PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN ......PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI Gratë, Paqja & Siguria (GPS): Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në

PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE

QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI Gratë, Paqja & Siguria (GPS):

Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës në Bashkinë Dibër

SHTATOR 2019

LIRIJE REXHA, SIPËRMARRËSE LOKALE DUKE POZUAR GJATË VIZITËS NË TERREN NË FABRIKËN E SAJ TË PRODHIMIT TË JUFKAVE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.

ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR | 2

PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE

QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI

GRATË, PAQJA & SIGURIA (GPS)

Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës

në Bashkinë Dibër


PËRGATITUR PËR AGJENCINË E SHTETEVE TË BASHKUARA PËR ZHVILLIM NDËRKOMBËTAR (USAID), NUMRI KONTRAKTUES AID-182-C-12-00001, PROJEKTI PER PLANIFIKIM DHE QEVERISJE VENDORE NË

SHQIPËRI (PLGP).

ANALIZA E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS NË BASHKINË DIBËR U ZHVILLUA NGA CREATIVE BUSINESS SOLUTIONS (CBS) NË KUADËR TË PROJEKTIT TË USAID PËR PLANIFIKIM DHE

QEVERISJE VENDORE (PLGP), GRATË, PAQJA & SIGURIA (GPS).

GRUPI I PUNËS CBS: LIANA SULEYMANOVA; ELJO MUCAJ; ALIS MUSTAFA; ERGENT PIRE; ENI ALMETA;

EKSPERTIZA NDËRKOMBËTARE PLGP: GRANIA MACKIE - EKSPERTE NË ANALIZËN E NDJESHMËRISË GJINORE NË ZINXHIRËT E VLERËS EKSPERTIZA LOKALE PLGP: ERALD LAMJA - EKSPERT I ZHVILLIMIT EKONOMIK

TË DREJTAT E AUTORIT @TETRA TECH. TË GJITHË TË DREJTAT E REZERVUARA NGA TETRA TECH.

TETRA TECH ARD KONTAKT: SARAH LEDDY MENAXHERE E PROJEKTIT/ KËSHILLTARE

[email protected]

TETRA TECH ARD ADRESA ZYRTARE: TETRA TECH ARD

159 BANK STREET, SUITE 300 BURLINGTON, VT 05401

TEL: 802 495-0282, FAX 802 658-4247 WWW.TETRATECH.COM/INTDEV

SHTOJCË

Ky raport është realizuar me mbështetjen e popullit amerikan nëpërmjet Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar

(USAID). Përmbajtja e këtij raporti është përgjegjësi vetëm e Tetra Tech dhe nuk pasqyron domosdoshmërisht pikëpamjet e USAID apo të

Qeverisë së Shteteve të Bashkuara.

http://www.tetratech.com/INTDEV


PËRMBAJTJA

Lista e Tabelave ........................................................................................................................ 5

Lista e Figurave ........................................................................................................................ 5

Lista e Shkurtimeve ................................................................................................................. 6

Hyrje .......................................................................................................................................... 7

Metodologjia ............................................................................................................................. 7

Metoda/Qasja ............................................................................................................................................... 7

Metodologjia: Përzgjedhja e Sektorëve .................................................................................................... 8

Metodologjia: Kufizimet e Punës Kërkimore .......................................................................................... 9

Konteksti ................................................................................................................................. 10

Konteksti Kombëtar për Barazinë Gjinorë ........................................................................................... 10

Dibër: Situata e Përgjithshme .................................................................................................................. 11

Analiza e Zinxhirit të Vlerës ................................................................................................. 17

Vlerësimi e Përgjithshëm Bazuar në Kritere/Analizën SWOT ........................................................... 17

Skica e Zinxhirit të Zgjedhur të Vlerës .................................................................................................. 23

Aktorët e Zinxhirit të Vlerës ................................................................................................................... 25

Gjetjet e Punës Kërkimore ...................................................................................................................... 27

Plani i Veprimit ....................................................................................................................... 33

Rekomandimet e Sugjeruara për Ndërhyrje në Bashkinë Dibër ....................................................... 33

Bibliografia .............................................................................................................................. 37

Anekse ..................................................................................................................................... 38

Lista e Pyetësorëve ............................................................................................................. 38


LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Tokë bujqësore në Bashkinë Dibër ............................................................................................... 14

Tabela 2. Prodhimi dhe tokë prodhuese për BAM ..................................................................................... 15

Tabela 3. Prodhimi blegtoral në Bashkinë Dibër........................................................................................... 15

Tabela 4. Monumente naturore në Bashkinë Dibër ..................................................................................... 16

Tabela 5. Renditja dhe zgjedhja e Zinxhirëve të Vlerës duke përdorur kriterin e ndjeshmërisë gjinore:

Bashkia Dibër ...................................................................................................................................................... 17

Tabela 6. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve........... 18

Tabela 7. Vlerësimi i fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të

Jufkave .................................................................................................................................................................. 19

Tabela 8. Mundësitë për fuqizimin e grave në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve ......................................... 20

Tabela 9. Analiza SWOT e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve ......................................................................... 21

Tabela 10. Analiza SWOT e Zinxhirit të Vlerës së Prodhimit të Jufkave ................................................. 22

Tabela 11. Rekomandime për Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve ..................................................................... 33

Tabela 12. Rekomandime për Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave ............................................... 35

LISTA E FIGURAVE

Figura 1. Qasja Metodologjike ............................................................................................................................ 8

Figura 2. Zinxhirët e Identifikuar të Vlerës .................................................................................................... 13

Figura 3. Skica e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve............................................................................................ 23

Figura 4. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Prodhimit të Jufkave ...................................................................... 24

Figura 5. Hapat për Certifikimin HACCP ...................................................................................................... 26

Figura 6. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve................................................................................. 27

Figura 7. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve .................................................................................. 28

Figura 8. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave ........................................................... 30

Figura 9. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave ............................................................ 31


LISTA E SHKURTIMEVE

ALCDF - Fondacioni Shqiptar për Zhvillimin e Kapaciteteve Lokale (në anglisht: Albanian Local Capacity Development Foundation)

QTTB - Qendrat e Transferimit të Teknologjive Bujqësore

NjA - Njësi Administrative

AREB - Agjencia Rajonale e Ekstensioni Bujqësor

SHZHB - Shërbimi i Zhvillimit të Biznesit

CBS - Creative Business Solutions

CEMR - Këshilli i Bashkive dhe Rajoneve Evropiane (në anglisht: Council of European Municipalities and Regions)

FAO - Organizata e Ushqimit dhe Bujqësisë (në anglisht: Food and Agriculture Organisation)

QSH - Qeveria Shqiptare

GSVCA - Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës (në anglisht: Gender-Sensitive Value Chain Analysis)

GIZ - Agjencia Gjermane e Zhvillimit Ndërkombëtar

HACCP - Standardi i Analizës së Rreziqeve dhe Pikës Kritike të Kontrollit

INSTAT - Instituti i Statistikave në Shqipëri

ILO - Organizata Ndërkombëtare e Punës (në anglisht: International Labour Organization)

ISARD - Strategjia Ndërsektoriale për Zhvillimin Rural dhe Bujqësor (2014-2020)

ISO - Organizata Ndërkombëtare për Standardizim

MBZHR - Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural

BAM - Bimë Aromatike dhe Mjekësore

AKU - Autoriteti Kombëtar i Ushqimit

OJQ - Organizatë Jo-qeveritare

SKBGjPV - Strategjia Kombëtare për Barazinë Gjinore dhe Plani i Veprimit

PLGP - Projekti për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (në anglisht: Planning and Local Governance Project)

TP - Trajnimi i Praktikuesve

UNDP - Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (në anglisht: United Nations Development Program)

USAID - Agjencia e Shteteve të Bashkuata për Zhvillim Ndërkombëtar (në anglisht: United States Agency for International Development)

ZV - Zinxhir Vlere

GPS - Gratë, Paqja & Siguria


HYRJE

Synimi i Projektit për Planifikimin dhe Qeverisjen Vendore (PLGP), Gratë, Paqja & Siguria (GPS) është

ndërtimi i rezistencës dhe qëndrueshmërisë së komunitetit nëpërmjet aktiviteteve që kontribuojnë në

parandalimin e përjashtimit shoqëror, ekstremizmit të dhunshëm, radikalizimit, margjinalizimit,

rekrutimit dhe konfliktit, duke e vendosur fokusin parësor te gratë dhe vajzat, si agjentë të fuqishëm

të paqes dhe stabilitetit, përmes një qasjeje dypalëshe, të zbatuar nga poshtë-lart, teksa në të njëjtën

kohë forcon gjithashtu aftësinë e vendit pritës për t’i kryer këto aktivitete në nivel lokal, kombëtar dhe

rajonal.

Projekti vë në dukje rëndësinë e barazisë gjinore për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe shoqëror

dhe rolet e grave në ndërtimin e aftësive dhe qëndrueshmërisë së komunitetit.

Ky aktivitet (nën Komponentin 3 të projektit PGLP) gjen zbatim në:

1. Objektivat e projektit për parandalimin dhe kundërshtimin e ekstremizmit të dhunshëm, dhe

mbështetjen e mundësive sociale, ekonomike dhe politike të grave dhe vajzave në 6 bashki1.

2. Objektivin e projektit për të zbatuar aktivitete që përfshirjnë ekonomikisht gratë nëpërmjet

analizimit të zinxhirit të vlerave në zinxhirët e përzgjedhur, në mënyrë që të identifikohen mundësitë

për përmirësimin dhe diversifikimin e nevojave të grupeve më të prekura në faza specifike brenda

këtyre zinxhirëve, duke përmirësuar kështu hyrjen në treg të grave në ekonomi (shpesh informale).

Ky studim lidhet drejtpërdrejt me këto objektiva duke mbështetur fuqizimin ekonomik të grave dhe duke

promovuar barazinë gjinore, si dhe në të njëjtën kohë duke përmirësuar zinxhirët e përzgjedhur të vlerave

(ZV) në Bashkinë Dibër. Ky aktivitet mbështet zhvillimin e kapaciteteve të aktorëve lokalë të zinxhirit të vlerave

dhe funksionet mbështetëse, si një mënyrë për të mbështetur më mirë zhvillimin e zinxhirit të vlerave duke

marrë në konsdieratë aspektin e ndjeshmërisë gjinore.

METODOLOGJIA

METODA/QASJA

Studimi u zhvillua nga Creative Business Solutions (CBS) me mbështetjen e Ekspertes së PLGP-së në

Analizën e Ndjeshmërisë Gjinore në Zinxhirët e Vlerës (GSVCA), Grania Mackie, në kuadër të

projektit PLGP dhe objektivi parësor i tij ishte identifikimi i sektorëve kryesorë (turizmi dhe bujqësia)

në bashkinë e Dibrës, duke paraqitur mundësitë për rritje dhe zhvillim ekonomik, si dhe vlerësimi i

përfshirjes së grave në proceset dhe mundësitë e tyre për fuqizim, dhe së dyti, fokusimi në zinxhirët e

vlerës me potencialin më të madh për zhvillim, duke dhënë rekomandime për ndërmarrjen e masave

specifike për të rritur rolin e grave dhe për të eliminuar nismat e njëanshme gjinore.

Metodologjia e përdorur është ajo cilësore, duke kombinuar burimet dytësore dhe ato parësore.

Burimet dytësore përfshijnë marrjen në konsideratë të raporteve dhe të dhënave të ndryshme, të cilat

janë mbledhur kryesisht nga botimet dhe statistikat zyrtare të Institutit të Statistikave në Shqipëri,

raportet e bashkive, raportet e Këshillave Rajonalë, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Ministria

e Turizmit dhe Mjedisit, si dhe të dhënat dhe informacionet e marra nga studimet e mëparshme dhe

projektet e kryera në fushat përkatëse. Raportet e bashkisë, (kryesisht planet Strategjike dhe

Operative, d.m.th. “Plani i Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Plani i Zhvillimit, 2017”; “Plani i

Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Strategjia Territoriale, 2017”; “Strategjia e Territorit Bashkia

Dibër, 2016”; “Plani i Përgjithshëm Vendor, Bashkia Dibër – Vlerësimi Strategjik Mjedisor, 2016”) ishin

veçanërisht të vlefshëm për të kuptuar strukturën e përgjithshme ekonomike të zonës dhe vizionin

bashkiak në garantimin e një zhvillimi të qëndrueshëm ekonomik. Gjithashtu në këtë fazë u përdorën

studime të ndryshme, siç është “Studimi për zonën funksionale Dibër, 2015”, dhe raporti i CBS-së

"Kërkime mbi pikat e mundshme të hyrjes në agrobiznes".

1 Bulqizë, Cërrik, Kamëz, Librazhd, Dibër, dhe Pogradec


Gjatë vlerësimit pasues të zinxhirëve të vlerës në sektorin e bujqësisë, metodologjitë e marra në

konsideratë ishin "Analiza e tregut dhe zinxhirit të vlerave të sektorëve të përzgjedhur në Shqipëri për

diversifikimin e ekonomisë rurale dhe fuqizimin ekonomik të grave" (FAO 2018), "Kapitulli 4: Mjeti i

Skicimit të Zinxhirëve të Vlerës ”dhe“ Moduli II: Zinxhirët e Qëndrueshëm të Vlerës ”(GIZ), të cilat

shërbyen si referencë gjatë ndërtimit të hartës (skicës) së zinxhirit të vlerave.

METODOLOGJIA: PËRZGJEDHJA E SEKTORËVE

Burimet parësore, pra puna kërkimore në terren, u përdorën për përzgjedhjen e sektorëve, duke

përfshirë konsultimet në grup dhe seancat e stuhive të mendimit me përfaqësuesit e bashkisë,

prodhuesit dhe ekspertët, dhe ky hap u nda në dy faza. Në fazën e parë, u zhvillua vlerësimi paraprak

i zinxhirëve të vlerës, nëpërmjet diskutimeve dhe takimeve me përfaqësuesit e bashkisë, prodhuesit,

pjesëmarrësit e organizatave mbështetëse dhe koordinatorët në terren të projektit, si një mënyrë për

të identifikuar mundësitë e zinxhirëve të vlerës. Kjo fazë u mbyll me organizimin e një trajnimi dy-ditor

të praktikuesve (TP) në formën e grupeve të fokusit, gjatë së cilës pjesëmarrësit patën rastin të

paraqesin dhe diskutojnë detaje shtesë, mundësitë e kufizimet dhe të marrin një pamje dhe kuptim të

qartë të zinxhirëve të vlerës, dhe ku u identifikuan si fusha kryesore të fokusit zinxhirët e vlerës së

prodhimit të Jufkave dhe Bimët Aromatike dhe Mjekësore (BAM).

Në fazën e dytë u realizuan vizita në terren, vëzhgime të aktiviteteve, pyetësorë dhe intervista gjysmë

të strukturuara me pyetësorë të përshtatur për aktorë të ndryshëm të zinxhirit të vlerës, konkretisht:

me një mbledhëse të BAM-ve, prodhues dhe eksportues të BAM-ve (për ZV-në e BAM-ve); dhe dy

prodhuese Jufkash në bashkinë Dibër.

Figura 1. Qasja Metodologjike

Në përgjithësi, në proces u ndoqën këto hapa:

1. Objektivat dhe Grupi i Synuar: Përcaktim i objektivave bazuar në qëllimet kombëtare dhe

bashkiake (pra, përmirësimi i jetesës dhe promovimi i barazisë gjinore) dhe përcaktimi i grupit të

synuar dhe kritereve të përzgjedhjes:

a. Grupi i synuar: Gratë dhe burrat me të ardhura të ulëta në nivelin bashkiak;

b. Kriteret: rëndësia e sektorit në krijimin e kushteve të jetesës për gratë dhe burrat.

2. Studimi i Planeve Bashkiake: Studimi fillestar i planeve bashkiake dhe puna kërkimore, bazuar

në plane, strategji, studime të mëparshme, etj.;


3. Sektorët kryesorë: Identifikimi i sektorëve kryesorë përmes vlerësimit të raporteve, të

dhënave dhe publikimeve të ndryshme;

4. Zhvillimi i Kapaciteteve: Zhvillimi i aftësive të praktikuesve mbi analizën e ndjeshmërisë

gjinore në zinxhirët e vlerave, për të siguruar një kuptim të përbashkët të arsyetimit dhe

proceseve;

5. Vlerësimi i ZV-ve: Vlerësimi i zinxhirëve kryesorë të vlerës që i përkasin sektorëve të

përzgjedhur përmes stuhisë së mendimve, diskutimeve, fokus-grupeve (focus-group);

6. Përzgjedhja e ZV-ve: Përzgjedhja e një ose dy zinxhirëve kryesorë të vlerës dhe vlerësimi i

mundësive, kufizimeve dhe fushave të ndërhyrjeve, nëpërmjet punës kërkimore në terren;

7. Rekomandime: Përgatitja e rekomandimeve për përmirësimin e zinxhirit të vlerës për bashkinë

dhe mundësitë e ndërhyrjes për projektin PLGP.

