PROGRAM WSPIERANIA RODZINY W Mwarszawarodzinna.um.warszawa.pl/.../files/0580_uch_zal.docx · Web viewZałącznik do uchwały Nr XXIII/580/2016 Rady miasta stołecznego Warszawy z

Załącznik do uchwały Nr XXIII/580/2016Rady miasta stołecznego Warszawyz dnia 28 stycznia 2016 r.

PROGRAM WSPIERANIA RODZINY W M.ST. WARSZAWIE NA LATA 2016 - 2018

1

Spis treści

Wykaz skrótów wykorzystanych w Programie 3Kontekst Programu Wspierania Rodziny na lata 2016-2018 4Określenie problemu 5Założenia programowe 7Ramy prawne Programu 7Adresaci Programu 9Realizatorzy Programu 9Charakterystyka społeczno-demograficzna m.st. Warszawy 10Ludność 10Bezrobocie 19Edukacja 24Charakterystyka systemu wspierania rodziny w m.st. Warszawie 26Działania powszechne skierowane do rodzin warszawskich 26Poradnictwo specjalistyczne 28Świadczenia 29Statystyka w zakresie świadczeń z pomocy społecznej 29Świadczenia rodzinne i alimentacyjne 31Wsparcie dla rodzin wielodzietnych 33Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie 34Program Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym Seksualnie 37Asysta rodzinna 37Rodziny wspierające 40Inne formy pracy z rodzinami z problemami opiekuńczo-wychowawczymi stosowane przez ośrodki pomocy społecznej 41Placówki wsparcia dziennego 42Lokalny system wsparcia (LSW) 45Koncepcja LSW 45Definicje operacyjne LSW 47Charakterystyka projektów realizowanych na zlecenie BPiPS 47Mocne i słabe strony istniejącego systemu wspierania rodziny 51Struktura celów i wskaźników realizacji zadań w Programie 55System monitorowania i ewaluacji Programu 64Źródła finansowania Programu 64

2

Wykaz skrótów wykorzystanych w Programie

BPiPS Biuro Pomocy i Projektów Społecznych

CWR Rodzinna Warszawa

Centrum Wspierania Rodzin Rodzinna Warszawa

GUS Główny Urząd Statystyczny

LSW Lokalny System Wsparcia

m. st. Warszawa Miasto stołeczne Warszawa

NGO Organizacja pozarządowa

OPS Ośrodek pomocy społecznej

PWD Placówka wsparcia dziennego

Analiza SWOT

Technika analityczna polegająca na posegregowaniu posiadanych informacji o danej sprawie na cztery grupy czynników: S (strengths) – mocne strony; W (weaknesses) – słabe strony;O (opportunities) - szanse;T (threats) - zagrożenia

WSZ Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia

ZOW Zespół Ognisk Wychowawczych im. K. Lisieckiego Dziadka

3

1. Kontekst Programu Wspierania Rodziny na lata 2016-2018

Program Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2016-2018 został opracowany na podstawie:

Analizy danych zastanych przeprowadzonych przez zespół Public Profits; Przeglądu Programu Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2013 – 2015; Wniosków z badania ewaluacyjnego dotyczącego Programu Wspierania Rodziny w m. st.

Warszawie na lata 2013 – 2015 Dwóch spotkań warsztatowych przeprowadzonych w dniach 2 i 7 października 2015 r.

z udziałem przedstawicieli WSZ (jedno spotkanie) oraz OPS i NGO (drugie spotkanie)1; Dwóch spotkań konsultacyjnych, które odbyły się w dniu 16 października 2015 r. z udziałem

przedstawicieli WSZ i OPS (jedno spotkanie) oraz NGO (drugie spotkanie)2.

W wyniku analizy dostępnych danych i dokumentów, zdecydowano się na zachowanie formalnego kształtu Programu i nadanie podobnej formy dokumentowi opracowanemu na lata 2016 – 2018, przy równoczesnym uzupełnieniu go o brakujące elementy składające się na system realizacji Programu, tj. przede wszystkim harmonogram realizacji poszczególnych zadań oraz wskazanie instytucji odpowiedzialnych za ich prowadzenie. Warto dodać w tym kontekście, że zarówno z badania ewaluacyjnego, jak też ze spotkań warsztatowych wynika rekomendacja, by kwestia odpowiednich zapisów dotyczących zasad wdrażania Programu Wspierania Rodziny została uregulowana formalnie na poziomie Miasta poprzez wprowadzenie odpowiednich aktów prawnych.

Co równie istotne, zaproponowano, by pozostawić (nieco tylko zmodyfikowany) cel główny i cele strategiczne Programu. Założone cele strategiczne generalnie odpowiadają na potrzeby odbiorców instytucjonalnych (przedstawiciele NGO oraz WSZ) oraz wyzwania związane z podnoszeniem jakości usług społecznych kierowanych do rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. Oceniono, że cele te zostały wyznaczone adekwatnie, odnoszą się do najważniejszych obszarów wspierania rodziny, dosyć jasno wskazują pola, na których należy działać (wsparcie w ramach lokalnych systemów wsparcia, placówek wsparcia dziennego, wsparcie asystentów rodziny). Zagadnienia dotyczące streetworkingu stanowiące osobny cel w ramach Programu na lata 2013-2015, w obecnie opracowanym dokumencie zostały włączone do celu związanego z rozwijaniem działalności placówek wsparcia dziennego.

Modyfikacji został poddany katalog wskaźników zastosowanych w Programie na lata 2016-2018 w stosunku do Programu wdrażanego w latach 2013-2015. Zasugerowano konieczność skonkretyzowania zastosowanych wskaźników zgodnie z wymogiem metodologicznym, w myśl którego wskaźnik powinien być: konkretny (określać poziom, jaki chcemy osiągnąć), mierzalny, osiągalny, realistyczny i określony w czasie3. Ponadto wskazano na potrzebę określenia każdorazowo sposobu i częstotliwości mierzenia wskaźników. Zasugerowano konieczność uwzględnienia w katalogu większej liczby wskaźników produktu oraz wskaźników rezultatu (tam, gdzie jest to realnie

1 Na zaproszenie do udziału w pierwszym ze wspomnianych spotkań pozytywnie odpowiedziało 9 przedstawicieli WSZ. W drugim spotkaniu warsztatowym wzięło udział 19 przedstawicieli OPS oraz 11 przedstawicieli NGO zaangażowanych we wspieranie rodziny w Mieście (w każdym spotkaniu wzięli również udział przedstawiciele BPiPS i Public Profits Sp. z o.o.). 2 Na zaproszenie do udziału w pierwszym ze wspomnianych spotkań pozytywnie odpowiedziało 4 przedstawicieli WSZ i 19 przedstawicieli OPS. W drugim spotkaniu konsultacyjnym wzięło udział 8 przedstawicieli NGO zaangażowanych we wspieranie rodziny w Mieście (w każdym spotkaniu wzięli również udział przedstawiciele BPiPS i Public Profits Sp. z o.o.). 3 Centrum PISOP, Ewaluacja projektów miękkich KOMPENDIUM, s. 42.

4

możliwe do wskazania i zmierzenia), przy równoczesnym zmniejszeniu liczby wskaźników produktów pośrednich i wskaźników kontekstowych. Wskaźniki produktów pośrednich służą monitorowaniu realizacji czynności mających doprowadzić do realizacji danego zadania przewidzianego w dokumencie programowym (np. liczba spotkań zespołów roboczych). Są one zasadne jedynie w sytuacji, gdy: 1) informacje ze wskaźnika wnoszą istotną wartość do stanu wiedzy na temat stopnia realizacji programu, 2) są rzeczywiście systematycznie monitorowane. Wskaźniki kontekstowe (np. liczba placówek wsparcia dziennego spełniających wymogi ustawowe w poszczególnych dzielnicach) dostarczają informacji o kwestiach istotnych dla wdrażania programu, ale niebędących przedmiotem jego bezpośredniego oddziaływania. Wartości tych wskaźników są istotne o ile odnosimy do nich wartości docelowe, np. wskaźników rezultatu po to, by stwierdzić postęp programu. Rzetelną ocenę skuteczności programu umożliwiają jedynie precyzyjne wskaźniki produktu a jeszcze bardziej wskaźniki rezultatu. Tym samym powinny one przeważać w katalogu wskaźników wskazywanych do mierzenia stopnia realizacji celów programu, a także jak najbardziej jasno wskazywać stan docelowy, do którego programowane działania mają doprowadzić (np. liczba dzielnic, które wprowadziły standard opracowany w ramach programu z jasnym wskazaniem, czy zakładanym rezultatem jest jego wdrożenie we wszystkich dzielnicach, czy w wybranych, a jeśli nie we wszystkich, to w ilu).

2. Określenie problemu

W literaturze przedmiotu rodzina interpretowana jest, jako środowisko interakcji społecznych oraz szczególnych więzi opartych na jedności krwi i związkach emocjonalnych, środowisko socjalizacji, a także środowisko wychowawcze4. To w rodzinie dziecko uczy się zasad postępowania, jest przygotowywane do pełnienia określonych ról w życiu dorosłym. Rodzina przekazuje wartości, zasady

i normy i ma przez to ogromny wpływ nie tylko na jednostkę, ale również na kondycję całego społeczeństwa.

Dysfunkcje i kryzys w rodzinie warunkowane są różnymi czynnikami. Do najważniejszych problemów społecznych trapiących znaczną część polskich rodzin należy bezrobocie oraz ubóstwo (szczególnie, gdy mamy do czynienia z korelacją dodatnią: wzrost wskaźnika bezrobocia przy rosnących kosztach życia5). Długotrwały brak pracy i perspektyw na nią prowadzą do zubożenia. Charakterystyczne jest, że dzieci należą do grupy najbardziej narażonych na ryzyko ubóstwa w krajach UE6. Wpływa to negatywnie na dobrostan dzieci oraz ich potencjał intelektualny i społeczny, ograniczając przez to szanse na poprawę ich sytuacji w przyszłości. Splot niekorzystnych czynników może spowodować sytuację, w której pewne rodziny w praktyce nie mają w ogóle lub też mają bardzo ograniczony dostęp do różnych obszarów życia społecznego, w tym zdrowia, edukacji, kultury, transportu czy mieszkalnictwa i w rezultacie funkcjonują niejako na marginesie społeczeństwa.

Naturalnie problem rodzin wykluczonych społecznie lub zagrożonych takim wykluczeniem nie ma charakteru jednorodnego w obrazie całego społeczeństwa. Należy zwrócić uwagę, że ważnymi

4 Maciaszkowa J., Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, Warszawa 1991, s. 49. 5 Arczewska M., Koszty utrzymania rodzin a polityka rodzinna w Polsce, [w:] Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze nr 2/2012, s. 12.6 Raport pt. Child Poverty and Well-being in the EU: Current Status and Way Forward, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot

Europejskich (OPOCE), Luksemburg 2008.

5

czynnikami wpływającymi na funkcjonowanie rodziny jest trwałość więzów rodzinnych, zdolność poszczególnych jej członków do samodzielnego i konstruktywnego rozwiązywania problemów życiowych oraz poziom integracji społecznej na poziomie środowisk lokalnych, w których żyje i funkcjonuje dana rodzina. W sposób bardzo istotny o sile występowania zjawiska wykluczenia społecznego decydują czynniki regionalne. Przykładem takiego zróżnicowania jest miasto Warszawa, w której obserwuje się terytorialne kumulacje problemów społecznych, zagrożenia dla bezpieczeństwa, niedobory funkcjonalne i infrastrukturalne, które wymagają interwencji. Są to przede wszystkim tereny Pragi Północ i Targówka, robotnicze części Białołęki i Woli, a także fragmenty przedmieść, zwłaszcza na wschodzie miasta. Obszarami zagęszczenia problemów są także fragmenty Śródmieścia (np. Powiśle), Służewca, pogranicza Żoliborza i Woli, a także niektóre tereny peryferyjne, w tym także podmiejskie.

W Polsce funkcjonuje system polityki na rzecz dzieci i rodziny, w ramach którego realizuje się takie zadania, jak udzielanie pomocy finansowej rodzinom z dziećmi w ramach świadczeń rodzinnych, opiekuńczych i alimentacyjnych, tworzenie warunków dla godzenia pracy ze sprawowaniem obowiązków rodzicielskich, ale także kształtowanie warunków dla funkcjonowania rodzicielstwa zastępczego i zwiększenia udziału rodzinnych form opieki nad dziećmi7. Ważnym etapem było w tym kontekście wprowadzenie Ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 09 czerwca 2011 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 332, z późn. zm.), która weszła w życie 1 stycznia 2012 r. Wprowadziła ona znaczące zmiany w systemie opieki nad dzieckiem i rodziną, w tym wyraźnie podzieliła kompetencje między samorząd gminny i powiatowy w zakresie: pracy z rodziną - co należy do zadań własnych gmin - i organizacji pieczy zastępczej – co należy do zadań własnych powiatu. W systemie polityki na rzecz dzieci i rodziny prawo dziecka do pieczy zastępczej jest prawem subsydiarnym wobec prawa dziecka do życia w rodzinie, równocześnie umieszczenie dziecka w systemie pieczy zastępczej powinno być ostatecznością, po wykorzystaniu przez gminę wszystkich możliwych form wsparcia rodziny naturalnej, a celem umieszczenia dziecka w środowisku zastępczym jest stworzenie warunków pomocy i pozytywnych zmian w rodzinie, aby dziecko (o ile jest to możliwe) mogło powrócić pod opiekę rodziców.

Zgodnie ze wspomnianą ustawą wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych to zespół planowych działań mających na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji8. Obowiązek ten, w zakresie ustalonym ustawą, spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej. Realizują one ten obowiązek w szczególności we współpracy ze środowiskiem lokalnym, sądami i ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi9. Praca z rodziną odbywa się poprzez przydzielenie tam, gdzie jest to wskazane, asystenta rodziny. Ponadto w celu wspierania rodziny dziecko może zostać objęte opieką i wychowaniem w placówce wsparcia dziennego. Praca z rodziną jest prowadzona również w formie:

konsultacji i poradnictwa specjalistycznego; terapii i mediacji; usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych;

7 Gross-Gołacka E., Działania MPIPS na rzecz dzieci i rodzin, [w:] Polityka społeczna nr 9/2009, s. 34-35.8 Art. 2. ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332, z późn. zm.)9 Art. 3. ust. 1 i 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

6

pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego; organizowaniu dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz

zapobieganie izolacji (grup wsparcia, grup samopomocowych)10.

3. Założenia programowe

3.1. Ramy prawne Programu

Program Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2016-2018 powstał wskutek konieczności dostosowania aktualnie obowiązującego prawa w obszarze pomocy dziecku i jego rodzinie. Stanowi naturalną kontynuację działań podejmowanych w ramach Programu Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2013-2015. Jest odpowiedzią na potrzeby ujednolicenia zakresu i trybu udzielania wsparcia rodzinom zamieszkującym w Warszawie, przeżywającym trudności w sprawowaniu funkcji opiekuńczo – wychowawczych. Podstawę do jego stworzenia stanowi obowiązujący od 2010 roku Program Rodzina, który został przyjęty uchwałą Rady Miasta Stołecznego Warszawy Nr LXXXII/2398/2010 z dnia 13 maja 2010 r. w sprawie przyjęcia Programu „Rodzina” na lata 2010-2020, w szczególności priorytet II Programu „Rodzina”: „Niesienie pomocy rodzinom zagrożonym wykluczeniem społecznym”. W Programie zaplanowano również działania z zakresu poradnictwa rodzinnego w oparciu o priorytet I Programu „Rodzina”: „Tworzenie przyjaznych warunków dla życia i rozwoju rodziny". Zapewnienie dostępu do specjalistycznego poradnictwa rodzinom przeżywającym trudności opiekuńczo-wychowawcze jest jednym z istotnych elementów budowania lokalnego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną.

Punktem wyjścia do opracowania Programu „Rodzina” było postulowane w Społecznej Strategii Warszawy strategiczne podejście do rozwiązywania problemów społecznych. Z takim podejściem wiążą się następujące zasady, które powinny być uwzględniane we wszelkich działaniach skierowanych do środowisk społecznych Warszawy:

Wielosektorowość traktowana, jako prowadzenie kluczowych działań Programu w oparciu o różne systemy i branże: edukacja, kultura, zdrowie, sport itp.;

Prowadzenie dialogu społecznego, który rozumiany jest, jako proces konsultacji społecznych prowadzonych na różnych etapach opracowywania i realizacji programu, ale także, jako procedura komunikacji społecznej w zakresie skutecznej artykulacji potrzeb społecznych oraz pozyskiwania informacji o potrzebach i inicjatywach obywatelskich;

Partnerstwo wyrażane wzmocnioną współpracą z organizacjami pozarządowymi; Spójność, która nakazuje uwzględniać zakres i obszary oddziaływań innych kluczowych

projektów miejskich w sferze polityki społecznej; Interdyscyplinarność.

W Programie „Rodzina” przyjęto następujące kluczowe założenia: Zasoby rodziny są czynnikiem rozwoju kapitału ludzkiego i społecznego - rodzina wpływa na

kształtowanie tożsamości człowieka oraz jego funkcjonowanie w rolach społecznych. Prawidłowe relacje w rodzinie przyczyniają się do ochrony przed powstaniem problemów społecznych, zwłaszcza przed uzależnieniami, przemocą, niedostosowaniem społecznym. Rodzina stanowi oparcie dla swoich członków w trudnych sytuacjach życiowych;

10 Art. 10. ust. 3 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

7

Wzmacnianie rodziny oraz przeciwdziałanie jej wykluczeniu - zasadą powinno być szybkie i profesjonalne reagowanie na pojawiające się trudności w rodzinie, aby zapobiec kumulacji problemów, która grozi rozpadem więzi i struktury rodzinnej. Dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi w zależności od stopnia ich nasilenia będą adresowane kompleksowe i długofalowe działania pomocowe;

Konieczność poszanowania podmiotowości i autonomii rodziny - ingerencja instytucji powinna być ograniczona do szczególnie uzasadnionych sytuacji, a uczestnictwo rodzin w proponowanej pomocy oparte na zasadzie dobrowolności;

Interdyscyplinarne i wielosektorowe podejście do rozwiązywania problemów rodziny - Program zakłada współudział partnerów społecznych oraz instytucji świadczących usługi na różnych polach polityki społecznej. Ważne staje się w tym kontekście określenie zasad i standardów realizacji usług na rzecz rodziny z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi. Usługi te powinny być świadczone w najbliższym środowisku rodziny w ramach lokalnych systemów wsparcia. Dla budowy zintegrowanego systemu wsparcia ważna jest analiza potrzeb i zasobów rodzin oraz środowiska lokalnego.

Założenia przyjęte w Programie „Rodzina” są obowiązujące również w Programie Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2016-2018.

Do dokumentów szczególnie ważnych i branych pod uwagę przy opracowywaniu niniejszego programu należą:

a) Programy europejskie i rządowe:

Strategia Lizbońska i inne strategiczne wytyczne Wspólnoty Europejskiej;

Strategia „Europa 2020”;

Program Operacyjny Kapitał Ludzki;

Wytyczne i kryteria Europejskiego Funduszu Społecznego;

b) Warszawskie dokumenty strategiczne:

Strategia Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku;

Społeczna Strategia Warszawy. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2009 – 2020 oraz wynikające z niej Programy Operacyjne:

Program „Rodzina” na lata 2010 -2020;

Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m. st. Warszawy na lata 2012-2016;

Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m. st. Warszawy w 2016 r.;

Wieloletni Program Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem m.st. Warszawy na lata 2013-2017;

Warszawski Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2010 – 2020;

Program Wspierania Rodziny na lata 2013-2015.

