REKONSTRUKCIJA I REVITALIZACIJA A R B O R E T U M A ...govani antropogeni ekosistem nastao u oteÿavajuõim urbanim uslovima, zasluÿuje posebnu paÿñu i brigu struøñaka, rukovodeõih

JANUAR-JUN, 2004. 117

UDK Struøni radovi

REKONSTRUKCIJA I REVITALIZACIJA A R B O R E T U M A ÅUMARSKOG FAKULTETA

U BEOGRADU

MARINA VUKIN

Izvod: U radu je dat prikaz o znaøaju i multifunkcionalnosti arboretuma Åumar-skog fakulteta u Beogradu i analizirani su uslovi sredine, kao i stañe biçnogfonda u ñemu. Na ovoj povråini se nalazi ukupno 460 vrsta i unutarvrsnih taksona,åto ukazuje na veliku vrednost ovog objekta. Na osnovu toga, konstatovana jepotreba za sprovoæeñem rekonstruktivnog zahvata i definisani su ciçevi tzv.uzgojno - sanitarne seøe kao prve faze intervencije u ovakvom objektu. Date su daçesmernice, predlozi i kompoziciona reåeña za unos novih elemenata sadrÿaja.

Kçuøne reøi: arboretum, dendroflora, rekonstrukcija, revitalizacija Alpinum

Abstract: The significance and multifunctionality of the Faculty of Forestry Arboretum inBelgrade are surveyed. This paper presents the analysis of environmental conditions and thestate of the growing stock. The Arboretum consists of altogether 460 species and intraspecifictaxa, which points to its great value. Based on the analysis, it was concluded that reconstruc-tion is necessary and the aims of the so called silvicultural - sanitation felling are defined, asthe first stage of the intervention. Further directions, proposals and composition solutions forthe introduction of new elements are recommended.

Key words: arboretum, dendroflora, reconstruction, revitalisation, rock garden

1. UVOD

Arboretum (arbor, lat. - drvo) Åumarskog fakulteta u Beogradupredstavça kolekciju drvenastih i ÿbunasatih vrsta nameñenu prven-stveno praktiønoj nastavi, edukaciji i instrukciji studenata ovog ali idrugih fakulteta Beogradskog Univerziteta.

Ova åkolsko- obrazovna funkcija arboretuma svakako da je od veli-kog znaøaja za demonstraciju i odvijañe nastave iz fundamentalnih åu-marskih disciplina.

Pored ostalog, arboretum sluÿi za razna multidisciplinarna istra-ÿivaña i znaøajne nauøne oglede, te ima karakteristiku specifiøne bo-taniøke baåte nauønog profila za prouøavañe biodiverziteta.

Arboretum je osnovan 1955. godine od strane naåeg poznatog profeso-ra, velikog pedagoga i doajena åumarske nauke, prof. dr Branislava Jo-vanoviõa. Danas arboretum spada u registrovane ÿive arhive RepublikeSrbije, sa preko 460 drvenastih i ÿbunastih vrsta i unutarvrsnih takso-na, te oko osamdeset vrsta trajno zeçastih biçaka, tzv. perena.

Pored ove osnovne funkcije, arboretum od samog svog osnivaña, zajed-no sa okuõnicom fakulteta ima i izrazitu dekorativno- estetsku fun-

Marina Vukin, dipl. inÿ., Åumarski fakultet u Beogradu

118 „[UMARSTVO” 1-2

kciju u okviru gradskog zelenila, jer svojim kompozicionim reåeñima,åarolikoåõu biçnih vrsta, razliøitim ritmom i ciklusima fenoloå-kih pojava pojedinih predstavnika dendroflore doprinosi posebnom iz-gledu ovog dela gradske sredine na blagim padinama Koåutñaka. Tako suse joå krajem 19. veka åumskim vazduhom Koåutñaka osveÿavali pripad-nici dvora i diplomatije, te ono åto je Sen-Klu za Pariÿane, Åenbrunza Beølije, to su Topøider i Koåutñak za Beograæane.

Treba napomenuti da na prostoru naåe zemçe, ali i åire, danas po-stoji veoma mali broj arboretuma gde bi se zainteresovani mogli upozna-ti sa predstavnicima impozantnog bogatstva dendroflore Balkana imnogobrojnim alohtonim vrstama i egzotama koje je moguõe uzgojiti u na-åim klimatskim uslovima ( J o r g i õ, Æ., V i d a k o v i õ, M.,1986, S t e v an o v i õ e t a l l., 1995 ).

