Upload
ledien
View
356
Download
13
Embed Size (px)
Citation preview
1
UDHËZUES PËR MËSUESIT GjEoGRafI 6
Agron nishkukostAndin dhjAmAndi
2
www.ideart.al
Adresa: Rruga “Ibrahim Rugova” Kompleksi “Green Park” 2/10
Tiranë Shqipë[email protected]
Tel: ++355 4 2233205
Botues: Redin Jegeni Redaktor letrar: Loredan Bubani
© Copyright iDeART© Të gjitha të drejtat e rezervuara.
Riprodhimi i librit, qoftë edhe në formë të pjesëshme, është i ndaluar.nuk mund të kopjohet asnjë tekst apo zgjidhje grafike e tij pa lejen dhe miratimin paraprak të iDeART, i cili është mbajtës i vetëm i së drejtës së botimit dhe shpërndarjes së tij, përveç rasteve kur kjo e drejtë lejohet qartazi nga ligji.Botuesi është i gatshëm t’i ofrojë të drejtat pa pagesë për citimet, përdorimet me qëllim studimi vetiak apo për elementë të veçantë grafikë që gjenden në këtë libër, duke nënshkruar fillimisht marrëveshje për to. Të drejtat morale të autorëve dhe artistëve që punuan për realizminin e këtij projekti mbrohen nga iDeART, bazuar në legjislacionin shqiptar mbi pronësinë intelektuale dhe të Drejtat e Autorit, nr. 9380, dt. 28.04.2005 si dhe në konventat, dispozitat dhe marrëveshjet ndërkombëtare.
iSBn 978-9928-201-00-3(shënimi CiP i katalogut gjendet në Bibliotekën Kombëtare Tiranë)
Botimi i parë: iDeART, 2015
3
PËRMBAJTJA
Parathënie 5
Plani lëndor vjetor 6
Planifikimi ditor për çdo temë mësimore 19
Modele evidenca e vlerësimit 69
4
5
PARATHËNIE
Libri i mësuesit “Gjeografia 6” është një mjet didaktik që vjen në ndihmë të mësuesit, në mbështetje të tekstit mësimor përkatës të përgatitur dhe botuar nga Shtëpia botuese IdeART.
Mbështetur në programin mësimor, Fusha: Shoqëria dhe Mjedisi (shkalla 3) për lëndën Gjeografia 6, në tematikën “Ndërvarësia midis njerëzve, vendeve, rajoneve dhe mjediseve,” ky libër për mësuesin përmbush kompetencat bazë të fushës që lidhen me kompetencat kyçe ndërmjet rezultateve të të nxënit të secilës prej tre nëntematikave:1. Gjeografia dhe kërkimi gjeografik ( 8 orë)2. Harta gjeografike (12 orë)3. Mjedisi ynë lokal (15 orë)
Konceptimi i hartimit të përmbajtjes së librit për mësuesit e Gjeografisë 6 synon:- Të sigurojë zbërthimin e kornizës kurikulare të arsimit parauniversitar me qëllim krijimin e kushteve për
ndërtimin e kompetencave kyçe për nxënien gjatë gjithë jetës si dhe të kompetencave të fushës “Shoqëria dhe Mjedisi” që lidhen me to.
- Të shërbejë si burim dhe aftësim profesional për mësuesit/et e gjeografisë.- Të sugjerojë metoda, teknika, strategji të mësimdhënies e të nxënies të cilat nxitin interesin, gjithëpërfshirjen,
ndërveprimin dhe punën kërkimore të nxënësve.- Të nxit përdorimin efektiv të TIK-ut në proçesin e mësimdhënies së gjeografisë si mjet për sigurimin dhe
komunikimin e informacionit.Shtjellimi i orëve mësimore (modelet) janë rekomandime që do ti shërbejnë mësuesit/es për të sqaruar pyetjet që mund të ketë:- Si mund të ndërthuren disa teknika të mësimdhënies brenda një ore mësimi?- Si duhet të planifikohen raportet kohore mes punës së mësuesit/es, veprimtarisë së nxënësve dhe
bashkëpunimit ndërmjet tyre?- Si organizohet etapa e reflektimit (rrjeti i diskutimit)?- Si mund të realizojnë kompetencat mësimore dhe të organizojnë orën mësimore për tematikën “Mjedisi
ynë lokal”?- Çfarë rruge dhe çfarë hapash duhet të ndjekin nxënësit/et për të realizuar projektin mësimor “Mjedisi ynë
lokal”?Hartimi i planit mësimor vjetor bazuar në programin e MAS, do të jetë një ndihmesë në punën e mësuesit/es të gjeografisë pasi është ideuar dhe hartuar duke përfshirë rezultatet e të nxënit si njohuritë, shkathësitë dhe qendrimit/vlerat.
6
7
Korniza KurriKulare
Kompetencat Kyçe për nxënien gjatë gjithë jetës
Kompetencat shprehen nëpërmjet përdorimit të njohurive, shkathtësive, vlerave dhe qëndrimeve në trajtimin e plotë dhe të kuptueshëm të situatave të kontekstit. Zhvillimet e sipërpërmendura dhe nevojat për ndryshime arsimore e bëjnë të qartë domosdoshmërinë për të nxënë gjatë gjithë jetës. Qytetarëve të shoqërisë së dijes u nevojitet të zhvillojnë njohuritë, shkathtësitë, vlerat dhe qëndrimet vetjake, shoqërore dhe ato që lidhen me botën e punës dhe tregun e lirë. Procesi i arsimimit do t’i mundësojë çdo nxënësi zotërimin e kompetencave kyçe, të nevojshme për jetën dhe punën.Rrugët dhe mënyrat me të cilat njerëzit i qasen sot informacionit dhe shërbimeve ndryshojnë vazhdimisht. Për këtë arsye, të gjitha moshat kanë nevojë të pajisen me kompetenca të reja që i ndihmojnë të përshtaten në botën e sotme digjitale, jo vetëm nëpërmjet fitimit të njohurive dhe aftësive teknike, por edhe nëpërmjet të kuptuarit të thellë të mundësive, sfidave dhe çështjeve etike, ligjore dhe shoqërore që lindin ose shoqërojnë zhvillimet e reja ekonomike, shoqërore dhe teknologjike.Këto ndryshime shtrojnë domosdoshmërinë e zotërimit të kompetencave që i aftësojnë individët të menaxhojnë ndryshimet dhe situatat e reja. Në përputhje me qëllimet e arsimit parauniversitar, këto kompetenca janë:
1. Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit.2. Kompetenca e të menduarit.3. Kompetenca e të mësuarit për të nxënë.4. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin.5. Kompetenca personale.6. Kompetenca qytetare.7. Kompetenca digjitale.
Korniza KurriKulare e arSiMiT ParauniVerSiTarTË rePuBliKËS SË SHQiPËriSËTiranË, 2014
8
tem
atik
atsh
përn
darj
a e
përm
bajt
jes
së lë
ndës
sh
tato
r - D
hjet
orja
nar
- mar
sp
rill
- Qer
shor
Gje
ogra
fia
dhe
kërk
imi
gjeo
grafi
k8
orë
• N
johj
a e
botë
s dh
e gj
eogr
afia
• H
isto
ria
e zh
villi
mit
• D
egët
kry
esor
e të
gje
ogra
fisë
• Ç
farë
ësh
të h
apës
ira?
• V
epri
mta
ri p
rakt
ike
(Hap
ësir
a)•
Pes
ë te
mat
e g
jeog
rafis
ë•
Met
odat
dhe
pun
ët e
gje
ogra
fit•
Vep
rim
tari
pra
ktik
e (R
ajon
et g
jeog
rafik
e)
har
tat
gjeo
grafi
ke12
orë
• O
rien
timi n
ë na
tyrë
•
Vepr
imta
ri pr
aktik
e (O
rient
imi n
ë na
tyrë
)•
Kla
sa jo
në, s
hkol
la jo
në•
Hap
ësir
a rr
eth
nesh
•
H
arta
t gj
eogr
afike
dhe
glo
bi•
Ve
prim
tari
pra
ktik
e (L
loje
t e
hart
ave)
•
Ve
ndnd
odhj
a•
G
jerë
sia
dhe
gjat
ësia
gje
ogra
fike
•
Koor
dina
tat
gjeo
grafi
ke•
H
arta
e S
hqip
ëris
ë•
Ve
prim
tari
prak
tike
(Koo
rdin
atat
gjeo
grafi
ke)
•
Test
(N
johu
ritë
Tem
atik
a 2)
mje
disi
ynë
lo
kal
15 o
rë
• P
ozita
gje
ogra
fike
dhe
relie
vi•
Hid
rogr
afia
• K
lima
dhe
gjal
lesa
t•
Pop
ulls
ia•
Ven
dban
imet
• Q
ever
isja
dhe
eko
nom
ia•
Tur
izm
i•
Pas
uritë
nat
yror
e - Z
onat
e m
broj
tura
• T
rash
ëgim
ia k
ultu
rore
• P
robl
emet
mje
diso
re•
Eks
kurs
ion
(3 o
rë)
• P
roje
kt “
Mje
disi
ynë
loka
l” (
2 or
ë)
For
ma
tp
Lan
i më
sim
or
Vje
to
r -
KLa
sa V
iFU
sha
: sh
oQ
ër
ia D
he
mje
Dis
i Lë
nD
a: g
jeo
gr
aFi
9
tem
atik
atsh
përn
darj
a e
përm
bajt
jes
së lë
ndës
sh
tato
r - D
hjet
orja
nar
- mar
sp
rill
- Qer
shor
Gje
ogra
fia
dhe
kërk
imi
gjeo
grafi
k8
orë
• N
johj
a e
botë
s dh
e gj
eogr
afia
• H
isto
ria
e zh
villi
mit
• D
egët
kry
esor
e të
gje
ogra
fisë
• Ç
farë
ësh
të h
apës
ira?
• V
epri
mta
ri p
rakt
ike
(Hap
ësir
a)•
Pes
ë te
mat
e g
jeog
rafis
ë•
Met
odat
dhe
pun
ët e
gje
ogra
fit•
Vep
rim
tari
pra
ktik
e (R
ajon
et g
jeog
rafik
e)
har
tat
gjeo
grafi
ke12
orë
• O
rien
timi n
ë na
tyrë
•
Vepr
imta
ri pr
aktik
e (O
rient
imi n
ë na
tyrë
)•
Kla
sa jo
në, s
hkol
la jo
në•
Hap
ësir
a rr
eth
nesh
•
H
arta
t gj
eogr
afike
dhe
glo
bi•
Ve
prim
tari
pra
ktik
e (L
loje
t e
hart
ave)
•
Ve
ndnd
odhj
a•
G
jerë
sia
dhe
gjat
ësia
gje
ogra
fike
•
Koor
dina
tat
gjeo
grafi
ke•
H
arta
e S
hqip
ëris
ë•
Ve
prim
tari
prak
tike
(Koo
rdin
atat
gjeo
grafi
ke)
•
Test
(N
johu
ritë
Tem
atik
a 2)
mje
disi
ynë
lo
kal
15 o
rë
• P
ozita
gje
ogra
fike
dhe
relie
vi•
Hid
rogr
afia
• K
lima
dhe
gjal
lesa
t•
Pop
ulls
ia•
Ven
dban
imet
• Q
ever
isja
dhe
eko
nom
ia•
Tur
izm
i•
Pas
uritë
nat
yror
e - Z
onat
e m
broj
tura
• T
rash
ëgim
ia k
ultu
rore
• P
robl
emet
mje
diso
re•
Eks
kurs
ion
(3 o
rë)
• P
roje
kt “
Mje
disi
ynë
loka
l” (
2 or
ë)
Rez
ulta
tet
e të
nxë
nit
sipa
s ko
mpe
tenc
ave
kyçe
që
real
izoh
en n
ë lë
ndën
e G
jeog
rafis
ë m
bësh
tetu
r në
pro
gram
in lë
ndor
, shk
alla
e 3
dhe
tek
stin
mës
imor
“G
jeog
rafi
.6”
Kom
pete
nca
e ko
mun
ikim
it
dhe
e të
shp
rehu
rit
Nxë
nësi
men
don
në m
ënyr
ë ef
ektiv
e
Shpr
eh q
artë
men
dim
in e
vet
ë pë
r nj
ë te
më
të c
aktu
ar (
orie
ntim
i, ha
rtat
, koo
rdin
atat
gje
ogra
fike,
mje
disi
ynë
lo
kal e
tj)
Dëg
jon
me
vëm
ëndj
e pr
ezan
timin
dhe
dis
kutim
et e
bër
a ng
a të
tjer
ët, d
uke
bërë
pye
tje, k
omen
te d
he p
ropo
zim
e (v
epri
mta
ri p
rakt
ike,
pro
jekt
e et
j).
Shpj
egon
qar
të d
he s
aktë
kup
timin
e t
erm
ave
të r
eja
(fjal
ë, ko
ncep
te)
gjeo
grafi
ke, d
uke
përd
orur
gju
hën
dhe
fjalo
rin
e pë
rsht
atsh
ëm.
Puno
n në
gru
p (v
epri
mta
ri p
rakt
ike)
duk
e nd
ërtu
ar m
arrë
dhën
ie t
ë m
ira
bash
këve
prim
i me
shok
ët e
sho
qet.
Kom
ento
n dh
e di
skut
on li
rshë
m d
uke
ndar
ë m
endi
met
e v
eta
me
mës
uesi
n, s
hokë
t e
shoq
et d
he p
rind
ërit.
Kom
pete
nca
e të
men
duar
it
Nxë
nësi
men
don
në m
ënyr
ë kr
ijues
e
Nje
h dh
e pë
rshk
ruan
në
mën
yrë
të d
rejtë
përd
rejtë
rea
litet
in e
mje
disi
t na
tyro
r dh
e sh
oqër
or t
ë ve
ndba
nim
it të
tij.
Inte
rpre
ton
mën
yra
të z
hvill
imit
të n
jë p
roçe
si n
atyr
or a
po s
hoqë
ror
(pei
zazh
it gj
eogr
afik,
shtim
i i p
opul
lsis
ë et
j) du
ke il
ustr
uar
atë
me
shem
buj k
onkr
etë.
Kra
haso
n dh
e pë
rshk
ruan
kus
htet
e n
drys
hme
të je
tesë
s së
pop
ujve
në
rajo
ne t
ë ve
çant
ë gj
eogr
afik.
Para
shtr
on a
rgum
ente
pro
dhe
kun
dër
për
një
tem
ë ap
o pr
oble
m t
ë ca
ktua
r (m
jedi
si y
në l
okal
etj)
gja
të
deba
teve
që
do t
ë kr
yen.
Kom
pete
nca
e të
mës
uari
t pë
r të
nxë
në
Nxë
nësi
mës
on p
ër t
ë nx
ënë
Përz
gjed
h të
dhë
na n
ga b
urim
e të
ndr
yshm
e (s
i lib
ra, r
evis
ta, e
ncik
lope
di o
se in
tern
et) t
ë ci
lat i
shf
rytë
zon
për
real
izim
in e
det
yrav
e të
dhë
na.
Shpj
egon
nëp
ërm
jet
shem
bujv
e ku
ptim
in p
ër h
apës
irën
, koo
rdin
atat
gje
ogra
fike,
mje
disi
n e
tij lo
kal e
tj.
Shfr
ytëz
on të
dhë
nat p
ër të
dem
onst
ruar
të k
uptu
arit
e ko
ncep
teve
num
erik
e dh
e gr
afike
për
tem
a m
ësim
ore
të c
aktu
ara
(pop
ulls
ia).
Zba
ton
në m
ënyr
ë të
pav
arur
udh
ëzim
et e
dhë
na n
ga m
ësue
si d
he t
ekst
i shk
ollo
r pë
r të
nxë
në n
jë t
emë,
aktiv
itet
ose
dety
rë q
ë i k
ërko
het.
Men
don
në m
ënyr
ë kr
itike
kur
vle
rëso
n pa
soja
t e v
epri
mta
risë
nje
rëzo
re n
ë nj
ë m
jedi
s je
tëso
r të
cak
tuar
dhe
pa
rash
tron
men
dim
et e
vet
a pë
r zg
jedh
jen
e du
hur.
10
Kom
pete
nca
për
jetë
n,
sipë
rmar
rjen
dhe
mje
disi
n
Nxë
nësi
kon
trib
uon
në m
ënyr
ë pr
oduk
tive
Ndë
rgje
gjës
ohet
për
duk
uritë
e n
drys
hme
gjeo
grafi
ke d
uke
njoh
ur v
epri
mta
rinë
e f
orca
ve n
atyr
ore
dhe
shoq
ëris
ë nj
erëz
ore
në m
jedi
sin
jetë
sor.
Vle
rëso
n rë
ndës
inë
dhe
efek
tivite
tin e
zgj
edhj
eve
të p
ropo
zuar
a ng
a nj
ëri-t
jetr
i.
Dis
kuto
n pë
r rë
ndës
inë
që k
a m
broj
tja e
mje
disi
t lok
al d
he p
asoj
at q
ë sj
ell d
ëmtim
i i ti
j për
jetë
n e
njer
iut d
he
të g
jalle
save
,si
dhe
pro
pozo
n m
asat
e d
uhur
a që
duh
en n
dërm
arrë
për
mën
jani
min
e t
yre.
Ba
shkë
vepr
on n
ë m
ënyr
ë ak
tive
me
mos
hata
rët
për
real
izim
in e
një
vep
rim
tari
e të
për
bash
kët
(në
bazë
kla
se
/ shk
olle
) të
zhv
illua
r në
mje
disi
n lo
kal t
ë ve
ndba
nim
it të
tij.
Kom
pete
nca
pers
onal
e
Nxë
nësi
bën
jetë
të
shën
dets
hme
Zhv
illon
aftë
sitë
për
të
men
axhu
ar v
eten
e t
ij që
të
jetë
i pa
varu
r në
zba
timin
e n
johu
rive
, shk
atht
ësiv
e, m
e që
llim
mar
rjen
e v
endi
mev
e ko
nkre
te.
Bash
këpu
non
në k
lasë
dhe
në
terr
en p
ër t
ë zh
villu
ar a
ftësi
të n
dërp
erso
nale
dhe
të
mës
ojë
që t
ë vl
erës
ojë
men
dim
et e
ndr
yshm
e të
anë
tarë
ve t
ë tje
rë t
ë gr
upit.
Kom
pete
nca
qyte
tare
Nxë
nësi
për
kush
tohe
t nd
aj t
ë m
irës
së
përb
ashk
ët
Vle
rëso
hen
gjet
jet
e tij
në
lidhj
e m
e qe
ndru
eshm
ërin
ë m
jedi
sore
në
nive
l lok
al d
he r
espe
ktim
in e
pas
uriv
e na
tyro
re d
he t
rash
ëgim
isë
kultu
rore
në
zonë
n ku
jeto
n.
Nxi
tet t
ë m
endo
jë n
ë m
ënyr
ë kr
itike
në
mar
rjen
e v
endi
mev
e që
ndë
rmer
r pa
dëm
tuar
inte
resa
t e të
tjer
ëve,
të
cila
t do
të
kont
ribu
ojnë
në
rritj
en e
cilë
sisë
së
vepr
imta
risë
në
grup
in s
hoqë
ror.
Prop
ozon
rru
gë a
ltern
ativ
e pë
r çë
shtje
të n
drys
hme
gjeo
grafi
ke, d
uke
vler
ësua
r fa
ktor
ët m
jedi
sorë
, eko
nom
ik
dhe
shoq
ëror
në
vend
bani
min
e t
ij.
Kom
pete
nca
digj
ital
e
Nxë
nësi
për
dor
tekn
olog
jinë
për
të n
xitu
r in
ovac
ioni
n
Përd
or T
IK-u
n pë
r të
mbl
edhu
r in
form
acio
n sh
tesë
për
tem
at m
ësim
ore.
Ana
lizon
dhe
vle
rëso
n in
form
acio
nin
e m
arrë
ele
ktro
niki
sht p
ër d
ukur
itë g
jeog
rafik
e në
ven
dban
imin
e ti
j dhe
m
arrë
dhën
ien
e nj
eriu
t m
e m
jedi
sin.
Përd
or p
rogr
amet
kom
pjut
erik
e pë
r të
rea
lizua
r de
tyra
dhe
pro
jekt
e rr
eth
tem
ave
mës
imor
e.
11
rez
ulta
tet
e të
nxë
nit
sipa
s ko
mpe
tenc
ave
të lë
ndës
/ fu
shës
Vëzh
gim
i dhe
het
imi i
duk
urive
gje
ogra
fike
•
Form
ulon
, shq
yrto
n dh
e dr
ejto
n py
etje
indi
vidu
alis
ht d
he s
i pje
së e
një
gru
pi p
ër ç
ësht
jen
gjeo
grafi
ke q
ë do
të
zhvi
llohe
t kë
rkim
i gje
ogra
fik.
•
Pasq
yron
në
mën
yrë
kriti
ke p
yetje
duk
e sh
pjeg
uar
idet
ë e
tij p
erso
nale
për
vëz
hgim
in d
he h
etim
in e
duk
uriv
e gj
eogr
afike
dhe
res
pekt
on m
endi
min
e të
tje
rëve
.•
Fo
rmul
on h
ipot
eza
që d
o ti
shër
bejn
ë si
pik
ënis
je p
ër n
jë k
ërki
m a
stu
dim
të
mët
ejsh
ëm t
ë du
kuri
ve g
jeog
rafik
e në
mje
disi
n lo
kal t
ë zo
nës
së t
ij.•
A
naliz
on d
he p
ërca
kton
mar
rëdh
ënie
t s
hkak
-pas
ojë
të d
ukur
ive
gjeo
grafi
ke n
ë m
jedi
sin
loka
l dhe
të
vepr
imta
risë
së
shoq
ëris
ë nj
erëz
ore
në li
dhje
me
mën
yrat
e p
ërdo
rim
it të
bur
imev
e na
tyro
re.
Mbl
edhj
a, vle
rësim
i dhe
kom
unik
imi i
info
rmac
ioni
t•
Id
entifi
kon,
shq
yrto
n dh
e sh
pjeg
on b
urim
et e
info
rmac
ioni
t si
një
dom
osdo
shm
ëri n
ë pu
nën
kërk
imor
e që
kry
en.
•
Vle
rëso
n bu
rim
et p
ër v
lefs
hmër
inë
dhe
sakt
ësin
ë e
tyre
për
shp
jegi
min
e d
ukur
ive
gjeo
grafi
ke m
e që
llim
që
të a
rrijë
në
përf
undi
me
të a
rsye
tuar
a dh
e lo
gjik
e.•
Pë
rzgj
edh
dhe
përd
or b
urim
et e
info
rmac
ioni
t si
bur
imet
tek
stua
le, v
izua
le, o
bjek
tet
dhe
mje
disi
n gj
eogr
afik.
•
Ndë
rton
njo
huri
për
mje
disi
n lo
kal d
he p
roçe
set g
jeog
rafik
e në
sis
tem
et n
atyr
ore
të To
kës,
duke
për
doru
r bu
rim
et d
he s
hkat
htës
itë g
jeog
rafik
e, s
i har
ta,
grafi
k, sk
ica,
vëzh
gim
e di
rekt
në
terr
en, f
otog
rafi
etj.
•
Kom
unik
on, p
araq
et m
e sh
krim
, me
gojë
, gra
fikis
ht, v
izua
lisht
, shp
ërnd
arje
n ha
pësi
nore
të
duku
rive
gje
ogra
fike,
duk
e pë
rdor
ur h
arta
të
shka
llëve
të
ndry
shm
e si
pas
tem
atik
ave
përk
atës
e.•
Ko
mun
ikon
njo
huri
të e
fitu
ara
gjeo
grafi
ke d
uke
shqy
rtua
r e
klas
ifiku
ar b
urim
et e
info
rmac
ioni
t dh
e du
ke p
ërdo
rur
fjalo
rin
e pë
rsht
atsh
ëm g
jeog
rafik
.
Mar
rja e
ven
dim
eve
•
Përm
bled
h, p
ërgj
ithës
on e
par
aqet
anë
t m
ë të
rën
dësi
shm
e të
të
dhën
ave
me
qëlli
m p
ër t
ë zh
villu
ar n
jë p
ërfu
ndim
të
para
cakt
uar,
një
para
shik
im a
po
një
gjet
je k
yçe.
•
Iden
tifiko
n rr
ugë
të n
drys
hme
të v
epri
mit
apo
të b
ashk
ëvep
rim
it, g
jithm
onë
duke
par
ashi
kuar
pas
ojat
për
to.
•
Përd
or p
yetje
të
ndry
shm
e pë
r të
pas
qyru
ar ç
do f
azë
të k
ërki
mit
gjeo
grafi
k “S
i po
kry
en d
etyr
at e
nga
rkua
ra?”
, “Ç
farë
fun
ksio
noi?”
, “Si
mun
d të
pë
rmir
ësoh
et m
etod
ika
e pu
nës
kërk
imor
e?”
etj.
12
nr.
tem
atik
ate
mat
mës
imor
esi
tuat
e e
para
shik
uar
të t
ë nx
ënit
met
odol
ogjia
dh
e ve
prim
tari
të
e nx
ënës
veV
lerë
sim
iB
urim
et
1
Gje
ogra
fia
dhe
kërk
imi
gjeo
grafi
k
(8 o
rë)
Njo
hja
e bo
tës
dhe
gjeo
grafi
a
Çdo
ditë
, kur
shk
on p
ër n
ë sh
kollë
dh
e kt
hehe
sh p
rej s
aj, t
i shi
kon
obje
kte
të n
drys
hme
në t
ë dy
ja a
nët
e rr
ugës
. Pë
rshk
ruaj
rea
litet
in q
ë sh
eh, d
uke
përd
orur
fja
lët:
para
, mbr
apa,
maj
tas,
djat
htas
.