3.2. Adresaci Programu

Program wspierania rodziny jest kierowany do rodzin przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo – wychowawczych. Problemy opiekuńczo-wychowawcze są doświadczane przez

8

większość, jeśli nie wszystkie rodziny z dziećmi i wynikają z naturalnych faz rozwoju rodziny. Trudności te jednak większość rodzin potrafi pokonać samodzielnie wykorzystując własne możliwości i zasoby, a także korzystając z powszechnie dostępnych usług i instytucji. Program Wspierania Rodziny skierowany jest do tych rodzin, które z racji doświadczanych problemów przekraczających ich zasoby, nie są w stanie samodzielnie wypełniać funkcji opiekuńczo-wychowawczych wobec dzieci. Ze względu na zakres i rodzaj problemów, jakie towarzyszą tym rodzinom, istnieje ryzyko doświadczenia przez nie zjawiska wykluczenia społecznego. Wykluczenie społeczne rodziny, w warszawskim Programie Rodzina jest definiowane, jako „sytuacja uniemożliwiająca lub znacznie utrudniająca prawidłowe funkcjonowanie rodziny i pełnienie przez jej członków ról społecznych, ich uczestnictwo w życiu społecznym, prowadząca (lub stwarzająca zagrożenie) do przenoszenia (dziedziczenia) statusu osoby wykluczonej na następne pokolenie”. Wiedza i doświadczenie praktyków wskazuje, że przezwyciężenie sytuacji zagrażającej wykluczeniem społecznym jest często poza zasięgiem rodzin, które znalazły się w tej sytuacji. Istnieje zatem potrzeba, by osoby i instytucje odpowiedzialne za organizację opieki nad dzieckiem i rodziną udzieliły im wsparcia. Do zapewnienia takiego wsparcia Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej zobowiązuje organy jednostek samorządu terytorialnego. W szczególności powinno ono polegać na:

Analizie sytuacji rodziny i środowiska rodzinnego oraz przyczyn kryzysu w rodzinie; Wzmocnieniu roli i funkcji rodziny; Rozwijaniu umiejętności opiekuńczo – wychowawczych rodziny; Podniesieniu świadomości w zakresie planowania oraz funkcjonowania rodziny; Pomocy w integracji rodziny; Przeciwdziałaniu marginalizacji i degradacji społecznej rodziny; Dążeniu do reintegracji rodziny.

3.3. Realizatorzy Programu

Zadania gminy w zakresie wspierania rodziny określa art. 176 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Jednym z nich jest opracowanie i realizacja 3–letnich gminnych programów wspierania rodziny. Miasto Stołeczne Warszawa jest gminą mającą status miasta na prawach powiatu. Wykonuje zadania przewidziane przepisami dotyczącymi samorządu gminnego i powiatowego [§ 1 i § 8 Statutu Miasta Stołecznego Warszawy przyjętego uchwałą Nr XXII/743/2008 Rady m.st. Warszawy z dnia 10 stycznia 2008 r. (Dz. Urz. Woj. Maz. z 2015 r. poz. 5569)], co uzasadnia opracowanie Programu Wspierania Rodziny. Jest to program o zasięgu miejskim, realizowany w odpowiednim wymiarze przez dzielnice.

Głównymi realizatorami programu są: Biuro Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu m. st. Warszawy oraz poszczególne dzielnice Warszawy wraz z miejskimi jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej. Szczególną rolę pełnią w tym zakresie dzielnicowe ośrodki pomocy społecznej, które są w m. st. Warszawie organizatorami pracy z rodzinami przeżywającymi problemy opiekuńczo – wychowawcze. Zadanie to zostało przekazane ośrodkom pomocy społecznej uchwałą Nr XXIX/614/2011 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 15 grudnia 2011 r. zmieniającą uchwałę w sprawie nadania statutów ośrodkom pomocy społecznej m.st. Warszawy.

9

4. Charakterystyka społeczno-demograficzna m. st. Warszawy

4.1. Ludność

Warszawa, jako największy ośrodek miejski w kraju, miejsce największej koncentracji działalności gospodarczej i miasto stołeczne charakteryzuje się stałym przyrostem liczby ludności wynikającym przede wszystkim z ciągłego napływu migracyjnego (oraz w mniejszym stopniu i wyłącznie w ostatnich latach – z ruchu naturalnego). Roczna dynamika przyrostu liczby mieszkańców Warszawy w latach 2002-2014 wahała się w przedziale od 0,08% (w 2003 r. w porównaniu do roku poprzedniego) do 0,64% w roku 2014. Jedynym okresem, w którym nie odnotowano wzrostu liczby mieszkańców stolicy był 2010 rok11. W wartościach bezwzględnych liczba mieszkańców w analizowanym okresie zwiększyła się o ponad 47 tys., osiągając na koniec 2014 r. wartość ponad 1,735 mln osób.

Wykres 1. Zmiany liczby mieszkańców m. st. Warszawy w latach 2002-2014

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 20141,660,000

1,670,000

1,680,000

1,690,000

1,700,000

1,710,000

1,720,000

1,730,000

1,740,000

95

96

97

98

99

100

101

1,68

8,19

4

1,68

9,55

9

1,69

2,85

4

1,69

7,59

6

1,70

2,13

9

1,70

6,62

4

1,70

9,78

1

1,71

4,44

6

1,70

0,11

2 1,70

8,49

1

1,71

5,51

7 1,72

4,40

4 1,73

5,44

2100.08

100.20

100.28

100.27

100.26

100.18

100.27

99.16

100.49

100.41

100.52

100.64

liczba ludności indeks (rok poprzedni = 100)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (Banku Danych Lokalnych (http://stat.gov.pl/bdl)

Liczba ludności w układzie 18 dzielnic, na jakie podzielone jest miasto stołeczne, jest bardzo zróżnicowana. Dzielnicą o największej liczbie mieszkańców jest Mokotów (ponad 218 tys. osób, co odpowiada w przybliżeniu zaludnieniu Torunia). Na dalszych miejscach plasują się: Praga-Południe (ok. 178 tys.), Ursynów (ok. 148 tys.), Wola (ponad 138 tys.), Bielany (ponad 131 tys.), Targówek (ok. 123 tys.) i Śródmieście (ok. 120 tys.). Granicę 100 tys. mieszkańców przekraczają ponadto Bemowo i Białołęka. Z kolei w grupie dzielnic, w których zamieszkuje najmniejsza liczba ludności, wyróżniają się cztery: Rembertów, Wesoła, Wilanów i Włochy. W żadnej z wymienionych jednostek zaludnienie nie przekracza 40 tys. mieszkańców.

Cechę demograficzną zaobserwowaną we wszystkich dzielnicach Warszawy stanowi dominacja liczebna kobiet nad mężczyznami. Tego rodzaju sytuacja jest charakterystyczna dla większości dużych

11 Sytuacja taka może wynikać z urealnienia szacunku liczby mieszkańców, która była wynikiem przeprowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 r. (dokonano estymacji liczby ludności wstecz w roku poprzedzającym Spis).

10

ośrodków miejskich w Polsce. Najwyższe współczynniki feminizacji (liczbę kobiet w danej populacji przypadającą na 100 mężczyzn) można zaobserwować w dzielnicach zlokalizowanych centralnie: na Żoliborzu – 124, w Śródmieściu – 123, na Mokotowie – 123 oraz na Woli – 122. Najniższe wartości współczynnika feminizacji występują natomiast w części dzielnic położonych peryferyjnie: w Wesołej – 108, Rembertowie – 109, w Wilanowie – 113 oraz w Ursusie – 114.

Wykres 2. Liczba mieszkańców poszczególnych dzielnic m.st. Warszawy (na koniec 2014 r.)

Bemow

o

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targów

ekUrsu

s

Ursynów

Wawer

Wesoła

Wilanów

Włochy Wola

Żoliborz

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

100

105

110

115

120

125

130

114112

119 123121 121

116

109

123

117

114 114113

108

113115

122124

liczba ludności w tym kobiety współczynnik feminizacji (prawa oś)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Warszawie („Przegląd Statystyczny – Warszawa” nr 2/2015)

Dane dotyczące ruchu naturalnego w Warszawie wskazują na stopniową poprawę sytuacji w tym zakresie. W latach 2002-2007 zaobserwowano ujemne saldo wynikające z ruchu naturalnego, a więc przewagę liczby zgonów nad liczbą urodzeń. Trend ten zmienił się od roku 2008, od kiedy odnotowuje się dodatni przyrost naturalny. Wyjątek stanowi rok 2013, kiedy zaobserwowano niewielką przewagę liczby zgonów nad liczbą urodzeń (o 284).

11

Wykres 3. Ruch naturalny ludności m. st. Warszawy w latach 2002-2014

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

-10,000

-5,000

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

7,63

6

8,10

4

8,23

1

8,37

9

9,02

3

9,51

1

9,86

5

9,80

0

8,96

1

8,21

7

7,72

9

7,29

8

7,45

2

12,075 12,73113,990

15,13516,403

17,325

18,523 18,848 19,680 18,863 18,795 18,438 19,511

17,370 17,816 17,464 17,612 17,363 17,442

17,795 18,212 17,668 17,58618,460 18,722 17,959

małżeństwa zawarte urodzenia zgony przyrost naturalny

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS – Banku Danych Lokalnych (http://stat.gov.pl/bdl)

W analizowanym okresie odmiennie od liczby urodzeń i zgonów kształtowała się sytuacja w zakresie liczby zawieranych małżeństw. Największa liczba zawartych małżeństw miała miejsce w latach 2008 i 2009. Od roku 2010 występuje stopniowy spadek liczby małżeństw, co zapewne jest związane ze strukturą wiekową populacji Warszawy (coraz mniej liczne roczniki wkraczające w wiek prokreacyjny) oraz przemianami wzorców zachowań społecznych (mniejsza skłonność do zawierania małżeństw, skupienie na samorealizacji zawodowej, atomizacja gospodarstw domowych itp.).

Analizując informacje dotyczące liczby zawieranych małżeństw w poszczególnych dzielnicach Warszawy należy, stwierdzić niewielkie zróżnicowanie wskaźnika (miary relatywnej) liczby małżeństw przypadających na 1000 mieszkańców. Relatywnie najmniej małżeństw zawarto w Wesołej (2,97 na 1000 mieszkańców) oraz na Targówku (3,3 na 1000 mieszkańców). W ujęciu względnym liderami w tym zakresie były natomiast: Wawer (4,8 na 1000 mieszkańców), Praga-Południe (4,71 na 1000 mieszkańców) oraz Bemowo (4,69 na 1000 mieszkańców). W przypadku wartości bezwzględnych liczba zawieranych małżeństw stanowiła bezpośrednie odzwierciedlenie potencjału ludnościowego każdej z dzielnic, stąd najwięcej nowych związków małżeńskich odnotowano na Mokotowie (897), a najmniej w Wesołej (71).

12

Wykres 4. Liczba małżeństw zawartych w 2014 r. wg dzielnic m. st. Warszawy

Bemow

o

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targów

ekUrsu

s

Ursynów

Wawer

Wesoła

Wilanów

Włochy Wola

Żoliborz

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

0

1

2

3

4

5

6

4.69

4.04

4.48

4.09

4.15

4.714.28

4.68

4.65

3.3

4.134.51

4.8

2.97

4.59

3.75

4.6

3.87

liczba małżeństw liczba małżeństw na 1000 mieszkańców (prawa oś)


Ogólne cechy struktury demograficznej Warszawy w ujęciu przestrzennym znajdują swoje odbicie w rozkładzie wskaźnika liczby urodzeń na 1000 mieszkańców w poszczególnych dzielnicach stolicy za 2014 r. Zdecydowanie najwyższe wartości tego wskaźnika można odnotować w dzielnicach charakteryzujących się dynamicznym rozwojem budownictwa mieszkaniowego, co z kolei wiąże się z napływem migracyjnym (wewnętrznym bądź zewnętrznym) osób młodych. Stąd w zestawieniu tym pierwsze miejsca zajmują Wilanów (z wartością ponad 20 urodzeń/1000 mieszkańców), Białołęka (17,6 urodzeń/1000 mieszkańców) i Ursus (15,1 urodzeń/1000 mieszkańców). Z kolei najniższe wartości wskaźników występują w dzielnicach zlokalizowanych centralnie – w Śródmieściu (8,23 urodzeń), na Żoliborzu (9,77) oraz na Ochocie (9,78). Niskie pozycje wymienionych dzielnic w przedstawionym zestawieniu mogą wynikać z mniejszej dostępności ekonomicznej mieszkań (wyższych przeciętnych cen) w nich zlokalizowanych, co bezpośrednio przekłada się na mniejszy napływ młodszej części populacji do tych dzielnic.

13

Wykres 5. Liczba urodzeń w 2014 r. według dzielnic m. st. Warszawy

Bemowo

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targówek Ursu

s

Ursynów Wawer

Wesoła

Wilanów

Włochy Wola

Żoliborz

0

500

1000

1500

2000

2500

0

5

10

15

20

25

13.3

17.61

10.05

9.84 9.7

8

10.53

9.64 10

.87

8.23

10.58

15.14

11.43

10.57

10.54

20.29

12.76

11.17

9.77

l iczba urodzeń liczba urodzeń na 1000 mieszkańców (prawa oś)


W odniesieniu do przyrostu naturalnego w poszczególnych dzielnicach Warszawy zaobserwowane tendencje są bardzo podobne do odnotowanych w przypadku liczby urodzeń. W ujęciu bezwzględnym najwyższy przyrost naturalny występuje w dzielnicach peryferyjnych: Białołęce (+1471 osób), Ursynowie (+865), Bemowie (+801) oraz Wilanowie (+480). Ubytek liczby mieszkańców wynikający z ruchu naturalnego można zaobserwować natomiast przede wszystkim w dzielnicach centralnych: Śródmieściu (-842), Mokotowie (-604), Woli (-464) i Ochocie (-349).

Podobny rozkład przestrzenny występuje przy uwzględnieniu miary relatywnej (wskaźnika przyrostu naturalnego obliczonego, jako różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów przypadającą na 1000 mieszkańców dzielnicy). Liderami w tym zestawieniu są Wilanów (+16,21 osób na 1000 mieszkańców), Białołęka (+13,76), Ursus (+7,71) oraz Bemowo (+6,85). Za najmniej korzystną w tym zakresie należy natomiast uznać sytuację Śródmieścia (-6,99 osób na 1000 mieszkańców), Żoliborza (-4,37), Ochoty (-4,14) oraz Woli (-3,36).

14

Wykres 6. Przyrost naturalny w dzielnicach m.st. Warszawy w 2014 r.

BemowoBiałołęka

BielanyMokotów

OchotaPraga-Południe

Praga-PółnocRembertówŚródmieście

TargówekUrsus

UrsynówWawerWesoła

WilanówWłochy

WolaŻoliborz

-1000 -500 0 500 1000 1500

8011471

-244-604

-349-125

-21467

-84274

433865

109105

480201

-464-212


Wykres 7. Współczynnik przyrostu naturalnego w dzielnicach m. st. Warszawy w 2014 r.

BemowoBiałołęka

BielanyMokotów



TargówekUrsus


WilanówWłochy

WolaŻoliborz

-10 -5 0 5 10 15 20

6.8513.76

-1.85-2.76

-4.14-0.7

-3.172.82

-6.990.6

7.715.84

1.514.39

16.215.1

-3.36-4.37


Za zdecydowanie najważniejszą składową wpływającą na stan i strukturę ludności w poszczególnych dzielnicach m. st. Warszawy należy uznać ruch migracyjny. Wniosek taki wynika przede wszystkim ze

15

zdecydowanie wyższych wartości współczynników salda migracji w porównaniu do współczynników przyrostu naturalnego. Należy zatem uznać, że to napływ/odpływ migracyjny jest główną siłą przemian ludnościowych w poszczególnych dzielnicach, jak i w Warszawie jako całości.

Zdecydowanie najbardziej atrakcyjnymi dzielnicami (z punktu widzenia napływu migracyjnego) w 2014 r. były (Wykres ): Białołęka (+2896), Wilanów (+1912), Wawer (+598). W czterech dzielnicach odnotowano natomiast ubytek ludności spowodowany odpływem migracyjnym. Dzielnicami tymi były: Praga-Północ (-532), Śródmieście (-436), Targówek (-114) oraz Ursynów (-25).

Bardziej wiarygodny obraz przemian daje zastosowanie miary względnej, czyli współczynnika salda migracji (różnica między przyjazdami a wyjazdami przypadająca na 1000 mieszkańców dzielnicy). Podobnie jak w przypadku zestawienia uwzględniającego wartości bezwzględne liderami w odniesieniu do wartości współczynnika salda migracji są Wilanów (+62,27 osób na 1000 mieszkańców), Białołęka (+26,55), Włochy (+16,70) oraz Wawer (+14,66). Najbardziej gwałtownie negatywne zmiany liczby ludności wynikające z ruchu migracyjnego odnotowano natomiast na Pradze-Północ (-7,91 osób na 1000 mieszkańców) oraz w Śródmieściu (-3,63). Niekorzystne, choć nieco mniej istotne tendencje można zaobserwować również na Targówku (-0,92) oraz na Ursynowie (-0,17).

Wykres 8. Saldo migracji według dzielnic m. st. Warszawy w 2014 r.

BemowoBiałołęka

BielanyMokotów



TargówekUrsus


WilanówWłochy

WolaŻoliborz

-1,000 -500 0 500 1,000 1,500 2,000 2,500 3,000

5982,896

187237

1289

-532163

-436-114

510-25

1,069279

1,912667

731601


16

Wykres 9. Współczynnik salda migracji według dzielnic m.st. Warszawy w 2014 r.

BemowoBiałołęka

BielanyMokotów



TargówekUrsus

UrsynówWawerWesołaWłochy

WolaŻoliborz

-10.00 -5.00 0.00 5.00 10.00 15.00 20.00 25.00 30.00

5.07

26.55

1.421.08

0.01

1.62-7.91

6.85

-3.63

-0.929.03

-0.17

14.66

11.5916.70

5.28

12.25

* Poza skalą – Wilanów (wartość współczynnika: 62,27)


Syntetyczną miarą procesów demograficznych pozwalającą ocenić, z jednej strony – atrakcyjność jednostki osadniczej (miejscowości/dzielnicy) w zakresie „przyciągania” nowych mieszkańców, z drugiej zaś – warunki życia umożliwiające decyzje prokreacyjne, jest współczynnik przyrostu rzeczywistego. Stanowi on wypadkową wszystkich opisanych wcześniej procesów demograficznych, pozwalając tym samym na całościową diagnozę rozwoju demograficznego charakteryzowanej jednostki. Oblicza się go, jako różnicę między całkowitym przyrostem liczby ludności (naturalnym i migracyjnym) oraz całkowitym ubytkiem liczby ludności przypadającym na 1000 mieszkańców danej jednostki.

W odniesieniu do sytuacji demograficznej scharakteryzowanej przy wykorzystaniu współczynnika przyrostu rzeczywistego do liderów zestawienia należy zaliczyć: Wilanów (+77,9 osób na 1000 mieszkańców) oraz Białołękę (+40,04). Na wynik tych dwóch dzielnic składają się wysoki napływ migracyjny spowodowany stałym powiększaniem się zasobów mieszkaniowych oraz wysoki przyrost naturalny, który stanowi bezpośrednią konsekwencję wysokiego napływu migracyjnego (zakup mieszkań głównie przez ludzi młodych, którzy po nabyciu nieruchomości decydują się na powiększenie rodziny). Nieco mniej gwałtowne zmiany liczby ludności, wynikające jednak z podobnych przesłanek, odnotowano w przypadku Włoch (+21,73), Ursusa (+16,69), Wawra (+16,15) i Bemowa (+11,85).

Ogólny spadek liczby ludności wystąpił natomiast w pięciu dzielnicach i, jak się wydaje, wynikał z bardzo różnych przyczyn. Do dzielnic tych należy zaliczyć: Pragę-Północ (-11,09 osoby na 1000 mieszkańców), Śródmieście (-10,64), Mokotów (-1,68), Bielany (-0,43) oraz Targówek (-0,32).

17

Wykres 10. Przyrost rzeczywisty według dzielnic m. st. Warszawy


Pomimo stałego napływu ludności, systematycznie zwiększa się liczba i udział osób starszych w ogólnej liczbie mieszkańców. Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego dla m. st. Warszawy, liczba dzieci w przedziale wiekowym 0-14 lat zmniejszy się z 251 tys. w 2015 r. do 217 tys. w roku 2040. Równolegle będzie następował szybki przyrost liczebny osób w wieku ponad 80 lat (wzrost z niespełna 100 tys. w 2015 r. do ponad 167 tys. w 2040 r.).

