Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków

RAPORTHigiena rąk i otoczenia Polaków

MARKI DETTOL I CENTRUM ZDROWIA DZIECKA

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie ......................................................................................................................................... 4

Cele projektu ............................................................................................................................................ 13

Materiały i metody ................................................................................................................................ 14

Najważniejsze wnioski z badania ................................................................................................... 16

Wyniki badań i ich omówienie.......................................................................................................... 19

Wyniki ankiety ...................................................................................................................................... 20

Podsumowanie wyników badań ankietowych ........................................................................ 29

Drobnoustroje w naszym otoczeniu ............................................................................................ 32

Drobnoustroje w środkach komunikacji miejskiej ............................................................. 32

Drobnoustroje wykrywane na dworcach kolejowych i w centrach handlowych ... 35

Drobnoustroje na banknotach, monetach i bankomatach ............................................ 37

Bakterie w pomieszczeniach biurowych ................................................................................ 39

Drobnoustroje w domu ............................................................................................................... 41

Drobnoustroje izolowane z powierzchni w szpitalu ......................................................... 43

Drobnoustroje izolowane z placu zabaw dla dzieci .......................................................... 44

Drobnoustroje izolowane z przewijaków dla dzieci,

powierzchni toalet publicznych i domowych ..................................................................... 44

Krótka charakterystyka wyizolowanych drobnoustrojów.............................................. 46

Raport powstał pod redakcją:

n Doc. dr hab. n. med. Katarzyny Dzierżanowskiej-Fangrat

n Dr n. med. Alicji Pawińskiej

n Dr n. biol. Katarzyny Semczuk

Zakład Mikrobiologii i Immunologii Klinicznej Instytutu Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka

Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków

3

Każdy centymetr kwadratowy skóry człowieka

skolonizowany jest przez tysiące, a nawet

miliony drobnoustrojów. Na dłoniach cał-

kowita liczba komórek bakterii może wa-

hać się od 40 000 do 5 mln na cm2 skóry.

Większość z nich wchodzi w skład tzw.

fizjologicznej mikroflory skóry (resident

flora), do której należą m.in. Staphylo-

coccus epidermidis (gronkowiec skórny),

Corynebacterium spp. (maczugowce), Neis-

seria spp. (dwoinki Gram-ujemne), Propioni-

bacterium spp. Przejściowo, czyli przez krótki czas

mogą być też obecne na rękach drobnoustroje, które nie

są naturalną florą skóry, lecz przedostały się na ręce po zetknięciu z zanieczyszczoną po-

wierzchnią. Są wśród nich chorobotwórcze bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty. Przez ręce

są przenoszone m.in. rotawirusy i norowirusy, odpowiedzialne za biegunki, gronkowiec

złocisty, powodujący zakażenia skóry i zatrucia pokarmowe, pałeczki Salmonella, Shi-

gella, patogenne Escherichia coli, jaja tasiemca

i owsika. Zakażenia i zatrucia pokarmowe, po-

wodowane przez te patogeny określane są jako

choroby brudnych rąk. Mycie rąk wodą i myd-

łem nie zmienia zasadniczo składu flory fizjolo-

gicznej skóry, lecz może całkowicie usunąć z jej

powierzchni drobnoustroje patogenne. Złe na-

wyki higieniczne są przyczyną zakażeń dróg od-

dechowych, skóry, przewodu pokarmowego.

W 2003 roku WHO (Światowa Organizacja Zdro-

wia) opublikowała raport, dotyczący epidemicz-

nego występowania zakażeń przewodu pokarmowego, który wykazał, że 69% tych zaka-

żeń było skutkiem przenoszenia zarazków poprzez zanieczyszczone ręce i powierzchnie.

W Wielkiej Brytanii, w czasie epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez

WPROWADZENIE

Przez ręce są przenoszone m.in. rotawirusy i norowirusy, odpowiedzialne za biegunki, gronkowiec złocisty, powodujący zakażenia skóry i zatrucia pokarmowe, pałeczki Salmonella, Shigella, patogenne Escherichia coli, jaja tasiemca i owsika.


4

Escherichia coli O157 przyczyną ponad połowy zachorowań było przenoszenie bakterii

przez ręce. W tym przypadku czynnikiem ułatwiających rozprzestrzenianie się zakażeń

była niska dawka zakażająca. Zaledwie 10 komórek bakterii

E.coli O157 wystarczy, aby wywołać zakażenie.

Postęp, jaki dokonał się w medycynie w zakresie

profilaktyki i leczenia zakażeń pozwalał przy-

puszczać, że choroby infekcyjne przestaną być

problemem. Tymczasem, po 50 latach stoso-

wania antybiotyków coraz częściej pojawia-

ją się szczepy oporne na wszystkie dostępne

na rynku leki przeciwbakteryjne. Szczepienia

też mogą ochronić tylko przed niewielką licz-

bą zagrażających nam mikroorganizmów. Każ-

dego dnia, w każdym miejscu narażeni jesteśmy

na kontakt z chorobotwórczymi drobnoustrojami,

które są obecne w powietrzu i na różnych powierzch-

niach. W prosty i tani sposób możemy ustrzec siebie i swo-

ich najbliższych przed zarazkami przenoszonymi przez ręce. Jak wykazały badania, my-

cie rąk wodą z mydłem przez 15 sekund

redukuje liczbę bakterii już o około 90%.

Kolejne 15 sekund usuwa całkowicie

drobnoustroje, które mogą być przy-

czyną chorób. Większość z nas niestety

myje ręce około 5 sekund. Ta najprostsza

i najbardziej skuteczna forma profilakty-

ki może zmniejszyć o połowę liczbę cho-

rób biegunkowych i o blisko 30% liczbę

zakażeń dróg oddechowych. Dowodów

na znaczenie higieny rąk w szerzeniu się

zakażeń dróg oddechowych dostarczyła

epidemia SARS (severe acute respiratory syndrome) w Hong Kongu, kiedy obserwowa-

no najwyższą częstość zachorowań na obszarach zamieszkiwanych przez społeczności,

w których wskaźniki higieny personalne i środowiskowe były niskie. W 2009 roku,

Każdego dnia, w każdym miejscu narażeni jesteśmy na kontakt z chorobotwórczymi drobnoustrojami, które są obecne w powietrzu i na różnych powierzchniach. W prosty i tani sposób możemy ustrzec siebie i swoich najbliższych przed zarazkami przenoszonymi przez ręce.


5

w czasie pandemii grypy mycie rąk

było rekomendowane w wielu kra-

jach jako środek zapobiegający roz-

przestrzenianiu się wirusa A H1N1.

W 2007 roku Organizacja CDC (Centers for Disease Conrol and Prevention) realizowa-

ła projekt badawczy w Pakistanie, który miał wykazać jaki wpływ będzie miała zmiana

zachowań higienicznych (mycie rąk, codzienne kąpanie dzieci) w gospodarstwach do-

mowych na zdrowie dzieci. Monitorowane było występowanie trzech zakażeń: zakaże-

nia przewodu pokarmowego, skóry (liszajec zakaźny) i zapalenia płuc. W okresie jedne-

go roku objęto programem edukacyjnym mieszkańców 300 gospodarstw domowych i

nadzorowano u nich przestrzeganie dobrych nawyków higienicznych. Grupę kontrolną

stanowili mieszkańcy 360 gospodarstw domowych, których nie objęto edukacją i któ-

rzy nie zmienili swoich zachowań. Po roku okazało się, że częstość występowania zapa-

leń płuc była wyższa o 50%, chorób biegunkowych o ponad 40%, a liszajca zakaźnego

o 47% u dzieci, które mieszkały w domach nie obję-

tych programem edukacyjnym w porównaniu

do dzieci z gospodarstw domowych, w któ-

rych częściej korzystano z wody i mydła.

W 2008 roku, pod patronatem UNESCO ob-

chodzony był pierwszy Światowy Dzień

Mycia Rąk. Tego dnia na całym świecie

ponad 200 milionów dzieci z 86 krajów

i pięciu kontynentów symbolicznie umy-

ło ręce. Zamierzeniem organizatorów tej

akcji było zwrócenie uwagi światowej spo-

łeczności na problem przenoszenia przez ręce

chorób infekcyjnych i poprzez edukację dzieci do-

tarcie do osób dorosłych i uświadomienie im wagi tego

problemu. To przede wszystkim złe nawyki higieniczne dorosłych są przyczyną chorób

biegunkowych u najmłodszych dzieci. W grupie dzieci do 5 roku życia przebieg zakażeń

przewodu pokarmowego może być bardzo ciężki. Każdego roku na świecie z powodu

biegunek umiera od 3,5 do 4 mln dzieci w tej grupie wiekowej. Drugą grupą „ryzyka”

To przede wszystkim złe nawyki higieniczne dorosłych są przyczyną chorób biegunkowych u najmłodszych dzieci.


6

są osoby w podeszłym wieku (>65 roku życia), u których odporność na zakażenia jest

w naturalny sposób obniżona. Liczebność tej populacji stale rośnie. Ponadto na zakażenia

przenoszone przez ręce są narażone osoby z choroba-

mi układowymi lub infekcyjnymi (np. AIDS), które

osłabiają układ odpornościowy. W systemach

opieki zdrowotnej wielu krajów Europy

i w USA istnieje tendencja do skracania

czasu pobytu pacjentów w szpitalach

i kontynuowania leczenia / opieki (szcze-

gólnie w przypadku osób przewlekle

chorych) w warunkach domowych. Waż-

ne jest, aby w domu nie byli oni narażeni

na choroby infekcyjne bardziej niż w środo-

wisku szpitalnym.