U vreme intenzivnog tehnoloåkog i informatiøkog razvoja svihaspekata druåtva i civilizacije, kada gradsko stanovniåtvo vrlo malovremena provodi na otvorenom prostoru, svaki ureæeni, odrÿavani i ne-govani antropogeni ekosistem nastao u oteÿavajuõim urbanim uslovima,zasluÿuje posebnu paÿñu i brigu struøñaka, rukovodeõih gradskih i dr-ÿavnih struktura i celokupnog stanovniåtva.

Sigurno da treba istaknuti i sanitarno-higijenski znaøaj ovakvepovråine, gde u sadejstvu sa ogromnom parkovskom povråinom gradskeåume Koåutñak, arboretum predstavça vrlo vaÿan sanitogeni prostoru gotovo samom centru velike urbane sredine.

Meñajuõi temperaturni i hidriøki reÿim vazduha i pritom, kao isvaka prirodna sastojina, ublaÿavajuõi svojom zelenom masom tempera-turne ekstreme, naroøito tokom ÿarkih letñih dana, te poveõavajuõi re-lativnu vlaÿnost vazduha, zelenilo arboretuma svakako znatno utiøe naugodniju gradsku atmosferu.

Delujuõi kao joå jedna vaÿna fabrika “vazduånih vitamina“ , veli-ki je znaøaj ovako vredne povråine u filtraciji i jonizaciji vazduha, tese danas ukazuje potreba za ñezinom posebnom zaåtitom i odrÿavañem uoptimalnom stañu.

Time ova zelena revija vrsta, formi, varijeteta i kultivara ima kom-pleksne humane i socijalne aspekte koriåõeña projektovanog otvore-nog ÿivotnog prostora, pa ova povråina potencijalno pruÿa åirokemoguõnosti stanovniåtvu grada (tzv. bliski rekreativni objekti, M e d a-r e v i õ M., 1983).

1.1 Problem i zadatak rada

Uzimajuõi u obzir potrebu za usklaæenoåõu svih navedenih funkcijaove povråine, kao i zateøeno stañe, proizaåao je sledeõi zadatak ovogarada:

- prouøiti uslove sredine na podruøju arboretuma- izvråiti analizu radova na rekonstrukciji i revitalizaciji i

predloÿiti daçe mere za rekultivaciju i unapreæeñe ove povråine saspecifiønom namenom.


-

Slika 1. Pogled na ulaz u arboretum

2. OBJEKAT RADA

Arboretum Åumarskog fakulteta u Beogradu smeåten je u ul. KnezaViåeslava 1 na Banovom brdu. Povråina samog arboretuma iznosi oko 3ha uz moguõnost proåireña na preostalom delu okuõnice fakulteta.Treba imati u vidu da je koncepcija arboretuma kao specifiøne zbirkedrvenastih i ÿbunastih vrsta uvek vezana za veõe povråine ( øak i neko-liko desetina ha), nego åto je to predviæeno za botaniøke baåte.

Pored toga, na povråini cele okuõnice prisutan je raznovrstan re-prezentativni zasad, tako da cela okuõnica predstavça kolekciju u åi-rem smislu.

Na okuõnici se, pored arboretuma, nalaze i zgrada Instituta za åu-marstvo, sportski tereni i parking prostor, deo nameñen rasadniøkojproizvodñi sa novom staklarom povråine 200 m2, ograæenim rasadnikomu kojem su postavçene Dunemanove leje za uzgoj oÿiçenog sadnog materi-jala i cvetnih kultura na otvorenom prostoru, a u neposrednoj blizinijoå jedna staklara koju koristi Institut za åumarstvo.

Takoæe, postoji i Insektarijum nameñen nastavi Katedre za zaåtituåuma.

Sve ove povråine povezane su asfaltiranim stazama i øine jedin-stven prostor okuõnice Fakulteta.


U direktnom nastavku na park-åumu Koåutñak, arboretum i okuõni-ca Fakulteta su okruÿeni naseçima i gradskom infrastrukturom, te zau-zimaju specifiøan i vaÿan poloÿaj nadomak samog gradskog jezgra.

2.1 Uslovi sredine

Uslovi sredine su odreæeni samom lokacijom arboretuma, i ñihovopoznavañe je znaøajno zbog pravilnog izbora autohtonih i alohtonih vr-sta koje õe se unositi u ovu kolekciju, radi postizaña najveõe dekorativ-ne vrednosti i maksimalne vitalnosti svakog pojedinog primerka.

