Programski zadaci koji vode ka održivom prostornom razvoju

Programski zadaci koji vode ka odrivom prostornom razvoju

Programski zadaci koji vode ka odrivom prostornom razvojuOva publikacija je namijenjena slubama za prostorno planiranje na lokalnom i dravnom nivou u Crnoj Gori. elja autora/ki bila je da kreiraju prirunik koji e posluiti kao skup ideja, sugestija, tema i preporuka, te je publikacija zamiljena vie kao inspiracija, nego kao gotova forma. Vjerujemo da e ugraivanje predloenih smjernica u programske zadatke doprinijeti veem kvalitetu planskih dokumenata koji se donose i sprovode u Crnoj Gori. Ukoliko ova publikacija doprinese da se budui programski zadaci unaprijede i da se na taj nain podstaknu nadleni organi na odgovorniji i struniji pristup planiranju prostora, ona e ispuniti svoju svrhu.

Programski zadaci koji vode ka odrivom prostornom razvojuIzdava: Expeditio, Centar za odrivi prostorni razvoj, Kotor Materijal priredili: NVO Green Home iz Podgorice i Expeditio iz Kotora Struna saradnica: Marija Nikoli Lektura i korektura: Vesna Lekovi Dizajn i priprema za tampu: Expeditio tampa: BiroKonto, Igalo Tira: 200 Kotor 2012.

#

Sadraj

Publikacija je dio projekta EKOPlan koji je partnerski realizovan od strane NVO Green Home iz Podgorice i Expeditio iz Kotora. Donator projekta je Fondacija Institut za otvoreno drutvo, predstavnitvo Crna Gora.

O projektu Analiza postojeih programskih zadataka Primjeri principa i preporuka korisnih za izradu programskih zadataka Preporuke Svjetske banke Opti ciljevi Posebni ciljevi Preporuke iz ESDP-a (European Spatial Development Perspective) Preporuke za unapreenje sadraja programskih zadataka (za prostorno-urbanistike planove) Preporuke za unapreenje procesa Preporuke za unapreenje sadraja programskog zadataka Planski osnov Analiza prostora u obuhvatu plana Ogranienja i preporuke relevantnih dravnih organa i institucija Miljenja i potrebe graana Zadaci i oekivanja Forma i sadrina Programski zadatak za strateku procjenu uticaja Programski zadaci za urbanistike planove Aneks I - Indikatori odrivog razvoja Anex II - Analiza ankete namijenjene optinama i dravnim institucijama Dio I: Analiza anketa namijenjenih optinama Dio II: Analiza anketa namijenjenih dravnim organima Zakljuci Anex III - Primjeri programskih zadataka za prostorno-urbanistike planove u periodu 2008-2011.

03 04 10 10 10 11 12 20 28 30 31 31 31 31 32 33 34 35 37 48 49 54 62 64

1

O projektu

EKOPlan - Monitoring primjene principa odrivog prostornog razvoja i zatite ivotne sredine u prostorno-planskim dokumentima u Crnoj Gori Projekat EkoPlan partnerski su, tokom 2011. godine, realizovale nevladine organizacije Green Home iz Podgorice i Expeditio iz Kotora. Cilj ovog projekta bio je da se unaprijedi izrada programskih zadataka za planska dokumenta koja se donose u Crnoj Gori. Ideja je bila da se principi odrivog razvoja i zatite ivotne sredine integriu, u to veoj mjeri, u sadraj planskih dokumenata, iji jedan segment ini izrada programskih zadataka. Autori/ke su smatrali/e da e se, na taj nain, poboljati sistem prostornog planiranja u Crnoj Gori. Ukoliko ova publikacija doprinese da se budui programski zadaci unaprijede i da se podstaknu nadleni organi na odgovorniji i struniji pristup planiranju prostora, ona e ispuniti svoju svrhu. Na nadlenim institucijama je da konkretnim koracima, reformiu postojei i stvore kvalitetan i efikasan budui sistem planiranja prostora. Novi sistem trebalo bi da obezbijedi odrivi razvoj kroz saniranje posljedica devastacije prostora, racionalno korienje resursa i ouvanje ivotne sredine. Na takav nain, odrivim prostornim razvojem, stvoriemo kvalitetniji prostor za ivot u Crnoj Gori.

3

2

Analiza postojeih programskih zadataka

programskih zadataka kako bi se ispotovala forma, a nikako o potrebi za pripremom ovih dokumenata. Tokom analize posebna panja posveena je postojeim zadatim smjernicama i ciljevima razvoja i planiranja u programskim zadacima i njihova usklaenost sa principima odrivog razvoja po sljedeim temema: Zatita ivotne sredine; Zatita prirodnih i kulturnih vrijednosti; Tretman prostora kao (neobnovljivog) resursa; Prostorni indikatori; Potrebna infrastruktura; Demografski i socio-ekonomski razvoj; Energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije. U sklopu programskih zadataka nalaze se i smjernice koje upuuju na integralni pristup, koji uvaava socio - ekonomski kontekst i uslove razvoja, prirodne i prostorno-ekoloke uslove, ogranienja i resurse. Time se stvara prostorno-planska osnova za razvoj, zatitu, korienje resursa i usmjeravanje izgradnje kako na urbanom tako i ruralnom podruju optina. Iako veina programskih zadataka upuuje na racionalno planiranje prostora, vrlo esto javlja se situacija da isti programski zadatak prati odrivi koncept planiranja i ujedno sugerie nekontrolisanu upotrebu prostornih resursa. Smjernice u analiziranim programskim zadacima u dijelu koji se odnosi na zatitu ivotne sredine baziraju se na sljedeim odrednicama: Maksimalno ouvanje vitalnog postojeeg zelenila prilikom planiranja, tako da bude uvezano u jedinstvene sisteme sa pejzanim okruenjem; Ouvanje autentinog pejzaa i njegovo obogaivanje kako u brojnosti tako i u kvalitetu;

Procesom analize projekta obuhvaeno je priblino 150 programskih zadataka iz 10 optina (prostorno-urbanistikih planova; generalnih urbanistikih planova; detaljnih urbanistikih planova; lokalnih studija lokacije; stratekih procjena uticaja na ivotnu sredinu). U najveem broju programskih zadataka date su opte odrednice i uputstva za izradu prostorno-planske dokumentacije, zakonske odrednice na koje se treba pozvati i uslovi koje treba ispuniti prilikom vrenja stratekih procjena uticaja na ivotnu sredinu. To ne predstavlja cilj samog programskog zadatka, ve ukazuje na potrebu za pripremom jasnih uputstava za njihovu izradu. Osim toga, poreenjem prikupljenih programskih zadataka primijeeni su i neki grubi propusti kao to je korienje podataka drugih, geografski razliitih, optina. Isto tako, u dijelu koji se odnosi na meunarodne konvencije, kao to je Konvencija o zatiti morske sredine i priobalnog podruja Sredozemlja (Barselonska konvencija), koja vai za priobalne optine, nalazimo u programskim zadacima optina sa sjevera nae zemlje. Pored ovih propusta, primijeeno je da su zahtjevi i potrebe nekih optina identini, razlika je jedino u uvodnom dijelu koji se tie osnovnih karakteristika optine, to nam govori da se radi o preuzimanju

4

5


Iz prikupljenih programskih zadataka izdvajamo i neke od smjernica koje nijesu u skladu sa principima odrivog razvoja i adekvatnog tretmana okruenja i zatite prirodnih resursa: U cilju zatite postojeeg fonda zelenila na podlogama evidentirati sve maslinjake i, ako se iz odreenih razloga ukae potreba za bilo kakvim graevinskim intervencijama, utvrditi precizne uslove za svaki pojedinani sluaj pod kojim bi to eventualno bilo mogue.... Kao to se vidi iz ovog navoda ostavljen je prostor za dalju degradaciju postojeeg fonda maslinjaka, to je u suprotnosti sa navodom da se postojei fond eli zatititi. Prilikom preuzimanja smjernica iz planova vieg reda potrebno ih je pojedinano razmotriti, odrediti prioritete i preciznije ih definisati u sklopu programskog zadatka, kako ne bi bili sputani razvojni interesi odreenog podruja. Na primjer, kao smjernice u pomenutom programskom zadatku date su: kontrolisan razvoj nautikog turizma i cjelokupnog prometa u zalivu; odravanje kulturnih i sportskih manifestacija visokog renomea (npr. regata, trke formule ...); uzgoj marikultura.

Pozitivni primjeri ogledaju se kroz smjernice za planiranje potrebne infrastrukture: Razvoj alternativnih vidova transporta; Znaaj javnog prevoza; Stvaranje planskih preduslova za razvoj biciklistikog i pjeakog saobraaja. Osim toga, neke od lokalnih samouprava su se prilikom kreiranja programskih zadataka oslonile na smjernice planiranja iz dokumenta Evropske perspektive razvoja prostora (ESDP-European Spatial Development Perspective) na polju odrivog prostornog planiranja, demografskog i socio-ekonomskog razvoja. Evidentna je potreba edukacije profesionalnog kadra u sekretarijatima optina koji se bave pitanjima urbanizma, kao i dodatne informisanosti o nainu implementacije principa odrivog planiranja, principa za poveanje energetske efikasnosti i potenciranja potrebe oslanjanja na obnovljive izvore energije. Primjetan je broj smjernica u kojima se uoava nepoznavanje terminologije ove oblasti. Kao primjer izdvajamo sljedee izvode:

6

7


Nain sakupljanja, sortiranja i odlaganja vrstog otpada (pri emu primjeri sortiranja i reciklae vrstog otpada u praksi nijesu uslijedili); Identifikacija podruja koja treba zatititi od izgradnje i predloiti mjere u cilju ublaavanja negativnih uticaja na ivotnu sredinu; Potreba za praenjem stanja ivotne sredine, sa posebnim akcentom na praenje stanja voda, tretman otpadnih voda, zatitu vazduha i zemljita od zagaenja; Turistika valorizacija postojeeg prirodnog okruenja, pri emu se ne navodi obaveza racionalnog korienja postojeih prirodnih vrijednosti i potovanje principa odrivog razvoja.

Prisutno je nedovoljno poznavanje sutine odrivog prostornog planiranja i razvoja to ilustruje i sljedei primjer: Prostorni razvoj i ureivanje prostora prvenstveno planirati i ostvarivati na do sada izgraivanim (izgraenim ili dijelom) kao i novoizgraenim prostorima, postepenim opremanjem i dogradnjom, te racionalnim, organskim i planskim irenjem u danas jo neizgraene djelove. U ovom sluaju, istom reenicom pokuava se obuhvatiti odrivo kontrolisano i neodrivo prostorno planiranje, bez povlaenja jasne granice u tenjama prostornog razvoja.