W ostatnich latach przeprowadzono wiele ba-

dań, oceniających znaczenie efektywności mycia rąk

w zapobieganiu zakażeniom przewodu pokarmowego. Wykazano, że przestrzeganie za-

sad higieny obniża częstość występowania chorób biegunkowych o 42-47%. Gdyby uda-

ło się uzyskać taki efekt we wszystkich krajach, można byłoby ocalić od śmierci z powo-

du zakażeń przewodu pokarmowego ponad milion osób. Jest to prawdziwe wyzwanie

w sytuacji, kiedy zaledwie 60% ludzi na świecie posiada odpowiednie warunki sanitarne.

Ale nie zawsze szeroka dostępność środków do mycia i dezynfekcji oraz wysoki stan-

dard życia są czynnikami decydującymi o częstym myciu rąk. Zdecydowanie ważniejsze

są właściwe nawyki higieniczne i świadomość zagrożeń, związanych z przenoszeniem

przez ręce zakażeń.

Badania prowadzone w krajach wysoko rozwiniętych wykazały, że zachowania higie-

niczne wielu osób są dalekie od ideału. Obserwacje dotyczą przede wszystkim mycia rąk

przy korzystaniu z publicznych toalet. Opublikowane w 2008 roku wyniki badań Ame-

rykańskiego Towarzystwa Mikrobiologów wykazały zaniedbania w zakresie higieny rąk

w społeczeństwie amerykańskim. Badania przeprowadzono w 5 największych miastach

i objęły 7836 osób. Jedynie 67% osób umyło ręce po skorzystaniu z publicznej toalety.

Ponadto zaobserwowano różnice w nawykach higienicznych w zależności od płci.


7

Znacząco więcej kobiet (75%) niż mężczyzn (58%) umyło ręce po wyjściu z toalety. Ana-

logiczne badania, przeprowadzone w 2009 roku wykazały, że nastąpiła znacząca popra-

wa w zachowaniach higienicznych

i że aż 85% Amerykanów myło ręce

po skorzystaniu z toalety. Kobie-

ty, podobnie, jak w poprzednim

badaniu, częściej myły ręce (93%)

w porównaniu do mężczyzn (77%).

W opinii ekspertów tak duża popra-

wa w zakresie higieny rąk mogła być

związana z epidemią grypy AH1N1

i szeroko prowadzoną kampanią

promującą mycie rąk jako działanie profilaktyczne, które może zapobiec zachorowaniu

na grypę. W badaniach przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii obserwowano podobne

tendencje w zachowaniach higienicznych, jak w USA. W opublikowanych wynikach ba-

dań, które towarzyszyły szerokiej akcji promowania zachowań zapobiegających grypie

podano, że zaledwie 32% mężczyzn i 64% kobiet myje ręce po skorzystaniu z publicznej

toalety. Badanie objęło 200 tys. osób i zostało przeprowadzone 15 października 2009

roku, czyli w drugim Światowym Dniu Mycia Rąk. Wyniki badań ankietowych, pochodzą-

ce także z Wysp Brytyjskich wykazały, że 25% mężczyzn i 17%

kobiet nie myje rąk przed przystąpieniem do przygo-

towywania posiłku. W tym samym roku zarejestro-

wano w Wielkiej Brytanii 4,5 miliona przypadków

zakażeń i zatruć pokarmowych. Wiele osób

uważa, że jeżeli ich ręce wyglądają na czyste,

to oznacza, że są „wolne” od niebezpiecznych

zarazków. Tymczasem ręce „optycznie” czyste

nie zawsze są „mikrobiologicznie” bezpieczne.

Ponadto właściwa higiena rąk nie polega jedy-

nie na częstszym korzystaniu z wody i mydła, ale

przede wszystkim na myciu rąk w pewnych, okre-

ślonych sytuacjach, w których istnieje duże prawdo-

podobieństwo kontaktu z zanieczyszczoną drobnoustro-

Wyniki badań ankietowych, pochodzące także z Wysp Brytyjskich wykazały, że 25% mężczyzn i 17% kobiet nie myje rąk przed przystąpieniem do przygotowywania posiłku. W tym samym roku zarejestrowano w Wielkiej Brytanii 4,5 miliona przypadków zakażeń i zatruć pokarmowych.


8

jami powierzchnią oraz kiedy obecne na naszych rękach bakterie mogą być przeniesione

bezpośrednio na osobę wrażliwą (np. na małe dziecko) lub na pożywienie, w którym

mogą się namnożyć.

Mycie rąk samą wodą nie jest wystarczające i zawsze należy użyć mydła, aby uzyskać

właściwy skutek. Kiedy jesteśmy poza domem, np. na spacerze, w autobusie lub w in-

nym miejscu i zaistnieje potrzeba umycia rąk, a możemy mieć z tym problem, wówczas

możliwe jest zastosowanie preparatu (w postaci żelu lub płynu) do dezynfekcji rąk, który

wystarczy dobrze wetrzeć w dłonie, aby pozbyć się niebezpiecznych drobnoustrojów.

Są to preparaty dostępne w postaci żelu, pianki lub płynu na bazie alkoholu, a ich wielką

zaletą jest to, że nie potrzeba wody ani ręcznika i mogą więc być używane wszędzie.

Warto o tym pamiętać zwłaszcza kiedy korzystamy z komunikacji miejskiej. Jak wyni-

ka z badań przeprowadzonych w London School of Hygiene and Tropical Medicine

co czwarta osoba dojeżdżająca do pracy komunikacją miejską ma na rękach bakterie


Powinniśmy pamiętać o umyciu rąk:

n przed przystąpieniem do posiłku oraz karmienia

dzieci

n przed przygotowywaniem posiłku, szczególnie

przed i natychmiast po przygotowywaniu potrawy

z surowców takich, jak mięso, drób lub ryby

n po zabawie ze zwierzętami i po porządkowaniu kuwet

n po tym, jak zakrywamy dłońmi nos i usta w czasie

kaszlu i kichania oraz po użyciu chusteczki do nosa

n po skorzystaniu z toalety

n po powrocie do domu z pracy, ze sklepu lub podróży koleją, czy środkami

komunikacji miejskiej

n po kontakcie z osobą chorą w domu lub w szpitalu

n po wykonaniu opatrunku na skaleczeniu, ranie, zmianach skórnych

n po czynnościach porządkowych i wyrzuceniu śmieci, odpadków

n po zmianie pieluszki u dziecka lub osoby chorej

n po kontakcie z krwią, wymiocinami lub wydalinami (moczem, kałem)

9

kałowe. „Brudniejsi” mikrobiologicz-

nie byli pasażerowie autobusów niż

metra, pracownicy umysłowi, emeryci

i studenci niż ci którzy pracują fizycz-

nie. Być może dlatego, że praca fi-

zyczna wiąże się z widocznym gołym

okiem zabrudzeniem rąk, co skłania

do częstszego ich mycia.

Nasze ręce są środkiem transportu dla mikroorganizmów. Dotykając różnych powierzch-

ni zabieramy znajdujące się na nich drobnoustroje i zostawiamy „swoje” bakterie i wirusy.

Jednorazowy kontakt z powierzchnią skażoną drobnoustrojami powoduje przeniesienie

od 100 do 10 tys. komórek drobnoustrojów. Najłatwiej do skóry przylegają pałeczki E.

coli, Salmonella, gronkowiec złocisty oraz wirusy Rhino, Rota. Drobnoustroje z dłoni po-

przez dotyk mogą przenieść się dalej na 5 różnych powierzchni lub 14 różnych osób.

Drobnoustroje łatwiej przylegają do rąk wilgotnych niż suchych, dlatego bar-

dzo ważne jest staranne osuszenie rąk

po ich umyciu. Naukowcy z University

of Bradford w wielkiej Brytanii wykaza-

li, że bardziej skuteczne jest wytar-

cie rąk papierowym ręcznikiem,

ponieważ czynność ta zabiera

około 20 sekund Suszenie su-

szarką trwa dłużej, około 30-

40 sekund, dlatego ręce naj-

częściej są niedosuszone,

a tym samym bardziej po-

datne na zasiedlanie przez

drobnoustroje.

Większość mikroorganizmów

może przeżyć poza organi-

zmem ludzkim od kilku dni do kil-

ku miesięcy.


Kiedy jesteśmy poza domem, np. na spacerze, w autobusie lub w innym miejscu i zaistnieje potrzeba umycia rąk, a możemy mieć z tym problem, wówczas możliwe jest zastosowanie preparatu do dezynfekcji rąk, który wystarczy dobrze wetrzeć w dłonie, aby pozbyć się niebezpiecznych drobnoustrojów.

10

Na wilgotnych powierzchniach pałeczki

Escherichia coli przeżywają do 16 miesięcy.

Suche środowisko jest bardziej sprzyjające

dla gronkowca złocistego, który zachowu-

je żywotność przez 7 miesięcy i prątków

gruźlicy, które mogą pozostawać żywe

nawet przez kilka lat. Krócej poza organi-

zmem człowieka mogą przetrwać wirusy,

np. wirus grypy do 48 godzin, wirus HIV

do 7 dni. Jednak wirusy, które wywołują zatrucia

pokarmowe mogą przeżywać poza organizmem znacz-

nie dłużej, np. rotawirusy do 60 dni, a adenowirusy do 3 miesięcy. Rodzaj materiału, z

którego wykonana jest powierzchnia zanieczyszczona przez drobnoustroje nie ma więk-

szego wpływu na ich przeżywalność. Przez podobny okres pozostają one żywe na po-

wierzchniach plastikowych, metalowych czy drewnianych.

