REPUBLIKA E SHQIPËRISE UNIVERISITETI I …doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2018/07/...10 Kriminologjia në fushën e krimit mjedisor..... 93 8 10.1 Propozime për ndërhyrje

1

REPUBLIKA E SHQIPËRISE

UNIVERISITETI I TIRANËS

FAKULTETI I DREJTËSISË

DEPARTAMENTI I SË DREJTËS PENALE

Programi i studimeve të Doktoratës në Shkencat Juridike.

DISERTACION

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

VEPRAT PENALE KUNDËR MJEDISIT ( NENI 201-207 KP)

DOKTORANTI:

Ulsi MANJA

DREJTUES SHKENCOR:

Tiranë, Shtator 2017

PROF. Skënder KAÇUPI

2

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I DREJTËSISË

VEPRAT PENALE KUNDËR MJEDISIT (NENI 201-207 KP)

1

1 https://goo.gl/images/N55yUr

3

Tezë Doktorate

PUNOI: MSc. ULSI MANJA

UDHËHEQËS SHKENCOR:

Prof. Skënder KAÇUPI

4

Tiranë, Tetor 2017

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I DREJTESISË

DISERTACION

PARAQITUR NGA: ULSI MANJA

NË KËRKIM TË GRADËS SHKENCORE “DOKTOR”

SPECIALITETI: SHKENCA POLITIKE

TEMA: VEPRAT PENALE KUNDËR MJEDISIT (NENI 201-207 KP)

UDHËHEQËS SHKENCOR: Prof. Skënder KAÇUPI

MIRATOHET NË DATËN: ....................................2017

KOMISIONI:

© COPYRIGHT: ULSI MANJA

TË GJITHA TË DREJTAT TË REZERVUARA

Tetor 2017

5

MIRËNJOHJE

Mirënjohja për përfundimin e studimeve doktoraturë dhe prezantimin e këtij punimi shkon për

Universitetin e Tiranës, Fakultetin e Drejtësisë dhe në mënyrë më të veçantë për

departamentin e Të Drejtës Penale, pedagogëve të këtij fakulteti, që me përkushtimin dhe

profesionalizmin e tyre na dhanë dije që padyshim çdo njëri nga ne do i përdori në jetën e tij

profesionale.

Një falenderim të veçantë ia dedikoj pedagogëve të shkollës për mbështjetjen dhe punën e tyre,

me të cilën unë mbërita sot këtu dhe në mënyrë të veçantë pedagogut udhëheqës të kësaj teme,

z. Skënder Kaçupi.

Një falenderim tjetër të veçantë dëshiroj ta adresoj për Ministrinë e Mjedisit dhe të gjithë

punonjësit e saj për mbështetjen në ndarjen e mendimeve, problematikave dhe eksperiencave

të tyre për situatën aktuale në vend të mjedisit dhe cilësisë së tij dhe për nevojat për ndërhyrje

që duhet të bëjmë, me qëllim sigurimin e zhvillimit të qëndrueshëm në të ardhmen. Dhe së

fundmi, falenderoj familjen dhe miqtë, të cilët më kanë dhënë kurajo dhe më kanë mbështetur

gjatë gjithë këtij procesi të gjatë.

Faleminderit që bëtë të mundur përfundimin e këtij studimi.

DOKTORANTI: ULSI MANJA

6

Tabela e lëndës

Tabela e lëndës ............................................................................................ 6

Parathënie .................................................................................................... 9

1 Hyrje .................................................................................................... 11

1.1 Qëllimi i Studimit ............................................................................................. 15

1.2 Rëndësia e Studimit .......................................................................................... 15

2 Metodologjia ........................................................................................ 15

3 Kuptimi i veprave penale në fushën e mjedisit ................................ 16

3.1 Panorama e legjislacionit shqiptar në fushën e mbrojtjes së mjedisit .............. 19

3.1.1 Rëndësia e mbrojtjes juridiko penale të mjedisit ...................................... 19

3.1.2 Evolucioni i legjislacionit shqiptar në fushën e mjedisit .......................... 28

4 Mjedisi dhe krimi ................................................................................ 30

4.1 Veprat penale në fushën e mjedisit .................................................................. 32

referuar Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë ....................................................... 32

4.2 Domosdoshmëria e bashkëpunimit ndërinstitucional ...................................... 35

4.3 Nevoja për ndërhyrje në legjislacion me masa penale ..................................... 39

5 Organizmat ndërkombëtare që veprojnë në luftën kundër krimeve

mjedisore. ................................................................................................... 40

5.1 INTERPOL....................................................................................................... 40

5.2 Agjensia e Hetimit Mjedisor ............................................................................ 41

5.3 Programi Mjedisor i Kombeve të Bashkuara ................................................... 42

5.4 Agjensia Europiane e Mjedisit ......................................................................... 42

5.5 Rrjeti i Bashkimit Europian për zbatimin e legjislacionit mjedisor ................. 43

5.6 Observatori për Mjedisin dhe Legalitetin......................................................... 43

7

6 Aspekte krahasimore të legjislacioneve penale në fushën e mbrojtjes së

mjedisit ....................................................................................................... 44

6.1 Veprat penale në fushën e mjedisit sipas legjislacionin amerikan. .................. 44

6.2 Veprat penale ne fushën e mjedisit sipas legjislacioneve penale europiane .... 45

7 Instrumentet ligjore ndërkombëtare që veprojnë në fushën e mbrojtjes së

mjedisit ....................................................................................................... 47

7.1 Konventat më të rëndësishme të Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin .......... 48

7.2 Konventat e Këshillit të Europës mbi Mjedisin ............................................... 54

7.3 Instrumentat kryesore ligjore të Bashkimit Europian për mbrojtjen e mjedisit 57

7.4 Jurisprudenca e Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut për çështjet mjedisore.

62

8 KRIMI MJEDISOR NË AKTET E BE DHE MBËSHTETJA PËR

SHQIPËRINË ............................................................................................ 68

8.1 Krimi mjedisor në BE ...................................................................................... 68

8.2 Direktiva për krimin e mjedisit ........................................................................ 71

8.3 Nevoja e Direktivës për mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal .................... 71

8.4 Përmbajtja kryesore e Direktivës: kërkesat minimale që duhet të zbatohen në ligjet

penale kombëtare......................................................................................................... 72

8.5 Zbatimi i legjislacionit të BE-së për Krimin Mjedisor ..................................... 73

8.6 Problematikat në vendin tonë në lidhje me krimin mjedisor ........................... 73

9 Inspektimin në Republikën e Shqipërisë .......................................... 74

9.1 Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve ................................................... 77

9.2 Inspektoriati i policisë pyjore ........................................................................... 85

9.2.1 Detyrat në nivel qendror ........................................................................... 85

9.2.2 Detyrat në nivel rajonal ............................................................................. 85

9.2.3 Detyrat në nivel lokal ............................................................................... 86

9.2.4 Detyrat e inspektoriatit të mjedisit: ........................................................... 87

9.2.5 Të dhënat statistikore mbi masat e marra nga ISHMP 2014-2017 ........... 90

9.2.6 Propozime në lidhje me reformimin e ISHMP-së.................................... 90

10 Kriminologjia në fushën e krimit mjedisor ................................... 93

8

10.1 Propozime për ndërhyrje në Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë ........... 93

10.2 Masa të tjera të marra në kuadër të parandalimit të krimit mjedisor .............. 101

10.3 “Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e Shqipërisë” ........ 101

