Programi Orientues - Gjeografi Berthame 2014-2015

7/21/2019 Programi Orientues - Gjeografi Berthame 2014-2015

1/19

INSTITUTI I ZHVILLIMIT T ARSIMIT

PROGRAM ORIENTUES

PR MATURN SHTETRORE

(Provim me zgjedhje)

LNDAG!EOGRA"I #RTHAM

Vi$i %h&o''or )*+ ,)*-

TIRAN!ANAR. )*-

*/ UDHZIME T PRG!ITHSHME


2/19

Programi orientues pr provimin e lnds Gjeografi brtham, mbshtetet n

udhzimin Nr. 1, dat 1.!1.!1" t #$%&it pr 'hvillimin e Provimeve t #aturs

%htetrore !1" dhe prbn nj do(ument t vlefshm pr gjimnazet, pr nnsit e

interesuar, msuesit dhe spe*ialistt e prfshir n pro*esin e hartimit t testeve t

#aturs %htetrore.

Programi orientues i lnds Gjeografi brtham pr gjimnazin prfshin njohurit

dhe shprehit themelore t lnds Shkenca e Toks e *ila zhvillohet n (lasn e 1!&t

t gjimnazit, t lnds Gjeografia rajonale e bots, e *ila zhvillohet n (lasn e 11&t

t gjimnazit dhe lnds Gjeografia e Shqipris dhe trevave t tjera shqiptare, e *ila

zhvillohet n (lasn e 1&t t gjimnazit.

& Programi, orienton 01202%i$pr njohurit dhe shprehit themelore + duhet

t zotrojn pr t prballuar me su(ses provimin e lnds Gjeografi

brtham, si lnd me zgjedhje n #aturn %htetrore.

& Programi prmban informa*ionin e nevojshm orientues pr m2%3e%i$ e

(saj lnde + do t prgatisin maturantt pr provimin e lnds me

zgjedhje Gjeografi brtham.

& Programi prbn nj do(ument zrtar, + duhet zbatuar me

(orre(tes nga %4e5i6'i%$2$e prfshir n hartimin e ban(s s petjeve dhe

tezs s provimit t gjeografis, si lnd me zgjedhje pr #aturn %htetrore.

- program duhet sh+rtuar me (ujdes dhe rigorozitet nga se*ili prej grupeve t

interesuara. -ujdes i veant t tregohet nga spe*ialistt e prfshir n hartimin e

ban(s s petjeve dhe tezs s provimit t gjeografis, t *ilt nu( duhet t

prfshijn pr vlersim shtje msimore + nu( jan parashi(uar n (t program.

Prgatitja e nnsve pr provimin e (saj lnde, t bhet n mnr t vazhdueshme

dhe du(e prdorur nj larmi metodash dhe mjetesh.

Gjat puns pr prgatitjen e nnsve pr provimet e #aturs %htetrore, sht e

rndsishme + her pas here msuesi t zhvilloj testime t nnsve t tij, me teste

+ mund t/i hartoj vet du(e u bazuar n modelet e testeve t #aturs %htetrore.

0esti pr lndn Gjeografi brtham do t ndrtohet n mnr t till + n t t

jen t prfshira t tri nivelet e vshtirsis niveli baz, niveli mesatar dhe niveli i

lart. Nj(ohsisht, edhe shprndarja e pi(ve n test do t jet n varsi t

pr+indjeve + z do nivel.


3/19

Peshat spe*ifi(e pr do nivel do t jen

Niveli baz 2!3.

Niveli mesatar 2!3.

Niveli i lart !3.

Nnsit duhet t (en parassh se fusha + (a numrin m t madh t obje(tivave

4peshn m t madhe) n programin orientues t #aturs %htetrore, n test do t

prfa+sohet nga nj numr m i madh petjesh.

N prgatitjen pr prmbushjen e obje(tivave t (tij programi do t prdoren

te(stet msimore t (saj lnde. #und t prdoren edhe materiale shtes, + sigurojn

arritjen e obje(tivave t programit orientues.