Wiele różnych bakterii wykrywanych było na klawiaturach komputerów, telefonach ko-

mórkowych, banknotach, pilotach telewizorów, włącznikach światła, klamkach, na bla-

tach kuchennych i innych powierzchniach w domach i w biurach. Komputer jest obec-

nie podstawowym narzędziem pracy. Spędzamy przy nim każdego dnia wiele godzin,

ale niewielu z nas pamięta o czyszczeniu komputera, a w szczególności klawiatury.

Na klawiaturze komputera znajdują się drobnoustroje, pochodzące od osób, które

z niego korzystają. Według badań profesora Charlesa Gerby, mikrobiologa z Arizony,

na klawiaturach komputera może przebywać około 510 bakterii na cm2. Gorzej przedsta-

wiają się wyniki posiewów z biurek, gdzie można znaleźć 3249 bakterii na cm2. W bada-

niu sprawdzono ponad 100 biur na uniwersytecie oraz w firmach w Nowym Jorku, Los

Angeles, San Francisco, Oregonie i Waszyngtonie. Wymazy pobierano z telefonów, bla-

tów, myszy komputerowych, klawiatur, długopisów, dna i uchwytów szuflad. Uzyskane

wyniki podsumowano stwierdzeniem, że przeciętne biurko zawiera 400 razy więcej bak-

terii niż deska klozetowa w toalecie. Jednak większość wykrytych bakterii nie należała do

bakterii chorobotwórczych.

Sytuacja inaczej może wyglądać w szpitalach, gdzie przebywają ludzie narażeni na za-

każenia bakteriami oportunistycznymi, czyli niebezpiecznymi dla ludzi z obniżoną

odpornością. Przyciski klawiatury często były przedmiotem badań mikrobiologicznych


11

w szpitalach. W oddziałach intensywnej terapii wykrywano na nich pałeczki Acinetobac-

ter, które są przyczyną ciężkich zapaleń płuc u osób leczonych przy pomocy respiratora.

W Nortwestern Memorial Hospital, w Chicago na klawiaturach komputerów znajdowały

się drobnoustroje, stanowiące poważne zagrożenie epidemiologiczne – oporny na wan-

komycynę Enterococcus faecium i metycylinooporny Staphylococcus aureus. Na kla-

wiaturze pozostają drobnoustroje przenoszone przez ręce, ale mogą też osiadać na niej

bakterie, grzyby i wirusy, obecne w powietrzu. Jeżeli kilka osób korzysta z tego samego

komputera i jedna z nich jest przeziębiona, to za pośrednictwem klawiatury może „prze-

kazać” wirusy osobie, która wkrótce po niej usiądzie przy komputerze. Akcje promowania

higieny rąk są często połączone z przekazywaniem wiedzy w zakresie innych zachowań

higienicznych, przede wszystkim związanych z zachowaniem „bezpiecznej” czystości

w miejscach (w domu i w biurze), które mają kontakt z żywnością oraz na powierzch-

niach, które często są dotykane przez ręce i mogą być źródłem zakażeń.


12

Kampania edukacyjna „Przerwij łańcuch

infekcji” została zainicjowana przez

producenta marki Dettol, firmę

Reckitt-Benckiser i prowadzona

była wspólnie z Instytutem „Po-

mnik-Centrum Zdrowia Dzie-

cka”, który jako szpital promu-

jący zdrowie chętnie włącza

się do działań propagujących

zachowania pro-zdrowotne.

Celem tej akcji było uświadomie-

nie Polakom jakie zagrożenia niesie

nieprzestrzeganie higieny rąk. Poprzez

wykazanie jakie bakterie możemy wykryć

na naszych rękach i na powierzchniach, których

dotykamy chcieliśmy zwrócić uwagę na miejsca i sytuacje,

w których mogą nam zagrozić chorobotwórcze drobnoustroje.

Zamierzeniem organizatorów akcji „Przerwij łańcuch infekcji” było podniesienie świado-

mości w zakresie prawidłowych nawyków higienicznych, co w przyszłości mogłoby pro-

wadzić do zmniejszenia częstości zakażeń przenoszonym przez ręce.

CELE PROJEKTU


13

Badaniem objęto 652 osoby,

od których pobierane były

wymazy z rąk. Uczestnictwo

w programie było w pełni do-

browolne. Metodą ankietową

zbierano dane demograficz-

ne takie jak wiek, płeć, po-

ziom wykształcenia, miejsce

zamieszkania oraz informacje

dotyczące nawyków higienicz-

nych osób, które wyraziły chęć

uczestniczenia w badaniach.

Do badań mikrobiologicznych

pobranych zostało również

338 próbek (wymazów) śro-

dowiskowych z powierzchni

w biurach, galeriach handlo-

wych, domach prywatnych,

szpitalu, środkach komunika-

cji miejskiej (metro, tramwaj, autobus), pociągach, dworcach kolejowych i na placach za-

baw. W centrach handlowych były to bankomaty, klamki, przyciski i sedesy w toaletach,

przewijaki, wózki, w szpitalu – przewijaki, klamki gabinetów lekarskich i sanitariatów,

bankomaty, przyciski do windy, w biurach – klawiatury i myszki komputerowe, telefo-

ny komórkowe i stacjonarne, kalkulatory, torby męskie i damskie, blaty kuchenne, kosze

na śmieci, lodówki, automaty do napojów, klamki, dozowniki mydła i sedesy w łazience,

fax, a w gospodarstwach domowych – sedesy, blaty kuchenne, piloty telewizyjne, tor-

by damskie, klamki do toalety. Ponadto przedmiotem badań były pieniądze – wymazy

pobrane zostały z powierzchni banknotów i monet. Materiały do badań pobierane były

w okresie od 20.07. 2010 do 21.09.2010.

MATERIAŁY I METODY


Posiewy pobranych materiałów oraz analizę uzyska-nych wyników przeprowadzono w Zakładzie Mikro-biologii i Immunologii Klinicznej Instytutu „Pomnik- Centrum Zdrowia Dziecka” przy użyciu klasycznych metod diagnostyki mikrobiologicznej.

14

Pobrane wymazy z rąk na podłożach transportowych posiewane były na kilka podłoży

mikrobiologicznych przeznaczonych do hodowli bakterii oraz grzybów. Po 48 godzinach

inkubacji w 35°C każda płytka była oceniana przez zespół diagnostów. Wykonano iden-

tyfikację wyhodowanych bakterii i grzybów, a w przypadku bakterii potencjalnie choro-

botwórczych i należących do flory kałowej wykrywane były najważniejsze mechanizmy

oporności na antybiotyki: wśród gronkowców złocistych poszukiwano szczepów opor-

nych na antybiotyki beta-laktamowe (MRSA), u Enterococcus spp. oznaczano wrażliwość

na wankomycynę, a u pałeczek Gram-ujemnych wykrywano wytwarzanie enzymów,

beta-laktamaz , które degradują penicyliny i antybiotyki cefalosporynowe.


15

Drobnoustroje, które zostały wykryte na różnych powierzchniach w miejscach publicz-

nych oraz w środowisku domowym w większości należały do mikroflory środowiska,

np. Bacillus spp., Acinetobacter psp., Flavobacterium spp., Pseudomonas putida). Są to

drobnoustroje powszechnie występujące w przyrodzie i nie stanowią zagrożenia dla

osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Te same bakterie bardzo

często izolowane były ze skóry rąk badanej przez nas populacji. Równie często wykry-

wane były bakterie zaliczane do mikroflory skóry, czyli gronkowce koagulazo-ujemne

i mikrokoki. Świadczy to o tym,

że miejsca te są nieustannie doty-

kane przez ludzkie ręce. Jest to więc

dowód na to, że drobnoustroje ła-

two przemieszczają się z powierzch-

ni środowiska nas otaczającego

na nasze ręce. I odwrotnie nasze

ręce zostawiają to, co obecnie po-

siadają na powierzchni skóry.

W badaniach środowiskowych izolowane były również bakterie potencjalnie chorobo-

twórcze. Z gronkowcem złocistym (Staphylococcus aureus) można spotkać się w środ-

kach komunikacji miejskiej np. na poręczy, siedzeniach lub w centrum handlowym ko-

rzystając z wózka sklepowego.

Niektóre szczepy gronkowca mogą wytwarzać toksy-

nę eksfoliatywną, która powoduje złuszczanie warstwy

ziarnistej naskórka. Poza tym gronkowiec złocisty jest

najczęstszą przyczyną zakażeń ran, powstawania ropni

i czyraków. Dlatego może być niebezpieczny jeśli mamy

uszkodzoną skórę, rany po ugryzieniu, ukąszeniu. Nie-

które szczepy gronkowca, jak wspominano wcześniej, mogą wywoływać zatrucia pokar-

mowe wywołane enterotoksyną. Niestety gronkowce są odporne na wysuszanie i mogą

przeżywać na różnych powierzchniach przez kilka tygodni lub nawet miesięcy zachowując

zdolność do zakażania. Na szczęście w badaniach środowiskowych nie wyizolowano szcze-

pów opornych (MRSA), które znaleziono na rękach. W wielu miejscach izolowano bakterie


NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI Z BADANIA

W przeważającej liczbie (80-84%) na rękach kobiet i mężczyzn obecne były drobnoustroje zaliczane do mikroflory fizjologicznej skóry lub bakterii bytujących w środowisku naturalnym. W obu grupach sporadycznie zdarzały się przypadki występowania potencjalnie chorobotwórczego gronkowca złocistego.

W pociągach wyhodowano 14 różnych rodzajów drobnoustrojów. Tylko z jednej próbki – z powierzchni ławki-siedziska – wyizolowano gronkowca złocistego.

16

kałowe, które również (w pewnych okolicznoś-

ciach) mogą być przyczyną zakażeń, zwłaszcza

u osób z obniżoną odpornością.