2.1.1 Orografski uslovi

Arboretum sa okuõnicom Fakulteta nalazi se na severezapadnoj padi-ni Koåutñaka, iznad leve obale Topøiderske reke, na nadmorskoj visiniod 110-125 m. n.v., blagom nagibu do 6° i ekspoziciji sever- severoistok. Ge-ografske koordinate su: 44°48 ´ ist. geograf. duÿine i 20° 28 ´ sev. geo-graf. åirine.

2.1.2 Geoloåka podloga i uslovi zemçiåta

Geoloåku podlogu øine silikatne stene ( peåøari, kvarciti i dr. )prekrivene slojevima lesa i deluvijalnim nanosima. Poåto podloga unajveõoj meri utiøe na obrazovañe pedoloåkog sloja i tip formirañazemçiåta, na osnovu istraÿivaña zemçiånih tvorevina na podruøju Ko-åutñaka, pa i povråine arboretuma ( T o m i õ Z. e t a l l, 1985 ), utvræe-no je da je to kreøñak sa slojevima lesa, a preovlaæuje tip zemçiåta oka-rakterisan kao lesivirana gajñaøa.

2.1.3 Uslovi klime

Za prouøavañe makroklimatskih prilika u uslovima umerene konti-nentalne klime Beograda posluÿili su podaci iz Hidrometeoroloåkogzavoda Srbije za stanicu Beograd. Raspolaÿe se sa podacima o mereñimajoå od 1880. godine, a ovde su koriåõeni podaci za period od 10 godina(1985 -1995 ).

T e m p e r a t u r a v a z d u h a

Karakteristike temperaturnog reÿima date su u tabelama 1, 2 i 3.

Tabela 1 – Sredña meseøna vrednost temperature vazduha za vegetacioni period i po godiåñim dobima za period 1985-1995. god

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

0,3 1,5 6,1 8,0 12,0 16,9 20,3 22,4 21,8 12,3 6,7 2,5

godiåña optimalna veg.per. proleõe leto jesen zima

11,7 22,7 18,6 11,7 21,5 12,4 1,9


Tabela 2 – Sredña maksimalana temperatura vazduha po mesecima

Tabela 3 – Sredña vrednost minimalne i maksimalne temperature, vezane za godiåñe doba i vegetacioni period

Sredñi godiåñi broj letñih dana ( t max => 25°C ) iznosi 80 dana.Sredñi godiåñi broj tropskih dana ( t max =>30°C ) iznosi 36 dana.Sredñi godiåñi broj hladnih dana ( t max <= 0°C ) iznosi 22 dana.Sredña godiåña temperatura vazduha za period od 30 godina iznosi

11,7° C.Iz datih podataka se vidi da su zime u Beogradu relativno blage, a le-

ta topla. Viåe od jedne treõine svih dana u julu i avgustu øine tropskidani.

P l u v i o m e t r i j s k i r e ÿ i m

Proseøna vrednost padavina za godiåñe doba i vegetacioni period jedata u tabeli 4.

Tabela 4 – Proseøna vrednost padavina za godiåñe doba i vegetacioni

period

P – padavine ( mm )Dp – dana padavinaDjp – dana jakih padavina

Na godiåñem nivou ukupna koliøina atmosferskih taloga iznosi690 mm. Na osnovu izloÿenog, vidi se da je najmañe padavina zimi i izno-si 21% od ukupne godiåñe koliøine, a najviåe u proleõe i leto( 55% ), ka-da je biçkama vlaga najpotrebnija. Sve ovo ukazuje na povoçan pluviome-trijski reÿim, odgovarajuõi raspored i optimalnu koliøinu padavina zaveõi broj domaõih i mnogih introdukovanih vrsta u uslovima klime Beo-grada.

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII3,2 5,8 11,2 17,5 22,6 26,1 28,5 28,3 24,6 17,8 10,8 5,7

godiåña amplituda veg. per. proleõe leto zima

Tmax 16,8 25,3 24,6 17,1 17,6 4,9

Tmin 7,0 20,1 13,1 6,3 15,5 2,5

godiåñe veg. per. proleõe leto jesen zima

P 690,0 285,0 172,0 208,0 164,0 146,0

Dp 144,3 66,6 38,7 32,1 32,5 41,1

Djp 20,3 11,9 4,9 6,7 4,9 3,8


HIDRIØKI BILANS I KLASIFIKACIJA KLIME PO TORNTVAJTU

Tabela 5 – Hidriøki bilans po Thornthweite-u

Indeks humidnosti je 19,21, indeks aridnosti iznosi 16,76 i klimatski indeks je 9,16 .

Izraøunati elementi hidriøkog bilansa ( odnosno mañka i viåka vo-de u zemçiåtu ) ukazuju da na istraÿivanom podruøju vlada SUBHUMID-NA VLAŸNIJA KLIMA, TIPA C2 .