Jednocześnie w podziale na ekonomiczne grupy wiekowe ludności12 będzie następowało zwiększenie liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, przy spadku liczby ludności w wieku produkcyjnym (w wieku mobilnym i niemobilnym) oraz stałej tendencji odnoszącej się mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym. Szczególnie alarmująca wydaje się prognoza na rok 2050. Warto jednak zauważyć, że sytuacja demograficzna Warszawy na tle całego kraju i tak zapewne będzie się przedstawiała stosunkowo korzystnie ze względu na ciągły napływ migracyjny wynikający z atrakcyjności stolicy, jako miejsca pracy (koncentracja działalności gospodarczej), siedziby wielu uczelni wyższych, centrum kulturalnego, korzystnej sytuacji w zakresie dostępności transportowej i innych czynników działających na korzyść miasta.

12 Podział ten obejmuje: wiek przedprodukcyjny – od 0 do 17 lat; wiek produkcyjny mobilny od 18 do 44 lat; wiek produkcyjny niemobilny od 45 lat do wieku emerytalnego oraz wiek poprodukcyjny – od przejścia na emeryturę.

18

Wykres 11. Prognoza struktury ludności m. st. Warszawy do roku 2050 wg grup ekonomicznych i wybranych przedziałów wiekowych (0-14 i 80+)

2015 2020 2025 2030 2040 20500

200,000

400,000

600,000

800,000

1,000,000

1,200,000

1,400,000

1,600,000

1,800,000

2,000,000

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

251,419270,064

257,220

237,820217,302

239,689

99,237 102,556 99,328

121,709

167,776158,634

przedprodukcyjny produkcyjny mobilny produkcyjny niemobilnypoprodukcyjny 0-14 80+

Wyjaśnienia: wiek przedprodukcyjny – 0-17 lat; produkcyjny mobilny – 18-44 lata; produkcyjny niemobilny – 45 lat do wieku emerytalnego; poprodukcyjny – po przekroczeniu wieku emerytalnego.

Źródło: opracowanie na podstawie danych GUS (http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Prognoza.aspx)

4.2. Bezrobocie

Stopa bezrobocia w Warszawie w okresie od początku 2013 r. do marca 2014 r. nieznacznie wzrosła (z 4,6% do 4,9%). Od marca 2014 r. obserwowany jest stały spadek wielkości tego wskaźnika w czerwcu 2015 r. stopa bezrobocia wyniosła 3,9%. Poziom tego zjawiska w stolicy jest więc zbliżony do wielkości tzw. bezrobocia naturalnego charakteryzującego lokalne rynki pracy znajdujące się w stanie równowagi ekonomicznej. Ogólna liczba osób zarejestrowanych, jako bezrobotne na koniec czerwca 2015 r. w całej Warszawie wyniosła 44 723, z czego 47,8% stanowiły kobiety (21 393 osoby).

19

Wykres 12. Stopa bezrobocia w m. st. Warszawie według miesięcy w okresie od początku 2013 r. do końca II kwartału 2015 r.

I 2013

II 2013

III 201

3

IV 2013V 20

13

VI 201

3

VII 201

3

VIII 201

3

IX 2013X 20

13

XI 2013

XII 2013

I 2014

II 2014

III 201

4

IV 2014V 20

14

VI 201

4

VII 2014

VIII 201

4

IX 2014X 20

14

XI 2014

XII 201

4I 2

015II 2

015

III 201

5

IV 2015V 20

15

VI 201

53.0%

3.5%

4.0%

4.5%

5.0%

5.5%

6.0%

4.6%

4.8% 4.8%4.9%

4.8%4.9%

4.6%4.5%

4.3% 4.3%

3.9%

Źródło: Urząd Statystyczny w Warszawie („Przegląd Statystyczny – Warszawa”)

Według stanu na koniec II kwartału 2015 r. najliczniejszą grupę wśród osób bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędzie Pracy stanowią osoby powyżej 55 roku życia (25,3%). Podobne udziały (odpowiednio 24,8% oraz 24,5%) charakteryzują grupy wiekowe 25-34 lata i 35-44 lata. W porównaniu do stanu zaobserwowanego na koniec 2013 r. wzrósł udział osób bezrobotnych w grupach wiekowych powyżej 55 roku życia (z 22,3% w 2013 r. do 25,3% w 2015 r.) oraz 35-44 lata (z 23,1% w 2013 r. do 24,5% w 2015 r.), odsetek ten zmniejszył się natomiast w grupie 25-34 lata (z 27,5% w 2013 r. do 24,8% w 2015 r.). W pozostałych grupach wiekowych udział w ogólnej liczbie bezrobotnych pozostał na podobnym poziomie.

Wykres 13. Struktura bezrobotnych w m. st. Warszawie w okresie IV kw. 2013 – II kw. 2015 r. według wieku

IV kw. 2013 IV kw. 2014 II kw. 20150%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

7.7% 6.4% 6.1%

27.5% 25.4% 24.8%

23.1%24.4% 24.5%

19.5% 19.5% 19.3%

22.3% 24.3% 25.3%

24 lata i mniej 25-34 35-44 45-54 55 lat i więcej

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Warszawie („Przegląd Statystyczny – Warszawa”)

20

Struktura osób bezrobotnych według wykształcenia pozostawała stabilna w okresie ostatnich 30 miesięcy. Na koniec II kwartału 2015 r. najliczniejszą grupę wśród zarejestrowanych bezrobotnych stanowiły osoby z wykształceniem wyższym (27% ogółu bezrobotnych). Drugą i trzecią, co do liczebności grupą osób pozostających bez pracy są osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym (24,3%) oraz osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym (23,2%).

Wykres 14. Struktura bezrobotnych w m. st. Warszawie w okresie IV kw. 2013 – II kw. 2015 r. według wykształcenia

IV kw. 2013 IV kw. 2014 II kw. 20150%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

25.7% 26.5% 27.0%

23.9% 23.5% 23.2%

11.7% 11.4% 11.8%

14.5% 14.0% 13.7%

24.1% 24.5% 24.3%

wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodwe gimnazjalne i poniżej


Za niepokojące należy uznać wnioski wynikające z analizy struktury bezrobotnych według czasu pozostawania bez pracy. Najbardziej liczną grupę stanowią osoby długotrwale bezrobotne, pozostające bez pracy powyżej 24 miesięcy. Stosunkowo licznie reprezentowane są również grupy bezrobotnych, które nie podjęły zatrudnienia w okresie od 12 do 24 miesięcy, od 6 do 12 miesięcy oraz 3 do 6 miesięcy – udział wszystkich wymienionych grup w ogólnej liczbie bezrobotnych kształtował się na poziomie ok. 18% dla każdej z nich.

21

Wykres 15. Struktura bezrobotnych w m. st. Warszawie w okresie IV kw. 2013 – II kw. 2015 r. według czasu pozostawania bez pracy

IV kw. 2013 IV kw. 2014 II kw. 20150%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

7.0% 7.1% 8.3%

14.9% 14.9% 13.2%

15.9% 15.4% 18.1%

20.8% 18.3% 18.3%

19.0%18.8% 18.1%

22.4% 25.5% 24.0%

1 miesiąc i mniej 1-3 miesiące 3-6 miesięcy6-12 miesięcy 12-24 miesiące powyżej 24 miesięcy


Z kolei w strukturze bezrobotnych wydzielonej według stażu pracy dominującą grupę stanowią osoby bezrobotne o stosunkowo niewielkim doświadczeniu zawodowym. Osoby nieposiadające stażu pracy stanowią blisko 1/5 ogółu bezrobotnych, natomiast osoby o stażu pracy mniejszym niż rok reprezentują nieco ponad 12% całkowitej liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Dużą grupę tworzą również osoby posiadające staż pracy mieszczący się w zakresie od roku do 5 lat (ponad 17% bezrobotnych). Udział pozostałych wydzielonych grup jest dość wyrównany i wynosi około 15% dla każdej z nich.

Wykres 16. Struktura bezrobotnych w m. st. Warszawie w okresie IV kw. 2013 – II kw. 2015 r. według stażu pracy

II kw. 2015 IV kw. 2014 IV kw. 20130%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

20.2% 19.6% 19.1%

16.6% 17.0% 17.6%

14.7% 14.4% 13.9%

16.3% 16.2% 15.9%

14.7% 14.5% 14.6%

6.40% 6.60% 6.80%

11.2% 11.8% 12.1%

1 rok i mniej 1-5 lat 5-10 lat 10-20 lat 20-30 lat powyżej 30 lat bez stażu pracy


22

Analiza liczby bezrobotnych według dzielnic w II kwartale 2015 r. wskazuje na duże zróżnicowanie wartości tego miernika w ujęciu bezwzględnym wynikające przede wszystkim z różnic w zakresie wielkości (potencjału ludnościowego) poszczególnych dzielnic Warszawy. W wartościach bezwzględnych (absolutnych) najwięcej bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędzie Pracy odnotowano na Pradze-Południe (5 535 osób). Kolejne miejsca w tym zestawieniu zajmowały: Mokotów (blisko 5 000 osób), Wola (około 4 600 osób) oraz Bielany (około 3 500 osób). Z kolei najmniej osób pozostających bez zatrudnienia zamieszkuje Wilanów (422), Wesołą (545) oraz Rembertów (701).

Wykres 17. Liczba bezrobotnych wg dzielnic w m.st. Warszawie na koniec II kwartału 2015 r.

Bemow

o

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targów

ekUrsu

s

Ursynów

Wawer

Wesoła

Wilanów

Włochy Wola

Żoliborz

0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

3.00

3.50

4.00

4.50

5.00

2.14

2.02

2.70

2.27

2.36

3.10

4.44

2.942.69 2.85

2.17

1.81

2.592.26

1.37

2.48

3.32

2.31

bezrobotni w tym kobiety bezrobotni na 100 mieszkańców


Większe możliwości porównywania sytuacji w zakresie problemu bezrobocia daje zastosowanie miary względnej (relatywnej) – wskaźnika liczby osób bezrobotnych przypadających na 100 mieszkańców dzielnicy13. W takim ujęciu najwyższe wartości wskaźnika występują na Pradze-Północ (4,44 osób bezrobotnych na 100 mieszkańców). Do dzielnic o stosunkowo dużym nasileniu problemu bezrobocia należy również zaliczyć: Wolę (3,32), Pragę-Południe (3,1), Rembertów (2,94) oraz Targówek (2,85). Po raz kolejny najbardziej korzystne wartości wskaźników (a więc w tym przypadku najniższe) występują w Wilanowie (1,37 osoby bezrobotnej na 100 mieszkańców), Ursynowie (1,81) oraz Białołęce (2,02). Należy zatem stwierdzić, że w wielu dzielnicach Warszawy kumulują się problemy związane z procesami demograficznymi oraz problemy społeczno-ekonomiczne, co świadczy o wysokim stopniu współzależności tych sfer.

13 Z uwagi na brak danych dotyczących liczby aktywnych zawodowo mieszkańców poszczególnych dzielnic obliczenie stopy bezrobocia w tym układzie było niemożliwe. Przedstawiony wskaźnik stanowi substytut stopy bezrobocia.

23

4.3. Edukacja

Według danych Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie wyniki osiągane w egzaminach przez uczniów warszawskich szkół są wyraźnie lepsze niż przeciętne wyniki odnotowane dla uczniów całego województwa mazowieckiego. Stwierdzenie to odnosi się zarówno do wyników egzaminu gimnazjalnego, jak również do wyników sprawdzianu końcowego po szkole podstawowej. Warto zwrócić uwagę na fakt występowania największych różnic między Warszawą a resztą województwa w zakresie wyników z matematyki (9 punktów procentowych w przypadku egzaminu gimnazjalnego oraz blisko 10 punktów procentowych w przypadku sprawdzianu po szkole podstawowej) oraz języka angielskiego (ponad 11 punktów procentowych różnicy w gimnazjach oraz blisko 9 punktów procentowych w szkołach podstawowych). Nieco mniejsze dysproporcje odnotowano natomiast w odniesieniu do wyników z języka polskiego (w obu egzaminach) oraz historii i wiedzy o społeczeństwie (egzamin gimnazjalny).

Tabela 1. Średni wynik procentowy egzaminu gimnazjalnego w 2015 r. w m. st. Warszawie na tle województwa mazowieckiego

ZAKRES EGZAMINU WARSZAWA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE

Język polski 71,0 64,7

Historia i wiedza o społeczeństwie 72,6 65,9

Przedmioty przyrodnicze 59,1 52,1

Matematyka 60,2 51,2

Język angielski - poziom podstawowy 81,2 69,8

Źródło: Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie („Sprawozdanie z egzaminu gimnazjalnego przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w roku 2015 w województwie mazowieckim”)

Tabela 2. Średni wynik procentowy sprawdzianu po szkole podstawowej w 2015 r. w m. st. Warszawie na tle województwa mazowieckiego

ZAKRES EGZAMINU WARSZAWA WOJEWÓDZTWO MAZOWIECKIE

Język polski 81,8 75,6

Matematyka 73,4 63,8

Język angielski 89,0 80,4

Łączny wynik części I (język polski + matematyka)

77,8 69,8

Źródło: Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie („Sprawozdanie ze sprawdzianu przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w roku 2015 w województwie mazowieckim”)

24

Wyniki uzyskiwane przez uczniów szkół w poszczególnych dzielnicach Warszawy są zróżnicowane. Za najlepszą miarę obrazującą to zjawisko uznano procentowy wynik sprawdzianu na koniec szkoły podstawowej, głównie ze względu na to, że duży odsetek uczniów uczęszcza do szkół zgodnie ze swoim miejscem zamieszkania, w dalszych etapach edukacji więcej uczniów uczy się natomiast w szkołach poza swoją dzielnicą14 .

Najwyższe średnie wyniki sprawdzianu odnotowano na Ursynowie i Bemowie (powyżej 80% możliwych do zdobycia punktów), zdecydowanie najgorsze wyniki uczniowie uzyskali na Pradze-Południe (64,4% możliwych do zdobycia punktów), Woli (72,2%) oraz w Rembertowie (73,3%). W literaturze naukowej najczęściej za czynnik sprzyjający osiąganiu dobrych wyników edukacyjnych uważa się pochodzenie społeczne (status społeczno-ekonomiczny rodziców), w mniejszym stopniu natomiast fizyczna bliskość i dostępność placówek edukacyjnych oraz inne uwarunkowania (wybór indywidualnej ścieżki edukacyjnej, zaangażowanie nauczycieli itd.15). W przypadku omawianych wyników pozycja w rankingu poszczególnych dzielnic nie zawsze stanowi odzwierciedlenie poziomu dobrobytu lokalnych społeczności, czego przykładem może być dzielnica Wilanów.

Wykres 18. Średni wynik procentowy sprawdzianu po szkole podstawowej w poszczególnych dzielnicach Warszawy w roku szkolnym 2014/2015

Ursynów

Bemow

o

Białołęk

aŻolib

orzWeso

łaWaw

er

Mokotów

Włochy

Bielany

Ochota

WARSZAWA

Śródmieś

cie

Praga-P

ołudni

eUrsu

s

Targów

ek

Wilanów

Rember

tów Wola

Praga-P

ółnoc

50

55

60

65

70

75

80

85

81.99

80.52

79.53

79.34

79.08

79.02

78.85

78.49

78.45

78.20

77.80

77.75

77.31

76.45

75.98

75.92

73.32

72.19

64.35

Źródło: Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Warszawie („Sprawozdanie ze sprawdzianu przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w roku 2015 w województwie mazowieckim”)

14 Por. m.in.: R. Dolata (2008), „Szkoła – segregacje – nierówności”, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa; A. Bajerski (2012), „Przemieszczenia uczniów między obwodami szkolnymi a zróżnicowanie wyników publicznych szkół podstawowych i gimnazjów. Przypadek Poznania.”, Studia Regionalne i Lokalne, nr 2 (48), s. 62-76. 15 Por. m.in.: M. Zahorska (2007), „Zmiany w polskiej edukacji i ich konsekwencje” [w:] M. Marody (red.), „Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI w.”, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa; R. Dolata (2008), „Szkoła – segregacje – nierówności”, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa; OECD (2013), „Education at a Glance 2013: OECD Indicators”. OECD Publishing.

25

5. Charakterystyka systemu wspierania rodziny w m. st. Warszawie

5.1. Działania powszechne skierowane do rodzin warszawskich

Program „Dobry Rodzic – Dobry Start”

Program "Dobry Rodzic - Dobry Start” jest systemowym i interdyscyplinarnym programem mającym na celu promocję pozytywnego rodzicielstwa i profilaktykę krzywdzenia małych dzieci. Prowadzony jest od 2007 r. we współpracy z Miastem przez Fundację Dzieci Niczyje. Działania dynamicznie rozwijającego się programu kierowane są do rodzin spodziewających się dziecka oraz rodzin z dzieckiem do lat 6, szczególnie tych, które przeżywają trudności wychowawcze lub w których występuje zagrożenie krzywdzenia. W ramach programu na terenie Warszawy tworzone są Lokalne Systemy Profilaktyki Krzywdzenia Małych Dzieci. Zakładają one ścisłą współpracę pomiędzy ośrodkami pomocy społecznej, podmiotami leczniczymi, szkołami rodzenia, żłobkami, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi oraz organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz dzieci i ich rodziców/opiekunów w obrębie danej dzielnicy. Lokalny System Profilaktyki Krzywdzenia Małych Dzieci zakłada realizację trzech podstawowych poziomów:

Informowanie o programie "Dobry Rodzic - Dobry Start" - pracownicy instytucji zaangażowanych w projekt przekazują rodzicom małych dzieci informację o programie oraz tzw. "Pakiet Dobrego Rodzica", składający się z zestawu ulotek i broszur dotyczących wychowania małego dziecka i zawierający informację, gdzie w razie przeżywania trudności można zwrócić się po pomoc i wsparcie. Ponadto w instytucji dostępne są plakaty i ulotki informujące o dostępnej, bezpłatnej ofercie wsparcia dla rodziców;

Identyfikowanie rodzin z grupy ryzyka krzywdzenia małych dzieci – przez poszczególne instytucje tworzące Lokalny System Profilaktyki Krzywdzenia Małych Dzieci, na podstawie wypracowanych czynników ryzyka;

Zapewnienie oferty wsparcia i pomocy - rodziny, w których stwierdzi się występowanie czynników ryzyka krzywdzenia małych dzieci zachęcane są do skorzystania ze wsparcia w ramach programu "Dobry Rodzic - Dobry Start" w Fundacji Dzieci Niczyje lub z oferty pomocy przygotowanej przez inne instytucje na terenie dzielnicy.

W 2014 r. program realizowało 16 dzielnic m.st. Warszawy, w Dzielnicy Ursus rozpoczęto działania inicjujące wprowadzenie programu, natomiast w Dzielnicy Bielany zaplanowano podjęcie działań w 2015 r. W połowie 2013 r., aby skonsolidować działania podejmowane w ramach programu i zwiększyć ich skuteczność, burmistrzowie dzielnic podpisali list intencyjny i przystąpili do Warszawskiego Porozumienia na Rzecz Ochrony Małych Dzieci przed Krzywdzeniem.

Z oferty programu „Dobry Rodzic-Dobry Start” (konsultacje dla rodziców, warsztaty umiejętności rodzicielskich, spotkania edukacyjne, aktywne poniedziałki, pakiet dobrego rodzica, newsletter) skorzystało w 2014 r. 7883 rodziców i 112 dzieci. Indywidualną pomocą specjalistyczną objęto 286 rodzin.

Program „Odzyskać dziecko”

Program „Odzyskać dziecko” prowadzony jest przez Fundację Wspierania Rodzin Korale w ramach umowy podpisanej z m. st. Warszawą (w 2014 r. kontynuowany był program współfinansowany przez

26

m.st. Warszawę w 2012 i 2013 roku). Program, podobnie jak w latach poprzednich, miał na celu zapobieganie umieszczenia dzieci w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz pracę na rzecz ich powrotu do rodzin (w przypadkach, w których jest to zasadne). Działania Fundacji uwzględniały kompleksową pomoc dziecku i rodzinie z zakresu przeciwdziałania problemom społecznym, socjalnym, emocjonalnym oraz psychicznym.

Programy zdrowotne

M. st. Warszawa realizuje szereg programów zdrowotnych skierowanych między innymi do rodziców spodziewających się dziecka. Do przyszłych rodziców kierowany jest program edukacji przedporodowej „Szkoły rodzenia”. Program umożliwia skorzystanie z bezpłatnych spotkań warsztatowych z profesjonalistami przygotowującymi rodziców do porodu i opieki nad dzieckiem. Jego realizacja została zaplanowana na lata 2014 – 2016.