Szczepy E. coli odnajdywano głównie w toaletach, ale również na poręczach w środkach

komunikacji, wózkach w centrach handlowych, a także na placu zabaw dla dzieci i prze-

wijakach. Wyniki takie mogą budzić niepokój, gdyż niektóre szczepy Escherichia coli

mogą powodować zakażenia przewodu pokarmowego o ciężkim przebiegu, powikłane

niewydolnością nerek.

Pozostałe pałeczki jelitowe izolowane były niemal z każdego miejsca (wyjątek stanowi-

ło środowisko szpitala). Przeniesione na rękach do naszych domów pałeczki Klebsiella

mogą zagrozić osobom w podeszłym wieku i małym dzieciom. Mogą być przyczyną za-

paleń płuc i zakażeń dróg moczowych, a u noworodków mogą powodować zapalenie

opon mózgowo-rdzeniowych. Również bakterie Escherichia coli i Enterococcus mogą

powodować zakażenia układu moczowo-płciowego i ciężkie zakażenia u noworodków.

Obecność flory kałowej na powierzchniach środowiska może nasuwać podejrzenie,

że w miejscach tych mogą być także obecne wirusy. Zwłaszcza jeśli „pozostawiła” tę florę

osoba z biegunką o etiologii wirusowej. Warto więc podkreślić w tym miejscu znaczenie

sprzątania toalet, przede wszystkim publicznych. Brudne, bez środków higienicznych,

a czasami ciepłej wody mogą być źródłem poważnych zakażeń.

Wyniki badania wskazują na obecność znacznej i różnorodnej flory w środowisku domowym.

Na szczęście w domu najczęściej otaczają nas nasze własne bakterie. Z większością z nich ży-

jemy w harmonii, bez szkody dla

zdrowia. ednak w sytuacjach kie-

dy w domu opiekujemy się oso-

bą starszą, obłożnie chorą lub

małym dzieckiem, warto mieć

świadomość, gdzie mogą czekać

na nas zagrożenia mikrobiolo-

giczne (toaleta, blaty kuchen-

ne).


Po powrocie do domu z miejsc, w których spotkać można dużą liczbę ludzi należy dokładnie umyć ręce. Istnieje duże ryzyko, że można w tych miejscach zetknąć się ze skażoną powierzchnią i przenieść na skórę rąk potencjalnie niebezpieczne drobnoustroje.

Najwięcej potencjalnie szkodliwych drobnoustrojów znaleziono w domach. Na blatach kuchennych można było spotkać drobnoustroje flory kałowej. Piloty do telewizorów były siedliskiem bakterii środowiskowych oraz pochodzących ze skóry rąk i flory kałowej. Na wielu powierzchniach wykrywane były bakterie Gram-ujemne (E.coli., Klebsiella spp., Enterobacter spp., Acinetobacter spp. i inne) oraz grzyby pleśniowe.

17

Wykrywane w projekcie badawczym grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida mogą

być przyczyną zakażeń skóry i błon śluzowych. Grzyby pleśniowe, a przede wszystkim ich

zarodniki mogą być niebezpieczne dla osób z ciężkimi chorobami płuc lub innymi choro-

bami przewlekłymi. Dla większości populacji nie stanowią one zagrożenia dla zdrowia.

Podsumowując można potwierdzić, że na rękach ludzi obecnych jest wiele drobnoustro-

jów. Większość z nich należy do mikroflory fizjologicznej, która jest przyjazna człowieko-

wi i pełni funkcje obronne. Warto jednak pamiętać, że wśród nich mogą znaleźć się bak-

terie potencjalnie chorobotwórcze (gronkowiec złocisty) oraz flora jelitowa (paciorkowce

kałowe, pałeczka okrężnicy). Obecność takiej flory na rękach i w środowisku pozwala

przypuszczać, że razem z nimi mogą być także wirusy i jaja pasożytów. Optymizmem

napawają wyniki ankiety dotyczące nawyków higienicznych. Na ich podstawie moż-

na stwierdzić, że badana grupa wykazała się dużą świadomością zagrożeń jakie niosą

ze sobą brudne ręce. Badanie było dobrowolne, zatem zgoda na udział w badaniu lub jej

brak może świadczyć o posiadaniu uprzedzeń do tego typu akcji, świadomości znacze-

nia badań lub obaw związanych z higieną osobistą. Najliczniejszą grupę wiekową (36%)

stanowiły osoby młode, pomiędzy 18 i 25 rokiem życia, które razem z kolejną grupą –

osób pomiędzy 26 i 30 rokiem życia (18%) stanowiły ponad połowę (54%) wszystkich

badanych. Może to świadczyć o większej świadomości i wiedzy osób młodych w zakre-

sie higieny rąk i jej znaczenia dla zdrowia oraz o docenianiu znaczenia prowadzonych

badań. Najmniej liczną grupą były osoby po 60 roku życia, które stanowiły zaledwie 6%

wszystkich badanych. Chęć uczestniczenia w badaniach najczęściej deklarowały osoby

z wykształceniem wyższym (43%) i średnim (32%). Najmniej liczną grupę stanowiły oso-

by z wykształceniem podstawowym.

Wyniki ankiet wskazują, że 90% pytanych odpowiedziało, że zawsze myje ręce po sko-

rzystaniu z toalety, 67% przed przygotowywaniem posiłku, 60% zawsze myje ręce po

powrocie do domu. Nieco mniej osób deklarowało, że myje ręce po kontakcie ze zwie-

rzętami (łącznie 83% pytanych odpowiedziało , że robi to zawsze i często) i po kontakcie

z osobą chorą (łącznie 84% pytanych odpowiedziało „zawsze” i „często”). Żadna z ba-

danych osób na zadane pytania nie udzieliła odpowiedzi „nigdy”. Kobiety częściej od-

powiadały, że myją ręce we wszystkich sytuacjach, o które były pytane w ankiecie. Jest

to zgodne z wynikami badań, które były przeprowadzane w innych krajach (Wielka Bry-

tania, USA) i które wykazały, że kobiety bardziej niż mężczyźni dbają o higienę rąk.


18

19

WYNIKI BADAŃ I ICH OMÓWIENIE

W badaniach ankietowych wzięły udział 652 osoby, w tym 370 kobiet i 282 męż-

czyzn. Dane demograficzne badanej populacji przedstawiono w Tabeli 1 oraz

na wykresach 1, 2, 3, 4.

Tabela 1. Dane demograficzne populacji biorącej udział w badaniu.

Wyniki badań ankietowych dostarczyły ważnych informacji dotyczących zachowań hi-

gienicznych Polaków w odniesieniu do płci, wykształcenia, wieku i miejsca zamieszkania

osób badanych. Badanie było dobrowolne, zatem wyrażenie zgody lub jej niewyraże-

nie na uczestniczenie w badaniu może świadczyć o posiadaniu uprzedzeń do tego typu

akcji, świadomości znaczenia badań lub obaw związanych z higieną osobistą. Nie było

istotnych różnic w liczbie badanych kobiet (43%) i mężczyzn (57%).


WYNIKI ANKIETY

20

Płeć Kobiety MężczyźniWiek (lata) 18-25 26-30 31-40 41-50 51-60 61-70 >70Wykształcenie Podstawowe Zawodowe Średnie WyższeMiejsce zamieszkania Wieś Miasto do 50 tys. Miasto od 50 do 200 tys. Miasto od 200 do 500 tys. Miasto > 500 tys. Warszawa

370 57%282 43%235 36%117 18%117 18%73 11%71 11%20 3%19 3%38 6%121 19%211 32%282 43%101 15,5%101 15,5%59 9%26 4%26 4%339 52%

Liczba badanych

% badanychDane demograficzne

Wykres 1. Płeć osób biorących udział w badaniu.

Najliczniejszą grupę wiekową (36%) stanowiły osoby młode, pomiędzy 18 i 25 rokiem

życia, które razem z kolejną grupą – osób pomiędzy 26 i 30 rokiem życia (18%) stanowiły

ponad połowę (54%) wszystkich badanych. Może to świadczyć o większej świadomości

i wiedzy osób młodych w zakresie higieny rąk i jej znaczenia dla zdrowia oraz o docenia-

niu znaczenia prowadzonych badań. Najmniej liczną grupą były osoby po 60 roku życia,

które stanowiły zaledwie 6% wszystkich badanych.

Wykres 2. Wiek osób biorących udział w badaniu.

Zaobserwowano istotne różnice, związane z wykształceniem osób badanych. Chęć

uczestniczenia w badaniach najczęściej deklarowały osoby z wykształceniem wyższym

(43%) i średnim (32%). Najmniej liczną grupę stanowiły osoby z wykształceniem podsta-

wowym, ale jak wykazały wyniki ankiet, niechęć do udziału w badaniach nie wynikała

u nich z braku wiedzy, czy świadomości zagrożeń, ponieważ na zadawane w ankietach

pytania odpowiadały niemal identycznie, jak osoby z wyższym wykształceniem.


21

Wykres 3. Wykształcenie osób biorących udział w badaniu.

Wykres 4. Miejsce zamieszkania osób biorących udział w badaniu.


22

Wyniki ankiety dotyczące nawyków higienicznych osób biorących udział w badaniu

przedstawiono w Tabeli 2.

Tabela 2. Nawyki higieniczne osób biorących udział w badaniu.