Rashladno optereenje treba smanjiti putem mjera projektovanja pasivnih kua. To moe ukljuiti izolovane povrine, zatitu od sunca putem npr. brisoleja, konzolne strukture, ozelenjene nadstrenice ili njihove kombinacije. U ovom sluaju, pohvalna je tenja da se sugerie gradnja energetski efikasnih objekata, ali se, takoe, pokazuje nerazumijevanje materije, jer za nau trenutnu situaciju u graevinarstvu, imajui u vidu nivo tehnolokih znanja, kvalitet i ponudu materijala, kao i projektantskih znanja, realnije je da e se preporuivati principi gradnje energetski efikasnih ili, u najboljem sluaju, nisko energetski efikasnih objekata, a da je gradnja pasivnih kua izutetak. Solarne kolektore integrisati u oblikovanju krovova, fasada ili urbanog mobilijara. Solarni kolektori se ne mogu integrisati u sklopu fasada i urbanog mobilijara. Pretpostavljamo da se mislilo na FV solarne panele, koji su namijenjeni za prozivodnju elektrine energije, dok su solarni kolektori namijenjeni za grijanje sanitarne vode ili kao dodatni izvor toplote sistemu za grijanje. Zastori kolskih saobraajnica su od asfalta, trotoari i samostalne pjeake i kolsko-pjeake staze od asfalta, betona ili njegovih elemenata (behaton). Sugerisani materijali su navedeni striktno i nijesu date sugestije za materijale koji bi smanjili ljetnja pregrijavanja i pomogli da se izbjegne efekat vrelih ostrva u gradu. Potrebno je sugerisati upotrebu materijala koji omoguavaju disanje, tj. koji su vodopropusni. Poreenjem novijih programskih zadataka sa onima iz 2009. godine uoava se napredak i prepoznaje sveobuhvatniji sadraj programskih zadataka kojima su jasnije definisani principi odrivog prostornog planiranja. 8

Najei razlozi koji dovode do propusta prilikom kreiranja programskih zadatak -Nedovoljna informisanost i razumijevanje koncepta odrivog prostornog planiranja, to dovodi do neusklaenosti smjernica u okviru istog pogramskog zadatka; -Izostanak precizno definisanih mjera odrivog prostornog planiranja u sklopu programskog zadatka, to ostavlja prostor za budui neadekvatan tretman, zloupotrebu i degradaciju samog prostora; -Primjetno odsustvo pouzdanog, promiljenog i opteprihvaenog niza smjernica i procedura kojima se moe obezbijediti kvalitetno planiranje; -Nepostojanje kvalitetnih, primjenjivih strategija razvoja optina, koje bi se zasnivale na principima odrivog razvoja, i koje bi olakale kreiranje programskih zadataka.

drutvo

odrivost ivotna sredina ekonomija

9


U cilju unapreenja metodologije kreiranja programskih zadataka, a samim tim i efikasnije primjene principa odrivog razvoja u planskim dokumentima prilaemo izvode iz slijedeih koji mogu posluiti kao izvor informacija o temama i oblastima koje bi programski zadaci trebalo da sadre, naravno, uz njihovo prilagoavanje lokalnim karakateristikama i potrebama . Preporuke Svjetske banke Opti i posebni ciljevi u Programskom zadatku su preliminarno naznaeni, a u postupku izrade pojednih faza PUP-a bie precizno i detaljno utvreni, pa e o njima biti raspravljano u predvienom postupku. Opti ciljevi: - Stvaranje formalne i planske pretpostavke za osmiljen razvoj, organizaciju i ureenje prostora optine, u skladu sa deklarisanom politikom i razvojnim opredjeljenjima na dravnom nivou, a na principima odrivog razvoja; - Podsticanje uravnoteenog/ravnomjernijeg teritorijalnog razvoja i racionalne organizacije, ureenja, ouvanja i zatite prostora; - Unapreenje kvaliteta ivljenja stvaranjem uslova za ublaavanje depopulacionih trendova, ostanak i povratak stanovnitva, odnosno zadovoljavanje njihovih potreba (javne slube, komunalna infrastruktura, uslune aktivnosti);

Posebni ciljevi: - Sanacija, zatita i ouvanje ivotne sredine; - Poveanje dostupnosti disperzne mree naselja, razvoj sekundarnih centara i ravnomjerniji socio-ekonomski razvoj, posebno razvoj ruralnog podruja; - Rekonstrukcija, izgradnja, kvalitetno odravanje i racionalno korienje saobraajne, hidrotehnike, energetske i telekomunikacione infrastrukture kojom se obezbjeuje racionalna organizacija prostora, integralan razvoj i ureenje prostora; - Poboljanje saobraajne dostupnosti (magistralne i regionalne putne mree) prema okruenju i povezanosti centara u mrei naselja sa zonama razvoja turizma, stvaranje uslova za razvoj cjelogodinjeg turizma, kao i efikasnu zatitu i prezentaciju prirode i prirodnih vrijednosti; - Razvoj specijalizovanih vidova prevoza za razliite kategorije korisnika (lokalnog stanovnitva i turista, npr.); - Usklaivanje razliitih ili suprotnih interesa u korienju prostora;

10

11

Primjeri principa i preporuka korisnih za izradu programskih zadataka

3


- Privreivanje lokalnog stanovnitva (diversifikacija ekonomskih aktivnosti, stvaranje uslova za zapoljavanje, programi razvoja turizma, poljoprivrede, mala i srednja preduzea (MSP) i dr.) kompatibilno sa funkcijama zatite prirodnih vrijednosti; - Efikasno, racionalno i organizovano korienje ljudskih, prirodnih i izgraenih (antropogenih) potencijala u socio-ekonomskom, prostornom i ekolokom pogledu; - Zatita javnog interesa, podruja i objekti od javnog interesa, identifikacija i zatita javnih dobara; - Promocija, aktiviranje i odgovorno upravljanje raspoloivim prirodnim i stvorenim resursima, ivotnom sredinom i kulturnim dobrima; - Ukljuivanje svih aktera i interesnih grupa u pripremu, donoenje i implementaciju stratekih planskih rjeenja itd. (javni, privatni, nevladin sektor).

Politike prostornog razvoja promoviu odrivi razvoj kroz uravnoteenu prostornu strukturu. Tri su politike smjernice prostornog razvoja: 1. Razvoj uravnoteenog i policentrinog urbanog sistema i novog odnosa urbana-ruralna sredina; 2. Obezbjeenje jednakog pristupa infrastrukturi i znanju; 3. Odrivi razvoj, racionalno upravljanje i zatita prirodnog i kulturnog nasljea.

Preporuke iz ESDP-a (European Spatial Development Perspective1) ESDP predstavlja krovni dokument koji ureuje pitanja prostornog razvoja teritorije Evropske unije, kroz veliki broj razliitih tema i putem konkretnih savjeta i preporuka, upravo najkorisnijih na nivou izrade programskih zadataka . Kao zemlji koja stremi pridruivanju Evropskoj uniji, za nas je nepohodno da pristup planiranju i ureenju prostora to bolje uskladimo sa principima koji vae u Uniji. U tom smislu, neophodno je inovirati pristup kreiranju programskih zadataka u skladu sa odrivim razvojem i ESDP-om (European Spatial Development Perspective). Takoe, potrebno je pronai nain da se donosioci odluka na lokalnom i nacionalnom nivou upoznaju sa znaajem pravilnog prostornog razvoja za cijelokupni razvoj drave, ali takoe i da budu svjesni odogovornosti politikih odluka koje donose i koje skoro uvijek imaju uticaj i na prostor, bilo direktno bilo posljedino. 12ESDP -European Spatial Development Perspective, Towards Balanced and Sustainable Development of the Territory of the European Union, Agreed at the Informal Council of Ministers responsible for Spatial Planning in Potsdam, May 1999, Published by the European Commission1

Smjernice prostornog razvoja po oblastima Evo je nekih izvoda iz ESDP-a koji mogu biti korisni:Zajednika poljoprivredna politika utie na prihode, trite rada,

infrastrukturu, prirodne resurse i otkriva blizak i specifian odnos izmeu poljoprivrede i sela, a ujedno odreuje razvoj mnogih ruralnih oblasti. Njen uticaj varira u velikoj mjeri od regije do regije, u zavisnosti od specifinih ekolokih, kulturnih, socio-ekonomskih uslova i djelimino od vrsta proizvodnje i organizacije trita. Preporuuje se izbjegavanje jednolinih pejzaa, naputanja tradicionalnih metoda upravljanja, korienja velikih povrina movarnog zemljita, zagaenja podzemnih voda putem upotrebe pesticida... Proirenje poljoprivrede na aktivnosti kao to su razvoj i prodaja proizvoda viskog kvaliteta, poljoprivredni turizam i investicioni projekti vezani za okolinu, koji su do sada bili marginalni, mogu otvoriti nove izglede i mogunosti.

13


- Uspostavljanje efikasnog geografskog informacionog sistema PUP-a za potrebe implementacije Plana, monitoringa zatite, korienja i izgradnje prostora itd.; - Razvoj i stvaranje planskih preduslova za biciklistiki i pjeaki saobraaj; - Preporuke za selektivno odlaganje otpada i sl.; - Preispitivanje nelegalnih naselja sa seizmikog i drugih aspekata i njihova reregulacija; - Stvaranje uslova za valorizaciju obnovljivih izvora energije (minihidroelektrane, vjetroelektrane, solarni kolektori, korienje bioenegrije...).

Evropska perspektiva prostornog razvoja (ESDP) se zasniva na ideji prostornog razvoja koji e doprinijeti uravnoteenom i odrivom razvoju teritorije, naroito putem: - Ekonomske i socijalne kohezije; - Ouvanjem i upravljanjem prirodnim resursima i kulturnim nasljeem - Uravnoteenijom konkurentnou evropske teritorije.

Ekoloka politikaJedan od zadataka ekoloke politike je naglaavanje veze izmeu prostornog

prevazilaenje zastarjelog dualizma izmeu grada i sela. Razvoj i ouvanje prirodnog i kulturnog nasljea kroz racionalno upravljanje. Ono doprinosi ouvanju i produbljivanju regionalnih identiteta, i odravanju prirodne i kulturne raznovrsnosti regiona i gradova. Policentrini prostorni razvoj i novi odnos urbana-ruralna sredina U ovoj oblasti ESDP prepoznaje nekoliko principa koji mogu biti transponovani na neki nain i u nae planske dokumente kroz programske zadatake. Ti principi su: - Dinamini, privlani i konkurentni gradovi i urbanizovane regije - Materijalno i socijalno dobrostanje u gradovima je vaan faktor socijalnog, ekolokog i ekonomskog razvoja. Razvojne politike koje treba da ostvare ove ciljeve u velikoj mjeri zavise od lokalnih uslova. Sljedeih pet aspekata su posebno vani za odrivi razvoj gradova: 1. kontrola fizikog irenja gradova; 2. mjeavina funkcija i socijalnih grupa (to naroito vai za velike gradove u kojima sve veem broju stanovnika prijeti opasnost od iskljuenja iz urbanog drutva); 3. racionalno i ekonomino upravljanje urbanim ekosistemima (naroito vodom, energijom i otpadom); 4. bolja dostupnost uz pomo razliitih vidova transporta koji ne samo da su efikasni ve i ekoloki nekodljivi; 5. ouvanje i razvoj prirodnog i kulturnog nasljea. - Odrivi urbani razvoj prua mnogobrojne mogunosti za globalno razmiljanje i lokalno djelovanje. Strategije i instrumenti koji pomau u 15Primjeri principa i preporuka korisnih za izradu programskih zadataka

razvoja i upotrebe zemljita. Jedan od se to postigne je naina je putem mrea zatienih podruja (Natura 2000) kroz koju se mogu uskladiti socio ekonomski zahtjevi sa potrebama zatite biljnih i ivotinjskih vrsta i njihovih stanita. Smanjenje postojeeg zagaenja poljoprivrednog zemljita nitratima i sprjeavanje daljeg zagaenja podzemnih voda. Dobro upravljanje otpadom, vodama, ali i zatita od buke i zagaenja vazduha u razvoju urbanih podruja. (Na primjer zagaenje vazduha moe imati direktni uticaj na urbani razvoj u industrijskoj zoni). Sve vee zagaenje nema samo negativan uticaj na kvalitet ivota i zdravlje ljudi u gradovima ve moe imati i negativan ekonomski uticaj kroz gubitak atraktivnosti i smanjenje investicija, zaposlenosti i finansijskih resursa optina. U smislu korienja prirodnih resursa posebnu panju treba obratiti na predjele s obzirom na njihovu vanost sa ekonomskog stanovita (predstavljaju bazu turistike industrije). Kvalitet pejzaa je pod sve veim pritiskom urbanog razvoja, turizma, rudnika, promjena u poljoprivredi i umarskoj praksi, to dovodi do izmjena u biodiverzitetu (biolokoj raznovrsnosti), a samim tim i atraktivnosti podruja. Promocija integrisanih transportnih i komunikacionih koncepata, koji pomau policentrini razvoj teritorije, pri emu se jednakost pristupa infrastrukturi i znanju ostvaruje postepeno. 14 Razvoj policentrinog i uravnoteenog urbanog sistema i jaanje partnerstva izmeu urbanih i ruralnih oblasti, to podrazumijeva

- Integracija urbanih funkcija grada pruie svim graanima/kama odgovarajui pristup osnovnim uslugama i kapacitetima, otvorenim prostorima, optem i profesionalnom obrazovanju i zdravstvenoj zatiti. Racionalno upravljanje urbanim ekosistemima ima veliki znaaj. Mora se teiti integrisanom pristupu sa zatvorenim ciklusima prirodnih resursa, energije i otpada u cilju smanjenja optereivanja ivotne sredine. Takoe je mogue smanjiti zagaenje vazduha, zemlje i vode. Dostupnost gradova ima vaan uticaj na kvalitet ivota, ivotnu sredinu i ekonomski razvoj. Prostorna politika za odreivanje poloaja koja se podudara sa upotrebom zemljita i planiranjem transporta treba da promovie tu dostupnost. Cilj treba da bude smanjenje irenja gradova i usvajanje integrisanog pristupa planiranju transporta. Time bi se smanjila zavisnost od privatnih automobila i promovisali drugi vidovi mobilnosti (javni prevoz, upotreba bicikala). Odriva (zelena) ekonomija Po ESDP-u, odriva (zelena) ekonomija doprinosi: Jaanju saradnje na odreenim temama iz oblasti prostornog razvoja kroz prekogranine i transnacionalne mree; Poboljanju ekonomske osnove, ekoloke i servisne infrastrukture gradova, naroito u ekonomski nerazvijenijim regijama, kako bi se poveala njihova

