρόφησηςκαι λήψης φαρμάκων που προκαλούν συμ-πτώματα ανάλογα με αυτά του άσθματος. 11

3. Διαγνωστικές δοκιμασίεςΑυτές περιλαμβάνουν την πραγματοποίηση

σπιρομέτρησης πριν και μετά τη βρογχοδια-στολή, απλής ακτινογραφίας θώρακα, υπερη-χοκαρδιογραφήματος, γενικών εξετάσεων αί-ματος καθώς και μέτρηση των στατικών όγ-κων.11,12 Σε ορισμένες περιπτώσεις και ανυπάρχουν αμφιβολίες για τη διάγνωση, προ-τείνεται και η πραγματοποίηση δοκιμασίαςβρογχικής πρόκλησης με μεταχολίνη.9

4. Έλεγχος της ανταπόκρισης στη φαρμακευτικήαγωγή Ο έλεγχος της ανταπόκρισης στη φαρμα-

26



κευτική αγωγή, σύμφωνα με τις κατευθυντή-ριες οδηγίες, περιλαμβάνει την εκτίμηση τωνσυμπτωμάτων του ασθενούς καθώς και τωντιμών του λειτουργικού ελέγχου του ανα-πνευστικού μετά τη χορήγηση φαρμακευτικήςαγωγής με βρογχοδιασταλτικά ή/και κορτικο-στεροειδή (per os ή εισπνεόμενα) για 4 εβδο-μάδες.3 Στην περίπτωση χορήγησης από τουστόματος κορτικοστεροειδών, σαν θετική αν-ταπόκριση στη φαρμακευτική αγωγή χαρακτη-ρίζεται η αύξηση του FEV1 πάνω από 12% ήτης μέγιστης εκπνευστικής ροής (peak expira-tory flow, PEF) πάνω από 15%, σε σχέση με τιςτιμές πριν από τη θεραπεία, σε συνδυασμό μεβελτίωση των συμπτωμάτων του ασθενούςκαι μείωση της ανάγκης για χρήση βρογχοδια-σταλτικών φαρμάκων.3

Θεραπευτικές προσεγγίσεις

Πολύ λίγοι ηλικιωμένοι ασθματικοί ασθε-νείς παίρνουν τακτικά ρυθμιστική φαρμακευτι-κή αγωγή προκειμένου να ανασταλεί η χρόνιαφλεγμονή των αεραγωγών που παρατηρείταιστο άσθμα.13 Μια πρόσφατη έρευνα με 1600ηλικιωμένους ασθενείς με άσθμα ή ΧΑΠ οιοποίοι είχαν στο βιβλιάριο τους συνταγογρα-φημένα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή (ICS),αποκάλυψε ότι η συνταγογράφηση των φαρ-μάκων αυτών πραγματοποιούταν κατά μέσοόρο μόνο για τέσσερα κουτιά ετησίως, ενώ οιασθενείς χρησιμοποιούσαν πέντε κουτιά κατ’επίκληση εισπνεόμενων βρογχοδιασταλτικώνκατά τη διάρκεια του ίδιου χρονικού διαστήμα-τος.13 Οι ίδιοι οι ασθενείς αυτοί έπαιρναν κα-θημερινά πολλά διαφορετικά φάρμακα (μέσοςόρος έξι σταθερά φάρμακα και άλλα οκτώφάρμακα κατά περιόδους).13 Η κακή λήψη τωνεισπνεόμενων κορτικοστεροειδών και η έλλει-ψη συμμόρφωσης του ασθενούς στη φαρμα-κευτική αγωγή φαίνεται να σχετίζεται με πολ-λούς παράγοντες, οι σημαντικότεροι από τουςοποίους φαίνονται στον Πίνακα Ι.

Σε μια έρευνα η οποία περιλάμβανε περισ-σότερους από 500 ηλικιωμένους ασθενείςπου νοσηλεύονταν εξαιτίας παρόξυνσηςάσθματος διαπιστώθηκε ότι μόλις το 25% αυ-τών είχαν ακολουθήσει σωστά την αγωγή μετα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή, που τουςείχε συστηθεί κατά τη διάρκεια του προηγού-μενου έτους. Το 40% των ηλικιωμένων ασθε-

νών που εξέρχονται από το νοσοκομείο μετάαπό μια παρόξυνση άσθματος δεν λαμβάνεισωστή φαρμακευτική αγωγή για το άσθμα.13

Οι προτεινόμενες θεραπευτικές στρατηγι-κές για τους ηλικιωμένους ασθματικούς ασθε-νείς είναι συνοπτικά οι ακόλουθες:13

1. Σχεδιασμός προγράμματος δράσης για τηναντιμετώπιση του άσθματος.

2. Διακοπή του καπνίσματος (με τη βοήθειαιατρείων διακοπής καπνίσματος).

3. Έλεγχος για πιθανή ύπαρξη στεφανιαίαςνόσου πριν τη συνταγογράφηση β–διεγερ-τών ή αντιχολινεργικών φαρμάκων.

4. Χορήγηση εισπνεόμενων φαρμάκων μεσυσκευές ξηράς σκόνης (είναι πολύ ση-μαντικό να γίνεται εκμάθηση της ορθήςχρήσης των συσκευών).

5. Όσο το δυνατόν απλούστερες συνταγές(μείωση του αριθμού των δόσεων όπουείναι δυνατόν).

6. Συνδυασμένη θεραπεία (εισπνεόμεναφάρμακα σε συνδυασμό με αναστολείςλευκοτριενίων όπως η μοντελουκάστη,όταν αυτό απαιτείται σύμφωνα με τις κα-τευθυντήριες οδηγίες).

7. Μέτρηση του FEV1 σε κάθε επίσκεψη προ-κειμένου να ελέγχεται η αποτελεσματικό-τητα της θεραπείας.

8. Παρακολούθηση της πρωινής PEF με τηβοήθεια ροομέτρου και καταγραφή της σεημερολόγιο που θα κρατά ο ασθενήςώστε να ελέγχεται η κλινική σταθερότητα.

9. Έλεγχος ευαισθησίας των ασθενών στακοινά αλλεργιογόνα (έλεγχος ατοπίας ).



Άσθμα από την παιδική ηλικία

Κάπνισμα

Έλλειψη ειδικής ιατρικής φροντίδας

Ύπαρξη σοβαρού επιμένοντος άσθματος

Συνυπάρχοντα νοσήματα

Ηλικία άνω των 80 ετών

Συχνές επισκέψεις στο τμήμα επειγόντων περιστατικώνεξαιτίας παροξύνσεων άσθματος κατά τη διάρκεια τουπροηγούμενου έτους

ΠίνακαςΙ

Παράγοντες που σχετίζονται με κακήσυμμόρφωση των ασθενών τρίτης ηλικίας με τη ρυθμιστική αγωγή τουάσθματος.13

10. Πραγματοποίηση ετήσιου αντιγριπικού εμ-βολιασμού κάθε φθινόπωρο.

11. Έλεγχος ευαισθησίας στην ασπιρίνη. 12. Αποφυγή της θεοφυλλίνης (εξαιτίας των

πιθανών παρενεργειών).13. Θεραπεία της γαστροοισοφαγικής παλιν-

δρομικής νόσου, όταν αυτή υπάρχει, μεχορήγηση αναστολέων πρωτονίων για 30ημέρες.

14. Θεραπεία της κατάθλιψης και βελτίωσητης ποιότητας ζωής.

15. Έλεγχος των πιθανών παρενεργειών απότα κορτικοστεροειδή.

Πολύ σημαντική είναι η ελαχιστοποίηση τωνπαραγόντων που αναζωπυρώνουν το άσθμα(όπως ο έλεγχος περιβαλλοντικών παραγόν-των, η διακοπή των φαρμάκων που σχετίζον-ται με πυροδότηση συμπτωμάτων άσθματος,ο έλεγχος της γαστροοισοφαγικής παλινδρο-μικής νόσου, και η θεραπεία της πιθανής ρινο-κολπίτιδας και της αλλεργικής ρινίτιδας).13

Κίνδυνοι από τη θεραπευτική αγωγή

Η ίδια η θεραπεία του άσθματος στουςασθενείς της τρίτης ηλικίας εγκυμονεί πολ-λούς κινδύνους, εξαιτίας τόσο των παρενερ-γειών των φαρμάκων όσο και της γενικότεραεπιβαρημένης κατάστασης της υγείας ενόςηλικιωμένου ασθενούς με άσθμα.

Οι κίνδυνοι από τη θεραπεία με κορτικο-στεροειδή είναι μεγαλύτεροι στους ηλικιω-μένους ασθενείς και ιδιαίτερα στις γυναίκες.Κατά τη συνταγογράφηση τους θα πρέπειαπαραιτήτως να αξιολογείται η ύπαρξη συ-νοσηρότητας, για το λόγο ότι αρκετές παθή-σεις μπορεί να επιδεινωθούν σε περιπτώσειςχορήγησης από του στόματος κορτικοστερο-ειδών Μόλις το άσθμα ελεγχθεί, η αναπνευ-στική λειτουργία αποκατασταθεί και διαπι-στωθεί ότι δεν είναι αναγκαία η συνέχισητων συστηματικώς χορηγούμενων κορτικο-στεροειδών θα πρέπει να επιχειρείται στα-διακή μείωση της δόσης τους και τελικά δια-κοπή τους.13

Ο γενικός ιατρός θα πρέπει να έχει υπόψητου τη χορήγηση προφυλακτικής αγωγής γιατην οστεοπόρωση, αφού η καθημερινή λήψηαπό του στόματος κορτικοστεροειδών αυξάνειτον κίνδυνο αυτόματων καταγμάτων και κυ-ρίως διπλασιάζει τον κίνδυνο των σπονδυλι-κών καταγμάτων. Πολύ σημαντικό είναι να το-

νιστεί, ότι στους ασθενείς τρίτης ηλικίας ηθνητότητα από κάταγμα του ισχίου στο επό-μενο ένα έτος από τη χορήγηση των από τουστόματος κορτικοστεροειδών φτάνει το25%.13 Εάν δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύ-ση πέραν των από του στόματος κορτικοστε-ροειδών ή των υψηλών δόσεων εισπνεόμε-νων κορτικοστεροειδών για να ελεγχθεί τοάσθμα, τα κορτικοστεροειδή θα πρέπει να χο-ρηγούνται, αλλά ο ιατρός οφείλει να βρίσκε-ται σε συνεχή επαγρύπνηση και να ενημερώ-νει σωστά τον ασθενή για τις πιθανές παρε-νέργειες των φαρμάκων. Έτσι, ο ασθενής θαπρέπει να γνωρίζει τους κινδύνους εμφάνισηςτων παρενεργειών των κορτικοστεροειδώνκαθώς και τους τρόπους παρακολούθησηςπου θα οδηγήσουν στην έγκαιρη διάγνωσήτους.13 Οι παρενέργειες των κορτικοστεροει-δών για τις οποίες θα πρέπει να ενημερώνου-με τον ασθενή της τρίτης ηλικίας φαίνονταιστον Πίνακα ΙΙ.

Η Πρόληψη της οστεοπόρωσης θα πρέπεινα γίνεται σε όλους τους ηλικιωμένουςασθματικούς ασθενείς οι οποίοι λαμβάνουνκορτικοστεροειδή.13 Τα σημαντικότερα μέτρα

28



Παρενέργειες Παρακολούθηση για έγκαιρηδιάγνωση

Οστεοπόρωση Έλεγχος με ετήσια μέτρησηοστικής πυκνότητας

Μείωση μυϊκής ισχύος Μέτρηση μέγιστων εισπνευστικών πιέσεων

Καταρράκτης Ετήσιος οφθαλμολογικός έλεγχος

Γλαύκωμα Μέτρηση ενδοφθάλμιας πίεσης κάθε 2 έτη

Απορύθμιση του Πραγματοποίηση καμπύληςσακχάρου του αίματος γλυκόζης ετησίως

Διαταραχές Αξιολόγηση της ψυχικήςσυναισθήματος υγείας με ειδικό

ερωτηματολόγιο

Αρτηριακή υπέρταση Τακτική μέτρηση της αρτηριακής πίεσης

Εύκολοι μωλωπισμοί Προφύλαξη από τραυματισμούς και πτώσεις

ΠίνακαςΙΙΙ

Παρενέργειες που εμφανίζονται από τηχρήση συστηματικώς χορηγούμενωνκορτικοστεροειδών και τρόποι παρακο-λούθησης των ασθενών για την έγκαιρηδιάγνωσή τους.13

πρόληψης της οστεοπόρωσης συνοψίζονταιστον Πίνακα 3.