METODOLOGJIA: KUFIZIMET E PUNËS KËRKIMORE

Fokusi i këtij studimi është analiza praktike e zinxhirëve kryesorë të vlerës në Bashkinë Dibër, parë në

perspektivën e elementit gjinor. Një prej problemeve më të mëdha të shfaqura gjatë këtij studimi është

mungesa e burimeve sekondare (analiza të tjera GSVCA). Shumica e studimeve aktuale në Shqipëri të

zinxhirëve të vlerave paraqesin një analizë më të drejtpërdrejtë të zhvillimit ekonomik vendor, sesa

vlerësimin dhe përqendrimin në mënyrën e jetesës së grave. Ky studim do të përpiqet të plotësojë

hendekun ekzistues në literaturë mbi këtë temë.

Konceptualisht, implementimi i analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirët e vlerave mund të jetë

shpeshherë problematik. Gjetjet e punës keërkimore janë shpesh të përgjithshme dhe në varësi të

qëllimit (përmirësimi i jetesës së grave ose e thënë ndryshe, fuqizimi i grave), mund të çojnë në dhënien

e skenarëve ndërhyrës që synojnë më tepër zhvillimin ekonomik dhe jo përmirësimin e situatës së

vetë grave. Qëllimi i këtij studimi është t’i sigurojë bashkisë Dibër, si dhe projektit PLGP, rekomandime

praktike që prekin popullsinë e bashkisë së zgjedhur si një e tërë (me një fokus të veçantë te të rinjtë

në bashki) që për pasojë do të çonin në përmirësimin e kushteve të grave në bashki.

Seanca e Trajnimit të Praktikuesve (TP), si dhe intervistat e zhvilluara janë përfaqësuese të madhësisë

së kampionit të studimit, i cili mund të konsiderohet si shumë i vogël (kohëzgjatja e studimit - rreth 1

muaj). Sidoqoftë, përdorimi i planeve strategjikë bashkiakë si dhe puna kërkimore në terren

mbështetën hipotezat se trendët e vëzhguara mund të konsiderohen si përfaqësuese të grupeve të

njerëzve, rezultatet e të cilëve do të përgjithësohen ose transferohen më tej.

Së fundmi, ekziston një mungesë e të dhënave të besueshme statistikore për rastin e Shqipërisë. Për

shkak të shkallës së lartë të informalitetit në sektor dhe metodologjisë konfliktuale kur bëhet fjalë për

vlerësimet statistikore të përdorura nga autoritetet vendore dhe INSTAT, rezultatet e punës

kërkimore (për sektorët/zinxhirët kryesorë të vlerës) shpesh nuk përkonin me rezultatet e marra gjatë

seancës së punës në grup dhe intervistave të zhvilluara me grupet e interesit. Për më tepër, shumica e

të dhënave në dispozicion nuk janë të ndara sipas gjinisë.


KONTEKSTI

KONTEKSTI KOMBËTAR PËR BARAZINË GJINORE

Shqipëria ka zhvilluar një kornizë të qëndrueshme ligjore dhe institucionale për të promovuar barazinë

gjinore dhe mbrojtjen e të drejtave të grave, për shembull:

• Kushtetuta e Shqipërisë e miratuar në 1998 parashikon dhe garanton barazinë midis burrave

dhe grave dhe ofron politika për mundësi të barabarta dhe ndalimin e diskriminimit, ndër

shkaqe të tjera, bazuar në gjini (Neni 18).

• Ligji "Për Barazinë Gjinore" u miratua në vitin 2008. Ky ligj rregullon parimet themelore të

barazisë gjinore, duke kërkuar pjesëmarrje të barabartë të grave dhe burrave në të gjitha fushat

e jetës, status të barabartë midis grave dhe burrave, mundësi të barabarta dhe shanse për të

gëzuar të drejtat dhe përmbushur detyrimet në shoqëri dhe për të marrë përfitime të

barabarta nga arritjet dhe zhvillimet e tyre. Ligji përkufizon "diskriminimin me bazë gjinore"

(neni 11).

• Ligji "Për Mbrojtjen nga Diskriminimi" u miratua në vitin 2010. Sipas këtij ligji, askush nuk mund

të diskriminojë në çfarëdo baze si gjinia, raca, ngjyra, përkatësia etnike, gjuha, identiteti gjinor,

orientimi seksual, bindjet politike, fetare ose filozofike, statusi ekonomik, arsimor ose

shoqëror, shtatzënia, përkatësia familjare, përgjegjësia e prindërve, mosha, familja ose gjendja

martesore, gjendja civile, vendbanimi, gjendja shëndetësore, predispozicioni gjenetik, paaftësia,

përkatësia në një grup të caktuar ose bazuar në ndonjë shkak tjetër.

• Strategjia Kombëtare dhe Plani i Veprimit për Barazinë Gjinore (SKPVBGj) e miratuar në vitin

2016, ku përpjekjet orientohen drejt një shoqërie me mundësi të barabarta dhe pa dhunë, në

të cilën: nevojat e grave dhe burrave merren në konsideratë dhe adresohen në mënyrë të

barabartë; gratë respektohen, mbrohen, promovohen dhe mbështeten për të përparuar në

mënyrë të barabartë me burrat. Veçanërisht e rëndësishme për këtë aktivitet është Qëllimi

Strategjik 1 i SKPVBGj: Fuqizimi ekonomik i grave dhe burrave.

Në një nivel lokal, promovimi i gjithëpërfshirjes dhe barazisë është një komponent i kornizave ligjore

dhe politikave, të cilat nxjerrin në pah detyrimet e njësive të qeverisjes vendore në fushën e barazisë

gjinore (UN Women, 2019). Për shembull, Ligji "Për Barazinë Gjinore" shtjellon nevojën për

promovimin e barazisë gjinore në qeverisjen lokale dhe njësitë e veçanta që janë përgjegjëse për

prezantimin, mbikëqyrjen dhe monitorimin e performancës dhe shërbimit, duke përfshirë barazinë

gjinore. Janë bërë përpjekje nga disa bashki për të përmbushur rregulloren e Këshillit të Bashkive dhe

Rajoneve Evropiane (KBRE2) dhe standardet e BE-së, duke adoptuar strukturë të qartë, prioritete,

përgjegjësi dhe buxhete që i përgjigjen nevojave të grave, burrave, të rinjve në mënyrë të barabartë

(UN Women, 2018).

Si rezultat i ligjeve, politikave dhe parimeve proaktive, Shqipëria ka bërë përmirësime në shumë aspekte

të barazisë gjinore, për shembull, në rolin që luajnë gratë në zhvillimin e sektorit privat. Në krahasim

me vitin 2016, përqindja e ndërmarrjeve në pronësi të grave ose që drejtohen nga ato është rritur në

të gjithë rajonet e Shqipërisë në vitin 2017. Sidoqoftë, decentralizimi dhe zbatimi i suksesshëm i

kornizave ligjore dhe zhvillimore është ende sfidues, dhe ritmi i ndryshimit për sa i përket fuqizimit

ekonomik të grave përmes zhvillimit të sektorit privat është i ngadaltë, veçanërisht për gratë në zonat

rurale. Normat, rolet, përgjegjësitë dhe paragjykimet gjinore në mundësinë që kanë gratë për të arritur

burimet prodhuese (të tilla si toka, financat, rrjetet, teknologjia dhe pajisjet) dhe shërbimet e biznesit

tregojnë se gratë dhe burrat ende nuk kanë një nivel të barabartë në sferat ekonomike dhe ato sociale.

Disa ndikime të dukshme të paragjykimeve gjinore në Shqipëri në aspektin e fuqizimit ekonomik

përmes zhvillimit të ndërmarrjes, janë për shembull:

2 KBRE: Në anglisht Council of European Municipalities and Regions (CEMR)


• Në Shqipëri, gratë zotërojnë ose menaxhojnë vetëm 28.5 përqind të të gjitha ndërmarrjeve,

shumë prej të cilave janë ndërmarrje të vogla dhe të mesme, që për më tepër bëjnë pjesë në

tregun informal (UN Women, n.d.).

• Gratë janë shumë të përfaqësuara në ekonominë informale të Shqipërisë dhe si fuqi punëtore

e papaguar e familjes në biznese dhe ferma. Mbi 50 përqind e grave shqiptare punojnë në

sektorin e bujqësisë - 87 përqind e të cilave në punë familjare të papaguara. Shumë gra të

zonave rurale nuk janë të përfshira në skemat e shërbimeve bazë sociale dhe të

sipërmarrjes (FAO, 2018).

• Në Shqipëri, më shumë se 80 përqind e titujve të tokës janë nën emrin e "kryefamiljarit" ose

ish kryefamiljarit (vjehërrit, babait ose gjyshit). Gratë në zonat rurale kanë mundësi të kufizuara

informacioni për tokën, mundësi të kufizuara në marrjen e shërbimeve mbështetëse, si dhe

perceptojnë nivele të larta pabarazie në vendimmarrjet familjare dhe të drejtat e tokës në

krahasim me anëtarët meshkuj të familjes (Zhllima, Edvin et al., 2016).

Gratë luajnë një rol të rëndësishëm në bujqësi dhe

zhvillimin rural në Shqipëri, duke përbërë një pjesë të

konsiderueshme të fuqisë punëtore bujqësore,

megjithëse në shumicën e rasteve joformale. Sektori

bujqësor në Shqipëri punëson më shumë se 54

përqind të totalit të grave aktive ekonomikisht, 87

përqind e të cilave punojnë si punëtore informale ose

familjare (FAO, 2016b). Menaxheret femra të fermave

përfaqësojnë vetëm 6.47 përqind të numrit të

përgjithshëm të menaxherëve të fermave. Megjithëse

numri i punëtorëve femra dhe atyre meshkuj në ferma

është në nivele të krahasueshme në zonat rurale (224,639 meshkuj dhe 267,098 femra), ekziston një

dallim i madh midis këtij numri në drejtim të punëve që nuk kanë lidhje me fermën (UNDP, 2016). Në

fermat familjare, ekziston një ndarje e ngurtë e punëve bazuar në gjini. Rolet e gjinisë mashkullore janë

të lidhura me punë që përfshijnë kontrollin mbi pasuritë bujqësore, lëvizshmërinë dhe vendimmarrjen,

ndërsa rolet e gjinisë femërore janë të lidhura me punët manuale në

bujqësi dhe blegtori, duke përfshirë aktivitetet që kryhen para dhe pas

korrjes, përpunimin e ushqimeve dhe punët shtëpiake. Kjo shpërndarje

e punës ka rezultuar në kufizimin e mundësive dhe të kontrollit të grave

mbi pasuritë bujqësore dhe proceset vendimmarrëse. Për më tepër,

mundësia e tyre e për të përfituar nga shërbimet mbështetëse është

shumë e kufizuar, duke qenë se vetëm 10 përqind e përfituesve të këtyre

shërbimeve janë gra (FAO, 2016b). Ofrimi i mundësive për zhvillimin e

biznesit në bujqësi dhe nxitja e zhvillimit të përgjithshëm të sektorit do

të krijonte mundësi më të mira për gratë në zonat rurale dhe më shumë

mundësi për fuqizimin e tyre ekonomik.

DIBËR: SITUATA E PËRGJITHSHME

Bashkia Dibër (qendra - Peshkopi) ndodhet në pjesën veri-lindore të Shqipërisë, pjesë e rajonit të

Dibrës dhe përbëhet nga 15 njësi administrative, përkatësisht: Peshkopi, Tomin, Melan, Kastriot, Lurë,

Maqellarë, Muhurr, Luzni , Selishtë, Sllovë, Kala e Dodës, Zall-Dardhë, Zall-Reç, Fushë Çidhën, dhe

Arras. Popullsia e përgjithshme e kësaj bashkie bazuar në Censusin e vitit 2011 është 61,619 banorë,

ndërsa sipas Regjistrit Civil popullsia është 78,940 banorë. Sipërfaqja e përgjithshme është 1,001 km2.

Sektorët kryesorë ekonomikë në Dibër janë bujqësia, shërbimet dhe tregtia, dhe punësimi në këta

sektorë është përkatësisht 61 përqind (B), 24 përqind (Sh), dhe 15 përqind (T).

Të dhënat e mbledhura nga institucionet kryesore në rajonin e Dibrës dhe nga bashkia për vitin 2018

tregojnë se: popullsia e përgjithshme e bashkisë Dibër është 80,945 banorë, 49 përqind prej të cilëve

janë gra, dhe se në zonë banojnë rreth 22,688 familje.


Dibra është një bashki në të cilën

dallimi midis profilit ekonomik në

zonën rurale dhe atij në zonën urbane

është shumë i dukshëm. Ekonomia e

zonës urbane bazohet kryesisht në

sektorin e shërbimeve, në tregti,

turizëm dhe përpunim, ndërsa zona

rurale karakterizohet qartë nga

bujqësia, fermat bujqësore dhe

blegtorale me bazë familjare (me një

prirje në rritje) dhe disa biznese të

tjera të vogla të lidhura me produktet

tradicionale (më të dalluara në zonën

e Maqellarës). Vitet e fundit, janë bërë

investime në sektorin e përpunimit të

produkteve bujqësore, kryesisht në

sektorin e bulmetit (janë rreth 18

ferma bulmeti), frutave (prodhimi i

lëngjeve, pijeve alkoolike dhe recelit),

jufkave (produkt tradicional

makaronash), etj. Këto janë kryesisht

biznese të paregjistruara (në lidhje me

deklarimin në zyrat e taksave),

megjithatë ato konsiderohen si

biznese të vogla nga zyrat e qeverisjes

vendore.

Zona funksionale e Dibrës është një

nga më të varfërat dhe me nivelin më

të lartë të papunësisë në Shqipëri.

Popullsia e aftë për punë, përbën 53

përqind të popullsisë së përgjithshme

të zonës. Sektori kryesor i punësimit është bujqësia, me një shkallë punësimi rreth 56 përqind, sektori

privat jo-bujqësor punëson rreth 45 përqind dhe sektori publik punëson rreth 24 përqind (për

periudhën 2002-2012). Për sa i përket fuqisë punëtore, të dhënat sipas gjinisë tregojnë se janë rreth

13 përqind femra dhe rreth 87 përqind meshkuj të punësuar. Gjatë periudhës 2002-2012, përfshirja e

forcës punëtore të grave ka rënë me 70 përqind, ndërsa përfshirja e meshkujve është rritur me rreth

37 përqind. Norma totale e papunësisë është rreth 16 përqind1.

Në rajonin e Dibrës, Peshkopia është pika kryesore dhe më e madhe e tregtisë që furnizon pikat më

të vogla tregtare nëpër fshatra. Ekzistojnë 3 qendra tregtare, 17 njësi me shumicë, pothuajse 1,300

dyqane me pakicë, si dhe një treg vendas javor për tregtimin e produkteve bujqësore që ndodhen në

Peshkopi. Maqellarë është një tjetër qendër ku zhvillohet shkëmbimi ekonomik midis banorëve të saj

dhe atyre të Peshkopisë. Në Peshkopi ka rreth 159 qendra tregtare dhe rreth 31 në Maqellarë.

Peshkopia gjithashtu zhvillon tregun e përjavshëm të produkteve bujqësore dhe artizanale, ku marrin

pjesë banorë të të gjithë zonës së Dibrës. Është vërejtur një tendencë për të udhëtuar drejt Dibrës

duke marrë në konsideratë çmimet më të ulëta të pothuajse të gjitha produkteve3.

Për sa i përket sektorit të turizmit, për vitin 2018, numri i turistëve të huaj që kanë vizituar

rajonin e Dibrës varion nga 4,000 në 5,000. Llixhat e Peshkopisë (banjot termale me ujë) frekuentohen

nga pothuajse 12,000 turistë në vit4.

Informacioni në lidhje me punësimin në këtë sektor tregon se ekzistojnë 32 subjekte që operojnë në

sektorin e turizmit, nga të cilat 20 janë hotele, 10 janë bujtina dhe 2 janë vende kampingu. Shumica e

3 Burimi: ALCDF (2015), Studimi mbi Zonën Funksionale Dibër, Programi për Decentralizimin dhe Zhvillimin Vendor (DLDP).

4 Burimi: Informacion i mbledhur nga Koordinatori i zyrës së CBS-së në Peshkopi.


personave të punësuar në sektor janë gra dhe vajza, duke marrë parasysh që aktivitetet kryesore në

të cilat përfshihen janë aktivitetet e gatimit dhe të mirëmbajtjes (pastrimit).

Për sa i përket sektorit kurativ të turizmit, pothuajse 70 përqind e banorëve të lagjes "Llixha" i përdorin

shtëpitë e tyre për të ofruar akomodim turistik dhe shumica e të punësuarve në këtë fushë janë gra.

Të dhënat nga bashkia tregojnë se ka mbi 30 bujtina me më shumë se 15 shtretër, 50 bujtina me nga

10 deri në 15 shtretër, dhe 170 bujtina me më pak se 10 shtretër2.

Përveç informacionit të marrë në lidhje me profilin industrial të bashkisë që rezultoi gjatë një studimi

paraprak, të gjithë sektorët kryesorë të bashkisë u rivlerësuan fillimisht duke përdorur kriteret e

analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirin e vlerave (GSVCA):

• A ka një kërkesë në rritje për produktin?

• A janë të përfshira gratë në hapat e zinxhirit?

• A ndodh pjesa më e madhe e hapave të zinxhirit në bashki?

• A ka iniciativa ekzistuese ose të kohës së fundit për tu përfshirë në zinxhirin e vlerës?

• A ka mundësi zhvillimi për zinxhirin e vlerës?

• A ka ndonjë lidhje midis asaj që bëjnë gratë dhe perspektivave për rritje/diversifikim në

zinxhirin e vlerës?