10.4 “Për shpalljen e moratoriumit në pyje në Republikën e Shqipërisë” ............. 103

10.5 Ligji “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 10463 datë 22.9.2011 “Për

menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar ................................................. 105

11 Informimi i publiku dhe roli i tij në fushën e krimit mjedisor . 107

11.1 Vështrim i Përgjithshëm mbi të Drejtën për Informim për Çështjet e Mjedisit dhe

Konceptet Themelore ................................................................................................ 108

11.2 Rrugët e Mbrojtjes të së Drejtës për Informim për Çështjet e Mjedisit ......... 112

12 Konkluzione dhe Rekomandime .................................................. 115

13 Bibliografi ....................................................................................... 127

9

Parathënie

Mjedisi dhe burimet natyrore të Shqipërisë janë jetësore për suksesin e saj ekonomik dhe për

shëndetin dhe mirëqenien e qytetarëve të saj. Krimi mjedisor kërcënon burimet mbi të cilat

varen shumë nga shtyllat e ekonomisë shqiptare dhe vepron si pengesë, madje pengesë e

madhe, ndërsa Shqipëria lëviz drejt një ekonomie efikase në burime, me punësim dhe rritje të

sigurtë.

Krimi mjedisor nuk kufizohet nga kufijtë dhe mund të ndikojë në ekonominë, sigurinë, madje

edhe ekzistencën e një kombi. Një pjesë e konsiderueshme e tij (për shembull tregtimi i

paligjshëm i mbetjeve të rrezikshme) realizohet nga rrjetet e organizuara kriminale, të

tërhequra nga rreziku i ulët i dënimit të këtyre veprave dhe natyra e lartë e përfitimit ekonomik

të këtyre llojeve të krimit. Në të vërtetë, krimi mjedisor shpesh ndodh krah për krah me vepra

të tjera si mashtrimi i pasaportave, korrupsioni, pastrimi i parave, etj.

Sfidat e mjedisit janë ato që kanë rritur presionin mbi qeveritë për të gjetur mënyra për të

zvogëluar dëmtimin e mjedisit, duke minimizuar dëmin në rritjen ekonomike. Qeveritë kanë

një gamë të mjeteve në dispozicion të tyre, duke përfshirë sistemin rregullator, iniciativat e

suksesshme në politikat mjedisore, programet informative, subvencionet, taksat mjedisore, etj.

Sfidat më të mëdha në mjedisin e sotëm nuk konsistojnë në katastrofat natyrore, por në sjelljen

e rëndë, të pamoralshme dhe të papreçedent të njeriut ndaj mjedisit dhe elementëve të tij.

Pandëshkueshmëria është një element tjetër mjaft i rëndësishëm i kësaj historie që po na vret

të gjithëve çdo ditë, paçka se duket sikur nuk na prek neve asnjë pemë që pritet, asnjë zog që

nuk ka më ku të qëndrojë, asnjë peshk që ujin e lumit ia mori hidroçentrali.

Inspektimi në veçanti, është një pjesë e rëndësishme e mbrojtjes së mjedisit, pasi në

këndvështimin tim është çelësi i çdo gjëje, nisur nga shprehja popullore gjithkohore “frika

ruan vreshtin”. Ndëshkueshmëria e krimit mjedisor është nga përparësitë dhe metoda më e

gjetur për ruajtjen e elementëve të mjedisit. Inspektimi në tërësi ka shumë përparësi në raport

me instrumentet e tjerë, pasi një inspektim i studiuar paraprakisht, me qëllim të

10

mirëpërcaktuar, i pakorruptueshëm, është efikas si për mjedisin, por ka edhe efikasitet

ekonomik, duke qenë se ndikon në aftësinë për të rritur të ardhurat publike, transparencën,

fleksibilitetin, etj.

Inspektimi sot konsiderohet si e vetmja rrugë e cila ndikon në zbatimin e ligjit nga të gjithë

aktorët e përcaktuar në të. Ai është i vetmi mjet, i cili duke qenë se ka autoritetin e marrjes së

masave administrative apo penale, ndikon drejtpërsëdrejti në mbarëvajtjen e punës dhe të jetës

së subjekeve objekt të inspektimit. Në këtë kuadër, inspektimi, është përdorur me sukses për

të trajtuar një gamë të gjerë krimesh mjedisore, duke përfshirë deponimin e mbeturinave,

ndotjen e ujit dhe shkarkimet në ajër.

Gjatë këtij studimi u përdorën metoda të ndryshme si argumentuese, krahasuese, përshkruese,

që ndihmuan në arritjen e një konkluzioni. Rezultatet treguan se në vendin tonë, si një vend në

zhvillim, politikat mjedisore në fushën e ndëshkueshmërisë së krimit mjedisor, konsistojnë

më tepër në masa rregullatore të komandës dhe kontrollit, se sa në instrumente informues dhe

orienutes për subjektet e ndryshme. Megjithatë në vendin tonë, tashmë është krijuar një

kuadër ligjor thuajse i mjaftueshëm në fushën e krimit mjedisor, megjithatë në këndvështimin

tim ka ende punë për të bërë, kryesisht në shtimin e veprave penale në fushën e mjedisit.

11

1 Hyrje

Krimi mjedisor në Republikën e Shqipërisë, prej vitesh tashmë është mjaft i formatuar si nga ana

e parashikimeve ligjore për parandalimin dhe ndëshkimin e veprave të kësaj fushe, ashtu edhe

nga lloji i veprave penale që janë shfaqur dhe shfaqen cdo ditë me evoluimin e shoqërisë në

përgjithësi dhe të teknologjisë në veçanti. Gjithsesi, institucionet përkatese të hartimit të

politikave, duke njohur edhe trendet ndërkomëtare si dhe ato kombëtare janë gjatë gjithë kohës të

vëmendshëm në përcaktimin dhe futjen e elementëve të rinj si pjesë të krimit mjedisor. Këtu

mund të përmendim trendin ndërkomëtar që lidhet me eliminimin e ndërhyrjeve në mjedis që

ndikojnë në ndryshimet klimatike, pasi këto ndryshime vërtet mund të vijnë nga një veprim i

kundërligjshëm, i qëllimshëm ose jo, në një territor të vogël të një shteti, por efektet e tij shtrihen

mbi shumë vende e shpesh herë në të gjithë globin.

Në vendin tonë, si pasojë e rritjes së përqendrimit të gjithë ekomonisë drejt turizmit, po vërehet

gjithnjë e më tepër mbushja e vijës bregdetare me inerte me qëllim shtim e sipërfaqës së tokës

për zhvillimin e turizmit. Kjo gjë jo vetëm ndryshon florën dhe faunën e sipërfaqes së cenuar në

mënyrë të pakthyeshme, por largon ujrat detar duke shkaktuar edhe përmbytje në anën tjetër të

bregut.