S obzirom na izloÿene klimatske karakteristike, moÿe da se zakçu-øi da je klima Beograda pod uticajem subatlantskih faktora koji dolazesa zapada, te kontinentalnih sa istoka i submediteranskih sa juga. Sveovo stvara uslove umerene kontinentalne klime, povoçne za obrazovañespecifiønih botaniøkih zasada u kojima se, pored autohtonih primeraka,mogu gajiti i razliøite alohtone vrste i neke egzote. Detaçno izuøavañemikroklimatskih uslova, svakako, od velikog je znaøaja za ocenu povoç-nosti unosa pojedinih predstavnika vrsta i unutarvrsnih taksona u ko-lekciju jer, upravo, drvenaste vrste, zbog specifiønosti svoje ÿivotneforme, najosetçivije su meæu biçkama na spoçaåñe uslove sredine ( J o va n o v i õ – J u g a C. 1998.).

2.1.4 Fitocenoloåka i tipoloåka pripadnost

Ovo je podruøje tipiøne klimatogene zajednice unutraåñe Srbije(prema J o v a n ov i õ u B., 1971) Quercetum frainetto- cerris, Rudski, gde su za-stupçene najøeåõe vrste hrastova Åumadije, sladun i cer.

Potrebno je napomenuti, da se na mnogim mestima okuõnice Fakulte-ta spontano javçaju facijesi kostrike, Ruscus aculeatus, L., koja u åirempodruøju Beograda predstavça ostatke nekadaåñe flore i vegetacije (nazaravñenim ili blago nagnutim terenima ). Na osnovu navedenog, premaG a j i õ u M., 1952, lokalitet arboretuma pripada sledeõoj fitocenozi:

T ° C i ( PE) PE P R SE M V

I 0,3 0,01 1 0 48 100 0 0 41

II 1,5 0,16 4 3 44 100 3 0 41

III 6,1 1,35 22 23 45 100 23 0 22

IV 8,0 2,04 31 35 54 100 35 0 19

V 12,0 3,76 51 65 71 100 65 0 6

VI 16,9 6,32 78 100 94 94 100 0 0

VII 20,3 8,34 97 127 59 26 127 0 0

VIII 22,4 9,68 110 133 55 0 81 52 0

IX 21,8 9,29 106 110 50 0 50 60 0

X 12,3 3,91 53 49 54 5 49 0 0

XI 6,7 1,56 25 20 60 45 20 0 0

XII 2,5 O,35 7 6 54 93 6 0 0

God. 10,9 46,78 671 688 559 113 129

v.p. 16,9 571 383 458 113 25


staniåte åume sladuna i cera - Querceto- frainetto cerris aculeatetosum (Jov.).

Prema prouøenim uslovima zemçiåta i fitocenoloåkoj pripadno-sti, arboretum pripada sledeõem tipu staniåta:

staniåte åume sladuna i cera (Querceto- frainetto cerris aculeatetosumJov.) na lesiviranoj gajñaøi.

3. STAÑE ARBORETUMA

Prema posledñem katastru arboretuma, uraæenom 2002. godine, naovom prostoru je zastupçeno oko 460 taksona. Ukupan broj stabala je 600, aÿbunova oko 550. Pojedini primerci nekih biçnih vrsta (C e d r u s s pP s e u d o t s u g a sp.) stari su danas 50-tak godina i ñihovi prsni preøni-ci iznose preko 60 cm, åto ukazuje na vaÿnost arboretuma i kao eksperi-mentalne povråine za praõeñe rasta i razvoja alohtonih vrsta na ovomstaniåtu. Postoje vrste koje treba naknadno determinisati, kao i novevrste koje se unose posle dugogodiåñeg zastoja.

Cela povråina je podeçena na 7 odeçaka, svaki odeçak na veõi brojparcela, meæusobno odvojenih asfaltiranim alejama i poploøanim staza-ma. Na svakoj parceli nalaze se bliski predstavnici pojedinih rodovaili familija.

Poøetniøki entuzijazam i konkretni rezultati doveli su do porastabroja uneåenih vrsta, tako da se od osnivaña, tokom godina fond stalnoobogaõivao. Sadni materijal je nabavçan iz raznih izvora sa teritorijabivåe Jugoslavije. Domaõe vrste su nabavçane, uglavnom, sa terena Srbi-je, alohtone vrste i egzote potiøu iz tadaåñih rasadnika cele zemçe. Ve-õi broj dekorativnih vrsta nabavçen je iz Arboretuma Voløiji Potok uSloveniji. Izvestan broj vrsta je poklon od strane botaniøkih baåta izSkopça, Beøa i Ciriha ( P u r i õ – D a s k a l o v i õ O. 1977. ).