Bash
kbis
edim
.Sh
pjeg
im.
Dem
onst
rim
.V
lerë
sim
indi
vidu
al
Teks
ti K
l. 6
Har
tëA
tlas
Foto
grafi
2H
isto
ria
e zh
villi
mit
Në
libra
, film
a et
j. je
ni n
johu
r m
e hi
stor
itë
e ka
pite
nëve
të
guxi
msh
ëm t
ë an
ijeve
m
e ve
la. K
ush
janë
ata
dhe
çfa
rë d
ini
për
lund
rim
et d
he z
bulim
et e
tyr
e?
Bash
kbis
edim
.A
naliz
a sh
kak-
paso
jë.
Dis
kutim
.
Vle
rësi
mi i
pë
rgjig
jeve
me
gojë
Har
tëG
lob
Atla
sIn
tern
et
3D
egët
kry
esor
e të
gje
ogra
fisë
Ju e
don
i nat
yrën
. Ajo
ësh
të p
lot
ngjy
ra
dhe
tingu
j. Pë
rshk
ruaj
me
pak
fjalë
na
tyrë
n pë
rret
h m
jedi
sit
tënd
loka
l.
Shpj
egim
.D
isku
tim.
Punë
në
grup
.
Vle
rësi
mi i
det
yrav
e të
sht
ëpis
ë
Har
ta fi
zike
, ek
onom
ike
polit
ike
4Ç
’farë
ësh
të
haps
ira?
Ju k
eni p
arë
shum
ë pa
mje
të
Tokë
s të
foto
graf
uar
nga
lart
ësitë
e m
ëdha
. Ç
farë
ju k
a bë
rë p
ërsh
typj
e m
ë sh
umë?
Ps
e pl
anet
i ynë
ësh
të i
veça
ntë?
Shpj
egim
. Ba
shkë
puni
m
mes
nxë
nësv
e.Pu
në e
pav
arur
.
Vle
rësi
m in
divi
dual
i p
unës
së p
avar
ur
Foto
grafi
nga
pe
izaz
het
naty
ror
dhe
njer
ëzor
5Ve
prim
tari
pra
ktik
e
Hap
ësir
a
Përc
akto
ni n
drys
him
et n
dërm
jet
hapë
sirë
s ko
zmik
e dh
e ha
pësi
rës
gjeo
grafi
ke.
Çfa
rë k
upto
n m
e ha
pësi
ra:
“të
hapu
ra”,
“të
mby
llura
”, “
të
orga
nizu
ara”
, “të
pro
jekt
uara
”?
Kër
kim
gje
ogra
fik.
Punë
në
grup
.Id
entifi
kim
dh
e vr
ojtim
i dr
ejtë
përd
rejtë
i p
eiza
zhev
e.D
isku
tim.
Dem
onst
rim
i p
unim
eve.
Vle
rësi
m in
divi
dual
dh
e i p
unës
në
grup
.V
lerë
sim
mes
nx
ënës
ish
Foto
grafi
Viz
atim
ePo
ster
aV
izor
eN
gjyr
aN
gjitë
s
6Pe
së t
emat
e g
jeog
rafis
ë
Lajm
: Niv
eli i
ujë
rave
të
oqea
nit
botë
ror
po r
rite
t. Ps
e po
ndo
dh k
jo d
ukur
i?A
rre
ziko
het
të p
ërm
byte
t ha
pësi
ra k
u ju
ban
oni?
Shpj
egim
. Ba
shkë
bise
dim
. Id
entifi
kim
i gj
endj
es
së m
jedi
sit
loka
l.
Vle
rësi
m in
divi
dual
Har
taA
tlas
Foto
grafi
Inte
rnet
13
7M
etod
at d
he p
unët
e
gjeo
grafi
tM
endo
dhe
gje
j për
gjig
jen.
Çfa
rë t
ë ku
jtojn
ë py
etje
t: K
u?, S
i? dh
e Ps
e?
Shpj
egim
,In
terp
retim
i i t
ë dh
ënav
e gj
eogr
afike
.K
raha
sim
i i
foto
grafi
ve.
VLe
rësi
mi i
pë
rgjig
jeve
me
gojë
Har
taFo
togr
afiG
rafik
ëD
iagr
ama
8Ve
prim
tari
pra
ktik
e
Raj
onet
gje
ogra
fike
a) P
ërca
kton
i pa
mje
t e
disa
ven
deve
me
kara
kter
istik
a të
ndr
yshm
e fiz
ike;
b) D
allo
ni
nd
arje
t ra
jon
ale
si
pas
ka
rakt
eris
tikav
e gj
eogr
afike
;
Kër
kim
gje
ogra
fik,
Punë
në
grup
.Pu
në e
pav
arur
.Ba
shkë
vepr
im
me
shok
ët d
he
mës
uesi
n.K
raha
sim
i pu
nim
eve.
Vle
rësi
mi i
pu
nës
në g
rup
dhe
indi
vidu
al.
Vle
rësi
m p
ër
prez
antim
in
me
gojë
.V
lerë
sim
i po
rtof
olit.
Har
taFo
togr
afiV
izat
ime
Post
era
Viz
ore
Ngj
yra
Ngj
itës
9
har
tat
gjeo
grafi
e(1
2 or
ë)
Ori
entim
i në
naty
rëPë
rfyt
yro
siku
r ke
hum
bur
në n
jë p
yll t
ë de
ndur
. Die
lli n
uk d
uket
dhe
ti n
uk k
e bu
sull.
Si d
o të
ori
ento
hesh
në
këtë
situ
atë?
Bash
këbi
sedi
m.
Vëz
hgim
në
naty
rë.
Të
nxën
it e
pava
rur.
Dem
onst
rim
.R
eflek
tim i
përv
ojës
pe
rson
ale.
Vle
rësi
m m
es
nxën
ësis
h.V
lerë
sim
i ve
prim
tari
së s
ë pa
varu
r në
gru
p dh
e in
divi
dual
e.
Foto
grafi
Bu
sull
Orë
dor
eH
artë
10
Vepr
imta
ri p
rakt
ike
Përc
aktim
i i d
rejti
mev
e kr
yeso
re t
ë ho
rizo
ntit.
a) S
i m
und
të o
rien
tohe
mi
në n
jë m
jedi
s na
tyro
r?b)
Cila
t jan
ë m
jete
t dhe
obj
ekte
t që
ju m
und
të p
ërdo
rni p
ër p
ërca
ktim
in e
dre
jtim
eve
krye
sore
të
hori
zont
it?
Vro
jtim
i dr
ejtë
përd
rejtë
.Ve
prim
tari
në
grup
.D
emon
stri
m.
Zba
time
prak
tike
bren
da d
he
jash
të k
lasë
s.
Vle
rësi
m i
punë
s në
gru
p dh
e in
divi
dual
e.Pr
ezan
tim m
e go
jë
dhe
vepr
im p
rakt
ik.
Busu
llO
rë d
ore
Shku
mës
Shko
pFl
etor
e
11K
lasa
jonë
, shk
olla
jonë
Vend
osen
i një
har
të n
ë fa
qe t
ë nd
rysh
me
të m
urev
e të
kla
sës.
A d
o të
ndr
ysho
jnë
pika
t kr
yeso
re
të s
hënu
ara
në h
artë
?
Shpj
egim
.Ba
shkë
bise
dim
.K
raha
sim
.Pu
në in
divi
dual
e.
Vle
rësi
m i
dety
rave
të
shp
isë.
Foto
grafi
Plan
Har
taFl
etor
e pu
ne
12H
apës
ira
rret
h ne
sh
Pika
ref
erim
i quh
en o
bjek
tet
më
të
dallu
eshm
e e
më
të la
rta.
Pë
rshk
ruaj
lëvi
zjet
tua
ja n
ë m
jedi
sin
loka
l, pë
r të
shk
uar
nga
një
vend
në
tjetr
in
duke
u o
rien
tuar
me
pika
t e
refe
rim
it.
Dem
onst
rim
.Ba
shkë
vepr
im
mes
nxë
nësv
e.H
etim
dhe
zbu
limi.
Vle
rësi
m in
divi
dual
.V
lerë
sim
i de
batit
në
kla
së.
Teks
ti K
l 6Fo
togr
afi
ajro
rePl
anH
artë
14
13H
arta
t gj
eogr
afike
dh
e gl
obi
Me
hart
at je
njo
hur
që i
vogë
l. Thu
aj t
ri
gjër
at m
ë të
rën
dësi
shm
e që
di p
ër t
o.
Shpj
egim
.Ba
shkë
bise
dim
m
es n
xënë
sve.
Kra
hasi
m i
hart
ave.
Vepr
im p
rakt
ik p
ër
mat
jen
e di
stan
cave
Vle
rësi
m i
përg
jigje
ve m
e go
jë.
Vle
rësi
m p
ër
vepr
imta
rinë
pr
aktik
e.
Har
taG
lob
Atla
s
14
Vepr
imta
ri p
rakt
ike
Kra
hasi
mi i
har
tave
me
shka
llë t
ë nd
rysh
me.
a) P
ërca
kton
i in
form
acio
net
gjeo
grafi
ke n
ë ha
rta
me
shka
llë t
ë nd
rysh
me
zvog
ëlim
i;b)
Për
shkr
uani
në
hart
ë po
zitë
n e
Shqi
përi
së
në B
allk
an, n
ë Eu
ropë
dhe
në
botë
.
Vepr
imta
ri n
ë gr
up.
Kra
hasi
mi i
har
tave
. R
egjis
trim
i të
dh
ënav
e gj
eogr
afike
.
Vle
rësi
m i
punë
s në
gru
p.V
lerë
sim
indi
vidu
al.
Har
taG
lob
15Ve
ndnd
odhj
a
Shpe
sh n
jerë
zit
e rr
otul
lojn
ë gl
obin
to
këso
r në
dre
jtim
e të
ndr
yshm
e. C
ili
ësht
ë në
fakt
dre
jtim
i i v
ërte
të i
rrot
ullim
it të
Tok
ës?
Rro
tullo
glo
bin
e kl
asës
.
Shpj
egim
.D
emon
stri
m.
Vepr
im p
rakt
ik.
Vle
rësi
m i
përg
jigje
ve m
e go
jë.
Vle
rësi
m i
port
ofol
it.
Har
taG
lob
Atla
s
16G
jërë
sia
dhe
gjat
ësia
gj
eogr
afike
.
A k
e dë
shir
ë të
dis
h sa
ësh
të g
jerë
sia
gjeo
grafi
ke e
ven
dban
imit
tënd
? T
i mun
d ta
gje
sh le
htë
atë.
Ka
disa
mën
yra.
Shpj
egim
.D
emon
stri
m
nga
mës
uesi
dh
e nx
ënës
i.Ve
prim
pra
ktik
.
Vle
rësi
m in
divi
dual
pë
r pu
nën
e kr
yer.
Teks
ti K
L 6
Har
taG
lob
Atla
s
17Ko
ordi
nata
t gj
eogr
afike
Treg
o dy
gjë
ra q
ë di
për
rrj
etin
e
grad
ëve
në h
arta
e n
ë gl
obe.
Bash
këbi
sedi
m.
Shpj
egim
.D
emon
stri
m.
Bash
këve
prim
m
e sh
okët
dhe
m
ësue
sin.
Vle
rësi
m p
ër
vepr
ime
prak
tike
indi
vidu
ale
dhe
në g
rup.
Teks
ti K
L 6
Har
taG
lob
18H
arta
e S
hqip
ëris
ëT
i mun
d të
shp
alle
sh k
ampi
on i
klas
ës.
Prov
oje.
Shk
ruaj
në
një
fletë
të
gjith
a llo
jet
e ha
rtav
e të
Shq
ipër
isë
që n
jeh.
Bash
këbi
sedi
m.
Përs
hkri
m i
peiz
azhe
ve n
atyr
orë
dhe
urba
n/ru
ral.
Refl
ektim
i pë
rvoj
ës p
erso
nale
të
nxë
nësi
t.
Vle
rësi
m i
dety
rave
të
sht
ëpis
ë.V
lerë
sim
për
vë
zhgi
met
me
një
listë
të
plot
ë.
Teks
ti K
L 6
Glo
bH
arta
e
Shqi
përi
së,
Euro
pës
dhe
Ballk
anit
Inte
rnet
15
19
Vepr
imta
ri p
rakt
ike
Përc
aktim
i i
vend
ndod
hjev
e ab
solu
te n
ë ha
rtë
a. Pë
r se
na sh
ërbe
jnë
koor
dina
tat g
jeog
rafik
e?b.
Pë
rshk
ruaj
radh
ën e
vep
rimev
e që
kry
ejm
ë pë
r gj
etje
n e
koor
dina
tave
gje
ogra
fike
të
një
pike
të
dhën
ë.
Punë
në
grup
dhe
pu
në in
divi
dual
e.
Dis
kutim
me
mës
uesi
n dh
e m
es n
xënë
sve.
Kra
hasi
m i
puni
mev
e.
Vle
rësi
m i
punë
s në
gru
p dh
e in
divi
dual
e.V
lerë
sim
i de
batit
.
Glo
bH
arta
Atla
sFl
etor
e pu
ne
20Te
stim
Tem
atik
a 2
Punë
indi
vidu
ale.
Të
nxën
it e
pava
rur.
Vle
rësi
m in
divi
dual
.
21
mje
disi
yn
ë lo
kal
(15
orë)
Pozi
ta g
jeog
rafik
e dh
e re
lievi
Rel
iev
quaj
më
traj
tat
e nd
rysh
me
të
sipë
rfaq
es s
ë to
kës:
fush
at, k
odra
t, m
alet
.Pë
rcak
toni
dis
a ng
a fo
rmat
e
relie
vit
në m
jedi
sin
tonë
loka
l?
Bash
këbi
sedi
m.
Të
nxën
it e
pava
rur.
Vro
jtim
i dr
ejtë
përd
rejtë
.A
naliz
ë e
të
dhën
ave.
Vle
rësi
m i
përg
jigje
ve m
e go
jë.
Vle
rësi
m i
punë
s së
pav
arur
.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
22H
idro
grafi
aSh
iko
hart
ën d
he p
amje
t. C
ilat
nga
pasu
ritë
ujo
re g
jend
en n
ë zo
nën
ku b
anon
? Pë
rshk
ruaj
atë
/ato
.
Bash
këbi
sedi
m.
Vëz
hgim
i në
naty
rë.
Iden
tifiki
m i
gjen
djes
së
pas
uritë
ujo
re.
Vle
rësi
m i
dety
rave
të
sht
ëpis
ë.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
23K
lima
dhe
gjal
lesa
tPs
e sh
tëpi
të n
ë m
alës
i ndë
rtoh
en
me
çati
shum
ë të
pje
rrët
a?
Dis
kutim
.Ev
iden
tim d
he
vëzh
gim
e në
na
tyrë
për
klim
ën
dhe
gjal
lesa
t.M
inip
roje
kt.
Vle
rësi
mi i
vë
zhgi
mit
të
drej
tëpë
rdre
jtë.
Vle
rësi
m p
ër
inte
rpre
timin
gj
eogr
afik.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
24Po
pulls
iaSh
pjeg
o, c
ilat
janë
ars
yet
e rr
itjes
os
e të
pak
ësim
it të
pop
ulls
isë
gjat
ë pe
riud
have
të
ndry
shm
e hi
stor
ike.
Bash
këbi
sedi
m.
Vro
jtim
i dr
ejtë
përd
rejtë
.K
ërki
m g
jeog
rafik
. A
naliz
ë e
të
dhën
ave
për
popu
llsin
ë.
Vle
rësi
m p
ër
vëzh
gim
et e
kry
era.
Vle
rësi
m p
ër
anal
izën
dhe
de
batin
në
klas
ë.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
16
25Ve
ndba
nim
etSh
iko
këto
foto
grafi
. Sht
ëpia
jote
gje
ndet
në
një
nga
kët
o llo
je v
endb
anim
esh.
Bash
këbi
sedi
m.
Vëz
hgim
i dr
ejtë
përd
rejtë
. K
raha
sim
. A
naliz
ë.
Vle
rësi
m i
përg
jigje
ve m
e go
jë.
Vle
rësi
m p
ër
mod
elet
/ m
aket
et.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
26Q
ever
isja
dhe
eko
nom
ia
Qyt
eti/f
shat
i yt
gjen
det
në n
jë n
ga 6
1 nj
ësitë
bas
hkia
ke t
ë nd
arje
s ad
min
is-
trat
ivo-
terr
itori
ale
të S
hqip
ëris
ë.A
mun
d të
për
cakt
osh
në
hart
ë ve
ndod
hjen
e t
ij?
Bash
këbi
sedi
m.
Përc
aktim
i or
gane
ve d
rejtu
ese
të q
ever
isje
s lo
kale
.Id
entifi
kim
i ve
prim
tari
së
ekon
omik
e.D
isku
tim.
Vle
rësi
mi i
vë
zhgi
mit
të
drej
tëpë
rdre
jtë.
Vle
rësi
m p
ër
buri
met
e
shfr
ytëz
uara
.V
lerë
sim
i di
skut
imev
e.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
27Tu
rizm
iSh
iko
pam
jet.
Cila
ng
a kë
to ll
oje
turiz
mi p
rakt
ikoh
et
në q
ytet
in/f
shat
in k
u b
anon
?
Vro
jtim
i dr
ejtë
përd
rejtë
. Ba
shkë
bise
dim
. D
isku
tim.
Min
ipro
jekt
.
Vle
rësi
m i
përg
jigje
ve m
e go
jë.
Vle
rësi
m i
deba
tit.
Vle
rësi
m i
port
ofol
it.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
28Pa
suri
të n
atyr
ore
- Z
onat
e m
broj
tura
Shik
o kë
to p
amje
.A
mun
d të
gje
sh c
ilët
janë
dhe
ku
ndod
hen
këto
mon
umen
te n
atyr
ore?
Përm
end
mon
umen
tet
naty
rore
në
mje
disi
n lo
kal t
ë ve
ndba
nim
it tu
aj.
Dis
kutim
. R
egjis
trim
i të
dh
ënav
e.A
naliz
ë.M
inip
roje
kt.
Vle
rësi
m i
vëzh
gim
it m
e lis
të t
ë pl
otë.
Vle
rësi
m p
ër
grum
bulli
min
e
buri
mev
e.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
29Tr
ashë
gim
i kul
turo
re
Shik
o fo
togr
afitë
e m
ëpos
htm
e.C
ila n
ga tr
ashë
gim
itë k
ultu
rore
të p
araq
itura
gj
ende
t ed
he n
ë m
jedi
sin
tënd
loka
l?Ç
farë
lloj
e të
tra
shëg
imis
ë m
ater
iale
gj
ende
n në
zon
ën p
ranë
qyt
etit/
fsha
tit t
ënd?
Iden
tifiki
m i
gjen
djes
së
tra
shëg
imis
ë ku
lturo
re.
Bash
këbi
sedi
m.
Min
ipro
jekt
.
Vle
rësi
m p
ër
vëzh
gim
in m
e lis
të t
ë pl
otë.
Vle
rësi
m p
ër
dety
rat
e sh
tëpi
së.
Foto
grafi
Vesh
je
popu
llore
Inst
rum
enta
m
uzik
orEn
ë ga
timi
Vegl
a pu
ne
17
30Pr
oble
met
mje
diso
re
Shik
o pa
mje
t e
mëp
osht
me:
Cila
t ng
a kë
to p
robl
eme
mje
diso
re
ndes
h në
qyt
etin
/fsha
tin t
ënd,
si
dhe
në
zonë
n pë
rret
h?
Vëz
hgim
në
naty
rë.
Të
nxën
it e
pava
rur.
Iden
tifiki
m i
gjen
djes
së
mje
disi
t.D
isku
tim.
Vle
rësi
m p
ër
vëzh
gim
et e
kr
yera
në
naty
rë.
Vle
rësi
m g
jatë
de
batit
në
klas
ë.V
lerë
sim
për
pr
opoz
imet
e b
ëra.
Teks
ti K
l 6H
artë
Foto
grafi
Inte
rnet
31
Eksk
ursi
onT
ë nj
ohim
mje
disi
n lo
kal
(3 o
rë)
Në
hart
ën e
par
aqitu
r pë
rcak
toni
ve
ndnd
odhj
en e
mje
disi
t lo
kal.
Dem
onst
roni
njo
hjen
e v
eçor
ive
naty
rore
dh
e të
pop
ulls
isë
në m
jedi
sin
loka
l të
zonë
s.
Vëz
hgim
në
naty
rë.
Vro
jtim
i dr
ejtë
përd
rejtë
. Ba
shkë
puni
m
mes
nxë
nësv
e.M
bled
h, p
ërzg
jedh
dh
e re
gjis
tron
të
dhën
at g
jeog
rafik
e.A
naliz
ë e
të
dhën
ave
të
grum
bullu
ara.
Refl
ektim
i pë
rvoj
ës
së t
ij pe
rson
ale.
Min
ipro
jekt
.
Vle
rësi
m p
ër
vëzh
gim
et e
dr
ejtë
përd
rejta
në
nat
yrë.
Vle
rësi
m p
ër t
ë dh
ënat
sta
tistik
ore.
Vle
rësi
m p
ër
anal
izën
mje
diso
re.
Vle
rësi
m p
ër
para
shtr
imin
e
idev
e.
Har
të
Inte
rnet
Sk
ica
Apa
rat
foto
grafi
k
32 33 34
Para
qitje
e p
roje
ktit
“Mje
disi
ynë
loka
l”(2
orë
)
Pse
ësht
ë e
dom
osdo
shm
e pa
raqi
tja
mat
eria
leve
të
grum
bullu
ara
gjat
ë st
udim
it të
mje
disi
t to
në lo
kal?
Prop
ozon
i dis
a ng
a fo
rmat
që
mun
d të
për
dori
m p
ër p
araq
itjen
e t
yre.
Bash
këbi
sedi
m.
Punë
indi
vidu
ale
dhe
në g
rup.
Dis
kutim
.Pr
ezan
tim i
proj
ektit
.
Vle
rësi
m i
punë
s së
kry
er n
ë gr
up.
Vle
rësi
m m
es
nxën
ësis
h.V
lerë
sim
i pr
ezan
timit
me
gojë
dh
e m
e sh
krim
.V
lerë
sim
indi
vidu
al.
Vle
rësi
m p
orto
folit
.
Inte
rnet
H
artë
Foto
grafi
Vesh
je
popu
llore
Vegl
a pu
neIn
stru
met
a m
uzik
orPo
ster
a ko
mpj
uter
35
18
19
nËnTeMaTiKa i: GJeoGraFia DHe KËrKiMi GJeoGraFiK
reZULtatet përFUnDimtarenë përfundim të kësaj tematike nxënësit/et duhet të jenë në gjendje:• Të demonstrojnë njohjen e zhvillimit dhe të rëndësisë së gjeografisë gjatë etapave të ndryshme historike.• Të shprehin njohjen e konceptit të hapësirës, si dhe të koncepteve bazë të kërkimit gjeografik (lokalizimi,
vendi, mjedisi, rajoni, ndërveprimi e zhvillimi).• Të shprehin vlerësime pozitive për profesionin e gjeografit, në përgjithësi, si dhe të mësuesit, në veçanti.• Të demonstrojnë përdorimin në praktikë të njohurive e të shkathtësive gjeografike të mësuara, si dhe të
qëndrimeve të duhura gjatë punës në grupe.
reZULtatet e të nxënita. të kuptuarit e konceptevenxënësit/et duhet të jenë në gjendje:• Të demonstrojnë kuptimin e konceptit për hapësirën.• Të demonstrojnë kuptimin e konceptit vend/lokalizim (p.sh. një vend përcaktohet nga karakteristikat e
përbashkëta fizike, njerëzore dhe kulturore, ndërsa me lokalizim kuptojmë se ku ndodhet një vend dhe çfarë lidhjesh relative ka ai me vendet e tjera).
• Të shprehin kuptimin e konceptit për mjedisin (p.sh., në sistemin e elementëve jetësore dhe jojetësore, njerëzit janë pjesë e elementëve jetësore).
• Të shprehin kuptimin e konceptit për rajonin (p.sh., rajoni është një pjesë e sipërfaqes së tokës që ka karakteristika të njëjta ose të ngjashme).
• Të shprehin kuptimin e konceptit për ndërveprimin (p.sh., njerëzit e ndryshojnë mjedisin duke e përdorur atë etj.).
• Të shprehin kuptimin e konceptit për zhvillimin, qarkullimin, lëvizjen (p.sh., qarkullimi i njerëzve, mallrave dhe informacioneve, si dhe faktorët që ndikojnë në këtë qarkullim etj.).
B. Zhvillimi i shkathtësive dhe vleravenxënësit/et duhet të jenë në gjendje:• Të formulojnë pyetje të tipave të ndryshëm për të identifikuar problemet gjeografike.• Të zbulojnë informacionet kryesore nga llojet e shumta të burimeve të drejtpërdrejta të njohurive (p.sh.,
intervistat, statistikat, fotografitë ajrore, pamjet satelitore etj.) dhe burimeve jo të drejtpërdrejta të njohurive (p.sh., hartat, diagramet, ilustrimet, materialet e printuara, videot, CD, interneti etj.).