Od 2005 r. powadzony jest program „Zdrowie, Mama i Ja”, którego celem jest profilaktyka zakażeń pneumokokowych wśród dzieci w wieku od 24 do 36 miesiąca życia zamieszkałych na terenie m.st. Warszawy.

Programy aktywnego wypoczynku dla dzieci

Dzieci z rodzin warszawskich mogą korzystać z bogatej oferty „Lato w mieście” i „Zima w mieście” oraz programu „Otwarte obiekty sportowe”, w ramach którego szkoły udostępniają boiska oraz hale na zajęcia sportowe. Programy „Lato w mieście” i „Zima w mieście” są stałymi elementami „Programu rozwoju edukacji w Warszawie” i zapewniają systemową organizację wypoczynku dla uczniów pozostających w czasie ferii i wakacji w Warszawie, rozwiązuje problemy rodzin, zwłaszcza pracujących i wielodzietnych, które w okresie po zakończeniu zajęć szkolnych mają utrudnioną możliwość opieki nad dziećmi i pogodzenia jej z pracą zawodową. Udział w programie jest bezpłatny (uczestnicy płacą jedynie opłatę za posiłki). Program pozwala na rozwój zainteresowań i uzdolnień uczniów, dzięki bogatej i zróżnicowanej ofercie zajęć. „Zima poza Miastem” i „Lato poza Miastem” to programy aktywnego wypoczynku dla dzieci i młodzieży przygotowane przez organizacje pozarządowe. W ich ramach ogłaszane są także konkursy ofert na organizację wypoczynku stacjonarnego dla młodzieży i dzieci niepełnosprawnych, które ze względu na rodzaj niepełnosprawności nie mogą skorzystać z oferty Miasta Stołecznego Warszawa. Działania te prowadzone są głównie przez organizacje opiekujące się dziećmi znacznie upośledzonymi umysłowo.

System wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

W m. st. Warszawie funkcjonuje System wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka organizowane jest od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole. W dziesięciu miejscach w Warszawie funkcjonują Specjalistyczne Punkty Konsultacyjne (w ośrodkach socjoterapii i zespołach szkół specjalnych), w których specjaliści - praktycy udzielają porad nauczycielom i rodzicom w zakresie pracy z dziećmi i młodzieżą: niedostosowanymi społecznie oraz z niepełnosprawnościami. Z porad mogą skorzystać zarówno nauczyciele, jak też rodzice. Dzielnicowe Centra Integracji, powołane w 18 dzielnicach Warszawy, tworzą system pomocy dziecku z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego oraz jego rodzicom.

27

Serwis Pomoc Dziecku

Serwis Pomoc Dziecku funkcjonuje od 2010 r. pod adresem www.pomocdziecku.um.warszawa.pl. Pozwala zainteresowanym na szybkie znalezienie informacji o bezpłatnej pomocy psychologiczno - pedagogicznej świadczonej dziecku ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Baza ofert Serwisu Pomoc Dziecku obejmuje informację z trzech dziedzin: edukacji, pomocy społecznej oraz zdrowia.

Opieka nad dziećmi

Z myślą o rodzicach małych dzieci podejmowane są działania mające na celu rozwijanie form opieki nad dziećmi w żłobkach, klubach dziecięcych, przedszkolach lub w innych formach wychowania przedszkolnego. W Warszawie prawie w całości zabezpieczane jest zapotrzebowanie na usługi przedszkolne. Opieką w żłobkach objętych jest 6,5% dzieci w wieku do lat 3, przy ogólnopolskiej średniej na poziomie 2%. Jednocześnie w systemie rekrutacji do żłobków i przedszkoli objęto preferencjami przy przyjęciu między innymi dzieci z rodzin objętych wsparciem kuratora bądź asystenta rodziny. Dzięki temu rodziny przeżywające trudności opiekuńczo-wychowawcze mają szansę na wsparcie profesjonalnych opiekunów i wychowawców. Jednocześnie rodzice dysponujący niższym dochodem objęci są 50% ulgą w opłatach, bądź są całkowicie zwolnieni z ich ponoszenia. Ulga w wysokości 25% dotyczy dzieci, które posiadają rodzeństwo w żłobku bądź przedszkolu.

Warszawskie Kluby dla Rodzin

W ramach realizacji Priorytetu I Programu „Rodzina” m. st. Warszawa aktywnie rozwija warszawskie Kluby dla Rodzin – miejsca integracji rodzin warszawskich. Aktualnie m.st. Warszawa dofinansowuje w otwartych konkursach ofert 19 miejsc integracji warszawskich rodzin w dzielnicach: Śródmieście (2), Wola, Wawer, Bielany, Białołęka, Ochota, Targówek (2) , Żoliborz, Mokotów (4), Praga Płd (2), Ursynów, Ursus, Wilanów. Działania proponowane w Klubach dla Rodzin tworzą kompleksową ofertę zajęć i spotkań o charakterze powszechnym, psychoedukacyjnym, integracyjnym i rozwojowym, wspierających rodziny z małymi dziećmi. Klub daje możliwość spotkania się z innymi rodzicami, dzielenia się problemami dotyczącymi rodzicielstwa i wychowywania dzieci. W ramach działań Klubów jego uczestnicy (mamy, ojcowie, babcie, dzieci) mogą skorzystać, między innymi ze spotkań ze specjalistami, zajęć ogólnorozwojowych dla dzieci, zajęć edukacyjnych i grup zabawowych dla dzieci, warsztatów psychoedukacyjnych, w tym warsztatów umiejętności wychowawczych i grup wsparcia.

5.1.1. Poradnictwo specjalistyczne

W Warszawie działa sieć poradni psychologiczno-pedagogicznych obejmująca 23 poradnie dzielnicowe i 4 poradnie specjalistyczne. Ich działalność w zakresie wspierania rodzin polega przede wszystkim na prowadzeniu grup wsparcia dla rodziców, warsztatów umiejętności wychowawczych, udzielaniu porad i konsultacji indywidualnych (w poradniach dzielnicowych). Działalność jednej z poradni specjalistycznych ukierunkowana jest na sprawy rodziców (SPPP „Uniwersytet dla Rodziców”). W trzech poradniach działają zespoły orzekające w sprawie autyzmu. W 24 poradniach prowadzone są e-porady dla rodziców dzieci 6-letnich (drogą mailową można uzyskać odpowiedź specjalisty na wszelkie pytania związane z rozwojem dziecka).

Poradnictwo specjalistyczne obejmuje między innymi porady zawodowe, prawne, psychologiczne, pedagogiczne i rodzinne oraz międzykulturowe i integracyjne. W 2014 r. porady były świadczone

28

przez 24 placówki publiczne oraz 15 organizacji pozarządowych, którym zlecono prowadzenie zadania (łączna kwota dotacji 2 129 500 zł). Z tej formy wsparcia skorzystało ok. 42 tys. mieszkańców Warszawy, którym udzielono ok. 132 tys. porad.

Trwają prace (podejmowane między innymi w Komisjach Dialogu Społecznego) zmierzające do stworzenia Systemu Poradnictwa Rodzinnego w ramach Lokalnych Systemów Wsparcia.

5.2. Świadczenia

Rodziny warszawskie mogą korzystać ze wsparcia finansowego w formie świadczeń rodzinnych, alimentacyjnych, dodatków mieszkaniowych, świadczeń z pomocy społecznej, pomocy socjalnej w szkołach po spełnieniu warunków określonych w odpowiednich ustawach.

5.2.1. Statystyka w zakresie świadczeń z pomocy społecznej

Według najbardziej aktualnych danych obejmujących rok 2014 (wykres 19), Ośrodki Pomocy Społecznej m. st. Warszawy udzieliły wsparcia w formie świadczeń z pomocy społecznej 41,6 tys. rodzin, z czego niespełna 25% stanowiły rodziny z dziećmi (nieco ponad 10 tys. rodzin). Porównanie liczby rodzin otrzymujących świadczenia w 2014 r. z analogicznymi danymi odnotowanymi w poprzednich latach pozwala na stwierdzenie stałego zmniejszania się liczby odbiorców świadczeń (o blisko 2,4 tys. rodzin w odniesieniu do roku 2012).

Wykres 19. Liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w m.st. Warszawie w latach 2012-2014

2012 2013 201435,000

36,000

37,000

38,000

39,000

40,000

41,000

42,000

43,000

44,000

45,000

43,977

42,19141,600

Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji BPiPS

W podziale na dzielnice w 2014 r. najwięcej rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej odnotowano na Targówku (5087 rodzin), dalsze miejsca w tym zestawieniu zajęły Bielany (4242 rodziny), Mokotów (4092 rodziny) oraz Praga-Południe (3960 rodzin). Najmniej świadczeń udzielono natomiast w dzielnicach charakteryzujących się stosunkowo niewielkim zaludnieniem, czyli w Wesołej (248 rodzin), Wilanowie (392 rodziny) i Rembertowie (540 rodzin).

W porównaniu do stanu z 2012 r. liczba rodzin korzystających ze świadczeń zmniejszyła się w dziesięciu dzielnicach, wzrosła natomiast w ośmiu. Największy spadek liczby świadczeniobiorców

29

miał miejsce w dzielnicach: Mokotów (spadek o ok. 25% w porównaniu z rokiem 2012), Praga-Północ (spadek o ponad 12%) i Ochota (spadek o ok. 11%). Najbardziej dynamiczny wzrost liczby rodzin pobierających świadczenia odnotowano natomiast w Wilanowie (wzrost o 23% w porównaniu do 2012 r.) oraz na Białołęce (wzrost o ok. 12% w analogicznym okresie). W pozostałych dzielnicach wskaźniki dynamiki charakteryzowanego zjawiska mieściły się w zakresie od 90% do 110%, gdzie za okres odniesienia przyjęto stan na koniec 2012 r.

Wykres 20. Liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w podziale na poszczególne dzielnice m. st. Warszawy w latach 2012-2014

Bemow

o

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targó

wekUrsu

s

Ursynów

Wawer

Wesoła

Wilanów

Włochy Wola

Żolibo

rz0

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

201220132014


Podobnie jak w przypadku ogólnej liczby rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej z roku na rok zmniejsza się również liczebność rodzin z dziećmi, której udzielana jest ta forma wsparcia.

Wykres 21. Liczba rodzin z dziećmi korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w m. st. Warszawie w latach 2012-2014

2012 2013 20149,000

9,500

10,000

10,500

11,000

10,818

10,510

10,010


W podziale na dzielnice (wykres 22) w 2014 r. najwięcej rodzin objętych pomocą odnotowano na Targówku (1275 rodzin), Białołęce (1007 rodzin) oraz Woli (946 rodzin). W najmniejszym stopniu ze świadczeń pomocy społecznej korzystały natomiast rodziny zamieszkałe w Wesołej (91 rodzin) oraz

30

w Wilanowie (105 rodzin). W porównaniu z 2012 r. w aż 12 dzielnicach liczba rodzin z dziećmi, którym udzielono świadczeń zmniejszyła się. Największy spadek miał miejsce na Pradze-Północ (o blisko 30% w porównaniu do 2012 r.), Bielanach, Żoliborzu i w Wesołej (o ponad 20%). Z kolei największą dynamikę wzrostu tego zjawiska odnotowano w Wilanowie (o 40% w porównaniu do 2012 r.) i na Targówku (o ok. 30%).

Wykres 22. Liczba rodzin z dziećmi korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w podziale na poszczególne dzielnice m. st. Warszawy w latach 2012-2014

Bemow

o

Białołęk

a

Bielany

Mokotów

Ochota

Praga P

ołudni

e

Praga P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targó

wekUrsu

s

Ursynów

Wawer

Wesoła

Wilanów

Włochy Wola

Żolibo

rz0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

201220132014


5.2.2. Świadczenia rodzinne i alimentacyjne

Ogólna liczba rodzin pobierających świadczenia rodzinne w m. st. Warszawie od roku 2012 nieznacznie spadła. Na początku analizowanego okresu ze świadczeń rodzinnych korzystało prawie 33,5 tys. rodzin, liczba ta uległa zmniejszeniu o ponad 750 na koniec 2014 r.

Wykres 23. Średnia liczba rodzin pobierających świadczenia rodzinne w m.st. Warszawie w latach 2012-2014

2012 2013 201431,600

31,800

32,000

32,200

32,400

32,600

32,800

33,000

33,200

33,400

33,600

33,485

32,750 32,730


31

W podziale na poszczególne dzielnice, w żadnej z nich w ostatnich trzech latach nie odnotowano gwałtownych zmian (spadków/wzrostów) liczby rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych (przekraczających +/- 10% stanu dla 2012 r.). Najbardziej wyraźną tendencję wzrostową można zaobserwować na Białołęce (wzrost o ponad 8%), na Bielanach i w Wilanowie (nieco ponad 2%). Największy spadek liczby pobierających świadczenia rodzinne stwierdzono natomiast w Wawrze i na Włochach. Dynamika zmian jest jednak bardzo umiarkowana.

Wykres 24. Średnia liczba rodzin pobierających świadczenia rodzinne w podziale na poszczególne dzielnice m. st. Warszawy w latach 2012-2014

Bemow

o

Białołęk

a

Bielany

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rembe

rtów

Śródmieś

cie

Targów

ekUrsu

s

Ursynó

wWaw

er

Wesoła

Wilanów

Włochy

Wola

Żoliborz

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

4,000

4,500

201220132014


Odmiennie w porównaniu do zaprezentowanych charakterystyk ilościowych opisujących korzystanie z innych form wsparcia dla rodzin kształtują się tendencje dotyczące liczby rodzin pobierających świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego. W tym przypadku od 2012 r. można zaobserwować nieznaczny wzrost liczby rodzin, którym udzielane jest to świadczenie.

Wykres 25. Średnia liczba rodzin pobierających świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego w m.st. Warszawie w latach 2012-2014

2012 2013 20144,320

4,370

4,420

4,470

4,520

4,570

4,620

4,670

4,720

4,570

4,667

4,696


32

W odniesieniu do poszczególnych dzielnic Warszawy wzrost liczby rodzin pobierających świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego w latach 2012-2014 odnotowano w 12 dzielnicach. Największa dynamika zjawiska miała miejsce w jednostkach, w których następuje rozwój budownictwa mieszkaniowego, a więc w Wilanowie (wzrost o ponad 50% w porównaniu z 2012 r.) na Białołęce (wzrost o prawie 25%). Liczba rodzin korzystających ze świadczeń Funduszu Alimentacyjnego w wymienionych dzielnicach jest jednak stosunkowo niewielka.

Wykres 26. Średnia liczba rodzin pobierających świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego w podziale na poszczególne dzielnice m. st. Warszawy w latach 2012-2014

Bemow

o

Białołęk

a

Bielany

Mokotó

w

Ochota

Praga-P

ołudn

ie

Praga-P

ółnoc

Rembe

rtów

Śródmieś

cie

Targów

ekUrsu

s

Ursynó

wWaw

er

Wesoła

Wilanów

Włochy

Wola

Żolibo

rz0

100

200

300

400

500

600

201220132014


5.2.3. Wsparcie dla rodzin wielodzietnych

M. st. Warszawa stosuje także inne instrumenty wsparcia dla rodzin w formie ulg np. zwolnień z odpłatności za obiady w szkołach, zwiększania dostępności do usług, zasad preferencji w korzystaniu z usług, itd. Priorytetem polityki społecznej wobec rodzin jest poprawa jakości ich życia, wspieranie aspiracji, rozwiązywanie trudności i problemów warszawiaków pragnących mieć dzieci.

Obecnie rodziny wielodzietne mogą korzystać z szeregu ulg, przyznawanych na podstawie postanowień uchwał Rady m. st. Warszawy. Są to:

Uprawnienia do bezpłatnych przejazdów środkami lokalnego transportu zbiorowego dla dzieci z rodzin, w których jest czworo i więcej dzieci uczących się, zameldowanych na pobyt stały lub czasowy na terenie m. st. Warszawy, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 20 roku życia - na podstawie imiennego uprawnienia do bezpłatnych przejazdów;

Preferencje w rekrutacji do żłobków prowadzonych przez m. st. Warszawę; Ulgi w opłacie za pobyt dziecka w żłobku prowadzonym przez m. st. Warszawę; Ułatwienia w dostępie do edukacji przedszkolnej realizowanej przez publiczne przedszkola,

dla których organem prowadzącym jest m. st. Warszawa;

33

Ulgi za świadczenia udzielane przez przedszkole prowadzone przez m. st. Warszawę w czasie przekraczającym wymiar zajęć, w ramach których przedszkole zapewnia bezpłatne nauczanie, wychowanie i opiekę dla dziecka;

Pierwszeństwo w zawarciu umowy najmu lokalu wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu miasta stołecznego Warszawy, pod warunkiem spełniania kryteriów określonych w uchwale w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu miasta stołecznego Warszawy.

5.3. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie

Niebieska karta to procedura, czyli ogół czynności podejmowanych i prowadzonych przez zespół osób będących przedstawicielami jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, Policji, oświaty i ochrony zdrowia, w związku z uzasadnionym podejrzeniem istnienia przemocy w rodzinie. Osobą wszczynającą procedurę niebieskiej karty może być: (1) policjant, (2) pracownik socjalny, (3) lekarz, (4) pielęgniarka, (5) ratownik medyczny, (6) nauczyciel, (7) psycholog szkolny. Warunkiem wszczęcia procedury jest wypełnienie przez osoby uprawnione, w toku czynności służbowych, formularza Niebieskiej Karty cz.A. Co istotne, rozpoczęcie procedury nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie.

Kolejny etap procedury stanowi zaproszenie osoby dotkniętej przemocą na posiedzenie zespołu interdyscyplinarnego lub grupy roboczej. Tam analizuje się sytuację rodziny i wypełnia formularz „Niebieska Karta – C”. Grupa robocza opracowuje indywidualny plan pomocy rodzinie zawierający propozycje działań pomocowych. Osoba podejrzana o stosowanie przemocy również jest zapraszana na spotkanie grupy roboczej. Z jej udziałem jest wypełniana „Niebieska Karta – D”.

Zakończenie procedury „Niebieskiej Karty” następuje, gdy ustanie problem przemocy w rodzinie i zostanie zrealizowany indywidualny plan pomocy oraz gdy grupa robocza rozstrzygnie o braku zasadności podejmowania działań. O zakończeniu procedury powiadamia się podmioty, które w niej uczestniczyły. Procedura Niebieskiej Karty jest niezależna od innych rodzajów postępowań, w szczególności od postępowania karnego, cywilnego czy rodzinnego.

W 2013 r. na terenie całej Warszawy łącznie wszczęto 2393 postępowania w ramach „Niebieskiej Karty”, rok później liczba ta nieznacznie się zwiększyła do 2466 procedur. Dane obejmujące I półrocze 2015 r. wskazują na kontynuację trendu wzrostowego – w pierwszych sześciu miesiącach bieżącego roku rozpoczęto 1282 tego rodzaju procedur (przy założeniu utrzymania trendu wspomniana liczba na koniec roku wyniosłaby ok. 2560). W 2014 r., w działania na rzecz tych rodzin było zaangażowanych ok. 320 osób powołanych do 18 dzielnicowych Zespołów interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz 6140 przedstawicieli różnych instytucji np. policjanci, pracownicy socjalni, kuratorzy, pedagodzy, wchodzących w skład grup roboczych wskazanych do pracy z konkretnymi rodzinami.

Służbą, która w większości przypadków rozpoczyna postępowanie jest policja. W analizowanym okresie (obejmującym lata 2013 i 2014 oraz I półrocze 2015 r.) policjanci zainicjowali około 70% wszystkich procedur w ramach „Niebieskiej Karty”. Na dalszych miejscach znajdują się natomiast: pomoc społeczna (ok. 20% procedur), placówki oświaty (ok. 5%), służba zdrowia (ok. 2%) oraz Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (ok. 2%).