Meæu ñima se svojom vrednoåõu i znaøajem posebno istiøu endemiti,rariteti, zakonom zaåtiõene vrste, te vrlo retke vrste koje zasluÿuju dauæu u proåireno izdañe Crvene kñige isøezlih i ugroÿenih taksona Sr-bije, kao åto su: Prunus laurucerasus L, Juniperus foetidissima W i l d., Piceaomorica ( P a n ø i õ ) P u r k y n e, Pinus peuce G r i s., Acer heldreichii O r ph., Acer intermedium P a n ø., Forsythia europea D e g. e t B a l d., Petteria ra-mentacea P r e s l. , Fraxinus pallisae W i l l m o t t, Ilex aquifolium L., Quer-cus imbricaria, Quercus acutissima C a r r u t h., Metasequoia glyptostroboidesC h e n g et H u, najstariji primerak u Beogradu; Pinus walichiana A .B .J a c k s.

Od svog osnivaña, arboretum je pripadao Katedri Gajeña åuma u ok-viru Zavoda za dendrologiju i fitocenologiju Åumarskog fakulteta uBeogradu.

Danas arboretum organizaciono pripada Nastavnoj bazi Beograd, uokviru Centra za nastavno-nauøne objekte Fakulteta.

U proteklih 50 godina, od poøetka osnivaña arboretuma, unoåen jeøesto veõi broj primeraka pojedinih vrsta, kao i po jedan pripadnik ne-kih retkih i dragocenih taksona. Vremenom su se mnoga stabla znatno raz-vila i tako se formirao pregust sklop koji je doprineo potiskivañu on-


ih primeraka koji sporije rastu. Sve ovo je ukazalo da je struøna inter-vencija bila neophodna da bi se pomoglo pravilnom razvoju ÿeçenih i re-prezentativnih stabala.

4.REKONSTRUKCIJA I REVITALIZACIJA ARBORETUMA

Usled svih nesretnih okolnosti u drÿavi, teåke materijalne situa-cije fakulteta i nedovoçno brige za obnovu i proåireñe osiromaåenogbiçnog fonda, arboretum se tokom niza godina naåao u zapuåtenom sta-ñu. Ukazala se potreba za neizbeÿnom rekonstrukcijom kako bi se arbo-retum ponovo priveo svojim osnovnim funkcijama i postao naåe osnovnouøilo, „biblioteka na otvorenom“ i ponos Åumarskog fakulteta i åu-marske struke.

4.1 Uzgojno- sanitarna seøa

Uzimajuõi u obzir zateøeno stañe i izgled arboretuma poøetkom 2003.godine, moglo se konstatovati da je ñegova osnovna funkcija bila zapo-stavçena. Pojedini delovi su se nenamenski i neracionalno koristili,mnoge parcele su bile zakorovçene, a neke i nedostupne. Na nekima veõdugo raste prirodna prizemna flora karakteristiøna za navedenu zajed-nicu cera i sladuna sa kostrikom na Koåutñaku. Sve ovo je ukazalo na po-trebu za rekonstrukcijom ovog prostora.

Primarni zadatak bio je da se pristupi detaçnom projektu obnove ukojem su istaknuti prioritetni radovi. Podneåen je zahtev Odeleñu zakomunalne i graæevinske poslove opåtine Øukarica za odobreñe sani-tarno – proredne seøe u arboretumu i na teren je izaåla komisija struø-ñaka Åumarskog fakulteta koja je izvråila doznaku stabala predviæe-nih za uzgojno-sanitarnu seøu. Prilikom obilaska svih parcela u arbore-tumu, konstatovana je neravnomernost u zastupçenosti pojedinih vrsta,neke su bile unikatne, a veliki broj vrsta (preko 100) potrebnih za redov-no odvijañe praktiøne nastave studenata naåeg fakulteta, nedostajao je.

Kod izvesnog broja vrsta doålo je do prirodnog generativnog i vege-tativnog podmlaæivaña, te su tako neke vrste postale prekobrojne åtoviåe nije opravdavalo reprezentativnost ovakvog objekta ( Populus tre-mula L., C o r y l u s c o l u r n a, L., T i l i a t o m e n t o s a D e s f., T a x u s ba c c a t a L., G l e d i t s c ia t ri a c a n t h o s L., H ed e r a h e l i x L., A k e b ia q u i n a t a i druge povijuåe i peñaøice ).