• Të analizojnë, të sintetizojnë dhe të vlerësojnë të dhënat nëpërmjet shqyrtimit të një problemi mjedisor duke dhënë edhe zgjidhjet e mundshme.
• Të ndërtojnë grafikë të thjeshtë, tabela etj. për qëllime të ndryshme mësimore.• Të paraqesin, duke komunikuar lirshëm, përfundimet e kërkimeve të tyre për një çështje të caktuar duke
përdorur mjetet e medias, paraqitjet gojore, materialet e shkruara, tabela, harta, diagrama etj.
20
tema mësimore: Njohja e botës dhe gjeografiasituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të menduarit- Njeh dhe përshkruan në mënyrë të drejtëpërdrejtë realitetin e mjedisit natyror dhe njerëzor të vendbanimit
të tij në mjedisin lokal.
Kompetenca për jetë, sipërmarrjen dhe mjedisin- Shpjegon vlerat dhe rëndësinë praktike të mësimit të gjeografisë për jetën e përditshme.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Demonstron me shembuj të kuptuarit e mënyrave për njohjen e
vendeve dhe të popujve.b. Përshkruan ngjashmëritë dhe ndryshimet e peizazheve të paraqitura
në figura.
Fjalë kyçe: Qendër e botës, shkretëtirë, akullnajë, plazh, pyll, alpinistë, qiellgërvishtës.
Burimet:Harta, glob, fotografi nga bota dhe nga mjedisi i afërt, fletore pune etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëMësuesi/ja, pasi e prezanton veten përpara klasës (është ora e parë e kësaj lënde), shkruan në tablë temen e re, si dhe çështjet kryesore.Rekomandohet që të zhvillohet dhe një hyrje e shkurtër ku të prezantohet përmbajtja e lëndës, mjetet që do të përdoren, puna jashtë klase, ekskursionet, si dhe projekti që do të përgatitet nga nxënësit në kreun e tretë etj.Krijohet nje brainstorming (evokimi) duke u kërkuar nxënësve të japin medimet e tyre për gjeografinë: Çfarë studion gjeografia?; çfarë mjetesh përdor?; Pse është interesante?; Çfarë vlerash ka për jetën e përditshme etj. Të gjitha idetë e shprehura nga nxënësit shënohen në skemën e paraqitur.
Faza e dytëUdhëzohen nxënësit/et të lexojnë dy çështjet e para të mësimit (të njohim botën, realiteti dhe pamjet) dhe të vendosin në fund të fjalive ose paragrafeve disa shenja me kuptim të caktuar si më poshtë:“V”: vendoset për informacionet e njohura.“-“: vendoset për infromacionet që ndryshojnë me ato që dinë.“+” vendoset për informacionet që janë të reja për nxënësit.“?” vendoset për informacionet e paqarta dhe që duhet të plotësohen.Shenjat e vendosura krahasohen ndërmjet nxënësve që bisedojnë, pyesin njëri tjetrin ose mësuesin dhe, më pas, secili në mënyrë individuale plotëson tabelën “Insert”.
“V” “ - “ “+” “?”
Gjeografia
21
tema mësimore: Njohja e botës dhe gjeografiasituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të menduarit- Njeh dhe përshkruan në mënyrë të drejtëpërdrejtë realitetin e mjedisit natyror dhe njerëzor të vendbanimit
të tij në mjedisin lokal.
Kompetenca për jetë, sipërmarrjen dhe mjedisin- Shpjegon vlerat dhe rëndësinë praktike të mësimit të gjeografisë për jetën e përditshme.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Demonstron me shembuj të kuptuarit e mënyrave për njohjen e
vendeve dhe të popujve.b. Përshkruan ngjashmëritë dhe ndryshimet e peizazheve të paraqitura
në figura.
Fjalë kyçe: Qendër e botës, shkretëtirë, akullnajë, plazh, pyll, alpinistë, qiellgërvishtës.
Burimet:Harta, glob, fotografi nga bota dhe nga mjedisi i afërt, fletore pune etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëMësuesi/ja, pasi e prezanton veten përpara klasës (është ora e parë e kësaj lënde), shkruan në tablë temen e re, si dhe çështjet kryesore.Rekomandohet që të zhvillohet dhe një hyrje e shkurtër ku të prezantohet përmbajtja e lëndës, mjetet që do të përdoren, puna jashtë klase, ekskursionet, si dhe projekti që do të përgatitet nga nxënësit në kreun e tretë etj.Krijohet nje brainstorming (evokimi) duke u kërkuar nxënësve të japin medimet e tyre për gjeografinë: Çfarë studion gjeografia?; çfarë mjetesh përdor?; Pse është interesante?; Çfarë vlerash ka për jetën e përditshme etj. Të gjitha idetë e shprehura nga nxënësit shënohen në skemën e paraqitur.
Faza e dytëUdhëzohen nxënësit/et të lexojnë dy çështjet e para të mësimit (të njohim botën, realiteti dhe pamjet) dhe të vendosin në fund të fjalive ose paragrafeve disa shenja me kuptim të caktuar si më poshtë:“V”: vendoset për informacionet e njohura.“-“: vendoset për infromacionet që ndryshojnë me ato që dinë.“+” vendoset për informacionet që janë të reja për nxënësit.“?” vendoset për informacionet e paqarta dhe që duhet të plotësohen.Shenjat e vendosura krahasohen ndërmjet nxënësve që bisedojnë, pyesin njëri tjetrin ose mësuesin dhe, më pas, secili në mënyrë individuale plotëson tabelën “Insert”.
“V” “ - “ “+” “?”
Roli i mësuesit/es gjatë kësaj faze është të sqarojë të gjitha njohuritë e paraqitura, të plotësojë dijet e nxënësve për kuptimin e fjalëve kyçe (glob, shkretëtirë, akullnajë, plazh, pyll etj.), si dhe të kërkojë lokalizimin në hartë të vendeve të përmendura në mësim (Saranda, Antarktida, Nju Jorku, Himalajet, Brazili). Është e rendësishme të shpjegohet, me shembuj, mënyra e vrojtimit të drejtpërdrejtë dhe jo të drejtpërdrejtë, si një nga idetë më kryesore të kësaj teme.Në përfundim të kësaj faze mësuesi/ja krijon një situatë problemore të shkurtër duke bërë pyetjen “Çfarë kuptoni me fjalën “Botë” të përdorur në gjuhën e përditshme, p.sh. “Lajme nga bota”, “Harta e botës”, etj. dhe cili është kuptimi shkencor i termit “Botë”? Mendimet e shprehura plotësohen dhe sqarohen nga mësuesi/ja.
Faza e tretëNxënësit/et nxiten të diskutojnë, nën udhëheqjen e mësuesit/es i cili u drejton pyetjet: “Çfarë kuptimi ka fjala “gjeografi”? Pse na duhet gjeografia?Përgjigjet shënohen në tabelë sipas një skeme të krijuar në bazë të rreshtave të bankave ose grupeve të mëdha të nxënësve (2-4 grupe).Në këtë rast kontrollohet dhe vlerësohet pjesëmarrja e nxënësve në diskutim dhe përgjigjet e tyre, që më pas saktësohen dhe përgjithësohen nga mësuesi/ja.
Vlerësimi dhe detyrata) Vlerësohen dhe falenderohen nxënësit për pjesëmarrjen në mësim b) Jepet detyrë për të kërkuar informacione nga TIK, revistat, gazetat etj. për zhvillimin e gjeografisë që nga
kohët e vjetra.
VëmenDje: Në orët e para mësuesi/ja duhet të njohë nivelin e formimit gjeografik të nxënësve. Në këtë mënyrë do ta ketë më të lehtë për të ngritur, hap pas hapi, nxënësit/et e niveleve më të ulëta në ato më të larta. Mbi këtë bazë do të projektohen edhe të gjitha veprimtaritë e përbashkëta për shtjellimin e përmbajtjeve lëndore (njohuritë, shkathtësitë dhe vlerat), si dhe verifikimi dhe vlerësimi i shkallës së përvetësimit të tyre.
22
tema mësimore: Historia e zhvillimitsituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Shpjegon qartë dhe saktë, kuptimin e termave të reja gjeografik duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e
përshtatshëm. - Shpreh mendimet e tij për epokën e zbulimeve gjeografike duke paraqitur fakte nga burimet e ndryshme.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (enciklopedi, internet etj) dhe rendit arritjet e shkencës së
gjeografisë.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon rëndësinë e parimeve të studimeve gjeografike.b. Diskuton mbi rolin e gjeografit në studimin e dukurive gjeografike
si natyrore dhe njerëzore dhe përcakton kontributet që ai i sjell shoqërisë.
b. Identifikon rolin e shoqatave kombëtare dhe ndërkombëtare të gjeografëve.
Fjalë kyçe: Shpërndarje gjeografike, dukuri natyrore, veprimtari njerëzore.
Burimet:Harta të vjetra, harta e zbulimeve të mëdha, globi, fotografi të lundërtarëve dhe udhëtarëve të famshëm, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëShkruhet tema e mësimit dhe çështjet kryesore në tabelë. Duke patur parasysh njohuritë paraprake dhe materialet e grumbulluara nga nxënësit/et (sipas detyrës së dhënë temën e kaluar) krijohet një “Brainstorming”. Bëhet pyetja “çfarë dini për zhvillimin e gjeografisë gjatë shekujve?” Për të realizuar me sukses këtë fazë vizatohet në tabelë një linjë kohore për periudhën historike, por me pak elemente (p.sh. viti 3000-2000 para l.K., viti 0, viti 2000 pas l.K.)
3000-2000 para l.KAleksandri i Madh
330
Egjipti i Vjetër Ptolemeu500
Greqia e VjetërPerandoria Romake
(Oktaviani)
Rënia e Perandorisë
Romake 470 pas. l.K.
500Mesjeta
Zbulimet e mëdha gjeografike
1444Lidhja e Lezhës
310 0
23
tema mësimore: Historia e zhvillimitsituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Shpjegon qartë dhe saktë, kuptimin e termave të reja gjeografik duke përdorur gjuhën dhe fjalorin e
përshtatshëm. - Shpreh mendimet e tij për epokën e zbulimeve gjeografike duke paraqitur fakte nga burimet e ndryshme.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme (enciklopedi, internet etj) dhe rendit arritjet e shkencës së
gjeografisë.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon rëndësinë e parimeve të studimeve gjeografike.b. Diskuton mbi rolin e gjeografit në studimin e dukurive gjeografike
si natyrore dhe njerëzore dhe përcakton kontributet që ai i sjell shoqërisë.
b. Identifikon rolin e shoqatave kombëtare dhe ndërkombëtare të gjeografëve.
Fjalë kyçe: Shpërndarje gjeografike, dukuri natyrore, veprimtari njerëzore.
Burimet:Harta të vjetra, harta e zbulimeve të mëdha, globi, fotografi të lundërtarëve dhe udhëtarëve të famshëm, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëShkruhet tema e mësimit dhe çështjet kryesore në tabelë. Duke patur parasysh njohuritë paraprake dhe materialet e grumbulluara nga nxënësit/et (sipas detyrës së dhënë temën e kaluar) krijohet një “Brainstorming”. Bëhet pyetja “çfarë dini për zhvillimin e gjeografisë gjatë shekujve?” Për të realizuar me sukses këtë fazë vizatohet në tabelë një linjë kohore për periudhën historike, por me pak elemente (p.sh. viti 3000-2000 para l.K., viti 0, viti 2000 pas l.K.)
Përgjigjet e marra nga të gjithë nxënësit/et shkruhen në tabelë te linja e kohës. Po këtu vendosen, sipas periudhës, fotografi, materiale të printuara, harta të vjetra etj.. Informacionet do të plotësohen më tej gjatë fazës së dytë.
Faza e dytëFormohen grupe me numër anëtarësh sa janë edhe çështjet e temës në libër. Mësuesi/ja jep udhëzimet për mënyrën se si do të punohet duke porositur që leximi i çështjeve nga çdo nxënës/e të shoqërohet me shënime të shkurtëra. Leximi realizohet me ndalesa në përfundim të çështjeve.
një nga anëtarët e çdo grupi që luan rolin e përgjegjësit ka detyrë:1. Të shpjegojë brendinë e çështjes së lexuar.2. Të sqarojë pyetjet e mundshme nga anëtarët tjerë.3. Të formulojë pyetje të shkurtëra për shoqet dhe shokët e grupit.Me të njëjtën mënyrë vazhdohet puna për çështjen e dytë dhe të tretë. Roli i mësuesit/es është të sqarojë dhe të plotësojë informacionet gjeografike duke u përqendruar te zhvillimet e gjeografisë në periudhën e kohës së vjetër, në mesjetë dhe në periudhën moderne e të sotme. Shpjegimi i mësuesit/es shoqërohet me plotësimin e linjës së kohës me materiale të reja ilustrative, me emrat e gjeografëve, lundërtarëve të shquar etj. Është e rëndësishme të evidentohet, gjithashtu, roli i organizatave dhe shoqatave ndërkombëtare e kombëtare të gjeografëve.
Faza e tretëShkruhet në tabelë pyetja: A e quani të saktë shprehjen “Epoka e zbulimeve të mëdha?” Ndahen nxënësit/et në grupe sipas mendimeve të tyre: “Po”, “Jo” dhe “Nuk jam i sigurtë”. Zhvillohet diskutim i hapur e i lirë ndërmjet anëtarëve të grupeve. Po dhe Jo duke dhënë argumente për qëndrimin e tyre. Nëse një nxënës/e ndërron mendimin ka të drejtë të lëvizë nga grupi ku bën pjesë në tjetrin. Po kështu mund të veprojnë edhe nxënësit/et e pavendosur.
PO JO NUK JAM I SIGURTË
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et më të aktivizuar dhe që kanë sjellë materiale ilustruese e faktike të reja.b. Jepet detyra: “Plotësoni në hartën memece rrugët e përshkruara nga lundërtarët e mëdhenj”.
VëmenDje: Zhvillimi i mendimit kritik e krijues te fëmijët është një nga detyrat më kryesore të mësuesit/es të sotëm të gjeografisë shkollore. Për këtë arsye, në çdo orë mësimi, duhet të krijohen situata të thjeshta problemore, të nxiten diskutimet e lira ndërmjet nxënësve dhe të vlerësohen pozitivisht mendimet e pavarura të tyre.
24
tema mësimore: Degët kryesoresituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të menduarit- Interpreton mënyrat e zhvillimit të një procesi natyror apo shoqëror (peizazhi gjeografik, shtimi dhe lëvizja
popullsisë etj) duke e ilustruar atë me shembuj konkretë. - Krahason dhe përshkruan kushtet e ndryshme të jetës së popujve në rajone të veçantë gjeografik.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve grafike për shtimin e popullsisë në
botë, duke i sqaruar ato nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Përcakton saktë dhe me shembuj përbërësit e peizazhit gjeografik.b. Demonstron njohjen e objektit të studimit të gjeografisë fizike, së
popullsisë, ekonomike dhe politike.c. Dallon hartat e llojeve të ndryshme dhe si të përdorin disa nga
informacionet kryesore të tyre.d. Propozon gjetje origjinale për shtimin e prodhimeve ushqimore.
Fjalë kyçe: Peizazh, territor, kufi, demografi.
Burimet:Harta fizike, ekonomike, të popullsisë, politike, fotografi të ndryshme të peizazheve natyrore dhe njerëzore etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: qytetaria, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNë pjesën e parë të mësimit duhet të synohet formimi i përfytyrimeve të qarta për “peizazhin”. Pasi sqarohet kuptimi për “peizazhin”, si pamje të hapësirave të ndryshme të tokës, krijohet një kllaster me pyetjen qendrore “Cilët janë elementet e peizazhit?” ose “Çfarë shikojmë kur ndodhemi në lartësi?”
Vizatohet në tabelë skema dhe plotësohet me përgjigjet e nxënësve. Duhet patur kujdes në dy drejtime. Së pari koha për kllasterin të jetë e shkurtër sepse kuptimi i termit “peizazh” dhe llojet e tij kryesore do të rimerren edhe në temën pasardhëse. Së dyti vizatimet e mësuesit/es në tabelë duhet të jenë të qarta, të bukura dhe të sakta. Në këtë mënyrë nxënësit do të fitojnë, shkallë-shkallë, zakonin e të vizatuarit bukur në fletoret e tyre.
pyll natyrore
lëndinë
elementet e peizazhit
natyrore & njerëzore
plazh
park
njerëzore
rrugë
qytet
25
tema mësimore: Degët kryesoresituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të menduarit- Interpreton mënyrat e zhvillimit të një procesi natyror apo shoqëror (peizazhi gjeografik, shtimi dhe lëvizja
popullsisë etj) duke e ilustruar atë me shembuj konkretë. - Krahason dhe përshkruan kushtet e ndryshme të jetës së popujve në rajone të veçantë gjeografik.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit e koncepteve grafike për shtimin e popullsisë në
botë, duke i sqaruar ato nëpërmjet formave të ndryshme të të shprehurit.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Përcakton saktë dhe me shembuj përbërësit e peizazhit gjeografik.b. Demonstron njohjen e objektit të studimit të gjeografisë fizike, së
popullsisë, ekonomike dhe politike.c. Dallon hartat e llojeve të ndryshme dhe si të përdorin disa nga
informacionet kryesore të tyre.d. Propozon gjetje origjinale për shtimin e prodhimeve ushqimore.
Fjalë kyçe: Peizazh, territor, kufi, demografi.
Burimet:Harta fizike, ekonomike, të popullsisë, politike, fotografi të ndryshme të peizazheve natyrore dhe njerëzore etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: qytetaria, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNë pjesën e parë të mësimit duhet të synohet formimi i përfytyrimeve të qarta për “peizazhin”. Pasi sqarohet kuptimi për “peizazhin”, si pamje të hapësirave të ndryshme të tokës, krijohet një kllaster me pyetjen qendrore “Cilët janë elementet e peizazhit?” ose “Çfarë shikojmë kur ndodhemi në lartësi?”
Vizatohet në tabelë skema dhe plotësohet me përgjigjet e nxënësve. Duhet patur kujdes në dy drejtime. Së pari koha për kllasterin të jetë e shkurtër sepse kuptimi i termit “peizazh” dhe llojet e tij kryesore do të rimerren edhe në temën pasardhëse. Së dyti vizatimet e mësuesit/es në tabelë duhet të jenë të qarta, të bukura dhe të sakta. Në këtë mënyrë nxënësit do të fitojnë, shkallë-shkallë, zakonin e të vizatuarit bukur në fletoret e tyre.
Faza e dytëVizatohet në tabelë, me shkumësa me ngjyra të ndryshme (në se ka mundësi), skema e teknikës “Di, dua të di, mësoj”. Udhëzohen nxënësit/et të kopjojnë po këtë tabelë në fletoren e punës dhe, më pas, të lexojnë çështjet e temës, të ndara sipas degëve kryesore të gjeografisë.
di Dua të di Mësoj
Për çdo çështje nxënësi/ja plotëson tabelën:1. Në kolonën “Di” informacionet e njohura.2. Në kolonën “Dua të di” pyetjet për sqarimin dhe plotësimin e informacioneve.3. Në kolonën “Mësoj” përgjigjet e pyetjeve dhe informacionet e reja.
Në përfundim të çdo çështjeje mësuesi duhet të sqarojë,saktësojë dhe të plotësojë njohuritë gjeografike për katër degët kryesore të gjeografisë (fizike, ekonomike, popullsisë, politike). Vëmendje t’i kushtohet edhe shpjegimit të shkurtër të termave: “kufi”, “territor”, mbretëri, republikë. Është e rëndësishme që vendet e përmendura në këtë temë të tregohen në hartë, në një moment të përshtatshëm.
Faza e tretëObjektivi i kësaj etape është përforcimi, thellimi dhe zgjerimi i njohurive të fituara. Mund të përdoret teknika e diagramit të Venit duke vizatuar më parë rrathët dhe, më pas, tabelën si në figurën e mëposhtme.Udhëzohen nxënësit/et të vizatojnë të njëjën gjë në fletoren e tyre, si dhe të shkruajnë emërtimet përkatëse. Ata/ato punojnë, në fillim, më vete. Më pas mund të formohen çifte dhe grupe të mëdha që paraqesin punën e tyre të përbashkët. Në përfundim zhvillohen diskutime dhe plotësime të ideve nën drejtimin e mësuesit/es.
tiparet dalluese Degët Veçoritë e përbashkëtaFizike
PopullsisëEkonomike
Politike
Në fund të orës së mësimit është mirë t’i lihet kohë zhvillimit të rubrikës “Mendo në mënyrë kritike”.
Vlerësimi dhe detyratVlerësohet me konsensus grupi më i mirë si dhe 3-4 nxënës/seDetyra për nxënësit/et: grumbulloni, duke përdorur TIK, revista, fletëpalosje etj., pamje të hapësirave të ndryshme.
VëmenDje: Është tepër e rëndësishme që te nxënësit/et të formohen përfytyrime e koncepte të qarta e të sakta gjeografike. Në këtë temë, por edhe në shumë të tjera, kuptimi dhe përdorimi i termit “territor” duhet të jetë i saktë, duke mos u ngatërruar me “sipërfaqe”, “hapërsirë”, “zonë” etj.. Në këndvështrimin psikologjik konceptet dhe perfytyrimet gjeografike të formuara gabim te fëmijët janë shpesh të vështira për t’u korrigjuar në moshat më të rritura.
Degët
fizike
ekonomike
popullsisë
politike
26
tema mësimore: Çfarë është hapësira?situata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Shpreh mendimin e vet për ngjashmëritë dhe ndryshimet e peizazheve natyrorë me ato njerëzor.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuton në grup për rëndësinë që ka mbrojtja e mjedisit.
Kompetenca digjitale- Përdor median digjitale përmes përdorimit të TIK-ut në mënyrë të përshtatshme për të mbledhur të dhëna
për marrëdhëniet e njeriut me mjedisin.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon konceptin për “hapësirën” dhe llojet e saj.b. Përcakton nëpërmjet shëmbujve veçoritë dalluese për hapësirat
kozmike dhe gjeografike, hapësirat e mbyllura dhe të hapura si dhe për peizazhet natyror dhe njerëzor.
c. Paraqet mendimet e tij për gjendjen e peizazhit natyror dhe njerëzor në mjedisin lokal ku ai jeton.
Fjalë kyçe: Astronaut, anije kozmike, peizazh.
Burimet:Pamje të hapësirave të ndryshme, pamje të peizazheve natyrore, peizazhe njerëzor, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Biologjia, fizika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëHapësira është themeli ku mbështeten studimet gjeografike dhe, natyrisht, koncepti më i përdorur në gjeografinë shkollore. Për këtë arsye qartësia e kuptimit të hapësirës nga nxënësit/et duhet të jetë e shkallës maksimale. Në përpjekje për të realizuar sa më mirë objektivat e kësaj ore mësuesi, pasi bën pyetjen “çfarë është hapësira?” përdor në fillim teknikën “turi i galerisë”. Nxënësit/et në grupe (3-4 veta) udhëzohen të përzgjedhin materialet (foto, pamje të printuara etj.) që kanë sjellë nga shtëpia dhe ku paraqiten hapësira të llojeve të ndryshme. Materialet e çdo grupi paraqiten në muret e klasës. Grupet lëvizin përreth klasës, sipas orientimit të mësuesit/es, duke shqyrtuar fotografitë dhe pamjet. Ata/ato mbajnë shënime, bëjnë vërejtje dhe diskutojnë ndërmjet tyre për llojin e hapësirave të paraqitura duke u parapërgatitur kështu për të kuptuarit më të qartë të hapësirës gjatë etapave pasardhëse.
Faza e dytëVizatohet tabela e teknikës “insert” (shpjegim) dhe udhëzohen nxënësit/et që të lexojnë temën e mësimit duke vendosur në fund të fjalive ose të paragrafëve të ndryshëm shenjat përkatëse:“V”: vendoset për inormacionet e njohura; “-“ për informacionet që ndryshojnë me ato që dinë; “+” për informacionet e reja dhe “?” për informacionet e paqarta. Pas leximit secili nxënës/e plotëson tabelën.
“V” “-“ “+” “?”
27
tema mësimore: Çfarë është hapësira?situata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Shpreh mendimin e vet për ngjashmëritë dhe ndryshimet e peizazheve natyrorë me ato njerëzor.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuton në grup për rëndësinë që ka mbrojtja e mjedisit.
Kompetenca digjitale- Përdor median digjitale përmes përdorimit të TIK-ut në mënyrë të përshtatshme për të mbledhur të dhëna
për marrëdhëniet e njeriut me mjedisin.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon konceptin për “hapësirën” dhe llojet e saj.b. Përcakton nëpërmjet shëmbujve veçoritë dalluese për hapësirat
kozmike dhe gjeografike, hapësirat e mbyllura dhe të hapura si dhe për peizazhet natyror dhe njerëzor.
c. Paraqet mendimet e tij për gjendjen e peizazhit natyror dhe njerëzor në mjedisin lokal ku ai jeton.
Fjalë kyçe: Astronaut, anije kozmike, peizazh.