Odrivo drutvo Po ESDP-u, odrivo drutvo podrazumijeva: Promociju integrisanih strategija urbanog razvoja koje uzimaju u obzir socijalnu i funkcionalnu raznovrsnost. Posebnu panju treba posvetiti borbi protiv socijane iskljuenosti i recikliranju i/ili restrukturiranju nedovoljno iskorienih ili zaputenih urbanih mjesta ili podruja; Pomo u nalaenju efikasnih metoda za smanjene nekontrolisanog irenja gradova; smanjenje pretjeranog pritiska naseljavanja, naroito u primorskim regijama; Promociju raznovrsnih razvojnih strategija, koje uzimaju u obzir domae potencijale u ruralnim oblastima i doprinose ostvarivanju domaeg razvoja (ukljuujui promociju multifunkcionalnosti poljoprivrede). Potpomaganje ruralnih oblasti kroz obrazovanje, obuku i stvaranje novih radnih mjesta van poljoprivrede.; Obezbjeivanje pristupa, na evropskom nivou, infrastrukturi vezanoj za znanje, uzimajui u obzir socio-ekonomski potencijal modernih malih i srednjih preduzea, kao pokretaa odrivog ekonomskog razvoja; Svestranu podrku javnosti kao neophodan preduslov za efikasnu primjenu pristupa politike prostornog razvoja;

16

17


ostvarivanju odrivog urbanog razvoja snano zavise od lokalnih, regionalnih i nacionalnih polaznih uslova gradova. Drave lanice i regionalne vlasti moraju teiti konceptu vrsto povezanog grada (grad kratkih razdaljina) kako bi bolje kontrolisale dalje irenje gradova. To podrazumijeva i smanjenje rastueg siromatva, socijalne iskljuenosti i zaustavljanje gubitka odreenih urbanih funkcija. Potrebno je promovisati obnovu zaostalih podruja i naputenog industrijskog zemljita, kao i uravnoteeno obezbjeivanje jeftinog, visokokvalitetnog stambenog prostora u urbanim oblastima.

privlanost za investicije; Promociji strategije proirenja ekonomije u gradovima koji zavise samo od jedne grane ekonomije i podrke ekonomskom razvoju gradova u nerazvijenijim regijama; Jaanju malih i srednjih gradova u ruralnim oblastima kao centara regionalnog razvoja i promocije njihovog umreavanja; Jaanju mrea izmeu preduzea i brzom irenju inovacija, naroito uz pomo regionalnih institucija koje mogu promovisati inovacije; Promociji saradnje i razmjene informacija izmeu ruralnih oblasti.

Predloeno je da regionalne i lokalne vlasti i institucije tjenje sarauju u oblasti odrivog prostornog razvoja. to vai za: Mjere za informisanje i saradnju na regionalnom i lokalnom nivou: Poboljanje dostupnosti povezivanjem regionalnih transportnih sistema sa nacionalnim/meunarodnim saobraajnim voritima; Doprinos razvoju integrisane transportne infrastrukture; Akcioni programi za ouvanje naselja u ruralnim oblastima koje su pogoene smanjenjem broja stanovnika i nedovoljnim ulaganjem; Strategije odrivog razvoja predjela i procjena potencijala pejzaa za iskoriavanje obnovljivih izvora energije; Razvoj predjela i ekosistema od regionalnog i evropskog znaaja; Usklaeni planovi o upotrebi zemljita koji ukljuuju racionalno upravljanje vodenim resursima; Programi za ouvanje i proirenje zajednikog kulturnog nasljea; Zajednike strategije za proirenje ekonomije u cilju razvoja saradnje izmeu gradova i mrea gradova; Usvajanje planskih koncepata odrivog urbanog razvoja, ukljuujui, izmeu ostalog, promociju koncepata multimodalnog transporta i smanjenje potrebe za putovanjem; Partnerstvo izmeu urbanih i ruralnih oblasti u cilju razvoja inovativnih strategija odrivog prostornog razvoja gradova i njihovih susjednih ruralnih oblasti; Akcioni programi za zatitu i ouvanje urbanog nasljea i promociju visokokvalitetne arhitekture.

Ekologija Po ESDP-u, ekologija obuhvata: Promociju racionalnog upravljanja urbanim ekosistemima (Urbani razvoj vodi sve produktivnijoj poljoprivredi, nekontrolisanom turizmu - naroito u obalnim dijelovima u ljetnjim mjesecima, tetnim infrastrukturnim projektima to sve dovodi do gubitka stanita, unitavanja, modifikacije i fragmentacije ekosistema); Paljivo korienje prirodnih resursa i implementaciju mjera zatite; Saradnju na nacionalnom, regionalnom i globalnom nivou; Obezbjeivanje odrive poljoprivrede, primjenu ekolokih mjera i obogaivanje korienja poljoprivrednog zemljita; Iskoriavanje potencijala za obnovljivu energiju u urbanim i ruralnim oblastima, uzimajui u obzir lokalne i regionalne uslove, naroito kulturno i prirodno nasljee. Zatita i ouvanje urbanog nasljea i promocija visokokvalitetne arhitekture (odrivost u gradnji) Ouvanje i kreativno redizajniranje vrijednih urbanih cjelina koje treba zatititi; Promocija modernih graevina visokog arhitektonskog kvaliteta; Poveanje svijesti o doprinosu politike urbanog i prostornog razvoja zatiti kulturnog nasljea buduih generacija.

18

19


Opsenu integraciju politika vezanih za znanje, kao to su promocija inovacija, obrazovanja, strunog usavravanja i doedukacije, razvoj istraivanja i tehnologije, u politike prostornog razvoja, naroito u udaljenim ili gusto naseljenim podrujima.

Regionalna saradnja

lan 5 Naela Ureenje prostora zasniva se na naelima usklaenog ekonomskog, socijalnog, ekolokog, energetskog, kulturnog razvoja prostora Crne Gore, odrivog razvoja, podsticanja ravnomjernog ekonomskog razvoja prostora Crne Gore, racionalnog korienja i zatite prostora i prirodnih resursa, usaglaenosti sa evropskim normativima i standardima, zatite integralnih vrijednosti prostora, policentrinosti, konkurentnosti i kohezije, decentralizacije, zatite i unapreenja stanja ivotne sredine, zatite kulturne batine, usaglaavanja interesa korisnika prostora i prioriteta djelovanja u prostoru, javnog interesa, privatnog interesa, ali ne na tetu javnog interesa, javnosti u postupku ureenja prostora, uspostavljanja informacionog sistema o prostoru u cilju efikasnijeg ureenja prostora, seizmikog planiranja. lan 38 Organi, privredna drutva, ustanove i druga pravna lica nadlena za poslove projekcije razvoja, vodoprivrede, elektroprivrede, saobraaja, telekomunikacija, radio difuzije, zdravstva, odbrane zemlje, kulture, stambeno-komunalne djelatnosti, geodetske, geoloke, geofizike, seizmike i hidro-meteoroloke poslove, poslove statistike, poljoprivrede, umarstva, turizma, zatite prirode, zatite kulturne i prirodne batine, zatite ivotne sredine i dr. duna su da, na zahtjev nosioca pripremnih

Tri su kljuna zakonska akta koja ureuju postupak izrade i donoenja planskih dokumenta: 1- Zakon o ureenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list Crne Gore, br. 51/08 od 22/08/2008, 40/10 od 22. 07. 2010, 34/11 od 12. 07. 2011) 2- Pravilnik o bliem sadraju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene povrina, elementima urbanistike regulacije i jedinstvenim grafikim simbolima (Slubeni list Crne Gore, br. 24/2010 od 30. 04. 2010.) 3- Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Slubeni list Crne Gore, broj 80/05 od 28. 12. 2005.) Zakon o ureenju prostora i izgradnji objekata ureuje postupak i tok izrade planskog dokumenta sa formalno pravne strane. Zakon definie izradu plana kroz tri kljune faze: - Donoenje odluke o izradi plana i programskog zadatka; - Nacrt plana; - Prijedlog plana. Slijedi donoenje plana usvajanjem odluke u lokalnom parlamentu. Istim zakonom je definisan sadraj planskog dokumenta (lanovi 20/25 28). Sadrajem odluke o izradi planskog dokumenta ureeno je ko 20

21

Preporuke za unaprijeenje sadraja programskih zadataka

4

Preporuke za unapreenje sadraja programskih zadataka (za prostornourbanistike planove)

je ovlaen da radi planski dokument, ko je duan da da podatke i ko daje saglasnost kako na nacrt tako i na prijedlog planskog dokumenta. Posredne smjernice za teme i oblasti koje bi mogle ili trebalo da se nau u programskim zadacima moemo nai i u lanu 5:

poslova, u roku od 15 dana, dostave raspoloive podatke, u analognoj i digitalnoj formi, kao i svoje prijedloge i miljenja koja su neophodna za izradu planskog dokumenta. lan 33 Nosilac pripremnih poslova na izradi i donoenju planskog dokumenta je Ministarstvo, odnosno organ lokalne uprave. Pripremnim poslovima, u smislu stava 1 ovog lana, smatraju se, naroito priprema odluke o izradi planskog dokumenta, priprema programskog zadatka, priprema dokumentacije potrebne za izradu planskog dokumenta, obavljanje poslova vezanih za ustupanje izrade planskog dokumenta, poslovi organizacije izrade planskog dokumenta, priprema izjave iz lana 39 stav 2 ovog zakona, pribavljanje propisanih saglasnosti i saradnja sa ovlaenim subjektima, poslovi sprovoenja javne rasprave, priprema odluke o donoenju planskog dokumenta, kao i drugi poslovi u vezi izrade i donoenja planskog dokumenta. Slijedi proces planiranja, zatim pribavljanja miljenja na nacrt plana, utvrivanje nacrta plana, javna rasprava, izrada prijedloga plana, pribavljanje saglasnosti na prijedlog plana. Meutim, proces planiranja odnosno izrade planskog dokumenta poinje izradom PROGRAMSKOG ZADATKA. Zakon na neki nain potcjenjuje i zapostavlja ulogu programskog zadatka u procesu izrade plana. Ovom dokumentu je posveena samo jedna stavka u lanu 31: Sastavni dio odluke o izradi planskog dokumenta je programski zadatak kojim se odreuju polazna opredjeljenja planskog dokumenta, zahtjevi i potrebe korisnika prostora iskazani u izvjetaju iz lana 15. ovoga zakona. (lan 15. definie izvjetaj o stanju ureenja prostora)

Odluka o izradi planskog dokumenta lan 31Preporuke za unaprijeenje sadraja programskih zadataka

Izradi Prostornog plana Crne Gore pristupa se na osnovu odluke o izradi koju donosi Skuptina Crne Gore, a izradi prostornog plana posebne namjene, detaljnog prostornog plana i dravne studije lokacije, na osnovu odluke koju donosi Vlada. Izradi lokalnog planskog dokumenta pristupa se na osnovu odluke koju donosi izvrni organ lokalne samouprave. Odluka o izradi planskog dokumenta donosi se u skladu sa programom iz lana 16 ovog zakona. Odlukom o izradi planskog dokumenta odreuje se, naroito vrsta planskog dokumenta, teritorija, odnosno podruje za koje se izrauje, nain finansiranja, vrijeme za koje se donosi, rokovi izrade, osnovne smjernice iz planskih dokumenata irih teritorijalnih jedinica i dr. Sastavni dio odluke o izradi planskog dokumenta je programski zadatak kojim se odreuju polazna opredjeljenja planskog dokumenta, zahtjevi i potrebe korisnika prostora iskazani u izvjetaju iz lana 15 ovog zakona. Odluka o izradi planskog dokumenta sa programskim zadatkom, koju donosi skuptina lokalne samouprave, dostavlja se Ministarstvu i organu uprave. Ako se za planski dokument izrauje, u skladu sa posebnim propisima, strateka procjena uticaja na ivotnu sredinu, odluka o tome donosi se istovremeno sa donoenjem odluke o izradi planskog dokumenta.