Η θεραπεία με θεοφυλλίνη, συνδέεται μεαυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο (η χρήση τηςσυχνά συνοδεύεται από θωρακικό πόνο, συγ-κοπή, ταχυκαρδία, και εισαγωγές σε νοσοκο-μείο εξαιτίας αρρυθμιών), ενώ ενοχοποιείταικαι για αιφνίδιο καρδιακό θάνατο. Επίσης, ηχορήγηση θεοφυλλίνης συχνά επιδεινώνει τηγαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσο και τοντρόμο ενώ μπορεί να προκαλέσει αϋπνίες.13

Οι εισπνεόμενοι β διεγέρτες και τα αντιχολι-νεργικά είναι αποτελεσματικότερα από τη θε-οφυλλίνη στη βελτίωση της αναπνευστικήςλειτουργίας, αλλά επίσης εγκυμονούν σοβα-ρούς κινδύνους για αρρυθμίες, ο οποίος αυξά-νεται σημαντικά όταν συνυπάρχει στεφανιαίανόσος. Οι β διεγέρτες σε συνδυασμό με τα δι-ουρητικά προκαλούν υποκαλιαιμία και μπορείνα επιδεινώσουν την υποξυγοναιμία κατά τηδιάρκεια μιας παρόξυνσης άσθματος.13

Διαφορές μεταξύ άσθματος και ΧΑΠστους ηλικιωμένους:

Το άσθμα και η ΧΑΠ είναι ιδιαίτερα συχνέςπαθήσεις στους ασθενείς της τρίτης ηλικίας.Και τα δύο νοσήματα χαρακτηρίζονται απόβρογχική απόφραξη και χρόνια φλεγμονή τωναεραγωγών. Οι παθογενετικοί μηχανισμοί είναιδιαφορετικοί στις δυο περιπτώσεις και για τολόγο αυτό απαιτούν ιδιαίτερη θεραπευτικήπροσέγγιση και αντιμετώπιση.14 Ωστόσο, ηδιαφορική διάγνωση ανάμεσα στις δύο παθή-σεις ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους ασθενείςείναι δύσκολη και πολλές φορές αδύνατη.

Παρά τις αντιλήψεις του παρελθόντος, εί-ναι γεγονός πως το άσθμα δεν είναι σπάνιοστους ηλικιωμένους ασθενείς και ότι δεν απο-τελεί αποκλειστικά ασθένεια των νέων αν-θρώπων. Οι ηλικιωμένοι ασθματικοί ασθενείςείναι κυρίως ασθενείς με μακρό ιστορικόάσθματος.14 Παρόλα αυτά τα πρώτα συμπτώ-ματα βρογχικού άσθματος μπορεί να εμφανι-στούν σε μεγάλη ηλικία ακόμα και μετά τα 65έτη. Το άσθμα αφορά το 4-8% των ηλικιωμέ-νων ενώ κλινικά σε μεγάλο βαθμό επικαλύ-πτεται από τη ΧΑΠ.14,15 Έτσι, άσθμα το οποίοεμφανίζει έναρξη σε μεγάλη ηλικία πολύ συ-χνά διαγιγνώσκεται λανθασμένα σαν ΧΑΠ (14).Και η ανταπόκριση στη βρογχοδιαστολή όμωςμπορεί να διαφέρει από τα συνηθισμένα. Έτσι,στους ηλικιωμένους το άσθμα μπορεί να χα-ρακτηρίζεται από μόνιμη μερική ή πλήρη από-φραξη των αεραγωγών ενώ η αντίθετα η ΧΑΠμπορεί να παρουσιάζει σημαντική ανταπόκρι-ση στα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα.12.16,17

Είναι γεγονός πως τα δύο νοσήματα πα-ρουσιάζουν πολύ σημαντικές διαφορές, οιοποίες είναι καθοριστικές για την ορθή θερα-πευτική τους αντιμετώπιση αλλά δεν είναι καιλίγες οι φορές που οι εκδηλώσεις τους τόσοσε κλινικό όσο και σε παθοφυσιολογικό επίπε-δο αλληλεπικαλύπτονται με αποτέλεσμα ηδιάκριση να είναι ακόμα δυσκολότερη.12,17 Επι-πλέον, στον παθοφυσιολογικό μηχανισμό τωνδύο νοσημάτων κύριο χαρακτηριστικό τουάσθματος είναι η ηωσινοφιλική φλεγμονή ενώστη ΧΑΠ κυριαρχεί η χρόνια φλεγμονή των αε-ραγωγών με συμμετοχή κυρίως των ουδετε-ρόφιλων και των CD8+ λεμφοκυττάρων. Παρό-λα αυτά, ηωσινοφιλική φλεγμονώδης διήθησηπαρατηρείται και στη ΧΑΠ κυρίως στα τελευ-ταία στάδια της νόσου. Αντιθέτως, σε ένα μι-κρότερο αριθμό ασθενών με άσθμα μπορεί ναυπάρχει μη – ηωσινοφιλική φλεγμονώδης αν-τίδραση.17

Μια ακόμη σημαντική διαφορά είναι ότι οιηλικιωμένοι ασθενείς με άσθμα εμφανίζουνσυμπτώματα ακόμη και όταν η αναπνευστικήλειτουργία τους είναι σχεδόν φυσιολογική,ενώ αντιθέτως στην περίπτωση της ΧΑΠ τασυμπτώματα μπορεί να γίνουν αισθητά στονασθενή μόνον εφόσον ο FEV1 μειωθεί σε επί-πεδα μικρότερα του 50% της προβλεπόμενηςτιμής. Αυτό συχνά οδηγεί σε καθυστέρηση τηςδιάγνωσης της ΧΑΠ και έχει σοβαρές συνέπει-



Ελαχιστοποίηση της χρήσης πρεδνιζολόνης και τωνυψηλών δόσεων εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών

Χορήγηση ασβεστίου 1200 mg ανά ημέρα

Χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης D 800 IU ανάημέρα

Ενθάρρυνση για καθημερινή άσκηση

Χορήγηση ορμονικών υποκατάστατων για τις γυναίκες

Πιθανή χορήγηση risedronate 5 mg κάθε πρωί

ΠίνακαςΙΙΙ

Μέτρα για την πρόληψη της οστεοπό-ρωσης σε ηλικιωμένους ασθενείς μεάσθμα στους οποίους χορηγούνται κορ-τικοστεροειδή .13

ες στην ποιότητα ζωής των ασθενών.17 Στουςηλικιωμένους ασθενείς η πρόγνωση τουάσθματος είναι σαφώς καλύτερη από εκείνητης ΧΑΠ. Έτσι, ασθενείς ακόμη και με σοβαρόάσθμα στην τρίτη ηλικία μπορούν να διατηρή-σουν καλή ποιότητα ζωής εφόσον λαμβάνουνσωστή ρυθμιστική αγωγή.17 Παρόλα αυτά,στους ηλικιωμένους, δυσμενή ρόλο στην έκ-βαση και των δυο αυτών παθήσεων διαδρα-ματίζει η ύπαρξη συνοσηρότητας.17

Με βάση τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι ηδιάκριση των 2 νοσημάτων στην τρίτη ηλικίαείναι πολύ σημαντική προκειμένου ο ασθενήςνα λάβει τη σωστή κάθε φορά θεραπεία και ναβοηθηθεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό χωρίς ναεπιβαρυνθεί από ανεπιθύμητες ενέργειεςφαρμάκων, τα οποία δεν θα του παρέχουν ου-σιαστική ανακούφιση.16

Συμπεράσματα

Από τα παραπάνω μπορούμε να συμπερά-νουμε ότι το άσθμα είναι μια νόσος αρκετά συ-χνή στους ηλικιωμένους. Παρά το γεγονός ότιπαρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το άσθμαπου εμφανίζεται σε νεότερους ασθενείς, οι ιδι-αιτερότητες του αναπνευστικού συστήματοςτων ασθενών της τρίτης ηλικίας σε συνδυα-σμό με τις μειωμένες εφεδρείες και την ύπαρ-ξη πολλών συνυπαρχόντων νοσημάτων, καθι-στούν τόσο τη διάγνωση όσο και τη θεραπεία

του άσθματος ιδιαίτερα δύσκολη αλλά και ιδι-αίτερα σημαντική. Ο δείκτης υποψίας καθώςκαι η σωστή ενημέρωση των ιατρών της πρω-τοβάθμιας φροντίδας σχετικά με το φαινόμενοαυτό αποτελούν τα κύρια μέτρα τα οποία θαπρέπει να ληφθούν προκειμένου το άσθμαστους ηλικιωμένους να μη συνεχίσει να υπο-διαγιγνώσκεται και να υποθεραπεύεται και οιηλικιωμένοι ασθματικοί ασθενείς να οδηγη-θούν σε βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.18

Καθώς η ιδιαιτερότητα του έργου του γενι-κού ιατρού εστιάζεται στο μοναδικό τρόποπροσέγγισης του ασθενούς και όχι της ασθέ-νειας19 η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας θαπρέπει να είναι σε θέση να παρέχει ολοκλη-ρωμένη φροντίδα υγείας αναγνωρίζοντας τοπρόβλημα, και πραγματοποιώντας την αρχικήεκτίμηση των ηλικιωμένων ασθματικών ασθε-νών. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να διαχωρίζον-ται οι ασθενείς εκείνοι οι οποίοι θα διαγνω-στούν και θα αντιμετωπιστούν από τον σωστάενημερωμένο και καταρτισμένο γενικό ιατρόαπό εκείνους οι οποίοι θα πρέπει να παραπέμ-πονται στον ειδικό πνευμονολόγο. Οι σύγχρο-νες θέσεις ομοφωνίας για τη διάγνωση και τηναντιμετώπιση του άσθματος μπορούν να απο-τελέσουν πολύτιμο εργαλείο για το γενικό ια-τρό και να οδηγήσουν στην καλύτερη διαγνω-στική και θεραπευτική προσέγγιση των ηλικιω-μένων ασθενών με άσθμα. g

30



1. Parameswaran K, Hildreth AJ, Chadha D, Keaney NP,Taylor IK, Bansal SK. Asthma in the elderly: underper-ceived, underdiagnosed and undertreated; a communitysurvey. Respir Med. Mar;92(3):573-7, 1998.

2. Barnard A, Pond CD, Usherwood TP. Asthma and olderpeople in general practice. Med J Aust. Jul 4;183(1 Sup-pl):S41-3, 2005.

3. Global Initiative for Asthma. GINA workshop report,Global strategy for Asthma Management and preven-tion.Revised 2006, Available on http://www.ginasthma.org2006.

4. Goeman DP, Douglass JA. Optimal management of asthmain elderly patients : strategies to improve adherence to rec-ommended interventions. Drugs Aging;24(5):381-94, 2007.

5. Wilson JW. Inflammation and remodelling in the ageingairway. Med J Aust. Jul 4;183(1 Suppl):S33-4, 2005.

6. Bauer BA, Reed CE, Yunginger JW, Wollan PC, Silver-stein MD. Incidence and outcomes of asthma in the elder-

ly. A population-based study in Rochester, Minnesota.Chest. Feb;111(2):303-10, 1997.

7. Berend N. Normal ageing of the lung: implications for di-agnosis and monitoring of asthma in older people. Med JAust. Jul 4;183(1 Suppl):S28-9, 2005.

8. Bellia V, Battaglia S, Matera MG, Cazzola M. The use ofbronchodilators in the treatment of airway obstruction inelderly patients. Pulm Pharmacol Ther;19(5):311-9, 2006.

9. Busse PJ. Allergic respiratory disease in the elderly. Am JMed. Jun;120(6):498-502, 2007.

10. Battaglia S, Sandrini MC, Catalano F, Arcoleo G, GiardiniG, Vergani C, et al. Effects of aging on sensation of dysp-nea and health-related quality of life in elderly asthmatics.Aging Clin Exp Res. Aug;17(4):287-92, 2005.

11. Ruffin RE, Wilson DH, Appleton SL, Adams RJ. An algorith-mic approach to diagnosing asthma in older patients in gener-al practice. Med J Aust. Jul 4;183(1 Suppl):S38-40, 2005.

12. Yates MW. How is the diagnosis of asthma in older people




established in clinical practice? Med J Aust. Jul 4;183(1Suppl):S44-6, 2005.

13. Enright P. The diagnosis of asthma in older patients. ExpLung Res. Sep;31 Suppl 1:15-21, 2005.

14. Sin BA, Akkoca O, Saryal S, Oner F, Misirligil Z. Differ-ences between asthma and COPD in the elderly. J InvestigAllergol Clin Immunol;16(1):44-50, 2006.

15. Reed CE. The natural history of asthma. J Allergy ClinImmunol. Sep;118(3):543-8; quiz 9-50, 2006.

16. Tinkelman DG, Price DB, Nordyke RJ, Halbert RJ. Misdi-agnosis of COPD and asthma in primary care patients 40years of age and over. J Asthma. Jan-Feb;43(1):75-80, 2006.

17. Jenkins CR, Thompson PJ, Gibson PG, Wood-Baker R.Distinguishing asthma and chronic obstructive pulmonarydisease: why, why not and how? Med J Aust. Jul 4;183(1Suppl):S35-7, 2005.

18. James AL, Knuiman MW, Bartholomew HC, Musk AB.What can Busselton population health surveys tell usabout asthma in older people? Med J Aust. Jul 4;183(1Suppl):S17-9, 2005.

19. Scheffler R, Bodenheimer T, Lombardo P, Starfield B,Morris W, Treadway K, et al. The future of primary care--the community responds. N Engl J Med. Dec 18;359(25):2636-9, 2008.