Burimet:Pamje të hapësirave të ndryshme, pamje të peizazheve natyrore, peizazhe njerëzor, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Biologjia, fizika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëHapësira është themeli ku mbështeten studimet gjeografike dhe, natyrisht, koncepti më i përdorur në gjeografinë shkollore. Për këtë arsye qartësia e kuptimit të hapësirës nga nxënësit/et duhet të jetë e shkallës maksimale. Në përpjekje për të realizuar sa më mirë objektivat e kësaj ore mësuesi, pasi bën pyetjen “çfarë është hapësira?” përdor në fillim teknikën “turi i galerisë”. Nxënësit/et në grupe (3-4 veta) udhëzohen të përzgjedhin materialet (foto, pamje të printuara etj.) që kanë sjellë nga shtëpia dhe ku paraqiten hapësira të llojeve të ndryshme. Materialet e çdo grupi paraqiten në muret e klasës. Grupet lëvizin përreth klasës, sipas orientimit të mësuesit/es, duke shqyrtuar fotografitë dhe pamjet. Ata/ato mbajnë shënime, bëjnë vërejtje dhe diskutojnë ndërmjet tyre për llojin e hapësirave të paraqitura duke u parapërgatitur kështu për të kuptuarit më të qartë të hapësirës gjatë etapave pasardhëse.
Faza e dytëVizatohet tabela e teknikës “insert” (shpjegim) dhe udhëzohen nxënësit/et që të lexojnë temën e mësimit duke vendosur në fund të fjalive ose të paragrafëve të ndryshëm shenjat përkatëse:“V”: vendoset për inormacionet e njohura; “-“ për informacionet që ndryshojnë me ato që dinë; “+” për informacionet e reja dhe “?” për informacionet e paqarta. Pas leximit secili nxënës/e plotëson tabelën.
“V” “-“ “+” “?”
Tashmë është momenti kur mësuesi/ja, duke patur parasysh rëndësinë e madhe që ka koncepti i hapësirës, fillon shpjegimin për llojet e ndryshme të hapësirës:1. Hapësirat kozmike dhe gjeografike.2. Hapësirat e hapura dhe të mbyllura.3. Peizazhet natyrore dhe njerëzore (humane).Shpjegimi kombinohet me pyetje e përgjigje të shkurtra që tërheqin vëmendjet e nxënësve, si dhe me ilustrime (fotografi etj.) të librit ose me ato që kanë sjellë nxënësit/et.
Faza e tretëMësuesi/ja në këtë etapë zhvillon një përmbledhje të shkurtër (minileksion) të njohurive të trajtuara. Duke patur parasysh që edukimi i brezave të rinj me dashurinë për natyrën dhe mbrojtjen e saj është një nga qëllimet më madhore të gjeografisë shkollore, krijohet një situatë problemore me pyetje:1. Çfarë pasojash ka dëmtimi dhe pakësimi i peizazheve natyrore në tokë?2. Çfarë duhet të bëjmë për të parandaluar dëmtimin dhe pakësimin e peizazheve natyrore?Në këtë rast situatën problemore e zgjidh mësuesi që shpjegon, me pak fjalë, disa nga pasojat (ngrohja globale, ndotja e mjedisit etj.). Minileksioni nuk duhet të zgjasë më tepër se 5 minuta, pasi këto probleme nuk janë objekt i trajtimit të kësaj teme.Është mirë të sqarohen, gjithashtu, nga mësuesi/ja ose nga nxënësit/et, termat “Kozmos” dhe “Astronaut”.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et më të aktivizuar dhe, veçanërisht, ata/ato që kanë grumbulluar më tepër materiale
figurative.b. Jepet detyra: “Vizatoni në fletoren e punës lloje të ndryshme hapësirash”.
VëmenDje: Përfytyrimet dhe konceptet hapësinore krijohen dhe zgjerohen gradualisht me rritjen e moshës së fëmijëve. Detyra e mësuesit/es të gjeografisë është t’i thellojë dhe saktësojë ato duke u përpjekur në mënyrë të veçantë që, haps pas hapi, nxënësit/et t’i shohin me sy kritik organizimet e sotme hapësinore. Synimi është që ata/ato të pajisen me kompetencat e nevojshme për dhënien e zgjidhjeve racionale të organizimit të hapësirave të tyre jetësore në të ardhmen.
28
tema mësimore: hapësiraVeprimtari praktike
situata e të nxënit: organizimi i veprimtarisë
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij me mësuesin, shokët dhe shoqet.- Ndërton marrëdhënie të mira gjatë punës në grup.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shpjegon nëpërmjet shëmbujve kuptimin për “hapësirën” si koncepti bazë që karakterizon gjeografinë.
Kompetenca qytetare- Respekton rregullat, shokun e shoqen, anëtarët e grupit, si dhe anëtarët e grupeve të tjera.
Kompetenca digjitale- Zhvillon kompetencën digjitale përmes përdorimit të TIK-ut për të përzgjedhur informacione për hapësirën
dhe llojet e saj.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:
- Shpjegon kuptimin për “hapësirën”.- Dallon llojet e ndryshme të hapësirave.- Zbulon ngjashmëritë dhe ndryshimet e peizazheve natyrorë me
ato njerëzor.
Fjalë kyçe: “Hapësirë”, mjedis, peizazh natyror dhe njerëzor, ndërveprim.
Burimet:Fotografi, vizatime dhe skica të hapësirave të ndryshme, fotografi të peizazheve natyrore dhe njerëzore, vizore, ngjitës, gërshërë, lapsa me ngjyra, gomë, 3-5 fletë (format A4).
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkencat natyrore, qytetaria, TIK,
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
organizimi i veprimtarisëVeprimi 1. Ndarja e nxënësve në grupe me nga katër-pesë anëtarë dhe zgjidhet drejtuesi i grupit. Veprimi 2. Caktojnë për secilin anëtarë të grupit llojin e hapësirës:a. Hapësirat kozmike dhe hapësirat gjeografike.b. Hapësirat e mbyllura dhe hapësirat e hapura.c. Hapësirat e organizuara dhe hapësirat e projektuara.d. Peizazhet natyrore dhe peizazhet njerëzore.
Veprimi 3. Shkëmbejnë me pjesëtarët e grupit materialet që paraqesin llojin e hapësirës që u është caktuar.Veprimi 4. Krahasojnë, përzgjedhin dhe përcaktojnë materialet më të sakta.Veprimi 5. Vendosin si grup për mënyrën e paraqitjes së miniprojektit.Veprimi 6. Bashkojnë fletët e formatit dhe vendosin pamjet e zgjedhura në vëndin e paracaktuar. Shkruajnë titullin e miniprojektit, emërtimet për çdo pamje dhe emrat e anëtarëve të grupit.Veprimi 7. Krahasojnë punën e kryer ndërmjet grupeve. Dëgjojnë dhe respektojnë mendimet e njëri-tjetrit për përmirësimin e punimeve.Veprimi 8. Paraqesin punimet para nxënësve dhe nën drejtimin e mësuesit diskutohet dhe përcaktojnë miniprojektet më të arrira.
29
VlerësimiDiskutohet nga ana e nxënësve dhe mësuesi për punimet e paraqitura nga çdo grup.Vlerësohen nxënësit për punën e kryer.Vlerësohet bashkëpunimi dhe ndihmesa e dhënë nga nxënësit gjatë punës që kryen në grup.
30
tema mësimore: Pesë temat e gjeografisësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Përdor materiale të printuara për të përcaktuar karakteristikat dalluese të vendeve dhe rajoneve gjeografik.- Komunikon lirshëm dhe ndan mendimet e tij me mësuesin dhe nxënësit e tjerë.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuton në grup për rëndësinë që ka mbrojtja e mjedisit, pasojat që sjell dëmtimi i tij për jetën e njeriut
dhe të gjallesave dhe propozon masat për mënjanimin e tyre.
Kompetenca qytetare- Vlerëson gjetjet e tij për gjëndjen mjedisore në nivel lokal e global, ndryshimet dhe respektimi i pasurisë
natyrore në zonën ku jeton.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Demonstron nëpërmjet shembujve kuptimin e koncepteve që
përdorin gjeografët si vendodhja, vendi, mjedisi, rajoni, ndërveprimi dhe zhvillimi.
b. Përshkruan tre karakteristikat që e veçojnë një vend dhe rajon nga të tjerët.
c. Argumenton me fakte konkretë rëndësinë që ka lëvizja dhe lidhja e njeriut me mjedisin.
d. Demonstron duke treguar në harta të ndryshme mënyrat që përdoren për ndarjen e vendeve në rajone.
Fjalë kyçe: Ngrohja globale, tërmet, vullkan, vend, mjedis, lëvizje, rajon.
Burimet:Harta e botës (fizike dhe politike), harta e zonave klimatike, harta e rajoneve të Europës, pamje nga vende, popuj dhe kultura të ndryshme.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkenca natyrore, Shkenca shoqërore, TIK-u.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëMësimi është mirë të hapet me një sqarim të shkurtër për rëndësinë e koncepteve që do të trajtohen. Konceptet e vendit, lidhjes së njeriut me mjedisin, lëvizja, rajoni dhe kuptimi i vendndodhjes do të përdoren gjatë gjithë studimit të gjeografisë. Pra këto koncepte do të nguliten në mendjet e nxënësve shkallë-shkallë duke u përforcuar, sidomos edhe nga përdorimi i tyrë në çdo temë. Megjithatë në këtë orë është shumë e rëndësishme që të formohen ide sa më të qarta duke mënjanuar në çdo rast kuptimet e deformuara të tyre.Mësuesi/ja, pasi shkruan në tabelë titullin e temës dhe emrat e pesë koncepteve, sqaron se koncepti i fundit “Vendndodhja” do të studiohet në mësimet e ardhshme.
Faza e dytëKrijohet një situatë “Kllaster” (evokimi) për konceptin e parë “Vendi” dhe plotësohen me përgjigje të nxënësve tre karakteristikat: natyrore, kulturore dhe njerëzore.Duke i orientuar nxënësit/et klasën në këto tre karakteristika synohet të merren përgjigje të drejta. Në përfundim të kësaj faze mësuesi/ja cakton një nxënës/se të nivelit të lartë të zhvillojë një përmbledhje të kuptimit të konceptit të vendit duke u bazuar në skemën e plotësuar.
31
tema mësimore: Pesë temat e gjeografisësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Përdor materiale të printuara për të përcaktuar karakteristikat dalluese të vendeve dhe rajoneve gjeografik.- Komunikon lirshëm dhe ndan mendimet e tij me mësuesin dhe nxënësit e tjerë.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuton në grup për rëndësinë që ka mbrojtja e mjedisit, pasojat që sjell dëmtimi i tij për jetën e njeriut
dhe të gjallesave dhe propozon masat për mënjanimin e tyre.
Kompetenca qytetare- Vlerëson gjetjet e tij për gjëndjen mjedisore në nivel lokal e global, ndryshimet dhe respektimi i pasurisë
natyrore në zonën ku jeton.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Demonstron nëpërmjet shembujve kuptimin e koncepteve që
përdorin gjeografët si vendodhja, vendi, mjedisi, rajoni, ndërveprimi dhe zhvillimi.
b. Përshkruan tre karakteristikat që e veçojnë një vend dhe rajon nga të tjerët.
c. Argumenton me fakte konkretë rëndësinë që ka lëvizja dhe lidhja e njeriut me mjedisin.
d. Demonstron duke treguar në harta të ndryshme mënyrat që përdoren për ndarjen e vendeve në rajone.
Fjalë kyçe: Ngrohja globale, tërmet, vullkan, vend, mjedis, lëvizje, rajon.
Burimet:Harta e botës (fizike dhe politike), harta e zonave klimatike, harta e rajoneve të Europës, pamje nga vende, popuj dhe kultura të ndryshme.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkenca natyrore, Shkenca shoqërore, TIK-u.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëMësimi është mirë të hapet me një sqarim të shkurtër për rëndësinë e koncepteve që do të trajtohen. Konceptet e vendit, lidhjes së njeriut me mjedisin, lëvizja, rajoni dhe kuptimi i vendndodhjes do të përdoren gjatë gjithë studimit të gjeografisë. Pra këto koncepte do të nguliten në mendjet e nxënësve shkallë-shkallë duke u përforcuar, sidomos edhe nga përdorimi i tyrë në çdo temë. Megjithatë në këtë orë është shumë e rëndësishme që të formohen ide sa më të qarta duke mënjanuar në çdo rast kuptimet e deformuara të tyre.Mësuesi/ja, pasi shkruan në tabelë titullin e temës dhe emrat e pesë koncepteve, sqaron se koncepti i fundit “Vendndodhja” do të studiohet në mësimet e ardhshme.
Faza e dytëKrijohet një situatë “Kllaster” (evokimi) për konceptin e parë “Vendi” dhe plotësohen me përgjigje të nxënësve tre karakteristikat: natyrore, kulturore dhe njerëzore.Duke i orientuar nxënësit/et klasën në këto tre karakteristika synohet të merren përgjigje të drejta. Në përfundim të kësaj faze mësuesi/ja cakton një nxënës/se të nivelit të lartë të zhvillojë një përmbledhje të kuptimit të konceptit të vendit duke u bazuar në skemën e plotësuar.
Faza e tretëNdahen nxënësi/et në tre grupe dhe të gjithë anëtarëve u caktohet detyra të shkruajnë ato që dinë: • Grupi i pare - koncepti i lidhjes së njeriut me mjedisin.• Grupi i dytë - koncepti i lëvizjes.• Grupi i tretë - koncepti i rajonit.Kjo detyrë nuk duhet të zgjasë shumë. Mësuesi/ja shkruan në tabelën e ndarë në katër kolona të gjitha përgjigjet. Në kolonën e parë shkruhen (tashmë të sistemuara dhe të sakta) karakteristikat e vendit. Këto shoqërohen me shpjegime të hollësishme. Mësuesi vazhdon duke shpjeguar një nga një konceptet bazë të gjeografisë, pa harruar të plotësojë informacionet në tabelë. Rëndësi të veçantë ka shoqërimi i shpjegimit me materiale ilustruese (harta, fotografi, skica, vizatime etj.). Nuk duhet nënvlerësuar edhe lokalizimi i vendeve, të përmenduara gjatë leksionit, në hartën e botës. Po kështu të sqarohen kuptimet e fjalëve kyçe, duke u ndalur më tepër te “ngrohja globale”.U jepet detyrë nxënësve të shkruajnë një ese për shkaqet e largimit të shqiptarëve në vende të tjera të Europës dhe botës. Mësuesi/ja u sqaron më parë nxënësve se çfarë është një ese, si të shpjegojnë shkurtimisht ato që mendojnë për arsyet e lëvizjes së shqiptarëve, por dhe të japin mendimet e tyre të pavarura në lidhje me këtë dukuri.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et për pjesëmarrjen në mësim.b. Vlerësohen nxënësit/et për esenë më të mirë.c. Jepet detyrë për grumbullimin nga TIK të të dhënave dhe pamjeve që lidhen me ngrohjen globale.
VëmenDje: Pesë temat e gjeografisë (konceptet): vendi, lëvizja, rajoni, lidhja e njeriut me mjedisin dhe vendndodhja janë krijuar, më 1984, nga Këshilli Kombëtar i Edukimit Gjeografik dhe Shoqata Amerikane e Gjeografëve (National Council for Geographic Education and the Association of American Geographers). Nëpërmjet këtyre pesë temave mundësohet lehtësimi dhe organizimi efektiv i të mësuarit të gjeografisë shkollore.
VenDi -
NjerëzoreNatyrore Kulturore
32
tema mësimore: Metodat dhe punët e gjeografitsituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Parashtron argumente pro ose kundër për metodat dhe punët e gjeografit.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuto në grup për rëndësinë që kanë punët që mund të kryejnë gjeografët.
Kompetenca digjitale- Përdor median digjitale për të analiziuar metodat dhe punët e gjeografit.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Rendit disa probleme lokale, rajonale e globale për zgjidhjen e të
cilave ndihmon edhe gjeografia.b. Shpjegon me shembuj konkretë vlerat praktike të përdorimit të
hartave dhe metodave hapësinore.c. Përshkruan 2-3 nga punët e gjeografit duke dhënë edhe
karakteristikat kryesore të tyre.
Fjalë kyçe: Satelit artificial, hartë, grafik, gjeologji, GIS.
Burimet:Harta e botës, harta tematike, fotografi satelitore të sipërfaqes së tokës, grafikë dhe tabela me të dhëna gjeografike, fletore pune etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkenca natyrore, Qytetaria, TIK-u
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëMeqenëse kjo temë është më tepër e karakterit informues mësuesi/ja zbaton ato teknika që nxisin pjesëmarrjen masive të nxënësve.Menjëherë pasi paraqitet titulli dhe dy çështjet kryesore të temës, shkruhet në tabelë “Punët e gjeografit” duke krijuar kështu një brainstorming. Mendimet e lira të nxënësve shkruhen, gjithashtu, në tabelë. Të gjitha mendimet konsiderohen të drejta.
Kjo skemë, që vizatohet në pjesën e majtë të tabelës, do të shërbejë, në etapën e reflektimit, për të qartësuar idetë paraprake të nxënësve.
Faza e dytëUdhëzohen nxënësit/et të lexojnë brendinë e temës dhe të mbajnë shënime vetiake për secilën nga çështjet kryesore, si dhe për çdo nënçështje duke u përqendruar më tepër te:• Rëndësia e studimeve gjeografike për botën e sotme.
punët e gjeografit
33
tema mësimore: Metodat dhe punët e gjeografitsituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Parashtron argumente pro ose kundër për metodat dhe punët e gjeografit.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuto në grup për rëndësinë që kanë punët që mund të kryejnë gjeografët.
Kompetenca digjitale- Përdor median digjitale për të analiziuar metodat dhe punët e gjeografit.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Rendit disa probleme lokale, rajonale e globale për zgjidhjen e të
cilave ndihmon edhe gjeografia.b. Shpjegon me shembuj konkretë vlerat praktike të përdorimit të
hartave dhe metodave hapësinore.c. Përshkruan 2-3 nga punët e gjeografit duke dhënë edhe
karakteristikat kryesore të tyre.
Fjalë kyçe: Satelit artificial, hartë, grafik, gjeologji, GIS.
Burimet:Harta e botës, harta tematike, fotografi satelitore të sipërfaqes së tokës, grafikë dhe tabela me të dhëna gjeografike, fletore pune etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkenca natyrore, Qytetaria, TIK-u
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëMeqenëse kjo temë është më tepër e karakterit informues mësuesi/ja zbaton ato teknika që nxisin pjesëmarrjen masive të nxënësve.Menjëherë pasi paraqitet titulli dhe dy çështjet kryesore të temës, shkruhet në tabelë “Punët e gjeografit” duke krijuar kështu një brainstorming. Mendimet e lira të nxënësve shkruhen, gjithashtu, në tabelë. Të gjitha mendimet konsiderohen të drejta.
Kjo skemë, që vizatohet në pjesën e majtë të tabelës, do të shërbejë, në etapën e reflektimit, për të qartësuar idetë paraprake të nxënësve.
Faza e dytëUdhëzohen nxënësit/et të lexojnë brendinë e temës dhe të mbajnë shënime vetiake për secilën nga çështjet kryesore, si dhe për çdo nënçështje duke u përqendruar më tepër te:• Rëndësia e studimeve gjeografike për botën e sotme.
• Vlerat praktike të hartave.• Përparësitë e përdorimit të sistemit GIS.• Paraqitja me metoda matematikore e informacioneve gjeografike.Në etapën e dytë u caktohet grupeve të nxënësve pjesë të veçanta që, më pas, duhet ta shpjegojnë përpara klasës. Gjatë këtyre shpjegimeve mësuesi/ja i nxit nxënësit/et të bëjnë pyetje, të japin sqarime, si dhe të plotësojnë informacionet me fakte të reja. Momenti kur mësuesi/ja duhet të ndërhyjë më tepër është dhënia e njohurive më të plota për sistemin GIS, në botë dhë të vendin tonë. Në etapën e tretë përshkruhen shkurtimisht njohuritë e mësuara.
Faza e tretëNë këtë fazë, që nuk duhet të zgjasë më shumë se 10 minuta, rimerret edhe një herë kuptimi për punët që kryen gjeografi. Synimi duhet të jetë i dyfishtë: sqarimi përfundimtar i detyrave dhe punëve të gjeografit, si dhe formimi i respektit dhe dashurisë për këtë profesion, në përgjithësi, si dhe atë të mësuesit/et, në veçanti. Teknika e rekomanduar është kllasteri. Shkruhet përsëri “Punët e gjeografit”, por këtë radhë në të djathtë të tabelës.
Mendimet e nxënësve tashmë janë më të qarta dhe të sakta duke i krahasuar me ato të dhëna gjatë fazës së parë. Mësuesi/ja duhet të sqarojë shkurtimisht termat e fjalorit si dhe të kërkojë gjetjen në hartë të vendeve të përmenduara në mësim. Këto realizohen ne ato momente kur mësuesi/ja e gjykon të përshtatshme.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen grupet e nxënësve, si dhe individë të caktuar që kanë shprehur mendime origjinale për çështje
të ndryshme të temës;b. Jepet detyrë përgatitja e meteve të nevojshme për realizimin e veprimtarisë praktike “Rajonet gjeografike”
që do të zhvillohet mësimin e ardhshëm.
VëmenDje: Një nga qëllimet përfundimtare të gjeografisë shkollore kudo në botë është formimi i qytetarëve të ndërgjegjshëm, autonomë dhe me shpirt kritik, të aftë për të jetuar dhe ndryshuar mjedisin e tyre në mënyrë krijuese, por gjithnjë duke vështruar nga e ardhmja.
Punët e gjeografit
Mësues/e Hartograf Ushtri Punë bashkie
Bibliotekar
Agjensi turistike Agjensi shitblerjesh
Bujqësi
GIS
34
Tema mësimore: Rajonet gjeografikVeprimtari praktike
situata e të nxënit: organizimi i veprimtarisë
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij me mësuesin shokët dhe shoqet.- Ndërton marrëdhënie të mira gjatë punës në grup.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shpjegon nëpërmjet shëmbujve kuptimin për rajonin dhe ndarjet rajonale.
Kompetenca qytetare- Respekton rregullat, shokun e shoqen, anëtarët e grupit, si dhe anëtarët e grupeve të tjera.
Kompetenca digjitale- Zhvillon kompetencën digjitale përmes përdorimit të TIK-ut për të përzgjedhur informacione për hapësirën
dhe llojet e saj.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:- Përcakton pamje nga vende me karakteristika të përbashkëta dhe
të ndryshme si ato fizike, kulturore dhe njerëzore.- Ushtrohet për paraqitjen e ndarjes së rajoneve sipas karakteristikave
gjeografike për kontinentin e Europës dhe Amerikës Veriore.- Shkruan në harta emërtimet gjeografike sipas rregullave dhe
normave të gjuhës letrare.
Fjalë kyçe: Rajone gjeografik, karakteristika gjeografike fizike, kulturore, njerëzore.
Burimet:Fotografi të vendeve me karakteristika të ndryshme, harta skicë e Amerikës Veriore, harta skicë e Europës, fletore pune, vizore, lapsa me ngjyra, gomë, gërshërë, 1-2 fletë (format A4) etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkencat natyrore, historia, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
organizimi i veprimtarisëVeprimi 1. Ndarja e nxënësve në grupe me nga tre-katër anëtarë dhe zgjidhet drejtuesi i grupit. Veprimi 2. Caktojnë për çdo anëtarë të grupit detyrën e paraqitjes së vendeve me karakteristika të njëjta:Anëtari i parë vendet sipas karakteristikave fizike.Anëtari i dytë vende sipas karakteristikave kulturore.Anëtari i tretë vende sipas karakteristikave njerëzore (humane).Veprimi 3. Shkëmbejnë në grup materialet figurativ për vendet që ju janë caktuar anëtarëve të grupit.Veprimi 4. Krahasojnë, dhe vendosin në fletë formati materialet figurativ. Shkruajnë emërtimet për çdo material.Veprimi 5. Ngjyrosin në fletoren e punës hartën memece të kontinentit të Amerikës Veriore sipas ndarjes në rajone kulturor. Veprimi 6. Ngjyrosin në fletoren e punës hartën memece të gjashtë rajoneve të kontinentit të Europës.Veprimi 7. Shkruajnë emrat e shteteve, kryeqyteteve, oqeaneve dhe deteve.Veprimi 8. Krahasojnë punën e kryer ndërmjet grupeve. Dëgjojnë dhe respektojnë mendimet për veprimtarinë e kryer.Veprimi 9. Paraqesin punimet para nxënësve dhe nën drejtimin e mësuesit përcaktojnë projektet më të arrira.
35
VlerësimiDiskutohet nga ana e nxënësve dhe mësuesi për punimet e paraqitura nga çdo grup.Vlerësohen nxënësit për punën e kryer.Vlerësohet bashkëpunimi dhe ndihmesa e dhënë nga nxënësit gjatë punës që kryen në grup.
36
37
nËnTeMaTiKa ii. HarTaT GJeoGraFiKe
reZULtatet përFUnDimtarenë përfundim të kësaj tematike nxënësit duhet të jenë në gjendje:• Të shprehin njohjen e rëndësisë që kanë hartat për gjeografinë si shkencë dhe si lëndë shkollore;• Të demonstrojnë njohjen e koncepteve që lidhen me paraqitjet grafike të Tokës;• Të shprehin njohjen e pozitës gjeografike të Shqipërisë në Ballkan, Evropë dhe në Botë;• Të demonstrojnë përdorimin në praktikë të njohurive dhe të shkathtësive gjeografike të mësuara, si dhe të
respektit për mendiment dhe punën e të tjerëve.
reZULtatet e të nxënita. të kuptuarit e konceptevenxënësit duhet të jenë në gjendje:• Të njohin kuptimin për horizontin dhe pikat e orientimit;• Të përcaktojnë ndryshimet dhe ngjashmëritë ndërmjet planit dhe hartës;• Të demonstrojnë njohjen e kuptimit për hartat, globin dhe elementet kryesore të tyre;• Të përcaktojnë dhe të përshkruajnë llojet e ndryshme të hartave;• Të demonstrojnë njohjen e karakteristikave të hartës së Shqipërisë;• Të shprehin njohjen e konceptit të vendndodhjes relative;• Të shprehin njohjen e konceptit të vendndodhjes absolute.