Uzimajuõi u obzir sve ovo, bilo je neophodno sprovoæeñe specifiøneuzgojne i sanitarne seøe jer se radi o ovako vrednoj namenskoj zelenoj po-vråini. Ciçevi takve seøe definisani su sledeõim redosledom:

1. uklañañe svih suvih, polusuvih, bolesnih i oåteõenih stabala izsanitarnih razloga (usled fitopatoloåkih, entomoloåkih, mehaniøkihi antropogenih oåteõeña, te zbog gubitka vitalnost i dr.)

2. uklañañe stabala koja ometaju razvoj reprezentativnim stablima,te uklañañe odreæenog broja prezastupçenih stabala i oslobaæañe povr-åina za unos novih vrsta drveõa i ÿbuña radi popune i obogaõivaña biç-nog asortimana

3. uklañañe stabala koja zaseñuju retke primerke pojedinih vrsta.


Posle izlaska Komisije Gradskog sekretarijata za komunalno – in-spekcijske poslove na teren i pregleda doznaøenih stabala, te dobijañasaglasnosti, pristupilo se izvoæeñu seøe u sloÿenim uslovima ovakvenamenske povråine. Trebalo je voditi raøuna da se nijedno stablo, nitiÿbun ne oåtete prilikom same seøe i izvoza poseøenog materijala åto jeiziskivalo primenu odgovarajuõe mehanizacije. Usledilo je øiåõeñe po-jedinih parcela od korova i nepoÿeçne prizemne vegetacije, kao i pri-mena ostalih mera nege u ciçu saniraña i revitalizacije ove povråine.

4.2 Formirañe novog ulaza i alpinuma

Rekonstrukcija arboretuma bila je neophodna i iz kompozicionihrazloga, usled potrebe da se formira nov reprezentativan ulaz sa kapi-jom i ogradom, koji õe naglasiti specifiønost i jedinstvenost ove povr-åine u okviru cele okuõnice Fakulteta, zatim uspostavçaña novog ra-sporeda i proåireña postojeõih aleja i staza, te unoåeña novih dekora-tivnih, arhitektonskih i graæevinskih elemenata sadrÿaja.

Tako je posle samog ulaza u jesen 2003. zapoøeto sa formirañem alpi-numa (slika 1) koji predstavça jedinstvenu geoloåku, botaniøku i dendro-loåku kolekciju. Ona je kao uøilo nameñena studentima naåeg Fakulte-ta iz niza åumarskih disciplina, kao dopuna praktiønom delu nastave(petrografija sa geologijom, botanika, dendrologija, dekorativna den-drologija, cveõarstvo, proizvodña sadnog materijala).

Zemçiåni supstrat je paÿçivo odabran i naneåen na dve susedne po-vråine odvojene åirokom alejom, pri øemu su se oblikovale nepravilneforme alpinuma. U ovoj prvoj fazi stvaraña alpinuma nastojalo da seodabere onaj stenski materijal na kom se formiraju åumska zemçiåta irastu biçne åumske formacije u unutraåñoj Srbiji, te tako naglasilareprezentativnost ovakve geoloåke zbirke. Pored ostalih namena, onatreba da predoøi petrografsku heterogenost podruøja Srbije (Kneÿeviõ-Æor æe viõ V., Jok si mo viõ V., 1986 ). Zastupçeni su predstavnici sle-deõih grupa stena:

MAGMATSKE STENE1. GRUPA granodiorita, kvarcdiorita, kvarclatita i dacitag r a n o d i o r i t - lokalitet Goø, Bela reka, Prerovska reka d a c i t – Çig, rudnik Slavkovica2. Grupa peridotita s e r p e n t i n i s a n i p e r i d o t i t- lokalitet Goø3. Grupa monconita, diorita, latita i andezita a n d e z i t – Goø, Kamenica

SEDIMENTNE STENE1. Klastiøne sedimentne stene

Grupa psamiti i psamitoliti - c r v e n i p e å ø a r, lokalitetStraÿa, Øestobrodica, ist. Srbija

2. Hemijske i organogene sedimentne stenek r e ø ñ a k –Goø;b i g a r ( siga) – Debeli Lug, lokalitet Feçeåana


METAMORFNE STENE1. Kristalasti åkriçci g n a j s; f i l i t i , Golija2. Masivne metamorfne stene s e r p e n t i n i t i, Goø; m e r m e r, Goø3. Kontaktnometasomatske stene

skarn, RudnikAsortiman dendroloåkih vrsta u alpinumu øini sadni materijal na-

bavçen iz nekoliko vodeõih rasadnika naåe zemçe i to su najnoviji kul-tivari i forme koji, pre svega, zadovoçavaju potrebe nastave iz dendro-logije i dekorativne dendrologije, poput sledeõih øetinara:

Cephalotaxus haringtonia ' fastigiata ';Chamecyparis lawsoniana ' mini nova ';Chamecyparis lawsoniana ' saguero ';Chamecyparis lawsoniana' nidiformis com-pacta'; Chamecyparis lawsoniana ' sulphurea '; Juniperus communis ' conferta '; Ju-niperus communis ' davurica '; Juniperus horizontalis ' albovariegata'; Juniperus xintermedia ' blauw'; Juniperus x intermedia ' blue alps '; Juniperus squamata ' pig-mea'; Juniperus procumbens ' nana '; Juniperus procumbens ' bonin islands '; Ju-niperus virginiana ' cupressifolia '; Juniperus sabina ' blue Danube '; Juniperus sabi-na ' femina '; Juniperus sabina ' maas '.

Od predstavnika posaæenih liåõarskih vrsta navodimo:Cotoneaster microphyllus ' timifolius '; Cotoneaster dammeri 'radicans stribes

findling '; Euonymus fortunei ' minimus '; Ilex aquifoliun ' ferox '; Pachisandra ter-minalis; Sarcoccoca humilis; Viburnum davidi, i dr.

Botaniøku kolekciju trajno zeçastih biçaka, tzv. perena, øini preko80 cvetnih vrsta, meæu kojima spomiñemo nekoliko specifiønih vrsta,upravo nameñenih za formirañe kameñara i alpinuma:

Achillea filipendulina;Achillea millefolium; Carex oshimensis 'Evergold ';Festuca glauca; Hosta japonica; Iris pallida variagata; Yucca filamentosa; Yuccagloriosa; Phlox subulata; Physostegia virginiana; Salvia splendens; Sedum album;Sedum spurium; Sempervivum; Thymus citrodorus; Thymus serpilum; Tradescan-tia virginiana i dr.

Posebno treba istaõi da je, prilikom obeleÿavaña 83-a godine od osni-vaña Åumarskog fakulteta u Beogradu, dana 5. decembra 2003. godine u al-pinum posaæena nova forma lovorviåñe, P r u n u s l a u r o c e r a s u s, kojaje u øast osnivaøa arboretuma, prof. dr Branislava Jovanoviõa, nazvanaforma jovanovicii. Ovaj novi takson proizveo je u svom rasadniku dipl.inÿ. Æuro Jorgiõ, jedan od osnivaøa poznatog Arboretuma Lisiøine.

5. ZAKÇUØAK

Znaøaj ovako vaÿne kolekcije drvenastih i ÿbunastih vrsta na teri-toriji Beograda i na nivou øitave zemçe, svakako je neizmeran.

Usled niza teåkoõa zbog kojih se ova zbirka naåla u priliøno zapuå-tenom stañu, ukazala se potreba za radikalnom uzgojnom i sanitarnomstruønom intervencijom, kao i rekonstrukcijom i revitalizacijom ovogprostora.


Konstatovana je neravnomernost u zastupçenosti pojedinih vrsta,ugroÿenost pojedinih vrlo vrednih unikatnih rariteta i utvræeno da ve-liki broj vrsta, preko 100, potrebnih za redovno odvijañe praktiøne na-stave studenata naåeg Fakulteta, nedostaje.

Tokom izrade detaçnog projekta za revitalizaciju i rekonstrukcijudatog prostora, pristupilo se definisañu ciçeva sanitarno – uzgojne se-øe u arboretumu na visokim struønim principima.

Poåtujuõi svu zakonom propisanu proceduru, tokom 2003. godine pri-stupilo se postupnoj realizaciji ovog zadatka, pri øemu je izvråena seøasvih doznaøenih stabala i odgovarajuõe mere nege na veõem delu parcela.U sledeõoj fazi obnove arboretuma planira se uspostavçañe novog dina-miønog rasporeda staza i aleja, kao i drugih elemenata kompozicije (klu-pe i povråine za odmarañe, cvetñaci). Sadñom novih vrsta treba posti-õi åto boçe vizuelne efekte pojedinih grupacija drveõa i ÿbuña (igrasvetlosti i senke, punog i praznog volumena, moguõnost sagledavaña poje-dinih formi i elemenata sa viåe strana...).

Potrebno je poploøati kulijeom glavnu stazu izmeæu alpinuma, i iz-graditi letñu uøionicu.