Asthma in the elderly, diagnostic approach and therapeutic strategies

1 E. Vafopoulou, A.I. Daniil, Z. Papaioannou, K.I. Gourgoulianis, E. Zakynthinos

The diagnosis and treatment of asthma in the elderly is very challenging for primary care physicians because sym-ptoms such as dyspnea and cough, which occur in most asthmatic patients, are not specific and can be caused by manydifferent diseases. Furthermore, it is very difficult for older people to realise the severity of their symptoms as they fre-quently misinterpret them as symptoms due to comorbidities, or as a consequence of aging. This fact leads many peo-ple with moderate or severe asthma to miss out on the benefits of effective treatment and to refer to a physician onlywhen their health and life are already in danger. It is very important for physicians to manage an early diagnosis ofasthma in the elderly as this can lead to effective treatment and improvement of the quality of life of their patients.However, even when asthma is identified in an older patient, management is influenced by factors that include the ef-fects of comorbidities, polypharmacy and poor compliance. The aim of the present review is to report on the differen-ces between asthma in the elderly compared to young people regarding pathophysiology of the disease, clinical asses-sment and treatment. g

sum

mar

y


Εισαγωγή: Η κατάθλιψη στην πρωτοβάθμια περίθαλψη είναισυχνή. Ειδικά στους ηλικιωμένους είναι συχνότερη, αν καιπολλές φορές συγκαλυμμένη. Τόσο η δύσκολη οικογενειακήκατάσταση όσο και η διαμονή σε ίδρυμα αποτελούν επιπρό-σθετη ψυχοκοινωνική επιβάρυνση. Οι λόγοι αυτοί μας οδήγη-σαν στη διερεύνηση της κατάθλιψης στον οίκο ευγηρίας στοΠλωμάρι.Σκοπός: Η ανάδειξη α) της συχνότητας εμφάνισης κατάθλι-ψης στον οίκο ευγηρίας και β) των κυριότερων συμπτωμάτωνμε τα οποία εκδηλώνεται εκεί. γ) να δούμε με ποια χρόνιανοσήματα συνυπάρχει περισσότερο και δ) ποια είναι η σχέσητης με τη μοναξιά και την οικογενειακή και κοινωνική απομό-νωση. Με την κατανόηση όλων αυτών θα υπάρξει βελτίωσητης διαγνωστικής προσέγγισης και της θεραπευτικής αντιμε-τώπισης.Πληθυσμός-Μέθοδος: Εξετάσθηκαν 37 άτομα, 21 γυναίκεςκαι 16 άνδρες. Σε ειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο κατα-γράφηκαν: ηλικία, φύλο, κύρια συμπτώματα και αγωγή της κα-τάθλιψης, σωματικά νοσήματα,οικογενειακή κατάσταση καιεπισκέψεις συγγενών/μήνα. Για τη διάγνωση της κατάθλιψηςχρησιμοποιήθηκαν τα διαγνωστικά κριτήρια DSM IV. Οι μέ-σες τιμές των μεταβλητών της ηλικίας και του μηνιαίου αριθ-μού επισκέψεων συγκρίθηκαν με χρήση t-test,ενώ οι ποιοτικέςπαρατηρήσεις με x2 test.Αποτελέσματα: Το ποσοστό κατάθλιψης ήταν 45,9%,δηλαδή 17από τους 37 είχαν κατάθλιψη. Αντικαταθλιπτική αγωγή ελάμ-βαναν 5 άτομα.Τα συμπτώματα που δηλώθηκαν στατιστικά πιοσυχνά από τους καταθλιπτικούς ήταν: 1) απώλεια ενδιαφέρον-τος (p<0,001), 2) μείωση ενδιαφέροντος για εργασία(p<0,001),3) διαταραχές ύπνου (p=0,001),4) μείωση συμμετο-χής σε κοινωνικές δραστηριότητες (p=0,004), 5) κόπωση(p=0,006), 6) αίσθημα αναξιότητας(p<0,014), 7) ανορεξία καιαπώλεια βάρους(p=0,015), 8) προβλήματα στη συγκέντρωση(p<0,035). Μεταξύ καταθλιπτικών και μη καταθλιπτικών δεν

33

Kατάθλιψη σε Mονάδα Φροντίδας Hλικιωμένων Παραμεθορίου Νησιωτικής Περιοχής

1 Κ. ΠολίτουΑγροτική Ιατρός

1 Α. ΚαραμβάσηΕπιμελήτρια Α, Γενική Ιατρός

1 Ι. ΠαπαδημητρίουΑγροτική Ιατρόςπε

ρίλη

ψη

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά:κατάθλιψη, ηλικιωμένοι, μονάδαφροντίδας, νησί

Υπεύθυνη αλληλογραφίαςAνθούσα Καραμβάση, ΠλαγιάΠλωμαρίου, 81200, Πλωμάρι,Λέσβος, Τηλ: +30 22520 31689

Υποβλήθηκε 14 Μαρτίου 2006

Επανυποβλήθηκε 26 Σεπτεμβρίου 2007

Έγινε δεκτή για δημοσίευση14 Ιανουαρίου 2008

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η κατάθλιψη στην πρωτοβάθμια περίθαλψη εί-ναι ένα νόσημα εξίσου συχνό με συνήθη χρόνιασωματικά νοσήματα (κυμαίνεται γύρω στο10%). Παρατηρείται, ωστόσο, υποδιάγνωσή τηςκυρίως λόγω εγγενών δυσκολιών διάγνωσηςκαι απροθυμίας του καταθλιπτικού για αναζήτη-ση βοήθειας. Ειδικά στους ηλικιωμένους, τωνοποίων το ποσοστό στο σύνολο του πληθυ-σμού ολοένα και αυξάνει, η κατάθλιψη είναι συ-χνότερη και πολλές φορές συγκαλυμμένη.1,2

Τόσο η δύσκολη οικογενειακή κατάσταση όσοκαι η διαμονή σε ίδρυμα αποτελούν επιπρόσθε-τη ψυχοκοινωνική επιβάρυνση, προδιαθέτονταςέτσι στην εκδήλωση της κατάθλιψης.

Η κατάθλιψη, αν δεν διαγνωστεί έγκαιρα καιαντιμετωπιστεί κατάλληλα, μπορεί να έχει ση-μαντικές συνέπειες για το άτομο, όπως αυξημέ-νη θνητότητα και νοσηρότητα (άμεσα: αυτοκτο-νίες και έμμεσα: αν η κατάθλιψη συνυπάρχει μεκάποιο σωματικό νόσημα μπορεί να επιβαρύνε-ται η έκβασή του).3 Το γεγονός αυτό σε συν-δυασμό και με το ότι η κατάθλιψη σήμερα είναιδυνατό να αντιμετωπιστεί σε μεγάλο ποσοστό(70-80% των περιπτώσεων), μας οδήγησαν στηδιερεύνηση της κατάθλιψης στους ηλικιωμέ-νους του Οίκου Ευγηρίας Πλωμαρίου.

Σκοπός: Η ανάδειξη α) της συχνότητας εμ-φάνισης κατάθλιψης στον οίκο ευγηρίας καιβ)των κυριότερων συμπτωμάτων με τα οποίαεκδηλώνεται εκεί αυτή η διαταραχή.γ)Να δούμεμε ποια χρόνια νοσήματα συνυπάρχει περισσό-τερο η κατάθλιψη και δ) ποια είναι η σχέση τηςμε τη μοναξιά και την οικογενειακή και κοινωνι-κή απομόνωση. Με την κατανόηση όλων αυτώνθα υπάρξει βελτίωση της διαγνωστικής προσέγ-γισης και της θεραπευτικής αντιμετώπισης τωνηλικιωμένων του οίκου ευγηρίας.

Πληθυσμός-Μέθοδος: Συνολικά οι τρόφιμοι

του Οίκου Ευγηρίας ήταν 45, 26 γυναίκες και 19άνδρες. Εξετάστηκαν 37 άτομα, 21 γυναίκες και16 άνδρες. Οι υπόλοιποι δεν εξετάσθηκαν λόγωαδυναμίας ή άρνηση συνεργασίας. (Έπασχαναπό βαριά άννοια ή ήταν κατάκοιτοι χωρίς επι-κοινωνία με το περιβάλλον). Χρησιμοποιήθηκεειδικά σχεδιασμένο ερωτηματολόγιο, όπου κα-ταγράφηκαν η ηλικία, το φύλο, τα κύρια συμ-πτώματα κατάθλιψης (κόπωση, διαταραχή στονύπνο, ανορεξία και απώλεια βάρους,επαναλαμ-βανόμενες ενοχλητικές και παράξενες σκέψειςή πράξεις, θλίψη, μελαγχολία, απογοήτευση,ευερεθιστότητα, νευρικότητα, αρνητικές σκέ-ψεις, φοβίες για συγκεκριμένα μέρη ή πράγμα-τα, διάχυτα μυϊκά άλγη,προβλήματα στη συγ-κέντρωση, προβλήματα μνήμης, αίσθημα ανα-ξιότητας ή ενοχές, απώλεια ενδιαφέροντος,φόβος να βρίσκεται ανάμεσα σε πλήθος ή μα-κριά από το σπίτι μόνος, υπερβολική συνεχήςανησυχία για συνηθισμένα καθημερινά προβλή-ματα, αίσθημα ότι θα τρελαθεί ή θαπεθάνει,τρεμούλα ή εφίδρωση, δυσκολία στηνκατάποση, πόνος στο στήθος, αίσθημα παλμώνστην καρδιά, μείωση συμμετοχής σε κοινωνικέςδραστηριότητες, προβλήματα στις οικογενει-ακές σχέσεις, μείωση του ενδιαφέροντος γιαεργασία, σκέψεις αυτοκτονίας, αίσθημα λιποθυ-μίας, μούδιασμα και τσιμπήματα στα άκρα) και ηαγωγή της κατάθλιψης (αν έχει χορηγηθεί ή όχιαντικαταθλιπτική αγωγή και η ονομασία τουφαρμάκου), η ύπαρξη άλλης χρόνιας νόσουπλην της κατάθλιψης (ισχαιμική νόσος, υπέρτα-ση, διαβήτης, αναπνευστικά νοσήματα,γαστρεν-τερικά νοσήματα, αγχώδης νόσος, οποιαδήποτεάλλη νόσος), η οικογενειακή κατάσταση (έγγα-μος, άγαμος, χήρος, ύπαρξη ή όχι παιδιών) καιοι επισκέψεις των συγγενών (παιδιά, εγγόνια,ανίψια, αδέρφια)/μήνα. Για τη διάγνωση της κα-τάθλιψης χρησιμοποιήθηκαν τα διαγνωστικάκριτήρια DSM-IV.1,4-5 Σύμφωνα με αυτά η διά-

34

Κ. ΠΟΛΙΤΟΥ, Α. ΚΑΡΑΜΒΑΣΗ, Ι. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ


Συνέχεια προηγούμενης σελίδας

βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά: α) στις συνυπάρχουσες νόσους, β) στην κατανομή φύλου, γ) στην κατα-νομή ηλικίας,δ) στην οικογενειακή κατάσταση και ε) στο μέσο αριθμό επισκέψεων (πιθανώς λόγω μικρού μεγέ-θους δείγματος και μεγάλης διασποράς των τιμών).Συμπεράσματα: Το ποσοστό της κατάθλιψης είναι αυξημένο μεταξύ των ηλικιωμένων του ιδρύματος, αν καιτο καταθλιπτικό συναίσθημα δεν είναι το κυρίαρχο(συγκαλυμμένη κατάθλιψη).Κυριαρχούν η απώλεια ενδια-φέροντος ,η διαταραχή ύπνου και η κόπωση.Σε σημαντικό ποσοστό παρατηρείται μείωση συμμετοχής σε κοι-νωνικές δραστηριότητες.Χρειάζεται πληρέστερη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση και κοινωνικήυποστήριξη. g

περί

ληψη

γνωση της κατάθλιψης γίνεται με βάση συγκε-κριμένο αριθμό συμπτωμάτων και εφόσον αυτάυπάρχουν στον ασθενή για συγκεκριμένο χρονι-κό διάστημα. Πιο συγκεκριμένα τα συμπτώματααυτά είναι: 1) καταθλιπτικό συναίσθημα, 2) μεί-ωση ευχαρίστησης-απώλεια ενδιαφέροντος γιαδρασηριότητες, 3) απώλεια βάρους ή αύξησηβάρους ή μεταβολές της όρεξης, 4) αϋπνία ήυπερυπνία, 5) ψυχοκινητική επιβράδυνση,6)αί-σθημα κόπωσης, 7) αίσθημα αναξιότητας-έλ-λειψη αυτοπεποίθησης-αυτοενοχής, 8) μειωμέ-νη ικανότητα συγκέντρωσης-αναποφασιστικό-τητα, 9) αυτοκτονικός ιδεασμός. Αν ένας ασθε-νής έχει πέντε από αυτά τα συμπτώματα,εκτων οποίων το ένα από τα δύο πρώτα,για του-λάχιστον δύο εβδομάδες,τότε πληρεί τα κριτή-ρια της διάγνωσης της νόσου της κατάθλιψης.