34

W zestawieniu porównującym poszczególne dzielnice, biorąc pod uwagę miarę relatywną (wskaźnik liczby „Niebieskich kart” przypadających na 1000 mieszkańców dzielnicy) największe nasilenie problemów związanych z przemocą w rodzinie występuje na Woli (we wszystkich trzech analizowanych okresach odnotowano tam najwyższy wskaźnik – 2,41 w 2013 r., 2,37 w 2014 r. oraz 1,4 w pierwszym półroczu 2015 r.). Spośród innych dzielnic wysokie wartości wspomnianego wskaźnika odnotowuje się również na Pradze-Południe i w Wawrze. Za ciekawą należy uznać sytuację dzielnicy Targówek, która charakteryzowała się najniższą wartością wskaźnika w 2013 r., by w roku kolejnym zająć 2. pozycję pod względem liczby „Niebieskich Kart” przypadających na 1000 mieszkańców. Najmniejsze nasilenie problemów przemocy w rodzinie występuje natomiast na Bemowie, Białołęce, Ursynowie i Żoliborzu. Pogorszenie sytuacji w I półroczu 2015 r. należy odnotować w przypadku Wilanowa.

W odniesieniu do wartości bezwzględnych, liczba „Niebieskich Kart” stanowi odzwierciedlenie zróżnicowanego potencjału ludnościowego poszczególnych dzielnic. Stąd we wszystkich analizowanych okresach na pierwszych trzech miejscach znajdują się dzielnice duże (zamieszkiwane przez największą liczbę mieszkańców), czyli Mokotów, Praga-Południe i Wola.

Wykres 27. Liczba „Niebieskich Kart” przekazanych do Zespołu interdyscyplinarnego w 2013 r. według dzielnic m. st. Warszawy

Bemow

o

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targów

ekUrsu

s

Ursynów Waw

erWeso

ła

Wilanów

Włochy Wola

Żolibo

rz0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.50

92 83

173

409

101

339

74 38

151

82 88

162

135

32 19

35

331

49

0.78

0.80

1.31

1.87

1.20

1.90

1.09

1.61

1.26

0.66

1.59

1.10

1.89

1.36

0.690.90

2.41

1.01

liczba niebieskich kart łącznie liczba niebieskich kart na 1000 mieszkańców


35

Wykres 28. Liczba „Niebieskich Kart” przekazanych do zespołu interdyscyplinarnego w 2014 r. według dzielnic m. st. Warszawy

Bemow

o

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targówek

Ursus

Ursynów Waw

erWeso

ła

Wilanów

Włochy Wola

Żoliborz

0

50

100

150

200

250

300

350

0.00

0.50

1.00

1.50

2.00

2.5010

5

98

172

302

101

308

80

32

198 26

2

70

136 12

1

28 39 42

328

44

0.89

0.91

1.301.38

1.20

1.73

1.19

1.34

1.65

2.12

1.24

0.92

1.67

1.17

1.29

1.06

2.37

0.90



Wykres 29. Liczba „Niebieskich Kart” przekazanych do zespołu interdyscyplinarnego w I poł. 2015 r. według dzielnic m. st. Warszawy

Bemow

o

Białołęk

aBiela

ny

Mokotów

Ochota

Praga-P

ołudni

e

Praga-P

ółnoc

Rember

tów

Śródmieś

cie

Targó

wekUrsu

s

Ursynów

Wawer

Wesoła

Wilanów

Włochy

Wola

Żoliborz

0

50

100

150

200

250

0.00

0.25

0.50

0.75

1.00

1.25

1.50

59 61

88

123

42

167

78

14

92 103

34

68 75

25 23 17

194

19

0.500.56

0.670.56

0.50

0.94

1.16

0.59

0.770.83

0.60

0.46

1.03 1.04

0.75

0.43

1.40

0.39



Rodziny, w których występował problem przemocy uzyskiwały kompleksową pomoc w ramach tworzonego sytemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, który zakłada prowadzenie działań profilaktycznych oraz udzielanie specjalistycznej pomocy osobom doświadczającym przemocy

36

w rodzinie – dorosłym, dzieciom i ich rodzinom. Podstawą dla budowania tego systemu jest Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2011-2016. Na realizację zadań w 2014 r. Miasto zawarło 23 umowy dotacyjne, w tym 8 wieloletnich z organizacjami pozarządowymi w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na łączną kwotę 3 193 590 zł (liczba odbiorców pomocy bezpośredniej ok. 6 500 osób). W ramach powyższych umów podejmowane były m.in. działania: informacyjno-konsultacyjne, interwencyjne i wspierające w formie indywidualnej i grupowej, w tym w szczególności w zakresie pomocy psychologicznej, pedagogicznej, prawnej i socjalnej poprzez udzielanie porad i konsultacji oraz organizowanie i prowadzenie m.in. warsztatów umiejętności społecznych, warsztatów umiejętności rodzicielskich, grup psychoedukacjnych i zajęć korekcyjnych dla dzieci. Działania kierowane do osób doznających przemocy w rodzinie wspierały programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych adresowane do osób stosujących przemoc w rodzinie. W 2014 r. na terenie m.st. Warszawy realizowano 6 programów (8 edycji), w których wzięło udział łącznie 206 osób.

5.3.1. Program Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym Seksualnie

Na terenie Warszawy od września 2010 r. realizowany jest Program Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym Seksualnie. Placówki zrzeszone w ramach Sieci (łącznie 20 placówek, w tym 17 poradni psychologiczno-pedagogicznych i 3 placówki prowadzone przez organizacje pozarządowe) świadczą pomoc w zakresie: diagnozy i interwencji w przypadku podejrzenia wykorzystania seksualnego dziecka, pomocy psychologicznej dzieciom wykorzystywanym seksualnie, wsparcia rodzin, w których doszło do wykorzystania seksualnego oraz wsparcia profesjonalistów pracujących z dziećmi w sytuacjach podejrzenia wykorzystania seksualnego. W 2014 roku do programu Warszawskiej Sieci zgłosiło się 1107 osób, w tym 606 osób dorosłych i 501 dzieci. Potwierdzono 159 przypadków wykorzystywania seksualnego dzieci.

5.4. Asysta rodzinna

Zadania asystenta określa ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2015 r. poz. 332, z późn. zm.) oraz „Standard świadczenia asysty rodzinnej w m. st. Warszawie”. Standard powstał w 2011 r., zgodnie z założeniami wymienionej ustawy oraz Programu „Rodzina” przyjętego uchwałą Nr LXXXII/2398/2010 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 13 maja 2010 r. w sprawie przyjęcia Programu „Rodzina” na lata 2010-2020. Podstawą teoretyczną była koncepcja dialogu motywującego. Za punkt odniesienia do opracowania Standardu przyjęto doświadczenia warszawskich ośrodków pomocy społecznej i organizacji pozarządowych w pracy metodą asysty rodzinnej. Wskazują one na zalety pełniejszego diagnozowania rodziny zagrożonej wykluczeniem społecznym, z wieloma problemami i prowadzenia pogłębionej pracy, bazującej na zaufaniu i częstszym, systematycznym kontakcie, owocującej wzmocnieniem klientów w ich aktywności rozwiązywania konkretnych problemów. Standard wprowadza jednolite zasady realizacji asysty rodzinnej odnośnie do następujących obszarów:

Uprawnienia do skorzystania z pomocy asystenta rodziny;

Tryb kierowania do asysty rodzinnej;

Zakres pracy asystenta;

Etapy udzielania pomocy w formie asysty rodzinnej;

37

Zasady pracy asystenta z rodziną;

Kompetencje zawodowe asystenta rodziny;

Usytuowanie asystenta rodziny w systemie wsparcia rodziny;

Zasady i formy zatrudnienia asystenta.

W roku 2013 „Standard świadczenia asysty rodzinnej w m.st. Warszawie” został poddany ewaluacji. Badanie przeprowadzono z uwzględnieniem perspektywy trzech użytkowników Standardu: (1) asystentów rodziny; (2) koordynatorów/liderów asysty rodzinnej; (3) dyrektorów ośrodków pomocy społecznej m.st. Warszawy. Zdecydowana większość asystentów rodziny pozytywnie oceniła przydatność wytycznych zawartych w Standardzie w rozwiązywaniu problemów pojawiających się w pracy z rodzinami (ok. 85%). Najwyższe oceny pozytywne uzyskał Standard w wymiarze użyteczności (85,5%), adekwatności do potrzeb i oczekiwań asystentów rodziny (blisko 84%) oraz uniwersalności (77,4%)16.

Głównym celem pracy asystenta rodziny jest osiągnięcie przez rodzinę takiego poziomu stabilności życiowej i odpowiedzialności za własne życie, która pozwala jej na samodzielne funkcjonowanie i wychowywanie dzieci. Do zasadniczych zadań asystenta rodziny zalicza się:

Pomoc we wzmacnianiu i wzbudzeniu motywacji członków rodziny do rozwiązywania problemów i realizacji celów;

Pomoc w rozwiązaniu podstawowych problemów socjalnych i zdrowotnych rodziny;

Wsparcie w rozwiązaniu dominujących problemów psychologicznych u członków rodziny;

Tworzenie warunków do wzrostu umiejętności wychowawczych rodziców i rozwiązanie podstawowych problemów opiekuńczo-wychowawczych;

Tworzenie warunków do wzrostu umiejętności społecznych i aktywności społecznej rodziny;

Motywowanie do podnoszenia poziomu wykształcenia członków rodziny;

Motywowanie do podnoszenia kwalifikacji zawodowych dorosłych członków rodziny oraz ich aktywności zawodowej (poszukiwanie i podejmowanie pracy zarobkowej).

Asystent rodziny pracuje z rodziną w oparciu o plan pracy. Współpraca z rodziną z założenia ma charakter długofalowy, w zależności od potrzeb rodziny prowadzona jest średnio przez 2 lata, w uzasadnionych przypadkach może być wydłużona do 3 lat. W przypadku braku współpracy rodziny w zakresie realizacji planu pracy możliwe jest podjęcie decyzji o wcześniejszym zaprzestaniu pracy asystenta.

W 2013 r. w Warszawie było zatrudnionych 89 asystentów rodziny, czyli o 11 osób więcej niż na koniec roku poprzedniego. W 2014 r. zatrudnienie wyniosło 76 osób. Według najbardziej aktualnych danych odnoszących się do stanu z końca I półrocza 2015 r., na stanowisku asystenta rodziny zatrudnionych było 65 osób.

16 Raport końcowy z Ewaluacji realizacji standardu asysty rodzinnej prowadzonej przez Ośrodki Pomocy Społecznej m.st. Warszawy w okresie luty 2012 r. – wrzesień 2013 r. znajduje się do pobrania na stronie:https://warszawarodzinna.um.warszawa.pl/sites/warszawarodzinna.um.warszawa.pl/files/raport_koncowy_ewaluacja_realizacji_standardu_asysty_rodzinnej_0.pdf

38

https://warszawarodzinna.um.warszawa.pl/sites/warszawarodzinna.um.warszawa.pl/files/raport_koncowy_ewaluacja_realizacji_standardu_asysty_rodzinnej_0.pdf

https://warszawarodzinna.um.warszawa.pl/sites/warszawarodzinna.um.warszawa.pl/files/raport_koncowy_ewaluacja_realizacji_standardu_asysty_rodzinnej_0.pdf

Zmiana ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, która weszła w życie 1 stycznia 2015 r. zmniejszyła liczbę rodzin, z którymi jeden asystent rodziny może w tym samym czasie prowadzić pracę (ich specyfiką jest występowanie wielości problemów powodujących ich nieprawidłowe funkcjonowanie społeczne) - obecnie liczba ta nie może przekroczyć 15 rodzin (przed zmianą 20). Zmniejszenie liczby rodzin korzystających ze wsparcia asystenta rodziny nastąpiło we wszystkich dzielnicach stolicy, z wyjątkiem Wesołej.

Jeśli chodzi o liczbę rodzin przypadających na 1 asystenta, w 2013 r. na jednego asystenta średnio przypadało 13,3 rodziny, w połowie 2015 r. wartość ta spadła do 12 rodzin.

Tabela 5. Przeciętna liczba rodzin przypadająca na 1 asystenta rodziny w dzielnicach m.st. Warszawy

DZIELNICA 2013 2014 I POŁ. 2015

Bemowo 7,2 26,5 11

Białołęka 12,5 11,5 11,3

Bielany 15,4 15,0 15,0

Mokotów 14,8 10,6 9,6

Ochota 17,0 18,0 14,0

Praga-Północ 9,8 10,4 8,3

Praga-Południe 11,0 10,8 10,5

Rembertów 10,0 13,0 10,3

Śródmieście 17,0 21,3 17,7

Targówek 13,8 14,8 12,3

Ursus 14,5 15,3 14,7

Ursynów 19,8 17,5 13,5

Wawer 24,0 17,5 15,5

Wesoła 12,0 13,0 13,0

Wilanów 7,0 5,0 3,0

Włochy 12,7 15,3 10,0

Wola 13,1 13,5 12,2

Żoliborz 15,8 9,5 17,0

M. st. Warszawa ogółem 13,3 13,7 12,0

Źródło: dane BPiPS

Źródłami finansowania wynagrodzenia asystentów rodziny, poza środkami własnymi m. st. Warszawy, są środki z dotacji z budżetu państwa (w ramach Programu asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej Ministra Pracy i Polityki Społecznej, z którego Miasto aktywnie rokrocznie stara się pozyskiwać dofinansowanie) oraz środki unijne na realizację projektów systemowych, w ramach których zatrudniani byli asystenci rodziny (w 2014 r. te dwa ostatnie źródła stanowiły ponad 50% funduszy przeznaczonych na wynagrodzenia asystentów, przy czym w połowie 2014 r. większość ops-ów zakończyło realizację projektów systemowych).

Podsumowując, łączne koszty wynagrodzenia asystentów rodziny wyniosły w 2014 r. ponad 4 mln zł, w tym 30,66 % ze środków z dotacji z budżetu państwa, 27,89 % ze środków unijnych oraz 41,45 % ze środków własnych m. st. Warszawy.

39

Równocześnie należy podkreślić bardzo duże zaangażowanie Miasta na rzecz zapewnienia możliwie jak największej (odpowiadającej dużym potrzebom) liczby asystentów rodziny w ośrodkach. W tym celu w ramach Programu Wspierania Rodziny na lata 2013-2015 opracowany został model współpracy ośrodków pomocy społecznej m. st. Warszawy z organizacjami pozarządowymi realizującymi asystę rodzinną. Jest to pierwszy etap w drodze do zlecenia organizacjom pozarządowym realizacji zadania publicznego polegającego na zapewnieniu wsparcia asystenta rodziny dla rodzin z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi. Takie rozwiązanie zapewni wzrost dostępu usług asystenta rodziny dla tych rodzin. Otwiera również możliwość pozyskiwania środków europejskich na dofinansowanie tego zadania.

5.5. Rodziny wspierające

Zgodnie z Ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, rodzina przeżywająca trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych może zostać objęta pomocą rodziny wspierającej17. W Warszawie podejmowane są działania mające na celu promowanie wsparcia udzielanego przez rodziny wspierające, które może stanowić istotne uzupełnienie wsparcia realizowanego przez asystentów rodziny.

W 2014 r. w m. st. Warszawie, jako pierwszej w województwie mazowieckim gminie, rozpoczęło się pilotażowe wdrażanie funkcjonowania rodzin wspierających. Prezydent m. st. Warszawy upoważnił dyrektorów ośrodków pomocy społecznej do ustanawiania rodzin wspierających oraz zawierania i rozwiązywania z nimi umów określających zasady zwrotu kosztów związanych z udzieleniem pomocy rodzinie wspieranej. W ramach Programu Wspierania Rodziny na lata 2013-2015, we współpracy z przedstawicielami ośrodków pomocy społecznej, opracowano rekomendacje dotyczące zasad funkcjonowania rodzin wspierających w m. st. Warszawie pn. Rodziny wspierające w Warszawie - zasady funkcjonowania (pilotaż) oraz wzór umowy określającej zasady zwrotu kosztów związanych z udzieleniem pomocy rodzinie wspieranej. Rekomendacje zostały wdrożone przez 9 dzielnicowych ośrodków pomocy społecznej (organizatorów pracy z rodziną) podczas dwóch etapów pilotażu w okresie wrzesień-grudzień 2014 oraz styczeń - czerwiec 2015. Wg stanu na wrzesień 2015 r. w Warszawie funkcjonowały 33 rodziny wspierające.

Rodzinę wspierającą ustanawia dyrektor ośrodka właściwego ze względu na miejsce zamieszkania rodziny wspieranej po pozytywnym zaopiniowaniu kandydatów na rodzinę wspierającą na podstawie informacji dotyczących sytuacji życiowej tych osób ustalonych przez pracownika socjalnego w drodze rodzinnego wywiadu środowiskowego. Rodziną wspierającą mogą zostać osoby z bezpośredniego otoczenia dziecka. Rodzina wspierająca ustanawiana jest w celu wspierania rodziny doświadczającej trudności w wychowywaniu dzieci. Nie powinna jej zastępować w wypełnianiu jej funkcji opiekuńczo-wychowawczej. Z rodziną wspierającą zawierana jest umowa, która określa obowiązki stron, ustala zasady refundacji kosztów poniesionych przez rodzinę wspierającą na rzecz dziecka (dzieci) z rodziny wspieranej, katalog kosztów podlegających refundacji oraz limit wydatków przypadających na jedno dziecko z rodziny wspieranej.

17 Art. 29 ust. 1 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

40

5.6. Inne formy pracy z rodzinami z problemami opiekuńczo-wychowawczymi stosowane przez ośrodki pomocy społecznej

Rodziny przeżywające trudności opiekuńczo-wychowawcze objęte pomocą ośrodków pomocy społecznej (ponad 5 300 rodzin w 2014 r.) korzystają także z innych form pracy z rodziną. Większość warszawskich ośrodków pomocy społecznej zapewnia swoim klientom dostęp do poradnictwa specjalistycznego (konsultacje psychologiczne, pedagogiczne i zdrowotne, z doradcą zawodowym, poradnictwo prawne), mediacji rodzinnych, usługi dla rodzin z dziećmi – opiekuńczych i specjalistycznych, pomocy prawnej, w tym w zakresie prawa rodzinnego oraz udziału w grupach wsparcia lub samopomocowych. Ośrodki realizowały również programy/ projekty (w tym systemowe zakończone w większości ośrodków w połowie 2014 r.) ukierunkowane na pomoc w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych i poszukiwaniu pracy, integrację członków rodziny, poprawę komunikacji wewnątrz rodziny, kształtowanie umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego i gospodarowania finansami.

Analiza szczegółowych danych obrazujących zakres korzystania przez rodziny z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi z wybranych form wsparcia w 2014 r. (wykres 30) wskazuje, że znacząca większość tych rodzin została objęta pracą socjalną oraz pomocą w formie świadczeń pieniężnych. Z konsultacji i poradnictwa specjalistycznego skorzystało 60% rodzin, znacząca grupa z poradnictwa prawnego - 28,5 % rodzin, natomiast z terapii i mediacji 12% rodzin. W celu skorzystania z tej ostatniej formy wsparcia, rodziny były kierowane przede wszystkim do innych podmiotów świadczących taką pomoc (75%). Natomiast, w przypadku 77 % rodzin korzystających z poradnictwa specjalistycznego praca prowadzona była głównie przez specjalistów zatrudnionych w ośrodkach.

41

Wykres 30. Liczba rodzin z trudnościami opiekuńczo-wychowawczymi objętych wybranymi formami wsparcia

Źródło: sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny w mieście stołecznym Warszawie w 2014 r. – dane BPiPS

5.7. Placówki wsparcia dziennego

W Warszawie funkcjonuje system wsparcia dziennego – sieć placówek wsparcia dziennego, które zgodnie z obowiązującymi od początku 2012 r. przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej realizują zadania z zakresu pomocy dziecku i rodzinie w formie opiekuńczej (w tym kół zainteresowań, świetlic, klubów i ognisk wychowawczych), specjalistycznej lub pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę. Placówki wsparcia dziennego są jednostką organizacyjną pomocy społecznej, jednak w przeciwieństwie do ośrodków pomocy społecznej koncentrują się na udzielaniu świadczeń niematerialnych, czyli usług (a nie zasiłków i pomocy rzeczowej), a ponadto adresują wsparcie przede wszystkim do dzieci i młodzieży.