Kapitulli i IV i Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, rregullon dhe standartizon veprat penale

në fushën e mjedisit. Në të parashikohen veprat penale të “ndotjes së ajrit”, “transportit të

mbeturinave toksike”, “ndotjes së ujërave, peshkimi i ndaluar”, “prerja e paligjshme e pyjeve”,

“prerja e drurëve dekorativë dhe frutorë”, “shkatërrimi me zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor”,

“shkatërrimi nga pakujdesia me zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor”, si dhe në fund “shkelja e

karantinës së bimëve dhe kafshëve”. Në këndvështrim të studimeve të bëra si nga Ministria

përgjegjëse për Mjedisit, ashtu edhe nga Progres Raporti, kapitulli 27, “Mjedisi”, veprat penale

të sipërcituara, jo vetëm që nuk janë të plota për kohën në të cilën jemi, për kërkesat dhe

standardet mjedisore që duam të arrijmë, por nuk mund të arrijnë ndërshkueshmërinë e pjesës më

të madhe të autorëve të veprimeve dëmtuese të mjedisit, pasi këto vepra janë pak të përgjithshme

dhe nuk përmbledhin tërësinë e problematikave vendase dhe trendeve ndërkombëtare.

Me anë të Progres Raportit, BE ka këshilluar transpozimin e Direktivës EC 99/2008, datë

19.11.2008 “Për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet ligjit penal” i Parlamentit Europian dhe

Këshillit, transpozim ky që rrjedh edhe nga Marrëveshja e Stabilizim Asocimit. Qëllimi i këtij

transpozimi është shtimi i disa figura të tjera të veprave penale, të cilat nevojiten të klasifikohen

se kur ato përbëjnë kundërvajtje dhe kur përbëjnë krim mjedisor, por duhet theksuar se ky proces

kërkon ekspertizë dhe kohë. Në këtë studim, kam marrë kohën e nevojshme dhe ekspertizën e

mundshme që mund të gjeja për të bërë një pasqyrë të situatës konkrete me qëllim propozimin e

rrugëve dhe mënyrave për të arritur një një mbrojtje më të thellë e më efikase të mjedisit, me

12

qëllim realizimin e synimit kushtetues për zhvillimin e qëndrueshëm dhe detyrimin sublim të

sigurimit të mjedisit për brezat e ardhshëm.

Ministria përgjegjëse për Mjedisin, në të gjitha daljet e saj zyrtare ka deklaruar mbi rastet jo të

suksesshme të institucioneve të saj të vartësisë në kallzimet penale të bëra ndër vite, për shkak të

paqartësisë dhe mangësive në Kodin Penal, gjë e cila ka pas sjellë mbylljen e procedimit ose

mosfillimin e procedimit nga Prokuroria dhe Gjykata kompetente, duke i konsideruar shkeljet si

kundërvajtje administrative. Nga ana tjetër ky institucion ka bërë disa herë reforma në organet e

vartësisë së saj me qëllim rritjen e efiçencës në inspektim, rritjen e numrit të kapjes në flagrancë

të autorëve të veprave në fushën e mjedisit, por megjithëse ka dëmtues të të gjitha formave,

veprat penale janë vetëm ato të sipërcituara në Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë, duke

ulur shumë numrin e të proçeduarve në këtë fushë.

Gjithashtu, ky institucion ka deklaruar raste pozitive bashkëpunimi me Prokurorinë e Rrethit

Gjyqësor Krujë ku janë proceduar penalisht dhe dënuar nga Gjykata Krujë shtetas për veprën e

parashikuar nga neni 201 i Kodit Penal e konkretisht për veprën penale “ndotja e ajrit me lëndë

toksike, shkaktuar nga djegia e mbetjeve të gomave në kaminat artizanale të prodhimit të

gëlqeres”, por kemi të bëjmë me një veprimtari e cila ishte e përhapur shumë gjerë në të gjithë

malin e Krujës dhe ishte e pozicionuar në vende të dukshme dhe e aksesueshme nga rruga.

Gropat e gëlqeres që bënin shuarjen e gurit të gëlqeres gëlonin në mes të ditës buzë rrugës

nacionale, prandaj ishte mjaft e lehtë për tu identifikuar dhe për të vërtetuar ekzistencën e tyre

qoftë nga Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve e qoftë nga prokuroria përkatëse, por

tashmë gjendja faktike ka ndryshuar. Me proçedimin në masë të valës së ndëshkueshmërisë që

rezultoi e suksesshme, kundërvajtësit në këtë sektor nuk kanë “mbetur pa punë”. Ata kanë ngritur

furra të maskuara brenda oborreve të banesave të tyre, gjë që e ka vështirësuar shumë punën e

inspektimit, e ca më shumë punën e prokurorisë, prandaj është nevoja e marrjes së masave të një

natyre tjetër, të përshtatshme për këtë shfaqje të veprës penale.

Nga komunikimi i vazhdueshëm me Inspektoriatin Shtetëror të Mjedisit dhe Pyjeve, më rezulton

se në këtë drejtim janë ngritur grupe punë të përbashkëta për inspektimin e zonës, me

përfaqësues nga Inspektoriati i Shëndetësisë dhe ai Urbanistikës, të cilët kanë konstatuar mbi 180

raste dhe kanë bërë proçedurat përkatëse për prokurori, por deri më sot nuk ka pasur asnjë

reagim nga kjo e fundit.

Gjithashtu, rastet e shumta të mbushjes së vijës bregdetare janë bërë publike në të gjitha portalet

e komunikimit publik, por ky femonen ndodh përgjithësisht në orët e vona të natës dhe mbetet i

pandëshkuar. Në këndvështrimin tim, mbetet i pandëshkuar jo se nuk gjendet autori, por se

kështu duhet, pasi nuk besoj se nuk kuptohet se kush është përfituesi i sipërfaqes së përftuar nga

mbushja.

13

Ndotja e ajrit, është një nga elementët kryesorë të mjedisit që doja të përmëndja më

domosdoshmëri në këtë pjesë të studimit. Ajo është e nevojshme jo vetëm të monitorohet, por

edhe të ndëshkohet në rastet kur ka një autor të identifikuar për të. Kodi Penal i RSH-së, me anë

të nenit 201 të tij, ka parshikuar skenarët më të përhapur të ndotjes së ajrit, përkatësisht, ndotjen

e ajrit përmes çlirimit të tymrave, gazrave dhe lëndëve të tjera toksike radioaktive e bërë tej

kufirit të normave të lejuara, por nuk parashikon se si do të vërtetohen këto element. Deri më sot,

në botë është vërtetuar që ndotja e ajrit nga bagëtitë është elementi kryesor i ngrohjes globale

duke tejkaluar edhe ndotjen nga ndërtimi apo transporti publik.