Οι αριθμητικές/συνεχείς μεταβλητές της με-λέτης (π.χ. ηλικία) περιγράφηκαν βάσει τωνστατιστικών: μέση τιμή, τυπική απόκλιση, μέγι-στη τιμή, ελάχιστη τιμή και διάμεσος. Οι ποιοτι-κές παρατηρήσεις (π.χ. φύλο) περιγράφηκαν μεπίνακες συχνοτήτων. Οι μέσες τιμές των μετα-βλητών της ηλικίας και του μηνιαίου αριθμούεπισκέψεων στον οίκο ευγηρίας, συγκρίθηκανμεταξύ καταθλιπτικών και μη καταθλιπτικών μεχρήση t-test , ενώ για τη σύγκριση των ποιοτι-κών παρατηρήσεων (του φύλου,της οικογενει-ακής κατάστασης,της ύπαρξης άλλης νόσουπλην της κατάθλιψης και των εμφάνισης συμ-πτωμάτων) μεταξύ καταθλιπτικών και μη κατα-θλιπτικών χρησιμοποιήθηκε το X square test. Σεπερίπτωση εντοπισμού στατιστικά σημαντικήςδιαφοράς αναφέρεται το p-value του αντιστοί-χου test.

Αποτελέσματα: Το ποσοστό κατάθλιψης με-ταξύ των ηλικιωμένων του γηροκομείου ήταν45,9%, δηλαδή οι 17 από τους 37 έπασχαν απόκατάθλιψη.Η κατανομή των κριτηρίων διάγνω-σης είναι η εξής:καταθλιπτικό συναίσθημα 23ηλικιωμένοι (12 έπασχαν από κατάθλιψη και 11όχι), μείωση ευχαρίστησης-απώλεια ενδιαφέ-ροντος για δραστηριότητες 17 ηλικιωμένοι (14έπασχαν από κατάθλιψη, 3 δεν έπασχαν), απώ-λεια βάρους ή αύξηση βάρους ή μεταβολές τηςόρεξης 15 ηλικιωμένοι(12 έπασχαν απo κατά-θλιψη, 3 δεν έπασχαν), αϋπνία ή υπερυπνία 25ηλικιωμένοι (16 έπασχαν από κατάθλιψη, 9 δενέπασχαν), ψυχοκινητική επιβάρυνση 18 ηλικιω-μένοι (13 έπασχαν, 5 δεν έπασχαν), αίσθημακόπωσης 22 ηλικιωμένοι (12 έπασχαν,10 δεν

έπασχαν), αίσθημα αναξιότητας-έλλειψης αυτο-πεποίθησης-αυτοενοχής 12 ηλικιωμένοι (9 έπα-σχαν, 3 δεν έπασχαν), μειωμένη ικανότητα συγ-κέντρωσης-αναποφασιστικότητα 17 άτομα (12έπασχαν από κατάθλιψη, 5 δεν έπασχαν), αυτο-κτονικός ιδεασμός 5 ηλικιωμένοι (4 έπασχαναπό κατάθλιψη, 1 δεν έπασχε). Αντικαταθλιπτι-κή αγωγή ελάμβαναν 5 άτομα, οι 3 εξακολου-θούσαν να εκδηλώνουν κλινική εικόνα κατάθλι-ψης, ενώ οι άλλοι 2 όχι. Τα συμπτώματα πουδηλώθηκαν στατιστικά σημαντικά πιο συχνάστους καταθλιπτικούς από ότι στους άλλουςηλικιωμένους ήταν: 1) απώλεια ενδιαφέροντος(p<0,001), 2) μείωση ενδιαφέροντος για εργα-σία (p<0,001), 3) διαταραχές ύπνου (p=0,001),4) μείωση συμμετοχής σε κοινωνικές δραστη-ριότητες (p=0,004), 5) κόπωση (p=0,006), 6)αίσθημα αναξιότητας (p<0,014), 7) ανορεξίακαι απώλεια βάρους (p=0,015), 8) προβλήματαστη συγκέντρωση (p<0,035). Δηλαδή κυριαρ-χούν τα συμπτώματα απόσυρσης και οι διατα-ραχές στον ύπνο ενώ το καταθλιπτικό συναί-σθημα μπορεί να μην εκφράζεται. Στην έρευνάμας δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφοράμεταξύ καταθλιπτικών και υπολοίπων ηλικιωμέ-νων σε ότι αφορά: α) την κατανομή της ηλικίας.(Η μέση ηλικία στο σύνολο του δείγματος ήταν82,6+-8,9 έτη και στους καταθλιπτικούς 82,6+-10,4 έτη), β) την κατανομή του φύλου. (Το πο-σοστό των γυναικών στο δείγμα ήταν 56,8%,ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο δείγμα των κα-ταθλιπτικών ήταν 64,7%), γ) τα συνυπάρχοντασωματικά νοσήματα (όπως ισχαιμική νόσος,υπέρταση, διαβήτης, χρόνιες αναπνευστικές νό-σοι, γαστρεντερικές νόσοι π.χ. έλκος, κολίτιδα,αγχώδεις διαταραχές κ.ά.) Συχνότερη συνυπάρ-χουσα νόσος ήταν η υπέρταση, δ) την οικογε-νειακή κατάσταση και το μέσο αριθμό επισκέψε-ων των συγγενών ανά μήνα. Η πλειοψηφία τωνηλικιωμένων ήταν χήροι/χήρες, ο μέσος αριθ-μός επισκέψεων των συγγενών ανά μήνα ήταν6 επισκέψεις/μήνα στο σύνολο, 2.9±7,1 επισκέ-ψεις/μήνα στους καταθλιπτικούς και 8.5±16.1στους μη καταθλιπτικούς. Όπως φαίνεται, στηνπερίπτωση αυτή, η απουσία στατιστικά σημαντι-κής διαφοράς οφείλεται πιθανώς στο μικρό με-γέθους του δείγματος και στη μεγάλη διασποράτων τιμών.

Συμπεράσματα: Το ποσοστό των καταθλιπτι-κών ηλικιωμένων είναι αυξημένο μεταξύ τωντροφίμων του ιδρύματος και αυτό οφείλεται πι-


KΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΜΟΝΑΔΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

θανά στους πολλαπλούς ψυχοκοινωνικούς καιβιολογικούς παράγοντες κινδύνου. Οι ψυχοκοι-νωνικοί έχουν να κάνουν με εξωγενείς, περι-βαλλοντικές καταστάσεις: α) απώλειες (π.χ. θά-νατος συγγενών και φίλων, αποχωρισμός απότα παιδιά), β) προβληματικές σχέσεις στην οικο-γένεια (π.χ. μεταξύ συζύγων), γ) οικονομικάπροβλήματα και κοινωνική απομόνωση - έλλει-ψη υποστηρικτικού δικτύου - λόγω αποχώρη-σης από επαγγελματικές ή και κοινωνικές δρα-στηριότητες. Οι βιολογικοί παράγοντες σχετί-ζονται με την κατασκευή και λειτουργία του ορ-γανισμού: α) κληρονομικότητα (οικογενειακόιστορικό κατάθλιψης ), β) ύπαρξη χρόνιων σω-ματικών νοσημάτων (Α.Ε.Ε., νόσος Parkinson,νόσος Alzheimer, καρκίνος, στεφανιαία νόσος,διαβήτης) και γ) λήψη ορισμένων φαρμάκων(αντιυπερτασικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώ-δη, κορτικοστεροειδή, βενζοδιαζεπίνες.3-6

Μεταξύ των καταθλιπτικών συμπτωμάτωνπου κυριαρχούν είναι η απώλεια ενδιαφέρον-τος, οι διαταραχές ύπνου και η κόπωση. Επί-σης, σε σημαντικό ποσοστό παρατηρείται μεί-ωση της συμμετοχής στις κοινωνικές δραστη-ριότητες, κάτι που πιθανώς ενισχύεται κι απότην έλλειψη ενδιαφερόντων και την παθητικό-τητα που χαρακτηρίζουν τη διαμονή σε ίδρυ-μα. Έχει ιδιαίτερη σημασία το ίδρυμα να ανα-γνωρίζει τρεις βασικές ψυχοκοινωνικές ανάγ-κες των ηλικιωμένων που σχετίζονται με τοκοινωνικό πλαί σιο:α)η ανάγκη για διατήρησητης ταυτότητας του ατόμου ,β)η ανάγκη γιαδιατήρηση της κοινωνικής μας συνέχειας καιγ)η ανάγκη για αποτελεσματικότητα,η ικανότη-τα ,δηλαδή, να μπορεί κάποιος να επηρεάζειτο περιβάλλον του,να επιφέρει αλλαγές.Δυ-στυχώς όμως τα περισσότερα ιδρύματα δενεπιτρέπουν κάτι τέτοιο και έτσι αυξάνεται η τά-ση που έχουν ήδη οι ηλικιωμένοι και ιδιαίτεραοι άνδρες να εκφράζονται λιγότερο και νααφήνουν το υς άλλους να αποφασίζουν για αυ-τούς.Το προσωπικό των ιδρυμάτων πρέπει ναενθαρρύνει τη συμμετοχή των ηλικιωμένων σεδιάφορες δραστηριότητες και κυρίως να προ-σπαθεί να γνωρίσει τους ηλικιωμένους ωςάτομα και όχι μόνο ως τροφίμους.

Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους είναι συ-χνά συγκαλυμμένη γιατί ο ασθενής δεν αναφέ-ρει ή μπορεί και να αρνείται το καταθλιπτικό συ-ναίσθημα,το οποίο όμως εκφράζεται με κάποιαάλλη μορφή, που συνήθως είναι σωματικά ή

γνωστικά συμπτώματα. Τα πιο συχνά συμπτώ-ματα είναι: διάχυτα άλγη, γαστρεντερικά ενο-χλήματα, κόπωση και διαταραχή του ύπνου καιτης όρεξης. Τα σωματικά, όμως, αυτά συμπτώ-ματα είτε δεν ανταποκρίνονται σε υποκείμενησωματική νόσο, είτε είναι πολύ εντονότερα τουαναμενόμενου σε σχέση με την υποκείμενη πα-θολογία. Σε ότι αφορά επίσης, τα συχνότεραγνωστικά συμπτώματα που συγκαλύπτουν τοκαταθλιπτικό συναίσθημα αυτά είναι οι διαταρα-χές στη μνήμη και στη συγκέντρωση οπότε καιμιλάμε για εκδήλωση καταθλιπτικής ψευδοάνοι-ας3. Αυτοί οι καταθλιπτικοί ασθενείς παραπονι-ούνται έντονα για το γνωστικό τους έλλειμμα,δεν προσπαθούν να το συγκαλύψουν και επι-πλέον δεν ενδιαφέρονται να συνεργαστούνσε εξετάσεις γνωστικών λειτουργιών, όπως τοMini Mental State Examination (MMSE). Αντίθε-τα, οι ανοϊκοί ασθενείς προσπαθούν να κρύ-ψουν τα γνωστικά τους ελλείμματα, συνεργά-ζονται με τα τεστ, αλλά δίνουν λάθος απαν-τήσεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν ναβοηθήσουν τη διαγνωστική σκέψη του για-τρού. Η έλλειψη συνεκτικών δεσμών που παρα-δοσιακά ένωναν την οικογένεια, αναγκάζει πολ-λούς ηλικιωμένους, να ζουν σε Οίκους Ευγη-ρίας, κάτι που οδηγεί σε αύξηση του ποσοστούτης κατάθλιψης.

Μετά από τα συμπεράσματα αυτά προέκυ-ψε η ανάγκη διατύπωσης κάποιων προτάσεωνγια μια προσπάθεια αλλαγής της υπάρχουσαςκατάστασης. Ορισμένες από αυτές είναι: α) ηανάγκη βελτίωσης της διαγνωστικής προσέγγι-σης και της φαρμακευτικής και ψυχοθεραπευτι-κής αντιμετώπισης των καταθλιπτικών ηλικιω-μένων στους οίκους ευγηρίας, β) η ενημέρωσητων ιατρών και επισκεπτών υγείας σε σχέση μετην πολλαπλότητα των παραγόντων κινδύνουγια εμφάνιση κατάθλιψης στους ηλικιωμένουςπου διαμένουν σε ίδρυμα, γ) η ανάγκη κατάλ-ληλης ενημέρωσης του προσωπικού του οίκουευγηρίας κι εκπαίδευσης του για παροχή ψυχο-λογικής υποστήριξης, δ) η ύπαρξη δυνατοτή-των δημιουργικής απασχόλησης των ηλικιωμέ-νων εντός του οίκου ευγηρίας, παρότρυνση γιαενεργητική συμμετοχή, και τέλος, ε) μια συνο-λικότερη προσπάθεια κοινωνικής και κυρίως οι-κογενειακής επανένταξης των ηλικιωμένων αυ-τών, με στόχο την αποκατάσταση της αυτοεκτί-μησής τους και την καταπολέμηση της μονα-ξιάς. g

36

Κ. ΠΟΛΙΤΟΥ, Α. ΚΑΡΑΜΒΑΣΗ, Ι. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ



KΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΜΟΝΑΔΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΟΥ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

1. Kaplan & Sadock. Synopsis of Psychiatry: behavioral sci-ences, clinical psychiatry, 9th ed. Hion. LWW, 542-553, 2003.

2. Παππάς Σ. Αντιμετώπιση συνήθων παθήσεων από το για-τρό πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Τόμος Α’. ΕκδόσειςΔήμητρα Τσίπη, 353-354, 2004.