Sektorët kryesorë që rezultuan gjatë punës kërkimorë si me potencial më të lartë për përmirësimin e

jetesës së grave, promovimin e barazisë gjinore dhe zhvillimin e zinxhirit të vlerave, u identifikuan si

më poshtë:

• Turizmi: Malor, Kurativ, Kulturor;

• Bujqësia: Prodhimi i frutave;

• Blegtoria.

Figura 2. Zinxhirët e Identifikuar të Vlerës

Përzgjedhja e dy sektorëve gjithashtu përkoi me Planin e Përgjithshëm Vendor Territorial për Dibrën,

i cili përmend zhvillimin e turizmit në zonë midis prioriteteve strategjike ("projektet"), të orientuara

drejt promovimit të peizazhit natyror, historik dhe arkeologjik (turizëm i qëndrueshëm si një mundësi

për të promovuar mirëqenien ekonomike të zonës dhe për të rritur punësimin). Për sa i përket

sektorit bujqësor, plani i kushton vëmendje të veçantë zhvillimit të një strukture të ndërlidhur e cila

mbështet njëkohësisht produktet tipike vendase dhe ofron trajnime për prodhuesit në zonat rurale,

veçanërisht kur bëhet fjalë për nënsektorin e blegtorisë5 dhe përmirësimin e cilësisë së procesit të

punës dhe prodhimit (efikasitetin), si dhe rritjen e nivelit të punësimit.

BUJQËSIA

Fshatrat përreth Peshkopisë janë të njohura për prodhimin e frutave. Bashkia Dibër ka një sipërfaqe

prej 184.5 hektarë tokë të punueshme të shpërndarë në tri lagje. Kjo sipërfaqe është pronë e 226

familjeve dhe përbëhet nga 648 parcela, me një sipërfaqe mesatare prej 0.24 hektarësh. Ndarja sipas

5 Duke u bazuar në legjislacionin shqiptar dhe metodologjinë e PlanitAccording to the Albanian legislature and the

methodology of the Plan, the beekeeping as a value chain also belongs to the livestock sub-sector.


kultivimit: tokë bujqësore 85 ha, drurë frutorë 30 ha, ndërtim

3 ha, vreshtari 0.32 ha, pyje/livadh 16.6 ha, tokë djerrë 49.6 ha.

Familjet që jetojnë në periferi kryesisht kultivojnë grurë dhe

misër, i cili përdoret për nevoja familjare. Sipërfaqja e

përgjithshme e mbjellë me misër është rreth 45 hektarë.

Sipërfaqja e pemishteve zë rreth 30 hektarë dhe kryesisht

përfshin sipërfaqen përreth shpateve dhe kodrave. Në 10 vitet

e fundit, fermerët dhe familjet kanë rritur sipërfaqen e

plantacioneve të pemëve, kryesisht duke kultivuar mollë, qershi

dhe kumbulla. Perimet dhe patatet janë një kulturë tjetër e

rëndësishme bujqësore, kryesisht perimet për nevojat familjare,

por fasulet dhe patatet kanë produktivitet të lartë dhe luajnë një rol të rëndësishëm në ekonominë e

familjeve të shumë zonave të Dibrës (Studimi për Zonën Funksionale Dibër, 2015). Më shumë se 75

përqind e banorëve jetojnë në zona rurale dhe më shumë se 56 përqind është e punësuar në këtë

sektor.

Duke marrë parasysh vlerën e lartë mjekësore, ekonomike dhe ekologjike që kanë Bimët Aromatike

dhe Mjekësore (BAM), ato janë përdorur më shpesh në zonën e Dibrës, që është një traditë e cila

ekziston prej vitesh. Në ditët e sotme, zona e Dibrës përfaqëson një potencial grumbullimi prej 25

përqind të potencialit total shqiptar; BAM-të mblidhen kryesisht nga banorët që jetojnë në zona rurale.

Të ardhurat kryesore për banorët e angazhuar në sektorin e bujqësisë gjenerohen nga kultivimi i

kulturave bujqësore (40 përqind), bagëtia (35 përqind), mbledhja e BAM-ve (20 përqind) dhe

kopshtaria (5 përqind). Kushtet specifike klimaterike dhe tokësore të zonës së Dibrës kanë ndikuar

në krijimin e një biodiversiteti të lartë, ku BAM-të luajnë një rol të rëndësishëm në krijimin e florës

spontane të zonës. Ekzistojnë më shumë se 100 lloje të BAM-ve në Dibër, që i përkasin 30 familjeve

bimore. Pothuajse 98 përqind e këtyre bimëve rriten në mënyrë natyrore dhe së fundmi 2 përqind

kultivohen. Shumica rriten në lartësi 1,000-1,700 m ose edhe 2,000 m mbi nivelin e detit, gjë që i bën

ato me shumë vlerë6. Pothuajse 50 përqind e familjeve në Dibër janë të përfshirë në sektorin e BAM-

ve. Konsoliduesit i marrin bimët nga rreth 1,500-3,000 furnitorë në të gjithë zonën.

TABELA 1. TOKË BUJQËSORE NË BASHKINË DIBËR7

NR EMËRTIMI SIPËRFAQJA NË HA

A Drithra buke- Kultura 1-rë 4,028

B Perime 523

C Patate 295

D Fasule direkte 156

E Kultura industriale (gjithsej) -

G Bimë Mjekësore 20

F Foragjere të njoma 12,000

Sipërfaqe e mbjellë gjithsej 17,022

6 Ekstrakti është marrë nga PAZARI, Florina, 2014. Vlerësimi ekonomik dhe ekologjik i Bimëve Mjekësore dhe Aromatike të

Shqipërisë, në kontekstin e Zhvillimit Ekonomik Rural, Tiranë: Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Historisë dhe Filologjisë,

Departamenti i Gjeografisë.

7 Të dhëna të marra nga zyra statistikore e AREB – Agjencia Rajonale për Bujqësinë dhe Shërbimet Mbështetëse


TABELA 2. PRODHIMI DHE TOKË PRODHUESE PËR BAM8

NR EMËRTIMI SIPËRFAQJA NË HA RENDIMENTI KV/HA PRODHIMI NË TON

1 Lule Ciami - - -

2 Sherebelë 8 15 12

3 Rigon - - -

4 Të tjera 12 13 15

Bimë Mjekësore gjithsej 20 14 27

BLEGTORIA

Në bashkinë Dibër gjenden 9 (nëntë) ferma që operojnë në sektorin e bujqësisë dhe 40 (dyzet) që në

atë të blegtorisë. Prodhimi i blegtorisë për bashkinë Dibër është paraqitur në tabelën më poshtë:

TABELA 3. PRODHIMI BLEGTORAL NË BASHKINË DIBËR9

NR PRODUKTE KRERË (NR.) RENDIMENTI KG/KRERË PRODHIMI NË TON

1 Qumësht Gjithsej X X 32,895

1.1 Lopë 11,500 2,417.4 27,800

1.2 Dele 52,000 54.7 2,845

1.3 Dhi 22,200 101.4 2,250

2 Mish Gjithsej X X 4,375

2.1 Gjedhë 10,600 224.5 2,380

2.2 Dele 49,000 28.6 1,400

2.3 Dhi 21,300 18.3 390

2.4 Derr 100 100.0 10

2.5 Shpend 108,000 1.8 195

3 Lesh Gjithsej X X 116

3.1 Dele 65,000 1.7 110

3.2 Dhi 27,500 0.2 6

4 Vezë (000/copë) 115,000 112.2 12,900

5 Mjaltë 12,000 6.3 75

8 Si më sipër.

9 Si më sipër.


TURIZMI

Turizmi është sektori i dytë me përparësi për zhvillimin e zonës së Peshkopisë. Zona është e pasur

me burime të shumta natyrore, vlera të mëdha kulturore dhe historike, trashëgimi të pasur tradicionale

të kuzhinës, si dhe përfaqëson një potencial të pashfrytëzuar për zhvillimin e qëndrueshëm të turizmit.

Potenciali më i lartë vjen nga zhvillimi i turizmit kurativ (konsiderimi i ujërave termalë dhe banjave të

squfurit si pasuri e Peshkopisë), turizmit malor (dy parqet kombëtare: Parku Lura & Parku Zall Gjoçaj),

turizmit historik dhe kulturor (Muzeu Etnografik i Dibrës, Grezhdani, Bruc, kështjellat Burgajet dhe

fshatrat Herbel, Popinare).

Lloji më i rëndësishëm i turizmit në rajon është ai malor, për shkak të terrenit kodrinor dhe sipërfaqes

së madhe të mbuluar nga pyjet. Në rrethin e Dibrës, shtrihen dy nga trembëdhjetë parqet kombëtare

të Shqipërisë, Parku i Lurës dhe Parku Zall Gjoçaj, të cilët ofrojnë turizëm malor gjatë dimrit dhe verës,

duke përfshirë ngjitje, ecje, ski, piknik, gjueti, lundrim në liqenet e Lurës, etj. Në tabelën e mëposhtme

janë paraqitur monumentet natyrore në Peshkopi:

TABELA 4. MONUMENTE NATURORE NË BASHKINË DIBËR10

GJEO-MONUMENTE HIDRO-MONUMENTE BIO-MONUMENTE

Karsti i Malit të Bardhë,

Shpella e Gurit të Kuq,

Shpella e Rusit,

Shpella e Qytezës,

Shpella e Akullit,

Pasqyra e Gramës,

Gropa e Panairit,

Bjeshka e Zonjave në Gramë,

Gryka e Mall Lurës,

Guri i Kërçinit,

Morenate Fushë Lurës,

Cirku i Kurorës së Lurës,

Kondra e Parave,

Fusha e Pelave.

Liqeni i Luleve,

Liqeni i Zi,

Liqeni i Madh,

Liqenet e Kacnisë,

Ujëvara e Pocestës në Maqellarë

Uji i Ftohtë,

Burimi Karstik i Kërçinit,

Kroi i Mbretit,

Burimi termomineral i Llixhave në

Peshkopi,

Burimet e Bellovës,

Burimi dhe spella e Sopanikës.

Krasta e Pocestit,

Boroviku i Begiunecit,

Hartinat e Lurës,

Rrapi i Kërçishtit,

Pishat e Bllicës,

Ahu i Bllicës,

Plepi i Poljes,

Plepi i Kabës,.

Varrezat e Shenjta të Sinës,

Rrobulli i Lurës,

Plepi i Zi i Çidhnës.

Një nga pasuritë e çmuara të Peshkopisë janë ujërat termalë me përmbajtje të lartë squfuri. Uji ka

cilësi shumë të mirë dhe thuhet se kuron sëmundje, veçanërisht ato që lidhen me lëkurën, nyjet,

tretjen, madje edhe pagjumësinë. Njerëz nga rajoni i Dibrës, por edhe nga vendet e tjera të Shqipërisë,

shkojnë çdo vit në Peshkopi për të kaluar 10-15 ditë në vendpushimin e banjove termale. Peshkopia

vizitohet çdo vit nga 12,000 njerëz nga të cilët 500 janë turistë ndërkombëtarë, kryesisht nga

Maqedonia e Veriut. Turizmi kurativ është një mundësi e mirë për bashkinë dhe qytetarët, si dhe

gjithashtu për rritjen e të ardhurave të tyre. Tashmë një komunitet i tërë jeton në lagjen e Llixhave,

që e merr emrin prej ujërave termale.

10 Studimi mbi Zonën Funksionale Dibër.


ANALIZA E ZINXHIRIT TË VLERËS

VLERËSIMI E PËRGJITHSHËM BAZUAR NË KRITERE / ANALIZËN SWOT

Gjatë trajnimit 2-ditor të praktikuesve që u zhvilluan në Dibër, në 17-18 korrik (zhvillimi i kapaciteteve

dhe seminari i analizës së ndjeshmërisë gjinore në zinxhirët e vlerës (GSVCA)), pjesëmarrësit u ndanë

në grupe të mëdha, duke u bazuar në zinxhirët e mundshëm të vlerave të identifikuara paraprakisht

për bashkinë Dibër. Për secilin grup të identifikuar, katër zinxhirë vlerash u renditën si ata me më

shumë potencial në Dibër (Turizmi dhe Agroturizmi, Kultivimi i Frutave, Prodhimi i Jufkave, dhe Bimët

Aromatike dhe Mjekësore) dhe një vlerësim i detajuar u zhvillua bazuar në disa kritere të paracaktuara

(siç paraqiten në tabelën 5). Pas vlerësimeve të zinxhirëve të vlerës, diskutimet dhe sugjerimet çuan

në përzgjedhjen e mëtejshme të tyre. Prodhimi Jufkave dhe Bimët Aromatike dhe Mjekësore (BAM) u

zgjodhën si zinxhirët e vlerës me më tepër mundësi për të bërë ndryshime të rëndësishme me

investime relativisht të vogla në kushtet e jetesës së grave në veçanti, dhe u vërejt përfshirja e

drejtpërdrejtë dhe kontributi i tyre aktiv në ZV.

TABELA 5. RENDITJA DHE ZGJEDHJA E ZINXHIRËVE TË VLERËS DUKE PËRDORUR KRITERIN E NDJESHMËRISË GJINORE: BASHKIA DIBËR

KRITERET

TURIZMI & AGROTURIZMI (VEÇANËRISHT BUJTINAT)

KULTIVIMI I FRUTAVE (BUJQËSIA)

PRODHIMI I JUFKAVE

BIMËT AROMATIKE DHE MJEKËSORE

A ekziston ndonjë lidhje

midis asaj që bëjnë gratë dhe perspektivave për

rritje/diversifikim në

zinxhirin e vlerës?

Gatimi dhe pastrimi

janë akoma një fushë e grave, dhe me rritjen e

sektorit të

agroturizmit, gratë

mund të gjenerojnë

fitime nga ai.

Nuk dihet me

siguri.

Gratë marrin pjesë

në çdo fazë.

Gratë marrin pjesë

kryesisht në procesin e

mbledhjes së

bimëve.

A kanë gratë (ose mund

të fitojnë) aftësitë e

nevojshme për të shtuar vlerë nëpërmjet

përpunimit ose

diversifikimit të

produktit?

Ato janë tashmë të

përfshira në ofrimin e

shërbimeve mbështetëse të

mikpritjes, kështu që

roli i tyre mund të

fuqizohet përmes

trajnimeve.

Ato zotërojnë

aftësitë bazë, por

kanë shprehur një vullnet të lartë për

të mësuar.

Nevojitet më

shumë njohuri,

veçanërisht në përdorimin e

makinerive dhe

pajisjeve të reja.

Boshllëqet e aftësive

ekzistojnë në secilin

hap, veçanërisht në aktivitetet e

mbledhjes së

bimëve.

A ofron ky zinxhir vlere

mundësi të reja për gratë?

Po, ofron.

Veçanërisht pas disa

ndërhyrjeve në shkallë të vogël në

infrastrukturë.

Po, ofron. Po, ofron. Nëse

gratë vendosin të

bashkëpunojnë me njëra-tjetrën

(prodhuesit e

jufkave).

Po, ofron.

Nëse ka

bashkëpunim.

A mundet ky zinxhir vlere të përmirësojë kushtet e

jetesës për gratë/familjet?

Agriturizmi konsiderohet një

strategji diversifikimi

për fermat dhe do të

sillte të ardhura shtesë

nëse do të ndiqej.

Nuk dihet me

siguri.

Së pari, është i nevojshëm

zyrtarizimi, dhe

pastaj ka vend për

përmirësime.

Zakonisht, burimi i vetëm janë të

ardhurat që

gjenerohen nga këto

aktivitete.

A ekziston në zinxhirin e

vlerës një organizatë e

angazhuar për të mbështetur/përfaqësuar

aktorët e zinxhirit të

vlerës në mënyrë që ata

të zhvillohen më tepër?

Zyra e turizmit në

bashki.

Nuk dihet me

siguri.

Disa prodhues janë

përfshirë tashmë

në projektet ndër-

kufitare.

Jo, por ka pasur disa

nisma në kuadër të

projekteve ndër-

kufitare


A ka mundësi për të bërë ndryshime me investime

të vogla?

Po, veçanërisht grantet që lidhen me

përmirësime të vogla

infrastrukturore.

Po, grante të

vogla.

Së pari, është i nevojshëm

zyrtarizimi i

biznesit. Po ashtu,

do të duhet të ndryshohet procesi

i paketimit.

Po, në mbështetjen e prodhuesve me

materiale dhe pajisje,

ofrimin e trajnimeve

dhe seancave të zhvillimit të

kapaciteteve dhe

promovimit.

Tabelat e mëposhtme paraqesin vlerësimin e fuqizimit të grave dhe barazisë gjinore në zinxhirët e

vlerave të zgjedhur, mundësitë në zinxhirët e vlerës, si dhe analizën SWOT për ZV-të e BAM-ve dhe

atë të Prodhimit të Jufkave.

TABELA 6. VLERËSIMI I FUQIZIMIT TË GRAVE DHE BARAZISË GJINORE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE

PYETJE PIKËT* PESHA TOTALI PËRSHKRIMI

A është pjesëmarrja e grave të

punësuara në zinxhirin e vlerës

relativisht e lartë?

3 2 6 Ekziston një shpërndarje pothuajse e barabartë

midis grave dhe burrave të punësuar në këtë sektor (pothuajse 50 përqind e punësimit).