Nga ana tjetër legjislatori në vend, me anë të transpozimit të Direktivës 2008/50/EC të

Parlamentit Europian dhe të Këshillit të datës 21 Maj 2008 “Mbi cilësinë e ajrit dhe për ajër më

të pastër për Evropën”; dhe Direktivës 2004/107/EC të Parlamentit Europian dhe të Këshillit të

datës 15 Dhjetor 2004 “Në lidhje me arsenikun, kadmiumin, mërkurin, nikelin dhe hidrokarburet

policiklike aromatike në ajrin e mjedisit” CELEX 32004L0107 Official Journal L 023 ,

26/01/2005 P. 0003 – 0016, ka miratuar ligjin “Për mbrojtjen e cilësisë së ajrit të mjedisit”, ligj i

cili ka vendosur një sërë kushtesh dhe parametrash për t’u ndjekur nga ana e instalimeve të reja

dhe ekzistuese me qëllim uljen e mundësisë së ndotjes së ajrit. Nga ana tjetër, ky ligj ka futur

edhe një risi të madhe që është raporti i sigurisë për çdo instalim të çdo niveli, raport i cili jo

vetëm do të parandalojë rastet e ndojtjes së ajrit kur është e mundur, por edhe do të eleminojë me

sa më pak mund pasojat e ardhura.

Qëllimi i legjislatorit me këtë akt ka qënë të përmirësojë shëndetin publik dhe të sigurojë një

nivel të lartë të mbrojtjes së mjedisit, si rezultat i përmirësimit të cilësisë së ajrit nëpërmjet

integrimit të çështjes së mbrojtjes së ajrit në politika të tjera, si dhe përcaktimit të kërkesave për

pakësimin e shkarkimeve, monitorimin, vlerësimin, planet e cilësisë së ajrit dhe për

bashkëpunimin në nivel ndërkombëtar për këtë qëllim.

Ky akt kërkon një qasje te integruar e bashkëkohore për politikën për ajrin, sipas të cilës

përgjegjëse për cilësinë e ajrit të mjedisit nuk është vetëm Ministria përgjegjëse për Mjedisin,

por edhe shumë institucione dhe aktor të tjerë, si më poshtë, të cilët kanë jo vetëm përgjegjësinë,

por edhe mundësinë për të ndihmuar në përmirësimin e situatës.

Pjesa më e madhe e vendit prej vitesh është në ndërtim apo riparim të vazhdueshëm dhe referuar

të dhënave që na vijnë nga INSTAT apo nga Agjencia Kombëtare e Mjedisit me anë të Raportit

të Gjendjes në Mjedis, dëmtuesit kryesor të ajrit në vend janë inertet dhe gazet që lëshojnë mjetet

motorrike gjatë procesit të djegies së lëndës djegëse, pasi në vendin tonë nuk kemi një instrument

apo politikë të matjes së ndotjes së ajrit nga bagëtia dhe nuk e kemi fare si pjesë të politikave

tona, në ndryshim nga ndërkombëtarët, që e kanë provuar me fakte dhe argumente këtë gjë.

Sa më sipër, të gjitha institucionet e tjera që në një mënyrë apo në një tjetër me aktivitetet që

kryhen ne fushat e tyre të përgjegjësisë ndikojnë në cilësinë e ajrit kanë detyrën dhe të drejtën të

14

bëjnë të gjitha ndërhyrjet e nevojshmë për zbatimin e kërkesave të legjislacionit për ajrin. Kjo do

të thotë që në planifikimin e një ndërhyrjeje në infrastrukturë, duhet të mirëplanifikohen edhe

mjetet e përshtatshme për minimizimin e përhapjes së inerteve në mjedis që të mund të

minimizohet edhe kontaminimi i ajrit, gjë që thuajse nuk e shikojmë fare në praktikë. Ndërtimi i

infrastrukturës së transportit rrugor merr shumë kohë dhe kantieret e ndërtimit nuk shqetësohen

fare për ndotjen e ajrit.

Në pasqyrën vjetore të bërë nga Inspektoriati i Mjedisit dhe Pyjeve për veprimtarinë e këtij

institucioni për vitin 2016, duke theksuar rritjen e inspektimeve, 58% më shumë inspektime

krahasuar me vitin 2015, nuk ka asnjë të dhënë për inspektime në fushën e ajrit, pasi inspektimi

në këto fusha do të duhej të penalizonte përfaqësues të strukturave shtetërore. Ndërkohë që

kryesisht inspektimet tashmë janë intensifikuar dhe përqëndruar tek monitorimi i pyjeve pas

daljes së ligjit përkatës “Për shpalljen e moratoriumit në pyje”, që nuk them se nuk është i

rëndësishëm, por rëndësia e ndëshkimit të kundërvajtësve të tij lidhet vetëm me vendin tonë,

ndërkohë që ndotja e ajrit, duke qënë se është e palokalizueshme, si pasojë e rrymave ajrore

mund të afektojë edhe vendet fqinje.

Për sa më lart, duke e parë në prizmin e shtetasit të këtij vendi dhe babait, detyrimi i të cilit është

të krijojë kushtet më të mira të mundshme për jetën dhe shëndetin e fëmijëve të tij, mendoj se

përveç amendimit të ligjit penal në këtë fushë, për kategorinë e veprave kundër mjedisit, është e

nevojshme rritja e bashkëpunimit midis Prokurorive të Rretheve me Degët Rajonale të

Inspektoratit Shtetëror të Mjedisit dhe Pyjeve, lidhur me identifikimin, hetimin e veprave penale

mjedisore, për të çuar më pas në ndëshkimin e autorëve.

Nga ana tjetër, është e nevojshme që Prokuroria e Përgjithshme të vendosë si një nga prioritet

kryesore të punës së saj veprat penale në fushën e mjedisit, si dhe të krijojë mundësinë e ngritjes

së një “Njësie” si në qendër, edhe në degët e saj, me prokurorë të kualifikuar e profilizuar për

krimet kundër mjedisit. Ministria e Mjedisit, shpesh herë ka bërë thirrje dhe ka zhvilluar orë të

hapura bisedimi për prokurorët dhe gjyqtarët me qëllim njohjen e këtyre të fundit me

legjislacionin në fushën e mjedisit, me dëmet që mund të sjellë pandëshkueshmëria e veprave në

fushën e mjedisit dhe me detyrimin e çdo qytetari të këtij vendi, pa dallim profesioni dhe moshe,

për të mbrojtur mjedisin. Në këtë këndvështrim janë bërë përpjektet maksimale për

ndërgjegjësimin e këtyre dy trupave për dy detyrat që kanë, edhe për dhënien e drejtësisë edhe

për detyrën qytetare për mbrojtjen e mjedisit, por nga informacionet e marra nga Ministria e

Mjedisit, këto institucioni përfshirë Shkollën e Magjistraturës, kanë shprehur gadishmërinë e

tyre, por prezenca në takime ka lënë për të dëshiruar nga ana e tyre.

15

1.1 Qëllimi i Studimit

Qëllimi i studimit të këtij punimi më së shumti është fokusuar në studimin e krimeve

mjedisore në territorin shqiptar. Për këtë qëllim, jam mbështetur në shfrytëzimin e një

literature të pasur, që konsiston në burime parësore, me një fokus të veçantë legjislacionin

mjedisor. Shfrytëzimi i këtyre burimeve është bërë përmes analizës në mënyrë empirike,

krahasimit dhe interpretimit të tyre duke ndihmuar në arritjen e përfundimeve dhe

rekomandimeve përkatëse për problematikat specifike të trajtuara në përmbajtje të punimit.