B. Zhvillimi i shkathtësive dhe vleravenxënësit duhet të jenë në gjendje:• Të orientohen në natyrë me anën e Diellit, Yllit Polar dhe objekteve rrethanore;• Të përdorin busullën për të përcaktuar pikat kryesore të horizontit;• Të vizatojnë, të orientojnë e të përdorin plane të hapësirave të afërta;• Të përdorin shkallën e zvogëlimit dhe legjendën e hartave;• Të masin distanca në vijë ajrore dhe distanca rrugore në harta më shkallë të ndryshme;• Të përdorin TIK-un për gjetjen dhe përdorimin e planeve dhe të hartave të ndryshme;• Të përcaktojnë, sipas radhës së veprimeve, koordinatat gjeografike;• Të përdorin shkallën dhe legjendën e hartës së Shqipërisë;• Të bashkëpunojnë me nxënësit e tjerë për përgatitjen dhe paraqitjen e detyrave që lidhen me hartat
gjeografike.
38
tema mësimore: Orientimi në natyrësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij.- Ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përfituara nga vëzhgimet individuale.
Kompetenca e të menduarit- Nxitet të mendojë në mënyrë krijuese për mënyrat e përdorimit sa më racionale të burimeve natyrore
për tu orientuar në natyrë.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit e orientimit në natyrë dhe horizontin.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon duke dhënë shembuj nga mjedisi i afërt, kuptimin për
horizontin, vijën e horizontit, horizontin e hapur dhe të mbyllur;b. Shpjegon kuptimin e saktë për orientimin dhe pikat kryesore (V,
J, L, P) e të ndërmjetme;c. Demonstron në mënyrë të shpejtë e pa gabime, veprimet që kryhen
gjatë orientimit me anën e Diellit, busullës, Yllit Polar dhe orës së dorës.
Fjalë kyçe: Horizont, orientim, pika kryesore, magnet, busull, Ylli Polar.
Burimet:Harta, pamje me lloje të ndryshme horizontesh, skica për mënyrat e orientimit me anën e Diellit, Yllit Polar dhe orës së dorës, busulla, shkopi për matjet e hijes së mesditës, shkumësa me ngjyra, fletore pune etj
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, fizika.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parë Në këtë temë dhe në vazhdim mësuesi/ja duhet të synojë që të gjitha veprimtaritë e përbashkëta të cilat do të zhvillohen, në klasë dhe jashtë saj, të jenë në funksion të formimit te nxënësit/et të hartave mendore (përfytyrimeve hartografike). Metodat, teknikat dhe burimet e të nxënit vihen, gjithashtu, në funksion të fromimit të këtyre përfytyrimeve me anën e të cilave ata/ato do të fitojnë kompetencat hapësinore. Shkallë - shkallë do të kalohet nga hapësira e afërt në atë të mesme dhe të largët, duke i vëzhguar dhe njohur më tej ato nga pika të ndryshme shikimi.
Mësimi këshillohet të hapet me një brainstorming me anën e të cilit mësuesi/ja do të përpiqet të njohë shkallën e formimit të njohurive paraprake për pikat kryesore në hartë dhe pozicionin e objekteve në lidhje me një pikë referimi (nga e djathta, nga e majta etj.). Ja disa pyetje që mund të përdoren duke iu drejtuar të gjithë nxënësve.1. Ku gjendet shoqja ose shoku yt i bankës në raport me ty dhe anasjelltas?2. Çfarë objektesh ndodhen përpara teje?3. Në lidhje me ty dera e klasës ndodhet nga e djathta apo nga e majta dhe në lidhje me derën ku ndodhesh ti?4. Ku ndodhen pikat kryesore (V, J, L, P) në hartë? Po në tabelë?Përgjigjet e lira të nxënësve për pikat kryesore në hartë shkruhen në tabelë, në një skicë të vizatuar më parë, por mund të tregohen edhe në hartë me letra të ngjyrosura.
39
tema mësimore: Orientimi në natyrësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij.- Ndan me të tjerët përvojat dhe njohuritë e përfituara nga vëzhgimet individuale.
Kompetenca e të menduarit- Nxitet të mendojë në mënyrë krijuese për mënyrat e përdorimit sa më racionale të burimeve natyrore
për tu orientuar në natyrë.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit e orientimit në natyrë dhe horizontin.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon duke dhënë shembuj nga mjedisi i afërt, kuptimin për
horizontin, vijën e horizontit, horizontin e hapur dhe të mbyllur;b. Shpjegon kuptimin e saktë për orientimin dhe pikat kryesore (V,
J, L, P) e të ndërmjetme;c. Demonstron në mënyrë të shpejtë e pa gabime, veprimet që kryhen
gjatë orientimit me anën e Diellit, busullës, Yllit Polar dhe orës së dorës.
Fjalë kyçe: Horizont, orientim, pika kryesore, magnet, busull, Ylli Polar.
Burimet:Harta, pamje me lloje të ndryshme horizontesh, skica për mënyrat e orientimit me anën e Diellit, Yllit Polar dhe orës së dorës, busulla, shkopi për matjet e hijes së mesditës, shkumësa me ngjyra, fletore pune etj
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, fizika.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parë Në këtë temë dhe në vazhdim mësuesi/ja duhet të synojë që të gjitha veprimtaritë e përbashkëta të cilat do të zhvillohen, në klasë dhe jashtë saj, të jenë në funksion të formimit te nxënësit/et të hartave mendore (përfytyrimeve hartografike). Metodat, teknikat dhe burimet e të nxënit vihen, gjithashtu, në funksion të fromimit të këtyre përfytyrimeve me anën e të cilave ata/ato do të fitojnë kompetencat hapësinore. Shkallë - shkallë do të kalohet nga hapësira e afërt në atë të mesme dhe të largët, duke i vëzhguar dhe njohur më tej ato nga pika të ndryshme shikimi.
Mësimi këshillohet të hapet me një brainstorming me anën e të cilit mësuesi/ja do të përpiqet të njohë shkallën e formimit të njohurive paraprake për pikat kryesore në hartë dhe pozicionin e objekteve në lidhje me një pikë referimi (nga e djathta, nga e majta etj.). Ja disa pyetje që mund të përdoren duke iu drejtuar të gjithë nxënësve.1. Ku gjendet shoqja ose shoku yt i bankës në raport me ty dhe anasjelltas?2. Çfarë objektesh ndodhen përpara teje?3. Në lidhje me ty dera e klasës ndodhet nga e djathta apo nga e majta dhe në lidhje me derën ku ndodhesh ti?4. Ku ndodhen pikat kryesore (V, J, L, P) në hartë? Po në tabelë?Përgjigjet e lira të nxënësve për pikat kryesore në hartë shkruhen në tabelë, në një skicë të vizatuar më parë, por mund të tregohen edhe në hartë me letra të ngjyrosura.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et që i kanë përcaktuar në mënyrë të saktë dhë në kohën e caktuar pikat kryesore
me anën e Diellit dhe të busullës.b. Jepet detyra për gjetjen e anëve të horizontit me anën e orës.
VëmenDje: Orientimi i hartës gjatë zhvillimit të veprimtarive mësimore në mjedisin lokal, për lëvizjet në drejtimet e duhura, si dhe për përcaktimin e vendndodhjeve të objekteve dhe dukurive gjeografike ka rëndësi shumë të madhe.
Faza e dytëNë këtë etapë nxënësit/et udhëzohen të kryejnë veprime të caktuara për të përvetësuar njohuri dhe shkathtësi gjeografike për:1. Kuptimin dhe krijimin e përfytyrimeve për horizontin e mbyllur
dhe të hapur. Në këtë rast kombinohen vrojtimet e figurave të librit me pamjet e realitetit. Në shkollat e qytetit, në përgjithësi horizontet janë të mbyllura, ndërsa në ato të fshatit janë të hapura.
2. Ushtrimin e përcaktimit të pikave kyesore më anën e Diellit. Udhëzohen nxënësit/et të shikojnë figurat 2, 4, 6, si dhe pamje ose skica të thjeshta të vizatuara në tabelë nga mësuesi. Nxënësit ushtrohen dhe demonstrojnë veprimet që kryhen për caktimin e anëve të horizontit me anën e diellit.
3. Mënyrën e përdorimit të busullës. Në qoftë se nuk ka busulla për të gjithë nxënësit/et organizohet veprimtaria në grupe me 3-4 anëtarë.
4. Ndërtimin e një busulle të thjeshtë me mjete të përgatitura që më parë si në figurën e mëposhtme. Në këtë rast të ruhet qetësia dhe rregulli në klasë dhe kjo proçedurë të jetë e shpejtë për t’i lënë kohë më shumë veprimeve praktike.
Faza e tretë (veprimtari praktike)Nxënësit/et, në fillim në mënyrë vetiake dhe, më pas, të organizuar në grupe, ushtrohen për gjetjen e anëve të horizontit (V, J, L dhe P) si dhe anëve të ndërmjetme me anën e busullës (VL, VP, JL, JP).Kur kjo veprimtari zhvillohet në oborrin e shkollës udhëzohen nxënësit/et që, pasi të kenë kryer veprimet e duhura, të shënojnë me shkumës pikat kyresore. Grupet e nxënësve lëvizin duke verifikuar dhe korrigjuar punën e njëri-tjetrit.Në fazën përmbyllëse të mësimit, kur nxënësit/et janë kthyer në klasë, mund të vizatohen skema në tabelë, që plotësohen mbi bazën e përgjigjeve të sakta të nxënësve.
2
3
Perëndimi Lindja
Jugu
Veriu
2
4
40
tema mësimore: përcaktimi i drejtimeve kryesorë të horizontitVeprimtari praktike
situata e të nxënit: organizimi i veprimtarisë
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij me mësuesin, shokët dhe shoqet.- Ndërton marrëdhënie të mira gjatë punës në grup.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shpjegon nëpërmjet shëmbujve mënyrat e përcaktimit të drejtimeve kryesorë të horizontit.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuto në grup për rëndësinë që ka orientimi në natyrë.
Kompetenca qytetare- Respekton përvojat e prezantuara nga të tjerët për përcaktimin e drejtimeve të horizontit.- Vlerëson punën dhe marrëdhëniet në grup.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:- Përcakton saktë vijën e horizontit.- Përshkruan veçoritë dalluese ndërmjet horizontit të hapur e të
mbyllur.- Përcakton anët e horizontit me anën e Diellit, busullës dhe orës.- Vëzhgon dhe gjen drejtimin e veriut (V) me hijen e mesditës.- Shpjegon si mund të orientohet në natyrë nëpërmjet burimeve
rrethaore.
Fjalë kyçe: Horizont, orientim, pika kryesore të horizontit, busull, Yll Polar.
Burimet:Busull, fletore shënimesh, shkumësa me ngjyra, vizore ose ristela të gjata dërrase, copa të vogla gurësh ose materialesh të tjera të ngjyrosura etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkencat natyrore, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
organizimi i veprimtarisëVeprimi 1. Ndarja e nxënësve në grupe me nga tre-katër anëtarë dhe zgjidhet drejtuesi i grupit. Veprimi 2. Caktojnë për çdo grup mënyrën e gjetjes së drejtimeve kryesorë e të ndërmjetëm të horizontit sipas rradhës së përcaktuar më parë:a. orientimi me anë të Diellit,b. orientimi me anë të busullës,c. orientimi me anë të e hijes së mesditës,d. orientimi me anë të orës së dorës.Veprimi 3. Dalja në oborrin e shkollës dhe caktimi nga ana e mësuesit i vendeve ku do të ushtrohet çdo grup.Veprimi 4. Përcaktoni vetëm dhe në grup drejtimet kryesore me anën e Diellit dhe i shënojnë ato me shkumës.Veprimi 5. Përcaktojnë me saktësi drejtimet kryesore (V, J, L, P) dhe ato të ndërmjetme (VL, VP, JL, JP) me anë të busullës. Vijëzojmë me shkumës këto drejtime.Veprimi 6. Përcaktojnë drejtimet kryesore me anë të orës së dorës.Veprimi 7. Përcaktojnë me përafërsi drejtimin “verior” me anën e hijes më të shkurtër në mesditë.Veprimi 8. Përzgjedhin një përfaqësues të grupit për të paraqitur dhe demonstruar në praktike veprimet e kryera për gjetjen e anëve kryesore të horizontit.
41
VlerësimiDiskutojnë me mësuesin dhe shokët e shoqet e klasës për zgjidhjet e sakta të detyrave praktike.Vlerësohen nxënësit për punën e kryer dhe bashkëpunimin gjatë punës në grup
42
tema mësimore: Klasa jonë, shkolla jonësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Shpjegon qartë dhe saktë me gojë kuptimin e termave të reja si plan, shkallë zvogëlimi, shënja konvencionale,
duke përdorur fjalorin e përshtatshëm.
Kompetenca e të menduarit- Përdor krahasimin për të identifikuar dallimet dhe ngjashmëritë. midis fotografisë dhe planit të klasës.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Demonstron saktë mënyrën e orientimit të planit të klasës.b. Shpjegon qartë me gojë dhe me shkrim pse duhet dhe si përdoret
shkalla e zvogëlimit.c. Vizaton planin e dhomës së tij e të shkollës duke përdorur shkallën
e zvogëlimit.d. Demonstron përdorimin e shenjave konvencionale.
Fjalë kyçe: Plan, fotografi, shkallë zvogëlimi, shenja konvencionale.
Burimet:Skica të planit të klasës e të shkollës, metër, vizore, fletore pune, busulla, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNxënësit/et sqarohen se duhet të formojnë nga një fjali që të përmbajë katër fjalët kyçe: plan, fotografi, shkallë zvogëlimi, shenja konvencionale.• Shkruhen, me gërma të mëdha, këto terma në pjesën e sipërme të tabelës.• Nxënësit/et diskutojnë me shoqet dhe shokët e bankës për fjalitë që kanë formuluar në fletoret e tyre;• Jepen përgjigjet në mënyrë vetiake ose në grup.• Shkruhen në tabelë fjalitë ku termat kyçe kanë lidhje logjike ndërmjet tyre, si dhe ato që janë të përafërta
ose pak a shumë të njëjta me brendinë e temës.
Faza e dytëNxënësit/et të ndarë në grupe (dyshe) udhëzohen që, duke parë figurat në libër ose pamje të ngjashme, të
shkruajnë çfarë dinë për:1. Fotografinë në përgjithësi dhe fotografinë e klasës në veçanti.2. Planin e klasës dhe ndryshimin e planit nga fotografia.3. Mënyrën se si vizatohet plani i klasës dhe i shkollës.4. Çfarë është dhe si përdoret shkalla e zvogëlimit.5. Çfarë janë shenjat konvencionale.Mësuesi/ja fton disa grupe për të dhënë idetë e tyre rreth këtyre problemeve. Mund të zhvillohen edhe diskutime të shkurtra për idetë e kundërta ku roli i mësuesit/es është të sqarojë, të plotësojë dhe të saktësojë përfytyrimet dhe konceptet gjeografike. Pjesa e dytë e kësaj etape, që duhet të parashikohet me kohë më të madhe, zhvillohet në formën e një veprimtarie praktike duke ruajtur organizimin në çifte të nxënësve.Paraprakisht mësuesi/ja shpjegon, duke skicuar në tabelë, kuptimin dhe mënyrën e përdorimit të shkallës së zvogëlimit dhe të disa shenjave konvencionale.
43
tema mësimore: Klasa jonë, shkolla jonësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Shpjegon qartë dhe saktë me gojë kuptimin e termave të reja si plan, shkallë zvogëlimi, shënja konvencionale,
duke përdorur fjalorin e përshtatshëm.
Kompetenca e të menduarit- Përdor krahasimin për të identifikuar dallimet dhe ngjashmëritë. midis fotografisë dhe planit të klasës.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Demonstron saktë mënyrën e orientimit të planit të klasës.b. Shpjegon qartë me gojë dhe me shkrim pse duhet dhe si përdoret
shkalla e zvogëlimit.c. Vizaton planin e dhomës së tij e të shkollës duke përdorur shkallën
e zvogëlimit.d. Demonstron përdorimin e shenjave konvencionale.
Fjalë kyçe: Plan, fotografi, shkallë zvogëlimi, shenja konvencionale.
Burimet:Skica të planit të klasës e të shkollës, metër, vizore, fletore pune, busulla, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNxënësit/et sqarohen se duhet të formojnë nga një fjali që të përmbajë katër fjalët kyçe: plan, fotografi, shkallë zvogëlimi, shenja konvencionale.• Shkruhen, me gërma të mëdha, këto terma në pjesën e sipërme të tabelës.• Nxënësit/et diskutojnë me shoqet dhe shokët e bankës për fjalitë që kanë formuluar në fletoret e tyre;• Jepen përgjigjet në mënyrë vetiake ose në grup.• Shkruhen në tabelë fjalitë ku termat kyçe kanë lidhje logjike ndërmjet tyre, si dhe ato që janë të përafërta
ose pak a shumë të njëjta me brendinë e temës.
Faza e dytëNxënësit/et të ndarë në grupe (dyshe) udhëzohen që, duke parë figurat në libër ose pamje të ngjashme, të
shkruajnë çfarë dinë për:1. Fotografinë në përgjithësi dhe fotografinë e klasës në veçanti.2. Planin e klasës dhe ndryshimin e planit nga fotografia.3. Mënyrën se si vizatohet plani i klasës dhe i shkollës.4. Çfarë është dhe si përdoret shkalla e zvogëlimit.5. Çfarë janë shenjat konvencionale.Mësuesi/ja fton disa grupe për të dhënë idetë e tyre rreth këtyre problemeve. Mund të zhvillohen edhe diskutime të shkurtra për idetë e kundërta ku roli i mësuesit/es është të sqarojë, të plotësojë dhe të saktësojë përfytyrimet dhe konceptet gjeografike. Pjesa e dytë e kësaj etape, që duhet të parashikohet me kohë më të madhe, zhvillohet në formën e një veprimtarie praktike duke ruajtur organizimin në çifte të nxënësve.Paraprakisht mësuesi/ja shpjegon, duke skicuar në tabelë, kuptimin dhe mënyrën e përdorimit të shkallës së zvogëlimit dhe të disa shenjave konvencionale.
Vlerësimi dhe detyrata. Verësohen nxënësit/et që kanë vizatuar më mirë planet e klasës dhe të shkollës.b. Jepet detyrë për të vizatuar planin e shtëpisë.
VëmenDje: Gjuha grafike e komunikimit është një nga katër gjuhët e grupeve të mëdha të inteligjencës së lindur të njerëzve (hapësinore, numerike, verbale dhe afektive). Kjo gjuhë e veçantë, që shpreh nivelin e konceptimeve hapësinore, nënkupton kompetencat jo vetëm për të lexuar e krijuar plane, harta, grafikë etj., por në radhë të parë ato të kuptimit të organizimeve të hapësirave dhe lidhjeve hapësinore, në mënyrë racionale. Gjeografia luan rol kyresor për forminin e gjuhës grafike të komunikimit te fëmijët dhe, për këtë arsye, ajo është, padyshim, një nga tre lëndët e rëndësishme të shkollës duke u renditur krahas gjuhës dhe matematikës.
Grupet e nxënësve vizatojnë planin e klasës dhe të shkollës së tyre dhe i orientojnë ato. Mësuesi/ja lëviz në klasë duke mbajtur rregullin dhe duke ndihmuar me udhëzime konkrete grupet e punës. Në përfundim paraqiten vizatimet më të mira (si pamje dhe si saktësi zvogëlimi) të planeve të klasës dhe të shkollës. Nëse ka kohë mund të krijohen situata të shkurtra problemore duke synuar të nxitet mendimi kritik e krijues i fëmijëve dhe të përforcohen shprehitë e gjuhës grafike të komunikimit. Ja disa pyetje që mund të përdoren në këtë rast:• Pse tabela ndodhet në atë pozicion të klasës?• Pse çelësi i dritave ndodhet aty dhe jo në një pozicion
tjetër?• Ku ndodhet drejtoria e shkollës në raport me klasën
tuaj?Pyetje të tilla shërbejnë për të verifikuar formimin e njohurive dhe të shkathtësive gjeografike që lidhen me orientimin, planin, lidhjet e vendndodhjes së objekteve me funksionin e tyre, si dhe me organizimin racional të një hapësire të caktuar.
Faza e tretëPërdorimi i diagramit të Venit është mjaft i përshtatshëm për verifikimin, përforcimin dhe thellimin e mëtejshëm të njohurive dhe shkathtësive gjeografike që lidhen me planin dhe shkallën e zvogëlimit.Vizatohen në tabelë diagrami i Venit.
Tiparet dalluese Tiparet e përbashkëta Tiparet dalluese
Nxënësit/et punojnë në fillim më vete, pastaj në çifte dhe në grupe më të mëdha. Mendimet e shprehura paraqiten nga përfaqësues të grupeve dhe shkruhen të sistemuara e të saktësuara në tabelë.
Vizatimi/fotografiae klasës Plani i klasës
Fotografia dhe plani i klasës
44
tema mësimore: Hapësira rreth neshsituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Ndan me të tjerët përvojat e përfituara nga vëzhgimet individuale për hapësirën përreth tyre.
Kompetenca e të menduarit- Interpreton mënyrën e hartimit të planit për vendbanimin e tij qytet/fshat.- Vlerëson rëndësinë e përdorimit të hartës mendore.- Demonstron orientimin në një plan të paraqitur qytet/fshat.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Bashkëvepron në mënyrë aktive me nxënësit e tjerë për të dhënë mendime për formën e rrjetit të rrugëve
dhe përmirësimin e tij në të ardhmen.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Përcakton disa shenja konvencionale në planin e qytetit/ fshatit;b. Ndjek itinerare të caktuara (p.sh. nga shtëpia në shkollë) në plane
të hapësirave të afërta e të mesme;c Njeh dhe orientohet në planin e lagjes, fshatit/qytetit.d. Shpjegon duke dhënë 2-3 shembuj, mënyrën e përdorimit të
katrorëve ndarës të planit të qytetit/fshatit;
Fjalë kyçe: Plan, fotografi ajrore, shenja konvencionale, hartë mendore
Burimet:Harta e Shqipërisë, fotografi ajrore të hapësirave të afërta dhe të mesme, plane të qytetit/fshatit, busulla, fletore pune etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Qytetaria, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëHarta e të pyeturit mund të përdoret me mjaft sukses në etapën hyrëse të kësaj teme mësimore. Me këtë teknikë duhet të synohet nxitja e të menduarit dhe interesit të nxënësve për çështjet që do të shtjellohen në vazhdim.Mësuesi/ja pasi shkruan në tabelë temën dhe çështjet kryesore vizaton hartën e të pyeturit për kuptimin e termit plan.
Pse e përdorim shkallën e zvogëlimit?Çfarë është plani?
Çfarë janë shenjat konvencionale?
Si paraqiten objektet në plan?
Për çfarë na shërben plani? Ku ndryshon plani nga fotografia?
Çfarë kuptoni me orientim të planit?
Cilët objekte paraqiten në plan?
pLani
45
tema mësimore: Hapësira rreth neshsituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Ndan me të tjerët përvojat e përfituara nga vëzhgimet individuale për hapësirën përreth tyre.
Kompetenca e të menduarit- Interpreton mënyrën e hartimit të planit për vendbanimin e tij qytet/fshat.- Vlerëson rëndësinë e përdorimit të hartës mendore.- Demonstron orientimin në një plan të paraqitur qytet/fshat.
Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin- Bashkëvepron në mënyrë aktive me nxënësit e tjerë për të dhënë mendime për formën e rrjetit të rrugëve
dhe përmirësimin e tij në të ardhmen.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Përcakton disa shenja konvencionale në planin e qytetit/ fshatit;b. Ndjek itinerare të caktuara (p.sh. nga shtëpia në shkollë) në plane
të hapësirave të afërta e të mesme;c Njeh dhe orientohet në planin e lagjes, fshatit/qytetit.d. Shpjegon duke dhënë 2-3 shembuj, mënyrën e përdorimit të
katrorëve ndarës të planit të qytetit/fshatit;
Fjalë kyçe: Plan, fotografi ajrore, shenja konvencionale, hartë mendore
Burimet:Harta e Shqipërisë, fotografi ajrore të hapësirave të afërta dhe të mesme, plane të qytetit/fshatit, busulla, fletore pune etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Qytetaria, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëHarta e të pyeturit mund të përdoret me mjaft sukses në etapën hyrëse të kësaj teme mësimore. Me këtë teknikë duhet të synohet nxitja e të menduarit dhe interesit të nxënësve për çështjet që do të shtjellohen në vazhdim.Mësuesi/ja pasi shkruan në tabelë temën dhe çështjet kryesore vizaton hartën e të pyeturit për kuptimin e termit plan.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et sipas nivelit të formimit gjeografik të tyreb. Jepet detyrë për të kërkuar me anën e TIK plane të qytetit/fshatit, si dhe për të dhënë mendime për
përmirësimin e rrjetit të rrugëve kryesore duke vizatuar një skicë të thjeshtë.