5


4/19

/ O#!E7TIVAT E PROGRAMIT SIPAS LIN!AVE

SH7EN8A E TO7S 9 7'6%6 e *),$2

Li0j6 Si%$emi die''or

6inja Sistemi diellorprfshin njohurit dhe (on*eptet baz mbi origjinn, prbrjen

dhe lvizjen e trupave +iellor n hapsir. %hpjegimi i trhe+jes gravita*ionale t

trupave n sistemin diellor, interpretimi i formimit t dit&nats, stinve, bati*ave dhe

zbati*ave, fazave t 7ns dhe e(lipseve prmes studimit t marrdhnieve 0o(&

7n&8iell, (ara(teristi(at e 8iellit dhe roli i tij pr jetn n 0o(, (ara(teristi(at e

planetve dhe obje(teve t tjera brenda (tij sistemi, si dhe revolu*ionarizimi i

studimit t 9niversit prmes zhvillimeve te(nologji(e, jan pi(etat (resore t

prmbajtjes s (saj linje.

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

Si%$emi die''or dhe

To&6 %i 4'60e$

Nns:i, &ja

& 0 prsh(ruaj prmasat e 8iellit, stru(turn, (ara(teristi(at

(resore t se*ils shtres e du(urit diellore;& t prsh(ruaj formn e 0o(s, prmasat e saj dhe rndsin e

tre;

& t identifi(oj provat + tregojn se 0o(a rrotullohet rreth

boshtit t saj;

& t shpjegoj pasojat e rrotullimit t 0o(s rreth boshtit;

& t analizoj lvizjen e 0o(s rreth 8iellit dhe pasojat e (saj

lvizje;

& t shpjegoj sesi fazat e 7ns varen nga pozi*ioni relativ i

8iellit, 7ns dhe 0o(s;& t shpjegoj pse dhe si ndodhin e(lipset, du(e diferen*uar

e(lipset e 7ns nga ato t 8iellit;

& t dalloj planett e brendshm, t jashtm, e satelitt e tre,

du(e prsh(ruar disa ndr (ara(teristi(at (resore t tre;

& t prsh(ruaj (ometat, asteroidt, meteort dhe veorit e tre.

Li0j6 H6r$ogr6;i6

2


5/19

6injaHartografiastudion mnrn e proje(timit t 0o(s n hart e n glob. Prve

njohurive + nnsit marrin mbi globin, hartat, llojet e tre, elementet e harts,

proje(sionet hartografi(e, rrjetin gjeografi( e (oordinatat gjeografi(e, (jo linj snon

(resisht aftsimin pra(ti( t nnsve pr punn me hartn, pr*a(timin e

vendndodhjes s pi(ave t ndrshme n hart, pr*a(timin e largsive reale nisur nga

sh(alla e harts, apo pr*a(timin e (ohs zonale e lo(ale.

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

P6r6


6/19

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

A$mo%;er6

Nns:i, &ja

& 0 analizoj prbrjen e atmosfers, ndrtimin stru(turor,

du(e dhn (ara(teristi(at m (resore t shtresave t saj;& t analizoj llojet e rrezatimit t drejtprdrejt, t

shprndar, t prgjithshm dhe to(sor, prmes du(uris s

pr*jellshmris dhe (onve(sionit;

& t analizoj ndrshimin e temperaturs n (oh 4ditore e

vjetore) dhe n hapsir 4verti(al e horizontal) dhe fa(tort

+ ndi(ojn n t;

& t llogaris temperaturn mesatare ditore, mujore e vjetore t

ajrit dhe amplitudat ditore dhe vjetore t temperaturs sajrit;

& t formuloj (on*eptet lagshtir e ajrit, lagshtir absolute

dhe relative;

& t prsh(ruaj pro*esin e (ondensimit t avujve t ujit dhe

formimin e vess, mjegulls, brms e reve;

& t shpjegoj (ushtet e formimit t llojeve t ndrshme t

reshjeve;

& t ndrtoj dhe interpretoj grafi(t e shprndarjes

hapsinore dhe (ohore t reshjeve;

& t analizoj ndrshimet e trsnis atmosferi(e n (oh e n

hapsir;

& t analizoj fa(tort (resor + pr*a(tojn elementet e

ers 4drejtimi dhe shpejtsia);

& t shpjegoj errat e +ar(ullimit t prgjithshm dhe

formimin e tre;

& t prsh(ruaj errat lo(ale;

& t analizoj *i(lonin dhe anti*i(lonin;

& t shpjegoj ndi(imin e regjimit *i(loni( n gjersit

mesatare;

& t formuloj (on*eptet mot dhe (lim;

& t analizoj fa(tort + ndi(ojn n formimin e (lims.