3. Παράσχος Ι.Α., Η κατάθλιψη στην πρωτοβάθμια περίθαλ-ψη. Διάγνωση-Φαρμακευτική Αντιμετώπιση, DepRelief.2003.

4. Reuben D., Keela H., Pascala J., Potter J., Pollock Br., Sem-la T., Γηριατρική εγχειρίδιο αναφοράς. Εκδ. Mendor, 2002.

5. Χριστοδούλου Γ. και Συνεργάτες, Ψυχιατρική Κλινική Πα-νεπιστημίου Αθηνών, Ψυχιατρική. Ιατρικές Εκδόσεις Βή-τα, 2000.

6. Χριστοδούλου Γ., Κονταξάκης Β. Η Τρίτη Ηλικία. Εκδό-σεις ΒΗΤΑ. 187-188, 260-263, 2000.

7. ΠΟΥ. (Μετάφραση: Χριστοδούλου Γ., Αλεβίζος Β., Μαυ-ρέας). Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών. Οιψυχικές διαταραχές στην πρωτοβάθμια φροντίδα: Οδηγίεςγια τη διάγνωση και την αντιμετώπιση. ICD-10 κεφάλαιοV. Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα, 2001.


Depression at a home for the elderly in a border-land region primaryhealth care

1 K. Politou, A. Karamvasi, I. Papadimitriou

Background: Depression in Primary Health Care is frequente. Especially among the elderly,although masked depres-sion may be even more frequent.Problematic family relations and residence in an institution impose further psychoso-cial stress that may predisposes anindividual to depression. These factors led us to look into depression at a home forthe elderly in Plomari.

Purpose: To investigate: a) frequency of the appearance of depression, b) the main symptoms, c) collateral diseases,d) it’s relationship with:loneliness, familiar and social isolation.

Material-Methods: Examined residents: 37 in total (21 women and 16 men). In a specially designed questionnaire da-ta were collected in relation to age, sex, main symptoms and treatment of depression,somatic symptoms,marital statusand visits of relatives per month depression was diagnosed in accordance with DSM-IV criteria. The variables of ageand the monthly number of visits were compared with use of t-test while the qualitative variables were compared withthe use of x2 test.

Results: The frequency of depression among residents at the home the was 45,9%(17 out of 37 had depression). Onlyof these 5 persons were under anti-depressive treatment.The symptoms most frequently reported by the depressivepatients were: 1) loss of interest or pleasure (p<0,001), 2) diminished interest in work (p<0,001), 3)insomnia(p=0,001), 4) diminished social participation (p=0,004), 5) fatigue (p=0,006), 6) feelings of worthlessness orguilt (p<0,014), 7) loss of appetite and weight (p=0,015) 8) diminished ability to concentrate ( p<0,035). Between de-pressive and non-depressive residents no statistically important difference was found in: a) coexisting somatic diseases,b) allocation of sex and age, c) marital status and average number of visits by relatives per month (this may be due tothe small size of the sample and the great dispersion/scattering of the prices).

Conclusion: The frequency of depression in the institution is high, though depressed mood may not be a dominatingfactor. Loss of interest,sleep disorders and fatigue were evident in a high percentage of the depressive patients and so-cial participation is highly diminished.Improvement of the diagnostic and therapeutic approaches together with psych-osocial support is essential. g

sum

mar

y

www.woncaeurope2009.org

Wonca E U R O P E

2009 c o n f e r e n c e

Final programme

15th Wonca Europe Conference32. SGAM Kongress / 32e Congrès de la SSMG

16–19 September 2009 Basel, Switzerland

The Fascination of Complexity –

Dealing with Individuals in a Field

of Uncertainty

15 CME credits


Διεθνώς ο καρκίνος του μαστού είναι ο πιο συχνός καρκί-νος στις γυναίκες τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στιςαναπτυσσόμενες χώρες και θεωρείται η συχνότερη αιτίαθανάτου.1-4 Με βάση εκτιμήσεις της American Cancer So-ciety το 2008 εκτιμάται ότι στις Η.Π.Α θα διαγνωστούν182.460 νέα περιστατικά και 40.480 γυναίκες θα πεθά-νουν (http://www.cancer.org). Στην Ευρώπη περίπου250.000 περιπτώσεων καρκίνου του μαστού διαγιγνώ-σκονται κάθε χρόνο, παρόλο που σύμφωνα με μελέτη5παρουσιάστηκε τα τελευταία χρόνια πτωτική τάση τηςθνησιμότητας σε αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες που έφτασετα 8 ως 19%, και η οποία μπορεί να αποδοθεί στην πρώι-μη διάγνωση και την καλύτερη θεραπεία.5 Στην Ελλάδα ηπτώση της θνησιμότητας ήταν μικρότερη,5 ενώ το 2006 ηνοσηρότητα και η θνησιμότητα από καρκίνο μαστού για100.000 ήταν 81,8 και 21,7 αντίστοιχα.6

Πολλές αναφορές έχουν γίνει για την συμβολή τηςμαστογραφίας στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου τουμαστού7-9, η οποία φαίνεται να είναι αποτελεσματική στηνμείωση της θνησιμότητας και την έγκαιρη ανίχνευση τουκαρκίνου του μαστού.4 Μελέτες στην Γαλλία και Ισπανίαδείχνουν ότι η διενέργεια της μαστογραφίας ήταν υψηλό-τερη σε γυναίκες με μεγαλύτερο εισόδημα και υψηλότε-ρο επίπεδο μόρφωσης.10,11 Αντίθετα οι γυναίκες αγροτι-κών περιοχών είναι πιθανόν να μην υπόκεινται συχνά μα-στογραφικό έλεγχο σε σχέση με τις γυναίκες των αστικώνπεριοχών12,13 πιθανόν λόγω δυσκολιών στην πρόσβασηστην εξέταση, αλλά και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικώντων γυναικών των αγροτικών περιοχών12,13. Στο Ηνωμένο

39

Η μαστογραφία στη Κρήτη: Προσυμπτωματικός έλεγχος, μια πρόκληση για τον ιατρό γενικής ιατρικής; Εμπειρίες από μία διδακτορική διατριβή στην Κρήτη

1 Μ. Τριγώνη Κοινωνική Λειτουργός, Προϊσταμένη

Κοινωνικής Υπηρεσίας, Π.α.Γ.Ν.Η. Κρήτης

1 Χ. Λιονής Αναπληρωτής Καθηγητής, Διευθυντής

Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής

Ιατρικής, Τμήμα Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης

Ελληνικές λέξεις-κλειδιά: Μα-στογραφία, προσυμπτωματικόςέλεγχος, γενική ιατρική

Υπεύθυνη αλληλογραφίαςΜ. Τριγώνη, Κοινωνική ΥπηρεσίαΠανεπιστημιακό Γενικό ΝοσοκομείοΗλακλείου Κρήτης, ΤΚ 71110, ΤΘ 1352, Τηλ: +30 2810 392220,κινητό 6970 889091,e-mail: [email protected],

Υποβλήθηκε 15 Ιανουαρίου 2009

Επανυποβλήθηκε 15 Μαρτίου 2009

Έγινε δεκτή για δημοσίευση20 Μαρτίου 2009

Βασίλειο και στις περισσότερες χώρες της ΕΕυπάρχουν προγράμματα ομαδικού προσυμ-πτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του μα-στού αλλά αυτό δυστυχώς δεν συμβαίνει στηχώρα μας. Σε μικτά συστήματα υγείας οι γενι-κοί/οικογενειακοί ιατροί (ΓΙ) φαίνεται ότι μπο-ρούν διαδραματίσουν έναν ενεργό ρόλο σεπρογράμματα πρόληψης καρκίνου μαστού14,15

αλλά στη χώρα μας δεν υπάρχουν δημοσιεύ-σεις σχετικές με την αποτελεσματικότητα τέ-τοιων δράσεων. Έτσι, έγινε φανερή η ανα-γκαιότητα μιας μελέτης που θα εξέταζε τιςστάσεις και τις απόψεις γιατρών που εργάζον-ταν σε Κέντρα Υγείας στην Κρήτη και γυναικώνμέσης ηλικίας για την χρήση της μαστογρα-φίας, ενώ θα μελετούσε τους παράγοντεςπου επηρεάζουν την χρήση της. Στο πλαίσιοαυτό σχεδιάστηκε μια περιγραφική μελέτη, ηοποία αποτέλεσε τη βάση για μια διδακτορικήδιατριβή στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης

Κάποια από τα αποτελέσματα της διατρι-βής αυτής αξίζει να συζητηθούν σε αυτό τοάρθρο σύνταξης και ανάμεσα σε αυτά το εύ-ρημα που έδειξε ότι οι ΓΙ που υπηρετούσαν σεαγροτικές περιοχές της Κρήτης αν και αναγνώ-ριζαν την αξία και τη σημασία της μαστογρα-φίας στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού,δεν συνιστούσαν συχνά αυτήν16. Όπως οι ΓΙανέφεραν στις συνεντεύξεις τους, συνιστού-σαν τη διενέργεια της μαστογραφίας στις γυ-ναίκες κυρίως όταν οι ίδιες ανέφεραν πρόβλη-μα και επισκεπτόταν για αυτό τον λόγο το ια-τρείο τους στο Κ.Υ ή όταν οι ίδιες το ζητού-σαν. Το εύρημα αυτό, το οποίο συμβαδίζει μεευρήματα διεθνών μελετών17,18, υποδεικνύειτην αλλαγή ρόλων και παραδειγμάτων στηνπρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, ένα θέμα πουσυζήτησαν στο παρελθόν και άλλα άρθρασύνταξης της «Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγεί-ας»19. Οι γυναίκες από την πλευρά τους εμπι-στευόταν τους γιατρούς, ενώ θεωρούσαν τησύσταση των γιατρών πολύ σημαντική για τηνχρήση της μαστογραφίας και ισχυρό κίνητρογια την διενέργεια της16,17. Ο πιο συχνός λό-γος που αυτές ανέφεραν ότι δε χρησιμοποι-ούσαν μαστογραφία ήταν γιατί ο γιατρός δεντους την είχε συστήσει20. Το εύρημα αυτόσυμφωνεί επίσης με άλλα ευρήματα της βι-βλιογραφίας,14,15 σύμφωνα με τα οποία οι ΓΙμπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλοστην καλύτερη συμμετοχή των γυναικών σε

προγράμματα πρόληψης και μπορούν να απο-τελέσουν κίνητρο στις γυναίκες για την πραγ-ματοποίησή της. Στην Ελλάδα, όπως και σεάλλες χώρες οι ΓΙ αναφέρουν έλλειψη χρόνουκαι επιβεβαρυμένο πρόγραμμα16,18 που τουςεμποδίζει να ασχοληθούν με δραστηριότητεςπρόληψης18, αλλά αξίζει να διερευνηθούν καιάλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στο εύ-ρημα αυτό.

Ένα άλλο σημαντικό θέμα που συζητά ηδιεθνής βιβλιογραφία12,13 είναι ότι οι γυναίκεςαστικών περιοχών πραγματοποιούν πιο συχνάκαι συστηματικά μαστογραφία από ότι οι γυ-ναίκες της υπαίθρου, με το οποίο συμβαδί-ζουν τα αποτελέσματα της μελέτης της Κρή-της. Εκτός από τις διαφορές στις γνώσεις γιατη χρησιμότητα της μαστογραφίας που παρα-τηρούνται μεταξύ γυναικών της υπαίθρου καιτης αστικής περιοχής, οι γυναίκες στις αστικέςπεριοχές φαίνεται να έχουν καλύτερη πρό-σβαση στις υπηρεσίες υγείας, είναι πιο κοντάσε Νοσοκομεία με την κατάλληλη εργαστη-ριακή υποδομή και αποφασίζουν ευκολότερατη διενέργεια της μαστογραφίας σε σχέση μετις αγροτικές περιοχές.12,13 Παρόλο που στηνμελέτη μας οι γυναίκες στην πόλη βρέθηκε ναχρησιμοποιούν περισσότερο την μαστογραφίασε σχέση με τις γυναίκες της υπαίθρου, καιαυτές την αποφεύγουν όταν δεν αναγνωρί-ζουν συμπτώματα. Μια γενική διαπίστωση τηςμελέτης στην Κρήτη ήταν ότι και οι δύο ομά-δες γυναικών αποφάσιζαν οι ίδιες, συνήθωςμετά από κάποιο σύμπτωμα, επίσκεψη στογιατρό και ανέφεραν ως παράγοντες που τιςεπηρεάζουν για την μη πραγματοποίησή τηςτην απουσία συμπτωμάτων, τον φόβο για τηνδιάγνωση, την μη σύσταση από το ιατρό, τηναμέλεια, τον φόβο για τον πόνο κατά την δια-δικασία.