VëmenDje: Është tepër e rëndësishme të formohen, që në moshat e vogla, shkathtësitë e orientimit dhe të lëvizjes në hapësira të njohura me anën e pikave të referimit.
Për dhënien e përgjigjeve rekomandohet të nxiten fillimisht nxënësit/et e niveleve më të ulta dhe shkallë-shkallë, të kalohet në nivelet më të larta, sidomos për të plotësuar dhe saktësuar njohuritë.
Faza e dytëNë këtë fazë realizohet një ndërthurje e teknikës insert me veprimtaritë praktike të nxënësve në drejtim të përdorimit të shkathtësive hapësinore në një plan të dhënë. Për të arritur suksesin është e nevojshme të përdoren, jo vetëm figurat e librit, por edhe vizatime të planeve të qytetit/fshatit ku ndodhet shkolla. Nxënësit/et udhëzohen të lexojnë çështjet: “Plani i fshatit” dhe “Plani i qytetit- lagjia jonë”. U rikujtohet se, gjatë leximit, duhet të vendosin shenjat përkatëse (në fund të fjalive ose paragrafëve):“v”: vendoset për informacionet e njohura;“ - “: vendoset për informacionet që ndryshojnë me ato që dinë;“+”: vendoset për informacionet që janë të reja;“?”: vendoset për informacionet e paqarta dhe që duhet të plotësohen.Pas leximit shenjat e vendosura hidhen në tabelën “insert” ku shkruhen edhe informacionet e ndryshme.
“v” “ - “ “+” “?”
Tashmë është momenti i përshtatshëm për organizimin e veprimtarive praktike. Nxënësit/et e grupuara në grupe pune (2-3 vetë) nxiten të veprojnë duke shqyrtuar planet e qytetit dhe/ose të fshatit. Disa pyetje që mund të bëhen për të drejtuar veprimtarinë praktike:1. Ku ndodhen objektet kryesore në planin e qytetit/fshatit2. Si mund të gjeni në planin e Tiranës disa objekte duke përdorur katrorët ndarës?3. A mund të gjeni në planin e qytetit/fshatit tuaj shkollën dhe shtëpinë ku banoni? Shënoni rrugën shtëpi-shkollë
dhe përshkruani orientimin e gjurmëve të lëvizjeve që keni bërë.4. Në lidhje me shkollën ku ndodhet stacioni i autobuzëve, shtëpia juaj, zyra e postës, stadiumi etj.?
Faza e tretëNxënësit/et udhëzohen që të lexojnë çështjen e fundit të temës duke vazhduar përdorimin e teknikës “insert” (realizimi i kuptimit). Pas pak çastesh u caktohet detyra të shkruajnë lirshëm për çdo gjë që dinë në lidhje me “hartat mendore” duke dhënë edhe shembuj konkretë me ngjarje nga jeta e përditshme. Në përfundim mësuesi/ja ndërhyn duke qartësuar kuptimin për hartat mendore, vlerat e tyre dhe arsyet pse disa njerëz orientohen dhe lëvizin më lehtë se të tjerët në një hapësirë pak të njohur për ta.
46
tema mësimore: Hartat gjeografike dhe globisituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të menduarit- Nxitet të mendojë në mënyrë krijuese për mënyrat e përdorimit të hartave gjeografike dhe globit.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Mëson të bashkëpunojë në procesin e realizimit të detyrës, krahasimi i tematikave të hartave gjeografike
dhe demonstron mirëkuptim duke pranuar mendimet ndryshe.
Kompetenca digjitale- Demonstron kuriozitet në eksplorimin e hartave gjeografike me tematika të ndryshme duke përdorur
TIK-un.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon ne mënyrë të qartë kuptimin për hartën dhe globin.b. Dallon llojet e ndryshme të hartave dhe përshkruajnë qëllimet e
përdorimit të tyre.c. Demonstron me veprime praktike mënyrën e matjes së distancave
ajrore dhe rrugore ndërmjet dy vendeve.d. Përshkruan shkurtimisht dhe me saktësi ngjashmëritë dhe dallimet
ndërmjet planit, hartës dhe globit.
Fjalë kyçe: Glob, hartë gjeografike, legjendë, shkallë zvogëlimi, shenja konvencionale.
Burimet:Globi, harta fizike dhe ekonomike e Shqipërisë, harta fizike dhe politike e Ballkanit, harta e Europës dhe e botës, harta të ndryshme tematike.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNjohuritë gjeografike të nxënësve për hartat dhe globin janë të shumta. Për këtë arsye, në këtë temë, mësuesi/ja duhet të zhvillojnë ato veprimtari që synojnë të zgjerojnë dhe të sistemojnë njohuritë, si dhe të formojnë shkathtësitë përkatëse për njohjen, leximin dhe përdorimin e hartave. Është e rëndësishme që të sigurohet baza e nevojshme materiale me harta të llojeve të ndryshme, globe etj. që mund të sillen edhe nga nxënësit/et.Evokimi (shkrimi i lirë) mund të përdoret me sukses me qëllim që të verifikohen njohuritë paraprake të nxënësve, si dhe të nxitet interesi, të menduarit dhe kurioziteti intelektual i tyre.Udhëzohen nxënësit/et të shkruajnë në një fletë gjithshka që dinë për hartat dhe globin, duke shprehur mendimet e tyre. Më pas lexohen këto shkrime duke u përpjekur që komentet të jenë të pakta meqenëse edhe koha është e kufizuar.
Faza e dytëReflektimi (kubimi) është një teknikë mjaft interesante për fëmijët, por duhet patur parasysh që, menjëherë pasi të plotësohen një nga një faqet e kubit, të kalohet në veprimatari praktike me hartat. Hapat e kësaj teknike janë:1. Nxënësit/et lexojnë brendinë e temës për hartat dhe globin; 2. Formohen grupe pune me 5-6 anëtarë;3. Shpërndahen kube për secilin grup, ku në çdo faqe është shkruar një nga këto folje: përshkruani, krahasoni,
shoqëroni, analizoni, zbatoni, argumentoni.4. Shkruhen në tabelë pyetjet mbi të cilat do bazohet plotësimi i faqeve të kubit sipas shembullit të mëposhtëm:
47
tema mësimore: Hartat gjeografike dhe globisituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të menduarit- Nxitet të mendojë në mënyrë krijuese për mënyrat e përdorimit të hartave gjeografike dhe globit.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Mëson të bashkëpunojë në procesin e realizimit të detyrës, krahasimi i tematikave të hartave gjeografike
dhe demonstron mirëkuptim duke pranuar mendimet ndryshe.
Kompetenca digjitale- Demonstron kuriozitet në eksplorimin e hartave gjeografike me tematika të ndryshme duke përdorur
TIK-un.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon ne mënyrë të qartë kuptimin për hartën dhe globin.b. Dallon llojet e ndryshme të hartave dhe përshkruajnë qëllimet e
përdorimit të tyre.c. Demonstron me veprime praktike mënyrën e matjes së distancave
ajrore dhe rrugore ndërmjet dy vendeve.d. Përshkruan shkurtimisht dhe me saktësi ngjashmëritë dhe dallimet
ndërmjet planit, hartës dhe globit.
Fjalë kyçe: Glob, hartë gjeografike, legjendë, shkallë zvogëlimi, shenja konvencionale.
Burimet:Globi, harta fizike dhe ekonomike e Shqipërisë, harta fizike dhe politike e Ballkanit, harta e Europës dhe e botës, harta të ndryshme tematike.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNjohuritë gjeografike të nxënësve për hartat dhe globin janë të shumta. Për këtë arsye, në këtë temë, mësuesi/ja duhet të zhvillojnë ato veprimtari që synojnë të zgjerojnë dhe të sistemojnë njohuritë, si dhe të formojnë shkathtësitë përkatëse për njohjen, leximin dhe përdorimin e hartave. Është e rëndësishme që të sigurohet baza e nevojshme materiale me harta të llojeve të ndryshme, globe etj. që mund të sillen edhe nga nxënësit/et.Evokimi (shkrimi i lirë) mund të përdoret me sukses me qëllim që të verifikohen njohuritë paraprake të nxënësve, si dhe të nxitet interesi, të menduarit dhe kurioziteti intelektual i tyre.Udhëzohen nxënësit/et të shkruajnë në një fletë gjithshka që dinë për hartat dhe globin, duke shprehur mendimet e tyre. Më pas lexohen këto shkrime duke u përpjekur që komentet të jenë të pakta meqenëse edhe koha është e kufizuar.
Faza e dytëReflektimi (kubimi) është një teknikë mjaft interesante për fëmijët, por duhet patur parasysh që, menjëherë pasi të plotësohen një nga një faqet e kubit, të kalohet në veprimatari praktike me hartat. Hapat e kësaj teknike janë:1. Nxënësit/et lexojnë brendinë e temës për hartat dhe globin; 2. Formohen grupe pune me 5-6 anëtarë;3. Shpërndahen kube për secilin grup, ku në çdo faqe është shkruar një nga këto folje: përshkruani, krahasoni,
shoqëroni, analizoni, zbatoni, argumentoni.4. Shkruhen në tabelë pyetjet mbi të cilat do bazohet plotësimi i faqeve të kubit sipas shembullit të mëposhtëm:
• Përshkruani: çfarë kuptoni me hartë? çfarë paraqet globi? • Krahasoni: Ku ndryshon harta me planin? Po harta me globin?• Shoqëroni: çfarë ju kujtohet kur shikoni një hartë? Po globin?• analizoni: Pse janë të rëndësishme elementet matematikë në hartë e në glob (shkalla, rrjeta e gradëve etj.)
?• zbatoni: Si dhe pse orientohet një hartë? Ku ndodhen pikat kryesore? Si gjenden informacionet gjeografike
me anën e ngjyrave etj.? çfarë demonstrimesh mund të bëhen me globin (rrotullimi, qarkullimi)?• argumentoni: çfarë rëndësie ka përdorimi i hartave në jetën e përditshme, për ekonominë, turizmin etj.?Në etapën e dytë të kësaj faze mësuesi/ja domosdoshmërisht duhet të zhvillojë një sërë veprimtarish parktike për të formuar, përforcuar dhe zgjerurar shkathtësitë e punës me hartat dhe globin. Ja disa detyra që mund të jepen për këtë qëllim:1. Çfarë dallimesh dhe ngjashmërish kanë hartat fizike, ekonomike dhe politike?2. Gjeni distancën në vijë ajrore nga vendbanimi juaj në qytetin e Tiranës.3. Cili nga këto qytete është më afër nga qyteti/fshati juaj: Berati apo Shkodra, Vlora apo Elbasani, Kukësi apo
Korça etj.4. Matni distancën nga qyteti/fshati juaj në 3-4 qytete të vendeve të ndryshme evropiane.5. Matni distancën në vijë ajrore nga aeroporti “Nënë Tereza” në 2-3 aeroporte ndërkombëtare të Amerikës,
Azisë dhe Afrikës.
Faza e tretëPërforcimi i njohurive dhe shprehive gjeografike realizohet me anën e diagramit të Venit. Vizatohen tre rradhë të lidhur me njëri tjetrin dhe tabela për veçoritë e përbashkëta dhe ato dalluese ndërmjet planit, hartës dhe globit.
Veçoritë dalluese Veçoritë dalluese Veçoritë dalluese
Veçoritë e përbashkëta
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et për gjetjen e saktë të distancave në hartë.b. Jepet detyra e rubrikës “mendo në mënyrë kritike”.
VëmenDje: Realizimi i lidhjeve ndërlëndore për çdo temë mësimore është mjaft i rëndësishëm. Lidhjet e gjeografisë me historinë janë tepër të ngushta për shkak të objektit të veçantë të studimit të këtyre disiplinave (hapësirës dhe kohës). Të domosdoshme janë, gjithashtu, lidhjet e gjeografisë me qytetarinë, biologjinë, matematikën etj.
PLANI HARTA GLOBI
48
tema mësimore: Krahasimi i hartave me shkallë të ndryshme
Veprimtari praktike
situata e të nxënit: organizimi i veprimtarisë
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet individuale për shkallën e zvogëlimit dhe rëndësinë e përdorimit
të saj.- Respekton përpjekjet e tij personale dhe ato në grup.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Përshkruan në hartë pozitën gjeografike të Shqipërisë në Ballkan, Europë dhe në botë.
Kompetenca digjitale- Përdor në procesin e kërkimit gjeografik TIK-un për të gjetur harta gjeografike me shkallë të ndryshme
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:- Kupton informacionet gjeografike në harta me shkallë zvogëlimi
të ndryshme.- Shpjegon kuptimin për shkallën e zvogëlimit dhe rëndësinë e
përdorimit të saj.- Mat distanca në vijë ajrore dhe rrugore në harta me shkallë të
ndryshme.- Ndan me të tjerët përvojën e tij personale.
Fjalë kyçe: Glob, harta gjeografike, legjendë, shkallë zvogëlimi, shenja konvencionale.
Burimet:Globi, harta gjeografike e Shqipërisë, Ballkanit, Europës edhe Botës.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Veprimi i parëMësuesi demonstron përpara klasës dy harta me shkallë të ndryshme të vendit tonë ku tregohen hapësira të ndryshme të qytetit të Tiranës. Harta Nr. 1 paraqet pjesë qendrore të Shqipërisë, ku Tirana zë një hapësirë jo shumë të madhe.Harta Nr. 2 përqendrohet te Tirana, ku dallohen lehtë më shumë detaje rreth këtij qyteti. Vështroni me kujdes hartat nr 1 dhe 2, përshkruani ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet tyre.
Veprimi i dytë. Lokalizo hapësirën e hartës nr. 2 tek harta nr. 1Gjej në harta disa pika referimi të njohura mirë prej jush, si për shembull, liqen, qendër e banuar, lum etj.
Përgjigju këtyre pyetjeve:a) Cilat janë ato pika referimi që gjenden në të dy hartat?b) Cilat pika referimi gjenden jashtë hapësirës së treguar në hartën Nr. 2?
Veprimi i tretë. përcakto shkallën e hartaveShiko shkallen e zvogëlimit të secilës hartë. Shkalla na ndihmon që, nga distancat në hartë (në cm), të gjejmë distancat në natyrë, ndërmjet dy pikave në sipërfaqen e tokës (në km)
49
Përgjigju këtyre pyetjeve:a) Çfarë tregon shkalla e zvogëlimit në hartën Nr. 1?b) Po në hartën Nr. 2?
Veprimi i katërt. Krahaso informacionet që ke mbledhur nga të dyja hartatNë hartën Nr. 1, përcakto largësinë në km. ndërmjet dy pikave: qendrës së banuar “X” dhe asaj “Y”. Pastaj në hartën Nr. 2 përcakto largësinë ndërmjet të njëjtave pika.
Përgjigju këtyre pyetjevea) Çfarë largësinë tregon harta Nr. 1 ndërmjet qendrave të banuara?b) Si e bën këtë largësinë të krahasueshme harta Nr. 2?c) Në cilën hartë është më e lehtë të përcaktosh largësinë e saktë dhe pse?
Veprimi i pestë. Përshkruaj me gojë dhe me shkrim pozitën gjeografike të Shqipërisë në Ballkan, Europë dhe në botë.
Veprimi i gjashtë.Diskuton me mësuesin dhe nxënësit e tjerë për saktësinë e realizimit të veprimeve praktike.
VlerësimiMësuesi vlerëson nxënësit për punën e kryer dhe saktësinë e veprimeve të tyre.
50
tema mësimore: Vendndodhjasituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij për vendndodhjen absolute dhe relative të Shqipërisë.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga një burim, (teksti shkollor) për të nxënë kuptimin
për vendndodhjen.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon shkurtimisht dhe qartësisht kuptimin e termit
“Vendndodhje absolute”;b. Shpjegon duke dhënë shembuj nga Shqipëria dhe bota, kuptimin
për vendndodhjen relative;c. Diskuton dallimin ndërmjet vendndodhjes absolute dhe relative.d. Përshkruan veçoritë kryesore të paraleleve dhe meridianëve.e. Përshkruan dhe përcakton në hartën e hemisferave dhe në glob
paralelet, meridianet, dhe hemisferat e Tokës.e. Përcakton vendndodhjen relative dhe absolute të Shqipërisë në
hartën e Ballkanit, Europës dhe botës.
Fjalë kyçe: Paralele, ekuator, meridiane, meridiani Grinuçit, hemisfera, boshti i Tokës, Poli i Veriut, Poli i Jugut.
Burimet:Harta e Shqipërisë, harta e hemisferave, globi, tabela, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëShkruhet në tabelë tema dhe çështjet kryesore dhe, pa humbur kohë, u kërkohet nxënësve të formojnë një fjali me këto terma: hemisfera, boshti i Tokës, pole, paralele, meridian.Nxënësit/et që e njohin këtë teknikë formulojnë fjali ku këto fjalë të kenë lidhje logjike ndërmjet tyre. Në përfundim të kohës (5 minuta) lexohen dhe komentohen shkurtimisht disa nga punimet. Për të parë shkallën e formimit të njohurive paraprake në bazë klase është mirë të zgjidhen nxënës/e me nivele të ndryshme.
Faza e dytëTeknika insert do të japë rezultatet e pritshme duke u ndërthurur me demonstrime dhe veprimtari praktike.Nxënësve, në fillim, u jepet detyrë të lexojnë pjesën teorike të mësimit, si dhe të shikojnë me vëmendje figurat e paraqitura.Gjatë leximit shënohen, në fund të fjalive ose paragrafëve, këto shenja që janë përdorur edhe në temat e mëparshme: “V” për informacionet e njohura; “ - “ për informacionet e ndryshme; “+” për informacionet e reja; “?” për informacionet e paqarta. Plotësohet tabela “insert” nga çdo nxënës/e.
“v” “ - ” “+” “?”
51
tema mësimore: Vendndodhjasituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij për vendndodhjen absolute dhe relative të Shqipërisë.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga një burim, (teksti shkollor) për të nxënë kuptimin
për vendndodhjen.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon shkurtimisht dhe qartësisht kuptimin e termit
“Vendndodhje absolute”;b. Shpjegon duke dhënë shembuj nga Shqipëria dhe bota, kuptimin
për vendndodhjen relative;c. Diskuton dallimin ndërmjet vendndodhjes absolute dhe relative.d. Përshkruan veçoritë kryesore të paraleleve dhe meridianëve.e. Përshkruan dhe përcakton në hartën e hemisferave dhe në glob
paralelet, meridianet, dhe hemisferat e Tokës.e. Përcakton vendndodhjen relative dhe absolute të Shqipërisë në
hartën e Ballkanit, Europës dhe botës.
Fjalë kyçe: Paralele, ekuator, meridiane, meridiani Grinuçit, hemisfera, boshti i Tokës, Poli i Veriut, Poli i Jugut.
Burimet:Harta e Shqipërisë, harta e hemisferave, globi, tabela, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëShkruhet në tabelë tema dhe çështjet kryesore dhe, pa humbur kohë, u kërkohet nxënësve të formojnë një fjali me këto terma: hemisfera, boshti i Tokës, pole, paralele, meridian.Nxënësit/et që e njohin këtë teknikë formulojnë fjali ku këto fjalë të kenë lidhje logjike ndërmjet tyre. Në përfundim të kohës (5 minuta) lexohen dhe komentohen shkurtimisht disa nga punimet. Për të parë shkallën e formimit të njohurive paraprake në bazë klase është mirë të zgjidhen nxënës/e me nivele të ndryshme.
Faza e dytëTeknika insert do të japë rezultatet e pritshme duke u ndërthurur me demonstrime dhe veprimtari praktike.Nxënësve, në fillim, u jepet detyrë të lexojnë pjesën teorike të mësimit, si dhe të shikojnë me vëmendje figurat e paraqitura.Gjatë leximit shënohen, në fund të fjalive ose paragrafëve, këto shenja që janë përdorur edhe në temat e mëparshme: “V” për informacionet e njohura; “ - “ për informacionet e ndryshme; “+” për informacionet e reja; “?” për informacionet e paqarta. Plotësohet tabela “insert” nga çdo nxënës/e.
“v” “ - ” “+” “?”
Zhvillohet një bisedë e shkurtër për informacionet e paraqitura, si dhe shkëmbehen mendimet për ato të paqarta. Roli i mësuesit është të saktësojë dhe të zgjerojë njohuritë gjeografike, sipas rasteve dhe situatave konkrete.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit për pjesëmarrjen në mësim dhe plotësimin e saktë të detyrave praktike.b. Jepet detyrë shtëpie rubrika “mendo në mënyrë kritike”.
VëmenDje: Te fëmijët e kësaj moshe është mjaft e zhvilluar kujtesa vizuale (figurative), për këtë arsye, është shumë i rëndësishëm përdorimi në mësim i mjeteve ilustrative (fotografi, pamje, skica etj.), si dhe vrojtimet e drejtpërdrejta në natyrë ku mësuesi/ja përdor fjalë më të thjeshta për të treguar ato që shikohen.
Për të kuptuar më mirë konceptin për vendndodhjen absolute dhe njohuritë e nevojshme që lidhen me të, mësuesi/ja udhëzon klasën të përqendrohet te figurat e librit, si dhe te pamjet ose vizatimet në tabelë. Tashmë është momenti i përshtatshëm për zhvillimin e eksperimentit.Eksperimenti për paraqitjen e modelit ë zvogëluar të Tokës rekomandohet të kryhet nga mësuesi/ja me ndihmën e 2-3 nxënësve. Në këtë mënyrë mënjanohet rreziku i ndonjë ngjarjeje me pasoja për shëndetin e fëmijëve. Pas demonstrimit të globit ku janë vizatuar vijat e paraleleve dhe meridianëve, vëmendja e nxënësve përqendrohet te pamjet dhe vizatimet në tabelë.
Në të njëjtën kohë udhëzohen nxënësit/et të vizatojnë, me lapsa me ngjyra, skema të ngjashme ku paraqiten të gjitha elementet e mësuar. Në përfundim mësuesi/ja ndalet për disa minuta te koncepti i vendndodhjes relative, që është më i lehtë për t’u kuptuar. Shpjegimi shoqërohet me dhënien e detyrave ose duke përdorur pyetje të drejtpërdrejta, të shkurtra e të qarta, si për shembull:1. Përcakto vendndodhjen relative të Tiranës, por ndryshe nga libri.2. Ku ndodhet qytetit/fshati juaj në lidhje me një nga qytetet ose fshatrat e afërt?3. Ku ndodhet qyteti/fshati juaj në lidhje me Shkodrën, Durrësin, Kukësin, Elbasanin, Vlorën, Korçën,
Gjirokastrën etj.?4. Përcakto vendndodhjen relative të qytetit/fshatit tuaj në lidhje me Prishtinën, Romën, Parisin, Sofien etj.
Faza e tretëFormohen grupe dyshe nxënësish dhe u jepet detyrë të plotësojnë secili figurat dhe skemat e përgatitura më parë. Shkëmbehen mendimet për saktësinë ose jo të përgjigjeve, shënimeve dhe skicave që mund t’u kërkohet për të vizatuar. Ja disa shembuj:
52
tema mësimore: gjerësia dhe gjatësia gjeografikesituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar nëpërmjet shëmbujve kuptimin për gjërësinë dhe gjatësinë
gjeografike.- Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga një burim (teksti shkollor, interneti) për të nxënë
kuptimin dhe përcaktimin e gjërësisë dhe gjatësisë gjeografike nëpërmjet shëmbujve të ndryshëm.- Shpjegon dhe paraqet ndarjen në gradë të gjërësisë dhe gjatësisë gjeografike në hartë dhe në glob.
Kompetenca digjitale- Përdor median digjitale dhe menaxhon informacionin e marrë nga interneti duke paraqitur vlera të ndryshme
për gjërësinë dhe gjatësinë gjeografike. rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon qartë dhe me shembuj kuptimin për gjerësinë gjeografike;b. Shpjegon qartë dhe me shembuj kuptimin për gjatësinë gjeografike;c. Përcakton shpejt dhe pa gabime, gjerësitë (V ose J) dhe gjatësitë
(L ose P) të qyteteve (p.sh. Tirana) dhe shteteve të ndryshëm në hartë.
d. Tregon në hartë dhe glob disa shtete që ndodhen në gjërësitë gjeografike veriore ose jugore, si dhe në gjatësitë gjeografike lindore ose perëndimore.
Fjalë kyçe: Gjerësi, gjatësi, hemisfera, pole të tokës, ekuatori, meridiani i Grinuiçit.
Burimet:Harta e hemisferave, harta të kontinenteve, globi, tabela, fletore pune, lapsa dhe shkumësa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëHapja e orës të mësimit mund të realizohet me teknikën “brainstorming” (evokimi). Për të nxitur në maksimum të menduarit e nxënësve në lidhje me përmbajtjen e kësaj teme shkruhen në tabelë brenda rrathëve këto terma: vendndodhje absolute, gjerësi gjeografike, gjatësi gjeografike.
Ftohen nxënësit të japin përgjigje të lira për pyetjet: Çfarë kuptoni me vendndodhje absolute? Çfarë është gjerësia gjeografike? Po gjatësia gjeografike? Shkruhen në tabelë të gjitha përgjigjet pa dallim.