7/19

Hidro%;er6

& 0 interpretoj +ar(ullimin e ujit n natr;

& t pr*a(toj format e lvizjeve t ujrave o+eani(e;

& t shpjegoj elementet e vals detare dhe mnrn e

formimit t valve detare;

& t analizoj sh(a+et e formimit t bati*ave dhe zbati*ave dhe

pasojat e tre;

& t prsh(ruaj (ara(teristi(at (resore t pjesve prbrse

t lumit;

& t analizoj li+enet sipas origjins s formimit t tre,

sho+ruar me shembuj (on(ret nga bota e vendi n;

& t dalloj llojet e ujrave nnto(sore dhe mnrn e

formimit t tre;

& t prsh(ruaj llojet e ndrshme t burimeve;

& t analizoj (ushtet e formimit t bors s prhershme dhea(ullnajave;

, t diferen*oj a(ullnajat malore nga ato (ontinentale.

Li$o%;er6 dhe hi%$ori6 e

To&2%

& 0 diferen*oj shtresat e 0o(s, du(e dhn veorit

(resore t se*ils prej tre;

& t shpjegoj ndrshimin e temperaturs, trsnis dhe

dendsis n brendsi t 0o(s;

& t prsh(ruaj mnrn e formimit t mineraleve dhe vetit

fizi(e t tre 4fortsia, ngjra, sh(l+imi, therja);

& t prsh(ruaj llojet (resore t sh(mbinjve;

& t analizoj (rijimin e magms dhe mnrn e formimit t

sh(mbinjve magmati(;& t shpjegoj (ushtet e formimit t sh(mbinjve sedimentar

dhe llojet e tre;

& t shpjegoj mnrn e formimit t sh(mbinjve

metamorfi( dhe llojet e tre.

=


8/19

#io%;er6& 0 analizoj fa(tort + ndi(ojn n botn bimore e

shtazore.

Li0j6 Di06mi&6 e To&2%

>elievi i 0o(s, tiparet e saj jan pasoj e veprimtaris s for*ave t brendshme dhe t

jashtme, t *ilat n mnr t vazhdueshme modelojn siprfa+en e 0o(s. ?orma e

sotme e relievit t 0o(s sht rezultante e bash(veprimit t for*ave t brendshme

dhe t jashtme. N historin e zhvillimit t 0o(s, se*ila prej (tre for*ave (a

ndi(uar dhe ndi(on n prmasa t ndrshme, gj + (a uar dhe n (rijimin e formave

t ndrshme n reliev. ?ormat e (rijuara nga for*at e brendshme, n mnr t

vazhdueshme modelohen nga veprimi i for*ave t jashtme, du(e (rijuar larmi n

form, ndrtim e prmasa.

6injaDinamika e Toksprbhet nga d bllo+e temati(e Ndrshimet n 0o( nn

ndi(imin e for*ave t brendshme, dhe ndrshimet n 0o( nn ndi(imin e for*ave t

jashtme.

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

Ndr=%hime$ 02 To&2

020 0di&imi0 e

;or56ve $2 :re0d%hme

Nns:i, &ja

& 0 prsh(ruaj (on*eptin plla(a te(toni(e dhe shprndarjen e

tre;

& t analizoj mnrn e lvizjes s tre;

& t analizoj llojet e (ufijve t plla(ave te(toni(e;

& t prsh(ruaj llojet e lvizjeve luhatse;

& t analizoj lvizjet rrudhosse e sh(putse dhe sh(a+et e

tre;

& t evidentoj format e relievit + (rijohen si pasoj e lvizjeve

rrudhosse e sh(putse;

& t shpjegoj du(urin e formimit t trmeteve;

& t prsh(ruaj tipat e trmeteve sipas thellsis dhe origjins;

, t pr*a(toj n hart shprndarjen gjeografi(e t trmeteve;& t prsh(ruaj vull(anin, pjest prbrse t tij, produ(tet

vull(ani(e;

& t analizoj sh(a+et e shprthimit t vull(aneve;

& t pr*a(toj n hart shprndarjen gjeografi(e t vull(aneve.