1.2 Rëndësia e Studimit

Ky studim, jam i mendimit se ka çelur rrugën drejt krijimit të vlerave të reja mbi studimet

akademike në këto fusha, si edhe do të inkurajojë studiues të tjerë të përfitojnë prej avantazheve

të risisë që ka sjellë punimi im doktoral.

2 Metodologjia

Metodologjia e përdorur ka konsistuar kryesisht ne kërkimin dokumentar dhe zhvillimin e

intervistave të drejtpërdrejta apo nëpërmjet telefonit me nënpunës të ndryshëm që mbulojnë

funksione politikbërëse apo vendimmarrëse në fushën e dhënies së drejtësisë e jo vetëm. Në këtë

kuadër, nuk mund të lë pa përmendur edhe asistimin në mbledhjen dhe përpunimin e

informacionit të Ministrisë së Mjedisit dhe institucioneve të vartësisë së saj, në çdo hap të ideimit

dhe krijimit të tij, pasi që në ditët që vendosa të trajtoja këtë temë, isha i bindur për rrugën që do

të zgjidhja për ta trajtuar dhe institucionet që do të gjeja si mbështetës dhe burim informacioni.

Kërkimi dokumentar ka konsistuar në analizën e ligjeve, akteve nënligjore dhe dokumenteve të

tjera (materiale shtypi, Progres Raporti i BE-së) mbi zbatimin e legjislacionit në fuqi për krimin

mjedisor në Shqipëri. Gjetjet nga kërkimi dokumentar, më pas u verifikuan dhe u plotësuan

nëpërmjet informacionit dhe të dhënave te marra nga zhvillimi i intervistave. Për një rezultat sa

më të qartë intervistat u zhvilluan në dy faza. Në fazën e parë u zhvilluan disa intervista të

përgjithshme në Ministritë e linjës (njësitë e personelit dhe sektorët juridik), në Ministrinë e

Mjedisit dhe me përfaqësues të bashkive, si institucionet që kanë brenda fushës së administrimit

16

të tre pyjet dhe kullotat. Në fazën e dytë u zhvilluan intervista të posaçme kryesisht me

prokurorë, apo oficerë të policisë gjyqësore me qëllim marrjen e kontributit edhe nga

këndvështrimi i kryerjes së detyrës nga ana e tyre.

Metodologjia kryesore e përdorur është krahasimi analitik dhe rregullator i ligjeve dhe akteve

ligjore e nënligjore ekzistuese, me qëllim identifikimin e mbivendosjes ose konfliktit midis

klauzolave në ligjet sektoriale dhe përcaktimeve në ligjin kuadër.

3 Kuptimi i veprave penale në fushën e mjedisit

Në mjaft literatura juridike ndeshen termat “E drejtë mjedisore” (Environmental Law), (Diritto

dell’ Ambiente) etj. E drejta mjedisore është një degë mjaft e re e së drejtës e cila përmbledh të

gjtha normat ligjorë që rregullojnë juridikisht marrëdhëniet ndërmjet njeriut dhe mjedisit me

qëllim mbrojtjen e këtij të fundit nga veprimet e paligjshme që e dëmtojnë atë.

Vitet e fundit kudo në botë janë bërë përpjekje per ta përsosur më tej këtë degë të së drejtës në

drejtim të nje mbrojtje më të mirë të mjedisit. Në të drejtën mjedisore përfshihen jo vetëm aktet

ligjore të brendshme të shumë shteteve por edhe ato me karakter ndërkombëtar si psh: Konventat

e shumta si edhe të gjitha Direktivat e BE domethënë pjesa e acquis communautaire në fushën e

mjedisit. I gjithë ky kuadër ligjor ndërkombëtar përkufizohet edhe si e Drejtë Ndërkombëtare

Mjedisore.

Ndërmjet viteve 1980 dhe 1990 janë bërë shumë përpjekje për të gjetur një përkufizim të saktë të

veprave penale në fushën e mjedisit. Megjithë përpjekjet e bëra rezulton se nuk ka ende një

përcaktim të qartë apo një përkufizim të saktë mbi veprat penale mjedisore gjë që e cila ka çuar

në konfuzion lidhur me kuptimin e tyre.2 Janë bërë përpjekje të shumta për të gjetur një

përkufizim të saktë për këtë fenomen kriminal duke pasur parasysh natyrën pak “filozofike” por

edhe kompleksitetin e tij.

Hartimi, miratimi dhe zbatimi i shumë akteve ligjore kombëtare dhe ndërkombëtare, hetimi dhe

gjykimi i veprave penale kundër mjedisit por sidomos edhe doktrina juridike mjedisore ka

ndihmuar në dhënien e trajtës së përkufizimeve lidhur me krimin mjedisor.

Pikëpamja pozitiviste ligjore-proçedurale merret parasysh si më e përhapura sipas të cilës krimi

mjedisor përkufizohet si shkelje e kuadrit ligjor mjedisor pra si veprime të ndaluara nga ligji

aktual penal. Ka pikëpamje të tjera sipas të cilave ky përkufizim duhet te shtrihet edhe në

2 Për më gjere shih M. Clifford and T.D. Edwards “Defining environmental crime -Environmëntal Crime: Enforcement, Policy

and Social Responsibility (Gaithersburg: Aspen Publishers, 1998) pg 26

17

veprimtari të cilat janë të paligjshme por jo kriminale duke sugjeruar kështu përfshirjen e

sanksioneve administrative.3

Ndërkohë që ekziston një pikëpamje socio-ligjore e cila e zgjeron kuptimin e krimit mjedisor.

Bazuar në këtë pikëpamje brenda sferës së krimit mjedisor përfshihen edhe rregullimet që i

bëhen shkeljeve administrative. Sipas kësaj pikëpamje krim mjedisor përbën çdo lloj aktiviteti i

paligjshëm ose shkelje formale e rregullave pavarësisht se çfarë është ky rregull.4

Me krime të drejtuara ndaj mjedisit do të kuptohen të gjitha ato veprime të rrezikshme të

parashikuara shprehimisht në akte ligjore të cilat shkaktojnë dëmtime të rënda në mjedis

dhe për pasojë kanë një ndikim negativ në të gjithë komunitetin.

Sipas Pikëpamjeve ekocentrike dhe biocentrike, 5 dëmtimet e mjedisit prekin rëndë jetën dhe

shëndetin e qënieve njerëzore. Veprimet e kundraligjshme kriminale zakonisht drejtohen ndaj

ajrit, ujit, tokës dhe ekosistemeve pra biodiversitetit.

Ligjin Slloven për Mbrojtjen e Mjedisit i vitit 1993, në nenin 5/9 përcakton si abuzim të mjedisit

“çdo akt të kryer me qëllim apo neglizhencë që çon në një aksident ekologjik, dëmtim mjedisor

ose shkatërim të natyrës”.