22

23

Proces izrade planskog dokumenta odnosno proces planiranja zapoinje potpisivanjem ugovora izmeu naruioca plana (lokalna uprava) i obraivaa (planerska kua). Tim danom poinje prikupljanje ulaznih podataka potrebnih za izradu planaskog dokumenta (lan 38). lan 15 Ministarstvo, odnosno organ lokalne uprave duan je da Vladi, odnosno skuptini lokalne samouprave jednom godinje podnese izvjetaj o stanju ureenja prostora. Izvjetaj iz stava 1 ovog lana sadri, naroito analizu sprovoenja planskih dokumenata, ocjenu sprovedenih mjera i njihov uticaj na upravljanje prostorom, ocjenu zatite prostora, podatke o izgraenim objektima ukljuujui i objekte koji su izgraeni suprotno zakonu, ocjenu o iskazanim potrebama korisnika prostora, kao i druge elemente od vanosti za prostor za koji se izvjetaj izrauje. U nastavku prilaemo i izvode iz Zakona o zatiti prirode (Sl. list Crne Gore, br. 51/08 od 22. 08. 2008, 21/09 od 20. 03. 2009) kroz koji je odreen nain korienja prirodnih resursa u skladu sa odrivim razvojem. lan 2

lan 3 Osnovna naela zatite i unapreenja prirode:Preporuke za unaprijeenje sadraja programskih zadataka

Naelo odrivosti korienje prirodnih resursa moe se vriti samo do stepena koji ne ugroava bioloku i raznovrsnost predjela i funkcionisanje osnovnih prirodnih sistema i procesa; Naelo primjene mjera za zatitu prirode u korienju prirodnih resursa i prirodnih dobara, planiranju i ureenju prostora obavezno se primjenjuju propisane mjere za zatitu prirode; Naelo integrisane zatite zatita i unapreivanje prirode utvruje se strategijom odrivog razvoja, prostorno-planskom dokumentacijom i drugim planovima, programima i osnovama. lan 4 Zatita prirode sprovodi se naroito: Utvrivanjem mjera i uslova za zatitu prirode u prostorno-planskoj dokumentaciji, osnovama i programima upravljanja prirodnim resursima. lan 8

Zatita prirode sprovodi se radi: Usklaivanja ljudskih aktivnosti, ekonomskih i drutvenih razvojnih planova, programa, osnova i projekata sa odrivim korienjem obnovljivih i racionalnim korienjem neobnovljivih prirodnih vrijednosti i resursa radi njihovog trajnog ouvanja. Planiranje, ureenje i korienje prostora i prirodnih resursa i dobara moe se vriti samo na osnovu prostornoplanske dokumentacije, osnova i programa upravljanja i korienja prirodnih resursa i dobara u skladu sa mjerama i uslovima zatite prirode koji su odreeni u svrhu ouvanja prirodnih vrijednosti.

24

25

Zabranjeno je korienje prostora i prirodnih resursa i dobara na nain kojim se prouzrokuje trajno naruavanje bioloke, geoloke, hidroloke, klimatske, pedoloke i predione raznovrsnosti. lan 9 Mjere zatite prirode u planovima, osnovama i programima: Prostornoplanska i projektna dokumentacija, osnove i programi iz lana 8 moraju da sadre mjere i uslove zatite prirode utvrene zakonom i to: -mjere za ouvanje bioloke, geoloke raznovrsnosti i raznovrsnosti predjela; -pregled zatienih i registrovanih prirodnih dobara; -mjere zatite i unapreivanja zatienih i registrovanih prirodnih dobara. lan 27 Prostornoplanskom i projektnom dokumentacijom i planovima korienja prirodnih dobara definie se ouvanje znaajnih i karakteristinih osobina predjela, kao i odravanje biolokih, geolokih i kulturnih vrijednosti koje odreuju njegov karakter i estetski doivljaj. Odluku o pristupanju izradi planskog dokumenta iji je sastavni dio i programski zadatak, donosi izvrni organ lokalne uprave (predsjednik optine). Programski zadatak priprema resorni organ lokalne uprave. Po pravilu su to slube za urbanizam. (Zakonom nije definisan nain organizacije slube za urbanizam u lokalnoj upravi pa je to negdje sekretarijat negdje direkcija, a po pravilu isti organ ima iri djelokrug nadlenosti pa se bavi i zatitom ivotne sredine, stambenim i komunalnim poslovima). Dakle, izradi najvanijeg planskog dokumenta

Drugi zakon koji direktno utie na planiranje, odnosno izradu planskog dokumenta je Zakon o stratekoj procjeni uticaja. Dok Zakon o planiranju ureuje administrativni proces izrade i donoenja planskog dokumenta, Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu je instrument za procjenu kvaliteta planskog rjeenja u odnosu na ivotnu sredinu, drutvene i kulturne vrjednosti, potrebe graana/ki, ekonomski i privredni razvoj. Strateka procjena uticaja na ivotnu sredinu se bavi sutinom plana, planskim rjeenjem, pa je njena vanost velika a odgovrnost onoga ko tu procjenu vri tim vea. Iako je svrha ova dva zakona u konanom ista izrada kvalitetnog plana, oni su u znatnoj mjeri neusaglaeni kako u proceduri izrade tako i terminoloki. Iako je predvieno da se plan i strateka procjena uticaja rade istovremeno, slijedei zakonom propisane procedure za oba dokumenta, ustanoviemo da se one razilaze ili da u najboljem sluaju njihova meuzavisnost nije precizno utvrena. Zakon ne precizira formalno-pravni odnos planerske kue i kue koja radi strateke procjene uticaja, to dovodi do rjeenja u kojem ista planerska kua izrauje planski dokument i vri njegovu strateku procjenu uticaja. U ovakvoj situaciji, strateka procjena uticaja je najee dokument koji se radi formalno, ne ocjenjuje se vie razliitih planskih rjeenja i bira najbolje, nego se kao alternativa planu stavlja situacija, bez plana, to ne moe dati istinski rezultat, odnosno ne vodi planera/ku ka najboljem planskom rjeenju nego samo potvruje ponueno rjeenje.

26

27


jedne optine i jednog od njenih najvanijih dokumenata uopte, pristupa se na temelju programskog zadatka koji je izradio i vidio mali krug ljudi. Pri tome, ove slube u veini optina nemaju odgovarajui struni kadar i zapoljavaju mali broj ljudi u odnosu na obim posla koji obavljaju. Stoga ne treba da udi to se programski zadaci rade formalno i najee sadre odredbe koje se tiu forme planskog dokumenta, a ne njegove sutine.

Pravilnik o bliem sadraju i formi planskog dokumenta , kao to mu i ime govori, ureuje formu, grafike prikaze po namjenama prostora i sadraj planskog dokumenta. Zakonom se nigdje ne pominje potreba izrade baznih studija u postupku izrade prostorno-planske dokumentacije. Preporuke za unapreenje procesa Planer/ka je struni saradnik/ca naruioca plana koji/a mora izraditi takav planski dokument u koji e biti pretoena strategija razvoja lokalne zajednice. To znai da odnosno plan mora omoguiti realizaciju strategije razvoja optine i kvalitetan ivot graana/ki u njoj. Dakle, programski zadatak mora iskazati sve potrebe lokalne zajednice za ije ostvarenje planski dokument mora dati prostorne pretpostavke i rjeenja. U programskom zadatku naruioc plana (lokalna uprava) mora izraziti svoju viziju budueg razvoja i vizuelne slike grada, ukljuujui i meuzavisnost sa susjednim gradovima, jer administrativne granice ne ukidaju i ne treba da ukinu njihovu meusobnu povezanost. Vizija Vizija mora biti ostvariva i odriva, a moe biti odriva ako je utemeljena na realnoj procjeni mogunosti prostora. Mora imati utemeljenje u jednakom ostvarenju ekonomskih i socijalnih ciljeva ne ugroavajui pri tom kvalitete ivotne sredine, to su inae osnovni principi odrivog razvoja. 28

Da bi bila ostvariva, vizija mora biti zasnovana na konsenzusu graana/ki i iroke javnosti, lokalne uprave i politiara. Kako bi dobili planski dokument koji e osigurati ostvarenje vizije, programski zadatak mora postaviti jasne ciljeve i sadrati dovoljno podataka koji e planera/ku usmjeriti. Valjanost nacrta planskog dokumenta se moe ocijenti samo uporeivanjem sa zadacima datim u programskom zadatku. Aktuelni zakon (l.39) predvia provjeru usklaenosti nacrta plana sa odlukom o izradi. Meutim, odluka o izradi sadri uglavnom tehnike podatke poput naziva plana, roka izrade, granica, itd. Sastavni dio odluke je programski zadatak i zato je vano kako e on biti napisan. To zavisi i od toga ko pie zadatak. Izrada programskog zadatka je multidisciplinarni posao, kao to je i izrada plana. Programski zadatak ne moe biti obaveza samo resornog organa lokalne uprave (sluba za urbanizam), ve se u njegovu izradu moraju ukljuiti svi akteri i nosioci poslova iz privrednog, kulturnog i drutvenog ivota i oni/e, sa svojim vizijama i zahtjevima za njihovo ostvarenje, zajedniki formiraju viziju ukupnog razvoja grada, koja se zatim pretae u planski dokument. Kadrovska rjeenja Urbanistika sluba izrauje programski zadatak, vodi postupak izrade i donoenja plana i, na kraju, radi na realizaciji tog plana. Evidentan je veliki znaaj ovih slubi, koji uslovljava potrebu za kvalitetnim strunim kadrovima koji e raditi u njima. Planerski tim i urbanistika sluba su partneri na istom poslu i stoga zakonom treba urediti njihovu strkturu i strunu osposobljenost.

29


Preporuke za unapreenje sadraja programskog zadataka Svaki grad, svaka optina, je prostorno i razvojno razliita, pa su razliiti i njihovi prostorni planovi. Ipak, u metodologiji izrade programskih zadataka mogue je izdvojiti zajednike odrednice koje se uvijek ponavljaju. Tu spadaju: Planski osnov Definisanje granica i obuhvata plana; Ulazni podaci iz planskih dokumenata vieg reda koji su osnov za izradu plana; Analiza stepena realizacije predhodnog planskog dokumenta iste vrste, ukoliko on postoji; Identifikacija segmenata predhodnog planskog rjeenja koji nijesu realizovani; Utvrivanje razloga za nerealizovane djelove plana (nedostatak finansijskih sredstava, nedostatak intersa investitora, zakljuak da plansko rjeenje nije bilo dobro...). Analiza prostora u obuhvatu plana Prirodne odlike teritorije (morfolologija, geologija, biljni fond, vodne povrine, ...); Identifikacija prostora/lokaliteta koji ne smiju biti prenamijenjeni i/ ili uniteni; utvrivanje njihovih granice (zatiena podruija, vrijedno poljoprivredno zemljite, kulturni predio, autentini pejza, ...); Identifikovanje prirodnih resursa i potencijala za budui razvoj; Postojea komunalna infrastruktura; Postojee vrste saobraaja, saobraajnice i problemi u saobraaju.