Pytani o nawyki higieniczne Polacy odpowiedzieli w ogromniej większości, że myją ręce

po skorzystaniu z toalety (90% pytanych odpowiedziało „zawsze”), przed przygotowy-

waniem posiłku (67% pytanych odpowiedziało „zawsze” i 28% „często”), po powrocie do

domu (60% pytanych odpowiedziało „zawsze” i 32% „często”); nieco mniej deklarowało,

że myje ręce po kontakcie ze zwierzętami (łącznie 83% pytanych odpowiedziało „zawsze”

i „często”) i po kontakcie z osobą chorą (łącznie 84% pytanych odpowiedziało „zawsze”

i „często”). Żadna z badanych osób na zadane pytania nie udzieliła odpowiedzi „nigdy”.


23

Mycie rąk po skorzystaniu Zawszez toalety Często Rzadko NigdyMycie rąk przed Zawszeprzygotowywaniem Częstoposiłku Rzadko NigdyMycie rąk po powrocie Zawszedo domu (np. z pracy) Często Rzadko NigdyMycie rąk po kontakcie Zawszeze zwierzęciem Często Rzadko NigdyMycie rąk po kontakcie Zawszez osobą chorą Często(po wizycie w szpitalu) Rzadko Nigdy

585 90%58 9%9 1%0 0%440 67%181 28%29 4,5%2 0,5%393 60%208 32%45 7%6 1%349 54%192 29%91 14%20 3%394 60%156 24%85 13%17 3%

Liczba badanych

% badanychNawyki higieniczne

W Tabeli 3 oraz na wykresie 5 przedstawiono analizę porównawczą wyników ankiety

dotyczącej deklarowanych nawyków higienicznych kobiet i mężczyzn biorących udział

w badaniu.

Tabela 3. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od płci.

Kobiety częściej odpowiadały, że myją ręce we wszystkich sytuacjach, o które były pyta-

ne w ankiecie. Jest to zgodne z wynikami badań, które były przeprowadzane w innych

krajach (Wielka Brytania, USA) i które wykazały, że kobiety bardziej niż mężczyźni dbają

o higienę rąk. Nawyki higieniczne osób mieszkających na wsi lub w mieście nie różniły

się.


24

Kobiety Po wizycie w toalecie(370) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu

Po kontakcie ze zwierzęciem

Po kontakcie z osobą chorą

Mężczyźni Po wizycie w toalecie(282) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



94%(349)78%(290)72%(266)63%(234)70%(259)

zawsze83%(236)53%(150)45%(127)41%(115)48%(135)

Płeć

zawsze często rzadko nigdy

Deklaracja częstości mycia rąk

5%(19)20%(73)23%(86)26%(97)18%(66)

często14%(39)38%(108)43%(122)34%(95)32%(90)

1%(2)2%(7)4%(17)8%(30)11%(41)

rzadko3%(7)8%(22)10%(28)21%(61)16%(44)

0

0

<1%(1)2%(9)1%(4)

nigdy0

1%(2)2%(5)4%(11)4%(13)

Porównanie nawyków higienicznych w zależności od płci

Wykres 5. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od płci.


25

Kolejna analiza przedstawia porównanie nawyków higienicznych w zależności od wy-

kształcenia (Tabela 4).

Tabela 4. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od wykształcenia osób badanych.

Poziom wykształcenia nie różnicował, lecz raczej łączył wszystkie badane osoby w jedną

dużą grupę – pond 90% osób z wyższym i tyle samo z zawodowym wykształceniem de-

klarowało, że po skorzystaniu z toalety myje ręce. Osoby z wykształceniem podstawowym

rzadziej pamiętały o myciu rąk po kontakcie z osobą chorą lub po wizycie w szpitalu.


26

79%(30)53%(20)47%(18)40%(15)56%(21)

zawsze91%(110)71%(86)60%(73)54%(65)61%(74)

zawsze85%(180)57%(121)53%(111)47%(100)55%(115)

zawsze94%(265)76%(213)68%(191)60%(169)66%(185)

Wykształcenie


Deklaracja częstości mycia rąk

16%(6)

34%(13)37%(14)32%(12)21%(8)

często8%(10)26%(31)34%(41)33%(40)28%(34)

często13%(26)35%(75)35%(74)32%(67)26%(56)

często5%(16)22%(62)28%(79)26%(73)21%(58)

5%(2)

11%(4)

14%(5)

26%(10)21%(8)

rzadko1%(1)3%(4)5%(6)

10%(12)8%(10)

rzadko2%(5)7%(14)11%(23)18%(37)16%(34)

rzadko<1%(1)

25%(7)3%(11)11%(32)11%(32)

0

2%(1)2%(1)2%(1)2%(1)

nigdy0

0

1%(1)3%(4)3%(3)

nigdy0

<1%(1)1%(3)3%(7)3%(6)

nigdy0

0

<1%(1)3%(8)2%(7)

Podstawowe Po wizycie w toalecie(38) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Zawodowe Po wizycie w toalecie(121) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Średnie Po wizycie w toalecie(211) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Wyższe Po wizycie w toalecie(282) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Analiza porównawcza nawyków higienicznych w zależności od miejsca zamieszkania nie

wykazała różnic między mieszkańcami wsi, małych czy dużych miast (Tabela 5).

Tabela 5. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od miejsca zamieszkania.


27

Miejsce zamieszkania Deklaracja częstości mycia rąk

87%(88)59%(60)55%(56)57%(58)49%(50)

zawsze90%(91)60%(61)53%(54)44%(45)56%(57)

zawsze88%(75)80%(68)61%(52)58%(49)67%(57)

zawsze91%(331)69%(251)63%(231)54%(197)63%(230)


10%(10)34%(34)38%(38)32%(32)32%(32)

często10%(10)35%(35)37%(37)36%(36)30%(30)

często11%(9)

18%(15)29%(25)20%(17)17%(14)

często8%(29)26%(97)29%(108)27%(99)22%(80)

3%(3)6%(6)7%(7)

10%(10)17%(17)

rzadko0

4%(4)8%(8)

17%(17)13%(13)

rzadko1%(1)2%(2)8%(7)

20%(17)14%(12)

rzadko1%(5)5%(17)7%(23)15%(55)12%(43)

0

1%(1)0

1%(1)2%(2)

nigdy0

1%(1)2%(2)3%(3)1%(1)

nigdy0

0

1%(1)2%(2)2%(2)

nigdy0

0

1%(3)4%(14)3%(12)

Wieś Po wizycie w toalecie(101) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Miasto Po wizycie w toaleciedo 50 tys(160) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Miasto Po wizycie w toalecie50-500 tys(85) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Miasto> 500 tys. Po wizycie w toaleciei Warszawa (365) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Wiek osób badanych nie miał większego wpływu na poprawność zachowań higienicz-

nych (Tabela 6). Nieznacznie więcej osób w grupie wiekowej 31 – 60 lat deklarowało,

że zawsze myje ręce przed posiłkiem i po kontakcie ze zwierzętami. Deklarację, że zawsze

myją ręce po skorzystaniu z toalety złożyło 91% młodzieży i 90% dorosłych. Natomiast

wśród osób starszych tylko 74% zadeklarowało, że zawsze myje ręce po skorzystaniu

z toalety.

Tabela 6. Porównanie nawyków higienicznych w zależności od wieku.


28

Wiek Deklaracja częstości mycia rąk

91%(320)63%(224)51%(180)49%(173)52%(183)

zawsze90%(236)72%(189)70%(184)60%(154)70%(183)

zawsze74%(29)69%(27)74%(29)56%(22)72%(28)


8%(28)32%(112)40%(140)33%(113)28%(100)

często8%(21)24%(63)24%(62)26%(69)20%(51)

często23%(9)

15%(6)

15%(6)

26%(10)13%(5)

1%(4)5%(16)8%(28)16%(58)17%(59)

rzadko2%(4)3%(9)5%(13)10%(28)7%(18)

rzadko3%(1)

13%(5)

11%(4)

13%(5)

11%(4)

0

0

1%(4)2%(8)3%(10)

nigdy0

1%(1)1%(2)4%(10)2%(5)

nigdy0

3%(1)0

5%(2)5%(2)

18-30 lat Po wizycie w toalecie(352) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



31-60 lat Po wizycie w toalecie(261) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



61->70 lat Po wizycie w toalecie(39) Przed posiłkiem

Po powrocie do domu



Podsumowanie wyników badań ankietowych

Informacje, dotyczące nawyków higienicznych Polaków uzyskane zostały na podstawie ba-

dań ankietowych, w związku z czym nie można wykluczyć, że odbiegają nieco od rzeczy-

wistości. Niemniej wskazują one na dużą wiedzę i świadomość Polaków w zakresie higieny

rąk i sytuacji, w których mycie rąk może zapobiec zakażeniom.

Badania mikrobiologiczne wymazów z rąk wykazały, że na rękach mężczyzn i kobiet obec-

ne były podobne rodzaje drobnoustrojów. Drobnoustroje wyizolowane z wymazów z rąk

kobiet przedstawiono w tabeli 7 oraz na wykresie 15, a z rąk mężczyzn – w tabeli 8 oraz

na rycinie 16. Z posiewów wymazów z rąk pobieranych od kobiet otrzymano łącznie 636

izolatów należących do 17 różnych rodzajów drobnoustrojów. Natomiast z posiewów wy-

mazów z rąk pobieranych od mężczyzn otrzymano łącznie 550 izolatów należących do 14

różnych rodzajów drobnoustrojów.

W przeważającej liczbie (80-84%) na rękach kobiet i mężczyzn obecne były drobnoustroje

zaliczane do mikroflory fizjologicznej skóry (np. Staphylococcus koagulazo-ujemny, Mic-

rococcus psp., Streptococcus viridans) lub bakterii bytujących w środowisku naturalnym

(np. Bacillus spp., Acinetobacter spp.).