Gjatë vizitës në terren, në vendin e vizituar,

ishin të punësuar 4 burra dhe 4 gra.

A ka shumë sipërmarrëse femra

në zinxhirin e vlerës?

3 2 6 Gratë janë të angazhuara në aktivitete të lidhura me mbledhjen e bimëve, por pothuajse në të

gjitha aktivitetet ato bashkëpunojnë me burrat.

Ekziston një normë prej 50 përqind e kontrollit

mbi aktivitetet.

A i kontrollojnë/zotërojnë gratë

pajisjet dhe asetet? 2 2 4 Gratë janë të përfshira kryesisht në proceset e

mbledhjes së BAM-ve dhe punët e shtëpive,

ndërsa burrat janë të përfshirë kryesisht në

aktivitete që lidhen me kujdesin e kafshëve,

prerjen e drunjve dhe mbledhjen e BAM-ve.

A kanë gratë (ose mund të

fitojnë) aftësitë e nevojshme për

shtimin e vlerës përmes përpunimit ose diversifikimit të

produktit?

2 1 2 Ato zotërojnë njohuritë dhe aftësitë bazë për

mbledhjen e BAM-ve, të cilat i kanë mësuar

gjatë praktikumit të aktiviteteve, dhe për pasojë ekzistojnë boshllëqe në aftësi, veçanërisht në

aktivitetet e mbledhjes, por ekziston një

gatishmëri për të mësuar më tepër.

A kanë gratë kontroll mbi të ardhurat nga shitjet dhe

ndërmarrjen?

1 2 2 Zakonisht është njësia e grumbullimit që përcakton çmimin e shitjes, por edhe pse ato

marrin pjesë në secilin hap, autoriteti

vendimmarrës është kryetari i familjes (burri).

A mund të ndodhet puna pranë

shtëpisë?

1 1 1 Jo, vendi i punës është deri në 3 orë larg shtëpisë, duke marrë parasysh që aktivitetet

kryhen në mal.

A është ky një zinxhir vlere me

pengesa të vogla për të hyrë për sipërmarrësit e varfër (shkallë të

vogël të prodhimit, kosto të ulët

fillestare, duke mos kërkuar investime të mëdha kapitale, duke

përdorur teknologjisë të ulët)?

5 1 5 Fillimi i një biznesi BAM nuk ka barriera hyrëse.

Kostot fillestare janë relativisht të ulta, duke

marrë parasysh që nuk ka kosto paraprake.


pengesa të ulëta për përfshirjen e grave (koha dhe lëvizja, qasja në

5 2 10 Si më sipër.

Gjithashtu, nuk ka kufizime kohore në lidhje me dallimet gjinore, duke qenë se janë të njëjta si


teknologji dhe asete, kufizime

kulturore)?

për burrat, ashtu dhe gratë. Pavarësisht se gratë punojnë më shumë se burrat, për të njëjtat

procese.

Kufizimet kulturore nuk janë të dukshme pasi

gratë tashmë janë të përfshira në procese të

ndryshme në zinxhirin e vlerës.

A ofron ky zinxhir vlere mundësi

të reja për gratë?

3 4 12 Ekzistojnë mundësitë që gratë të përfshihen në

pjesën e sipërme të zinxhirit të vlerës

(marketing dhe shitje). Gratë janë të përfshira

kryesisht në procesin e mbledhjes.

A është aktiviteti në zinxhirin e

vlerës në përputhje me kushtet e

jetesës (të ardhurat gjatë gjithë vitit, përdorimi i punës në familje,

kthimet e shpejta, duke e mbajtur

të paprekur mjedisin?

2 2 4 Në këtë biznes, njerëzit paguhen në bazë të

sasisë që i dërgojnë njësisë së grumbullimit, e

cila arrin në 100-120 lekë për kg.

A ka ndonjë lidhje midis asaj që bëjnë gratë dhe perspektivave për

rritje/diversifikim në zinxhirin e

vlerës?

3 1 3 Përfshirja më e lartë e grave do të përmirësonte

efikasitetin e përgjithshëm të zinxhirit të vlerës.

A ekzistojnë norma gjinore (për shembull "punën e grave") që i

parandalojnë gratë të përfitojnë

plotësisht nga mundësitë e

zinxhirit të vlerave?

2 2 4 Si burrat ashtu dhe gratë janë të përfshirë në aktivitetet e mbledhjes, ndërkohë që burrat janë

të përfshirë dhe në aktivitete të tjera në fermë.

Totali për potencialin gjinor 59/102

* Pikët: 0 (shumë pak, jo, aspak) deri në 5 (shumë e lartë, po, shumë e rëndësishme).

TABELA 7. VLERËSIMI I FUQIZIMIT TË GRAVE DHE BARAZISË GJINORE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE

PYETJE PIKËT* PESHA TOTALI PËRSHKRIMI

A është pjesëmarrja e grave të

punësuara në zinxhirin e vlerës

relativisht e lartë?

5 2 10 Biznesi është 100 përqind në pronësi të grave,

por burrat kontribuojnë në disa prej aktiviteteve në zinxhirin e vlerës. Shumica e të punësuarve

(formalisht dhe informalisht) janë gra.

A ka shumë sipërmarrëse femra

në zinxhirin e vlerës?

5 2 10 Biznesi është tërësisht në pronësi të grave, por

burrat kontribuojnë në disa aktivitete. Gratë janë gjithashtu vendimmarrëse në lidhje me

çështjet financiare.

A i kontrollojnë/zotërojnë gratë

pajisjet dhe asetet?

5 2 10 Gratë kryejnë veprimtari të shumta dhe

kontrollojnë në të njëjtën kohë pajisjet.

A kanë gratë (ose mund të

fitojnë) aftësitë e nevojshme për

shtimin e vlerës përmes

përpunimit ose diversifikimit të

produktit?

3 1 3 Ato posedojnë njohuri dhe aftësi, por ka edhe

boshllëqe aftësish, veçanërisht kur bëhet fjalë

për përdorimin e makinerive të reja.

A kanë gratë kontroll mbi të

ardhurat nga shitjet dhe

ndërmarrjen?

5 2 10 Po, gratë vendosin për çmimin e shitjes së

produktit, duke marrë për bazë çmimin e tregut

dhe koston e prodhimit.


A mund të ndodhet puna pranë

shtëpisë?

5 1 5 Po, shtëpia dhe vendi i punës ndodhen pranë

njëri-tjetrit.


pengesa të vogla për të hyrë për

sipërmarrësit e varfër (shkallë të vogël të prodhimit, kosto të ulët

fillestare, duke mos kërkuar

investime të mëdha kapitale, duke

përdorur teknologjisë të ulët)?

5 1 5 Fillimi i një biznesi jufkash nuk ka barriera

hyrese. Kostot fillestare janë relativisht të ulta,

duke marrë parasysh ato janë pothuajse

inekzistente.


pengesa të ulëta për përfshirjen e

grave (koha dhe lëvizja, qasja në

teknologji dhe asete, kufizime

kulturore)?

5 2 10 Si më sipër.

Gjithashtu, nuk ka kufizime kohore në lidhje me

dallimet gjinore, pasi gratë janë të angazhuara

pothuajse 100 përqind në të gjitha proceset e

prodhimit.

A ofron ky zinxhir vlere mundësi

të reja për gratë?

5 4 20 Po, duke marrë parasysh që biznesi është i

udhëhequr nga gratë dhe gratë janë të përfshira

në të gjitha aktivitetet.

A është aktiviteti në zinxhirin e

vlerës në përputhje me kushtet e

jetesës (të ardhurat gjatë gjithë

vitit, përdorimi i punës në familje, kthimet e shpejta, duke e mbajtur

të paprekur mjedisin?

2 2 4 Në këtë biznes, njerëzit paguhen nga sasia që ata

shesin. Gratë e punësuara në biznes fitojnë rreth

1,000 lekë në ditë.

A ka ndonjë lidhje midis asaj që

bëjnë gratë dhe perspektivave për rritje/diversifikim në zinxhirin e

vlerës?

3 1 3 Përfshirja më e lartë e grave do të përmirësonte

efikasitetin e përgjithshëm të zinxhirit të vlerës.

A ekzistojnë norma gjinore (për

shembull "punën e grave") që i parandalojnë gratë të përfitojnë

plotësisht nga mundësitë e

zinxhirit të vlerave?

1 2 2 Proceset e prodhimit të Jufkave zakonisht

konsiderohen si aktivitete të grave. Zakonisht,

ky biznes transmetohet nga njëri brez në tjetrin.

Totali për potencialin gjinor 92/102

* Pikët: 0 (shumë pak, jo, aspak) deri në 5 (shumë e lartë, po, shumë e rëndësishme).

TABELA 8. MUNDËSITË PËR FUQIZIMIN E GRAVE NË ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE

KRITERET ZINXHIRI I VLERËS TË BAM-VE

A ka ndonjë lidhje midis asaj që gratë bëjnë dhe

perspektivave për rritje/diversifikim në zinxhirin e

vlerës?

Aktualisht, gratë janë të angazhuara në disa aktivitete siç janë

punët e shtëpisë dhe mbledhja e BAM-ve të egra, dhe ka

boshllëqe aftësish në secilin hap të zinxhirit të vlerës, veçanërisht

në mënyrën e mbledhjes së bimëve.

Ato gjithashtu janë të vetëdijshme se bashkëpunimi do të ishte

një mundësi e mirë për të arritur së pari qëllimet e tyre

individuale, dhe më pas do të të kontribuonte në arritjen e

qëllimeve më të mëdha.

A kanë gratë (ose mund të fitojnë) aftësitë e

nevojshme për shtimin e vlerës përmes përpunimit

ose diversifikimit të produktit?

Gratë kanë mësuar tradicionalisht si t'i zbatojnë proceset.

Ndonjëherë u mungojnë aftësitë e nevojshme, kryesisht në

proceset e mbledhjes së bimëve. Gjithashtu, ato kanë nevojë për


trajnime mbi standardet e sigurisë ushqimore, certifikimin

HACCP dhe legjislacionin Organik.

A ofron ky zinxhir vlerash mundësi të reja për

gratë?

Po, veçanërisht pas një bashkëpunimi të ngushtë midis vetë

grave.

A mundet që zinxhiri të përmirësojë kushtet e

jetesës për gratë/familjet?

Ndonjëherë të qenit i angazhuar në zinxhirin e vlerës së BAM-ve është burimi i vetëm i të ardhurave për familjet, por cilësia jo

gjithmonë i përshtatet kërkesave, dhe nganjëherë kjo bëhet me

qëllim që çmimet të mbahen të ulëta dhe të shiten sasi më të

mëdha. Rritja e cilësisë do të ishte një nga përmirësimet

kryesore në zinxhirin e vlerës.

A ka një organizatë të motivuar në zinxhirin e vlerës

që mund të mbështesë/përfaqësojë aktorët e

zinxhirit të vlerës që mund të ecin përpara në

zhvillim?

Disa nisma janë ndërmarrë në kuadër të zhvillimit të projekteve

ndër-kufitare.

A ka mundësi për të bërë ndryshime me investime

të vogla?

Ekziston një mundësi për të mbështetur prodhuesit me

materiale dhe pajisje, për t'i ndihmuar ata gjatë implementimit të

aktiviteteve të tyre, për të ofruar seanca trajnimi dhe zhvillim kapacitetesh dhe për t'i promovuar ata. Gjithashtu, ata do të

përfitonin më shumë nga rritja e cilësisë dhe marrja e

çertifikimeve.

TABELA 9. ANALIZA SWOT E ZINXHIRIT TË VLERËS SË BAM-VE

FUQITË DOBËSITË

Gatishmëria për të bashkëpunuar dhe

konsiderimi i saj si një mundësi e mirë për

të arritur qëllimet individuale;

Gatishmëria për të marrë pjesë në trajnime;

Gatishmëria e aktorëve kryesorë të ZV-së

për të rritur cilësinë e produkteve;

Angazhimi i grave në të gjithë procesin dhe rritja e ndërgjegjësimit për kontributin e

tyre;

Traditë e hershme e zhvillimit të

aktiviteteve të përpunimit të BAM-ve dhe

përfshirjes së grave.

Mungesa e burimeve financiare dhe rrjedhimisht mungesa e

investimeve të duhura në teknologji dhe përpunim;

Mungesa e certifikimit të standardeve të sigurisë dhe cilësisë;

Ekzistenca e hendekut të aftësive teknike, për të kryer të gjitha

proceset;

Funksionimi joformal në treg (biznese jo të regjistruara);

Asimetria e informacionit në lidhje me zhvillimet e tregut;

Mungesa e burimeve financiare dhe akses i ulët në mundësitë e

financimit (norma të larta interesi) për shkak të informalitetit;

Vendndodhja e BAM-ve, ndonjëherë aktivitetet ndodhin deri në

tre orë larg shtëpive të punëtorëve.

MUNDËSITË KËRCËNIMET

Diversiteti i gjerë i llojeve të BAM-ve;

Kërkesë e lartë për BAM (madje edhe

jashtë Shqipërisë).

Kushtet e motit, ndonjëherë jo të favorshme për rritjen e

BAM-ve;

Varësia e prodhimit nag kushtet klimatike;

Mungesa e një tregu të qëndrueshëm dhe hyrja në tregun e

dëshiruar;

Mungesa e strategjive të promovimit dhe marketingut (markë

rajonale).


TABELA 10. ANALIZA SWOT E ZINXHIRIT TË VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE

FUQITË DOBËSITË

Gatishmëria për të marrë pjesë në trajnime;

Gatishmëria e aktorëve kryesorë të ZV-së për

të rritur cilësinë e produkteve;

Angazhimi i grave në të gjithë procesin dhe

rritja e vetëdijes për kontributin e tyre;

Zyrtarizimi dhe marrja e çertifikatave HACCP

nga disa biznese - duke u kthyer në shembull

për të tjerët.

Mungesa e burimeve financiare dhe rrjedhimisht mungesa e investimeve të duhura në teknologji dhe proceset

përpunuese;

Mungesa e certifikimit të standardeve të sigurisë dhe cilësisë;

Mungesë e aftësive teknike, për të përfunduar të gjitha

proceset;

Operimi informal në treg i ende shumë bizneseve (biznese jo

të regjistruara).

MUNDËSITË KËRCËNIMET

Kërkesë e lartë për produktin jashtë bashkisë

Dibër

Interesi nga blerësit jashtë vendit si rezultat i

programeve ndërkufitare.

Kushtet e dobëta të infrastrukturës. Rruga është në gjendje

të keqe, prandaj prodhuesit nuk mund të hyjnë në tregje.

Mungesa e strategjive të promovimit dhe marketingut (markë

rajonale).

NJË GRUA GJATË PROÇESIT TË PRODHIMIT TË JUFKAVE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.

GENDER-SENSITIVE VALUE CHAIN ANALYSIS IN THE MUNICIPALITY OF DIBËR | 23

SKICA E ZINXHIRIT TË ZGJEDHUR TË VLERËS

Në diagramin e mëposhtëm është paraqitur skica gjithëpërfshirëse e ZV-ve të identifikuar si me më shumë potencial (ZV i BAM-ve dhe ZV i Prodhimit të

Jufkave) bazuar në ToP, si dhe punën kërkimore në terren dhe konsultimet me ekspertë. Skica përfaqëson grupet kryesore të interesit, qarkullimin e

produkteve nga inputet në tregun përfundimtar dhe ndihmon në identifikimin e boshllëqeve ose pengesave në rrjedhën e prodhimit. Numrat sipër dhe brenda

kutive paraqesin përqindjen e përpjekjeve për secilën fazë, si dhe kostot.

Figura 3. Skica e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve


Figura 4. Skica e Zinxhirit të Vlerës së Prodhimit të Jufkave


AKTORËT E ZINXHIRIT TË VLERËS

Sektori i Bimëve Aromatike dhe Mjekësore (BAM) është i organizuar në tre nivele kryesore:

1. Mbledhësit dhe prodhuesit e BAM-ve të kultivuara;

2. Mbledhësit dhe konsoliduesit, të ndarë në dy nënkategori: mbledhës individualë dhe mbledhës

rajonalë;

3. Përpunuesit dhe eksportuesit e sasive të vogla, mesatare dhe të mëdha.

Më poshtë është dhënë një përshkrim i shkurtër i secilit prej aktorëve të zinxhirit të vlerës të sektorit

të grumbullimit dhe përpunimit të BAM-ve, i cili tregon se prodhimi është i ndarë në dy grupe: fermerët

që kultivojnë BAM (veçanërisht sherebelë, rigon, etj.) dhe fermerë që mbledhin BAM të egra në male.

Këtu përfshihen gjithashtu ofruesit e lëndës së parë dhe teknologjisë, e shërbimeve mbështetëse, si

dhe Qendrat e Transferimit të Teknologjive Bujqësore (QTTB).

Shërbimet mbështetëse ofrojnë ndihmë teknike falas për fermerët. Kjo përfshin tre nivele: nivelin

qendror, rajonal dhe atë lokal, duke përbërë gjithsej 285 të punësuar (ISARD 2014-2020). Në nivelin

rajonal, secila nga 12 Drejtoritë e Bujqësisë ka shërbime shtesë që ofrohen nga 5-6 persona të

specializuar për perime, pemë frutore dhe mbrojtjen e bimëve, specialistë të blegtorisë dhe disa

ekonomistë të bujqësisë. Aktualisht, shërbimet mbështetëse po pësojnë disa ndryshime për të ofruar

ndihmë teknike në mënyrë sa më efikase.