Ogranienja i preporuke relevantnih dravnih organa i institucija Ministarstvo kulture (kulturna dobra koja treba tititi); Ministarstvo poljoprivrede (kvalitetno poljoprivredno zemljite, kvalitetne umske povrine, bunari, izvori, ...); Lokalni organi i institucije kulture, obrazovane institucije, predkolske ustanove, sportska drutva njihove potrebe i planovi; Lokalna privreda - potrebe i planovi. Miljenja i potrebe graana/ki Potrebe graana/ki se uobiajeno utvruju putem anketa koje se sprovode tokom odreenog vremenskog perioda. Ankete podrazumijevaju oglaavanje i poziv na pismeno dostavljanje potreba, zahtjeva, prijedloga. Pokazalo se da ovakav nain utvrivanja miljenja i potreba graana/ ki nije u dovoljnoj mjeri relevantan. Naime, graani/ke najee uopte nemaju ili imaju sasvim djelimino znanje o hijerahiji planskih dokumenata i nivou zadataka koje plan rjeava (npr. anketom za potrebe prostornog plana dobijamo zahtjeve koji se rjeavaju kroz detaljni urbanistiki plan ili obrnuto); u ankete se ne ukljuuju svi graani/ke ve samo vlasnici/ce parcela unutar plana i oni uglavnom iskazuju potrebe za gradnjom na svojim parcelama; u anketama ne uestvuju svi graani/ke iako su svi/e korisnici prostora bez obzira na vlasniku situaciju. Ne smije se dozvoliti da samo vlasnici zemljita diktiraju plansko rjeenje, jer svi graani/ke imaju jednako pravo da o njemu odluuju. Vlasnici zemljita imaju pravo na zadovoljenje vlastitih zahtjeva, ako to ne ugroava potrebe ostalih graana/ki, jer pravo jednih ograniava pravo ostalih. Da bi se utvrdile potrebe i miljenja graana/ki bolje je organizovati radionice koje e voditi organizacija zaduena za voenje pripremnih poslova. U radionice treba ukljuiti predstavnike/ce svih drutvenih segmenata,

30

31


Programski zadatak treba iznijeti na javnu raspravu prije njegovog konanog donoenja, kako bi bio prihaven kao zadatak koji predlau sve strukture drutva. Zadaci i oekivanja Programskim zadatkom planeru/ki se saoptavaju problemi i zahtjevi za ije rjeenje planom treba stvoriti prostorne pretpostavke. Neki od problema su zajedniki svim lokalnim zajednicama, tako da treba naglasiti zajednike elemente u programskim zadacima: Ekonomska, ekoloka i demografska ogranienja i oekivanja; Pravci budueg razvoja, identifikovanje vie razliitih razvojnih grana; Policentrini razvoj, odnos urbanih i ruralnih sredina, razvoj ruralnih djelova teritorije; Racionalno upravljanje prirodnim i kulturnim nasljeem; prirodno i kulturno nasljee kao razvojni potencijal; kreativno upravljanje kulturnim predjelima; Integralno rjeavanje svih vrsta saobraaja unutar granica plana i njihovo regionalno umreavanje; ravnopravan tretman pjeaka i vozaa u saobraaju; ravnopravan tretman svih generacija u saobraaju; rjeavanje problema saobraaja u mirovanju; Odrivo rjeavanje problema komunalnog otpada; selektivno odlaganje; recikliranje; ponovna upotreba; kompostiranje; Komunalna infrastruktura otpadne vode; oborinske vode; pijaa voda i tehnika voda; korienje altrnativnih izvora vodosnabdijevanja (bunari,

Forma i sadrina Saimanjem svih saznanja i podataka do kojih se dolo kroz strunu analizu prostora, podataka i miljenja dravnih organa, lokalnih slubi i institucija i miljenja i potreba lokalnog stanovnitva izrauje se programski zadatak. Programski zadatak bi trebalo da ima i grafiki prikaz, oznaavajui na mapi sve lokalitete i prostore koje treba uvati. Preostali prostor je predmet planiranja u smislu gradnje, odnosno planiranja. Po pravilu, gradnju treba planirati na prostorima koji imaju manju estetsku vrijednost ukoliko su podobni za gradnju. Bolje je graditi na nagnutim nego ravnim povrinama zbog osunanja i pogleda na okolinu. Programski zadatak za strateku procjenu uticaja Strateka procjena uticaja na ivotnu sredinu je instrument kontrole planskog rjeenja. Strateka procjena uticaja na ivotnu sredinu usmjerava plan prema dugorono optimalnom rjeenju. Do tog rjeenja se dolazi kroz izbor izmeu vie ponuenih alternativnih planskih rjeenja, kroz ocjenu ponuenih rjeenja u odnosu na postojei kvalitet ivotne sredine,

32

33


najire javnosti - nevladinih organizacija, mjesnih zajednica, politikih partija, udruenja. Pri tome treba voditi rauna o ravnopravnoj rodnoj (ene i mukarci) i starosnoj (kolska djeca, studenti, radno sposobni, penzioneri) zastupljenosti.

bistijerne, korienje oborinskih voda za zalivanje i pranje javnih povrina, korienje preiene otpadne vode); Elektrina energija; alternativni izvori (vjetar, sunce, biomasa); Energetski efikasna gradnja; Telekomunikacioni sistemi racionalno planiranje telekomunikacionih sistema koje zajedniki koristi vie operatera; smanjenje negativnih uticaja elektromagnetnih zraenja mrea i predajnika dobrim odabirom njihovih lokacija; korienje tehnologija sa najmanjim negativnim zraenjima.

kulturnog nasljea, drutvenih i socijalnih vrijednosti i potreba sredine, i kroz procjenu eksploatacije razvojnih resursa i slino. Nije dobro da planski dokument i procjenu uticaja na ivotnu sredinu istog planskog dokumenta radi jedna planerska kua. Meutim, neophodna je tijesna saradnja (planerskog tima i tima koji vri procjenu uticaja na ivotnu sredinu) tokom cijelog postupka izrade plana ukljiujui i izradu programskih zadataka. Strateka procjena uticaja za prostorni plan i procjena uticaja za urbanistike planove ima razliite polazne osnove. Ako je plansko rjeenje iz prostornog plana verifikovano kroz strateku procjenu uticaja na ivotnu sredinu, procjena uticaja za urbanistike planove, kojima je planski osnov usvojeni prostorni plan, polazi od drugaijih parametara. Zakon bi trebalo da prepozna ovu razliku, jer bi se definisanjem razliitih postupaka procjene uticaja na ivotnu sredinu za razliite vrste planske dokumentacije panja usmjerila vie na njihovu sutinu nego na sam administrativni postupak. Programski zadaci za urbanistike planove Ni jedan od zakonskih akata koji neposredno ureuju proces izrade i donoenja planske dokumentacije (Zakon o ureenju prostora i izgradnji objekata, Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu, Pravilnik o bliem sadraju i formi planskog dokumenta,...) ne pravi razliku izmeu procedure izrade i donoenja prostornih i urbanistikih, regulacionih i dr. planova, iako se oni sadrajno i sutinski razlikuju. Nije svrsishodno ni logino na jednak nain sprovoditi postupak izrade i donoenja prostorno-planske dokumentacije koja se donosi za ukupnu teritoriju jedne optine i definie njen dugoroni razvoj i za urbanistiki

plan ili projekat koji se izrauje na osnovu planskog rjeenja ve usvojenog u prostornom planu i vai za odreeni segment teritorije optine.Preporuke za unaprijeenje sadraja programskih zadataka

Prostorni i urbanistiki planovi se razlikuju sadrajem i formom iz ega slijedi i potreba za razliitim grafikim rjeenjima to bi trebalo definisati Pravilnikom o bliem sadraju i formi planskog dokumenta.

Spisak korisnih linkova ESPON European Observation Network, Territorial Development and Cohesion http://www.espon.eu CABE http:/www.cabe.org.uk/ EUROSTAT http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/sdi/indicators Creating Successful Masterplans http://webarchive.nationalarchives. gov.uk/20110118095356/http://www.cabe.org.uk/masterplans UNHABITAT http://www.unhabitat.org/ CEMAT Council of Europe Conference of Ministers Responsible for Spatial/Regional Planning http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/ heritage/cemat/default_en.asp ISOCARP The International Society of City and Regional Planners http://www.isocarp.org Smart Growth http://www.smartgrowth.org/ Sustainable Cities Collective http://sustainablecitiescollective.com Green City Index http://www.siemens.com/entry/cc/en/ greencityindex.htm

34

35

*

ANEX I Indikatori odrivog razvoja

Indikatori su podijeljeni u deset cjelina. Indikatori odrivog razvoja preuzeti su sa sajta Eurostat-a. Eurostat je institucija Evropske unije zaduena za prikupljanje i odradu statistikih podataka na evropskom nivou. Najznaajni indikatori (Headline indicators) Od vie od sto indikatora, 11 njih indentifikovani su kao najznaajniji indikatori odrivog razvoja. Oni treba da daju cjelovitu sliku o napretku Evropske unije na polju odrivog razvoja u odnosu na ciljeve definisane u Strategiji.

36

37

Indikatori odrivog razvoja

Indikatori odrivog razvoja (SDIs) pratili su Strategiju odrivog razvoja u izvjetaju objavljivanom u Eurostat-u svake dvije godine. S obzirom da su strategije razvoja, praktino, prvi korak koji prethodi izradi programskih zadataka, moda neki od ovih indikatora mogu da budu primijenjeni i u naoj praksi planiranja prostora, ukoliko postoji nain da se do njih doe a da se ve ne primjenjuju.

Socio-ekonomski razvoj Odrivi drutveno-ekonomski razvoj je kljuni element Strategije odrivog razvoja Evropske unije (EU SDS). U Strategiji je predstavljen cilj promovisanja prosperitetne, inovativne, bogate znanjem, konkurentne i ekoloki efikasne ekonomije, koja prua visoke standarde ivota i visoko kvalitetno zapoljavanje irom Evropske unije.Najznaajniji indikator Operativni zadaci i ciljevi Ekonomski razvoj Investicije prema institucionalnim sektorima Raspored regionalnog BDP-a po glavi stanovnika Neto dravni prihod Stopa tednje u domainstvu Aktivnosti/varijable obrazloenja

Odriva potronja i proizvodnja Strategija odrivog razvoja EU (EU SDS) postavlja cilj promovisanja odrive potronje i obrazaca proizvodnje. Rjeavanje drutvenog i ekonomskog razvoja u okviru prateih kapaciteta ekosistema i odvajanja ekonomskog rasta od unitavanja ivotne sredine je glavni uslov za odrivi razvoj.Najznaajniji indikator Operativni zadaci i ciljevi Aktivnosti/varijable obrazloenja

Korienje resursa i otpad Komponente potronje domaih materijala Potronja domaeg materijala prema materijalu Stvaranje i tretman optinskog otpada, prema vrsti metoda tretmana Stvaranje opasnog otpada, prema privrednoj djelatnosti Emisija sumpor oksida (SOx), prema sektoru izvora Emisija azot oksida (NOx), prema sektoru izvora Emisije ne-metanskih isparljivih organskih jedinjenja (NMVOC), prema sektoru izvora Emisije amonijaka (NH3), prema sektoru izvora Finalna potronja energije prema sektoru Potronja struje u domainstvima Potronja odreene vrste hrane po stanovnikuIndikatori odrivog razvoja

Inovacije, konkurentnost i ekoloka efikasnost Stvarni rast radne produktivnosti po satu rada Ukupni trokovi za istraivanje i razvoj Stvarni efektivni devizni kurs Obrt od inovacija Intenzitet energije u ekonomiji Stopa zaposlenosti, prema polu Stopa zaposlenosti, prema najveem nivou steenog obrazovanja Raspored regionalnih stopa zaposlenosti, prema polu Stopa nezaposlenosti, prema polu Stopa nezaposlenosti, prema starosnoj grupi

Stvaranje nemineralnog otpada Produktivnost resursa

Realni BDP po glavi stanovnika, stopa rasta i ukupne vrijednosti Zapoljavanje

Obrasci potronje

Ukupna stopa zaposlenosti

38

39

Stopa motorizacije

Najznaajniji indikator

Operativni zadaci i ciljevi

Aktivnosti/varijable obrazloenja


Operativni zadaci i ciljevi


Obrasci proizvodnje Licence za ekoloku etiketu Organizacije i lokacije sa EMAS registracijom Oblast obuhvaena poljoprivrednoekolokom obavezom Oblast obuhvaena organskim uzgojem Indeks gustine stonog fonda Kontekstualni indikatori Broj lica u domainstvima Finali trokovi potronje domainstava, prema svrsi potronje Lica koja su u riziku od siromatva ili socijalne iskljuenosti

Monetarno siromatvo i ivotni uslovi Stopa postojanja rizika od siromatva Stopa postojanja rizika od siromatva, nakon socijalnih transfera, prema polu Lica koja su u riziku od siromatva, nakon Stopa lica koja su u riziku od socijalnih transfera siromatva, prema starosnoj grupi Stopa lica koja su u riziku od siromatva, prema vrsti domainstva Lica koja su u izuzetno Relativni srednji jaz onih koji su u tekom materijalnom riziku od siromatva poloaju Nejednakost distribucije prihoda Pristup tritu rada Lica koja ive u domainstvima sa veoma malim intenzitetom rada Obrazovanje Stopa lica koja su u riziku od siromatva, prema najveem nivou steenog obrazovanja Lica sa niskim steenim nivoom obrazovanja, prema starosnoj grupi Lica koja rano Cjeloivotno uenje naputaju obrazovanje Nizak nivo uspjeha u pismenosti u i obuku pogledu itanja kod uenika Nivo individualnih vjetina poznavanja kompjutera Nivo individualnih vjetina poznavanja interneta Stopa onih koji rade, a u riziku su od siromatva Ukupna stopa dugorone nezaposlenosti Jaz u platama izmeu polova u neusklaenoj formi

Socijalna ukljuenost Socijalna ukljuenost, demografija i migracije su jedan od sedam glavnih izazova iz Strategije odrivog razvoja EU (EU SDS). U strategiji je dat cilj stvaranja socijalno inkluzivnog drutva uzimajui u obzir solidarnost izmeu generacija i u okviru njih, da bi se obezbijedio i poveao kvalitet ivota graana/ki kao preduslov za dugotrajno individualno dobrostanje. Sljedei skup indikatora je dogovoren za mjerenje napretka u okviru teme socijalne ukljuenosti.