Zadaniem placówek wsparcia dziennego prowadzonego w formie opiekuńczej jest zapewnienie dziecku opieki i wychowania, pomoc w nauce, organizacja czasu wolnego, zabawy i zajęć sportowych oraz rozwój zainteresowań. Z kolei placówki wsparcia dziennego prowadzone w formie specjalistycznej w szczególności zajmują się organizowaniem zajęć socjoterapeutycznych, terapeutycznych, korekcyjnych, kompensacyjnych oraz logopedycznych. Placówki tego typu realizują również indywidualne programy korekcyjne, psychokorekcyjne lub psychoprofilaktyczne, w szczególności terapię pedagogiczną, psychologiczną i socjoterapię. Trzeci typ placówek wsparcia

42

dziennego – prowadzone w formie podwórkowej realizują działania animacyjne i socjoterapeutyczne18.

W I półroczu 2013 r. w Warszawie łącznie funkcjonowało 107 placówek wsparcia dziennego (tabela 6), liczba ta uległa zmniejszeniu do 100 placówek w I półroczu 2015 r. (najbardziej aktualne dane – tabela 7). Porównując stan początkowy i końcowy w podziale na poszczególne typy placówek największy spadek należy odnotować wśród placówek w formie opiekuńczej (spadek z 76 do 69), w dalszej kolejności zaś placówek w formie specjalistycznej (z 46 do 41), również w przypadku placówek prowadzonych w formie pracy podwórkowej realizowanej przez wychowawcę jedna placówka została zlikwidowana. Jednocześnie powiększeniu uległa łączna liczba miejsc w placówkach (z 3177 w 2013 r. do 3256 w I półroczu 2015 r.) oraz łączna przeciętna liczba umieszczonych w nich dzieci (z 2685 w 2013 r. do 2791 w I półroczu 2015 r.). Nieznacznie też, w porównaniu z okresem początkowym zwiększyły się całkowite wydatki na funkcjonowanie placówek.

Analizując dane ze względu na poszczególne dzielnice można zaobserwować dużą liczbę placówek zlokalizowanych na Pradze-Północ (łącznie 17 placówek), co jest zapewne związane z dużą skalą potrzeb odnoszących się do wsparcia dziennego w tej dzielnicy. W dzielnicy Wola w 2013 r. funkcjonowało łącznie 11 placówek z 302 miejscami, natomiast w I połowie 2015 r. liczba placówek spadła do 6 ze 130 miejscami. Niewielka liczba placówek oraz dostępnych miejsc charakteryzuje natomiast dzielnice o niewielkim zaludnieniu i mniejszym nasileniu problemów społecznych (Wilanów – gdzie w 2013 r. nie funkcjonowała ani jedna tego typu placówka, Rembertów i Włochy – po 1 placówce).

W skali roku, w zajęciach organizowanych przez przeciętną placówkę wsparcia dziennego brało udział w 2013 r. w sumie (przy uwzględnieniu rotacji) średnio ok. 44 podopiecznych. Regularnie uczestniczyło w zajęciach średnio 26 osób, a okazjonalnie 17. Łącznie z usług wszystkich zbadanych w ramach badania ewaluacyjnego placówek wsparcia dziennego korzystało w skali roku ok. 4,5 tysiąca dzieci, a w momencie badania regularnie korzystało 2744 dzieci19.

Tabela 6. Placówki wsparcia dziennego funkcjonujące w m. st. Warszawie – stan I półrocze 2013 r.

DZIELNICA

LICZ

BA P

LACÓ

WEK

W

SPAR

CIA

DZIE

NN

EGO

, W

TYM

PRO

WAD

ZON

E W

FO

RMIE

:

OPI

EKU

ŃCZ

EJ

SPEC

JALI

STYC

ZNEJ

PRAC

Y PO

DWÓ

RKO

WEJ

RE

ALIZ

OW

ANEJ

PRZ

EZ

WYC

HOW

AWCĘ

LICZ

BA M

IEJS

C

PRZE

CIĘT

NA

LICZ

BA

UM

IESZ

CZO

NYC

H DZ

IECI

WYD

ATKI

(W Z

Ł)

Bemowo 5 5 3 0 360 281 601 253,00

Białołęka 5 4 2 0 140 96 236 014,00

Bielany 5 5 0 0 235 220 313 500,00

Mokotów 4 3 1 0 100 93 177 100,00

Ochota 7 7 5 1 1 193 327 485,00

Praga-Południe 6 3 1 2 195 171 295 192,00

Praga-Północ 17 10 4 3 332 211 717 840,00

18 Art. 24. ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.19 Funkcjonowanie placówek wsparcia dziennego na terenie Miasta Stołecznego Warszawy. Raport z ewaluacji programowej, program szkoleń, superwizji oraz standardy programowe, Zespół Badawczy SPOIWO, Warszawa, czerwiec 2013 r., s. 5.

43

Rembertów 1 1 0 0 35 35 50 000,00

Śródmieście 8 3 5 0 265 253 739 665,00

Targówek 3 2 0 1 130 88 164 014,00

Ursus 3 3 3 0 90 89 165 820,00

Ursynów 4 2 2 0 100 100 239 250,00

Wawer 7 2 6 0 220 15 409 106,00

Wesoła 3 3 0 0 90 71 109 787,50

Wilanów 0 0 0 0 0 0 0,00

Włochy 3 1 1 1 95 95 491 418,00

Wola 11 8 3 0 302 172 452 089,00

Żoliborz 4 4 0 0 105 104 131 540,00

ZOW 11 10 10 1 382 398 2 627 104,39

Suma 18 dzielnic 96 66 36 8 2795 2287 5 621 073,50

Suma 18 dzielnic + ZOW 107 76 46 9 3177 2685 8 248 177,89


Tabela 7. Placówki wsparcia dziennego funkcjonujące w m. st. Warszawie – stan I półrocze 2015 r.DZIELNICA

LICZ

BA P

LACÓ

WEK

WSP

ARCI

A DZ

IEN

NEG

O, W

TYM

PR

OW

ADZO

NE

W F

ORM

IE:

OPI

EKU

ŃCZ

EJ

SPEC

JALI

STYC

ZNEJ

PRAC

Y PO

DWÓ

RKO

WEJ

RE

ALIZ

OW

ANEJ

PRZ

EZ

WYC

HOW

AWCĘ

LICZ

BA M

IEJS

C

PRZE

CIĘT

NA

LICZ

BA

UM

IESZ

CZO

NYC

H DZ

IECI

WYD

ATKI

(W Z

Ł)

Bemowo 3 3 0 0 215 135 417 796,76

Białołęka 4 4 0 0 112 64 209 058,00

Bielany 5 5 0 0 263 156 335 040,00

Mokotów 4 3 1 0 100 72 192 951,00

Ochota 7 5 1 1 206 157 416 567,13

Praga-Południe 6 3 1 2 195 186 326 756,00

Praga-Północ 17 10 4 3 292 223 710 810,00

Rembertów 1 1 0 0 35 30 50 000,00

Śródmieście 8 3 5 0 265 253 734 301,00

Targówek 4 4 0 0 191 120 213 489,00

Ursus 3 3 3 0 90 89 183 133,00

Ursynów 4 2 2 0 100 60 270 580,00

Wawer 7 0 7 0 220 206 439 720,20

Wesoła 3 3 3 0 90 73 109 787,50

Wilanów 1 1 1 0 30 18 75 000,00

Włochy 1 1 1 1 90 90 470 700,00

Wola 6 3 3 0 130 125 494 167,00

Żoliborz 6 6 0 0 165 165 342 875,41

44

ZOW 10 9 9 1 467 569 2 886 353,73

Suma 18 dzielnic 90 60 32 7 2789 2222 5 992 732,00

Suma 18 dzielnic + ZOW 100 69 41 8 3 256 2 791 8 879 085,73


„Placówkę wsparcia dziennego prowadzi gmina, podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podstawie art. 190 lub podmiot, który uzyskał zezwolenie wójta” 20. Należy podkreślić fakt, że zdecydowana większość warszawskich placówek wsparcia dziennego jest prowadzona przez świeckie lub kościelne organizacje pozarządowe oraz zgromadzenia kościelne (samorząd warszawski prowadzi 12 placówek, w tym 10 wchodzących w skład CWR Rodzinna Warszawa21 oraz 2 placówki prowadzone przez jeden z warszawskich ośrodków kultury). Ma to bardzo duże znaczenie dla ich funkcjonowania, zwłaszcza dla kwestii stabilności instytucjonalnej, kadrowej, finansowej, etc. oraz relacji i współpracy z władzami i instytucjami samorządowymi.

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej nałożyła na podmioty prowadzące placówki wsparcia dziennego obowiązek uzyskania zezwolenia Prezydenta m. st. Warszawy na ich prowadzenie. Do końca 2014 r. placówki powinny spełnić warunki określone w Ustawie o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej. Według stanu na dzień 31 grudnia 2014 r. Prezydent m. st. Warszawy wydała 55 zezwoleń na prowadzenie placówek wsparcia dziennego. Wychodząc naprzeciw wymogom wspomnianej ustawy Biuro Pomocy i Projektów Społecznych w 2014 roku przeprowadziło drugą edycję konkursu na adaptację i doposażenie placówek wsparcia dziennego dla organizacji prowadzących placówki. Przyznane dotacje miały na celu umożliwienie podmiotom dostosowanie placówek do wymogów ustawy i podniesienie standardów tych placówek, które uzyskały zezwolenie. 23 placówkom przyznano dotację na łączną kwotę 1 005 907,46 zł.

Warto zaznaczyć, że warszawskie placówki wsparcia dziennego, zarówno opiekuńcze, jak specjalistyczne, są instytucjami działającymi na rzecz dzieci pochodzących przede wszystkim z rodzin marginalizowanych i zagrożonych marginalizacją, głównie dzieci zaniedbanych wychowawczo, pochodzących z ubogich, poważnie dysfunkcjonalnych rodzin22.

5.8. Lokalny system wsparcia (LSW)23

5.8.1. Koncepcja LSW

Koncepcja lokalnego systemu wsparcia wynika z załącznika nr 1 do Programu „Rodzina” na lata 2010-2020 przyjętego uchwałą nr LXXXII/2398/2010 Rady m.st. Warszawy z dnia 13 maja 2010 r. (priorytet II, Cel 1) i zakłada całościową ofertę usług dostosowanych do potrzeb rodziny zagrożonej wykluczeniem społecznym, między innymi usług asystenta rodziny, który towarzyszy rodzinie

20 Art. 18. ust. 2 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.21 CWR Rodzinna Warszawa powstała z dniem 1 lipca 2015 r. jako nowa jednostka m.st. Warszawy przejmując należności i zobowiązania ZOW, który został zlikwidowany z dniem 30 czerwca 2015 r. uchwałą Rady m.st. Warszawy z dnia 7 maja 2015 r. (XI/202/2015).22 Funkcjonowanie placówek wsparcia dziennego na terenie Miasta Stołecznego Warszawy. Raport z ewaluacji programowej, program szkoleń, superwizji oraz standardy programowe, Zespół Badawczy SPOIWO, Warszawa, czerwiec 2013 r., s. 5-6.23 Opis Lokalnych Systemów Wsparcia zgodnie z Raportem ewaluacyjnym dot. Programu Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2013-2015.

45

w przezwyciężaniu trudnej sytuacji życiowej. Ponadto koncepcja opiera się na Programie Wspierania Rodziny na lata 2013-2015 przyjętego uchwałą nr LXXI/1846/2013 z dnia 21 listopada 2013 r.

Lokalny System Wsparcia tworzą przedstawiciele instytucji, niezbędni do zbudowania kompleksowej i interdyscyplinarnej oferty usług dla rodzin wymagających wsparcia.

Lokalny System Wsparcia korzysta z zasobów, które są dostępne na terenie dzielnicy lub miasta. Istotną rolę w funkcjonowaniu Lokalnego Systemu Wsparcia odgrywają ośrodki pomocy społecznej, które to z mocy ustawy i zgodnie ze swoimi statutami są zobowiązane do udzielania rodzinom różnych form wsparcia.

Lokalny System Wsparcia ma wspomagać rodzinę w wypełnianiu jej podstawowych funkcji i rozwiązywaniu jej problemów. Rozwiązania dostępne w ramach tego systemu powinny mobilizować rodzinę do zmiany, stwarzać warunki umożliwiające lub ułatwiające podejmowanie własnych działań oraz towarzyszyć rodzinie w konsekwentnym dążeniu do lepszego wypełniania swoich funkcji. Skoordynowanie i zintegrowanie działań lokalnych podmiotów na rzecz rodziny gwarantują skuteczność podejmowanych rozwiązań.

Zadania te będą realizowane z wykorzystaniem zasobów lokalowych Miasta st. Warszawy, m.in. w planowanych do zaadaptowania na te potrzeby miejscach aktywności. Większość działań będzie realizowana przez organizacje pozarządowe na podstawie opracowanych przez nie projektów i przy wsparciu merytorycznym, organizacyjnym i finansowym Miasta st. Warszawy.

Działania skierowane do dzieci i młodzieży oraz ich rodzin realizowane będą w podziale na grupy wiekowe: 0-6, 6-18, 15-26 lat.

Rysunek 1. Przykład funkcjonowania LSW

Źródło: Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy w 2015 r., s. 54.

Lokalny System Wsparcia ma wspomagać dzieci i rodzinę w rozwiązywaniu problemów i wypełnianiu jej podstawowych funkcji. Rozwiązania dostępne w ramach tego systemu powinny mobilizować rodzinę do zmiany, stwarzać warunki umożliwiające lub ułatwiające podejmowanie własnych działań oraz towarzyszyć rodzinie w konsekwentnym dążeniu do lepszego wypełniania swoich funkcji.

46

Skoordynowanie i zintegrowanie działań lokalnych podmiotów na rzecz rodziny ma w założeniu zagwarantować skuteczność podejmowanych działań.

5.8.2. Definicje operacyjne LSW

Rozróżnić należy dwa sposoby rozumienia LSW:

1. W szerokim rozumieniu LSW rozumiane jest, jako sposób organizacji usług w obszarze polityki społecznej skierowanych do wybranej grupy odbiorców np. rodzin opierający się na ścisłej współpracy wszystkich zaangażowanych w świadczenie usług na rzecz danej grupy na danym terytorium. Taki sposób organizacji usług pozwala na skonstruowanie zintegrowanej i kompleksowej oferty dla klienta. Przyczynia się ponadto do zwiększenia efektywności działań i osiągania efektu synergii.

2. W wąskim rozumieniu LSW rozumiane jest, jako rodzaj projektów wieloletnich w obszarze wsparcia rodziny realizowanych na zlecenie Biura Pomocy i Projektów Społecznych przez konsorcja organizacji pozarządowych na terenach koncentracji problemów społecznych w poszczególnych dzielnicach.

W ramach Programu Wspierania Rodziny na lata 2013-2015, zakładano przede wszystkim realizację konkretnych projektów, tym niemniej opracowanie standardu – instrukcji realizacji przedsięwzięć w ramach LSW – wykracza poza ramy projektowe i odnosi się do upowszechnienia sposobu organizacji usług na poziomie Miasta oraz poszczególnych dzielnic Warszawy.

5.8.3. Charakterystyka projektów realizowanych na zlecenie BPiPS24

Lokalne systemy wsparcia są rodzajem projektów realizowanych w obszarze wsparcia rodziny przez konsorcja organizacji pozarządowych współpracujące z podmiotami publicznymi na zlecenie Biura Pomocy i Projektów Społecznych. Projekty wybierane są w trybie otwartego konkursu ofert i finansowane są ze środków przeznaczanych przez m.st. Warszawę na realizację zadań z obszaru profilaktyki i przeciwdziałania alkoholizmowi.

Projekty mają obowiązkowo łączyć i wykorzystywać różne typy działań, kierowane do dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat, takie jak działania edukacyjne (przede wszystkim zajęcia pozaszkolne), profilaktyczne, opiekuńczo-wychowawcze, korekcyjne, specjalistyczne, socjalne, inne.

Działania realizowane w projekcie muszą być planowane z uwzględnieniem zasobów (instytucji), które już działają na obszarze, gdzie projekt ma być realizowany. Projekt zakładać musi zatem dobrą współpracę między różnymi instytucjami publicznymi i niepublicznymi, działającymi na jego obszarze i wykorzystywać potencjał różnych podmiotów.

Geneza projektów realizowanych w ramach LSW

Punktem wyjścia do sformułowania koncepcji LSW było dostrzeżenie przez BPiPS problemu braku koordynacji działań pomiędzy realizatorami różnorakich usług na rzecz dziecka i rodziny. Zauważono, iż wiele organizacji działa na rzecz tych odbiorców jednak zupełnie od siebie niezależnie, co skutkuje brakiem dostępu do kompleksowej oferty wsparcia oraz niższą skutecznością i efektywnością działań.

24 Na podstawie informacji zawartych na stronie internetowej m.st. Warszawy, w tym dokumentacji konkursowej oraz informacji pochodzących z wywiadów IDI z przedstawicielami realizatorów oraz BPiPS.

47

Te wnioski szły w parze z obserwacjami dotyczącymi konieczności terytorialnej koncentracji wsparcia na mikroobszarach dotkniętych wysoką kumulacją problemów społecznych w ramach działań z obszaru rewitalizacji społecznej. W wyniku realizacji projektu współfinansowanego ze środków UE pn. „Blok, podwórko, kamienice, ożywiły się dzielnice” (Działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej PO KL) zyskano bardzo pozytywne doświadczenia w zakresie realizacji zintegrowanych działań w mikroskali, które postanowiono wykorzystać w ramach nowej koncepcji projektów, których odbiorcami miały być dzieci, młodzież i ich rodzice/opiekunowie. Projekty te miały ponadto opierać się na ścisłej wymianie informacji na temat odbiorców i podporządkowania ich potrzebom ścieżki wsparcia i oferty realizatorów. Zgodnie z założeniami dziecko (oraz jego rodzina) trafiające do projektu zostaje zdiagnozowane, a następnie dostaje jak najbardziej kompleksową ofertę dostosowaną do jego potrzeb obejmującą działania terapeutyczne, psychologiczne, psychoterapeutyczne, prawne, umiejętności pracy z dziećmi, umiejętności rozwojowe, asystenta rodziny i streetworking. Wszystkie usługi kierowane do dziecka/rodziny są monitorowane i mają doprowadzić do określonych rezultatów, którym przypisano odpowiednie wskaźniki.

Na poziomie poszczególnych projektów określone jest minimum oferowanych usług społecznych bez dokładnego dookreślania zakresu wsparcia i realizowanych działań. Stworzenie zakresu merytorycznego i propozycji ścieżek wsparcia pozostawiono w gestii konsorcjów do doprecyzowania na zasadzie dobrowolnej umowy pomiędzy poszczególnymi realizatorami społecznymi i publicznymi wchodzącymi w skład konsorcjów.

Cele projektów LSW

Celem projektów jest wyrównywanie szans edukacyjnych i społecznych dzieci w wieku 6-18 lat, zamieszkujących wyznaczony odgórnie teren (miejsca koncentracji problemów społecznych) poprzez ich aktywizację oraz zwiększenie efektywności instytucji publicznych i niepublicznych działających na rzecz dzieci i młodzieży i ich rodzin.

Jako cele szczegółowe zdefiniowano:

a. Podniesienie wyników w nauce dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat, zagrożonej wykluczeniem społecznym, w szczególności objęcie wsparciem co najmniej 30% uczniów wytypowanych przez współpracujące szkoły. Miernik: szkolna średnia ocen;

b. Podniesienie frekwencji dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat, zagrożonej wykluczeniem społecznym. Miernik: liczba nieusprawiedliwionych godzin/średnia liczba opuszczonych godzin/średnia frekwencja (liczba godzin opuszczonych w stosunku do wszystkich godzin);

c. Zwiększenie kompetencji społecznych dzieci i młodzieży w wieku 6-18 lat i ich rodzin. Miernik: analiza kompetencji społecznych na skali 1-5;

d. Rozwój współpracy instytucji publicznych i organizacji pozarządowych w ramach Lokalnego Systemu Wsparcia na danym terenie. Mierniki: liczba wspólnie podjętych inicjatyw lokalnych, odsetek rodzin podopiecznych, do których zostało skierowane wsparcie, odsetek dzieci wymagających wsparcia ze szkoły partnerskiej, do których trafiło wsparcie.