W obu grupach sporadycznie wykrywany był potencjalnie chorobotwórczy gronkowiec

złocisty, Staphylococcus aureus (5% kobiet, 6,7% mężczyzn). Gronkowiec złocisty może być

obecny na rękach osób, które są tzw. nosicielami tego drobnoustroju (tzn. że bakteria ta stałe

lub okresowo kolonizuje ich błony śluzowe nosa i/lub gardła). Jeżeli zostanie on przeniesiony

poprzez ręce na żywność, która przez kilka godzin jest przechowywana w temperaturze po-

kojowej, to może się namnożyć i spowodować zatrucie pokarmowe. Objawy mogą wystąpić

już po 1-2 godzinach po spożyciu skażonego pokarmu. Zatrucie przebiega z silnymi wymio-

tami, gdyż gronkowiec wytwarza entrotoksynę, która pobudza ośrodek wymiotny w rdzeniu

przedłużonym. Na rękach 2 kobiet wykryty został gronkowiec złocisty oporny na penicyliny

i inne antybiotyki beta-laktamowe. W terminologii mikrobiologicznej określany jest jako MRSA

(methicillin resistant Staphylococcus aureus) i traktowany jest jako drobnoustrój alarmowy,

niebezpieczny epidemiologicznie, gdyż łatwo przenosi się pomiędzy osobami i długo pozo-

staje żywy na różnych powierzchniach oraz powoduje groźne, trudne do leczenia zakażenia


29

DROBNOUSTROJE OBECNE NA RĘKACH KOBIET I MĘŻCZYZN

(np. czyraki, zakażenia ran, zapalenie płuc, zapalenie kości). MRSA wykryto jedynie u 2 (0,5%)

osób, i stanowił on jedynie 0,3% wszystkich wyizolowanych drobnoustrojów.

Na rękach wykrywano również w niewielkiej ilości bakterie flory kałowej (Escherichia coli,

Enterococcus spp., Klebsiella spp., Enterobacter spp.). Paciorkowce kałowe, czyli Enterococcus

sp. częściej izolowane były u mężczyzn (17,4%) niż u kobiet (7,3%). Natomiast pałeczki jelitowe

z rodziny Enterobacteriaceae (Escherichia coli i inne) występowały z podobną częstością u obu

płci (kobiety – 9,2%, mężczyźni – 9,9%). Obecność flory kałowej może świadczyć o tym, że dana

osoba nie umyła rąk po wyjściu z toalety lub że ręce zetknęły się z powierzchnią zanieczyszczo-

ną tymi drobnoustrojami. Są to ręce brudne w aspekcie mikrobiologicznym i mogą się na nich

znajdować także inne drobnoustroje, które nie są rutynowo wykrywane w badaniach środo-

wiskowych, na przykład wirusy odpowiedzialne za biegunki (rotawirusy, norowirusy).

Na rękach mężczyzn i kobiet z podobną częstością wykrywane były grzyby drożdżopodob-

ne (Candida) i grzyby pleśniowe (Aspergillus). Dla osób z dobrze funkcjonującym układem

odpornościowym nie stanowią one większego zagrożenia. Natomiast mogą powodować

zakażenia błon śluzowych, zapalenie płuc i inne, uogólnione zakażenia u osób z obniżo-

na odpornością. Candida jest przyczyną zakażenia (kandydozy) błony śluzowej jamy ustnej

u noworodków i niemowląt, która często określana jest jako pleśniawki.

Tabela 7. Drobnoustroje izolowane z wymazów z rąk kobiet biorących udział w badaniu.


30

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Streptococcus viridans Enterococcus spp. Micrococcus spp. Bacillus spp. Neisseria psp./Moraxella spp.Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter spp. Pantoea agglomerans Serratia spp. Citrobacter spp. Kluyvera spp. Acinetobacter spp. Grzyby drożdżopodobne Grzyby pleśniowe Razem

Liczba uzyskanych

izolacji

Częstość występowania (% kobiet, u których

stwierdzono dany drobnoustrój)

3131915275184106

1692211

63152

636

85%5,1%4,1%7,3%

13,8%22,7%2,7%1,6%4,3%2,4%0,5%0,5%0,3%0,3%17%4,1%0,5%

Wykres 6. Znaczenie kliniczne drobnoustrojów izolowanych z rąk kobiet biorących udział w badaniu.

Tabela 8. Drobnoustroje izolowane z wymazów z rąk mężczyzn biorących udział w badaniu.

Wykres 7. Znaczenie kliniczne drobnoustrojów izolowanych z rąk mężczyzn biorących udział w badaniu.


31

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Streptococcus viridans Enterococcus psp. Micrococcus spp. Bacillus spp. Neisseria psp. Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter psp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Grzyby drożdżopodobne Grzyby pleśniowe Razem

Liczba uzyskanych

izolacji

Częstość występowania (% mężczyzn, u których

stwierdzono dany drobnoustrój)

236191949436141

1984

7791

550

83,7%6,7%6,7%

17,4%15,2%21,6%1,4%0,4%6,7%2,8%1,4%

27,3%3,2%0,4%

Drobnoustroje w środkach komunikacji miejskiej

Z wymazów pobranych w środkach transportu miej-

skiego (autobusy, tramwaje, metro) wyhodowano

przede wszystkim drobnoustroje środowiskowe.

Z autobusów (poręcze, uchwyty, kasowniki,

klamki) pobrano 23 wymazy, z których wyho-

dowano 11 różnych rodzajów drobnoustrojów.

Tylko w 1 próbce wykryto obecność gronkow-

ca złocistego i w 3 próbkach pałeczki kałowe,

Enterobacter spp. (Tabela 9). Gronkowiec złoci-

sty wykryty został na poręczy, na której obecne

były także pałeczki Enterobacter. Pałeczki dodat-

kowo wykryto na przycisku „stop”.

Tabela 9. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w autobusach miejskich.

Zróżnych miejsc w tramwajach (poręcze, uchwyty, kasowniki, siedzenia) pobrano 27 pró-

bek, w których wykryto 45 drobnoustrojów, należących do 11 rodzajów. Były wśród nich,

w bardzo niewielkiej ilości, drobnoustroje flory kałowej: z 2 próbek wyizolowano Enterococ-

cus spp., a z pojedynczych próbek pałeczki Klebsiella spp. i Enterobacter spp. (Tabela 10).


32

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Streptococcus viridans Bacillus spp. Neisseria spp.Enterobacter spp. Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Flavobacterium indologenes Grzyby drożdżopodobne (Candida spp.) Razem

Liczba uzyskanych izolacji

Częstość występowania (%)

101518436113

43

43,5%4,3%

21,7%4,3%

34,8%17,4%13%

26,1%4,3%4,3%13%

DROBNOUSTROJE W NASZYM OTOCZENIU

Tabela 10. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w tramwajach.

W pociągach (poręcze, uchwyty, przyciski, klamki, siedzenia, dozowniki mydła) pobrano

45 wymazów, z których wyhodowano 14 różnych rodzajów drobnoustrojów. Tylko z jednej

próbki – z powierzchni ławki-siedziska wyizolowano gronkowca złocistego. Bakterie flory

kałowej (Escherichia coli, Enterobacter spp., Klebsiella spp.) wykrywane były przede wszyst-

kim w materiałach pobranych w toaletach pociągu. Paciorkowce kałowe (Enterococcus spp.)

wyhodowano z 2 wymazów pobranych z poręczy i uchwytów w wagonach. (Tabela 11).

Tabela 11. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w pociągach.


33

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Enterococcus spp. Streptococcus viridans Micrococcus spp. Bacillus spp. Klebsiella spp. Enterobacter spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Sphingomonas paucimobilis Grzyby pleśniowe (Aspergillus niger) Razem



9212411

14443

45

33,3%7,4%3,7%7,4%

14,8%3,7%3,7%

51,9%14,8%14,8%11,1%

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Enterococcus spp. Bacillus spp. Neisseria spp. Escherichia coli Enterobacter spp. Klebsiella spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Grzyby drożdżopodobne (Rodotorula) Grzyby pleśniowe Razem



171

112

13111297111

68

37,8%2,2%

24,4%4,4%

28,9%2,2%2,2%2,2%4,4%20%

15,6%2,2%2,2%2,2%

Z metra (poręcze, uchwyty, siedzenia) pobrano 20 wymazów, z których wyhodowano 8

różnych rodzajów drobnoustrojów. Z wymazów, pobranych z 2 siedzisk wyhodowano

gronkowce złociste. Na żadnej z badanych powierzchni nie wykryto obecności bakterii

flory kałowej (Tabela 12).

Tabela 12. Drobnoustroje wykryte na powierzchniach w metrze.

W podsumowaniu wyników badań, wykonanych w środkach transportu można stwier-

dzić, że drobnoustroje potencjalnie patogen-

ne (S. aureus) i należące do flory kałowej

sporadycznie zanieczyszczały po-

wierzchnie, z którymi kontaktu-

ją się pasażerowie, co dobrze

świadczy o czystości w tych

miejscach. Uzyskanie nieco

gorszych wyników w po-

ciągach mogło być zwią-

zane z korzystaniem przez

pasażerów z toalet i nie

umyciem rąk. Nie zawsze

możliwe jest zadbanie w po-

ciągu o higienę rąk, ponieważ

niejednokrotnie w toaletach bra-

kuje wody i/lub mydła.


34

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Bacillus spp. Neisseria spp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Razem



142626111

33

70%10%30%10%30%5%5%5%


35

Drobnoustroje wykrywane na dworcach kolejowych i w centrach handlowych

W podobnym stopniu zanieczyszczone bak-

teriami i grzybami były powierzchnie

na dworcach kolejowych i w centrach

handlowych, czyli w miejscach,

w których przebywa i prze-

mieszcza się duża liczba osób.