Qendrat e Transferimit të Teknologjive Bujqësore (QTTB) kanë filluar të luajnë një rol aktiv

për transferimin e teknologjisë duke synuar përmirësimin e konkurrencës në sektorin e bujqësisë

shqiptare. Ekzistojnë pesë QTTB në Shqipëri të vendosura në Korçë, Lushnjë, Vlorë, Shkodër dhe

Fushë-Krujë. QTTB-të janë përfshirë në përgatitjen dhe zbatimin e disa programeve që lidhen me

skemat e plantacioneve të ullirit, ujitjen dhe kullimin, skemat e mbështetjes së bujqësisë, sigurinë

ushqimore, konsolidimin e tokës, etj.

Furnizuesit e lëndës së parë luajnë një rol të rëndësishëm në zinxhirin e vlerës së BAM-ve. Ata

ofrojnë fara, fidanë dhe plehra për fermerët, dhe shpesh shërbejnë si një pikë për ofrimin e

informacionit.

Ofruesit e teknologjisë u ofrojnë aktorëve teknologjinë e duhur (mbledhjen, pas-korrjen, ruajtjen,

tharjen, përpunimin, paketimin, etj.) përgjatë të gjitha niveleve të zinxhirit të vlerës.

Vjelësit janë njerëzit që jetojnë në zonat rurale dhe malore të vendit. Ata mbledhin BAM të egra në

zonat ku ata jetojnë, i thajnë dhe i ruajnë ato në shtëpitë e tyre derisa t'u shiten grumbulluesve ose

përpunuesve lokalë.

Mbledhësit individualë janë njerëz që jetojnë në bashki, të cilët veprojnë si ndërmjetës midis

mbledhësve dhe përpunuesve rajonalë dhe korrësve. Ata shpërndajnë informacionin mbi çmimet tek

vjelësit dhe janë personat kryesorë që shërbejnë si rregullatorë midis vjelësve dhe mbledhësve ose

përpunuesve kryesorë. Zakonisht ata nuk kanë magazina.

Mbledhësit rajonalë janë të vendosur në rrethe dhe blejnë BAM nga vjelësit, të cilat i depozitojnë

në depot (magazinat) e tyre. Zakonisht, ata marrin me qira ose zotërojnë depo të vjetra të ish-

kooperativave shtetërore. Ata mbledhin një gamë prej 20-150 ton BAM në vit. Janë rreth 30-40

koleksionistë rajonalë, të cilët operojnë në të gjithë territorin shqiptar.

Përpunuesit e vegjël tregtojnë mesatarisht 150 deri në 500 ton BAM në vit (USAID, 2009). Ata

kryejnë procese elementare të përpunimit ose paketimit. Zakonisht aty përfshihen kompani që shesin

BAM në tregun e brendshëm, të tilla si çaji i malit dhe erëza të tjera të përdorura gjerësisht në gatim.

Ndonjëherë, këto kompani arrijnë të eksportojnë edhe tek blerësit e huaj.

Përpunuesit mesatarë tregtojnë mesatarisht 500 deri në 1000 ton BAM në vit. Në këtë kategori

janë klasifikuar rreth 10-15 kompani, të cilat kanë arritur të krijojnë lidhje me blerës të huaj dhe

eksportojnë rregullisht. Ata konkurrojnë me njëri-tjetrin për mbledhjen e BAM-ve.


Përpunuesit e mëdhenj tregtojnë mesatarisht 1,000 deri në 1,800 megaton BAM në vit. Kjo përbën

një pjesë të konsiderueshme të eksporteve shqiptare të BAM-ve jashtë vendit. Ata furnizohen nga

mbledhës nga i gjithë vendi, agjentë të cilëve u paguajnë shpenzimet e tyre të operimit, nga kultivuesit

e BAM-ve (të cilëve ua shesin direkt), dhe nga përpunuesit e vegjël dhe mesatarë. Ata kanë linjën më

të avancuar të përpunimit.

Autoriteti Kombëtar i Ushqimit (AKU) është një agjenci qeveritare, në vartësi të Ministrisë së

Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural dhe është autoriteti kompetent me funksione të inspektimit të

menaxhimit kombëtar në fushën e sigurisë dhe mbrojtjes së konsumatorit, bimëve dhe mbrojtjes së

kafshëve. AKU kryen ndërhyrjet në bazë të Ligjit Nr. 10 433, datë 16.6.2011 për "Inspektimin në

Republikën e Shqipërisë", neni 7 "Parimet e programit të inspektimit". Koha e inspektimit përcaktohet

në programin vjetor të inspektimit, megjithatë inspektime të rastësishme ndodhin në rastet kur

parashikohet me ligj. Neni 4, në të njëjtin ligj, jep qëllimin e inspektimit, konkretisht: (i) vlerësimin e

pajtueshmërisë me kërkesat ligjore; (ii) dokumentimin e praktikave të mira në respektimin e kërkesave

ligjore; (iii) këshillimin e subjektit të inspektuar për zbatimin e saktë të kërkesave ligjore; (iv)

urdhërimin për korrigjimin e shkeljeve të kërkesave ligjore dhe eliminimin e pasojave që vijnë prej tyre;

dhe (v) dhënia e dënimeve dhe marrja e masave të tjera administrative për të shmangur rreziqet që

mund të shkaktohen për interesin publik.

Bazuar në nenin 26 "Koha e inspektimit vjetor", periudha maksimale e lejuar e inspektimit varion nga

5 deri në 15 ditë dhe nuk ka tarifë inspektimi. Biznesi/ferma e inspektuar, duhet të sigurojë provat dhe

informacionin e nevojshëm të kërkuar nga autoriteti inspektues. Zakonisht inspektimet ndjekin një

program të paracaktuar bazuar në Programin Vjetor të Inspektimit, por mund të ketë dhe inspektime

të rastësishme. Inspektori më i afërt është Zyra Rajonale e Autoritetit Kombëtar të Ushqimit në Dibër,

e cila kryen inspektime bazuar në Programin Vjetor të Inspektimit, të siguruar nga zyra e AKU-së në

Tiranë.

Për sa i përket Bordeve/Institucioneve të Certifikimit, standardet bazë janë HACCP (Standardi

i Analizës së Rreziqeve dhe Pikës Kritike të Kontrollit) dhe Certifikimi ‘Organic’. HACCP është i

detyrueshëm me ligj në Shqipëri për çdo fermer, biznes apo entitet tjetër që prodhon produkte

ushqimore. Certifikimi ‘Organic’ po kërkohet nga tregjet në zonat urbane dhe i shton vlerë produktit.

Afati kohor për certifikimin HACCP është mesatarisht 14-30 ditë dhe procesi i tij përfshin këto hapa:

Vizitë në terren nga kompania konsulente e specializuar në standardet e certifikimit e cila ofron

rekomandime për përmirësime dhe përshtatje;

Përgatitja e dokumentacionit të nevojshëm;

Ngritja e sistemit të mbajtjes së regjistrave dhe të dhënave;

Inspektimi nga organi certifikues;

Lëshimi i certifikimit.

Figura 5. Hapat për Certifikimin HACCP


Të gjitha këto hapa zgjasin 14-30 ditë, ndërsa certifikimi ‘Organic’ është një standard më i ndërlikuar i

cili mund të zgjasë 2-3 vjet. Gjatë kësaj periudhe, bizneset marrin një deklaratë "Në proces të

certifikimit Organic", deri sa të lëshohet certifikata përfundimtare. Organi kryesor i certifikimit për

Standardin Organic është AlbInspekt me qendër në Tiranë. Për certifikimin HACCP ekzistojnë disa

organe certifikimi, ku ICDQ është një nga kompanitë kryesore, e cila gjithashtu është e vendosur në

Tiranë. HACCP dhe Organic ofrohen nga kompani private dhe OJQ, ndërsa certifikata fitosanitare, e

cila është e nevojshme për eksport, jepet nga shërbimi fitosanitar kombëtar, pjesë e Drejtorisë

Rajonale të Bujqësisë, Dibër.

GJETJET E PUNËS KËRKIMORE

ZINXHIRI I VLERËS I BIMËVE AROMATIKE DHE MJEKËSORE

Bazuar në punën në terren, vëzhgimet dhe intervistat e kryera me aktorët kryesorë të zinxhirit të

vlerës, me prodhuesit dhe përpunuesit e Zinxhirit të Vlerës së BAM-ve në Dibër, si dhe pyetësorëve

të zhvilluar me aktorë të tjerë, pra prodhues dhe eksportues të BAM, u identifikuan të dhënat e

mëposhtme:

Për sa i përket MUNDËSIVE që zinxhiri i vlerës së prodhimit dhe përpunimit të BAM-ve ka për të

ofruar, të intervistuarit përmendën/përshkruan si më poshtë:

Figura 6. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve

o Rritja e kërkesës për BAM në të gjithë zonën. Është vërejtur një rritje e kërkesës për BAM në

zonë dhe në të gjithë vendin, për shkak të përfitimeve shëndetësore nga bimët. Kjo gjithashtu

lidhet drejtpërdrejt me shumëllojshmërinë e madhe të produkteve

o Certifikimi rajonal i origjinës. Përmbushja e kërkesave të standardeve dhe marrja e

certifikatave të cilësisë do të kontribuonte në mënyrë të drejtpërdrejtë në përmirësimin e procesit

dhe shtimin e vlerës së produkteve, duke rritur kështu kërkesën për produktet e BAM.

o Ofrimi i sasive të mëdha, e cila gjithashtu lidhet me kërkesën në rritje për këtë produkt. Nëse

sasitë rriten, do të ekzistonte një domosdoshmëri për një strukturë sanitare, e cila gjithashtu do

të shërbente për rritjen e cilësisë së produkteve.

Për sa i përket KUFIZIMEVE me të cilat zinxhiri i vlerës së BAM-ve përballet, ato mund të përmblidhen

si më poshtë:

o Mungesa e formalizimit. Shumica e bizneseve janë informale, si pasojë ata dhe personat e

punësuar nuk janë të regjistruar në zyrat dhe organet tatimore. Në këtë mënyrë ata humbasin të

drejtën për të përfituar nga skemat e subvencionimit dhe nga programet e projeket e ndryshme.

o Vendndodhja. Vendi ku zhvillohen proceset e mbledhjes shpesh është i pozicionuar rreth 3 orë

larg nga vendbanimet e njerëzve dhe veçanërisht gjatë sezonit të dimrit, kjo mund të krijojë

vështirësi në kryerjen e të gjitha proceseve. Gjithashtu, distanca e gjatë ul cilësinë e produkteve

për shkak të kushteve në të cilat transportohen bimët deri në mbërritjen në njësitë e grumbullimit.

o Kushtet klimatike. Kushtet e motit ndikojnë drejtpërdrejt në cilësinë e produkteve, dhe siç u

përmend dhe më lart, vështirësojnë gjithashtu kryerjen e proceseve.

MUNDËSITË

Rritja e kërkesës

Certifikimi rajonal i origjinës

Lidhja me turizmin lokal

Sasitë e mëdha


o Situata ekonomike e familjeve. Shpeshherë, angazhimi në këtë lloj aktiviteti është burimi

kryesor i të ardhurave për pjesën më të madhe të familjeve. Për shkak të informalitetit, banorët

janë gjithashtu të përjashtuar nga skemat e subvencionimit dhe mundësitë financiare.

o Cilësia e ulët, që rezulton në çmim të ulët. Mungesa e aftësive profesionale dhe e certifikimit

të cilësisë ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në cilësinë e ulët të produkteve. Ka raste kur

prodhuesit qëllimisht reduktojnë cilësinë e produktit, në mënyrë që të ulin çmimin e produktit dhe

të rrisin sasinë e shitur. Shpesh kjo është qasja e ndjekur gjatë operimit të biznesit.

Figura 7. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së BAM-ve

Më poshtë janë renditur problemet kryesore për ZV-në e BAM-ve, të cilat rezultuan nga Trajnimi i

Praktikuesve në Dibër. Më konkretisht, problemet (kufizimet) kanë të bëjnë me:

Fazën e Garantimit të Inputeve:

- Fidanët dhe certifikimi ‘Organic’ (cikël 1 vjeçar)

- Analiza e tokës - e çertifikuar

- Pronësia e tokës - aksesi në financa/regjistrimi (mbështetje të tjera)

Fazën e Kultivimit: Nevojë për mbështetje teknike:

- Aftësi për kultivim dhe vjelje (si, kur, pse, çfarë)

- Pajisjet

- Mungesa e ofruesve të shërbimeve

- Infrastruktura - rrugët - mbledhja e bimëve të egra

- Infrastruktura (pajisjet) për procesin e pas-korrjes dhe kualifikimi

Fazën e Konsolidimit dhe paketimit:

- Mungesa e subjekteve të kontrollit të cilësisë - asnjë testim në Shqipëri

- Mungesa e linjës së përpunimit ose paketimit

Fazën e marketingut:

- Konkurrenca e paligjshme

- Promovimi

Për sa i përket PROBLEMEVE TË PABARAZISË GJINORE DHE PËRFSHIRJES SË GRAVE në zinxhirin

e vlerës, informacionet e marra nga grupet e fokusit dhe intervistat tregojnë që gratë përfshihen në

shumicën e veprimtarive, veçanërisht në proceset e mbledhjes, ndërkohë që gjithashtu kontribuojnë

edhe në punët shtëpiake. Kjo do të thotë që gratë e përfshira në mbledhjen e bimëve të egra larg nga

shtëpia, janë dyfish të ngarkuara. Ekzistojnë mundësi për kultivimin e bimëve më pranë shtëpisë, gjë që

do të mund të rezultonte në përmirësimin e cilësisë, sasisë dhe kontrollin e resurseve për gratë dhe

do të ofronte mundësi për kultivim të bimëve më të vlefshme, si për shembull primula.

Zakonisht aftësitë tradicionale të identifikimit dhe mbledhjes së bimëve transmetohen nga brezi në

brez. Femrat e përfshira në procesin e mbledhjes dhe pjesërisht në atë të tharjes së produktit, ndikojnë

në mënyrë të drejpërdrejtë në zinxhirin e vlerës, gjë që bën që konsoliduesit të varen nga aftësitë e

tyre për të siguruar cilësinë e produkteve.

Gratë janë të përfshira në procesin e vendimmarrjes, ndonëse burrat (veçanërisht konsoliduesit te të

cilët gratë shesin produktet e tyre)janë autoriteti vendimmarrës në lidhje me proceset e drejtimit të

KUFIZIMET

Mungesa e formalizimit

Vendodhja & Kushtet

klimatike

Situata ekonomike e

familjeve

Cilësia e ulët e produkteve


biznesit, mundësitë e financimit, etj. Nga ana tjetër, bizneset që kultivojnë produktin zakonisht janë

biznese familjare dhe të gjithë pjesëtarët e familjes janë të përfshirë në marrjen e vendimeve;

pavarësisht se zakonisht burrat janë pronarët e ligjshëm të tokës në të cilën kultivohen BAM-të.

Lidhur me MUNDËSITË E FINANCIMIT, të intervistuarit përmendën se burimi i vetëm i të ardhurave

janë ato të gjeneruara nga ky lloj biznesi. Zakonisht, fitimi sigurohet pasi sasia e porositur shpërndahet

në njësinë e grumbullimit. Praktikuesit përmendën ekzistencën e mundësive të financimit, por për

shkak të informalitetit dhe mungesës së informacionit, aksesi në to është i kufizuar11.

11 Skema e financimit IPARD II (Instrumenti i Asistencës së Para-Aderiimit për Zhvillimin Rural) që do të hapet në fund të

muajit tetor 2019 përfshin BAM-të në Masën 7 për "Diversifikimin e Fermave dhe Zhvillimin e Biznesit".

PROCESI I THARJES SË BIMËVE AROMATIKE DHE MJEKËSORE NË BASHKINË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.


ZINXHIRI I VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE

Bazuar në punën në terren, vëzhgimet dhe intervistat e kryera me aktorët kryesorë të zinxhirit të

vlerës së Prodhimit të Jufkave në Dibër, si dhe pyetësorët me aktorë të tjerë, u identifikuan gjetjet dhe

rezultatet e mëposhtme:

Për sa i përket MUNDËSIVE që ofron zinxhiri i vlerës së Prodhimit të Jufkave, të intervistuarit kanë

përmendur/përshkruar sa vijon:

Figura 8. Mundësitë në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave

o Kërkesa në rritje. Kjo i atribuohet veçanërisht rrjetit të mirë kombëtar të shitjeve dhe zbatimit

të disa projekteve që do të ndihmojnë prodhuesit e Jufkave të marrin certifikimin e cilësisë, duke

rritur kështu kërkesën për këtë produkt.

o Certifikimi rajonal i origjinës. Marrja e certifikimit të duhur të produktit do të rriste

perceptimin e klientit për cilësinë e produkteve dhe do të kontribuonte në rritjen e kërkesës për

këtë produkt.

o Lidhja me turizmin vendas. Jufka është një produkt tradicional i trashëguar ndër breza në

rajonin e Dibrës. Tashmë “Jufka Dibra” është çertifikuar me certifikatën e Treguesit Gjeografik

(GI)12.