48

Adresaci projektów LSW

Adresatami projektów są dzieci i młodzież w wieku 6-18 lat (w tym uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów) z terenu wyznaczonych mikroobszarów: zagrożona wykluczeniem społecznym, zamieszkująca lub przebywająca na ww. obszarze, pozostająca poza instytucjonalnym systemem wsparcia, a także rodzice lub opiekunowie prawni tych osób. W ogłoszeniach konkursowych BPiPS sprecyzowało także listę szkół podstawowych i gimnazjów, z których obowiązkowo powinno pochodzić min. 50 % uczestników projektów.

Formy działania w projektach LSW

W ogłoszeniach konkursowych wskazywano, iż realizowane powinny być kompleksowe działania m.in. edukacyjne (przede wszystkim pozaszkolne), profilaktyczne, opiekuńczo-wychowawcze, korekcyjne, specjalistyczne (między innymi poradnictwo prawne, psychologiczne i pedagogiczne), socjalne lub inne nowatorskie działania, przy wsparciu działań z zakresu pedagogiki ulicy (streetworking, pedagogika podwórkowa, wyłanianie lokalnych liderów). Dodatkowym elementem powinny być działania o charakterze społeczno-kulturalnym.

Sposób realizacji projektów LSW

Oczekuje się od realizatorów projektów wykorzystania w pracy z dziećmi i młodzieżą oferty kulturalnej, sportowej, edukacyjnej m. st. Warszawy czyli wykorzystania lokalnych zasobów (dostępne placówki wsparcia dziennego, poradnie psychologiczne, domy kultury, ośrodki sportu i rekreacji i in.). Przy realizacji projektu konieczna jest współpraca z instytucjami publicznymi i niepublicznymi, działającymi na rzecz pomocy dziecku i rodzinie (pedagog, psycholog szkolny, dyrektor szkoły, OPS, placówki wsparcia dziennego, poradnie, streetworkerzy, pedagodzy ulicy, kurator, inni). Konieczne jest zatem utworzenie lokalnych partnerstw na rzecz rozwiązania trudnej sytuacji dzieci i młodzieży. Ponadto, nacisk kładziony jest na zaangażowanie w realizację projektu środowiska lokalnego poprzez działania angażujące społeczność lokalną wokół podwórek, parków, placów zabaw, itp.

Finansowanie projektów LSW

Projekty stanowią „nakładkę” na podstawowy system wsparcia realizowany w mikroobszarach i umożliwiają finansowanie usług dodatkowych. W ramach projektów nie jest finansowana między innymi podstawowa działalność placówek wsparcia dziennego realizujących działania na rzecz dzieci i młodzieży. Dofinansowanie ze środków m. st. Warszawy nie może przekroczyć 95% całkowitych kosztów realizacji zadania. W projektach nie obowiązują stawki określane w tzw. taryfikatorze odnoszące się do maksymalnych wysokości kosztów w projektach realizowanych w m.st. Warszawa i poszczególnych dzielnicach w ramach otwartych konkursów ofert.

Wdrażanie projektów w ramach LSW

W latach 2013-2015 zrealizowano w formie LSW 9 projektów w 7 dzielnicach Warszawy. W roku 2013 rozpoczęto realizację projektów w 3 dzielnicach lewobrzeżnej Warszawy (Praga Północ, Praga Południe, Targówek), a w roku 2014 w 4 dzielnicach prawobrzeżnej Warszawy (Ochota, Bielany, Ursus i Śródmieście). Poniższa tabela prezentuje charakterystykę konsorcjów.

49

Tabela 8. Konsorcja w ramach LSW

LP. NAZWA PROJEKTU LSW CHARAKTERYSTYKA PROJEKTU LSW

1.

BAZA Baza Akcja

Zintegrowanej Animacji –projekt zakończony w 2014 r.

Działalność konsorcjów obejmuje wybrane i szczegółowo określone

kwartały ulic i wybrane szkoły podstawowe i gimnazja 3 dzielnic szczególnie zaniedbanych w sferze infrastrukturalnej oraz społecznej czyli obszary objęte rewitalizacją na Pradze Północ, Pradze Południe i Targówku. W działaniach brali udział uczniowie z 12 szkół.

2. Tu Praga Waw PL

3.

Lokalny System Wsparcia na Targówku

Mieszkaniowym

4. My Targówek

5.Partnerstwo dla Dzieci Pragi Południe

6. Zona Muranów Działalność konsorcjów obejmuje dzielnice: Bielany, Ochota, Ursus, Śródmieście. Działaniami nowych konsorcjów objętych jest 2400 dzieci i młodzieży z 20 szkół podstawowych i gimnazjalnych.7. Bielańska Stonoga

8. Razem z Ochotą

9. Stacja Ursus

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu wspierania rodziny w mieście stołecznym Warszawie w 2014 r., s. 3-4.

W latach 2013-2015 dokonywano korekt w ramach systemu realizacji projektów. Nowym rozwiązaniem było między innymi kontraktowanie rezultatów, tzn. Urząd m. st. Warszawy finansował poszczególne działania, ale konsorcja organizacji pozarządowych rozliczane są za osiągane rezultaty – podniesienie wyników nauczania i podniesienie frekwencji niespełna 2 tys. uczniów. W 2013 r. został uruchomiony system informatyczny (Baza Monitorująca) do zbierania danych i ich analizy dla każdego z konsorcjów, dzięki któremu istnieje możliwość generowania raportów z osiąganych rezultatów.

Na realizację zadań w ramach LSW w latach 2013 – 2015 przeznaczono 6 147 586 zł.

50

6. Mocne i słabe strony istniejącego systemu wspierania rodziny

W poniższej rozbudowanej tabeli przedstawiono wyniki analizy SWOT systemu wspierania rodziny funkcjonującego w m. st. Warszawie. SWOT jest techniką analityczną polegającą w najprostszej wersji na posegregowaniu posiadanych informacji w danym obszarze na cztery grupy (cztery kategorie czynników strategicznych):

S (z ang. strengths) – mocne strony: wszystko to, co stanowi atut, przewagę, zaletę w analizowanym obszarze;

W (z ang. weaknesses) – słabe strony: wszystko to, co stanowi słabość, barierę, wadę w analizowanym obszarze;

O (z ang. opportunities) – szanse: wszystko to, co stwarza szansę korzystnej zmiany w analizowanym obszarze;

T (z ang. threats) – zagrożenia: wszystko to, co stwarza w danym obszarze niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.

Zestawienie wspomnianych grup czynników ułatwia planowanie działań w danym obszarze, w tym wskazuje obszary problemowe, które w pierwszej kolejności powinny stać się przedmiotem interwencji.

Tabela 9. Wyniki analizy SWOT systemu wspierania rodziny.

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

Lokalny system wsparcia (LSW)

Pozytywne doświadczenia związane z wdrażaniem LSW w ramach konsorcjów na obszarze rewitalizacji;

Lokalny system wsparcia (LSW)

Zbyt ograniczone środki finansowe na realizacje zadań WSZ, w tym prowadzenie placówek wsparcia dziennego;

Bardzo duże obciążenie kadrowe Wydziałów Spraw Społecznych i Zdrowia w dzielnicach (WSZ).

Placówki wsparcia dziennego (PWD)

Opracowany standard placówek wsparcia dziennego typu opiekuńczego i specjalistycznego;

Opracowana koncepcja organizacji opieki nad dzieckiem do lat 3 na bazie placówek wsparcia dziennego;

Opracowany program szkoleń dla pracowników PWD oraz streetworkerów, który został wdrożony przez BPiPS we współpracy z Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń

Placówki wsparcia dziennego (PWD)

Bardzo zróżnicowany poziom usług świadczonych przez placówki wynikający głównie z niedofinansowania ich działalności, które ma bezpośrednie przełożenie na możliwość zatrudnienia odpowiedniej kadry wychowawców;

Niezbyt korzystne warunki zatrudnienia w wielu PWD (niski poziom płac, mało stabilne warunki zatrudnienia - umowy cywilno-prawne, brak ścieżki rozwoju zawodowego, brak środków w placówkach na finansowanie

51

w ramach tzw. „Akademii Lokalnych Systemów Współpracy” w latach 2014-2015;

Zaawansowane prace nad stworzeniem systemu motywowania pracowników PWD do podnoszenia kompetencji zawodowych (prace koordynuje Centrum Wspierania Rodzin);

Bardzo duże nasycenie formami wsparcia dla młodszych dzieci.

szkoleń i superwizji) i związana z tym duża rotacja wśród wychowawców, nie zawsze optymalny poziom kwalifikacji zawodowych wychowawców;

Słaba znajomość standardu placówek wsparcia dziennego typu opiekuńczego i specjalistycznego wśród przedstawicieli dzielnic jak i organizacji pozarządowych, zróżnicowany stopień wdrożenia do polityki dzielnic (np. w kontekście ogłaszanych otwartych konkursów na prowadzenie placówek wsparcia dziennego);

Brak dostosowania alokacji przeznaczanych na funkcjonowanie PWD do nowych wymagań określonych w standardzie placówek wsparcia dziennego typu opiekuńczego i specjalistycznego (organizacje nie będą w stanie spełnić wyższych wymagań nie dysponując zwiększonymi środkami, w związku z czym nie będą wywiązywać się ze standardów);

Duże trudności organizacji pozarządowych w pozyskaniu lokali z przeznaczeniem na prowadzenie PWD biorąc pod uwagę kwoty przeznaczone na funkcjonowanie placówki (zwł. w dzielnicach z małym nasyceniem lokali komunalnych oraz przy rekomendacji, by lokale nie mieściły się w szkołach);

Systemowe ograniczenia wpływające na możliwości podnoszenia kompetencji przez pracowników placówek (w tym braki kadrowe – brak możliwości zastąpienia pracownika oddelegowanego na szkolenie);

Zbyt mało form wsparcia adresowanych do szerszego grona odbiorców mających charakter prewencyjny, w tym młodzieży w wieku gimnazjalnym i starszej (m. in. ciekawych, dostępnych i „niestygmatyzujących” miejsc adresowanych do starszych dzieci i młodzieży - ta grupa wiekowa jest szczególnie narażona na ryzykowne zachowania, zwłaszcza w sytuacji braku ofert „konstruktywnego” spędzania czasu wolnego, ale nie koniecznie wymaga - w tym momencie - oddziaływań terapeutycznych) oraz dla wszystkich rodzin z dziećmi (możliwe do realizacji i finansowania

52

z tzw. korkowego są działania ograniczone do grup wchodzących w kategorię wykluczenia społecznego);

Wybór optymalnej organizacji pozarządowej do prowadzenia PWD w ramach konkursu organizowanego przez władze dzielnicy bywa utrudniony z uwagi na małą liczbę organizacji zainteresowanych prowadzeniem PWD oraz fakt, że nie wszystkie z nich dysponują odpowiednimi warunkami lokalowymi.

Asysta rodzinna

Opracowanie „Zasad kwalifikowania rodzin do objęcia wsparciem przez asystenta rodziny”;

Zaawansowane prace nad zaangażowaniem organizacji pozarządowych do wykonywania asysty rodzinnej, w tym opracowany model współpracy organizacji pozarządowych i organizatorów pracy z rodziną opracowany przez Powiślańską Fundację Społeczna;

Opracowany standard pracy rodziny wspierającej.

Asysta rodzinna

Zbyt mała liczba asystentów rodziny w stosunku do potrzeb (liczby rodzin wymagających wsparcia z problemami);

Słabe upowszechnienie wśród pracowników OPS modelu współpracy organizacji pozarządowych i organizatorów pracy z rodziną.

Streetworking

Opracowane standardy pracy środowiskowej kierowanej do dzieci i młodzieży realizowane przez: wychowawców podwórkowych, streetworkerów-pedagogów ulicy, streetworkerów młodzieży (wprowadzony do Programu Profilaktyki i Przeciwdziałania Alkoholizmowi w m. st. Warszawie w 2016 r.).

Streetworking

Brak powiązania pomiędzy standardami funkcjonowania placówek wsparcia dziennego a standardami pracy środowiskowej.

Usługi opiekuńcze i specjalistyczne

Funkcjonowanie w otoczeniu OPS-ów podmiotów, które mają możliwość wykonywania usług opiekuńczych i specjalistycznych na zlecenie.

Usługi opiekuńcze i specjalistyczne

Brak standardu świadczenia usług opiekuńczych i specjalistycznych, o których mowa w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.

Inne

Stosunkowo duża (w porównaniu z innymi miastami) liczba organizacji pozarządowych działających w obszarze wspierania rodziny.

Inne

Sektor organizacji pozarządowych zajmujących się wspieraniem rodziny w Polsce, ale również w Warszawie, generalnie nie jest wciąż odpowiednio silny i samowystarczalny, znajduje się w fazie wzrostu i rozwoju i sam wymaga wsparcia.

53

SZANSE ZAGROŻENIA

Pozyskanie zewnętrznych środków finansowych na realizacje zadań w zakresie wspierania rodziny, zwłaszcza środków unijnych w ramach pespektywy finansowej 2014 - 2020;

Wzmocnienie sektora organizacji pozarządowych zajmujących się wspieraniem rodziny w Mieście, w tym stwarzanie organizacjom odpowiednich warunków w obszarze pracy z rodzinami (również finansowych).

Niestabilność przepisów prawa (związana m. in. z trwającymi pracami nad nowelizacją ustawy o pomocy społecznej).

Źródło: opracowanie własne

54

7. Struktura celów i wskaźników realizacji zadań w Programie

CEL GŁÓWNY: WSPIERANIE RODZIN ZAGROŻONYM WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM

Przewidywany efekt:

Na koniec okresu realizacji Programu, w m. st. Warszawie funkcjonuje system wspierania rodziny odpowiadający na potrzeby rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. Jest on zintegrowany w formie lokalnych systemów wsparcia funkcjonujących we wszystkich dzielnicach. BPiPS prowadzi działania w ramach LSW na obszarach rewitalizacji. Mechanizmy wspierania rodziny obejmują funkcjonowanie spójnego systemu poradnictwa rodzinnego. Jakość usług świadczonych przez placówki wsparcia dziennego oraz działań streetworkingowych jest monitorowana i stale wzrasta tak, by odpowiadać na bieżące zapotrzebowanie dzieci i młodzieży korzystających z ich usług. Do wzrostu jakości usług świadczonych przez placówki i streetworkerów przyczyni się między innymi udostępnienie im możliwości podnoszenia kompetencji poprzez udział w szkoleniach. Wzrośnie jakość oferty placówek wsparcia dziennego w wyniku wyposażenia ich w pracownie komputerowe i realizowanie przez placówki programów zwiększania kompetencji komputerowych wśród rodzin zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Rodziny wymagające wsparcia w większym zakresie, będą mogły korzystać z usług asystentów rodziny oraz innych form wsparcia środowiskowego zapewnianych przez ośrodki pomocy społecznej i organizacje pozarządowe.

CEL STRATEGICZNY I: ROZWIJANIE W DZIELNICACH LOKALNYCH SYSTEMÓW WSPARCIA DLA RODZIN

Wskaźniki realizacji:

1. Liczba i zakres działań realizowanych w ramach konsorcjów w obszarze rewitalizacji zgodnie z Bazą Monitorującą w podziale na dzielnice i grupy odbiorców (w tym grupy wiekowe).

2. Liczba i typ projektów dzielnicowych wspierających realizację LSW na obszarze rewitalizacji.3. System zarządzania i koordynacji działań w ramach LSW funkcjonujący we wszystkich dzielnicach.4. System poradnictwa rodzinnego funkcjonujący we wszystkich dzielnicach.5. Liczba placówek świadczących usługi poradnictwa rodzinnego (z podziałem na dzielnice i zakres

usług: diagnoza, terapia itp.).6. Stopień dostępności usług poradniczych w stosunku do zapotrzebowania (mierzone czasem

oczekiwania na konsultację, terapię itp.).

Przewidywany efekt:

Na koniec okresu realizacji Programu, w poszczególnych dzielnicach m. st. Warszawie funkcjonują lokalne systemy wsparcia rodziny oparte na rozpoznanych lokalnych zasobach w tym obszarze, skupiające jak największą liczbę lokalnych podmiotów realizujących działania nakierowane na wsparcie rodziny. W porównaniu z sytuacją sprzed rozpoczęcia realizacji Programu, wzrasta stopień wiedzy przedstawicieli poszczególnych podmiotów zaangażowanych w LSW na temat działań prowadzonych przez inne podmioty, wzrasta także świadomość mieszkańców poszczególnych dzielnic na temat realizowanych w dzielnicach działań nakierowanych na wspieranie rodzin mających problemy opiekuńczo-wychowawcze. Na koniec okresu realizacji Programu, w m. st. Warszawie funkcjonuje system poradnictwa rodzinnego odpowiadający na zapotrzebowanie mieszkańców, dostępny i oferujący możliwość skorzystania z kompleksowego wsparcia obejmującego prowadzenie diagnozy i terapii, w tym również terapii rodzin.

ZADANIA

Treść Realizator Termin Wskaźnik/i realizacji Sposób mierzenia

55

zy realizacji zadania poziomu wskaźnika

1. Realizacja Lokalnego Systemu Wsparcia (LSW) w obszarze rewitalizacji.

BPiPS, WSZ

2016-2018

- -

1.1. Wdrażanie przedsięwzięć w ramach LSW na obszarze rewitalizacji zgodnie z Celem III. Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m. st. Warszawy do 2022 roku25.

BPiPS 2016-2018

1. Liczba i zakres działań realizowanych w ramach konsorcjów w obszarze rewitalizacji zgodnie z Bazą Monitorującą w podziale na dzielnice i grupy odbiorców (w tym grupy wiekowe).

1. Monitorowanie liczby i zakresu działań realizowanych w ramach konsorcjów na podstawie danych z Bazy Monitorującej.-

1.1.1. Prowadzenie na obszarze rewitalizacji działań skierowanych do dzieci i młodzieży w wieku 6–18 lat i ich rodzin.

BPiPS 2016-2018

- -

1.1.2. Prowadzenie na obszarze rewitalizacji działań skierowanych do dzieci i młodzieży w wieku 15–26 lat i ich rodzin.

BPiPS 2017-2018

1.1.3. Prowadzenie na obszarze rewitalizacji działań skierowanych do dzieci w wieku 0–6 lat i ich rodzin

BPiPS 2016-2018

1.2. Opracowanie i wdrożenie projektów dzielnicowych wspierających realizację LSW na obszarze

WSZ 2016-2018

1. Liczba i typ projektów dzielnicowych wspierających realizację LSW na

1. Monitorowanie liczby i typu projektów dzielnicowych wspierających

25 Zintegrowany Program Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku, Załącznik do Uchwały nr XVII/367/2015 Rady m.st. Warszawy z dnia 17.09.2015 w sprawie przyjęcia Zintegrowanego Programu Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku, s. 178.

56

rewitalizacji, na których prowadzenie dzielnice mogłyby między innymi przeznaczać środki w ramach otwartych konkursów ofert (działania uzupełniające ofertę LSW na terenie danego mikroobszaru).

obszarze rewitalizacji.

realizację LSW na obszarze rewitalizacji.

2. Wdrożenie Lokalnego Systemu Wsparcia (LSW), jako rozwiązania na poziomie dzielnic (poza obszarem rewitalizacji).

BPiPS, WSZ

2016-2018

1. LSW wdrożony, jako formalne rozwiązanie na poziomie wszystkich dzielnic.

1. Monitorowanie procesu wdrażania LSW w poszczególnych dzielnicach.

2.1. Stworzenie dokumentu określającego sposób organizowania usług na poziomie dzielnic w ramach LSW

BPiPS do VI 2016 r.

1. Skonsultowany dokument

2.2. Ustrukturyzowanie procesu wdrażania LSW, jako rozwiązania na poziomie dzielnic.

BPiPS, WSZ

do XII 2018 r.

- -

2.2.1. Upowszechnienie wśród instytucji wspierających rodzinę w ramach LSW w dzielnicach, zwłaszcza Wydziałów Spraw Społecznych i Zdrowia (WSZ) dokumentu określającego sposób organizowania usług na poziomie dzielnic w ramach LSW.

BPiPS do XII 2016 r.

1. Upowszechnienie dokumentu określającego sposób organizowania usług na poziomie dzielnic w ramach LSW wśród instytucji wspierających rodzinę w ramach LSW we wszystkich dzielnicach.