Na dworcach pobrano 28

próbek (poręcze schody,

klamki, uchwyty, okienko

kasowe), z których wyho-

dowano 41 drobnoustrojów,

należących do 11 różnych ro-

dzajów. Blisko 15% stanowiły

bakterie flory kałowej (Enterobac-

ter spp., Klebsiella spp., Enterococcus

spp.) (Tabela 13).

Tabela 13. Drobnoustroje wykrywane na dworcach kolejowych.

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Enterococcus spp. Micrococcus spp. Bacillus spp. Enterobacter spp. Klebsiella spp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Pseudomonas putida Flavobacterium indologenes Grzyby drożdżopodobne (Candida sp.) Razem



4127321

16212

41

14,3%3,6%7,1%25%

10,7%7,1%3,6%

57,1%7,1%3,6%7,1%

W centrach handlowych pobrano 25 próbek (klamki, poręcze, wózki), z których wyho-

dowano 11 różnych rodzajów drobnoustrojów. Bakterie flory kałowej wykrywane były

z podobną częstością, jak na dworcach kolejowych. Ponadto w 2 miejscach wykryto

obecność gronkowca złocistego (Tabela 14).

Tabela 14. Drobnoustroje wyizolowane z powierzchni w Centrach Handlowych.

Ponieważ na różnych powierzchniach

w centrach handlowych i na dworcach

kolejowych stwierdzana była obecność

bakterii flory kałowej i gronkowców

złocistych to istnieje dość duże ryzyko,

że można w tych miejscach zetknąć się

ze skażoną powierzchnią i przenieść

na skórę rąk potencjalnie niebezpiecz-

ne drobnoustroje. Dlatego po powrocie

do domu z tego typu miejsc wskazane

jest dokładne umycie rąk.


36

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Streptococcus viridans Enterococcus spp. Bacillus spp. Escherichia coli Klebsiella spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Razem



132112631

1633

51

52%8%4%4%8%

24%12%4%

64%12%12%

Drobnoustroje na banknotach, monetach i bankomatach

Z powierzchni banknotów, monet oraz klawiatury bankomatów pobrano 32 posie-

wy. Stwierdzono dużą różnorodność drobnoustrojów, wśród których były bakterie

należące zarówno do flory skórnej, środowiskowej, jak również do flory kałowej

(Tabela 15, wykres 8). Na klawiaturach bankomatów izolowano bakterie skórne

i środowiskowe. Flora kałowa obecna była głównie na banknotach, które nieustannie

przekazywane są z „rąk do rąk”.

Tabela 15. Drobnoustroje wyizolowane z bankomatów oraz banknotów i monet – podsumowanie.


Bakterie i grzyby wyhodowane

z posiewu pieniędzy

37

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Streptococcus viridans Enterococcus spp. Bacillus spp. Neisseria spp. Escherichia coli Enterobacter spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Aeromonas spp. Pseudomonas alcaligenes Grzyby pleśniowe Razem



311229

2722184115

105

96,7%37,5%6,3%

28,1%84,4%6,3%6,3%3,1%25%

12,5%3,1%3,1%

15,6%

Wykres 8. Drobnoustroje izolowane z bankomatów oraz banknotów i monet – znaczenie kliniczne.

Legenda do wykresu:


38

Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nNeisseria pspnAcinetobacter psp.nFlavobacterium indologenesnAeromonas spp. nPseudomonas alcaligenes

Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nEnterococcus spp.nEscherichia colinEnterobacter spp.

Grzyby pleśniowe:nAspergillus

Bakterie w pomieszczeniach biurowych

Z różnych powierzchni w pomieszczeniach

biurowych pobrano łącznie 61 wymazów

(klawiatury komputerów, myszki kom-

puterowe, telefony, fax-y, teczki biu-

rowe, pomieszczenia socjalne).

Na powierzchniach pomieszczeń

biurowych obecne były bakte-

rie skórne i środowiskowe; tylko

z jednej próbki (wymaz z kosza

na śmieci) wyhodowano gronkowca

złocistego.

W ogólnej ocenie powierzchnie w po-

mieszczeniach biurowych, w których wykonywa-

no badania były nie tylko optycznie czyste, ale również mikrobiologicznie bezpieczne

(Tabela 16, wykres 9).

Tabela 16. Drobnoustroje wyizolowane z pomieszczeń biurowych.


39

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Streptococcus viridans Bacillus spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Grzyby pleśniowe (Aspergillus) Razem



301514821

52

49,2%1,6%8,2%1,6%6,6%

13,1%3,3%1,6%

Wykres 9. Drobnoustroje izolowane z pomieszczeń biurowych – znaczenie kliniczne.

Legenda do wykresu:


Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nAcinetobacter spp.nFlavobacterium indologenes

Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nStaphylococcus aureus

Grzyby pleśniowe:nAspergillus

40

Drobnoustroje w domu

W środowisku domowym pobrane zostały wymazy z 32 miejsc (blaty kuchenne, piloty

do telewizora).

Uzyskane wyniki badań powierzchni domowych zasługują na szczególną uwagę, gdyż

w naszej ocenie były to jedne z najbardziej zanieczyszczonych mikrobiologicznie po-

wierzchni ze wszystkich badanych w projekcie. Na blatach kuchennych wykrywane były

drobnoustroje flory kałowej. Piloty do telewizorów były siedliskiem bakterii środowisko-

wych oraz pochodzących ze skóry rąk i flory kałowej. Na wielu powierzchniach wykrywane

były bakterie Gram-ujemne (E.coli., Klebsiella spp., Enterobacter spp., Acinetobacter spp.

i inne) oraz grzyby pleśniowe, którym sprzyja wilgotne środowisko (Tabela 17, wykres 10).

Zatem można przypuszczać, że w pomieszczeniach domów, w których wykonywano bada-

nia była zwiększona wilgotność powietrza. Niemniej nie może to usprawiedliwiać obecno-

ści bakterii kałowych (Klebsiella spp., Enterobacter spp., Enterococcus spp.) na powierzch-

niach blatów kuchennych.

Tabela 17. Drobnoustroje izolowane ze środowiska domowego.


41

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Enterococcus spp. Bacillus spp. Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter spp. Serratia spp. Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Sphingomonas paucimobilis Stenotrophomonas maltophilia Grzyby drożdżopodobne (Candida) Grzyby pleśniowe Razem



457

1724812

1332223

75

12,5%15,6%21,9%53,1%6,3%

12,5%25%3,1%6,3%

40,6%9,4%6,3%6,3%6,3%9,4%

Wykres 10. Drobnoustroje izolowane z ze środowiska domowego (toaleta, blaty kuchenne, piloty do telewizora) – znaczenie kliniczne.

Legenda do wykresu:


Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus sp.nStreptococcus viridansnBacillus sp.nAcinetobacter sp.nFlavobacterium indologenesnPseudomonas putida

Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nStaphylococcus aureusnEnterococcus sp.nE. colinKlebsiella sp.nEnterobacter sp.nSerratia sp.

Grzyby pleśniowe:nCandidanAspergillus

42

Drobnoustroje izolowane z powierzchni w szpitalu

Z różnych powierzchni w szpitalu, jak klamki gabinetów i toalet, windy, przewijaki dla dzieci, automaty z napojami, z którymi kontakt mają przede wszystkim pacjenci am-bulatoryjni (przychodnie) oraz osoby odwiedzające pobrano 21 wymazów. Badane po-wierzchnie wykazywały najwyższą czystość mikrobiologiczną spośród wszystkich bada-nych w projekcie miejsc. Wykryte drobnoustroje należały do flory skórnej i środowiskowej

(Tabela 18).

Tabela 18. Drobnoustroje izolowane z powierzchni w szpitalu.

Drobnoustroje izolowane z placu zabaw dla dzieci

Z różnych konstrukcji na placu zabaw oraz z ławeczek pobrano 16 wymazów. Wyhodowa-

ne bakterie należą przede wszystkim do flory skórnej i środowiskowej. Wykryto nieliczne

bakterie flory kałowej – z 3 próbek wyhodowano Enterococcus spp. i z jednej – Escheri-

chia coli (Tabela 19).

Tabela 19. Drobnoustroje izolowane z placu zabaw dla dzieci.


43

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Bacillus spp. Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Razem



125221

22

57,1%23,8%9,5%9,5%4,8%

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Micrococcus spp. Enterococcus spp. Bacillus spp. Escherichia. coli Pantoea agglomerans Acinetobacter spp. Sphingomonas paucimobilis Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Razem



7239112161

33

43,8%12,5%18,8%56,3%6,3%6,3%

12,5%6,3%

37,5%6,3%

Drobnoustroje izolowane z przewijaków dla dzieci, powierzchni toalet publicznych i domowych

Z różnych powierzchni w toaletach

publicznych i domowych (klamki,

przyciski i sedesy w toaletach,

przewijaki) pobrano 53 wy-

mazy. Wyhodowane drob-

noustroje w zdecydowanej

większości należały do flo-

ry skórnej i środowiskowej.

Ponadto17% stanowiły bak-

terie flory kałowej. Z jednej

próbki wyhodowany został S.

aureus i z 2 próbek grzyby pleś-

niowe (Tabela 20, wykres 11).

Tabela 20. Drobnoustroje izolowane z przewijaków dla dzieci, powierzchni toalet publicznych i domowych.


44

Drobnoustrój

Staphylococcus koagulazo-ujemny Staphylococcus aureus Micrococcus spp. Enterococcus spp. Streptococcus viridans Bacillus spp. Escherichia coli Klebsiella spp. Enterobacter spp. Serratia spp. Acinetobacter spp. Flavobacterium indologenes Pseudomonas putida Grzyby drożdżopodobne (Candida) Grzyby pleśniowe Razem



291671

153331

235112

101

54,7%1,9%

11,3%13,2%1,9%

28,3%5,7%5,7%5,7%1,9%

43,4%9,4%1,9%1,9%

Wykres 11. Drobnoustroje wyizolowane z przewijaków dla dzieci, powierzchni toalet publicznych i domowych – znaczenie kliniczne.

