RADYOTERAPİ VE TOTAL VÜCUT IŞINLAMASIkithemsireleri.com/FileUpload/ds394642/File/3_numarali_sunum_hafize... · Tek dozda 2 Gy sonrası katarakt riski artar. 7.5 Gy’den sonra

I.KEMİK İLİĞİ NAKLİ HEMŞİRELİĞİ KURSU, 23-24 KASIM 2012 KAYSERİ

RADYOTERAPİ VE TOTAL VÜCUT IŞINLAMASI

HAFİZE DÖNMEZ Erciyes Üniversitesi

Şahinur Dedeman Kemik İliği ve Kök Hücre Nakli Hastanesi


RADYASYON

1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen tarafından X-ışınlarının keşfi

Wilhelm Conrad Röntgen

1845-1923 İlk Klinik Görüntü


Tıbbi alandaki radyasyon uygulamaları,

radyasyonla görüntü elde edebilme ve radyasyonun

hücre veya tümörleri yok edebilme yeteneğine sahip

olması temeline dayanır.

Radyoterapide (RT) Amaç


RT ESAS OLARAK İKİ HEDEFE YÖNELİKTİR

1. Hastalığı tedavi etmek amacı ile küratif olarak,

2. Hastalığı tümden yok etmenin mümkün

olmadığı durumlarda, hastanın şikayetlerini

hafifletmek amacıyla palyatif olarak kullanılır.


Küratif RT

Küçük hacimli baş-boyun, serviks ve deri

kanserlerinde,

Işına çok duyarlı tümörlerde ,

İnoperabl kanserlerde,

Lokal nüksün veya olası metastazın önlenmesi amacıyla uygulanır.


Palyatif RT

Ağrı giderici (kemik-KC metastazları)

Bası azaltıcı (beyin-omurilik metastazları..)

Kanamaya karşı (hematüri, menoraji, hemoptizi)

İleri yaşta, performansı düşük hastalarda yaşam

kalitesini iyileştirmek ve tümörlerin küçülmesini

sağlamak amacıyla uygulanır.


Hızlı elektronlar

Beta parçacıkları

Alfa parçacıkları

PARÇACIK TİPİ

X-Işınları

Gama ışınları

DALGA TİPİ

İYONLAŞTIRICI RADYASYON

Radyo dalgaları

Mikrodalgalar

Kızılötesi dalgalar

Görülebilir ışık

DALGA TİPİ

İYONLAŞTIRICI OLMAYAN RADYASYON

RADYASYON

Dolaylı iyonlaştırıcı

Nötron parçacıkları

Radyasyon Çeşitleri


*Khan, Faiz M., Physics of Radiation Therapy, The, 4th Edition, Copyright ©2010 Lippincott Williams & Wilkins, Department of Therapeutic Radiology, University of Minnesota Medical School, Minneapolis, Minnesota.

• İyonize radyasyon bir maddeye girdiğinde iyon çiftleri oluşturmaktadır.

• Oluşan bu serbest radikaller canlı dokuları tahrip eder.

• Bu tahrip edici özellik kullanılarak kanserli hücreler yok edilmektedir.

Radyasyonun Hücrelere Etkisi


Radyoterapide iyonizan radyasyonlar kullanılmaktadır.

1. External Radyoterapi

-Lokal

-Total Vücut Işınlaması

2. Internal Radyoterapi

-Brakiterapi

Radyasyon Veriliş Şekilleri


Co-60 External Tedavi Cihazı:

Co-60, 1.17 ve 1.33 MeV ‘li gamma yayınlar. Co-60 ‘ın ortalama gamma enerjisi 1.25 MeV ‘dir.

Linner Hızlandırıcı (LINAC):

Lineer hızlandırıcılarda x ve elektron hüzmeleri elde edilmektedir. Kullanılan x-ışınlarınnn enerjileri 4, 6, 10, 15, 25 MV, elektronların enerjileri 4, 6, 8, 10, 12, 15, 18 MeV ‘dur.

External Radyoterapi


İnternal Radyoterapi

Brakiterapi

Brakiterapide hasta internal olarak ışınlanır. Bu ışınlama doku boşlukları, bronşlar ya da doku içerisine iğnelerle girilerek yapılır.


Radyoterapide Aşamalar

1. Klinik Değerlendirme

2. Tedavi Kararı

3. Hedef Volüm Belirlenmesi

4. Tedavi Planlanması

5. Simülasyon / Verifikasyon

6. Tedavi

7. Periyodik İzlem


Simülasyon (Tedavi Planlama Aşaması) Nedir?