Ποιοι όμως είναι οι παράγοντες εκείνοι πουοδηγούν τις γυναίκες στο να αποφεύγουν τηχρήση της μαστογραφίας και τις οδηγεί στογιατρό μόνο όταν έχουν συμπτώματα16; Τι εί-ναι αυτό που τις εμποδίζει ή τους δημιουργείπροβλήματα μέχρι να αποφασίσουν να τηνπραγματοποιήσουν; Η μελέτη της Κρήτηςανέδειξε αρκετούς παράγοντες που επηρεά-ζουν την χρήση της μαστογραφίας και έμμεσατην πρόληψη του καρκίνου του μαστού. Σ’ αυ-τούς τους παράγοντες περιλαμβάνονται καιαυτοί που σχετίζονται με την στάση και τις

40

Μ. ΤΡΙΓΩΝΗ, Χ. ΛΙΟΝΗΣ


42

Μ. ΤΡΙΓΩΝΗ, Χ. ΛΙΟΝΗΣ


απόψεις της ίδιας της γυναίκας, με τις πρακτι-κές που χρησιμοποιούν οι γιατροί αλλά και μετη πολιτική υγείας που ακολουθείται στη χώ-ρα μας. Τόσο από τις γυναίκες όσο και απότους γιατρούς που συμμετείχαν στη μελέτηαναφέρθηκαν παράγοντες που δυσκολεύουντη χρήση της μαστογραφίας. Η έλλειψη συμ-πτωμάτων, η καλή φυσική κατάσταση των γυ-ναικών, ο φόβος για την διάγνωση, η αμέλεια,που χαρακτηρίζει τον τρόπο που αντιμετωπί-ζουν θέματα υγείας και την πρόληψη, η ντρο-πή, οι οικογενειακές υποχρεώσεις προβάλλον-ται συχνότερα από τις γυναίκες για την άρνη-ση διενέργειας της μαστογραφίας και επηρεά-ζουν τις απόψεις τους. Επίσης οι πρακτικέςτων γιατρών, όπως η μη σύσταση της, η ελλι-πής ενημέρωση των γυναικών, η δυσκολίαστην πρόσβαση, η μακρινή λίστα των ραντε-βού, η απόσταση, το κόστος για χρήση μαστο-γραφίας σε ιδιωτικό κέντρο θεωρούνται εμπό-δια για την διενέργεια της μαστογραφίας16.Επίσης αξιοσημείωτο ήταν το εύρημα ότι δια-φορετικοί κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες,όπως το μορφωτικό επίπεδο, η κοινωνική και

οικονομική κατάσταση της γυναίκας επηρεά-ζουν και παίζουν καθοριστικό ρόλο στην χρή-ση ή μη της μαστογραφίας.16

Στην ΠΦΥ στη χώρα μας ο βαθμός συμμε-τοχής των γυναικών σε τέτοιου είδους προ-γράμματα μοιάζει να είναι μικρός αν και δενυπάρχουν πλήρεις αναφορές που θα αναδεί-κνυαν το μέγεθος του προβλήματος. Αν καιγίνονται προσπάθειες να βελτιωθούν οι γνώ-σεις και οι δεξιότητες των επαγγελματιώνυγείας και να σχεδιαστούν και εφαρμοστούνπρογράμματα πρόληψης καρκίνου μαστούστην ΠΦΥ, η ελληνική πραγματικότητα απέχειαρκετά από τη συστηματική εφαρμογή κα-τευθυντήριων οδηγιών για την πρώιμη διά-γνωση του καρκίνου μαστού όπως ισχύει σεάλλες προηγμένες χώρες. Τα αποτελέσματααυτής της μελέτης έρχονται για να υπογραμ-μίσουν την ανάγκη για συνεχή προσπάθειατου συστήματος υγείας προκειμένου να σχε-διαστεί και να εφαρμοστεί ένα ολοκληρωμέ-νο πρόγραμμα ομαδικού προσυμπτωματικούελέγχου για την πρόληψη του καρκίνου μα-στού.g

1. Parkin DM, Pisani P, Ferlay J. Estimates of the worldwideincidence of 25 major cancers in 1990. Int J Cancer,80:827-841, 1999.

2. Cortesi L, Chiuri VE, Ruscelli S, Bellelli V, Negri R,Rashid I, Cirilli C, Fracca A, Gallo E, Federico M. Prog-nosis of screen-detected breast cancers: results of a popu-lation based study. BMC Cancer, 6:17, 2006.

3. Santora L, Mahoney C M, Lawvere S, Englert J, Symons BA., Mirand L A. Breast cancer screening beliefs by prac-tice location. BMC Bublic Health, 3:9, 2003.

4. http://www.who.int/whosis/whostat/en/ World Health Sta-tistics 2008, World Health Organization.

5. Levi F, Bosetti C, Lucchini F, Negri E, Vecchia C. Moni-toring the decrease in breast cancer mortality in Europe.Eur J Cancer Prev. 14(6):497-502, 2005.

6. Ferlay J, Autier P, Boniol M et al. Estimates of the cancerincidence and mortality in Europe in 2006. Annals of On-cology, 18:581-592, 2007.

7. Duffy SW et al,:The impact of organized mammographyservice screening on breast carcinoma mortality in sevenSwedish counties. Cancer, 95:458-69, 2002.

8. Beckett J R, Kotre C J, Michaelson J S. Analysis of bene-fit:risk ratio and mortality reduction for the UK BreastScreening Programme. British Journal of Radiology, 76:309-320, 2003.

9. Blanks R G, Moss S M, McGahan C E, Quinn M J, Babb

P J. Effect of NHS breast screening programme on mor-tality from breast cancer in England and Wales, 1990-8:comparison of observed with predicted mortality, BMJ,321: 665–6697,2000.

10. Duport N, Ancelle-Park R. Do socio-demographic factorsinfluence mammography use of French women? Analysisof a French cross- sectional survey. Eur.J Cancer Prev,15:219-24, 2006.

11. Alcaraz M, Liuch A, Miranda J, Salas MD. Study if nonparticipation in the breast cancer screening program in thecity of Valencia (Spain). Gac Sanit., 16:230-5, 2002.

12. Engelman KK, Hawley DB, Gazaway R, Mosier MC,Ahluwalia JS, Ellerbeck EE. Impact of geographic barri-ers on the utilization of mammorgams by older ruralwomen. Journal American Geriatrics Society, 50:62-68,2002.

13. Engelman KK, Ellerbeck EF, Perpich D, Nazir N, Mc-Carter K, Ahluwalla JS. Office systems and their influenceon mammography use in rural and urban primary care. JRural Health, 20:36-42, 2004.

14. Halabi S, Skinner CS, Samsa GP, Strigo TS, Crawford YS,Rimer BK. Factors associated with repeat mammographyscreening. J Fam Pract, 49:1104-12,2000.

15. Bazargan M, Bazargan SH, Calderon JL, Husaini BA,Baker RS. Mammography screening and breast self-exam-ination among minority women in public housing projects:



Η ΜΑΣΤΟΓΡΑΦΊΑ ΣΤΗ ΚΡΉΤΗ: ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΌΣ ΈΛΕΓΧΟΣ, ΜΙΑ ΠΡΌΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΑΤΡΌ ΓΕΝΙΚΉΣ ΙΑΤΡΙΚΉΣ; ΕΜΠΕΙ-

ΡΊΕΣ ΑΠΌ ΜΊΑ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΉ ΔΙΑΤΡΙΒΉ ΣΤΗΝ ΚΡΉΤΗ

the impact of physician recommendation. Cell Mol Biol(Noisy-le-grand), 49:1213-8, 2003.

16. Trigoni M, Griffiths F, Tsiftsis D, Koumantakis E, GreenE, Lionis C. Mammography screening: views from womenand primary care physicians in Crete. BMC WomensHealth, 7;8:20, 2008.

17. Ganry O, Boche T. Prevention practices and cancerscreening among general practitioners in Picardy, France.Public Health, 119:1023-30, 2005.

18. Brotons C, Bjorkelund C, Bulc M, Clurana R, Godycki –Cwirko M, Jurgova E, Kloppe P, Lionis C, Mierzecki A,Pineiro R, Pullerits L, Sammut M, Sheehan M,

Tataradze R, Thireos E, Vuchak J. Prevention andhealth promotion in clinical practice: the views of gener-al practitioners in Europe. Preventive Medicine, 40:595-601, 2005.

19. Λιονής Χ, Μποδοσάκης ΜΠ. Απόψεις για σημερινή κα-τάσταση στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και προτά-σεις για βελτίωση της. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας,12:7-9,2000.

20. Maxwell CJ, Bancej CM, Snider J. Predictors of mammog-raphy use among Canadian women aged 50–69: findingsfrom the 1996/97 National Population Health Survey. C-MAJ, 164:329-34, 2001.


1o

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

Ένας νέος θεσμός της Γενικής Ιατρικής γεννιέται…

Αθήνα, 29/01/2009

Η αφίσα του Συμποσίου στην είσοδο τουξενοδοχείου.

Με αφορμή το πρόσφατο 1ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Γενι-κής Ιατρικής, που διοργανώθηκε από την Ελληνική ΈνωσηΓενικής Ιατρικής (ΕΕΓΙ) και πραγματοποιήθηκε στην Αθήναστις 23 και 24 Ιανουαρίου 2009, δεν αποτελεί υπερβολήνα τονίσουμε, πως όσοι συμμετείχαμε παρακολουθήσαμετη δημιουργία ενός νέου και ελπιδοφόρου θεσμού πουαφορά την προαγωγή της εκπαίδευσης και της επιστημο-νικής συνεργασίας για την προάσπιση των επαγγελματι-κών δικαιωμάτων του Γενικού Ιατρού στη χώρα μας.

Εμπλουτίζοντας τα στενά όρια των επαγγελματικώνδικαιωμάτων μας, το Δ.Σ. της ΕΕΓΙ - και ιδιαίτερα η οργα-νωτική επιτροπή του συνεδρίου - διοργάνωσαν ένα χρονι-κά σύντομο, συμπαγές και πλούσιο σε συμπεράσματαδιήμερο Συμπόσιο. Στις δύο ημέρες του συμποσίου, οιομιλητές, μεταξύ των οποίων καθηγητές και μέλη ΔΕΠαπό Ιατρικές Σχολές της Ελλάδας, καθώς και καταξιωμέ-νοι και έμπειροι στο αντικείμενό τους Γενικοί Ιατροί, πα-ρουσίασαν πλήθος επιστημονικών θεμάτων καλύπτονταςσχεδόν ολοκληρωτικά το φάσμα των εκπαιδευτικών αντι-κειμένων της Γενικής Ιατρικής. Αναπτύχθηκε γόνιμος διά-λογος, ενώ ξεκαθαρίστηκαν πολλά «γκρίζα» σημεία μεσαφείς και βασισμένες στην πρόσφατη διεθνή βιβλιογρα-φία απαντήσεις.

Συγκεκριμένα και κατά χρονολογική σειρά, η θεματο-λογία του Συμποσίου την 1η ημέρα περιελάμβανε στρογ-γυλή τράπεζα με συντονιστή τον κ. Μπ. Μερκούρη σχετι-κά με τη σταδιοδρομία του Γενικού Ιατρού στην Ελλάδα,διαλέξεις σχετικά με την κατάθλιψη και τα αυτοάνοσα συ-στηματικά νοσήματα, ενώ έγινε εκτενής αναφορά υπό

1 Β. Γκαρμίρη

1 Α. Γλύστρα

μορφή κλινικού φροντιστηρίου, στην αντιμε-τώπιση του επείγοντος περιστατικού με τηνκαθοδήγηση του κ. Κ. Μπαχτή. Στη συνέχεια,τη σκυτάλη ανέλαβαν ο Αν. Καθηγητής κ. Χ.Λιονής και ο Πρόεδρος του Συμποσίου κ. Α.Μαριόλης και συντόνισαν στρογγυλή τράπεζαμε θέμα τους εμβολιασμούς.

Ακολούθησε η τελετή έναρξης του Συμπο-σίου, όπου απηύθυναν χαιρετισμούς τόσο ακα-δημαϊκοί (ο Αντιπρύτανης του Εθνικού και Κα-ποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Καθ. Γ.Κρεατσάς, ο Πρόεδρος της Ιατρικής ΣχολήςΑθηνών Καθ. Χ. Στεφανάδης και ο Αν. Κοσμήτο-ρας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας Καθ.Γ. Κυριόπουλος) όσο και πολιτικοί αλλά καισυνδικαλιστικοί φορείς (ο Πρόεδρος τουΚΕ.Σ.Υ. κ. Κ. Στριγγάρης, ο Διοικητής της 1ηςΥ.ΠΕ. Αττικής κ. Σ. Πεντέας, ο Πρόεδρος τουΠανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου κ. Ε. Καλοκαι-ρινός, ο Πρόεδρος του Ιατρικού ΣυλλόγουΑθηνών κ. Σ. Ρηγάκης δια του εκπροσώπου τουκ. Σ. Δρίτσα και ο Νομάρχης Αθηνών κ. Ι. Σγου-ρός δια της εκπροσώπου του, ΑντινομάρχηΑθηνών κ. Μ. Αδαμοπούλου).