@


9/19

Ndr=%hime$ 02 To&2020 0di&imi0 e

;or56ve $2 j6%h$me

& 0 pr(ufizoj (on*eptin tjetrsim fizi(, (imi( e biologji(;

& t analizoj (ushtet n t *ilat ndodh se*ili prej tjetrsimeve;

& t analizoj fa(tort + ndi(ojn n formimin e dherave;

& t analizoj (ushtet n t *ilat ndodhin rrsh+itjet, rrzimet

dhe shembjet;

& t analizoj veprimtarin grrese, transportuese e

depozituese t ers dhe format (ara(teristi(e t relievit, +

(rijohen si pasoj e saj;


depozituese t ujrave rrjedhse 4lumenj, prrenj) dhe format

e (rijuara prej saj;

& t pr(ufizoj (on*eptin (arst;

& t analizoj (ushtet n t *ilat zhvillohet pro*esi i (arstit;

& t prsh(ruaj format siprfa+sore dhe nnto(sore t(rijuara nga veprimtaria (arsti(e;


depozituese t a(ullnajave dhe format e (rijuara prej saj;


depozituese n brigjet detare;

& t (lasifi(oj tipat e bregdeteve 4i ult, i lart) dhe

(ara(teristi(at e tre.

Li0j6 Mjedi%i dhe %ho


10/19

+ ndi(ojn n t.

G!EOGRA"IA RA!ONALE E #OTS 9 7'6%6 e **,$2

Li0j6 R6jo0e$

-jo linj prezanton nj panoram t prgjithshme t rajoneve m t mdha t bots,

par nga perspe(tiva e problemeve dhe integrimit. Nprmjet studimit rajonal,

nnsit n mnr (riti(e analizojn e vlersojn pro*eset dhe du(urit e ndrshme

t zhvillimit rajonal dhe perspe(tivn e tre. N (t mnr formohen bazat edomosdoshme gjeografi(e pr t ndrtuar (ndvshtrimet mbi ngjarjet a(tuale

rajonale e globale dhe pro*eset integruese n nivel vendor, rajonal e global.

6inja >ajonet prbhet nga bllo+et temati(e

& Gjeografia rajonale dhe tipat e rajoneve

& Buropa & (ara(teristi(a t prgjithshme dhe veori rajonale

& $meri(a e Ceriut

& $meri(a Dendrore

& $meri(a e Eugut

& $fri(a Nnsahariane& $fri(a e Ceriut:$zia Eugperndimore

& $zia Eugore

& $zia 6indore

& $zia Euglindore

& $ustralia, F+eania.

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

1!


11/19

Gjeogr6;i6 r6jo06'e

dhe $i4e$ e r6jo0eve

Nns:i,&ja

& 0 analizoj termat baz n gjeografi, si pozi*ioni, rajoni,

marrdhniet njeri&mjedis dhe pro*eset hapsinore;

& t identifi(oj (riteret baz t rajonizimit gjeografi( dhe t

(lasifi(imit t rajoneve t ndrshme sipas llojeve apo tipeve t

tre;

& t analizoj rajonet (ulturore t bots s sotme prmes

shembujve;

& t prsh(ruaj rolin dhe rndsin + luajn n rajone t

ndrshme organizmat ndr(ombtar 4p.sh., F-, 9NHIB?

etj.);

& t plotsoj hartat s(i* 4fizi(o&gjeografi(e) t ma(rorajoneve t

bots.

RA!ONET

E3ro46 ,

76r6&$eri%$i&6 $2

42rgji$h%hme dhe

ve>ori r6jo06'e

& 0 vlersoj rolin e pozits gjeografi(e dhe (ara(teristi(at e

prgjithshme gjeografi(e t Burops;

& t analizoj veorit spe*ifi(e rajonale natrore e humane t

Burops;

& t vlersoj zhvillimin histori(o&territorial rajonal t Burops;

& t interpretoj histori(un dhe (ara(teristi(at e formimit,

zhvillimit e zgjerimit t B&s;

& t vlersoj ma(rorajonin rus, pro*eset dhe problemet e sotme

t perspe(tivs rajonale e globale;

& t identifi(oj disa ndr problemet e sotme rajonale t Burops

dhe perspe(tivn e zgjidhjes s tre.