Për sa i përket KUFIZIMEVE me të cilat zinxhiri i vlerës së Jufkave përballet, ato mund të përmblidhen

si më poshtë:

o Informaliteti. Pjesa më e madhe e bizneseve nuk janë të regjistruara dhe funksionojnë në mënyrë

informale. Si pasojë, ata nuk mund të jenë përfitues të mundësive që zinxhiri i vlerës ofron. Shpesh

herë, punonjësit e vetëm të regjistruar janë pronarja/i dhe burri/gruaja i/e saj/tij.

o Konkurrenca e pandershme. Disa prej prodhuesve përdorin inpute me cilësi të ulët dhe i

tregtojnë produktet e tyre me të njëjtat çmime si ato me cilësi të lartë.

o Marketingu (Paketimi, Marka). Paketimi aktual kryhet në qese plastike, të cilat rezultojnë në

dëme të produktit. Prodhuesit do të duhet të ndryshojnë paketimin e produkteve, në mënyrë që

të rrisin cilësinë e tyre dhe të arrijnë tregun e dëshiruar.

o Investimet financiare. Prodhuesit nuk kanë mundësi financiare për të investuar në përmirësimin

e hallkave të ndryshme të zinxhirit të vlerës. Të ardhurat e gjeneruara nga shitja e produktit

shpeshherë janë i vetmi burim të ardhurash13.

12 Treguesi Gjeografik (GI) është një shenjë e përdorur në produktet që kanë një origjinë gjeografike specifike dhe posedojnë

cilësi ose reputacion si pasojë e asaj origjine. Për të funksionuar si një GI, një shenjë duhet të identifikojë një produkt si

origjinë e një vendi të caktuar. 13 Skema e financimit IPARD II (Instrumenti i Ndihmës së Para-Anderimit për Zhvillimin Rural) që do të hapet në fund të

muajit tetor 2019 përfshin sektorin në Masën 3 mbi "Investimet në përpunimin dhe tregtimin e produkteve bujqësore" dhe

përpunimin në fermë dhe Marketingun e drejtpërdrejtë të produkteve bujqësore në Masën 7 të tij për "Diversifikimin e

fermave dhe zhvillimin e biznesit).

MUNDËSITË

Kërkesa në rritjeCertifikimi

rajonal i origjinësLidhja me

turizmin vendas


o Certifikimi. Marrja e certifikatave të duhura për produktet në lidhje me standardet e shëndetit

dhe të sigurisë, do të kontribuone në mënyrë të drejtpërdrejtë në cilësinë e tyre dhe në

perceptimin që klientët kanë, duke rritur kështu kërkesën për produktin.

Më poshtë janë renditur problematikat kryesore për ZV-në e Prodhimit të Jufkave, që rezultuan nga

Trajnimi i Praktikuesve në Dibër. Më konkretisht, problemet (kufizimet) lidhen me:

Furnizuesit e inputeve: çmimi, cilësia, inputet e freskëta;

Mungesën e pajisjeve, jo vendase;

Aftësitë e përpunimit të Jufkave – është e nevojshme rritja e kapaciteteve;

Hapësirat e përpunimit;

Regjistrimin e produkteve - certifikimin për t’i shitur - Certifikimi HACCP;

Paketimin/Markën: Madhësia & Aftësitë + materialet + përpunuesit;

Infrastrukturën - çmimi dhe transporti;

Shpërndarësit - lidhjet me tregjet;

Zhvillimin e kapaciteteve (ide e qartë e biznesit të tyre):

- Përcaktimi i çmimit,

- Mbajtja e bilancit,

- Tatimet,

- Regjistrimi,

- Marketingu/zhvillimi,

Diferencimin e produktit (cilësi, promovim, marketing);

Mungesën e bashkëpunimit.

Figura 9. Kufizimet në Zinxhirin e Vlerës së Prodhimit të Jufkave

Për sa i përket PROBLEMEVE TË PABARAZISË GJINORE DHE PËRFSHIRJES SË GRAVE në zinxhirin

e vlerës, gratë në këtë zonë janë tërësisht të përfshira në çdo aktivitet të zinxhirit të vlerës dhe gjithnjë

e më tepër po marrin pjesë në sektorë të ndryshëm të këtij zinxhiri.

Çdo prodhues Jufkash përdor një recetë tradicionale duke prodhuar disa lloje. Ekziston një kërkesë

më e lartë në treg dhe me një çmim Premium, për prodhimet e prodhuesve të mirënjohur. Sidoqoftë,

egziston një sfidë për gratë prodhuese në aftësinë e tyre të të kuptuarit të mundësive për zhvillimin e

tregut, zhvillimin e produkteve dhe certifikimin e produkteve ushqimore, të cilat ndikojnë në rritjen e

sasisë së shitjeve dhe të fitimit. Krijimi i lidhjve mnidis prodhuesve dhe mundësive për të hyrë në një

treg më të gjerë, do të mund t'u siguronte atyre marrjen e një informacioni të vazhdueshëm mbi

tregun, nga shitësit me pakicë dhe ata me shumicë. Aftësitë themelore të biznesit, të tilla si llogaritja e

kostove dhe përcaktimi i çmimeve, duket se mungojnë pasi prodhueset femra i shohin bizneset e tyre

si një zgjerim të aktiviteteve shtëpiake. Investimet e vogla në teknikat e prodhimit mund të jenë një

zgjidhje për eliminimin e pengesave të hasura gjatë proceseve të prodhimit, si pasojë e kushteve të

papërshtatshme klimatike (vetëm 6 nga 12 muajt e vitit shfrytëzohen për prodhimin e jufkave, kryesisht

muajt me mot të ngrohtë e të thatë).

Megjithatë, gratë nuk arrijnë të përfitojnë nga të gjitha mundësitë e ofruara, dhe kjo për shkak të

mungesës së bashkëpunimit midis tyre, i cili shërben si kusht që duhet përmbushur, në mënyrë që të

garantohet përmirësimi i cilësisë së përgjithshme dhe rritja e reputacionit të produktit. Bashkëpunimi

midis prodhuesve nënkupton zhvillimin e aktiviteteve promovuese të përbashkëta, aplikimin për

KUFIZIMET

InformalitetiKonkurrenca e pandershme

Investimet financiare

Certifikimi


marrjen e çertifikatave të përbashkëta, si dhe çmim më të mirë shumice për inputet. Gratë janë

autoriteti vendimmarrës në lidhje me përcaktimin e çmimit. Zakonisht ato marrin në konsideratë

çmimin e tregut dhe llojin e produkteve që përdorin (kostot e prodhimit).

Lidhur me FUNKSIONET MBËSHTETËSE dhe fushat e ndërhyrjes, ka pasur disa nisma mbështetëse

në kuadër të programeve ndër-kufitare, duke u perfshirë në projekte që kontribuojnë në përmbushjen

e standardeve dhe marrjen e certifikimit të cilësisë për Jufkat, duke ndikuar njëkohësisht dhe në rritjen

e cilësisë së produktit.

GJATË PROCESIT MANUAL TË PAKETIMIT TË JUFKAVE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.


PLANI I VEPRIMIT

REKOMANDIMET E SUGJERUARA PËR NDËRHYRJE NË BASHKINË DIBËR

ZINXHIRI I VLERËS SË BAM-VE

Më poshtë janë paraqitur disa rekomandime të përgjithshme në lidhje me zhvillimin e zinxhirit të vlerës

së BAM-ve në bashkinë Dibër dhe kategorizimi sipas ndikimit të tyre (afatshkurtër / afatmesëm /

afatgjatë) dhe kërkesat e buxhetit (i ulët / mesatar / i lartë):

• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me teknikat e duhura të kultivimit/mbledhjes dhe

praktikave më të mira të vjeljes;

• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me praktikat më të mira për proceset e pas-korrjes,

duke përfshirë trajtimin dhe transportin e duhur, tharjen dhe ruajtjen e BAM-ve;

• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me njohuritë bazë të planifikimit të biznesit,

marketingut, mundësive të financimit, etj.;

• Grante të vogla për përmirësimin e teknologjisë së pas-korrjes (çanta për transportin e

produkteve, rafte për tharjen e duhur);

• Makineri të përpunimit në shkallë të vogël, prerje, bluarje, etj.;

• Grante të vogla për përmirësimin e njësive të tharjes në ferma, paketimet (thasë prej kartoni, etj.);

• Seanca ndërgjegjësimi lidhur me rëndësinë që kanë certifikatat në arritjen e tregjeve kryesore dhe

hapat e nevojshëm për t’u certifikuar;

• Mbështetje për prodhuesit në marrjen e certifikimeve HACCP dhe Organik, si kërkesat më

elementare nga blerësit kombëtarë dhe ndërkombëtarë;

• Mbështetje për grupet e vjelësve dhe kultivuesve të BAM-ve në nivel lokal. Përmirësimi i

ambienteve të ruajtjes dhe tharjes, transportit dhe praktimi i shitjeve të përbashkëta;

• Krijimi i marrëdhënieve të qëndrueshme midis grupeve të prodhimit dhe konsoliduesve

lokalë/rajonalë dhe/ose kombëtarë për të promovuar prodhimin bujqësor me kontrata paraprake;

• Zhvillimi i një projekti bashkëpunimi me investitorët vendas për krijimin e një pike të përbashkët

mbledhëse bashkiake (ose mbështetje për zgjerimin e asaj ekzistuese), e cila mbledh produktin e

freskët nga fermerët dhe mbledhësit dhe më pas kryen proceset e tharjes, ruajtjes, etj.

TABELA 11. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE

NR REKOMANDIME PËR ZV-NË E BAM-VE

IMPAKTI BUXHETI

Afat-

shkurtër

Afat-

mesëm

Afat-

gjatë

I

ulët Mesatar

I

lartë

1 TRAJNIME DHE AKTIVITETE PËR

ZHVILLIM KAPACITETESH

1.1

Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve lidhur me

teknikat e duhura të kultivimit/marrjes dhe

praktikat më të mira të korrjes.

X X

1.2


praktikat më të mira për proceset e pas-korrjes,

duke përfshirë trajtimin dhe transportin e duhur,

tharjen dhe ruajtjen e BAM-ve.

X X

1.3


njohuritë bazë të planifikimit të biznesit,

marketingut, mundësive të financimit, etj.

X X


TABELA 11. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË BAM-VE

NR REKOMANDIME PËR ZV-NË E BAM-VE

IMPAKTI BUXHETI

Afat-

shkurtër

Afat-

mesëm

Afat-

gjatë

I

ulët Mesatar

I

lartë

2 GRANTE TË VOGLA PËR

PËRMIRËSIMIN E TEKNOLOGJISË

2.1

Grante të vogla për përmirësimin e teknologjisë së pas-korrjes (çanta për transportin e

produkteve, rafte për tharjen e duhur) X X

2.2 Makineri të përpunimit në shkallë të vogël,

prerje, bluarje, etj. X X

2.3

Grante të vogla për përmirësimin e njësive të

tharjes në ferma, paketimet (thasë prej kartoni,

etj.

X X

3 CERTIFIKIMI I STANDARDEVE TË

CILËSISE DHE SIGURISË

3.1

Seanca ndërgjegjësimi lidhur me rëndësinë që

kanë certifikatat në arritjen e tregjeve kryesore

dhe hapat e nevojshëm për t’u certifikuar.

X X

3.2

Mbështetje për prodhuesit në marrjen e

certifikimeve HACCP dhe Organik, si kërkesat

më elementare nga blerësit kombëtarë dhe

ndërkombëtarë.

X X

4 MBËSHTETJE PËR GRUPET E

PRODHIMIT

4.1

Mbështetje për grupet e vjelësve dhe kultivuesve

të BAM-ve në nivel lokal. Përmirësimi i ambienteve të ruajtjes dhe tharjes, transportit

dhe praktimi i shitjeve të përbashkëta.

X X

4.2

Krijimi i marrëdhënieve të qëndrueshme midis

grupeve të prodhimit dhe konsoliduesve lokalë/rajonalë dhe/ose kombëtarë për të

promovuar prodhimin bujqësor me kontrata

paraprake

X X

5 MBËSHTETJE PËR PIKAT LOKALE TË

GRUMBULLIMIT

5.1

Zhvillimi i një projekti bashkëpunimi me

investitorët vendas për krijimin e një pike të

përbashkët mbledhëse bashkiake (ose mbështetje për zgjerimin e asaj ekzistuese), e

cila mbledh produktin e freskët nga fermerët

dhe mbledhësit dhe më pas kryen proceset e

tharjes, ruajtjes, etj.

X X

Partnerët/Bashkëpunimi lokal: Shoqatat e prodhuesve të BAM-ve në nivel kombëtar, rajonal dhe bashkiak;

bashkia. Zinxhiri i vlerës së BAM-ve në Dibër është i njohur dhe mirëpozicionuar, por kryesisht

informal. Shumica e BAM-ve janë të mbledhura dhe jo të kultivuara, megjithëse kohët e fundit disa prej

mbledhësve kanë filluar të kultivojnë BAM me cilësi të njëjtë si ato të bimëve të egra (të cilat megjithatë


janë më të qëndrueshme); Organizata CNVP14: Lidhja e Vlerave Natyrore dhe Njerëzve ka mbështetur

vazhdimisht këto përpjekje. Konsoliduesit më të mëdhenj kanë një klientelë të formuar dhe marrin

porosi në sasi të konsiderueshme nga klientët ndërkombëtarë.

Prodhuesit e BAM-ve në Dibër janë të gatshëm të bashkohen në grupe me fqinjët/kolegët e besuar, në

mënyrë që të zhvillojnë së bashku disa nga proceset e pas-korrjes. Organizatat konsulente të biznesit

(Nucleus, CBS dhe të tjerë) mund gjithashtu të punojnë së bashku për të ndihmuar me procesin e

marrjes së certifikimeve, formalizimin e bizneseve dhe garantimin e aksesit më të gjerë në financa.

Prodhuesit e BAM-ve kanë shprehur interes për të mësuar më shumë rreth kultivimit dhe për të

zhvilluar kultivimin e BAM-ve organike, veçanërisht nëse kanë mundësi të marrin fidanë (blerësit janë

të gatshëm t’ua mundësojnë këto).

ZINXHIRI I VLERËS I PRODHIMIT TË JUFKAVE

Më poshtë janë paraqitur disa rekomandime të përgjithshme në lidhje me zhvillimin e zinxhirit të vlerës

së Prodhimit të Jufkave në bashkinë Dibër dhe kategorizimi sipas ndikimit të tyre (afatshkurtër/

afatmesëm/ afatgjatë) dhe kërkesave të buxhetit (i ulët / mesatar / i lartë):

• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve për personat e përfshirë në aktivitetet e përpunimit

(përpunimi, etiketimi, paketimi, mirëmbajtja e makinerive);

• Trajnime për zhvillimin e kapaciteteve në lidhje me aftësitë e biznesit (vlerësimi i kostove, mbajtja

e bilancit, tatimet, regjistrimi, marketingun);

• Grante të vogla për rritjen e kapacitetit të furnitorëve (sasinë dhe cilësinë);

• Grante të vogla për përmirësimin e kushteve të infrastrukturës (transporti, hapësira përpunuese);

• Mbështetja e prodhuesve në marrjen e certifikimit HACCP dhe në regjistrimin e produktit.

TABELA 12. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE

NR REKOMANDIME PËR ZV SË PRODHIMIT TË JUFKAVE

IMPAKTI BUXHETI

Afat-

shkurtër

Afat-

mesëm

Afat-

gjatë

I

ulët Mesatar

I

lartë

1 TRAJNIME DHE AKTIVITETE PËR

ZHVILLIM KAPACITETESH

1.1

Seanca për zhvillimin e kapaciteteve dhe trajnime

për personat e përfshirë në aktivitetet e

përpunimit (përpunimi, etiketimi, paketimi,

mirëmbajtja e makinerive).

X X

1.2

Zhvillimi i kapaciteteve dhe seanca trajnimi në

lidhje me aftësitë e biznesit (vlerësimi i kostove,

mbajtja e bilancit, tatimet, regjistrimi,

marketingun).

X X

2 GRANTE TË VOGLA PËR PËRMIRËSIMIN

E TEKNOLOGJISË

2.1 Grante të vogla për rritjen e kapacitetit të

furnitorëve (sasinë dhe cilësinë). X X

2.2 Grante të vogla për përmirësimin e kushteve të

infrastrukturës (transporti, hapësira përpunuese). X X

14 CNVP – shkurtim i Connecting Natural Values and People, organizatë hollandeze e cila operon në Ballkan, duke zbatuar

projekte në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Serbi dhe Bosnjë Hercegovinë.

http://www.cnvp-eu.org/

http://www.cnvp-eu.org/


TABELA 12. REKOMANDIME PËR ZINXHIRIN E VLERËS SË PRODHIMIT TË JUFKAVE

NR REKOMANDIME PËR ZV SË PRODHIMIT TË JUFKAVE

IMPAKTI BUXHETI

Afat-

shkurtër

Afat-

mesëm

Afat-

gjatë

I

ulët Mesatar

I

lartë

3 CERTIFIKIMI I STANDARDEVE TË

CILËSISË DHE SIGURISË

3.1 Mbështetja e prodhuesve në marrjen e certifikimit

HACCP dhe në regjistrimin e produktit. X X

Fondacioni Shqiptar për Zhvillimin e Kapaciteteve Lokale (ALCDF15) është duke zbatuar programe (duke

përfshirë projektin e financuar nga USAID dhe Ambasada Suedeze “Dibër: Trails and Traditions”, që

ndër të tjera mbështesin dhe promovojnë prodhuesit e Jufkave si pjesë e strategjisë së zhvillimit të

turizmit rural për Dibrën.