Në kuadër të përpjekjeve për të gjetur një përcaktim për krimin mjedisor, Mary Clifford propozoi

dy përkufizime, filozofik dhe atë ligjor për krimin mjedisor në librin e saj “Krimi mjedisor,

Politika ekzekutuese dhe Pergjegjësia Sociale”. Sipas saj “Krimi mjedisor është një veprim i

kryer me qëllim për të dëmtuar apo shkaktuar dëmtime ndaj sistemeve biologjike dhe/ose

ekologjike si edhe me qëllim për rritur biznesin ose përfitime personale (përkufizimi filozofik i

përgjithshëm). Krimi mjedisor është çdo veprim i cili bie ndesh me një ligj për mbrojtjen e

mjedisit. (përkufizimi i kuadrit ligjor). 6

Gjithnjë, sjellja e paligjshmë ndaj mjedisit është trajtuar si një krim. Kriminalizimi i veprave

penale të drejtuara ndaj mjedisit është një përpjekje për të vendosur sanksione penale mbi këto

sjellje kriminale që dëmtojnë interesin publik. Kjo ka çuar në një zgjerim të disa koncepteve

bazë të përgjëgjësisë penale në zgjerimin e përgjëgjësisë penale për personat juridikë, entitetet

korporative dhe të përfaqësuesve që veprojnë në emër të tyre.

Në të vërtetë, personat juridik dhe përfaqësuesit që punojnë në emër dhe për llogari te tyre janë

gjithnjë e më penalisht përgjegjës për veprat penale të drejtuara ndaj mjedisit. Kjo është edhe

arsyeja për ndjekjen penale të përfaqësuesve të personave juridikë e cila është në rritje gjatë

viteve 1980 e duke vazhduar deri më sot me argumentin se imponimi i sanksioneve penale

kundër personave të tillë është një nga mënyrat më efektive që frenojnë shkeljet nga ana e

personave juridikë të ligjit mjedisor.

3 Për më gjerë shih Eileen Skinnider -Victims of Environmental Crime-Mapping the issues. Director of Human Rights and

Research, International Centre for Criminal Law Reform and Criminal Justice Policy. March 2011. Pg 16 4 Ibidem pg.16 5 Ibidem pg.16 6 Për më gjere shih M. Clifford and T.D. Edwards “Defining environmental crime -Environmental Crime: Enforcement, Policy

and Social Responsibility (Gaithersburg: Aspen Publishers, 1998) pg 26

18

Sikundër dihet përfaqësuesit e personave juridik konsiderohen të jenë përgjëgjës për veprat

penale të kryera në emër të tyre sikundër mund të jetë rasti i përgjëgjësisë penale për një

administrator të një kompanie për prodhimin e baterive ku fabrikat e saj për prodhimin e tyre

shkaktojnë ndotje të ajrit në nivele të tilla e cila konsiderohet serioze për popullsinë që jeton në

zonat ku kryejnë aktivitetin fabrikat.

Përveç përgjegjësisë penale e cila lind automatikisht pas kryerjes së veprës penale, për të forcuar

konceptin e kësaj përgjëgjësie filloi zbatimi i parimit “ndotësi paguan” (polluter pays principle).

Ky parim u deklarua për herë të parë nga Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim

(OECD). Ai parashikon një formë sanksioni për personat juridik (kompani private apo

ndërrmarje) dhe fizikë të cilët dëmtojnë mjedisin duke e ndotur atë si rezultat i aktiviteteve të

kryera prej tyre që të paguajnë sipas ligjit në raport me ndotjen e shkaktuar. Veprat penale ndaj

mjedisit etiketohen si veprime të paligjshme, kryerja e të cilave shkakton në mënyrë direkte

dëmtime në mjedis.

Sipas përkufizimit të dhënë nga INTERPOL në Programin për krimin mjedisor, Planin Strategjik

2011-2013 “krimi mjedisor është shkelja e çdo ligji kombëtar ndërkombëtar apo traktati për të

siguruar mbrojtjen dhe qëndrueshmërinë e mjedisit në botë, biodiversitetin ose burimet

natyrore.7 Krimi mjedisor mund të përkufizohet si veprime të paligjshme të cilët shkatërrojnë

dhe degradojnë burimet e tokës, veprime të cilat bien ndesh me rregullat që parashikojnë

rregullime mbi dëmtimet mjedisore.8

Në raportin e Sesionit të 6-të të viteve 2003-2004 “Krimi mjedisor dhë gjykatat”, të Komitetit të

Auditit Mjedisor të Dhomës së Komuneve në Angli gjendet ky përkufizim për krimin mjedisor

“Krimi Mjedisor përfshin të gjitha krimet e parashikuara nga statutet ose te krijuar nga Common

Law të cilat lidhen me mjedisin”.

Nga përkufizimet e mësipërme del qartë mbrojtja ligjore që i bëhet mjedisit nëpërmjet

rregullimeve përkatëse si pasojë e kërcënimeve të ndryshme. Veprimet kriminale që drejtohen

ndaj mjedisit dhe që përbëjnë krimin mjedisor janë komplekse duke qenë së vetë mjedisi është

një hapësirë komplekse me disa dimensione. Kështu mund të flasim për kriminalitet mjedisor ose

ekologjik9.

7 Shih INTERPOL Environmental Crime Programme. Strategic Plan 2011-2013 8 Për më gjerë shih Cardwell Paul James and Duncan 2, Hall Mathew -Tackling Environmental Crime in the European Union-

The case of the missing victim? Pg 1 9 Për më gjerë shih Dr.Regip Halili “Viktimologjia” Prishtinë 2007, fq 109.

19

3.1 Panorama e legjislacionit shqiptar në fushën e mbrojtjes së mjedisit

3.1.1 Rëndësia e mbrojtjes juridiko penale të mjedisit

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë e cila ka hyrë në fuqi me Referendumin e vitit 1998

parashikon në nenin 56 të saj se “Kushdo ka të drejtë të informohet për gjëndjen e mjedisit dhe

për mbrojtjen e tij.” Më tej në kapitullin e objektivave sociale në nenin 59 paragrafi 1 pika d) dhe

dh) kushtetuta përsëri përmend fjalën “mjedis” për një rregullim më të detajuar dhe më specifik

në kuadër të këtyre objektivave duke parashikuar që:

“1. Shteti, brenda kompetencave kushtetuese dhe mjeteve që disponon, si dhe në plotësim të

nismës dhe të përgjegjësisë private, synon:..d) një mjedis të shëndetshëm dhe ekologjikisht të

përshtatshëm për brezat e sotëm dhe të ardhshëm; dh) shfrytëzimin racional të pyjeve, ujërave,

kullotave dhe burimeve të tjera natyrore mbi bazën e parimit të zhvillimit të qëndrueshëm”.

Nga rregullimet kushtetuese të përmendura më sipër buron e drejta e çdokujt për t’u informuar

mbi gjëndjen e mjedisit dhe mbi masat që merren nga autoritetet shtetërore për mbrojtjen e tij.

Përballë kësaj të drejte qëndron qartësisht detyrimi kushtetues që i atribuhohet shtetit për të

marrë të gjitha masat e domosdoshme për të garantuar një mjedis të pastër dhe të shëndetshëm në

dobi të të gjithë shoqërisë.

Pra Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë afirmon qartazi parimin e vendosur në Konventës e

Aarhusit për të drejtën e publikut për të të marrë informacion mbi gjendjen e mjedisit por edhe

parimin e njohur ndërkombëtarisht në intrumenta të rëndësishëm ligjor europianë dhe të

Kombeve të Bashkuara atë të zhvillimit të qëndrueshëm.