Faza e dytëTeknika harta e të pyeturit shërben për të rritur pjesëmarrjen dhe veprimtarinë e nxënësve në mësim, si dhe të menduarin logjik e krijues të tyre. Është e rëndësishme që gjatë kohës së pyetje-përgjigjeve të gjenden momente të përshtatshme për demonstrimin e mjeteve të ndryshme ilustrative, krahas figurave të librit.Paraqitjet skematike të hartës së të pyeturit mund të jenë të shumëllojshme, por është kusht që ato të jenë të qarta dhe të fokusuara te njohuritë kryesore të mësimit.
Gjerësi gjeografike Gjatësi gjeografike Vendndodhje absolute
53
tema mësimore: gjerësia dhe gjatësia gjeografikesituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar nëpërmjet shëmbujve kuptimin për gjërësinë dhe gjatësinë
gjeografike.- Zbaton në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga një burim (teksti shkollor, interneti) për të nxënë
kuptimin dhe përcaktimin e gjërësisë dhe gjatësisë gjeografike nëpërmjet shëmbujve të ndryshëm.- Shpjegon dhe paraqet ndarjen në gradë të gjërësisë dhe gjatësisë gjeografike në hartë dhe në glob.
Kompetenca digjitale- Përdor median digjitale dhe menaxhon informacionin e marrë nga interneti duke paraqitur vlera të ndryshme
për gjërësinë dhe gjatësinë gjeografike. rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon qartë dhe me shembuj kuptimin për gjerësinë gjeografike;b. Shpjegon qartë dhe me shembuj kuptimin për gjatësinë gjeografike;c. Përcakton shpejt dhe pa gabime, gjerësitë (V ose J) dhe gjatësitë
(L ose P) të qyteteve (p.sh. Tirana) dhe shteteve të ndryshëm në hartë.
d. Tregon në hartë dhe glob disa shtete që ndodhen në gjërësitë gjeografike veriore ose jugore, si dhe në gjatësitë gjeografike lindore ose perëndimore.
Fjalë kyçe: Gjerësi, gjatësi, hemisfera, pole të tokës, ekuatori, meridiani i Grinuiçit.
Burimet:Harta e hemisferave, harta të kontinenteve, globi, tabela, fletore pune, lapsa dhe shkumësa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëHapja e orës të mësimit mund të realizohet me teknikën “brainstorming” (evokimi). Për të nxitur në maksimum të menduarit e nxënësve në lidhje me përmbajtjen e kësaj teme shkruhen në tabelë brenda rrathëve këto terma: vendndodhje absolute, gjerësi gjeografike, gjatësi gjeografike.
Ftohen nxënësit të japin përgjigje të lira për pyetjet: Çfarë kuptoni me vendndodhje absolute? Çfarë është gjerësia gjeografike? Po gjatësia gjeografike? Shkruhen në tabelë të gjitha përgjigjet pa dallim.
Faza e dytëTeknika harta e të pyeturit shërben për të rritur pjesëmarrjen dhe veprimtarinë e nxënësve në mësim, si dhe të menduarin logjik e krijues të tyre. Është e rëndësishme që gjatë kohës së pyetje-përgjigjeve të gjenden momente të përshtatshme për demonstrimin e mjeteve të ndryshme ilustrative, krahas figurave të librit.Paraqitjet skematike të hartës së të pyeturit mund të jenë të shumëllojshme, por është kusht që ato të jenë të qarta dhe të fokusuara te njohuritë kryesore të mësimit.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et për pjesëmarrjen në mësim dhe plotësimin e shpejtë dhe të saktë të detyrave
praktike.b. Jepet detyrë shtëpie të vizatojnë skica të thjeshta duke iu përgjigjur pyetjeve të rubrikës “mendo në mënyrë
kritike”.
VëmenDje: Organizimi i veprimtarive, brenda dhe jashtë klase, në grupe të nxënësve është shumë i rëndësishëm për arritjen e suksesit në procesin e të mësuarit të gjeografisë. Përzgjedhja e grupeve të mos jetë rastësore, por të bazohet kurdoherë në kriteret e njohura pedagogjike, didaktike, gjinore etj.
Mësuesi/ja vizaton në tabelë hartën e të pyeturit dhe udhëzon nxënësit/et të lexojnë përmbajtjen e temës dhe, hap pas hapi, të shkruajnë përgjigjet e pyetjeve në fletoret e tyre. Në të njëjtën kohë udhëzohen nxënësit/et të punojnë me figurat e librit, në fillim vetëm pastaj në çifte. Në fund të kësaj etape ftohen nxënësit/et të lokalizojnë në hartën e botës ose në glob vendet e përmendura në mësim: ekuatori, meridiani i Grinuiçit, Londra, Poli i Veriut, Poli i Jugut.
Faza e tretëOrganizimi i veprimtarive praktike në këtë temë është mjaft i rëndësishëm sepse i parapërgatit nxënësit/et për temën e ardhshme “koordinatat gjeografike”.Mësuesi/ja së bashku me dy “specialistë” nga nxënësit shpërndajnë skicat e përgatitura më parë. Këto skica të printuara, që mundësisht të jenë me kërkesa të ndryshme, plotësohen nga të gjithë.
Nxënësit/et punojnë, në fillim më vete, pastaj në çifte, duke krahasuar dhe dhënë mendime për punën dhe saktësinë e plotësimit të kërkesave dhe pyetjeve të veçanta. Mësuesi/ja dhe “specialistët” ndërkohë lëvizin nëpër klasë duke ndjekur punën e nxënësit, si dhe duke verifikuar saktësinë e plotësimit të detyrave dhe korrigjuar mangësitë.
Çfarë janë paralelet?
Çfarë janë meridianet?
Cili është paraleli 00?
Cili është meridiani
00?
Sa paralele janë?
Sa meridiane janë?
A janë të barabarta paralelet?
A janë të barabarta
meridianet?
54
tema mësimore: Koordinatat gjeografikesituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit - Shpjegon qartë dhe saktë kuptimin për përdorimin e rrjetit të gradëve në harta gjeografike, në globe dhe
vlerat praktike që ka përdorimi i koordinatave gjeografike.
Kompetenca e të menduarit- Punon me hartën gjeografike dhe globin për të shpjeguar koncepte numerike për gjërësinë, gjatësinë dhe
koordinatat gjeografike.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Mëson të bashkëpunojë në grup për kryerjen e detyrave praktike.- Demonstron mirëkuptim, pranon mendime ndryshe dhe vlerëson përvojën dhe aftësinë praktike.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon me shembuj, në hartë e në glob, kuptimin për rrjetën e
gradëve dhe koordinatat gjeografike;b. Përshkruan me shembuj katër veprimet që duhen ndjekur për
gjetjen e saktë të koordinatave;c. Demonstron me veprime praktike gjetjen e shpejtë dhe të saktë
të koordinatave gjeografike të një pike dhe anasjelltas.d. Përcakton koordinatat gjeografike të vendndodhjeve të ndryshme
dhe të vendbanimit të tij.
Fjalë kyçe: Paralel, meridian, vendndodhje absolute, rrjet i gradëve.
Burimet:Harta e hemisferave, globi, tabela gjeografike me rrjetin e gradëve, fletore pune, lapsa me ngjyra, lupa etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNë fazën hyrëse të mësimit mund të përdoret teknika “kllaster” ose harta e mendimeve. Shkruhet në tabelë: “koordinatat gjeografike” dhe udhëzohen nxënësit/et të japin idetë e tyre duke u mbështetur në njohuritë e mëparshme.
Koordinatat gjeografike
55
tema mësimore: Koordinatat gjeografikesituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit - Shpjegon qartë dhe saktë kuptimin për përdorimin e rrjetit të gradëve në harta gjeografike, në globe dhe
vlerat praktike që ka përdorimi i koordinatave gjeografike.
Kompetenca e të menduarit- Punon me hartën gjeografike dhe globin për të shpjeguar koncepte numerike për gjërësinë, gjatësinë dhe
koordinatat gjeografike.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Mëson të bashkëpunojë në grup për kryerjen e detyrave praktike.- Demonstron mirëkuptim, pranon mendime ndryshe dhe vlerëson përvojën dhe aftësinë praktike.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Shpjegon me shembuj, në hartë e në glob, kuptimin për rrjetën e
gradëve dhe koordinatat gjeografike;b. Përshkruan me shembuj katër veprimet që duhen ndjekur për
gjetjen e saktë të koordinatave;c. Demonstron me veprime praktike gjetjen e shpejtë dhe të saktë
të koordinatave gjeografike të një pike dhe anasjelltas.d. Përcakton koordinatat gjeografike të vendndodhjeve të ndryshme
dhe të vendbanimit të tij.
Fjalë kyçe: Paralel, meridian, vendndodhje absolute, rrjet i gradëve.
Burimet:Harta e hemisferave, globi, tabela gjeografike me rrjetin e gradëve, fletore pune, lapsa me ngjyra, lupa etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëNë fazën hyrëse të mësimit mund të përdoret teknika “kllaster” ose harta e mendimeve. Shkruhet në tabelë: “koordinatat gjeografike” dhe udhëzohen nxënësit/et të japin idetë e tyre duke u mbështetur në njohuritë e mëparshme.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et ose grupet e tyre për gjetjen e saktë dhe të shpejtë të koordinatave gjeografike.b. Jepet detyrë shtëpie përgatitja e figurave (printime ose vizatime) të hartave të botës dhe globeve që do
të përdoren në veprimtarinë praktike orën e fundit të kreut II.
VëmenDje: Procesi i kalimit të shkathtësive në shprehi gjeografike realizohet vetëm nëpërmjet të ushtruarit të vazhdueshëm të nxënësve. Shprehitë, që pasqyrohen në veprime të automatizuara, janë shkalla më e lartë e shkathtësive praktike dhe teorike.
Mbi bazën e ideve të shprehura nga klasa krijohet një hartë mendimesh dhe zhvillohen diskutime të shkurtra rreth tyre.Më pas mësuesi/ja vizaton një hartë mendimesh më të plotë dhe më sistematike. Në këtë mënyrë saktësohen dhe përforcohen më tej njohuritë e nxënësve, të cilat do të shërbenjë në vazhdim të mësimit për vetësimin, më shpejt e më lehtë, të shkathtësive gjeografike përkatëse.
Faza e dytëRealizimi i kuptimit në këtë temë zhvillohet me sukses vetëm nëpërmjet ndërthurjes së ngushtë të veprimtarive njohëse me ato praktike të nxënësve. Rekomandohet që kjo fazë të kalojë në tre etapa.në etapën e parë udhëzohen nxënësit/et që në mënyrë individuale të punojnë me tekstin (pjesën teorike dhe figurat 1, 2, dhe 3). Gjatë kësaj kohe zhvillohen bashkëbisedime me pyetje të mbyllura e të qarta, si për shembull:• Çfarë kuptojmë me vendodhje absolute?• Ç’është rrjeta e gradëve?• Cili paralel është shënuar me vijë më të trashë? Cili meridian?• Ç’është koordinata e një pike?në etapën e dytë nxënësit/et ushtrohen në njohjen e procedurave për gjetjen e koordinatave gjeografikea. Gjetja se ku janë të shënuara madhësitë në gradë të paraleleve dhe të meridianëveb. Ndjekja e radhës së veprimeve për gjetjen e koordinatave të një pike duke përcaktuar:1. Pozicionin e pikës në lidhje me Ekuatorin (V, J)2. Gradët e paralelit që kalon mbi këtë pikë (gjerësia)3. Pozicionin e pikës në lidhje më meridianin 0o (L, P)4. Gradët e meridianit që kalon në këtë pikë (gjatësia)në etapën e tretë nxënësit/et ushtrohen praktikisht për gjetjen e koordinatave gjeografike në hartë duke përdorur figurën e librit, por edhe figura të tjera të printuara. Të ushtruarit e vazhdueshëm do të ndikojë në formimin e shkathtësive dhe shprehive për gjetjen e koordinatave të një pike dhe anasjelltas.
Faza e tretëZhvillohen veprimtari të larmishme praktike mbi bazën e materialeve të parapërgatitura (pamje, skica, harta mendore etj.). Formohen grupe dyshe të cilëve iu jepen katër fletë të printuara (dy për secilin).Udhëzohen nxënësit/et që, fillimisht, të punojnë në mënyrë vetiake, pastaj të shkëmbejnë punimet duke verifikuar gjetjen e saktë ose jo të koordinatave të një pike të dhënë ose gjetjen e pikës kur janë dhënë koordinatat gjeografike.Në qoftë se premton koha mund të zhvillohet edhe një konkurs i shpejtë me grupe të mëdha. Është mirë që të lihet pak kohë edhe për rubrikën “mendo në mënyrë kritike”.
56
tema mësimore: Harta e Shqipërisësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit - Veçon informacione nga interneti për ndryshimet që ka pësuar harta administrative territoriale e Shqipërisë.
Kompetenca e për jetën sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuto në grup për rëndësinë ekonomike që ka zhvillimi i turizmit në Shqipëri.- Propozon masat që duhen marrë për zhvillimin e turizmit në vendbanimin e tij.
Kompetenca digjitale- Përdor TIK-un për zbulimin e informacioneve gjeografike për vendin tonë: a. rrugët që lidhin Shqipërinë me vendet e tjera.b. trashëgimitë kulturore dhe pasuritë natyrore të shpallura “Pasuri e UNESCO-s”.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Dallon paraqitjen e Shqipërisë në harta gjeografike të llojeve të
ndryshme;b. Përshkruan shkurtimisht, me gojë e me shkrim, veçoritë e pozitës
gjeografike të Shqipërisë.c. Tregon në hartën e Ballkanit shtetet kufitar me Shqipërinë.d. Vlerëson duke sjellë fakte për rëndësinë e lidhjeve të Shqipërisë
me Kosovën.e. Harton përshkrime të shkurtra për peizazhet natyrore të
Shqipërisë të njohura prej tyre.f. Përdor TIK-un për zbulimin e informacioneve gjeografike për
vendin dhe botën.
Fjalë kyçe: Hemisfera Lindore, Hemisfera Veriore, Ballkan, shtete kufitare, hartë fizike, peizazh.
Burimet:Harta e botës, harta e Europës, harta politike e Ballkanit, harta fizike e Shqipërisë, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, qytetaria, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëShkruhet në tabelë titulli i temës “Harta e Shqipërisë” dhe rreth saj zhvillohet një stuhi mendimesh me pjesëmarrjen frontale të klasës.
Për të stimuluar dhënien e mendimenve mund të shtohen edhe këto pyetje:1. Sa lloje hartash të Shqipërisë njihni?2. Cila është vendndodhja absolute e Shqipërisë në botë?3. Çfarë mund të thoni për vendndodhjen relative?4. Pse është e favorshme pozita gjeografike e Shqipërisë?5. Ku ndodhet qytetit/fshati juaj në hartën e Shqipërisë?6. Në cilin gradishull ndodhet Shqipëria?7. Pse Kosova është fqinji më i rëndësishëm i Shqipërisë?8. Cili është emri i Shqipërisë në hartat e huaja?
Faza e dytërekomandohet të përdoret teknika “di/dua të di/mësoj” për këto arsye:1. Është e përshtatshme për këtë temë sepse nxënësit/et kanë mjaft njohuri paraprake të fituara në shkollë
dhe në jetën e tyre të përditshme.
Harta e Shqipërisë
57
tema mësimore: Harta e Shqipërisësituata e të nxënit:
Bashkëbisedim, sjellja shembujve dhe reflektim i nxënësve
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit - Veçon informacione nga interneti për ndryshimet që ka pësuar harta administrative territoriale e Shqipërisë.
Kompetenca e për jetën sipërmarrjen dhe mjedisin- Diskuto në grup për rëndësinë ekonomike që ka zhvillimi i turizmit në Shqipëri.- Propozon masat që duhen marrë për zhvillimin e turizmit në vendbanimin e tij.
Kompetenca digjitale- Përdor TIK-un për zbulimin e informacioneve gjeografike për vendin tonë: a. rrugët që lidhin Shqipërinë me vendet e tjera.b. trashëgimitë kulturore dhe pasuritë natyrore të shpallura “Pasuri e UNESCO-s”.rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:a. Dallon paraqitjen e Shqipërisë në harta gjeografike të llojeve të
ndryshme;b. Përshkruan shkurtimisht, me gojë e me shkrim, veçoritë e pozitës
gjeografike të Shqipërisë.c. Tregon në hartën e Ballkanit shtetet kufitar me Shqipërinë.d. Vlerëson duke sjellë fakte për rëndësinë e lidhjeve të Shqipërisë
me Kosovën.e. Harton përshkrime të shkurtra për peizazhet natyrore të
Shqipërisë të njohura prej tyre.f. Përdor TIK-un për zbulimin e informacioneve gjeografike për
vendin dhe botën.
Fjalë kyçe: Hemisfera Lindore, Hemisfera Veriore, Ballkan, shtete kufitare, hartë fizike, peizazh.
Burimet:Harta e botës, harta e Europës, harta politike e Ballkanit, harta fizike e Shqipërisë, fletore pune, lapsa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Historia, qytetaria, matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Faza e parëShkruhet në tabelë titulli i temës “Harta e Shqipërisë” dhe rreth saj zhvillohet një stuhi mendimesh me pjesëmarrjen frontale të klasës.
Për të stimuluar dhënien e mendimenve mund të shtohen edhe këto pyetje:1. Sa lloje hartash të Shqipërisë njihni?2. Cila është vendndodhja absolute e Shqipërisë në botë?3. Çfarë mund të thoni për vendndodhjen relative?4. Pse është e favorshme pozita gjeografike e Shqipërisë?5. Ku ndodhet qytetit/fshati juaj në hartën e Shqipërisë?6. Në cilin gradishull ndodhet Shqipëria?7. Pse Kosova është fqinji më i rëndësishëm i Shqipërisë?8. Cili është emri i Shqipërisë në hartat e huaja?
Faza e dytërekomandohet të përdoret teknika “di/dua të di/mësoj” për këto arsye:1. Është e përshtatshme për këtë temë sepse nxënësit/et kanë mjaft njohuri paraprake të fituara në shkollë
dhe në jetën e tyre të përditshme.
2. Është një teknikë e lehtë për t’u zbatuar.3. Është teknikë gjithpërfshirëse.
Vlerësimi dhe detyrata. Vlerësohen nxënësit/et për pjesëmarrjen në mësim dhe për paraqitjen e fakteve të rejab. Jepet detyra për grumbullimin e materialeve (nga TIK, revistat, librat, fletëpalosjet etj.) që nevojiten për
zhvillimin e orës së parë të Kreut III: “Mjedisi ynë lokal -Projekti im”, tema “Pozita gjeografike dhe relivei”.
VëmenDje: Përmbajtja e gjeografisë shkollore përbëhet nga: a. njohuritë empirike (faktet dhe përfytyrimet e kujtesës e të imagjinatës) dhe njohuritë teorike (konceptet, lidhjet shkakësore, ligjet e ligjësitë); b. shkathtësitë dhe shprehitë (praktike dhe teorike); c. vlerat dhe idetë botëkuptimore. Përshkrimet gjeografike bëjnë pjesë në grupin e shkathtësive teorike, që me pak mundim, mund të jenë dhe të formave artistike.
Përpara dhënies së detyrës për të lexuar tekstin u shpjegohet pjesëmarrësve mënyra e plotësimit të skemës që vizatohet në tabelën e klasës.
Di Dua të di mësoj
Udhëzohen nxënësit/et të vizatojnë skemën me tre kolona në fletoret e tyre të punës. Pas kësaj u caktohet detyra për të lexuar çështjet e temës: “Shqipëria dhe bota”, “Shqipëria në Evropë”, “Shqipëria - vend ballkanik” dhe “Harta e Shqipërisë”. Në përfundim të secilës çështje duhet të plotësohen kolonat përkatëse si më poshtë:• Në kolonën “Di” shkruhen informacionet kryesore të njohura.• Në kolonën “Dua të di” shkruhen pyetje ose kërkesa të shkurtra për njohuritë
shtesë.• Në kolonën “Mësoj” shkruhen informacionet e reja që u fituan.Pas përfundimit të leximit dhe plotësimit të çdo kolone vjen momenti kur mësuesi/ja zhvillojnë biseda dhe diskutime të lira, krijojnë minisituata problemore, përshkruajnë në mënyrë artistike peizazhet e natyrës shqiptare etj.. Është tepër e rëndësishme të evidentohen:1. Pozita gjeografike e Shqipërsië.2. Copëtimi i trojeve Shqiptare më 1913.3. Rëndësia e lidhjeve me Kosovën.4. Llojet e hartave të Shqipërisë.
Faza e tretëDemonstrohen para klasës disa lloje hartash të Shqipërsië.
U kërkohet nxënësve të zgjedhin një nga këto harta dhe të krijojnë përshkrime të lira dhe, mundësisht, artistike rreth hartës dhe përmbajtjeve të veçanta, si për shembull: natyrën, turizmin etj.. Është mirë të udhëzohen të shkruajnë për elementet që ndodhen në hapësirat e afërta dhe të njohura në mënyrë të drejtpërdrejtë. Në përfundim lexohen disa nga punimet më të arrira.
RAJONI VERIORO-VERILINDORRAJONI JUGLINDOR
RAJONI PERËNDIMOR
RAJONIJUGOR
Hartë fizike
hartë turistike
58
tema mësimore: përcaktimi i vendodhjeve absolute në hartë
Veprimtari praktike
situata e të nxënit: organizimi i veprimtarisë
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Paraqet dhe komunikon lirshëm mendimet e tij.- Respekton përpjekjet e tij personale dhe punën që kryhet në grup.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të demonstruar të kuptuarit e konceptit për vendndodhjen absolute në hartë.
Kompetenca qytetare- Respekton përvojat e paraqitura nga të tjerët për përcaktimin e vendndodhjes absolute në hartë.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:- Përcakton saktë koordinatat gjeografike të pikave të dhëna në
hartën gjeografike dhe glob.- Përshkruan radhën e punës për të përcaktuar saktë koordinatat
gjeografike.- Krahason kryerjen e detyrës ndërmjet anëtarëve të grupit dhe
ndreq gabimet e mundshme.- Aftësohet për të punuar në grup.
Fjalë kyçe: Gjerësi e gjatësi gjeografike, koordinata gjeografike, rrjet gradësh.
Burimet:Harta murale të botës e të kontinenteve dhe globe tokësore me shkallë zvogëlimi të ndryshme, fletore pune, atlase, lapsa, goma, shkumësa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematika, TIK.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Veprimi i parëNdarja e nxënësve në grupe me nga 3-4 anëtarë dhe caktimi i drejtuesit për çdo grup.
Veprimi i dytëVështrojnë hartën ku mësuesi ka shënuar disa pika dalluese, të cilave nxënësit duhet tu përcaktojnë koordinatat gjeografike (vendndodhjen absolute) si p.sh., qytete, porte, maja malesh, vendndodhjen e një anije gjatë lundrimit të saj në një oqean apo det të caktuar etj.
Veprimi i tretëPunon në mënyrë individuale ose në grup duke përcaktuar koordinatat gjeografike të një pike:a. caktimi i pozicionit të pikës në lidhje me Ekuatori (në gjerësitë gjeografike V apo J)b. leximi dhe shënimi i madhësisë në gradë të paralelit që kalon mbi këtë pikë.c. caktimi i pozicionit të një pike në lidhje me meridianin e Grinuiçit (në gjatësitë gjeografike L apo P).
59
Veprimi i katërtKrahasimi i kryerjes së detyrës ndërmjet anëtarëve të çdo grupi dhe ndreqje gabimeve të mundshme.
Veprimi i pestëDiskutimi dhe krahësimi i punëve të kryera nga çdo grup. Kërkohet leje nga drejtuesi i grupit për tu përgjigjur për gjetjen në hartë të njërës prej pikave të dhëna me anën e koordinatave gjeografike.
VlerësimiVlerësohen nxënësit për punën e kryer dhe bashkëpunimi gjatë punës në grup.
60
tema mësimore: testimNëntematika 2. Hartat gjeografike
situata e të nxënit: organizimi i veprimtarisë
rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe.
Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit- Shpreh mendimin e vet me shkrim për kuptimin e termave gjeografik (fjalëve, koncepteve)- Zhvillon shkathtësi të të shprehurit të dijeve të sakta gjatë përcaktimit të pikave kryesore të horizontit
dhe paraqitjen nëpërmjet vizatimit të paraleleve e meridianëve.
Kompetenca e të menduarit- Përdor krahasimin për të përcaktuar dhe përshkruar dallimet e ngjashmëritë kryesore midis llojeve të
ndryshme të hartave gjeografike.
Kompetenca e të mësuarit për të nxënë- Shfrytëzon të dhënat për të treguar të kuptuarit e koncepteve numerike për përcaktimin sipas radhës së
veprimeve të koordinatave gjeografike.- Demonstron përcaktimin e saktë të pozitës gjeografike të Shqipërisë në hartën e Ballkanit e Europës.
rezultatet e fushës për shkallën 3 që synohet të realizohen:nxënësi/sja:- Demonstron orientimin në natyrë me anë të Diellit duke
përcaktuar pikat e horizontit.- Përcakton dhe përshkruan llojet e ndryshme të hartave gjeografike.- Demonstron përdorimin në praktikë të njohurive dhe shkathtësive
gjeografike të mësuara për përcaktimin e vendndodhjes absolute (koordinatës gjeografike) të një pike të dhënë.
- Shpreh saktë njohjen e pozitës gjeografike të Shqipërisë në Ballkan e Europë.
Fjalë kyçe: Horizont, shenja konvencionale, paralele, meridiane, koordinata gjeografike, plan, hartë fizike, politike, ekonomike.