40

41

Kontekstualni indikatori

Javna potronjana obrazovanje (za pod-temu Obrazovanje)


Demografske promjene Strategija odrivog razvoja (EU SDS) uvtruje socijalnu inkluziju, demografiju i migracije kao jedan od kljunih ekonomskih i socijalnih izazova EU. Strategija daje cilj stvaranja socijalno inkluzivnog drutva uzimajui u obzir solidarnost izmeu generacija i u okviru njih i da se osigura i povea kvalitet ivota graana kao preduslov za dugotrajno individualno dobrostanje.Aktivnosti/varijable Najznaajniji indikator Operativni zadaci i ciljevi obrazloenja Demografija Oekivano trajanje ivota Ukupna stopa plodnosti kod osobakoje imaju 65 Gruba stopa neto migracija godina, prema polu plus usklaivanje Stopa zaposlenosti starijih radnika Adekvatnost prihoda u starosti Ukupni koeficijent Stopa starijih lica koja su u zamjene riziku od siromatva Odrivost javnih finansija Opti dravni bruto dug Prosjena starost pri izlasku sa trita rada

Javno zdravlje Strategija odrivog razvoja EU (EU SDS) daje cilj promovisanja dobrog javnog zdravlja pod jednakim uslovima i unapreenje zatite od prijetnji po zdravlje.Najznaajniji indikator Operativni zadaci i ciljevi Aktivnosti/varijable obrazloenja

Koeficijent starosne zavisnosti (za pod-temu demografija) Projektovani koeficijent starosne zavisnosti (za pod-temu demografija) Projekcije trokova za penzije (osnovni scenario) (za pod-temu odrivost javnih finansija) Trokovi za brigu o starijim licima (za pod-temu odrivost javnih finansija)

Kontekstualni indikatori

Zdravlje i zdravstvene nejednakosti Godine zdravog ivota i oekivano trajanje ivota kod osoba koje imaju 65 godina, prema polu Stopa smrtnosti usljed samoubistva, ukupno prema starosnoj grupi Stopa smrtnosti usljed Stopa smrtnosti zbog samoubistva, mukarci hroninih bolesti, prema prema starosnoj grupi polu Stopa smrtnosti usljed samoubistva, ene prema starosnoj grupi Godine zdravog Samoprijavljeni sluajevi ivota i oekivano neispunjene potrebe za trajanje ivota na ljekarskim pregledom ili roenju, prema polu lijeenjem, prema kvintili prihoda Determinante zdravlja Izloenost gradskog stanovnitva zagaenju vazduha esticama Izloenost gradskog Indeks proizvodnje stanovnitva zagaenju toksinih hemikalija, vazduha ozonom prema klasi toksinosti Udio stanovnitva koji ivi u domainstvima imajui u vidu da trpe buku Ozbiljne nezgode na radu

42

43


Klimatske promjene i energija Opti cilj teme koja se tie klimatskih promjena i energije u Strategiji odrivog razvoja EU (EU SDS) je ograniavanje klimatskih promjena i njihovih efekata na drutvo i ivotnu sredinu.Najznaajniji indikator Operativni zadaci i ciljevi Klimatske promjene Intenzitet emisije gasova sa efektom staklene bate usljed potronje energije Projekcija emisije gasova sa efektom staklene bate Prosjena temperatura povrine na globalnom nivou Energija Udio obnovljivih izvora u bruto finalnoj potronji energije Bruto domaa potronja energije prema gorivu Struja proizvedena iz obnovljivih izvora Zavisnost energije Udio obnovljive energije u potronji goriva za prevoz Kombinovano stvaranje toplote i energije Implicitna poreska stopa na energiju Aktivnosti/varijable obrazloenja

da se pri tom dovede na minimum njihov nepoeljni uticaj na ekonomiju, drutvo i ivotnu sredinu.


Operativni zadaci i ciljevi Saobraaj i mobilnost Modalna podjela putnikog saobraaja


Obim prevoza tereta u odnosu na BDP Obim putnikog saobraaja u odnosu na BDPIndikatori odrivog razvoja

Emisija gasova Emisija gasova sa sa efektom efektom staklene staklene bate bate prema sektoru (ukljuujui slivnike)

Potronja energije za prevoz u odnosu na BDP

Modalna podjela prevoza tereta

Potronja energije prema prevoznom sredstvu Ulaganja u saobraajnu infrastrukturu prema sredstvu (nije jo dostupno)

Uticaji saobraaja Emisije gasova sa efektom staklene bate Emisija azotnih oksida (NOx) iz prema prevoznom transporta sredstvu Emisija estica iz transporta Lica koja su poginula u (Podaci se trenutno revidiraju) nesreama na putevima Prosjena emisija CO po km od 2 novih putnikih vozila

Kontekstualni indikator

Cjenovni indeksi za transport

Odrivi transport Odrivi transport je jedan od kljunih izazova u Strategiji odrivog razvoja EU (EU SDS). Cilj strategije je da se obezbijedi da nai sistemi transporta ispunjavaju ekonomske, socijalne i ekoloke potrebe drutva, a

Prirodni resursi Opti cilj Strategija odrivog razvoja EU (EU SDS) koji se odnosi na prirodne resurse je unapreenje upravljanja i izbjegavanje pretjeranog korienja prirodnih resursa, uz priznavanje vrijednosti ekosistema.

44

45


Operativni zadaci i ciljevi Biodiverzitet


Dobro upravljanje Pitanja koja se tiu dobrog upravljanja obuhvaena su Strategijom odrivog razvoja EU (EU SDS). Cilj je da se promovie koherentnost izmeu lokalnih, regionalnih, nacionalnih i globalnih akcija radi unaprejenja njihovog doprinosa odrivom razvoju.Najznaajniji indikator Operativni zadaci i ciljevi Aktivnosti/varijable obrazloenja

Dovoljnost lokacija koje Osueno drvee (nije jo su odreene u okviru EU dostupno) direktive o stanitima Zajedniki indeks za ptice Izvori vode za pie Populacija koja je povezana sa tretmanom gradskih otpadnih Korienje povrinskih i voda sa najmanje sekundarnim podzemnih voda kao udio tretmanom u dostupnim resursima Potreba za biohemijskim kiseonikom u rijekama

Koherentnost i efektivnost politikeIndikatori odrivog razvoja

Novi sluajevi prekraja Otvorenost i uestvovanje

Prenos zakona zajednice, prema oblastima politike

Morski ekosistemi Ulovi ribe koji su uzeti izvan bezbjednih biolokih Korienje zemlje granica: Status ribljeg fonda kojim upravlja EU u Izgraene oblasti sjeveroistonom Atlantiku Prirast i sjea uma

Veliina ribarske flote

Online dostupnost E-vlade Izlazak glasaa na dravnim i Korienje sistema E-vlade od parlamentarnim izborima strane pojedinaca Ekonomski instrumenti

umsko drvee koje je oteeno defolijacijom

Udjeli ekolokih i poreza na rad u ukupnim prihodima od poreza Kontekstualni indikator

Globalna saradnja EU je obnovila svoju Strategiju odrivog razvoja (EU SDS) 2006. godine, i time postavila izazove koji se odnose na globalno siromatvo i odrivi razvoj kao kljune prioritete. Ciljevi u okviru EU SDS usmjereni su na aktivno promovisanje odrivog razvoja irom svijeta i na to da interne i eksterne politike Evropske unije budu u skladu sa globalnim odrivim razvojem i njenim meunarodnim obavezama. 46

Nivo povjerenja graana/ki u institucije EU (za pod-temu koherentnost i efektivnost politika)

47

Cilj istraivanja: Utvrditi stepen razumijevanja savremenog evropskog pristupa ouvanju ivotne sredine i odrivog razvoja predstavnika/ ca optina i dravnih organa kroz pitanja usmjerena na poznavanje termina odrivog razvoja, njegovih principa, stepena primjene postojeih zakonskih propisa i isticanja najeih problema u oblasti ivotne sredine u Crnoj Gori.Grafikon 1: Da li Vam je poznat termin odrivi razvoj?

Period realizacije: jun-jul 2011. Broj ispitanika: 35 (optine - 21, dravni organi - 14) Struktura izvjetaja: Izvjetaj je sainjen iz dva dijela DIO I: Analiza anketa namijenjenih optinama u okviru koje je obraena 21 anketa iz 21 optine. DIO II: Analiza anketa namijenjenih dravnim organima koji se bave pitanjima zatite ivotne sredine. Oobraeno je 14 anketa dobijenih od nadlenih dravnih institucija: Ministarstva odrivog razvoja i turizma, Agencije za zatitu ivotne sredine i Kancelarije za odrivi razvoj.

U drugom dijelu prvog pitanja od zaposlenih u optinama je traeno da navedu prioritetne oblasti odrivog razvoja. Ponueni su odgovori: zatita ivotne sredine, drutveni razvoj, ekonomski razvoj, sve tri oblasti. Osim toga, anketirani/ne su imali mogunost da dodajui druge prioritetne oblasti koje nisu navedene u samom pitanju. Kao to se moe vidjeti na grafikonu 2. (na sljedeoj strani) velika veina je istakla da su sve tri oblasti odrivog razvoja prioritetne: zatita ivotne sredine, drutveni razvoj i ekonomski razvoj. Drugo pitanje takoe se sastoji iz dva dijela. U prvom dijelu pitanja ispitanici/ce su odgovarali/le na pitanje da li bilei/e uesnici/e neke obuke/seminara/konferencije u oblasti odrivog razvoja. Dolo se do saznanja da je 14, od ukupno 21 anketiranih, prolo odreeni vid obuke, to se moe jasno vidjeti na grafikonu 3.

48

49

Analiza ankete namijenjene optinama i dravnim institucijama

*

ANEX II Analiza anketa namijenjene optinama i dravnim institucijama

DIO I

Analiza anketa namijenjenih optinama

Prvo pitanje u anketi odnosilo se na poznavanje samog termina odrivog razvoja. Zaposleni/e u optinama su mogli/e da odgovore potvrdno, odrino ili da nijesu sigurni/e. Na grafikonu 1. moe se vidjeti da su svi ispitani/ne upoznati sa terminom odrivog razvoja.

sredine i neopravdanom zapostavljanju drugih elemenata odrivog razvoja.Analiza ankete namijenjene optinama i dravnim institucijama

Ono to nas je takoe interesovalo je koliko su zaposleni/e u optinama upoznati sa donoenjem Lokalnih ekolokih akcionih planova, Lokalne agende 21, Lokalne strategije odrivog razvoja ili nekog drugog lokalnog stratekog okvira koji regulie pitanje odrivog razvoja, kao i u kom procentu su, po njihovom miljenju, anketiranih optinskih slubenika ova dokumenta primijenjena.Grafikon 2: ta smatrate da su prioritetne oblasti drivog razvoja?

Prikupljeni podaci pokazuju da su navedena dokumenta doneena u veini optina (grafikon 4), ali i da se u 8 optina ista primjenjuju u manje od 50%. Od ukupno 21 anketirane optine 8 uopte nije dalo odgovor na dio pitanja koji se odnosi na implementaciju lokalnih dokumenata, to ukazuje da ili nijesu upoznati sa stanjem u samoj optini ili nijesu zainteresovani za primjenu navedenih optinskih dokumenata.

Grafikon 3: Da li ste bili uesnik/ca neke obuke/seminara/konferencije u oblasti odrivog razvoja?

Drugi dio pitanja odnosio se na teme obuke iz oblasti odrivog razvoja koju su ispitanici/ce pohaali: zatita ivotne sredine, drutveni razvoj, ekonomski razvoj ili sve tri navedene oblasti. Osim toga, imali su mogunost da navedu i oblasti koje se ne nalaze meu ponuenim. Obukama na temu zatite ivotne sredine prisustvovalo je 10 anketiranih, dok su svega 4 osobe prisustvovale obukama/seminarima/konferencijama koje se odnose na sva tri stuba odrivog razvoja (ivotna sredina, drutvo, ekonomija). Prikupljeni podaci ukazuju na potenciranje pitanja ivotne

Grafikon 4: Da li je vaa optina donijela Lokalni ekoloki akcioni plan(LEAP), Lokalnu agendu 21, Lokalnu strategiju odrivog razvoja ili neki drugi lokalni strateki okvir koji regulie pitanje odrivog razvoja?