Ακολούθησε η ομιλία του Προέδρου τηςΕΕΓΙ κ. Α. Μαριόλη, ο οποίος ανέπτυξε σύντοματην ιστορία της Γενικής Ιατρικής στην Ελλάδα,ανέδειξε τις διαφορές όσον αφορά στην αντι-

μετώπιση της στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό,ενώ έθεσε τους ξεκάθαρους στόχους και διεκ-δικήσεις της ΕΕΓΙ σήμερα και στο άμεσο μέλ-λον.

Τέλος, την έναρξη του Συμποσίου κήρυξε οΠρόεδρος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστη-μίου Αθηνών Καθηγητής κ. Χ. Στεφανάδης, οοποίος αναφέρθηκε στην αναγκαιότητα και τηδυνατότητα της μελλοντικής ένταξης της Γενι-κής Ιατρικής στην Πανεπιστημιακή Κοινότητα.

Στο πλαίσιο της τελετής έναρξης το Διοικη-τικό Συμβούλιο της ΕΝΩΣΗΣ, αφού ευχαρίστη-σε όλα τα μέλη των προηγούμενων Διοικητι-κών Συμβουλίων για την προσφορά τους, απέ-νειμε τιμητική πλακέτα στον κ. Μπ. Μερκούρηως ιδρυτικό και επίτιμο πρόεδρό της και στονκ. Δ. Μιχάλη ως πρώην πρόεδρο της ΕλληνικήςΈνωσης Γενικής Ιατρικής για την προσφοράτους στη Γενική Ιατρική.

Η 2η ημέρα των εργασιών του Συμποσίουξεκίνησε με διάλεξη σχετικά με τις λοιμώξειςτης κοινότητας και ακολούθησε ο Αν. Καθηγη-τής κ. Σ. Ντουράκης, ο οποίος παρουσίασε μεμοναδική ευγλωττία τη διαγνωστική προσπέ-λαση του χρόνιου κοιλιακού άλγους. Στη συνέ-χεια, ο κ. Α. Χαλαζωνίτης αποκάλυψε τα μυστι-κά της ακτινογραφίας θώρακος και κοιλίας γιατο Γενικό Ιατρό, ενώ ακολούθησε στρογγυλή

46

ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ


Φωτογραφία από την κύρια αίθουσα διεξαγωγής του Συμποσίου.

τράπεζα με θέμα τις αποφρακτικές παθήσειςτου αναπνευστικού συστήματος υπό τον Καθη-γητή κ. Κ. Γουργουλιάνη. Κατόπιν αυτού, ανα-λύθηκε η αντιμετώπιση του διαβητικού ασθε-νούς τύπου ΙΙ υπό την καθοδήγηση του Αν. Κα-θηγητή κ. Χ. Λιονή, ενώ οι πρωινές διαλέξειςολοκληρώθηκαν με τη διάλεξη του Καθηγητήκ. Μ. Κουτσιλιέρη με θέμα τον καρκίνο τουπροστάτη στα χέρια του Γενικού Ιατρού.

Μετά τη μεσημεριανή διακοπή το πρόγραμ-μα του Συμποσίου συνεχίστηκε με μια στρογ-γυλή τράπεζα σχετική με την Αρτηριακή Υπέρ-ταση και την Περιφερική Αρτηριακή Νόσο υπότο συντονισμό του κ. Ι. Καλλικάζαρου, ενώακολούθησε στρογγυλή τράπεζα αναφορικάμε τη σχέση Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθ-μιας Φροντίδας Υγείας, με τη συμμετοχή διακε-κριμένων επιστημόνων: των Αν. Καθηγητώνκ.κ. Α. Φιλαλήθη, Χ. Λιονή και Ι. Τούντα και τωνκ.κ. Ν. Παπανικολάου και Μ.Π. Μερκούρη. Στησυνέχεια το ενδιαφέρον των ακροατών κέντρι-σε η ομιλία του κ. Φ. Λέντζα, ο οποίος ανέπτυ-ξε το νομικό πλαίσιο της Π.Φ.Υ., ενώ το Συμπό-σιο κορυφώθηκε με τη Διάλεξη του Καθηγητήκ. Θ. Μουντοκαλάκη σχετικά με την Υπέρτασηκαι ολοκληρώθηκε με τη στρογγυλή τράπεζασχετικά με το μέλλον της Π.Φ.Υ., όπου συμμε-τείχαν οι αναγνωρισμένου κύρους Καθηγητές

κ.κ. Ι. Κυριόπουλος και Ι. Υφαντόπουλος και οκ. Α. Συμεωνίδης.

Το κλείσιμο του Συμποσίου έγινε από τονΠρόεδρο της ΕΕΓΙ.

Στην τελευταία αυτή ομιλία ο κ. Α. Μαριό-λης, αφού ευχαρίστησε την οργανωτική επι-τροπή, τους ομιλητές και τους συνέδρους,αναφέρθηκε στα πολλαπλά συμπεράσματατου συμποσίου. Πιο συγκεκριμένα, έκανε λόγογια τις εμπεριστατωμένες και ποιοτικές διαλέ-ξεις που κάλυψαν τις εκπαιδευτικές ανάγκεςτων συνέδρων και προσέφεραν γόνιμο πεδίοσυζητήσεων, όπως επίσης αναφέρθηκε καιστο θετικό προβληματισμό που προέκυψε σχε-τικά με τα προβλήματα και τη θέση της ΓενικήςΙατρικής σε αυτό που ονομάζεται «Πρωτοβάθ-μια Φροντίδα Υγείας» στη χώρα μας.

Οργανωτικά, το Συμπόσιο δεν είχε να ζηλέ-ψει τίποτα από γνωστά και καθιερωμένα στησυνείδηση του ιατρικού κόσμου συνέδρια. Ηδωρεάν εγγραφή στο Συμπόσιο με παροχή συ-νεδριακού υλικού όπως του εγχειριδίου με τιςτελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες για τις λοι-μώξεις της κοινότητας και ενός CD με τις ειση-γήσεις των ομιλητών αποτέλεσαν σημαντικάπλεονεκτήματα αυτού και διεύρυναν με αυτότον τρόπο το κοινό του. Το γεγονός της πραγ-ματοποίησης του συμποσίου στην Αθήνα και


1o ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Ένωσης Γενικής Ιατρικής.

μάλιστα στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, ένα χώ-ρο άνετα προσβάσιμο με πολλαπλά μέσα μαζι-κής μεταφοράς, θα πρέπει να προστεθεί επί-σης στα θετικά της διοργάνωσης.

Η αναγνώριση της όλης προσπάθειας δενθα μπορούσε να είναι άλλη από τη μεγάλησυμμετοχή του επιστημονικού κοινού, με 803εγγεγραμμένους συνέδρους και άνω των1000 συνολικά παρευρισκομένων. Δεν υπήρ-ξε διάλεξη που να μην παρακολουθείται απόκοινό που κατέκλυζε την αίθουσα, ενώ σε κά-ποιες περιπτώσεις η συμμετοχή ήταν τόσομεγάλη ώστε να υπάρχουν και όρθιοι ακροα-τές, γεγονός που μαρτυρά αδιάψευστα τηναπήχηση του Συμποσίου. Αξίζει να σημειωθεί,ότι το συμπόσιο παρακολούθησαν και φοιτη-τές της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, ιατροί υπη-

ρεσίας υπαίθρου, αλλά και άλλοι επαγγελμα-τίες υγείας.

Το Διοικητικό Συμβούλιο ευχαριστεί θερμάτα μέλη της οργανωτικής επιτροπής, τους ομι-λητές - συντονιστές αλλά και όλους τους συ-νέδρους, που παρακολούθησαν και είχανενεργό ρόλο στις εργασίες του Συμποσίου.

Φαίνεται πως το 1ο Συμπόσιο Γενικής Ιατρι-κής ήταν κάτι που έλειπε από το χώρο της συ-νεχιζόμενης ιατρικής εκπαίδευσης, ιδιαίτεραστην Αθήνα, όπου δεν διοργανώνονται αντί-στοιχες εκδηλώσεις. Η ανταπόκριση στην πρό-σκληση των υψηλού επιπέδου ομιλητών καικυρίως η μαζική συμμετοχή αποτελούν εχέγ-γυα για την καθιέρωση αυτού του τόσο σημαν-τικού θεσμού και την επανάληψή του στο εγ-γύς μέλλον. g

48

ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ



Συνέδρια στην Ελλάδα

15-17 Μαΐου 20092ο Πανελλήνιο Συνέδριο Υγιεινής & Ασφάλειας της Εργασίας στους Χώρους του Νοσοκομείου

ΑλεξανδρούποληΠ: Triaena, τηλ: 210-7499300, fax: 210-7713795 • e-mail: [email protected] • www.triaenatours.gr

15-17 Μαΐου 20096ο Πανελλήνιο Συνέδριο Παιδοψυχιατρικής

Αίγλη Ζαππείου, ΑθήναΟ: Παιδοψυχιατρική Εταιρεία Ελλάδος, Ένωση Ψυχιάτρων Παιδιών και ΕφήβωνΠ: ΚΕΓΜ Τουριστικές & Συνεδριακές Επιχειρήσει, Congress World - Μ. Παπαπαναγιώτου

τηλ: 210-7210052, 7210001, Fax: 210-7210051 • e-mail: [email protected] • http://www.congressworld.gr

29-31 Μαΐου 2009ICMART 2009 International Congress in Medical Acupuncture

Ξενοδοχείο "Grand Hotel Palace", ΘεσσαλονίκηΠ: Global Events, τηλ: 2310-247743, 34 Fax: 2310-247746 • e-mail: [email protected] • www.globalevents.gr

02-06 Σεπτεμβρίου 2009WorldCongress of the World Federation for Mental Health

Ξενοδοχείο "Hilton', ΑθήναΠ: Era Ltd, τηλ: 210-3634944, fax: 210-3631690 • e-mail: [email protected] • www.era.gr

14-18 Σεπτεμβρίου 200941st Meeting of the European Brain and Behaviour Society

ΡόδοςΠ: Triaena Tours & Congress, τηλ: 210-7499300, fax: 210-7713795 • e-mail: [email protected] • www.triaenatours.gr

24-27 Σεπτεμβρίου 20095ο Επιστημονικό Συμπόσιο Γενικής Ιατρικής

Ξενοδοχεία "Classical e-filoxenia Grecotel & Elite Hotel", ΚαλαμάταΟ: Ελληνική Εταιρία Γενικής Ιατρικής (τμήμα Πελοποννήσου) και Κέντρο Υγείας ΆστρουςΠ: e-VIP events and congresses, Υπεύθυνη Συμποσίου κα Μαίρη Μπρεθέ, τηλ: 27550-22201, Fax: 27550-23993

κιν.: 6982-820442 • e-mail: [email protected]

01-04 Οκτωβρίου 20099ο Πανελλήνιο Γαστρεντερολογικό Συνέδριο

ΧαλκιδικήΠ: Triaena, τηλ: 210-7499300 , fax: 210-7713795 • e-mail:[email protected] • www.triaenatours.gr

08-10 Οκτωβρίου 200911th Panhellenic Congress of Regional Anaesthesia, Pain Control and Pallative Care

Ξενοδοχείο "Thraki Palace", ΑλεξανδρούποληΠ: Era Ltd, fax: 210-3631690 • e-mail: [email protected] • www.era.gr

13-17 Οκτωβρίου 200915ο Επετειακό Πανελλήνιο Συνέδριο Εσωτερικής Παθολογίας

Ξενοδοχείο "Divani Caravel", ΑθήναΠ: AC&C, fax: 210-6844777 • www.acnc.gr • www.internalmedicine.gr

29-31 Οκτωβρίου 20094o Συνέδριο Παθολογίας "Σύγχρονες Τάσεις στη Παθολογία"

Ξενοδοχείο "Moevenpick Resort & Thalasso", Ηράκλειο ΚρήτηςΟ: Παθολογική Κλινική ΠΑ.Γ.Ν.Ηρακλείου Π: Event Makers, τηλ: 210-9311004-6 fax: 210-9370207-8 • e-mail:[email protected] • www.enentmakers.gr

26-29 Νοεμβρίου 20098ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νοσημάτων Θώρακος

Ξενοδοχείο "Makedonia Palace", ΘεσσαλονίκηΟ: Εταιρεία Μελέτης Πνευμονοπαθειών και Επαγγελματικών Παθήσεων ΘώρακοςΠ: ΔΙΑΣΤΑΣΗ, τηλ: 2310-889244-5 , fax: 2310-889246 • e-mail: [email protected] • www.diastasitravel.com

27-29 Νοεμβρίου 2009European cognitive Diseases Conference for General Practitioners

Ξενοδοχείο "Divani Apollon Palace", Βουλιαγμένη, ΑθήναΟ: Ελληνογαλλική Εταιρεία Μελέτης και Έρευνας της Αρτηριοσκλήρυνσης και Ευρωπαϊκή Ακαδημία ΓηριατρικήςΠ: Goldair, τηλ: 210-3274570 , fax: 210-3311021 • e-mail: [email protected] • www.congress.goldair.gr