Na kraju, treba naglasiti da usled postojaña povoçnih prirodnihuslova, dovoçno povråine za potpuno iskoriåteñe dendrofloristiø-kog kapaciteta i proåireñe arboretuma i unosa novih tzv. perspektiv-nih vrsta; posedovaña dovoçno unutraåñe infrastrukture za formira-ñe trajne izloÿbe dendroflore; atraktivnost lokacije uz samu ivicunajveõe gradske park – åume; blizine gradskih saobraõajnica i druge ur-bane infrastrukture, ovoj povråini treba pristupiti sa posebnom paÿ-ñom.

Zbog svega navedenog, u projektu za revitalizaciju, rekonstrukciju iunapreæeñe arboretuma, kao vaÿna stavka, planira se podnoåeñe Zahte-va za proglaåeñe ove povråine Spomenikom prirode, Zavodu za zaåtituprirode Republike Srbije. Ovim bi se vaÿnost i vrednost ovakvog jednogobjekta podigao na viåi nivo, åto ovakva kolekcija u svakom sluøaju za-sluÿuje.

LITERATURA

G a j i õ M., (1952 ): '' O vegetaciji Koåutñaka'' , Glasnik Åumarskog fakulteta br. 1,Beograd

J o r g i õ Æ., V i d a k o v i õ, M., (1986 ), Arboretum Lisiøine, posebno izdañe, VIN-KOVCI

J o v a n o v i õ B., ( 1971 ), '' Dendrologija sa fitocenologijom '', Beograd J o v a n o v i õ – J u g a S., (1998 ), ''Taksonomsko-horoloåka analiza postojeõe i per-

spektivne dendroflore Botaniøke baåte ' Jevremovac ' Univerziteta u Beo-gradu '', posebno izdañe, Beograd

K n e ÿ e v i õ – Æ o r æ e v i õ V., J o k s i m o v i õ V., (1986.), Petrografija sa geologi-jom kore raspadaña, Beograd

M e d a r e v i õ M., (1991), Funkcije åuma i ñihovo obezbeæivañe pri planirañu gaz-dovaña åumama, doktorska disertacija, Beograd


P u r i õ – D a s k a l o v i õ O., (1977), Subspontano razmnoÿavañe alohtonih vrsta uArboretumu Åumarskog fakulteta u Beogradu, Glasnik Åumarskog fakulteta br.52, Beograd., str. 319-329

S t e v a n o v i õ V., V a s i õ, V., (1995), Biodiverzitet Jugoslavije, Bioloåki fakul-tet Univerziteta u Beogradu

V u k i õ e v i õ E.,( 1982 ), Dekorativna dendrologija, Beograd.T o m i õ Z., J o v i õ N., K n e ÿ e v i õ M., C v j e t i õ a n i n R., (1994), Staniåta i

vegetacija park-åume Koåutñak. Zbornik radova '' Zelenilo u urbanistiøkomrazviju grada Beograda''. Beograd

RECONSTRUCTION AND REVITALISATION OF THE FACULTY OF FORESTRY A R B O R E T U M IN BELGRADE

Marina Vukin

Sum mary

The Faculty of Forestry Arboretum in Belgrade is situated on about 3 ha and it is composed ofabout 460 species and intraspecific taxa. The works on reconstruction and revitalisation of the Arbore-tum bere carried out during 2003. This paper proposes tha silvicultural-sanitation felling with the fol-lowing aims:

- removal of all dead, dying, diseased and damaged trees for sanitation reasons - removal of trees which disturb the development of representative trees, removal of a number of

too much represented trees and liberation of the area for the introduction of new species- removal of trees which shade the rare specimens of individual species.A rock garden is established at the entrance of the Arboretum. It is a unique geological, botani-

cal, dendrological and ornamental collection. It consists of tens of new forms and cultivars of indivi-dual dendro-species and perennial plants, as well as about 15 different rocks from the region ofSerbia.

Finally, it should be noted that this area should be treated with special attention, due to favou-rable natural conditions, sufficient area for the complete utilisation of the dendrofloristic capacity andthe extension of the Arboretum, as well as for the introduction of the prosperous species; vicinity ofthe city roads and other urbane infrastructure.

For this reason, an important item of the Project for the revitalisation, reconstruction and impro-vement of the Arboretum is the planned application to the Institute of Nature Conservation of theRepublic of Serbia, i.e. the Demand for the designation of the Arboretum area as the Monument ofNature. In this way, its importance and value would be elevated to a higher level, which this collectiondeserves by all means.

Documents

REKONSTRUKCIJA I REVITALIZACIJA A R B O R E T U M A ...govani antropogeni ekosistem nastao u oteÿavajuõim urbanim uslovima, zasluÿuje posebnu paÿñu i brigu struøñaka, rukovodeõih