Nucleus Albania është gjithashtu e interesuar të mbështesë krijimin e më shumë bërthamave, si dhe të

ofrojë trajnime dhe seanca për zhvillimin e kapaciteteve për temat e përshkruara më sipër. Megjithatë,

ata janë të interesuar të bashkëpunojnë me organizata të tjera (p.sh. CBS ka një degë në Dibër -

Peshkopi) si një mënyrë për të përfituar nga ekspertiza lidhur me formalizimin, kërkesat e sigurisë

ushqimore, kontratat me fermerët, dhe certifikimet. Produktet Jufka tashmë janë duke përfituar nga

markimi/ri-markimi rajonal, veçanërisht në sajë të Ligjit për Skemat e Tjera të Cilësisë që së shpejti do

të përfshijë një dispozitë për produktet tradicionale, i cili aktualisht është duke u zhvilluar nga Ministria

e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural. Projekti ndër-kufitar Shqipëri-Maqedonia e Veriut, i financuar nga BE

(që do të përfundojë në muajin nëntor 2019) po ndihmon disa prodhues jufkash në marrjen e

certifikimit HACCP, si dhe në zhvillimin e markave të reja dhe strategjive të marketingut për to. Kur

bëhet fjalë për aksesin në financa, skemat kombëtare janë në gjendje të mbulojnë vetëm disa grante të

vogla infrastrukturore (p.sh. sistemet e ventilimit në njësitë e prodhimit të Jufkave, në mënyrë që tharja

të bëhet në mënyrë natyrale gjatë gjithë vitit dhe jo vetëm 6 muaj siç ndodh me disa prodhues). Kjo

mund të bëhet realizohet nëpërmjet bashkëpunimit të ngushtë me bashkinë.

15 ALCDF – Në anglisht Albanian Local Capacity Development Foundation.

QENDËR GRUMBULLIMI PËR BIMËT AROMATIKE DHE MJEKËSORE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.


BIBLIOGRAFIA

CBS, 2014b. Assessing financial needs of agro-processing industry in Albania. A study prepared for

RISI Albania.

CBS, 2017. Research on Agribusiness Potential Entry Points. A study prepared for RISI Albania.

“Chapter 4: Value Chain Mapping Tool” and “Module 11: Sustainable Value Chains” (GIZ)

CID, 2014. Medicinal and Aromatic Plants in Albania – Value chain analysis. Available at:

https://albania.growthlab.cid.harvard.edu/files/albaniagrowthlab/files/medicinal_aromatic_plants.pdf.

Last accessed, November 20, 2017.

FAO, 2014. Medicinal and Aromatic Plants Mini-sector Study. Prepared under the Project “Preparation

of Inter- sectorial strategy for agriculture and rural development in Albania”.

FAO, 2018. Market and Value Chain Analysis of Selected Sectors for Diversification of the Rural

Economy and Women's Economic Empowerment. Albania. Available at:

http://www.fao.org/3/I8909EN/i8909en.pdf

ALCDF (2015), Study on the Functional Area Dibër, Decentralization and Local Development Program

(DLDP).

“Plani i Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Plani i Zhvillimit, 2017”, Miratuar me Vendim të

Këshillit Kombëtar të Territorit Nr. 2, Datë 14.04.2017, Studio konsultente: “P.A.N.G.E.A & A&I

Design”.

“Plani i Përgjithshëm Vendor i Bashkisë Dibër – Strategjia Territoriale, 2017”, Miratuar me Vendim të

Këshillit Kombëtar të Territorit Nr. 2, Datë 14.04.2017, Studio konsultente: “P.A.N.G.E.A & A&I

Design”.

“Strategjia e Territorit Bashkia Dibër, Shkurt 2016”, Programi për Decentralizim dh Zhvillim Lokal

(DLDP), Fondacioni Shqiptar për Zhvillimin e Kapaciteteve (ALCDF), mbështetur nga Agjencia

Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim SDC. ) dhe HELVETAS Swiss Intercooperation (HIS) Albania.

“Plani i Përgjithshëm Vendor, Bashkia Dibër – Vlerësim Strategjik Mjedisor, Shtator 2016”, Projektues:

“P.A.N.G.E.A & A&I Design”.

PAZARI, Florina, 2014. Economic and Ecological evaluation of Medicinal and Aromatic Plants of Albania, in

the context of the Rural Economic Development, Tirana: University of Tirana, Faculty of History and

Philology, Geography Department.

Burimet e të dhënave:

INSTAT (www.instat.gov.al)

Të dhëna nga planet/raportet bashkiake.

https://albania.growthlab.cid.harvard.edu/files/albaniagrowthlab/files/medicinal_aromatic_plants.pdf

http://www.fao.org/3/I8909EN/i8909en.pdf

http://www.instat.gov.al/


ANEKSE

LISTA E PYETËSORËVE

Më poshtë janë renditur aktorët/përfaqësuesit kryesorë me të cilët janë realizuar intervista dhe janë

zhvilluar pyetësorët gjatë vizitave në terren:

Zinxhiri i Vlerës së BAM-ve:

Mbledhës i BAM-ve në Peshkopi (Bashkia Dibër);

Prodhues & eksportues i BAM-ve.

Zinxhiri i Vlerës së Prodhimit të Jufkave:

Dy intervista me prodhuese femra Jufkash në Peshkopi (Bashkia Dibër).

Transkriptet (kopjet e shkruara) e intervistave dhe pyetësorëve janë vendosur bashkangjitur.

INTERVISTË ME MBLEDHËSE FEMËR TË BIMËVE AROMATIKE DHE MJEKËSORE NË DIBËR. ERALD LAMJA PËR USAID.


VIZITË NË TERREN: BIMËT AROMATIKE DHE MJEKËSORE (26.07.19)

TABELA 2: AKTOR I ZINXHIRIT TË VLERËS

PYETJA (SITUATA PËR BURRAT DHE GRATË) AKTORI PËRSHKRIMI

MBLEDHËSE FEMËR E BAM-VE, BASHKIA DIBËR

Zinxhiri i Vlerës BAM. Kërkesë e konsiderueshme në treg për këtë produkt.

Aktori i Zinxhirit të Vlerës Mbledhëse e BAM-ve të egra. Bashkëpunon me njësinë e grumbullimit.

Niveli i Zinxhirit të Vlerës (Aktor në treg, Aktor i ZV,

Mbështetës i ZV)

Aktori kryesor. Kontrollon të gjitha fazat derisa gjithçka dërgohet në pikën e

mbledhjes (grumbullimit).

Tipi i aktorit (Fermer, blerës, përpunues, ofrues

teknologjie, ofrues inputesh) Mbledhëse e BAM-ve të egra. E gjithë familja e përfshirë në këtë aktivitet.

Kategoria e aktorit (aleatë/mundësues/bllokues ose

neutral)

Mundësues. Është i hapur ndaj zhvillimit të tregut.

Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? 50 përqind- 50 përqind Marrëdhëniet brenda familjes nuk tregojnë kufizime në kontributin e

grave në zinxhirin e vlerës së BAM-ve, por gratë punojnë më shumë.

Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Mbledhje të BAM-ve. Të dyja palët, si burrat ashtu edhe gratë janë të përfshirë në këtë

sektor.

Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? 50 përqind- 50 përqind Ata bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në çdo hap përgjatë procesit.

Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? 100-120 leke për kg. Ata paguhen në bazë të sasisë që dërgojnë në njësinë e grumbullimit.

Struktura e kostos së prodhimit. Shpenzime për ushqim.

Transporti është falas.

Ata shpenzojnë para vetëm për ushqimin që marrin me vete kur

shkojnë për të mbledhur BAM të egra.

A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Jo. Gratë në familjen e saj janë marrë tradicionalisht vetëm me kryerjen e

kësaj lloj pune.

Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Puna kryhet larg në male. Puna ndodhet 3 orë larg shtëpisë së tyre.

Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë në aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e

komunitetit?

Gratë: punët e shtëpisë + mbledhje e BAM-ve të

egra;

Burra: kujdesje për kafshët + prerje druri + mbledhje

e BAM-ve të egra.

Të dyja palët marrin pjesë në çdo detyrë.

Cilat janë nivelet e aftësive dhe zotësive të punonjësve

(burra dhe gra)?

Njohuri bazike për mbledhjen e BAM-ve të egra. Zakonisht kanë mësuar duke vëzhguar realizimin e proceseve.

Numri i punonjësve burra/gra. Burra: 4 Gra:4 Punonjësit janë pjesëtarët e familjes. Në total 4 burra dhe 4 gra.

A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Biznesi nuk është regjistruar konform kërkesave ligjore.




Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra Gra:4 Burra:4 Biznesi nuk është regjistruar konform kërkesave ligjore.

A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo specifikisht. Edhe pse ata marrin pjesë në çdo hap, në fund të ditës është

kryefamiljari (burri) që merr vendimin përfundimtar.

Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa, norma e kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është

perceptimi juaj mbi ndryshimin/impaktin?

Në këtë zinxhir vlerash duhen bërë shumë

ndryshime.

Vlera që fitojnë nga mbledhja e BAM-ve të egra përdoret për të

përballuar jetesën.

Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi çmimin? Pranues të çmimit. Çmimi për çdo kg përcaktohet nga njësia e grumbullimit.

A ekzistojnë nevoja për trajnim në ZV (fokusi mbi

gratë)?

Po, ekzistojnë. Hendeqet e aftësive ekzistojnë në secilin hap, veçanërisht në mënyrën

e realizimit të procesit të mbledhjes.

A kanë gratë akses në pasuri (toke), ujë, teknologji? Po, kanë. Ato marrin pjesë në çdo hap (nuk ka nevojë për teknologji specifike).

A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të Biznesit? Jo. Ato janë aktoret kryesorë në këtë zinxhir vlerash.

Kur dhe si përdoren financat në zinxhirin e vlerës dhe

për çfarë qëllimesh?

Në hapin përfundimtar. Ato gjenerojnë fitim (para) vetëm pasi kane arritur të dërgojnë një sasi

të caktuar BAM-sh në njësinë e grumbullimit.

Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Teknologjia nuk përdoret. Nuk është i nevojshëm përdorimi i teknologjisë përgjatë procesit.

Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Kërkesa në rritje për produkte;

Certifikimi rajonal i origjinës;

Turizmi lokal, eksporti dhe kërkesa nga qendrat

urbane.

Krijimi i një rrjeti lokal shitjesh do të krijonte shumë mundësi për ta.

Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Mungesa e formalizimit;

Vendndodhja;

Kushtet e motit;

Situata ekonomike e familjes.

Në këtë zinxhir vlerash mungojnë kushtet bazë, ku përmenden:

- Mungesa e formalizimit të biznesit;

- Vendndodhja e punës nga shtëpia;

- Kushtet e motit, veçanërisht në dimër;

- Situata ekonomike e familjes.

A ekzistojnë faktorë strukturorë në komunitet, të cilët do te kufizonin ose ndikonin mbi mundësitë që kanë

gratë në ZV?

Vendndodhja dhe Transporti Të dy këta faktorë luajnë një rol shumë të rëndësishëm dhe janë

kryesisht sfidues për gratë.

Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Vendndodhja dhe Transporti Këta faktorë janë sidomos sfidues për gratë, te cilat duhet të realizojnë

njëkohësisht proceset e biznesit dhe ato të kujdesit të familjes.

A ekziston mundësia që aktoret e ZV të jenë iniciatorët e

zgjidhjeve për zhvillimin e tregut?

Po, ata e shohin bashkëpunimin si një mundësi të

mirë për të arritur qëllimet e tyre të brendshme, dhe

jo vetëm.

vihet re mungesa e mundësive për tu përmirësuar.




A bashkëpunojnë aktoret e ZV me njeri-tjetrin? A ka

mundësi bashkëpunimi? Po, ka. Aktoret bashkëpunojnë me njësinë (pikën) e grumbullimit, por edhe

me fqinjët e tyre.

A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i mjedisit

te ky aktor?

Po, ndikon. Kushtet e këqija të motit nënkuptojnë pamundësi për të mbledhur

BAM të egra, duke ndikuar drejtpërdrejt në të ardhurat e tyre vjetore.

PYETËSOR: PRODHUES & EKSPORTUES I BAM (26.07.19)

TABELA 4: LOJTARËT E TREGUT TË ZINXHIRIT TË VLERËS

PYETJA AKTORI PËRSHKRIMI

Me kë folëm? Prodhues dhe eksportues i BAM-ve. Ne jemi prodhues dhe eksportues të BAM-ve - Bimëve aromatike dhe

mjekësore. Ne kultivojmë dhe mbledhim lëndë të para botanike të egra.

Çfarë roli luajnë ata? Ne blejmë bimë aromatike dhe

mjekësore nga disa qendra grumbullimi.

Aktivitetet/Ndërveprimet:

Ne u japim specifikimet e produkteve furnizuesve tanë (qendrave të

grumbullimit), dhe nëse ato përputhen, i blejmë produktet.

Këndvështrimi i tyre për kufizimet në zinxhirin e vlerës. Cilësi e ulët, që rezulton në çmim të ulët. Qendrat e grumbullimit me të cilat ne punojmë ofrojmë shumë shpesh

produkte me cilësi të ulët. Ata e bëjnë këtë gjë qëllimisht në mënyrë që të

mbajnë çmime të ulëta dhe të shesin sasi të larta: është qasja e tyre ndaj

biznesit. Cilësia e ulët na bën që rrallë her herë të blejmë prej tyre.

Hendeqet kryesore, nëse furnizuesit aktualë në Dibër do të krahasoheshin

me perceptimin e një furnizuesi ideal: Cilësi e ulët kundrejt cilësisë së lartë.

Këndvështrimi i tyre për mundësitë në zinxhirin e vlerës. Sasi të mëdha (Nevoja për një strukturë

sanitare).

Sasitë janë të mëdha dhe shumëllojshmëria e produkteve është gjithashtu e rëndësishme. Ndoshta një strukturë sanitare do të rriste cilësinë e

produkteve.

Kush janë mbështetësit në zinxhirin e vlerës që ofrojnë

shërbime, çfarë shërbimesh, gra specifike? Trajnim i aftësive,

marketing etj.

N/A Nuk jam në dijeni.

Cilat janë sfidat e aftësive në zinxhirin e vlerës (fokusi te gratë)? Trajnim, çertifikim/standarde, legjislacion. Trajnime për sigurinë ushqimore,

Certifikimi HACCP,

Legjislacioni ‘Organic’.

A ka ndonjë program tjetër mbështetës për zinxhirin e vlerës? N/A Nuk jam në dijeni.

A ka një mundësi që aktorët e tregut të jenë nxitës i një

zgjidhjeje për zhvillimin e tregut?

Përshtatja me standardet ndërkombëtare. Ata duhet të përshtaten së pari me standardet ndërkombëtare. Do të

duhen disa vjet deri sa të arrihet kjo.


TABELA 4: LOJTARËT E TREGUT TË ZINXHIRIT TË VLERËS

PYETJA AKTORI PËRSHKRIMI

Sa e prekshme është zinxhiri i vlerës ndaj ngjarjeve klimatike

(thatësira, ndryshimi i klimës)?

Ndikim i rëndësishëm. Ekziston një ndikim i rëndësishëm i ndryshimit të klimës, ashtu si dhe në

pjesën tjetër të vendit.

Pyetje shtesë

Në përgjithësi, cilat janë atributet kryesore të një furnizuesi

‘ideal’?

Përgjegjshmëria dhe ndershmëria

Çfarë lloj marrëdhëniesh krijoni me furnizuesit tuaj? Të hapura / transparente / të ndershme.

Cilat janë kërkesat tuaja kryesore kur blini produkte BAM? Cilësia.

Në përgjithësi, si i identifikoni furnizuesit? Ne takojmë rregullisht furnizuesit e rinj

potencialë. Zakonisht ata na prezantohen

nga partnerë të tjerë të biznesit.

A keni ndërmend të rrisni furnizimin tuaj me produkte nga rajoni

i Dibrës? A ka ndonjë pengesë/kushte të veçanta që duhet të

përmbushen?

Po, nëse rritet cilësia e produkteve.

VIZITË NË TERREN: REXHA (19.07.19)



PRODHUESE (FEMËR) JUFKASH, BASHKIA DIBËR

Zinxhiri i Vlerës Pasta. Kërkesë e konsiderueshme tregu për këtë produkt.

Aktori i Zinxhirit të Vlerës Prodhuese dhe përpunuese (femër) e Jufkave në

bashkinë Dibër.

Bashkëpunojnë me tregje në qytete të tjera dhe kanë një pikë shitje

(dyqan) në njësinë e tyre të prodhimit.


Mbështetës i ZV)

Aktore kryesore + Mbështetëse Kontrollon të gjitha fazat në zinxhirin e vlerës.


teknologjie, ofrues inputesh)

Prodhuese dhe përpunuese. Biznes familjar.


neutral)

Mundësues. Është e hapur kundrjet zhvillimit të tregut.

Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? 100 përqind në pronësi të grave. Biznes informal (jo i regjistruar në QKR), por gratë e drejtojnë atë.




Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Blerja e inputeve, prodhimi, përpunimi, marketing. Gratë janë aktorët kryesorë, por edhe burrat marrin pjesë në kryerjen

e aktiviteteve..

Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? Gratë: të përfshira në çdo fazë të zinxhirit të vlerës;

Burra: transporti, ngritje e peshave.

Ata bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në çdo hap, por gratë janë të

përfshira në të gjitha proceset.

Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? 1,000 lekë në ditë. I gjithë fitimi shkon për të mbuluar kostot e biznesit dhe për të

përballuar shpenzimet familjare.

Struktura e kostos së prodhimit. Kostot totale: 400,000 lekë dhe përfshin:

-Inputet; Forcën punëtore; Makineritë; Të tjera.

100 përqind e vlerës së krijuar nga biznesi, por prodhimi i Jufkave

specifikisht në këtë biznes kryhet vetëm në 6 muaj në vit.

A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Po. Gratë kanë qenë gjithmonë të përfshira në gjithçka në këtë familje, por megjithatë në zinxhirin e përgjithshëm të vlerave ato gjithnjë e më

shumë po marrin pjesë në sektorë të ndryshëm.

Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Pranë shtëpisë së tyre. Shtëpia dhe njësia prodhuese ndodhen pranë njëra-tjetrës.

Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë në aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e

komunitetit?

Gratë kanë role të shumta. Ata marrin pjesë në çdo detyrë përgjatë të gjithë zinxhirit të vlerës..


(burra dhe gra)?

Punonjesit zotërojnë nivel të lartë aftësish për sa i

përket mënyrës tradicionale të prodhimit të Jufkave.

Ato janë të gatshme të fitojnë më shumë njohuri, veçanërisht në lidhje

me zhvillimin e kapaciteteve.

Numri i punonjësve burra/gra. Burra:1 Gra:4 Anëtarët e familjes dhe punëtorët e tjerë jo-familjarë performojne

aktivitete të ndryshme.

A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Biznesi nuk është i regjistruar në QKR, kështu që asnjë nga njerëzit që

punon në këtë biznes nuk figuron në sistem.

Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra Gra:4 Burra:1 Ata nuk janë të regjistruar konform kërkesave ligjore.

A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo. Gratë kanë vlerë, por ato nuk bashkëpunojnë me prodhuesit e tjerë të

Jufkave. Sidoqoftë, disa tashmë janë duke e menduar këtë si mundësi,

pas zhvillimit të seminarit të PLGP-së.

Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa,

norma e kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është


Fillimisht do të duhet të formalizohen, dhe më pas të

bëjnë disa përmirësime në njësinë e prodhimit dhe në

produktin përfundimtar.

Së pari biznesi duhet të formalizohet dhe më pas do të duhet të

përmirësojë cilësinë e produktit përfundimtar, në mënyrë që të arrijë

tregun e dëshiruar.

Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi

çmimin?

Pranues çmimi dhe Përcaktues çmimi Ata operojnë me çmimin e zakonshëm në treg, por në varësi të llojit të Jufkave që prodhojnë dhe llojit të inputeve të përdorura, vendoset

dhe çmimi. Gratë janë ato që marrin vendimin lidhur me këtë çështje.





gratë)?

Po. Ekzistojnë hendeqe në aftësitë ekzistuese lidhur me mënyrën se si duhet të përdorin makineritë (megjithëse ato nuk e preferojnë

përdorimin e tyre në proces), dhe në zhvillimin e kapaciteteve.

A kanë gratë akses në pasuri (toke), ujë, teknologji? Po. Ato marrin pjesë në çdo hap përgjatë procesit.

A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të

Biznesit?

Jo, shërbimit ndodhen në qendrat urbane. Ata janë lojtari kryesor në këtë zinxhir vlerash, por për shkak të mos regjistrimit të biznesit, nuk kanë akses në shërbimet e zhvillimit të

biznesit.



Gjatë gjithë vitit. Ata nuk marrin grante ose ndonjë ndihmë financiare, por gjenerojnë të

ardhura vetëm nga ato që fitojnë nga shitja e produkteve të tyre.

Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Vetëm në proceset e prodhimit. Teknologjia perdoret në proceset e prodhimit, vetëm për të

përgatitur brumin.

Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Kërkesa në rritje;


Turizëm lokal, eksporti dhe kërkesa nga qendrat

urbane.

Ata kanë krijuar një rrjet të mirë kombëtar shitje, dhe gjithashtu

riciklojnë lëvozhgët e vezëve.

Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Regjistrimi;

Konkurrenca e pandershme;

Marketingu (Paketimi, Marka);

Investimet financiare;

Certifikimi.

Si pengesë shërben pamundësia për të hyrë në tregun e dëshiruar për

shkak të faktorëve të renditur.


gratë në ZV?

Transporti dhe Vendndodhja. Largësia nga zonat e tjera urbane shërben si një faktor kufizues.

Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Mungesa e qarkullimit të ajrit;

Investimi financiar i nevojshëm;

Paketimi (një plan biznesi).

Njësia e prodhimit nuk ka kushtet e duhura. Qeveria po ndërton

rrugën, duke shpresuar për një kohëzgjatje disa mujore. Pas kësaj, do të jetë më e lehtë për prodhuesit të furnizojnë tregjet në zona të tjera

të ndryshme urbane.

A ekziston mundësia që aktoret e ZV të jenë iniciatorët

e zgjidhjeve për zhvillimin e tregut?

Po. Kërkesa për produktet e tyre vazhdon të rritet nga viti në vit.


mundësi bashkëpunimi? Po. Ata bashkëpunojnë vetëm me ofruesit e inputeve (furnitorët).




A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i

mjedisit te ky aktor?

Po. Ato përdorin metodën tradicionale të tharjes dhe për më tepër, mungon ventilatoi në njësinë e prodhimit, duke bërë që në raste të

lagështisë është i pamundur prodhimi i Jufkave. Pra, ato prodhojnë për

vetëm 3-6 muaj të vitit.


VIZITË NË TERREN: ZERJA (19.07.19)



PRODHUESE (FEMËR) JUFKASH, BASHKIA DIBËR

Zinxhiri i Vlerës Pasta. Kërkesë e konsiderueshme e tregut për këtë produkt.

Aktori i Zinxhirit të Vlerës Prodhuese dhe përpunuese (femër) e Jufkave. Bashkëpunim me tregje në qytete të tjera dhe kanë një dyqan në

njësinë e tyre të prodhimit.


Mbështetës i ZV)

Aktore kryesore dhe Mbështetëse Kontrollon të gjitha fazat në zinxhirin e vlerës.


teknologjie, ofrues inputesh) Prodhuese dhe përpunuese. Biznesi familjar, një nga prodhuesit më të mëdhenj të Jufkave në

Peshkopi.


neutral)

Mundësues. Është e hapur kundrejt zhvillimit të tregut.

Aktori zotërohet/kontrollohet nga burrat apo gratë? 100 përqind në pronësi të grave, por burrat

kontribuojnë gjithashtu.

Marrëdhëniet në familje nuk tregojnë kufizime në kontributin e grave

në zinxhirin e vlerave të Jufkave.

Çfarë aktivitetesh kryejnë aktoret? Blerja e inputeve, prodhimi, përpunimi, marketing. Të dyja palët, si burrat ashtu edhe gratë janë të përfshirë.

Kush është përgjegjës për secilin aktivitet? Gratë: të përfshira në çdo fazë të zinxhirit të vlerës;

Burra: transport, marketing.

Ata bashkëpunojnë me njëri-tjetrin në çdo hap të zinxhirit

Çfarë fitojnë burrat dhe gratë nga aktiviteti? Paga minimale: 26,000 lekë për të gjithë punonjësit Familja gjeneron të ardhura nga shitja e produkteve të tyre.

Struktura e kostos së prodhimit. 20 përqind makineritë;

30 përqind fuqia punëtore;

50 përqind inputet.

100 përqind e vlerës së krijuar nga biznesi.

A po ndryshojnë rolet e grave? Pse? Po. Gratë kanë qenë gjithmonë të përfshira në gjithçka në këtë familje, por

megjithatë në zinxhirin e përgjithshëm të vlerave ato gjithnjë e më

shumë marrin pjesë në sektorë të ndryshëm.

Sa larg ndodhet (pozicionohet) puna nga banesa? Pranë shtëpisë së tyre. Shtëpia dhe njësia prodhuese ndodhen pranë njëra-tjetrës.

Cilat janë rolet më të gjera që burrat dhe gratë kryejnë

në aspektin e roleve prodhuese? Po për rolet e

komunitetit?

Gratë kanë role të shumta. Ata marrin pjesë në çdo detyrë.


(burra dhe gra)?

Niveli i lartë i mënyrës tradicionale të prodhimit të

Jufkave.

Ata janë akoma të gatshëm të marrin më shumë njohuri, veçanërisht

në mënyrën e përdorimit të makinerive të reja.




Numri i punonjësve burra/gra. Burra: 2 Gra: 3 Anëtarët e familjes dhe punëtorët e tjerë jo-familjarë punojnë në

biznes.

A ka (ekziston) punësimi i cenueshëm? Po. Ka punonjësit të padeklaruar, vetëm pronarja (grua) dhe burri i saj

janë të regjistruar konform ligji.

Numri i të punësuarve informalë (në të zezë) burra/gra Gra: 2 Burra:1 Biznesi nuk është regjistruar konform kërkesave ligjore.

A kanë gratë në zinxhirin e vlerës Agjenci? Jo. Gratë kanë vlerë, por ato nuk bashkëpunojnë me prodhuesit e tjerë të

Jufkave. Sidoqoftë, disa tashmë janë duke e konsideruar si mundësi pas

zhvillimit të seminarit të PLGP, duke marre parasysh përfitimet.

Matësi i impaktit pozitiv në biznesit tuaj (fitimi, jetesa, norma e kthimit, kontroll më i lartë) ose cili është


100 përqind.

Lind nevoja për disa ndryshime në paketim.

Gatishmëri për të rritur sasinë e furnizuar.

Ata duhet të ndryshojnë paketimin, si një mënyrë për të përmirësuar cilësinë e produktit përfundimtar, duke bërë të mundur arritjen e

tregut të dëshiruar.

Kush e përcakton çmimin dhe a keni ndikim mbi

çmimin?

Pranues çmimi + Përcaktues çmimi Ata pranojnë çmimin e zakonshëm në treg, por e përcaktojnë ate

shpeshherë në varësi të llojit të Jufkave që prodhojnë dhe llojit të inputeve të përdorura. Gratë janë ato që marrin vendimin

përfundimtar.


gratë)?

Po. Ekzistojnë hendeqe në aftësitë, të lidhura me mënyrën e përdorimit të

makinerive.

A kanë gratë akses në pasuri (toke), ujë, teknologji? Po. Ato marrin pjesë në çdo hap.

A kanë gratë akses në Shërbimet e Zhvillimit të

Biznesit?

Po. Ato janë aktori kryesor në këtë zinxhir vlerash.



Në hapin përfundimtar. Ato përdorin fitime të mbajtura.

Si përdoret teknologjia në zinxhirin e vlerës? Prodhim + Përpunim Teknologjia perdoret nëpërmjet përdorimit të makinerive të

ndryshme për të ndihmuar në prodhimin e Jufkave, dhe nëpërmjet

makinerive të tharjes.

Çfarë mundësish ka në zinxhirin e vlerës? Kërkesa në rritje;


Turizëm lokal, eksport dhe kërkesë nga qendrat

urbane.

Rrjet i mirë kombëtar i shitjeve.

Çfarë kufizimesh/pengesash ka në zinxhirin e vlerës? Konkurrenca e pandershme;

Marketingu (Paketimi).

Pengesat lidhen me pamundësinë për të hyrë në tregun e dëshiruar

(ndërkombëtar).





gratë në ZV?

Vendndodhja Largësia nga zonat e tjera urbane.

Cili është shkaku i kufizimeve (pengesave)? Infrastruktura Qeveria po ndërton rrugën, e cila do të perfundojë brenda disa

muajsh. Pas kësaj, do të jetë më e lehtë për prodhuesit të furnizojnë

tregjet në zona të tjera të ndryshme urbane.

A ekziston mundësia që aktoret e ZV të jenë iniciatorët

e zgjidhjeve për zhvillimin e tregut?

Po, ata e shohin bashkëpunimin si një mundësi të mirë

për të arritur qëllimet e tyre të brendshme, dhe jo

vetëm.

Vihet re mungesa e gatishmërisë nga prodhuesit e tjerë për të

bashkëpunuar.


mundësi bashkëpunimi? Po. Kryesisht bashkëpunimi ndodh me ofruesit e inputeve.

A po ndikon ndryshimi klimatik dhe degradimi i

mjedisit te ky aktor?

Po. Kur ka lagështi, ata detyrohen të përdorin makineri për tharje.


LISTA E KONTAKTEVE TË SUGJERUARA/ PALËT E INTERESIT/ EKSPERTËT PËR TRAJNIME

NR. EMËR_MBIEMËR ORGANIZATA POZICIONI FUSHA E EKSPERTIZËS KONTAKT

1 Zenulla Mehmeti ALCDF Dibër: “Tourism & Tradition”

Local Coordinator

Zhvillimi i Ekonomisë Lokale, Zhvillimi i kapaciteteve

lokale, Menaxhimi i Biznesit

[email protected]

2 Ana Salkurti World Vision Fasilituese Zhvillimi Zhvillimi i Ekonomisë Lokale [email protected]

[email protected]

3 Bedrije Kryemadhi World Vision Fasilituese Zhvillimi Zhvillimi i Ekonomisë Lokale [email protected]

4 Halil Goleci Shoqata Delfini Drejtori i Shoqatës Zhvillimi i Ekonomisë Lokale, Menaxhimi i Biznesit [email protected]

5 Clirim Lleshi Creative Business

Solutions

Konsulent Biznesi

(Zyra Peshkopi)

Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i

Biznesit, Aksesi në Financë

[email protected]

6 Ergent Pire Creative Business

Solutions

Konsulent Biznesi Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i


[email protected]

7 Fatmir Nikolli NOA Financing

Institution

Konsulent Biznesi Menaxhimi i Biznesit, Certifikime, Regjistrimi i


[email protected]

8 Bukurie Bregu Agritra Vizion Drejtor Fuqizimi Ekonomik i Vajzave dhe Grave [email protected]

9 Kimete Mazari GLV Integrimi Drejtor Ekzekutiv Zhvillimi Ekonomisë Lokale [email protected]

10 Lindita Manga ALCDF Drejtor Ekzekutiv Zhvillimi i kapaciteteve lokale, Menaxhimi i Biznesit,

Certifikimet

[email protected]

11 Erblira Mazari GLV Integrimi Zhvillimi i Ekonomisë Lokale [email protected]

12 Leonora Mazari Bashkia Dibër

(Peshkopi) Specialist Edukimi Sektori i Edukimit, Kulturës, Turizmit, Sportit [email protected]

13 Nevila Manga Bashkia Dibër

(Peshkopi)

Specialist Turizmi Sektori i Edukimit, Kulturës, Turizmit, Sportit [email protected]

14 Agron Mani Bashkia Dibër

(Peshkopi) Specialist Bujqësie Sektori Bujqësor [email protected]

15 Hamit Salkurti CNVP/ KTT Konsulent në Zhvillimin Rural

& Pyjor/ Menaxher KTT

Zhvillimi Rural dhe Pyjor [email protected]


LISTA E KONTAKTEVE TË SUGJERUARA/ PALËT E INTERESIT/ EKSPERTËT PËR TRAJNIME

NR. EMËR_MBIEMËR ORGANIZATA POZICIONI FUSHA E EKSPERTIZËS KONTAKT

16 Labinot Murrja Bashkia Dibër

(Peshkopi)

Specialist Arkive Montimi, katalogimi, ruajtja dhe administrimi i

koleksioneve të vlefshme të informacionit

[email protected]

17 Anduela Koba PLGP Koordinator Dibër Zhvillimi i Ekonomisë Lokale, Zhvillimi i kapaciteteve

lokale

[email protected]

18 Benard Tota Bashkia Dibër

(Peshkopi)

Specialist IT Menaxhimi i lidhjeve [email protected]

19 Sabah Sena Albanian Group of

Agricultural Advisors

Profesor Siguria Ushqimore, Menaxhimi i Agrobiznesit [email protected]

20 ICDQ Albania Certifikimet ‘Organic’, HACCP, ISO [email protected]

21 Lulezim Kadiasi Konsulent individual Menaxhimi i Agrobiznesit; HACCP; Organic. [email protected]

22 Veip Salkurti Kop Frut Dibër 2012 Agro-farmer Mbledhës, Përpunues, Fermer. 0693440444

[email protected]

23 Ana Kllobucishta World Vision Koordinator Projekti Zhvillimi i kapaciteve lokale [email protected]

mailto:[email protected]


U.S. Agjencia për Zhvillim Ndërkombëtar

PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI

RR. DERVISH HIMA

3 KULLAT PRAPA STAD. QEMAL STAFA

KULLA 1, APT. 91, KATI 10

TIRANA, ALBANIA

www.plgp.al

facebook.com/Albania.USAID

Documents

PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN ......PROJEKTI PËR PLANIFIKIMIN DHE QEVERISJEN VENDORE NË SHQIPËRI Gratë, Paqja & Siguria (GPS): Analiza e Ndjeshmërisë Gjinore në