04-05 Δεκεμβρίου 2009Συμπόσιο των Ομάδων Εργασίας της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης

Ξενοδοχείο "Divani Caravel", ΑθήναΟ: Ελληνική Εταιρεία ΑθηροσκλήρωσηςΠ: Event Makers, τηλ: 210-9311004-6 fax: 210-9370207-8 • e-mail: [email protected] • www.eventmakers.gr

50

ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ



Διεθνή Συνέδρια

20-22 Μαϊου 20096th Metabolic Syndrome, Type II Diabetes and Atherosclerosis

Berlin, Germany • Π: [email protected]

27-28 Μαϊου 2009 International Anxiety Disorders Symposium

Amsterdam, Netherlands • Π: [email protected]

29-31 Μαϊου 20094th European Cardiology Conference for General Practicioners

Istanbul, Turkey • Π: [email protected]

04-07 Ιουνίου 2009WONCA 2009 Asia Pacific Conference

Hong Kong • Π: www.wonca.org

11-12 Ιουνίου 20092nd National Conference: Addiction and the Liver; The rising tide of Drug and Alcohol Misuse

London, England • Π: [email protected]

12-14 Ιουνίου 20099th WONCA Rural Health 2009 Conference

Heraklion, Crete • Π: [email protected]

12-16 Ιουνίου 2009ESH (European Society of Hypertension) Annual Scientific Meeting 2009

Milan, Italy • Π: [email protected]

15-19 Ιουνίου 2009Dermatology for Primary Care

Sarasota, FL, United States • Π: [email protected]

18-21 Ιουνίου 2009European Meeting on Hypertension 2009

Oslo, Norway • Π: [email protected]

02 -04 Ioυλίου 20094th Congress of the Central European Diabetes Association

Salzburg, Austria • Π: [email protected]

10-12 Σεπτεμβρίου 20096th International Congress on Peer Review and Biomedical Publication

Vancouver, BC, Canada • Π: www.ama-assm.org/public/peerhome.htm

15-23 Σεπτεμβρίου 2009ΕCCO 15: 15th European Cancer Conference

Berlin, Germany • Π: [email protected]

16-19 Σεπτεμβρίου 200915th WONCA Europe Conference

Basel, Switzerland • Π: www.woncaeurope.org

21 Σεπτεμβρίου- 20 Δεκεμβρίου 2009Second Virtual Congress of General Practice and Family Medicine

Π: [email protected]

09-11 Οκτωβρίου 2009World Congress On Men's Health and Gender (WCMH)

Vienna, Austria • Π:[email protected]

26-28 Οκτωβρίου 2009Royal College of Physicians Conference: Acute and General Medicine for the Physician

London, England, United Kingdom • Π:[email protected]

15-22 Νοεμβρίου 2009Mental Health Issues for Primary Care with a focus on Drugs and Behavior

Fort Lauderdale, FL, United States • Π:[email protected]

20-21 ΝοεμβρίουAsia Pacific Conference on Metabolic Syndrome 2009

Melbourne, Australia • Π: [email protected]

09 Δεκεμβρίου 2009Royal College of Physicians Conference: Integrated Care and the Management of Chronic Illness:The Patient's Agenda for Healthy Living

London, England, United Kingdom • Π: [email protected]

52

ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ



Κατηγορίες άρθρουΗ "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δέχεται για δημοσίευση πρωτό-τυπα κείμενα Επιστημόνων Υγείας, τα οποία κατατάσσονται στιςεξής κατηγορίες:

• Άρθρα σύνταξης (έως 2000 λέξεις).• Ερευνητικά άρθρα (έως 5000 λέξεις).• Ανασκοπήσεις (έως 5000 λέξεις).• Ερευνητικά πρωτόκολλα (έως 2000 λέξεις).• Κείμενα γνώμης (έως 2000 λέξεις).• Σύντομες ερευνητικές αναφορές (έως 1500 λέξεις).• Κείμενα ομοφωνίας (έως 2500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1500 λέξεις).• Αναφορές περιπτώσεων (έως 1500 λέξεις).• Γράμματα του εκδότη (έως 500 λέξεις).• Βιβλιοκρισίες (έως 500 λέξεις).

Ένα σύνολο κειμένων, που αφορούν ένα συγκεκριμένο γνωστι-κό τομέα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, μπορεί να συγκρο-τεί Αφιέρωμα. Εκτός των κειμένων που αναφέρονται στις παραπάνωκατηγορίες στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύονταικαι άρθρα της Συντακτικής Επιτροπής, καθώς και κείμενα που απο-σκοπούν στην παρουσίαση, σχολιασμό και κριτική αξιολόγηση συγ-κεκριμένων γεγονότων, άρθρων και εκδόσεων σχετικών με την Πρω-τοβάθμια Φροντίδα Υγείας, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Την ευ-θύνη της συγγραφής των άρθρων αυτών ή κειμένων έχουν μόνο ταμέλη της Συντακτικής Επιτροπής ή επιστήμονες μετά από ειδική πρό-σκληση. Επίσης στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" δημοσιεύον-ται και γράμματα που απευθύνονται στη Συντακτική Επιτροπή, ταοποία αναφέρονται σε παρατηρήσεις, κλινικές και ερευνητικές εμ-πειρίες ή σχολιάζουν τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία. Την ευ-θύνη για τη δημοσίευση των κειμένων αυτών έχει ο Διευθυντής Σύν-ταξης και η Συντακτική Επιτροπή.

Διαδικασία αξιολόγησηςΤα άρθρα όλον των κατηγοριών εκτός από τις βι-

βλιοκρισίες γίνονται δεκτά για δημοσίευση μόνο μετάαπό θετική κρίση τους από κριτές με τους οποίους συ-νεργάζεται το περιοδικό. Κάθε κείμενο που αποστέλλε-ται στην "Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας" διαβιβάζεταιστους κριτές, χωρίς να γνωστοποιούνται τα ονόματατων συγγραφέων. Τα σχόλια και οι παρατηρήσεις τωνκριτών στη συνέχεια, με την ευθύνη της ΓραμματείαςΣύνταξης του περιοδικού, επιστρέφονται στους συγγρα-φείς, προκειμένου αυτοί να προσαρμόσουν ανάλογα τοκείμενό τους πριν τη δημοσίευση. Σε περίπτωση ασυμ-φωνίας των κριτών, το κείμενο θα αξιολογείται από τηνίδια τη Συντακτική Επιτροπή. Τα ονόματα όλων τωνεπιστημόνων που διετέλεσαν κριτές θα δημοσιεύονταισε ειδική σελίδα στο τελευταίο τεύχος κάθε χρόνου.

Περιγραφές κειμένουΌλα τα υποβαλλόμενα άρθρα στην "Πρωτοβάθμια

Φροντίδα Υγείας", θα πρέπει ν’ ακολουθούν τις οδηγίεςπου δημοσιεύει η International Commitee of MedicalJournal Editors με τίτλο: "Unitom Requirements forManuscripts Subuitted to Biomedical Journals"(http://www.icuje.org). Από το περιοδικό "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας" έχουν υιοθετηθεί οι οδηγίες της Παγ-κόσμιας Εταιρείας Ιατρικών Εκδόσεων (World Associ-ation of Medical Editors, http://www.mame.org//pubethi-crecom.htm).

Τα κείμενα, τα οποία δέχεται η "ΠρωτοβάθμιαΦροντίδα Υγείας", θα πρέπει να ακολουθούν τις παρα-κάτω προδιαγραφές.• Να είναι γραμμένα στην επίσημη δημοτική γλώσσα

και με το μονοτονικό σύστημα, δακτυλογραφημέναστη μια όψη της σελίδας, σε διπλό διάστημα και μελευκό περιθώριο 3 εκατοστών σε όλες τις πλευρέςτους.Να είναι δακτυλογραφημένα στην μια όψη της σελί-δας με διάστημα 3 εκατοστά και με γραμματοσειράTimes New Roman, μέγεθος 12 και διπλό διάστημα.

• Η πρώτη σελίδα του κειμένου πρέπει να περιλαμβά-νει: α) τον τίτλο (με πεζά γράμματα), β) τα ονόματατων συγγραφέων (με πεζά γράμματα ενώ αναγρά-φονται τα αρχικά των ονομάτων και τα πλήρη επώ-νυμα με αριθμητικούς εκθέτες οι οποίοι σε υποση-μείωση παρουσιάζουν την ιδιότητα του κάθε συγ-γραφέα), γ) το επιστημονικό κέντρο στο οποίο έγινεη εργασία, δ) 3-5 πρόσθετους όρους σχετικά με τοθέμα και οι οποίοι είναι υιοθετημένοι από το Medi-cal Subject Headings (Bethesda Md, 1966,http://nih.gr/mesh), ε) τη διεύθυνση και το τηλέφωνοενός από τους συγγραφείς, ο οποίος θα είναι υπεύ-θυνος για την αλληλογραφία με το περιοδικό.

• Σε ξεχωριστή δεύτερη σελίδα πρέπει να γράφεται ηελληνική περίληψη του κειμένου (προηγείται η έν-

δειξη ΠΕΡΙΛΗΨΗ), η οποία δε θα πρέπει να έχειέκταση μεγαλύτερη των 300 λέξεων.

• Μετά το κείμενο σε ξεχωριστή σελίδα θα πρέπει ναγράφεται η αγγλική περίληψη του κειμένου, η οποίαδε θα πρέπει να έχει έκταση μεγαλύτερη των 300λέξεων. Προηγούνται η λέξη SUMMARY, η αγγλι-κή μετάφραση του τίτλου, οι λέξεις PRIMARYHEALTH CARE... και τα ονόματα των συγγραφέ-ων χωρίς τίτλο ή ιδιότητα.

• Οι βιβλιογραφικές παραπομπές, ελληνικές και ξένες,στο κείμενο θα πρέπει να είναι πρόσφατες, απόαναγνωρισμένα περιοδικά ή συγγράμματα, να είναιαριθμημένες και ν’ ανταποκρίνονται στο βιβλιογρα-φικό κατάλογο, ο οποίος θα πρέπει να γράφεται σεξεχωριστή σελίδα μετά το γράψιμο της αγγλικής πε-ρίληψης. Στο βιβλιογραφικό κατάλογο οι παραπομ-πές θα πρέπει ν’ ακολουθούν τη σειρά με την οποίαπαρουσιάστηκαν στο κείμενο.Καθεμιά από αυτές θα πρέπει να περιέχει στη σει-ρά τα αρχικά των ονομάτων και τα επώνυμα τωνσυγγραφέων, τον τίτλο της εργασίας, το όνομα τουπεριοδικού σύμφωνα με το σύστημα της WHOCI-SO/R4), τον τόμο, την πρώτη και την τελευταία σελί-δα του άρθρου, καθώς και το έτος δημοσίευσης.Όταν πρόκειται για συγγράμματα ή μονογραφίες,εκτός από τους συγγραφείς, το έτος έκδοσης και τοντίτλο, πρέπει να γράφονται και ο αριθμός και ταστοιχεία έκδοσης (εκδοτικός οίκος, πόλη). (υπό-δειγμα βιβλιογραφίας: Biziagos E, Moschandrea J,Kouroumalis ΕΑ. Prevalence of hepatitis Β and Cmarkers in volunteer blood donors in Crete. A 5-year study. J Viral Hepat, 6:243-248, 1999.).

• Οι πίνακες και τα σχήματα ακολουθούν το βιβλιο-γραφικό κατάλογο και θα πρέπει να παρουσιάζον-ται σε χωριστές σελίδες, να φέρουν λατινική αρίθ-μηση, η οποία θα πρέπει ν’ ανταποκρίνεται στις πα-ραπομπές του κειμένου, καθώς και τις απαραίτητεςεπεξηγήσεις.

• Οι συγγραφείς θα πρέπει να δηλώνουν της συγκριν-σή ενδιαφέροντος (conflist of interest) εφ’ όσον υυ-πάρχει στο τέλος του υποβαλλόμενου άρθρου(http://www.mame.org).

• Όλα τα κείμενα θα πρέπει να υποβάλλονται ηλε-κτρονική μορφή, και θα υποβάλλονται στις διευθύν-σεις[email protected] ή [email protected]Οι συγγραφείς θα πρέπει να δεσμεύονται στην

επιστολή τους ότι η εργασία δεν έχει υποβληθεί ήδεν έχει δημοσιευθεί εν όλω ή εν μέρει σε άλλο πε-ριοδικό, ότι όλοι οι συγγραφείς είναι σύμφωνοι μετην αποστολή της και σε περίπτωση αποδοχής τηςγια δημοσίευση, τα συγγραφικά δικαιώματα εκχω-ρούντ

αι στο περιοδικό. Η Συντακτική Επιτροπή διατη-ρεί το δικαίωμα αποσύρσεως μιας εργασίας εφόσοναυτή έχει σταλεί και σ' άλλο περιοδικό. g

54

ΟΔΗΓΙΕΣ THΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ


Documents

PRIMARY HEALTH CARE / VOLUME 21, ISSUE1, January - March 2009