Detyrimet e mësipërme kushtetuese detajohen edhe në akte të rëndësishme ligjore ku përfshihet

dhe Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë. Legjislacioni ynë penal garanton mbrojtje juridiko-

penale ndaj mjedisit duke marrë përsiper të mbrojë në mënyrë të drejtëpërdrejtë marrëdhëniet

juridike të vendosura në Kushtetutë apo në ligje të tjera që lidhen me mjedisin. Normat penale

sigurojnë mbrojtje të mjedisit nga të gjitha veprimet apo mosveprimet shoqërisht të rrezikshme si

të tilla të kundraligjshme të kryera me faj dhe që shoqërohen me ardhjen e pasojave të

rrezikshme. Në kuadër të mbrojtjes juridiko-penale parashikohen dënime konkrete penale të cilat

zbatohen nga gjykata ndaj autorëve të këtyre veprave penale.

Mund të thuhet që duke filluar nga periudha e para viteve ’90 e deri në ditët e sotme ka një

zhvillim të rëndësishëm të legjislacionit penal në drejtim të mbrojtjë juridiko-penale të

parashikuar nga legjslacioni yne. Gjatë kësaj periudhe janë parashikuar figura të reja veprash

penale në drejtim të mbrojtjes së mjedisit. Para viteve ’90 veprat penale në fushën e mjedisit nuk

ishin të parashikuara në ndonjë kapitull të veçantë sikundër jane sot. Kështu në Kodin Penal të

mëparshëm (miratuar me ligjin nr.5591, datë 15.06.1977 dhe ndryshuar me ligjin nr.6300, datë

20

27.03.1981) parshikohet në nenin 170 “Shkelja e dispozitave mbi karantinën e bimëve”, në nenin

173 “Prerja e paligjshme e pyjeve ose dëmtimi i tyre” si edhe “Peshkimi i paligjshem”. në nenin

174. Jane vetëm keto tre veprave penale kundër mjedisit të parashikuara nga ky Kod.

Mbrojtja e “vërtetë” juridiko-penale e mjedisit garantohet nga legjislacioni penal pas viteve ’90

ku u parashikua nje kre i veçantë per veprat penale kundër mjedisit në nenet 201-207. Në Kodin

Penal të Republikës së Shqipërisë janë parshikuar figura konkrete të veprave penale kundër

mjedisit si edhe dënimet përkatëse për autorët e këtyre veprave penale. Veprat penale kundër

mjedisit janë parashikuar në Kreun IV të Kodit Penal aktual e përkatësisht:

Neni 201- Ndotja e Ajrit,

Neni 202-Trasportimi i mbeturinave toksike,

Neni 203-Ndotja e ujrave,

Neni 204- Peshkimi i Ndaluar,

Neni 205- Prerja e Paligjshme e Pyjeve,

Nëni 206- Prerja e drurëve dekorativë dhe frutorë,

Neni 206/a Shkatërrimi me zjarr i pyjeve”,

Neni 206/b Shkaterrimi nga pakujdesia me zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor,

Neni 207- Shkelja e Karantinës së bimëve dhe kafshëve.

Dy vepra te reja penale “Shkatërrimi me zjarr i pyjeve” dhe “Shkaterrimi nga pakujdesia me

zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor” i jane shtuar ketij kreu me ndryshimet e fundit qe ka pesuar

Kodi Penal me ligjin nr. 10023, date 27.11.2008 (neni 22 i ketij ligji).

Duke i parashikuar veprat penale kundër mjedisit në një kre të veçantë të Kodit Penal renditemi

përkrah legjislacioneve penale të atyre vendeve të cilat i kanë veprat penale në Kodin Penal

sikundër janë Kodi Penal Gjerman, Kodi Penal Hungarez, Kodi Penal Rumun, Kodi Penal

Slloven, Kodi Penal Maqedons etj. Shtete si Hollanda, Franca, Suedia, kanë një Kod për

mjedisin ndërsa Italia i ka të parashikuara veprat penale në fushën e mjedisit në një ligj të

veçantë ne Dekretin Legjislativ të 3 Prillit 2006 nr 152 “Normat në të drejtën mjedisore”10

Veprat penale të “Ndotjes së ajrit”, “Trasportimi i mbeturinave toksike”, “Ndotja e ujrave” dhe

Neni 206/b Shkatërrimi nga pakujdesia me zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor,” konsiderohen

krime sipas Kodit Penal veçanërisht në rastet kur si pasojë e këtyre veprave kanë ardhur pasoja të

10 Nga organizata ambientaliste Legambiente është propozuar përfshirja e veprave penale kundër mjedisit në një kapitull më vete

në Kodin Penal Italian.

21

rënda për jetën e shëndetin e njerëzve. Masa e dënimit shkon respektivisht deri në 10 vjet burgim

sipas paragrafit të dytë të nenit 201 “Ndotja e ajrit”, nga pesë dëri në pesëmbëdhjetë vjet sipas

paragrafit të dytë të nenit 202 “Trasportimi i mbeturinave toksike” nga një deri në pesë vjetë

sipas nenit 203 “Ndotja e ujrave” dhe dy deri ne pese vjet burgim sipas nenit 206/b “Shkatërrimi

nga pakujdesia me zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor”.

Ndërkohë veprat penale të “Peshkimit të ndaluar” neni 204, “Prerja e paligjshme e pyjeve” neni

205, “Prerja e drurëve dekorativë e frutorë” neni 206, “Shkatërrimi me zjarr i pyjeve” neni 206/a

dhe “ Shkelja e karantinës së bimëve dhe kafshëve” neni 207 janë klasifikuar në kategorinë e

kundravajtjeve penale duke u parashikuar si masë dënimi gjoba ose dënim me burgim deri në dy

vjet.

Në Shqipëri sipas statistikave zyrtare për gjykatat të raportuara nga Ministria e Drejtësisë si edhe

nga Porkuroria e Përgjithshme numri i veprave penale në fushën e mjedisit është i ulët po ashtu

edhe i personave të dënuar për kryerjen e këtyre veprave.

Kështu sipas statistikave të Ministrisë së Drejtësisë për vitin 2009 kemi

Për veprën penale të “Ndotjes së ajrit (neni 201) janë gjykuar16 çështje për të cilat janë dënuar

16 persona.

Për veprën penale të “Peshkimit i ndaluar (neni 204) janë gjykuar 9 çështje dhe janë dënuar 14

persona.

Për veprën penale të “Prerjes së paligjshme të pyjeve (neni 205) janë gjykuar 127 çështje dhe

janë dënuar 116 persona.

Për veprën penale të “Prerjes së drurëve dekorative e frutore (neni 206) është gjykuar vetëm 1

çështje ku janë dënuar 3 persona.

Për vitin 2010:

Për veprën penale të “Ndotjes së ajrit (neni 201) janë gjykuar 3 çështjë ku janë dënuar 3 persona

që do të thotë se është ulur ku numri i çështjeve të gjykuara për këtë vepër penale në vitin 2010

krahasuar me atë të vitit 2009. Numri i personave të dënuar është gjithashtu më i ulët se sa në

vitin 2009.