50

51

Grafikon 6: Pet najeih ekolokih problema u Crnoj Gori

Grafikon 5: Problemi sa kojima se optine susreu na putu ka dostizanju odrivog razvoja?

S obzirom na sve izraenije probleme u oblasti ivotne sredine, eljeli smo da saznamo kojih 5 ekolokih problema bi zaposleni u nadlenim optinskim slubama izdvojili kao najvanije u Crnoj Gori. Gotovo svi ispitanici/ce su istakli problem odlaganje otpada. Vano mjesto zauzimaju migracije ljudi u gradove ime se stvara dodatni pritisak na ivotnu sredinu u odreenim oblastima. Sve izraeniji problemi su zagaenje voda i socijalno i ekonomsko raslojavanje stanovnitva. Dobijeni rezultati predstavljeni su na grafikonu 6. Poslednji set pitanja odnosio se na programske zadatke, tj. da li se optine rukovode analizama koje dovode u vezu realne potrebe stanovnitva i drutva kao cjeline i korienje prostora prilikom izrade programskih zadataka, kao i da li se jasno definiu vrijedni resursi koji e biti sauvani za korienje

Kada je rije o definisanju vrijednih resursa kroz programske zadatke odgovori su neujednaeni. Devet anketiranih istie da se ovo pitanje integrie u programske zadatke, dok 6 smatra da se to ini djelimino. Broj anketiranih koji smatra da se to ne radi ili da nijesu sigurni je jednak (po 3 anketirana). Grafiki prikaz odgovora na ovo pitanje dat je na grafikonu 7.

52

Grafikon 7: Da li Vaa optina, prilikom izrade programskih zadataka jasno definie vrijedne resurse koji e biti sauvani za korienje u budunosti?

53


Jedan od segmenata koji smo eljeli da obradimo kroz ovu anketu svakako je prostorno planiranje i problemi sa kojima se optine susreu na putu ka dostizanju odrivog razvoja kroz planiranje prostora. Kao to se moe vidjeti na grafikonu 5. najei problemi su: nedovoljna finansijska sredstva, nerazumijevanje principa odrivog razvoja, nepostojanje volje za implementaciju, ali i nedovoljno znanje, kapaciteti i mehanizmi za njihovo sprovoenje. Navedene injenice govore o neophodnosti daljeg usavravanja postojeeg kadra, monitoringu realizovanih aktivnosti i potrebi za obezbjeivanjem dodatnih finansijskih sredstava.

u budunosti? Analize potreba i prostornih kapaciteta, kao i socijalno ekonomske analize se rade u 10 optina, dok se demografske analize rade u 7 od 21 ispitanih optina. U dvije optine ne ostvaruje se nijedna od navedenih analiza. Dodatne analize nijesu navedene u odgovorima, iako je za to postojala mogunost.

DIO II

Analiza anketa namijenjenih dravnim organima

Principi ekoloke, socijalne, kulturne i ekonomske odrivosti za veinu anketiranih su najvaniji to se moe vidjeti u grafikom prikazu (grafikon 2).

Grafikon 1: Da li Vam je poznat termin odrivi razvoj?

Grafikon 2: Navedite osnovne principe odrivog razvoja

Veina ispitanika/ca je dala potpunu i identinu definiciju odrivog razvoja: Odrivi razvoj jeste koncept koji predstavlja uravnoteeno upravljanje resursima radi zadovoljenja potreba sadanjih generacija na nain koji ne ugroava mogunosti buduih generacija da zadovolje svoje potrebe. U jednom sluaju imali smo i vie definicija i to, od one najee koriene, date u izvjetaju Naa zajednika budunost koju je pripremila Svjetska komisija za ivotnu sredinu i razvoj 1987. godine, do one najsveobuhvatnije: Odrivi razvoj predstavlja integralni ekonomski, tehnoloki, socijalni i kulturni razvoj, usklaen sa potrebama zatite i unapreenja ivotne sredine, koji omoguava sadanjim i buduim generacijama zadovoljavanje njihovih potreba i poboljanje kvaliteta ivota.

Manji broj anketiranih smatra da vanu ulogu u odrivom razvoju imaju: integrisanje pitanja ivotne sredine u razvojne politike (3), uee svih drutvenih aktera u donoenju odluka (3), kao i jednakost meu generacijama i jednakost unutar iste generacije i rodna ravnopravnost (3). Prikupljeni podaci ukazuju da zaposleni/ne znaju koji su najvaniji principi odrivog razvoja. Poseban dio ankete ine pitanja koja se odnose na usavravanje kroz obuke/seminare/konferencije u oblasti odrivog razvoja. Od 14 ispitanika/ca zaposlenih u dravnim institucijama 9 je prisustvovalo obukama/seminarima/konferencijama u oblasti odrivog razvoja

54

55


Kroz prvi set pitanja eljeli smo da utvrdimo koliko je termin odrivog razvoja poznat slubenicima/cama zaposlenim u dravnim institucijama, kao i blie objanjenje ovog termina. Od 14 ispitanih svi su prepoznali termin odrivi razvoj to se vidi i na grafikonu 1.

Na osnovu prikupljenih objanjenja moe se tvrditi da li se radi o stvarnom poznavanju i razumijevanju termina, s obzirom na injenicu da je veina dobijenih odgovora identina.

to nam ukazuje da je znaajan broj zaposlenih proao odreena usavravanja, to se moe vidjeti na grafikonu 3.

Grafikon 3: Da li ste bili uesnik/ca neke obuke/seminara/konferencije u oblasti odrivog razvoja?

Od ispitanika/ca koji su pohaali obuke/seminare/konferencije iz oblasti odrivog razvoja traeno je da navedu o kojim obukama je rije. Od njih 9, jedna osoba nije navela o kojim obukama/seminarima/konferencijama je rije. Najvie zaposlenih je prisustvovalo okruglim stolovima na temu arhitekture i odrive gradnje, zatim prostornog planiranja, ivotne sredine i zelene ekonomije. Prikupljeni podaci pokazuju da obuke treba da budu fokusirane i na druge djelatnosti u oblasti odrivog razvoja i organizovane u obliku visokostrunih radionica sa jasnim upustvima za zaposlene u dravnim institucijama. Kroz etvrto pitanje eljeli smo da saznamo koji su osnovni problemi sa kojima se Crna Gora susrjee na putu ostvarivanja principa odrivog razvoja. Prema miljenju ispitanih dravnih slubenika/ca to su:

Usklaivanje planova i programa iz oblasti ivotne sredine, energetike, saobraaja i turizma sa principima odrivog razvoja, kao i njihova implementacija; Socijalna nejednakost, nedovoljna razvijenost institucija sistema, slaba implementacija i monitoring zakona i otean pristup finansijskim resursima; Nepoznavanje i nerazumijevanje odrivog razvoja, nedostatak adekvatnog kadra; Poboljanje ekolokih performansi proizvoda i poveanje tranje za odrivim proizvodima i proizvodnim tehnologijama; Poboljanje saradnje, koordinacije i konsultacija izmeu raznih sektora - unutar Vlade, kao i izmeu Vlade i privatnog i civilnog sektora, ali i potreba poboljanja regionalne saradnje tako da ona doprinese postizanju ciljeva odrivog razvoja; Donoenje odluka na utrb ivotne sredine u korist socijalnog mira i ekonomskog razvoja; Nizak nivo ekoloke svijesti graana/ki Crne Gore i nedovoljna posveenost obrazovnog sistema ekolokim temama i vanosti odrivog razvoja; Prisutnost privatnog interesa iznad opteg, to vodi ka kratkoronoj dobiti pojedinaca/ki; Nepostojanje sistematskog pristupa planiranju i korienju prostora; Nerijeen problem korupcije. Prikupljeni podaci govore da su slubenici/ce dravnih institucija svjesni/e postojeih problema u cilju dostizanja principa odrivog razvoja, ali i barijera koje treba prevazii kako bi se ciljevi ostvarili. Na grafikonu 4. vidi se da anketirani/e smatraju da su odlaganje otpada i neracionalno korienje najei problemi. Takoe, kao veliki problem

56

57


naveli su i izraene migracije stanovnitva u gradove, ali i zagaenje industrijskim gasovima i zagaenje voda.

Grafikon 4: Pet najeih ekolokih problema u Crnoj Gori

Kada je rije o potrebi za donoenjem dodatnih propisa u oblasti zatite ivotne sredine i odrivog razvoja, polovina ispitanih nije sigurna da li je potrebno donoenje dodatnih propisa, to govori da zaposleni/e ili nijesu dovoljno upoznati sa postojeim propisima u Crnoj Gori i stepenom njihove primjene ili ne ele da odgovore na ovo pitanje. Sa druge strane, od 14 anketiranih 6 se izjasnilo da su izmjene postojeih propisa potrebne, dok jedan ispitani/ica smatra da nijesu potrebne. Grafiki prikaz je dat na grafikonu 5.

U okviru pitanja koja su se odnosila na kaznenu politiku u oblasti ivotne sredine interesovalo nas je da li je ona odgovarajua. Na grafikonu br. 6 moe se vidjeti da veina anketiranih smatra da ne postoji odgovarajua kaznena politika u oblasti ivotne sredine. Sa druge strane, s obzirom da je rije o zaposlenim u dravnim institucijama, zabrinjava injenica da je i veliki broj onih koji/e nijesu sigurni/e.

Grafikon 6: Postoji li odgovarajua kaznena politika u oblasti ivotne sredine?

Grafikon 5: Smatrate li da je potrebno donoenje dodatnih propisa u oblasti zatite ivotne sredine i odrivog razvoja?

U obrazloenjima odgovora doli smo do ocjena: Da postoji odgovarajua kaznena politika, ali da nedostaje primjena zakona i sprovoenje kaznene politike; Istie se neophodnost edukacije graana/ki o znaaju ouvanja ivotnog okruenja, ali i zaposlenih u nadlenim dravnim institucijama i sudstvu; Kao jedan od problema naglaava se decentralizacija sistema, jer jedinice

58

59


U sklopu ovog pitanja interesovalo nas je u kojim oblastima su izmjene propisa neophodne. Dobijeni odgovori su razliiti i kreu se od novih zakona o hemikalijama, buci i jonizujuem zraenju, upravljanju vodama, upravljanju otpadom, zakonu o eko fondu, prostornom planiranju, do izmijena svih zakona koji se odnose na ivotnu sredinu, kao i donoenje akta koji bi sluio za provjeru odrivosti politika, zakona i strategija.

Na pitanje da li su zadovoljni/ne postojeom situacijom u oblasti zatite ivotne sredine i unapreenja ivotnog okruenja polovina od ukupnog broja ispitanih je odgovorila da je djelimino zadovoljna, 4 osobe od 14 nijesu zadovoljne dok je najmanji broj onih koji su zadovoljni postojeom situacijom. Osim toga interesuvala su nas prioritetna polja djelovanja u kojima je neophodno postii napredak u oblasti ivotne sredine. Uesnici/ce ankete imali su mogunost da daju sedam odgovora. Najei odgovori bili su: odlaganje otpada i upravljanje otpadom i otpadnim vodama, zatita voda, zatita biodiverziteta i klimatske promjene (grafikon 7). Neki/e od ispitanih istakli su i vanost donoenja odgovarajue zakonske regulative, njenog usklaivanja sa EU propisma, sprovoenja, kao i jaanja institucionalnih kapaciteta i uspostavljanja odgovarajueg informacionog sistema. Takoe, imali smo i preporuke o vanosti drutveno odgovornog poslovanja i razvoja zelene ekonomije i sprjeavanju migracija ka gradovima.

Grafikon 7: Prioritetna polja djelovanja u kojima je neophodno postii napredak u oblasti ivotne sredine

Neki/e od anketiranih su istakli neophodnost djelovanja u oblastima saobraaja, turizma, regionalnog razvoja i zaposlenosti, energetike, poljoprivrede, ruralnog razvoja i industrije (3 ispitanika/e). Na pitanje o usklaenosti domaeg zakonodavstva u oblasti ivotne sredine u Crnoj Gori sa preporukama Evropske unije dvoje od ukupnog broja ispitanih smatra da su zakoni u oblasti ivotne sredine u velikoj mjeri usklaeni sa preporukama EU, dok troje smatra da su zakoni usklaeni, ali da je neophodno raditi na implementaciji usvojenih propisa. Takoe, tri ispitanika/ce smatraju da su zakoni u dovoljnoj mjeri usklaeni ali da su neophodne manje izmjene. Osim toga, dva ispitanika/ ce smatraju da stepen usklaenosti zavisi od oblasti. Tri ispitanika/ce smatraju da nijesu dovoljno usklaeni. Jedan anketirani smatra da se radi na potpunom usaglaavanju.