Radyoterapi uygulamasına karar verildiğinde ilk

randevuda simülasyon işlemi yapılır.

Simülatörde belirlenen alanlara tedavi cihazında

ışınlama yapılır.


RT’de Genel İlkeler

1. RT’de klasik olarak “fraksiyone/ bölünmüş” tedavi kullanılır ve her fx dozu eşittir.

2. Her tedavi alanı her fx da ışınlanmalıdır.

3. Hastanın RT’e toleransı, erken ve geç etkiler; toplam doza, fx dozuna, ışınlanan alan genişliğine ve ışınlanan bölgedeki kritik organlara bağlıdır.


4. Tedaviye toleransı düşük olan hastada toplam dozlarda azaltma, tedavi alanlarında küçültme, hatta tedaviye geçici olarak ara verme söz konusu olabilir.

5. RT gören hastanın klinik takibi önemlidir!!

Hasta tedavi süresince her hafta en az bir defa muayene için doktoruna gönderilmelidir.




6. Hastanın her tedavide aynı pozisyona getirilmesi ve simülasyonda işaretlenmiş olan lazer noktalarının, tedavi cihazındaki lazer noktaları ile çakışması sağlanmalıdır.


RADYASYONUN

BİYOLOJİK ETKİLERİ

NELERDİR ???


Radyasyona Karşı Doku ve Organ Duyarlılığı

Kas, kemik, kıkırdak ve bağ dokuları radyasyona karşı dirençlidirler.

Kemik iliği, mide-bağırsak ve üreme organları ise duyarlıdırlar.


Hematopoietik Sistem

Kemik iliği çabuk yenilenen ve olgunlaşan hücrelerden oluşur.

Bu nedenle kemik iliğinin olduğu bölgeler ışınlanırsa, vücutta dolaşan kan hücreleri giderek azalır.

Tüm vücut ışınlamasından beş gün sonra lökopeni on gün sonra trombositopeni, iki ay sonra anemi maksimum düzeye ulaşır.


Üst Sindirim Sistemi

Mukozit

Yutma güçlüğü

Tat duyusunun kaybolması

Kserostomi


Alt Sindirim Sistemi

En önemli ve sık görülen yan etki; tedaviden bir süre sonra görülen proktittir (ağrılı mukuslu dışkılama).

Batın ya da pelvik ışınlamalarda akut olarak bulantı, kusma, diyare; geç dönemde ise stenoz, fistül gibi yan etkiler görülebilir.


Karaciğer

Genellikle tüm karaciğer ışınlandıktan 3-4 ay sonra bitkinlik, kusma, zayıflama, ateş gibi ön belirtilerle birlikte radyasyon hepatiti görülebilir.

Genel olarak 20 Gy’den sonra

karaciğer, ön ve arka alanlardan

korunur.


Akciğer

Akciğer ışınlaması yapılırken erken dönemde kuru öksürük, nefes darlığı, ateş görülebilir.

Akut pnömopatiler radyoterapi bitiminden 2-4 ay sonra görülür ve bir iki haftada kaybolur.

Geç dönemde fibroz gelişebilir.


Kalp

Miyokardit ya da perikardit görülebilir.


Renal

İlk görülen belirtiler proteinüri, hipertansiyondur,

giderek kronik böbrek yetmezliği gelişir

Disüri

Pollaküri


Deri

Co60 ile yapılan ışınlamalarda ve özellikle düşük

enerjili X ışınları kullanıldığında cilt reaksiyonları çok

artar.

Akut radyodermit görülebilir.


Gonadlar

Azospermi Menapoz


Beyin

Yüksek doz radyasyonun ilk etkisi; beyinde ödemdir ve bu özellikle şiddetli baş ağrısı ile kendini gösterir.

50 Gy’in üstünde ışınlanan kişilerin %5’inde geç dönemde unutkanlık ve dalgınlık görülebilir. Çocuklarda ise mental retardasyona neden olabilir.


Omurilik

Akut miyelopatiler

Ellerde ve ayaklarda his kaybı

Başı öne eğince elektriklenme hissi (Lhermitte belirtisi)


Lens

Tek dozda 2 Gy sonrası katarakt riski artar.