1. Monitorowanie procesu upowszechniania w dzielnicach.

2.2.2. Zorganizowanie współpracy instytucji wspierających rodzinę w ramach LSW w dzielnicach (na bazie zidentyfikowanych i upowszechnionych dobrych praktyk w tym zakresie).

WSZ, OPS do XII 2017 r.

1. Zorganizowany system współpracy instytucji wspierających rodzinę w ramach LSW we wszystkich dzielnicach.

-

57

2.2.3. Wypracowanie i wdrożenie (również formalne) systemu zarządzania i koordynacji działań w ramach LSW w poszczególnych dzielnicach, w tym jasne określenie roli i zakresu zadań WSZ dzielnicy oraz dzielnicowego ośrodka pomocy społecznej (OPS)26.

BPiPS, WSZ, OPS

do VI 2018 r.

1. Wdrożony system zarządzania i koordynacji działań w ramach LSW we wszystkich dzielnicach.

-

2.2.4. Udrożnienie systemu przepływu informacji o działaniach realizowanych w dzielnicy przez poszczególne podmioty wchodzące w skład LSW27.

WSZ do XII 2018 r.

1. Udrożniony system przepływu informacji o działaniach realizowanych w dzielnicach przez podmioty wchodzące w skład LSW.

-

2.3. Stworzenie map zasobów, którymi dysponują poszczególne dzielnice w obszarze wspierania rodziny, w tym listy podmiotów tworzących LSW, ich kompetencji oraz ich oferty w omawianym zakresie (zasoby lokalowe, placówki oświatowe, oświatowo-wychowawcze, biblioteki, placówki

BPiPS, WSZ

do VI 2017 r.

- -

26 Jednym z proponowanych rozwiązań jest powierzenie koordynacji Zarządom dzielnic WSZ-etom, a OPS-om - zadania zbierania informacji dot. działań podejmowanych w obszarze wspierania rodziny przez poszczególne podmioty wchodzące w skład LSW.27 Udrożnienie przepływu informacji powinno doprowadzić do sytuacji, w której: 1) działania podejmowane w obszarze wspierania rodziny przez różne podmioty nie powielały się, lecz były w miarę możliwości komplementarne; 2) OPS-y posiadały kompletną i aktualną wiedzę na temat oferty dostępnej dla jego klientów i innych osób zainteresowanych; 3) możliwe było wystąpienie synergii działań podejmowanych w ramach Programu Wspierania Rodziny oraz działań podejmowanych w ramach innych programów miejskich (w tym Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie, Programu Przeciwdziałania Narkomanii i Miejskiego Programu Przeciwdziałania Zakażeniom HIV i Działań na Rzecz Osób Żyjących z HIV/AIDS) i innych działań podejmowanych np. w ramach autorskich programów realizowanych w poszczególnych dzielnicach.

58

wsparcia dziennego itp.).

2.3.1. Opracowanie wytycznych do tworzenia map zasobów, którymi dysponują dzielnice w obszarze wspierania rodziny.


1. Opracowane wytyczne do tworzenia map zasobów.

1. Monitorowanie procesu opracowywania wytycznych do tworzenia map zasobów.

2.3.2. Opracowanie map zasobów, którymi dysponują poszczególne dzielnice w obszarze wspierania rodziny.

WSZ do VI 2017 r.

1. Opracowane we wszystkich dzielnicach mapy zasobów.

-

2.4. Stworzenie spójnego systemu poradnictwa rodzinnego dla rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach dzielnicowych LSW.

BPiPS, WSZ, OPS, organizacje pozarządowe

do XII 2018 r.

2.4.1. Stworzenie koncepcji systemu poradnictwa rodzinnego na terenie m.st. Warszawy

BPiPS XII 2016 r.

1. Opracowany materiał

1.

59

2.4.2. Wdrożenie koncepcji systemu poradnictwa rodzinnego na terenie m. st. Warszawy opracowanego w ramach Programu Wspierania Rodziny na lata 2013-201528.

BPiPS, WSZ

do XII 2018 r.

1. Wdrożenie systemu poradnictwa rodzinnego we wszystkich dzielnicach;

2. Liczba placówek świadczących usługi poradnictwa rodzinnego (z podziałem na dzielnice i zakres usług: diagnoza, terapia itp.);

3. Stopień dostępności usług poradniczych w stosunku do zapotrzebowania (mierzone czasem oczekiwania na konsultację, terapię itp.).

1. Monitorowanie procesu wdrażania systemu poradnictwa rodzinnego we wszystkich dzielnicach;

2. Monitorowanie liczby placówek świadczących usługi poradnictwa rodzinnego (z podziałem na dzielnice i zakres usług: diagnoza, terapia itp.);

3. Monitorowanie stopnia dostępności usług poradniczych w stosunku do zapotrzebowania (mierzone czasem oczekiwania na konsultację, terapię itp.).

2.5. Prowadzenie strony internetowej udostepniającej mieszkańcom informacje o ofercie dostępnej w obszarze wspierania rodziny.

CWR 2016-2018

- -

2.6. Monitorowanie danych dotyczących realizacji poszczególnych celów i zadań w ramach dzielnicowych LSW.

WSZ 2017-2018

1. Dwa raporty roczne z wszystkich dzielnic za rok 2017 i 2018.

1. Pozyskiwanie przez BPiPS raportów dotyczących funkcjonowania LSW w dzielnicach.

28 Opracowana koncepcja powinna umożliwiać: 1) zwiększenie dostępności usług w obszarze poradnictwa rodzinnego poprzez zwiększenie liczby specjalistów zatrudnionych w aktualnie funkcjonujących placówkach świadczących usługi w tym zakresie, poszerzenie zakresu usług świadczonych w istniejących placówkach (zwiększenie oferty pomocy specjalistycznej i terapeutycznej), wykorzystanie potencjału organizacji pozarządowych w tym obszarze (możliwość zlecania im prowadzenia usług tego typu), 2) integrowanie działalności placówek świadczących usługi w zakresie poradnictwa rodzinnego tak, by w rezultacie oferowały kompleksowe wsparcie (możliwość diagnozy i terapii dopasowanej do potrzeb klientów, w tym terapii rodzin).

60

2.7. Ewaluacja wewnętrzna LSW działających w poszczególnych dzielnicach.

BPiPS, 2017-2018

1. Dwa raporty na temat wszystkich dzielnic

-

2.7.1. Stworzenie katalogu wskaźników mierzących efektywność działań prowadzonych w ramach dzielnicowych LSW (wspólnych dla poszczególnych dzielnic tak, by umożliwić porównywanie osiągniętych efektów).

BPiPS, WSZ

do VI 2017 r.

1. Katalog wskaźników mierzących efektywność działań prowadzonych w ramach dzielnicowych LSW.

1. Monitorowanie procesu opracowywania Katalogu wskaźników.

CEL STRATEGICZNY II: DOSKONALENIE WARUNKÓW DZIAŁANIA PLACÓWEK WSPARCIA DZIENNEGO I REALIZACJI DZIAŁAŃ STREETWORKINGOWYCH.


1. Liczba placówek wsparcia dziennego poszczególnych typów funkcjonujących w dzielnicach.2. Liczba dzieci i młodzieży w poszczególnych przedziałach wiekowych korzystających z oferty

placówek wsparcia dziennego. 3. Liczba i profil osób uczestniczących w programach mających na celu przeciwdziałanie wykluczeniu

cyfrowemu. 4. Liczba i charakter działań streetworkingowych prowadzonych w poszczególnych dzielnicach.5. Liczba szkoleń udostępnionych pracownikom placówek wsparcia dziennego i streetworkerom.

Przewidywany efekt:

Na koniec okresu realizacji Programu, w m. st. Warszawie funkcjonuje sieć placówek wsparcia dziennego oferujących usługi na rzecz rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym. Oferta placówek charakteryzuje się wysoką jakością, jest dopasowana do potrzeb osób wymagających wsparcia tego typu. W Mieście panują dobre warunki do funkcjonowania placówek wsparcia dziennego, obejmujące również możliwości rozwoju zawodowego dla kadry kierowniczej i pedagogicznej placówek. W dzielnicach, w których występuje takie zapotrzebowanie, realizowane są działania streetworkingowe.

ZADANIA

Treść Realizator Termin realizacji

Wskaźnik/i realizacji zadania

Sposób i częstotliwość mierzenia poziomu wskaźnika

1. Wdrożenie standardu funkcjonowania placówek wsparcia dziennego (PWD)

BPiPS, WSZ

do XII 2017 r.

1. Formalnie wdrożony standard funkcjonowania

1. Monitorowanie procesu wdrażania

61

wypracowanego w ramach Programu Wspierania Rodziny na lata 2013-2015

placówek wsparcia dziennego.

standardu funkcjonowania placówek wsparcia dziennego.

1.1. Powiązanie standardów funkcjonowania PWD ze standardami pracy środowiskowej kierowanej do dzieci i młodzieży realizowane przez: wychowawców podwórkowych, streetworkerów-pedagogów ulicy, streetworkerów młodzieży (wprowadzony do Programu Profilaktyki i Przeciwdziałania Alkoholizmowi w m. st. Warszawie), w tym dookreślenie zakresu współpracy streetworkerów z PWD.


- -

1.2. Formalne nadanie standardom funkcjonowania placówek wsparcia dziennego statusu obowiązujących.


- -

2. Upowszechnianie standardów funkcjonowania placówek wsparcia dziennego oraz standardów pracy środowiskowej kierowanej do dzieci i młodzieży realizowanej przez: wychowawców podwórkowych, streetworkerów-pedagogów ulicy, streetworkerów młodzieży wśród przedstawicieli dzielnic oraz organizacji pozarządowych (organizacja spotkań, warsztatów upowszechniających itp.).

WSZ do XII 2018 r.

1. Upowszechnienie standardu we wszystkich dzielnicach.

1. Monitorowanie procesu upowszechnienia standardu.

3. Podnoszenie jakości usług świadczonych przez PWD (zgodnie ze standardami funkcjonowania placówek

WSZ do XII 2018 r.

1. Wzrost poziomu usług świadczonych przez PWD.

1. Monitorowanie poziomu usług świadczonych przez PWD.

62

wsparcia dziennego).

3.1. Opracowanie systemu wspierania podnoszenia kompetencji kadry PWD w oparciu o różnorodne formy (i możliwości)

BPiPS, CWR , organizacje pozarządowe

do XII 2016 r.

1. System motywowania kadry PWD do podnoszenia kompetencji.

1. Monitorowanie procesu opracowywania systemu motywowania kadry PWD do podnoszenia kompetencji.

3.2. Realizacja różnorodnych form doskonalenia zawodowego i wsparcia merytorycznego, w tym systematycznych superwizji metodycznych zgodnych z zapotrzebowaniem kadry kierowniczej i wychowawców PWD oraz streetworkerów.

BPiPS, CWR , organizacje pozarządowe

2017-2018

1. Liczba i typ poszczególnych form doskonalenia zawodowego udostępnionych pracownikom PWD oraz streetworkerom.

2. Liczba osób, które skorzystały z poszczególnych form doskonalenia zawodowego.

1. Monitorowanie liczby i typu poszczególnych form doskonalenia zawodowego udostępnionych pracownikom PWD oraz streetworkerom.

2. Monitorowanie liczby osób, które skorzystały z poszczególnych form doskonalenia zawodowego.

3.3. Pilotażowe działania zmierzające do podnoszenia kompetencji cyfrowych uczniów szkół podstawowych i gimnazjalnych (działania uwzględniające różne formy dialogu międzypokoleniowego w zakresie przeciwdziałania wykluczeniu cyfrowemu)


1. Liczba PWD wyposażonych w pracownie komputerowe.

2. Liczba inicjatyw zwiększających kompetencje cyfrowe zrealizowanych przez PWD.

1. Monitorowanie liczby PWD wyposażonych w pracownie komputerowe.

2. Monitorowanie liczby programów zwiększających kompetencje komputerowe zrealizowanych przez PWD.

4. Przeprowadzenie badania diagnostycznego/ewaluacji pozwalającego uzyskać wiedzę na temat stopnia spełniania przez PWD standardów merytorycznych, oceniającego problemy z wdrażaniem, skoncentrowanego na szczegółowej i jakościowej analizie funkcjonowania

BPiPS

do XII 2016 r.

1. Przeprowadzone badanie ewaluacyjne.

1. Monitorowanie procesu prowadzenia badania ewaluacyjnego.

63

placówek w obszarach regulowanych przez standardy funkcjonowania placówek wsparcia dziennego, w tym weryfikacja/uzupełnienie standardów

5. Przeprowadzenie ewaluacji działań streetworkerów i ich efektów (w powiązaniu z ewaluacją działań PWD, w celu porównania skuteczności i efektywności poszczególnych form pracy realizowanych osobno oraz formy łączącej pracę placówki i streetworkera (obie formy pracy są adresowane do podobnych grup odbiorców, zwłaszcza praca pedagoga ulicy).


1. Przeprowadzone badanie ewaluacyjne.

1. Monitorowanie procesu prowadzenia badania ewaluacyjnego.

CEL STRATEGICZNY III: DOSKONALENIE WARUNKÓW UDZIELANIA WSPARCIA ŚRODOWISKOWEGO, PRZEDE WSZYSTKIM ASYSTY RODZINNEJ


1. Liczba asystentów rodziny z podziałem na dzielnice i podmioty zatrudniające (OPS i NGO).2. Liczba rodzin korzystających ze wsparcia asystentów rodziny z podziałem na dzielnice.3. Liczba asystentów rodziny (w tym nowozatrudnionych), którzy wzięli udział w szkoleniach

i superwizjach.4. Liczba rodzin wspierających funkcjonujących w m. st. Warszawy z podziałem na dzielnice.5. Liczba wdrożonych pilotażowo różnych form wsparcia środowiskowego realizowanego przez ośrodki

pomocy społecznej i organizacje pozarządowe, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych (zgodnie z art. 10, ust. 3 Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej).

Przewidywany efekt:

W wyniku realizacji zadań przewidzianych w tym celu, polepszeniu ulegają warunki udzielania wsparcia środowiskowego przez ośrodki pomocy społecznej i organizacje pozarządowe, w tym przede wszystkim możliwości prowadzenia asysty rodzinnej. Wsparcie merytoryczne udzielane asystentom rodziny przyczyni się do wzrostu poziomu świadczonych przez nich usług. Wśród ośrodków pomocy społecznej upowszechnione zostaną również rekomendacje dotyczące funkcjonowania rodzin wspierających, co stworzy odpowiednie podłoże do dalszego rozwoju tej formy wsparcia. Rozwijane będą inne formy wsparcia środowiskowego, w tym usługi opiekuńcze i specjalistyczne, co sumarycznie wpłynie na zwiększenie efektywności działań w obszarze wspierania rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym.

1. Zatwierdzenie Zasad kwalifikowania rodzin do objęcia wsparciem przez asystenta rodziny po ostatecznym uregulowaniu kwestii zasad dokonywania


1. Zatwierdzone zasady kwalifikowania rodzin do objęcia wsparciem przez

-

64

kwalifikacji przez organizacje pozarządowe.

asystenta rodziny.

2. Zatwierdzenie standardu świadczenia asysty rodzinnej, w tym modelu współpracy organizacji pozarządowych i organizatorów pracy z rodziną.


1. Zatwierdzony standard świadczenia asysty rodzinnej.

-

3. Pilotaż modelu współpracy organizacji pozarządowych i organizatorów pracy z rodziną.

BPiPS 2016-2018

2. Liczba organizacji pozarządowych oraz ops realizujących model.

4. Zwiększanie kompetencji zawodowych asystentów rodziny poprzez zapewnienie im dostępu do szkoleń i superwizji metodycznych zgodnie z zapotrzebowaniem

BPiPS, OPS, organizacje pozarządowe

do XII 2018 r.

- 1. Monitorowanie liczby asystentów rodziny, którzy wzięli udział w szkoleniach i superwizjach.

2. Monitorowanie liczby nowozatrudnionych osób na stanowiskach asystentów rodziny, którzy wzięli udział w szkoleniach zawodowych.

4.1. Organizowanie szkoleń dla asystentów rodziny.

OPS, organizacje pozarządowe

do XII 2018 r.

1. Liczba asystentów rodziny (w tym nowozatrudnionych), którzy wzięli udział w szkoleniach.

1. Monitorowanie liczby asystentów rodziny (w tym nowozatrudnionych), którzy wzięli udział w szkoleniach.

4.2. Zapewnianie dostępu do superwizji dla asystentów rodziny.

BPiPS, organizacje pozarządowe

do XII 2018 r.

1. Liczba asystentów rodziny (w tym nowozatrudnionych), którzy wzięli udział w superwizjach.

1. Monitorowanie liczby asystentów rodziny (w tym nowozatrudnionych), którzy wzięli udział w superwizjach.

5. Zatwierdzenie rekomendacji określających zasady ustanawiania, funkcjonowania oraz

BPiPS do III 2016 r.

1. Zatwierdzone rekomendacje określające zasady

-

65

szkolenia rodzin wspierających.

ustanawiania i funkcjonowania rodzin wspierających.

6. Upowszechnienie rekomendacji określających zasady ustanawiania i funkcjonowania rodzin wspierających pn. Rodziny wspierające w Warszawie.

OPS 2018 r. 1. Upowszechnienie rekomendacji we wszystkich dzielnicach.

-

7. Ewaluacja funkcjonowania rodzin wspierających w m.st. Warszawie

BPiPS XII 2017 r.

66

8. System monitorowania i ewaluacji Programu

Program Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2016-2018 będzie podlegał systematycznemu monitoringowi i ewaluacji.

Prowadzony monitoring będzie zakładał systematyczną analizę stopnia realizacji poszczególnych celów i zadań Programu. Jego celem będzie ocena procesu wdrażania Programu, gdzie podstawowym kryterium jej dokonywania będą określone wskaźniki realizacji zadań. Monitoring będzie prowadzony przez wyznaczonych pracowników Biura Pomocy i Projektów Społecznych, każdorazowo w terminie 2 tygodni, licząc od projektowanej daty zakończenia realizacji danego zadania na podstawie danych przekazanych przez realizatorów zadań (zwłaszcza ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, ewentualnie Wydziały Spraw Społecznych i Zdrowia dzielnic). W odniesieniu do zadań, których realizacja została przewidziana w sposób ciągły, przez cały okres realizacji Programu, analiza stopnia realizacji wskaźników powinna być dokonywana minimum raz do roku – w powiązaniu z prowadzoną ewaluacją wewnętrzną. Dane potrzebne do monitorowania zbierane będą na bieżąco przez instytucje realizujące poszczególne zadania.

Prowadzona będzie ewaluacja wewnętrzna polegająca na dokonaniu (po każdym roku wdrażania Programu) przeglądu zrealizowanych zadań, w tym stopnia osiągnięcia poszczególnych wskaźników oraz wprowadzeniu tam, gdzie zostanie to uznane za zasadne, odpowiednich zmian w sposobie realizacji zadań tak, by ostatecznie osiągnąć wszystkie założone wskaźniki i cele założone w Programie.

W końcowym etapie realizacji Programu, przeprowadzona zostanie (przez podmiot zewnętrzny) ewaluacja końcowa mająca na celu analizę skuteczności, efektywności i trafności realizacji działań założonych w Programie. Wyniki ewaluacji będą stanowić podstawę do sformułowania celów i zadań w kolejnych edycjach programów wspierania rodziny.

9. Źródła finansowania Programu

Do podstawowych źródeł finansowania Programu Wspierania Rodziny w m. st. Warszawie na lata 2016-2018 należą:

Roczne plany finansowe Biura Pomocy i Projektów Społecznych; Środki finansowe z funduszy unijnych pozyskiwane zarówno przez jednostki organizacyjne

Miasta, jak i organizacje pozarządowe realizujące projekty społeczne w partnerstwie z Miastem;

Środki finansowe innych podmiotów współpracujących z Miastem w zakresie realizacji celów i zadań Programu Wspierania Rodziny.

67

Documents

PROGRAM WSPIERANIA RODZINY W Mwarszawarodzinna.um.warszawa.pl/.../files/0580_uch_zal.docx · Web viewZałącznik do uchwały Nr XXIII/580/2016 Rady miasta stołecznego Warszawy z