60

61


lokalne samouprave jo uvijek nemaju dovoljno izgraene kapacitete za sprovoenje propisa kao to je upravljanje otpadom, bukom, izrada procjene uticaja na ivotnu sredinu; Loe pozicionirana odgovornost institucija nadlenih za problem ivotne sredine i neadekvatni mehanizmi za njihovo rjeavanje; Nepostojanje sudske prakse iz oblasti ivotne sredine. Ne postoji locus standi (pravo na pokretanje akcije sasluanja u sudu ili obraanja sudu) za zainteresovane pojedince/ke, organizacije i javnost uopte kada je u pitanju ivotna sredina.

ZAKLJUCI

U obje ankete, bilo da su namijenjene optinama ili dravnim slubama, izdvaja se vie oblasti: Poznavanje termina odrivog razvoja i njegovih principa; Dio koji se odnosi na jaanje kapaciteta zaposlenih; Kljuni problemi u oblasti ivotne sredine u Crnoj Gori i prioritetna polja djelovanja; Zakonodavstvo, kako na nacionalnom tako na lokalnom nivou; Stanje u oblasti kaznene politike. Ogromna veina anketiranih dravnih i optinskih slubenika/ca prepoznaje termin odrivog razvoja i osnovne principe odrivog razvoja. Kada je rije o bliem objanjenju ovog termina ne moemo tvrditi da u potpunosti razumiju njegovo znaenje, s obzirom na injenicu da smo dobili veliki broj identinih objanjenja. Utvrdili smo da su zaposleni/e prisustvovali obukama/seminarima/ konferencijama ija je tema bila samo jedan od segmenata odrivog razvoja, to ukazuje na potrebu daljeg usavravanja i jaanja kapaciteta nadlenih dravnih i optinskih slubi. Kroz ova ispitivanja dobili smo potvrdu da i zaposleni u dravnim organima i optinama dijele miljenje sa graanima/kama da je u Crnoj Gori trenutno problem odlaganja otpada najozbiljniji i da zahtijeva brzo i efikasno rjeavanje. Kao prioritetni problemi istiu se i racionalna upotreba enerije, izraene migracije stanovnitva, problemi zagaenja voda i vazduha.

Istaknuta je i injenica da ne postoji odgovarajua kaznena politika u oblasti ivotne sredine. Sa druge strane, s obzirom da je rije o zaposlenim u dravnim institucijama, zabrinjava injenica da je i veliki broj onih koji nijesu sigurni/e da li je postojea kaznena politika odgovarajua. Prilikom pripreme programskih zadataka vre se razliite vrste analiza pri emu veoma mali broj optina radi sve navedene analize. Integrisanje pitanja vrijednih resursa kroz programske zadatke obavlja se takoe u malom broju optina, a esto se vri samo djelimino.

62

63


Prema dobijenim odgovorima, miljenja zaposlenih u dravnim slubama su podijeljena kada je rije o izmjenama postojeih propisa u oblasti ivotne sredine u Crnoj Gori i kreu se od onih koji nijesu sigurni da su izmjene potrebne do onih koji smatraju da su potrebne. Minimalan broj ispitanih smatra da izmjene ne treba vriti. Miljenja o usklaenosti sa propisima Evropske unije su podijeljena. Veoma mali broj smatra da domai zakoni nijesu usklaeni sa odgovarajuim preporukama EU. Najvei broj anketiranih smatra da su zakoni usklaeni ili da su potrebne manje izmjene. Naglaen je problem implementacije postojeih zakona.

BIJELO POLJE

Programski zadatak za izradu Prostorno-urbanistikog plana optine Bijelo Polje sa Stratekom procjenom uticaja na ivotnu sredinu

Prirodne odlike optine Bijelo Polje su znatne povrine poljoprivrednog zemljita,umskog fonda vodoresursa,mineralnih bogatstava, vrlo povoljan geografski poloaj, raznovrsni i jedinstveni pejzai uz bogatstvo biodiverziteta i relativno ouvana ivotna sredina.

PROGRAMSKI ZADATAK ZA IZRADU PROSTORNOURBANISTIKOG PLANA OPTINE BIJELO POLJE SA STRATEKOM PROCJENOM UTICAJA NA IVOTNU SREDINU

1.3. Demografski razvojOptina Bijelo Polje kao ekonomski skromno razvijeni dio sjevernog regiona Crne Gore imala je migraciju stanovnitva prema sredinjem i primorskom regionu, kao i veliki broj stanovnitva koji ivi u inostranstvu.

1. UvodNaruilac izrade Plana je Optina Bijelo Polje. Nosilac pripremnih poslova je Sekretarijat za ureenje prostora,stambenokomunalno poslove, graevinarstvo i zatitu ivotne sredine. Povrina zahvata plana iznosi 93 720ha 61ar 07 m2. Plan se radi za vremenski horizont od 10 godina odnosno do 2020. godine, sa smjernicama za postplanski period (do 2025. godine).

1.4. Drutveno-ekonomski razvojGradsko poduje Bijelog Polja je administrativni centar optine, a samim tim i centar drutvenih djelatnosti i uglavnom je pokriveno drutvenim servisima, a privredni i industrijski centar je Industrijska zona koja se nalazi na oko 3km od gradskog podruja. Zdravstvena zatita na podruju optine organizovana je preko Javne Ustanove Doma zdravlja,Opte bolnice Bijelo Polje i seoskih ambulanti. U optini Bijelo Polje postoje javne ustanove predkolskog, osnovnog, srednjeg i visokog obrazovanja. Nosilac kulturnih aktivnosti na podruju optine je Centar za kulturu i Zaviajni muzej. Administrativni poslovi u ovoj optini se odvijaju u ustanovama dravne i lokalne uprave, kao i u ustanovama pravosudja. Kljune faze razvoja privrede zasnivaju se na raspoloivim prirodnim potencijalima, ljudskim kadrovskim sposobnostima i izgradjenim kapacitetima. Najznaajniji privredni resursi u optini su poljoprivreda, agroindustrija, turizam i ugodtiteljstvo, umarstvo, usluge i trgovina.

1.1. Istorijski razvojNa dananjem prostoru naselja Bijelo Polje prvi zaeci naselja vezuju se za praistorijsko doba (prema arheolokim nalazima iz bronzanog perioda). Kontinuitet praistorijskih naseobina prua se i kroz period rimskog doba (opet na bazi nalaza bakarnih novia iz I-V veka nove ere kao i rtvenika Herkuliu koji se sada nalazi u crkvi u Nikoljcu). Pisani tragovi o postojanju naselja u Srednjem veku, vezuju se za Limsku povelju iz XIII veka gde se pominje naselje Pruka sa aseokom Lipnica. Drugi zapis o postojanju naseobine u Srednjem veku su poslovne knjige dubrovakog trgovca Pripinovia iz XV veka u kojima se naselje pominje pod imenom Nikolj Pazar. Ono se prualo na podruju dananjeg Nikoljca do mosta na Limu.

64

65

Primjeri programskih zadataka za prostorno urbanistike planove

*

ANEX III Primjeri programskih zadataka za prostorno urbanistike planove u periodu 2008-2011

Od graevina iz ovog perioda najpoznatija je Petrova crkva ili crkva Sv. apostola Petra i Pavla (sazidana u XII veku) i manastirska crkva u Nikoljcu koja datira iz XIII veka.

1.2. Poloaj i prirodne odlike optineOptina Bijelo Polje se nalazi u sjevernom dijelu Crne Gore.Podruje optine zahvata sredinji dio doline rijeke Lima. Granii se sa optinama Pljevlja na zapadu,Mojkovac i Berane na jugu, dok sjevernu granicu predstavlja Republika Srbija, njene dvije optine Prijepolje i Sjenica.

1.5. Hronologija planiranja u OptiniUredjenje prostora optine Bijelo Polje se odvijalo kroz donoenje lokalnih planskih dokumenata, odnosno Prostornog plana Optine Bijelo Polje, Generalnog urbanistikog plana Bijelo Polje, detaljnih urbanistikih planova,urbanistikih projekata i lokalnih studija lokacije. Skuptina optine Bijelo Polje je 1989 godine donijela Prostorni plan Optine Bijelo Polje (Sl.list SRCG-optinski propisi,br.06/89). Skuptina optine Bijelo Polje je 1981. godine donijela Generalni urbanistiki planBijelog Polja (Sl.list SRCG, br. 14/81-optinski propisi).Izmjena ovog plana je radjena 1992. godine (Sl.list SRCG, br. 24/88-optinski propisi), 2003.godine (Sl.list RCG-optinski propisi,br.17/2003) i 2009.godine ( Sl.list CG-optinski propisi , br.22/09). Optina Bijelo Polje je donijela Detaljne urbanistike planove kojima se razrauje u djelovima i etapama Generalni urbanistiki plan Bijelo Polje: - DUP Centralne zone donesen 1992.godine (Sl.list RCG-optinski propisi,broj 27/92), -Izmjene i dopune DUP-a Centralne zone donesene 2005.godine (Sl.RCG-optnski propisi,br.2/2006), - DUP za naselje Rakonje,donesen 1990.godine (Sl.list RCG-optinski propisi,broj 14/90), - Izmjene i dopune DUP-a za naselje Rakonje,donesene 2009.godine (Sl. list CG-optinski propisi,broj 10/09) - DUP za naselje Loznice,donesen 1990.godine (Sl.list RCG-optinski propisi,broj 14/90), - Izmjene i dopune DUP-a za naselje Loznice, donesene 2009.godine (Sl. list CG-optinski propisi,broj 10/09), - DUP za naselje Nedakusi,donesen 2001.godine (Sl.list RCG-optinski propisi,br.21/01), - DUP naselja Nikoljac,donesen 2009.godine (Sl.list CG, br.34/09), - DUP naselja Ciglana,donesen 2005.godine (Sl.RCG-optnski propisi,br.2/2006), - Izmjene i dopune DUP Industrijske zone i podruja terminala,donesene 2007.godine (Sl.list CG,optinski propisi br.2/08). Optina Bijelo Polje je donijela i sljedee Lokalne studije lokacije: - Lokalna studija lokacije za benzinsku pumpu Zaton (Sl.list CGoptinski propisi, broj 29/08), - Lokalna studija lokacije za regionalnu deponiju vrstog otpada elinska kosa u Bijelom Polju (Sl.list CG, br.34/09).

2. Formalno pravni okvir za izradu Plana 2.1. Pravni osnovProgramski zadatak za izradu Prostorno-urbanistikog plana optine je polazna, struna osnova za izradu Prostorno-urbanistikog plana optine Bijelo Polje (u daljem tekstu: PUP) kao i Strateke procjene uticaja Prostorno-urbanistikog plana na ivotnu sredinu za optinu Bijelo Polje(u daljem tekstu: SPU). Programski zadatak uradjen je u skladu sa Zakonom o ureenju prostora i izgradnji objekata (Slubeni list CG br. 51/08), kao i sa Zakonom o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Slubeni. list RCG, br. 80/05). Postupak izrade SPU bie u potpunosti integrisan u postupak izrade PUP, to omoguava injenica, odnosno zakonska obaveza da se odluke o izradi PUP i SPU donose istovremeno. To e pojednostaviti postupak izrade, razmatranje i verifikaciju ukljuujui i javnu raspravu, odnosno javne konsultacije u toku javnog uvida, tako da se objedinjavanjem postupka smanjuje dodatno administriranje i postie efikasnost. Pravni osnov za izradu Progamskog zadatka PUPa sadran je u odredbama l. 25, 31. i 48. Zakona o ureenju prostora i izgradnji objekata. Programski zadatak je sastavni dio Odluke o izradi PUP-a. Pored Zakona o ureenju prostora i izgradnji objekata i Pravilnika o bliem sadraju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene povrina, elementima urbanistike regulacije i jedinstvenim grafikim simbolima, u izradi PUP-a potrebno je pridravati se i sljedee regulative:

a.

Documents

Programski zadaci koji vode ka održivom prostornom razvoju