7.5 Gy’den sonra katarakt mutlak olur.


radyasyonun yaşam kısaltıcı etkisi

Eğer germ hücresi hasarlanmışsa “genetik mutasyon” şeklinde gelecek kuşakta ortaya çıkar, somatik hücre hasarlanmışsa “lösemi/ ya da kanser” şeklinde olabilir.

-karsinogenez


TÜM VÜCUT IŞINLAMASI


Tüm vücudun “tedavi amacıyla” radyasyona maruz bırakılmasıdır.

Kemik iliği transplantasyon programlarının hazırlık rejimlerinde kullanılan bir RT tekniğidir.

TÜM VÜCUT IŞINLAMASI (TBI)


Amaç

Kemoterapi ile remisyona girmiş hastada, olası rezidüel hücrelerin yok edilmesi.

Alıcının kemik iliğinde, verici kemik iliği hücreleri için yer açmak.

Lenfositleri baskılayarak, immünsupresyon yaratıp rejeksiyona engel olmak.


Endikasyonları

Kesin endikasyonlar: – ALL – AML – KML –MDS

Opsiyonel endikasyonlar: – Nöroblastom – Ewing sarkomu – Multiple myelom – Aplastik anemi

Klinik araştırma düzeyinde: – HL – NHL


Kontrendikasyonları

Daha önceki TBI

Daha önceki lokal radyoterapi (radyoterapistin

önerisiyle kabul edilebilir.)

Şiddetli respiratuar yetmezlik

Şiddetli kardiyak bozukluk

Prosedür sırasında hareketsiz kalamama


Uygun TBI Tekniği

İyi doz

homojenitesi

Organ korumaları

Tekrar edilebilir

Tedavi merkezine uyabilmeli


TBI Teknikleri

Kobalt ile TBI


TBI Teknikleri

AP/PA


TBI Teknikleri

Gantri Rotasyonu


TBI Teknikleri

Lateral


TBI Teknikleri

Lateral


TBI Teknikleri

Lateral


TBI- Akciğer Koruması

Akciğer dozunu tolere edilebilir bir değere indirmek için akciğer blokları kullanılır.

Blokların altında kalan toraks duvarı ve kostalara elektronlar uygulanarak kayıp doz tamamlanabilir.


TBI- Akciğer Koruması


TBI - Fraksiyonasyon

Tek fraksiyon tedaviler 1x 2Gy 1x 6 Gy 1x 10 Gy 1x 12 Gy

Fraksiyone tedaviler 6x 2 Gy 3x 3.3 Gy 4x 3 Gy 11x 1.8 Gy



TBI – Kalite Kontrol

Her TBI öncesinde dozimetrik doğrulamalar yapılmalıdır.

Planlanan ve verilen dozlar karşılaştırılıp doğrulanmalı ve kayıt edilmelidir.


TBI – Destek Ekipmanı

Akciğer,kalp ve dolaşım komplikasyonları ihtimaline karşı acil durum teçhizatı bulundurulmadır.

Hastanın, TBI esnasında vücut fonksiyonlarını desteklemek için, pulse-oksimetri ve monitör bulundurulmalıdır.

Her ışınlama için koruma bloklarının pozisyonları tedavi koşulları altında doğrulanmalıdır.


Tüm Vücut Işınlaması Akut Yan Etkiler

*ERÜ Transplant Merkezi Standard Operatıve Procedure ,TBI,SOP 028.


Tüm Vücut Işınlaması Kronik Yan Etkiler


Kök Hücre Transplantasyonunda TBI’nın

Diğer Yöntemlere Göre Avantajları

Nelerdir?


TBI, kemoterapinin etkimediği organları etkiler.

(testis,beyin..)

TBI, diğer kemoterapik ajanlar ile çarpraz direnç

oluşturmaz.

TBI, KT ajanları gibi metabolizasyona gereksinim

duymaz.


Transplantasyon olguları, daha önceden bir çok KT

ajanı almaları ve genellikle radyasyona maruz

kalmamaları sebebi ile,tümöral hücreler radyoterapiye

daha sensitiftir.


Radyasyona geç yanıt veren normal doku

hücreleri,fraksiyonlar arasında optimal bir süre

bırakılırsa (6-12 saat) tümör hücrelerine göre daha hızlı

bir tamir süresine sahiptirler.


TEŞEKKÜRLER...

Documents

RADYOTERAPİ VE TOTAL VÜCUT IŞINLAMASIkithemsireleri.com/FileUpload/ds394642/File/3_numarali_sunum_hafize... · Tek dozda 2 Gy sonrası katarakt riski artar. 7.5 Gy’den sonra