Burimet:Harta murale të botës e të kontinenteve dhe globe tokësore me shkallë zvogëlimi të ndryshme, fletore pune, atlase, lapsa, goma, shkumësa me ngjyra etj.
Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Shkenca natyrore.
metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve
Veprimi i parëVendi ku zhvillohet testi (klasë).Ndahen nxënësit në dy grupe (A, B).U jepen nxënësve sqarime të shkurtëra për mënyrën e plotësimit dhe vlerësimit të testit.
Veprimi i dytëNxënësit fillojnë punën e pavarur për dhënien e përgjigjeve.Mësuesi ndjek punën që kryejnë nxënësit dhe i ndihmon për ndonjë paqartësi që mund të kenë.
Veprimi i tretëPas përfundimit të orës së mësimit mblidhen testet e zhvilluara nga nxënësit.
61
VlerësimiQortohen testet e kryera nga nxënësit duke u bazuar në pikat e paracaktuara që më parë (tabela) sipas shkallës së vështirësisë të pyetjeve.Hartohen nga ana e mësuesit tabela përmbledhëse për vlerësimin e çdo nxënësi.Paraqiten përpara nxënësve arritjet dhe mangësitë (detyrat).Paraqiten përpara nxënësve punimet me pikët maksimale.
rekomandim1. Përcaktimi i kufirit të poshtëm me 25% të totalit të pikëve;2. Zbatimi i tabelës së vlerësimit me 30 pikë (model i rekomanduar)
Nota 4 5 6 7 8 9 10Pikë 0-7 8-11 12-15 16-19 20-23 24-27 28-30
62
63
nËnTeMaTiKa iii. MJeDiSi YnË loKal
reZULtatet përFUnDimtarenë përfundim të kësaj teme mësimore nxënësit/et duhet të jenë në gjendje:• Të demonstrojnë njohjen e veçorive kryesore të natyrës, të popullsisë dhe të ekonomisë së mjedisit lokal.• Të hartojnë, hap pas hapi dhe sipas shembujve të dhënë, projektin gjeografik “Mjedisi ynë lokal”.• Të përcaktojnë e të vlerësojnë disa nga problemet mjedisore që shfaqen në qytetin ose fshatin ku banojnë.• Të demonstrojnë njohjen dhe pranimin e ndryshueshmërisë së tipareve natyrore, shoqërore e kulturore të
zonës dhe më gjerë.
reZULtatet e të nxënita. të kuptuarit e konceptevenxënësit/et duhet të jenë në gjendje:• Të përshkruajnë, sipas rregullit gjeografik, natyrën e zonës përreth vendbanimit të tyre.• Të demonstrojnë njohjen e veçorive gjeografike të popullsisë, mënyrën e jetesës, si dhe të trashëgimisë
kulturore në mjedisin lokal.• Të përshkruajnë organizimin territorial dhe qeverisjen vendore e qendrore të zones.• Të shpjegojnë, me fakte konkrete, shpërndarjen hapësinore të degëve kryesore të ekonomisë dhe të
parashtrojnë pikëpamjet e tyre për mundësitë dhe drejtimet e zhvillimit në të ardhmen.• Të njohin pasuritë natyrore, si dhe të identifikojnë shkaqet dhe pasojat e veprimtarisë njerëzore në ndryshimin
e peizazheve gjeografik.• Të demonstrojnë njohjen e problemeve reale të mjedisit përreth tyre dhe nismat e komunitetit për mbrojtjen
e tij.
B. Zhvillimi i shkathtësive dhe vleravenxënësit/et duhet të jenë në gjendje:• Të vizatojnë plane dhe harta të thjeshta të mjedisit të afërt duke përdorur ngjyrat dhe shkallën e zvogëlimit;• Të hartojnë dhe të paraqesin miniprojekte, me ide vetiake, për zhvillimin e prodhimit, tregtisë, transportit
dhe turizmit.• Të kryejnë, me ndihmën e mësuesit, vëzhgime gjeografike në mjedisin lokal për problem të ndryshme (p.sh.,
popullsinë, kulturën, ndërtesat etj.).• Të diskutojnë dhe të mbajnë qëndrime për rrugët e shfrytëzimit racional të resurseve natyrore të zonës.• Të parashtrojnë ide origjinale për mënyrat e ruajtjes së mjedisit lokal nga ndotja dhe dëmtimin.• Të prezantojnë projekte gjeografike me të dhënat e grumbulluara nëpërmjet përdorimit të TIK dhe vëzhgimeve
të kryera në mjedisin lokal.
64
UDhëZime DiDaKtiKe
Studimi, në këndvështrimin gjeografik, i mjedisit lokal nga nxënësit/et është një detyrë shumë e rëndësishme, me përgjegjësi, por dhe mjaft stimuluese për punën e mësuesve. Rrugët, për njohjen e veçorive të ndryshme të mjedisit lokal janë të shumta, por përgatitja nga nxënësit/et e një projekti gjeografik, nën drejtimin dhe me ndihmën e vazhdueshme të mësuesve, mendojmë se do të ishte më e efektshmja.Për t’ju ardhur në ndihmë po shtjellojmë disa ide në lidhje me mënyrat, kujdesin, organizimin dhe kriteret bazë ku duhet të mbështeten veprimtaritë brenda e jashtë klase për përgatitjen dhe paraqitjen e projektit mësimor “Mjedisi ynë lokal”.
1. njohja dhe zbatimi i kërkesave të programit zyrtar të gjeografisë për shkallën e tretë, klasa VI, nëntematika “Mjedisi ynë lokal”, si më poshtë:
a. Njohuritë:• Mjedisi natyror i zonës (qytetit/fshatit) së banimit.• Ndikimi i veprimtarisë së njeriut në ndryshimin e mjedisit natyror të zonës.• Popullsia dhe lëvizjet e saj.• Vendbanimet dhe mënyra e jetesës së njerëzve në mjedisin lokal.• Pasuritë natyrore dhe trashëgimi kulturore e mjedisit lokal.• Aktivitetet prodhuese dhe organet e qeverisjes vendore e qendrore të mjedisit që na rrethon.• Zhvillimi mjedisor dhe bashkëveprimi komunitar për mbrojtjen e tij.
b. Shkathtësitë. Nxënësi:• Tregon në hartë vendndodhjen e zonës (qytetit/fshatit) ku banon.• Përshkruan: përbërësit kryesorë të relieveit duke dalluar elemente të veçantë; burimet ujore (burime, lumenj,
liqene, dete etj.); botën bimore e shtazore; mikroklimën në mjedisin ku jeton.• Vëzhgon dhe sjell shembuj si kanë ndikuar këto burime në jetën e banorëve.• Diskuton mbi rrugët nëpërmjet të cilave njerëzit kanë shfrytëzuar pasuritë natyrore (p.sh. përdorimi i gurëve,
rërës, ndërtimi i hidrocentraleve, banesave etj.).• Përshkruan strukturën moshore të popullsisë në zonën ku jeton.• Mbledh të dhëna statistikore për të shpjeguar lëvizjet e popullsisë së zonës në periudha të ndryshme dhe
shkaqet.• Dallon karakteristikat kryesore të vendbanimeve në qytetin/fshatin e tij.• Krahason mënyrën e jetesës së popullsisë në mjedisin e tij me atë të popullsisë në mjedise të tjerë.• Përcakton vendndodhjet e rrugëve lokale e kombëtare, të ndërtesave të qeverisjes vendore e qendrore,
objektet e edukimit të nxënësve, parqe, biblioteka etj.• Evidenton: monumentet e trashëgimisë kulturore dhe pasurisë natyrore të zonës; vlerat turistike që kanë
monumentet e trashëgimisë kulturore e natyrore të zonës; rreziqet natyrore dhe antropogjene që kërcënojnë vlerat e trashëgimisë kulturore e natyrore të zonës.
• Përshkruan llojet kryesore të veprimtarive prodhuese ekonomike, industriale dhe tregtare në mjedisin lokal;• Parashtron ide (me shkrim dhe me gojë) mbi ndikimin e veprimtarisë së njeriut në mjedisin natyror të zonës
dhe nevojën e bashkëpunimit komunitet-qeverisje lokale për mbrojtjen e mjedisit.• Përdor hartën topografike të qytetit/fshatit për t’u orientuar në mjedisin e tij lokal.
c. Qëndrimet/vlerat. Nxënësi:• Pranon dhe respekton diversitetin natyror, shoqëror dhe kulturor të zonës ku banon.• Demonstron përkujdesje dhe ndjeshmëri për burimet natyrore dhe ruajtjen e tyre.• Vlerëson me objektivitet rezultatet e të dhënave krahasuar me ato të shokëve.• Respekton idetë dhe përvojat e prezantuara nga të tjerët.
65
2. Planifikimi dhe zhvillimi i temave mësimoreTemat mësimore janë struktururar në dy njësi: a) pjesa hyrëse; b) pjesa realizuese. Mbi bazën e këtyre njësive mësuesi/ja harton planin ditor duke përcaktuar objektivat, metodat, teknikat, format e organizimit, si dhe burimet për zhvillimin e mësimit.• Pjesa hyrëse duhet të shërbejë për nxitjen e të menduarit kritik e të pavarur të nxënësve, për rifreskimin
e njohurive paraprake, për rritjen e interesit dhe të pjesëmarrjes së tyre në procesin e përvetësimit të njohurive dhe shkathtësive të reja.
• Pjesa e dytë (realizuese), që organizohet me grupet e punës, karakterizohet nga një ndërthurje e ngushtë e veprimtarive teorike me ato praktike. Në këtë pjesë nxënësit/et, në drejtimin e vazhdueshëm të mësuesit, seleksionojnë materialet e sjella, shkruajnë pjesë teorike, hartojnë grafikë mbi bazën e të dhënave të grumbulluara më parë etj. Është tepër e rëndësishme të orientohen fëmijët për mënyrat e paraqitjeve figurative të objekteve dhe dukurive gjeografike të mjedisit lokal, si dhe për evidentimin e problemeve reale, pa harruar dhënien me gojë ose me shkrim të mendimeve për zgjidhjen e tyre.
3. përdorimi i metodave dhe teknikave të efektshmeDetyra kryesore për çdo mësues/e gjatë zbatimit të projektit është të drejtojë, të verifikojë, të korrigjojë, të udhëzojë dhe të stimulojë nxënësit/et për punën e tyre.Për të patur një veprimtari të suksesshme mësimore ju duhet të:• Krijoni besimin e nxënësve për realizimin hap pas hapi të projektit.• Ofroni modele të qarta dhe udhëzime shtesë për të ndihmuar nxënësit në kryerjen e detyrave të veçanta;• Siguroni mbarëvajtjen e punës në grup të nxënësve.• Kujdesuni për nxënësit me aftësi të kufizuara duke i mbështetur në mënyrë të vazhduar.• Përdorni teknika lehtësuese, si dhe pyetje që ndihmojnë të kuptuarit.• Përdorni struktura organizative për të mbajtur nxënësit/et në rrugën e duhur gjatë kryerjes së detyrave
mësimore (p.sh. lista kontrolluese, shënime etj.).
4. Zhvillimi i ekskursionit mësimorEkskursioni mësimor i planifikuar për të realizuar vëzhgimet e drejtpërdrejta të dukurive e proceseve gjeografike natyrore e humane të mjedisit lokal është një formë organizmi mjaft e efektshme dhe e pëlqyer kurdoherë nga nxënësit. Për këto arsye ju këshillojmë të zbatoni kriteret e njohura, procedurat dhe masat e nevojshme për realizimin me sukses të ekskursionit.Disa nga këshillat e përgjithshme dhe të veçanta janë:• Planifiko datën dhe vendin e ekskursionit.• Harto rezultatet mësimore të ekskursionit.• Mirato lejen e ekskursionit nga drejtoria e shkollës.• Siguro miratimin e prindërve për pjesëmarrjen e fëmijëve në ekskursion.• Përcakto vendin, orën e nisjes dhe të kthimit.• Merr masa për ruajtjen e shëndetit të nxënësve gjatë ekskursionit (infermiere, kuti e ndihmës së shpejtë etj.).• Kërko ndihmën e drejtorisë që shoqërimi i nxënësve të bëhet nga dy mësues.• Siguro pjesëmarrjen në ekskursion të prindërve, sidomos të fëmijëve me aftësi të kufizuara.• Mos lejo që persona të tjerë, qofshin këta edhe prindër, të udhëtojnë me autobuzin e nxënësve (në ato rase
kur udhëtimi me autobus është i domosdoshëm).• Mos lejo që nxënësit të vijnë në vendin e ekskursionit me automjetet e prindërve.• Siguro rregullin dhe disiplinën e punës gjatë ekskursionit.• Ndihmo nxënësit/et për sistemimin e rezultateve të ekskursionit në klasë.• Vlerëso nxënësit/et mbi bazën e cilësisë së kryerjes së vëzhgimeve, përgatitjes së materialeve origjinale
(përshkrime, vizatime, harta skica, fotografi etj.), si dhe të zbulimit të problemeve reale.
5. Kuptimi për të mësuarin e bazuar në projekteTë mësuarit e bazuar në projekte është një nga strategjitë më bashkëkohore që zbatohet në lëndën e gjeografisë.projekti mësimor për njohjen e mjedisit lokal krahasuar me mënyrat e paraqitjes dhe dhënies së gatshme të njohurive, ka këto vlera për nxënësit:
66
• Nxit veprimtarinë e pavarur dhe krijuese.• Edukon në mënyrë më të drejtpërdrejtë dashurinë për vendin.• Zhvillon të menduarin kritik e krijues për zgjidhjen e problemeve reale.• Realizon më mirë lidhjet me jetën e përditshme dhe problemet që shfaqen në mjedisin lokal.• Ndikon fuqimisht në krijimin e aftësive për punë kërkimore, për të vëzhduar dhe zbuluar lidhjet shkakësore,
për të nxjerrë përfundime të pavarura.• Përforcon shprehitë e punës në grup, disiplinën në kryerjen e detyrave dhe sjelljen e kulturuar.• Realizon më mirë lidhjet brendalëndore, si dhe ato të gjeografisë me disiplinat e tjera shkollore.
6. plani i projektitPërpara se të filloni punën me projektin “Mjedisi ynë lokal” është e domosdoshme të planifikoni me detaje dhe për çdo fazë të gjitha veprimtaritë mësimore, synimet për realizimin e tyre, afatet kohore dhe produktet e pritshme.
Faza e parë: Sqarimi i nxënësve për brendinë, qëllimet dhe mënyrat e realizimit të projektit, si për shembull:• Cila është tema dhe cilat janë çështjet kryesore të projektit?• Cilat janë ato njohuri që zotërojnë nxënësit/et për mjedisin lokal dhe që do të shërbejnë si bazë për
mbarëvajtjen e punës?• Cilat janë aspektet më thelbësore ku do të përqendrohet puna?• Çfarë shkathtësish praktike janë të nevojshme të përdoren në procesin e kërkim-zbulimit?• Cila është gjuha dhe terminologjia që do të përdoret për hartimin dhe paraqitja e projektit?
Faza e dytë: Përcaktimi i mënyrës së përgatitjes dhe paraqitjes së projektit:• Si dhe pse duhet të krijohen dosjet personale për ruajtjen dhe sistemimin e materialeve?• Cila mënyrë do të zgjidhet për paraqitjen e projektit?
Faza e tretë: Formimi i grupeve të punës Rekomandojmë që projekti “Mjedisi ynë lokal” të realizohen nga grupe nxënësish/esh me 3-4 anëtarë. Këto grupe është mirë të krijohen dhe të funksionojnë mbi bazen e kritereve të njohura si:• Përfaqësim i barabartë i gjinive.• Pjesëmarrje e nxënësve me nivele të ndryshme.• Ndarje e punës për çdo temë dhe çështje në përputhje me aftësitë, njohuritë dhe shkathtësitë personale;• Bashkëpunim dhe shprehje e lirë e mendimeve gjatë punës në grup.• Shkëmbim i përvojave brenda grupit, si dhe me grupet e tjerë.• Raportim për çdo temë i rezulateve të arritura në kryerjen e detyrave nga drejtuesin e grupit.Faza e katërt: Përcaktimi i veprimtarive dhe shtrirjes kohore.Veprimtaritë që do të organizohen në klasë dhe jashtë saj janë përcaktuar në librin e nxënësit si më poshtë:
10 orë / tema mësimore për njohuritë e reja. 3 orë për zhvillimin e ekskursionit mësimor. 2 orë për përgatitjen dhe paraqitjen e projekteve nga çdo grup.
Përmbajtja e temave mësimore është hartuar në përputhje me rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe dhe kompetencave të lëndës/fushës të parashikuara në programin e lëndës Gjeografi 6.Metodat, teknikat dhe burimet mësimore për zhvillimin e veprimtarive është mirë t’i zgjidhni në përshtatje me kushtet e klasës, nivelin e formimit gjeografik të nxënësve, gjendjen e bazës materiale, mundësitë për përdorimin e TIK etj..
7. përgatitja dhe paraqitja e projektevePërfundimi me sukses i projektit “Mjedisi ynë lokal” është treguesi i kurorëzimit të përpjekjeve kërkimore të nxënësve. Në një këndvështrim të gjerë nxënësit, që e ndjejnë tashmë veten si gjeografë të vegjël, janë mjaft të motivuar, etuziastë dhe krenarë për punën e tyrë sepse:
67
së pari: janë bërë “ekspertë” në fushën e kërkimeve gjeografike dhe mund t’i ndajnë më të tjerët përvojat e tyre.
së dyti: tashmë iu jepet një mundësi e shkëlqyer për të paraqitur punimet e tyre duke demonstruar madje edhe aftësitë e tyre për zbulimin e problemeve reale dhe dhënien e zgjidhjeve për to.
së treti: bashkëpunimi i vazhdueshëm me shoqet dhe shokët gjatë punës në grup, shkëmbimi i përvojave dhe ideve ka ndikuar për mirë në botëkuptimin e tyre për jetën dhe për njerëzit.
së katërti: tashmë i kanë shumë herë më të mëdha mundësitë për të qenë qytetarë aktivë në komunitetin e tyre lokal, duke bërë pyetje, analiza dhe duke dhënë zgjidhje për problemet, sidomos ato mjedisore.Paraqitja e projekteve nga grupet e punës përpara klasës apo shkollës është një moment tepër i rëndësishëm dhe jo i lehtë për tu realizuar me sukses.
Për këto arsye mësuesi/ja kujdeset që më parë që:• Të sigurojë dhe të sistemojë mjedise të përshtatshme për paraqitjen e projekteve.• Të kthejë momentin e paraqitjen në një festë të vërtetë, sidomos me veshjet dhe këngët popullore.• Të sigurojë pjesëmarrjen e prindërve dhe të përfaqësuesve të pushtetit vendor, si dhe të biznesmenëve.• Të sigurojë përdorimin, sipas mundësive, të teknologjisë së përparuar në paraqitjen e projekteve.• Të propozojë ndarjen e diplomave dhe çmimeve inkurajuese për projektet më të mira nga drejtoria etj.
8. Vlerësimi i projekteveMësuesi/ja duhet të vlerësojë projektet që kanë realizuar grupet e punës duke zbatuar këto parime:• Të jepen vlerësime pozitive për të gjithë nxënësit/et.• Të vlerësohen projektet që përmbajnë më tepër punime origjinale (intervista, grafikë, harta skicë, fotografi,
materiale të shkruara etj.).• Të vlerësohen me pikët maksimale projektet për paraqitjen e problemeve reale që shfaqen në mjedisin lokal,
si dhe për dhënien e zgjidhjeve sidomos në drejtim të mbrojtjes së pasuritë natyrore dhe trashëgimisë kulturore.
• Të vlerësohen projektet për shkallën e përdorimit të TIK në procesin e krijimit dhe të paraqitjes.• Të ulen pikët vlerësuese për projektet që përmbajnë materiale të shkruara të kopjuara (plagjiaturë) duke
mosrespektuar porositë e dhëna më parë.
68
Drejtoria arsimore _________________________
Shkolla ___________________________________
Veprimtaria: EKSKURSION
NJOFTIM / PJESËMARRJE E PRINDËRVE
Emri i nxënësit/es ________________________________ Klasa ___________________________________Shkolla ____________________________ Data e ekskursionit _______ /______ /_________Mësuesi/it përgjegjës _____________________________________________________________________Vendmbërritja/adresa _____________________________________________________________________Vendi i nisjes ____________________________________ Koha e nisjes ____________________________Vendi i kthimit ___________________________________ Koha e kthimit ___________________________Objektivat e ekskursionit ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________Mënyra e transportit ______________________________________________________________________Veprimtari të tjera gjatë ekskursionit ________________________________________________________Veshjet/pajisjet/ushqimet e nevojshme _______________________________________________________________________________________________________________________________________________
Lexoni me kujdes dhe plotësoni pikat e mëposhtme
a) Shënoni barnat e përhershme ose të përkohshme, përfshirë dietën speciale ose ndihmën fizike, të cilat duhet të njihen për fëmijën tuaj ______________________________________________________________________________________________________________________ .
b) Jam dakord që në rast emergjence mësuesit të kujdesen për fëmijën timc) Jam i ndërgjegjshëm që fëmija im duhet të sillet në mënyrë të kulturuar dhe të zbatojë
rregulloren e shkollës.d) Jam dakord që nxënësit/et që thyejnë normat e disiplinës shkollore, mund të përjashtohen
nga ekskursionet e ardhshme.e) Plotësoni me X kutinë, në rast se fëmija juaj ka nevojë të jetë i shoqëruar f) Numri i telefonit të prindërve _____________________ .g) Personi tjetër që mund të kontaktohet:
Emri___________________Tel._____________________ .
Miratimi: Jam dakord që fëmija im të marrë pjesë në ekskursion.
Emri/mbiemri (me kapitale) _______________________ Firma ________________ Data ______________
Pjesëmarrja: Shpreh dëshirën për të shoqëruar nxënësit. Emri__________________________________________Tel.______________________
Shënim: Ky formular është hartuar në përputhje me nenet: Nr. 10, 106, 107 dhe 108 të “Dispozitave Normative për Sistemin e Arsimit Parauniversitar”, Tiranë 2013.
69
VLerësimi i nxënësit në gjeograFi, Do të eViDentohet në pLotësimin e eViDencës tremUjore.
Evidenca tremujore për mbajtjen e vlerësimeve të nxënësve1
KLasa Vi- tremUjori i ( shtator – Dhjetor)
Nr Emri Mbiemër
shtator tetor nëntor DhjetorKomente
15 17 19 23 25 ..
1 Enxhi …….
…….
2 Rea ……….
3 Emi……….
4
5
6
4 Shënim: Ky format llogaritet në A3 kështu që është më i madh duke merrë më shumë emra të nxënësve. Një lëndë mund të ketë një ose dy fletë para-mbrapa. Për cdo emër janë llogaritur gjashtë vlerësimeve por në varësi të lëndës mund të llogariten me shumë ose më pak vlerësime. Kollona e komenteve në faqe në format A3 do të jetë më e gjerë e do të ketë më shumë hapsirë për komente.
70
Vlerësimi periodik tremujor dhe vlerësimi përfundimtar i nxënësit
Vlerësimi tremujor
Vlerësimi periodik tremujor përfshin:• Vlerësimin e vazhdueshëm që del nga evidencat e vlerësimit të vazhduar të mbajtura për periudhën tremujore. • Vlerësimin me test ose detyrë përmbledhëse në përfundim të periudhës tremujore.• Vlerësimin e dosjes (portofolit) së nxënësit për periudhën tremujore.
Këto vlerësime shënohen në regjistër në kolonat përkatëse në përfundim të çdo tremujori.
Vlerësimi përfundimtar
Vlerësimi përfundimtar kryhet në përfundim të vitit shkollor. Nota vjetore përfundimtare përfshin:• notën vjetore të vlerësimit të vazhdueshëm të tri periudhave tremujore.• notën vjetore të vlerësimit me test ose detyrë përmbledhëse të tri periudhave tremujore.• notën vjetore të vlerësimit të dosjes së nxënësit të tri periudhave tremujore. Secili lloj i vlerësimit në notën vjetore përfundimtare ka peshën e vet në përqindje.
tabela: Peshat në përqindje të llojeve të vlerësimit
Lloji i vlerësimit pesha në përqindje
Vlerësimi i vazhdueshëm 40%
Vlerësimi me test ose detyrë përmbledhëse 40%
Vlerësimi i dosjes (portofolit) së nxënësit 20%
hapat për njehsimin e notës vjetore përfundimtare janë:• Përcaktohet nota vjetore e vlerësimit të vazhdueshëm (NVV)• Përcaktohet nota vjetore e testit ose detyrës përmbledhëse (NVT)• Përcaktohet nota vjetore e portofolit të nxënësit (NVP)• Shumëzohet secila prej notave me përqindjen përkatëse• Mblidhen këto prodhime dhe shuma rrumbullakoset me numër të plotë (p.sh., nota 6.4 rrumbullakoset 6;
nota 6.5 rrumbullakoset 7)
(nVV x 0.4) + (nVt x 0.4) + (nVp x 0.2) = nota vjetore përfundimtare
shembull:
tremujori i tremujori ii tremujori iii nota vjetore nota vjetore përfundimtare
NVV NVT NVP NVV NVT NVP NVV NVT NVP NVV NVT NVP
98 9 10 9 10 10 8 10 10 8 10 10
(8 x 0.4) + (10 x 0.4) + (10 x 0.2) = 9.2 nota vjetore përfundimtare 9