Legenda do wykresu:

Wyniki badań powierzchni w toaletach nie są zaskoczeniem, gdyż w takim miejscu moż-

na się spodziewać obecności bakterii kałowych. Niemniej „uwidoczniając” dużą liczbę

potencjalnie chorobotwórczych bakterii i grzybów zamierzaliśmy podkreślić, jak ważne

jest dokładne umycie rąk po skorzystaniu z toalety.


Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne (mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nAcinetobacter psp.nFlavobacterium indologenesnPseudomonas putida

Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):nStaphylococcus aureusnEnterococcus sp.nEscherichia colinKlebsiella sp.nEnterobacter sp.nSerratia sp.

Grzyby pleśniowe:nCandidanAspergillus

45

Drobnoustroje potencjalnie chorobotwórcze (zdolne do wywołania zakażeń lub

świadczące o zanieczyszczeniu florą jelitową):

Staphylococcus aureus – gronkowiec złocisty, Gram-do-

datnia bakteria, która może kolonizować skórę i błony

śluzowe człowieka. Ocenia się, że nosicielami gron-

kowca złocistego może być średnio 30% popula-

cji. Najczęciej występuje w jamie nosowej oraz

w miejscach na skórze wilgotnych i owłosionych

(pachy, pachwiny, skóra głowy, okolice odbytu).

Nosicielstwo występuje znacznie częściej wśród

personelu szpitalnego, co ma szczególne znacze-

nie dla szerzenia się zakażeń wewnątrzszpitalnych.

Gronkowiec może szerzyć się drogą kropelkową, przez

kontakt pośredni, przez przedmioty codziennego użytku.

Ryzyko zakażenia gronkowcem złocistym wzrasta w przypadku:nprzerwania ciągłości tkanek (zranienia, ukąszenia, ugryzienia i inne);nobecności ciała obcego w tkankach;nwspółistniejących chorób, takich jak: nowotwory (np. białaczki), marskość wątroby,

cukrzyca i inne choroby metaboliczne, stosowanie terapii immunosupresyjnej

lub przeciwnowotworowej, inne niedobory odporności.

Niektóre zakażenia powodowane przez S.aureus:n liszajec (impetigo)nzapalenie mieszków włosowych (folliculitis)nczyraki i ropnie nzakażenia tkanki podskórnej (cellulitis) – po urazach, zabiegach, njęczmienie – u chorych na cukrzycęnzakażenia przyranne – rany chirurgiczne, oparzeniowe, odleżyny, owrzodzenia

stóp powstałe w przebiegu cukrzycy

KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA WYIZOLOWANYCH DROBNOUSTROJÓW


46

nzatrucia pokarmowe – około 33% szczepów gronkowca złocistego wytwarza

enterotoksyny odporne na działanie wysokiej temperatury. Optymalna temperatura

do rozwoju gronkowca wynosi 37 °C. Czas inkubacji zatrucia gronkowcem jest

krótki, średnio po 2 godzinach pojawiają się charakterystyczne objawy: wymioty,

biegunka, spadek ciśnienia krwi, zapaść a nawet śmierć. Przyczyną zatruć

gronkowcowych mogą być skażone produkty spożywcze, npogrypowe zapalenie płuc

Enterococcus spp. – paciorkowiec kałowy, bakteria Gram-dodatnia. Jest składnikiem

mikroflory przewodu pokarmowego człowieka, naturalnie występuje również w pochwie

i na skórze człowieka. Może być obecny również w jamie nosowo-gardłowej i drogach

żółciowych. Jest to drobnoustrój o niskim potencjale patogenności. Poważne zakażenia

może rozwinąć jedynie u pacjentów z grupy wysokiego ryzyka:nnoworodki npacjenci onkologiczninpacjenci Oddziałów Intensywnej Terapii npacjenci po przeszczepach

Zakażenia powodowane przez enterokoki, to zakażenia które rozwijają się w wa-

runkach szpitalnych u pacjentów z obniżoną odpornością (zakażenia oportuni-

styczne).

Escherichia coli – pałeczka okrężnicy, bakteria Gram-ujemna. Jest składnikiem fizjo-

logicznej flory bakteryjnej jelita grubego człowieka oraz zwierząt stałocieplnych. E. coli

może występować powszechnie w glebie i wodzie, gdzie trafia z wydzielinami i kałem.

Obecność E. coli w wodach powierzchniowych (tzw. miano

Coli) jest często stosowanym wskaźnikiem ich zanieczysz-

czenia. Bakterie E. coli mogą kolonizować skórę i bło-

ny śluzowe jamy ustnej oraz układu oddechowego.

Pałeczki E. coli są wrażliwe na czynniki środowisko-

we. Giną po 20 minutach ogrzewania w tempera-

turze 60°C, są wrażliwe na wszystkie znane środki

dezynfekcyjne. Jednak w środowisku o niższej temp.

i odpowiedniej wilgotności utrzymuje się miesiącami.


47

E. coli naturalnie obecne w przewodzie pokarmowym mogą powodować

schorzenia innych układów, np.: nukładu moczowego, uważana za najczęstszą przyczynę zakażeń (60-80%) dróg

moczowych,nzapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u noworodków,nschorzenia żołądka i jelit wywołane przez szczepy wytwarzające toksyny, powodują

między innymi biegunki u dzieci, biegunkę podróżnych. Przebieg schorzenia może

mieć różne nasilenie od lekkich objawów samo-ustępujących, aż po ciężkich przebieg

z groźnymi powikłaniami. Szczególnie ciężkie objawy powoduje szczep E. coli O157:

H7, który może doprowadzić do zespołu hemolityczo-mocznicowego.

Pałeczka okrężnicy jest również częstą przyczyną zakażeń szpitalnych (sepsa, zapalenie

płuc, zakażenia ran wewnątrzbrzusznych, odleży nowych, układu moczowego)

Enterobacter spp. – tlenowe pałeczki Gram-ujemne z rodziny Enterobacteriaceae.

Mogą wchodzić w skład mikroflory fizjologicznej przewodu pokarmowego (nosicielstwo

40-60%). Zaliczany do bakterii oportunistycznych, które wywołują zakażenia w środowi-

sku szpitalnym u pacjentów z obniżoną odpornością (zapalenie płuc, zakażenia układu

moczowego, sepsa, zakażenia ran pooperacyjnych).

Klebsiella spp. – tlenowe pałeczki Gram(-) z rodziny Enterobac-

teriaceae. Może być składnikiem mikroflory fizjologicznej

skóry, jamy ustnej i jelit. Pałeczki te są wszechobecne

w przyrodzie. Za chorobotwórcze uważane są min.

Klebsiella pneumoniae (pałeczka zapalenia płuc).

Występuje bardzo często w drogach oddechowych i

przewodzie pokarmowym u pacjentów przebywa-

jących w szpitalu, u około 20% hospitalizowanych

oraz 1-6% osób zdrowych. Może spowodować za-

palenie płuc, zakażenia w obrębie przewodu pokar-

mowego, kości, stawów i dróg moczowych, przy czym

zakażenie tego ostatniego prowadzi czasami do sepsy.

U noworodków jest czynnikiem etiologicznym zapalenia opon

mózgowych.


48

Drobnoustroje środowiskowe i fizjologiczne

(mikroflora skóry):nStaphylococcus koagulazo-ujemnynMicrococcus spp.nStreptococcus viridansnBacillus spp.nNeisseria spp.nPantoea agglomeransnAcinetobacter spp.nFlavobacterium indologenesnSphingomonas paucimobilisnAeromonas spp. nPseudomonas alcaligenesnPseudomonas putidanStenotrophomonas maltophilia

Grupa bakterii o niskim potencjale chorobotwórczości. Powszechnie występują na skó-

rze i błonach śluzowych człowieka (Staphylococcus koagulazo-ujemny – gronkowce

skórne, Micrococcus spp., Streptococcus viridans, Neisseria spp.). Niektóre z nich obecne

są w glebie i na roślinach lub środowisku wodnym (Pantoea agglomerans, Aeromonas

spp., Pseudomonas, Flavobacterium indologenes, Sphingomonas paucimobilis). Nie-

które z nich jedynie mogą być niebezpieczne w środowisku szpitalnym, zwłaszcza dla

pacjentów z grup ryzyka (pacjenci OIOM-ów, onkologiczni, po przeszczepach, noworod-

ki o niskiej masie urodzeniowej). W zakażeniach szpitalnych drobnoustroje te są często

oporne na wiele grup leków (Acinetobacter baumanii, Stenotrophomonas maltophilia,

Enterococcus faecium).

Grzyby:

Candida spp. – bytuje fizjologicznie m.in. w jamie ustnej, pochwie. Najbardziej znaczą-

cym klinicznie gatunkiem jest Candida albicans. Może wywoływać zakażenia oportuni-

styczne u chorych z obniżoną odpornością. Stanowi on florę fizjologiczną przewodu po-

karmowego u 40-80% populacji.


49


50

Aspergillus spp. – kropidlak, rodzaj grzybów z klasy workowców, saprofitycznych, rzad-

ko pasożytniczych. Występuje w wilgotnych miejscach. Niektóre gatunki kropidlaka

(np. A. fumigatus) powodują choroby (aspergilozy) u ludzi np. grzybice skóry, grzybice

płuc lub astmę oskrzelową, a także produkują aflatoksyny (np. A. flavus).

Documents

Raport: Higiena rąk i otoczenia Polaków