Ameri&6 e Veri3$

& 0 identifi(oj (ara(teristi(at dhe tiparet e prgjithshme

natrore e humane t $meri(s s Ceriut;

& t analizoj tipet dhe llojet e ndrshme t rajoneve t %7$&

s, si dhe modelet e tre t zhvillimit, du(e evidentuar modelin

e(onomi( t zhvillimit t %h$&s;

& t analizoj problemet e sotme t zhvillimeve rajonale t

(ontinentit veriameri(an, si dhe perspe(tivn e tre.

& 0 identifi(oj tiparet e prgjithshme fizi(o&gjeografi(e t

rajonit t $meri(s Dendrore;

11


12/19

Ameri&6 ?e0drore & t identifi(oj veorit e popullimit dhe t (ulturs s rajonit t

$meri(s Dendrore, du(e evidentuar grshetimin e (ulturave;

& t analizoj modelet e zhvillimit e(onomi( t (tij rajoni.

Ameri&6 e !3g3$

& 0 identifi(oj (ushtet natrore t rajonit t $meri(s s Eugut;

& t prsh(ruaj veorit e popullimit dhe t (ulturs s rajonit t

$meri(s Eugore, du(e evidentuar diferen*imin hapsinor t

(ulturave vendase dhe europiane;

& t analizoj modelet e zhvillimit e(onomi( t (tij rajoni.

A;ri&6

N20%6h6ri60e

& 0 prsh(ruaj tiparet fizi(o&gjeografi(e t $fri(s

Nnsahariane, du(e evidentuar tipizimin e bots bimore dhe

shtazore;

& t identifi(oj veorit e popullimit dhe t (ulturs s rajonit t

$fri(s Nnsaharjane.

A;ri&6 e Veri3$@Azi6

!3g4er20dimore

& 0 vlersoj pozitn gjeografi(e t rajonit t $fri(s s

Ceriut:$zis Eugperndimore, si dhe (ushtet natrore;

& t vlersoj (omple(sitetin gjeografi(, (ulturor, politi( t

6indjes s #esme, du(e u ndalur n sfidn e Hslamit;

& t analizoj modelet e zhvillimit e(onomi( t (tij rajoni,

bazn e resurseve t nafts dhe rolin e saj n zhvillimin e

rajonit.

Azi6 !3gore

& 0 prsh(ruaj (ushtet natrore t (tij rajoni, me fo(us

pranin e lartsive m t mdha n bot;

& t identifi(oj veorit e popullimit, t (ulturs e t zhvillimit

e(onomi( t rajonit t $zis Eugore.

Azi6 Li0dore

& 0 vlersoj pozitn gjeografi(e dhe (ushtet natrore t rajonit

t $zis 6indore;

& t identifi(oj veorit e popullimit dhe t (ulturs s rajonit t

$zis 6indore;

& t analizoj modelet e zhvillimit e(onomi( t (tij rajoni

4modeli (inez dhe japonez).

Azi6 !3g'i0dore

& 0 prsh(ruaj tiparet fizi(o&gjeografi(e t rajonit t $zis

Euglindore;

& t identifi(oj veorit (resore t popullimit, t (ulturs e t

zhvillimit e(onomi( t rajonit t $zis Euglindore, me fo(usmodelin e zhvillimit e(onomi( t nj prej shteteve t

1


13/19

ashtu+uajtur Jtigrat e $zisJ.

A3%$r6'i6. O


14/19

degradimit dhe sh(retimit t peizazheve, nj ndr problemet m sh+etsuese t

mjedisit sot n (to treva.

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

Sh3m2''oj%hm2ri6 e

mjedi%eve dhe4eiz6zheve $2 $rev6ve

%h


15/19

Org60izimi

6dmi0i%$r6$iv i $rev6ve

%hepubli(n e %h+ipris, n >epubli(n e -osovs

dhe n trevat e tjera sh+iptare;

& t analizoj organizimin e sotm politi(o&administrativ t

trevave sh+iptare, masat + jan marr pr integrimin rajonal

dhe europian t tre.

Po43''%i6 dhe

ve0d:60ime$

& 0 analizoj (ushtet dhe fa(tort + (an ndi(uar n

popullimin e trevave sh+iptare;

& t prsh(ruaj elementet 4(ara(teristi(at) (resore

demografi(e t popullsis s trevave sh+iptare 4numri i

popullsis, shtimi natror, stru(tura e popullsis);

& t evidentoj territoret (u (an migruar sh+iptart me veorit

dhe problemet e integrimit t tre;

& t analizoj e*urin e zhvillimit t popullsis dhe

vendbanimeve n trevat sh+iptare, prmes treguesve

statisti(or, grafi( etj.

E&o0omi6 e $rev6ve

%h


16/19

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

Mjedi%i dhe $3rizmi

i $rev6ve %hepubli(s

s %h+ipris, >epubli(s s -osovs dhe t trevave t tjera sh+iptare.

6inja >ajonet prbhet nga bllo+et temati(e

& >ajonet gjeografi(e t trevave sh+iptare.

& >epubli(a e %h+ipris

& >ajoni Perndimor.

& >ajoni Cerior dhe Cerilindor.

& >ajoni Euglindor.

& >ajoni Eugor.

& >epubli(a e -osovs.

& 0revat sh+iptare n %erbi.

& 0revat sh+iptare n #a+edonin Perndimore.

& 0revat sh+iptare n #al t 'i.

& 0revat sh+iptare n Gre+i.

#''o&3 $em6$i& O:je&$iv6$

R6jo0e$ gjeogr6;i&e $2

$rev6ve %h


17/19

Re43:'i&6 e Shepubli(n e %h+ipris nga trevat e

tjera sh+iptare dhe fa(tort e diferen*imit t saj rajonal; rajonet

gjeografi(e.

R6jo0i Per20dimor

R6jo0i Verior dhe

Veri'i0dor

R6jo0i !3g'i0dor

R6jo0i !3gor

& 0 prsh(ruaj veorit (resore natrore t >ajonit

Perndimor dhe ofertat poten*iale natrore pr zhvillim;

& t evidentoj (ara(teristi(at (resore t popullimit t (tij

rajoni, me fo(us t veant rritjen e shpejt t popullsis dhe

ndrshimet stru(turore t saj;

& t vlersoj shumllojshmrin e hapsirave t prodhimit

buj+sor e industrial, se(torit ter*iar, rrjetin e transportit dhe

rolin e tij n prirjen e organizmit t ri hapsinor t rajonit.

& 0 prsh(ruaj mozai(un natror t >ajonit Cerior dhe

Cerilindor dhe ofertat poten*iale natrore pr zhvillim;

& t analizoj tenden*n e ndrshimeve demografi(e t (tij

rajoni me problemati(at + e sho+rojn;

& t evidentoj tiparet (resore t a(tivitetit a(tual e(onomi( t

(ufizuar t (tij rajoni.

& 0 analizoj veorit natrore, demografi(e e e(onomi(e t

>ajonit Euglindor.

& 0 analizoj tiparet e prgjithshme natrore dhe humane +

dallojn >ajonin Eugor;

& t evidentoj pasurit e veanta natrore, demografi(e dhe

e(onomi(e t (tij rajoni.

1=


18/19

Re43:'i&6 e 7o%ov2% & 0 prsh(ruaj >epubli(n e -osovs si nj rajon gjeografi(

me (ufi t +art natror dhe politi(, veori spe*ifi(e fizi(o&

gjeografi(e, demografi(e dhe e(onomi(e;

& t evidentoj diferen*imin rajonal dhe tiparet gjeografi(e

natrore, demografi(e dhe e(onomi(e t >ajonit Perndimor

dhe 6indor t -osovs.

Trev6$ %h


19/19

Nr/ Li0j6 Nd6rj6 e 4e%h6ve 02 42r

Documents

Programi Orientues - Gjeografi Berthame 2014-2015