Për veprën penale të “Peshkimit i ndaluar (neni 204) janë gjykuar 7 çështje dhe janë dënuar 13

persona. Edhe në lidhje me këtë vepër penale paraqitet një ulje e numrit të çështjeve të gjykuara

si edhe personave të dënuar krahasuar me atë të vitit 2009

22

Për veprën penalë të “Prerjes së paligjshmë të pyjeve (neni 205) janë gjykuar 99 çështje dhe janë

dënuar 117 persona. Edhe këtu paraqitet e njëjta situatë ku numri i cështjeve të gjykuara për këtë

vepër penale paraqitet më i ulët krahasuar me një vit më parë.

Po të shohim nga këto statistika del se nuk asnjë çështjë të gjykuar si në vitin 2009 ashtu edhe në

2010 lidhur më veprën penale të “Ndotjes e ujrave (neni 203), “Trasportimit të mbeturinave

toksike” parashikuar nga neni 202 i KP, “Shkatërrimit me zjarr të pyjeve” parashikuar nga neni

206/a i KP si edhe “Shkeljes së karantinës së bimëve dhe kafshëve” (neni 207).

Sipas statistikave të Prokurorisë së Përgjithshme kategoria e veprave penale kundër mjedisit zë,

1,34 % për vitin 2009 dhe 0,99 % për vitin 2010 përkundrejt numrit total të proçedimeve penale

të rregjistruara në shkallë Republike. Pra vihet re një ulje e këtij treguesi për vitin 2010 në

krahasim me vitin 2009.11 Kjo gjithashtu tregon edhe numrin e vogël të proçedimeve në

përqindje në raport me veprat e tjera penale.

Po sipas këtij raporti në vitin 2010 ka një ulje prej 15,79 % të numrit të proçedimeve të

regjistruara për vepra penale kundër mjedisit në krahasim me vitin 2009.

Në lidhje me të pandehurit për këtë grup veprash penale, nga të dhënat statistikore vihet re se

gjatë vitit 2010 në total janë 199 të pandehur në hetim ndërsa në vitin 2009 në total kanë qënë

162 të pandehur në hetim. Pra, edhe në këtë tregues vihet re rritje prej 22,83% (për qind) e të

pandehurve në hetim në vitin 2010 në krahasim me vitin 200912.

Për veprën penale të “Ndotjes së ajrit” neni 201 i KP në vitin 2010 numri i proçedimeve të

rregjistruara është më i ulët me 70 % (për qind) në krahasuar me vitin 2009.

Në vitin 2006 nuk është regjistruar asnjë proçedim penal për këtë vepër penale.

Në vitin 2007 janë regjistruar 2 proçedime penale.

Në vitin 2008 janë regjistruar 16 proçedime penale.

Në vitin 2009 janë regjistruar 10 proçedime penale dhe në vitin 2010 janë regjistruar 3

proçedime penale.

Për veprën penale të “Prerjes së paligjshme e pyjeve” parashikuar nga neni 205 i KP në vitin

2010 numri i proçedimeve të rregjistruara është më i ulët me 14,52 % në krahasim me vitin

200913

Sikurse rezulton nga të dhënat statistikore, ka një rritje të proçedimeve penalë të regjistruara për

veprën penale të parashikuar nga neni Neni 206/a Shkatërrimi me zjarr i pyjeve”. Kështu, në

11 Raporti i Prokurorit të Përgjithshëm mbi Gjendjen e Kriminalitetit për Vitin 2010. fq 157 12 Raporti i Prokurorit të Përgjithshëm mbi Gjendjen e Kriminalitetit për Vitin 2010 fq 158 13 Raporti i Prokurorit të Përgjithshëm mbi Gjendjen e Kriminalitetit për Vitin 2010 fq 159

23

vitin 2010 janë regjistruar 10 proçedime penale për këtë vepër penale, përkundrejt vitit 2009 kur

rezultojnë 4 proçedime penale të regjistruara për këtë vepër penalë.14

VITI 2015

ÇËSHTJET E GJYKUARA, KRIMET

NENI PERSHKRIM ÇËSHTJE TË

PËRFUNDUARA

TË DËNUAR

201/2 ndotja e ajrit 3 3

206/b shkatërrimi nga pakujdesia me

zjarr i pyjeve

1 1

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR


204 peshkimi i ndaluar 12 11

205 prerja e paligjshme e pyjeve 37 35

206 prerja e drurëve dekorativë dhe

frutorë

3 3

VITI 2014



PËRFUNDUARA

TË DËNUAR


203 ndotja e ujërave 1 1

14 Raporti i Prokurorit të Përgjithshëm mbi Gjendjen e Kriminalitetit për Vitin 2010 fq 160

24

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR


204 peshkim i ndaluar 5 6


206 prerja e drurëve dekorativë

dhe frutorë

5 3

VITI 2013



PËRFUNDUARA

TË DËNUAR

203 Ndotja e ujërave 1 2

206/a Shkatërrimi me zjarr i pyjeve

dhe i mjedisit pyjor

1 1

206/b Shkatërrimi nga pakujdesia

me zjarr i pyjeve dhe i

mjedisit pyjor

2 2

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR




dhe frutorë

1 1

207 Shkelja e karantinës së

bimëve dhe kafshëve

2 2

25

VITI 2012

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR




dhe frutorë

2 2

VITI 2011



PËRFUNDUARA

TË DËNUAR

206/b Shkatërimi nga pakujdesia me

zjarr i pyjeve dhe i mjedisit

pyjor

1 1

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR




dhe frutorë

3 5

VITI 2010

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR

201/1 Ndotja e ajrit 3 3



26

VITI 2009

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR




206 Prerja e drurëve dekorative e

frutorë

1 3

VITI 2008

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

TË DËNUAR




206 Prerja e drurëve dekorative e

frutorë

1 2

VITI 2007

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

Vepra

TË DËNUAR

204 peshkim i ndaluar 7 8 7

205 prerja e paligjshme e

pyjeve

129 140 56

27

VITI 2006

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

Vepra

TË DËNUAR



pyjeve

162 164 141

VITI 2005

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

Vepra

TË DËNUAR



pyjeve

183 204 173

VITI 2004

KUNDËRVAJTJET


PËRFUNDUARA

Vepra

TË DËNUAR

201/1 ndotja e ajrit 6 6 6



pyjeve

326 352 307

206 Prerja e drurëve

dekorative e frutorë

18 18 4

15

15 Të dhëna zyrtare nga Ministria e Drejtësisë

28

3.1.2 Evolucioni i legjislacionit shqiptar në fushën e mjedisit

Legjislacioni mjedisor përpara viteve ’90 ka qenë i varfer. Nuk mund të flitej per ligje të veçanta

mjedisore. “Në këtë periudhë nuk njihen personat juridik privat pra ndotësi me i madh ishte

shteti. Shteti i kushtonte më shumë rëndësi prodhimit se sa ndotjes pasi ndotja shfaqej me vonë

deri sa shteti e harronte atë”.16 Përmirësimi i kuadrit ligjor mjedisor fillon ne vitin 1993 kur u

miratua ligji nr.7664, datë 21.01.1993 “Per mbrojtjen e mjedisit” i cili deri në kohët e sotme ka

qenë objekt përmirësimesh. Sot mund të thuhet që vendi ynë ka nje kuader ligjor mjaft të mire

për mjedisin dhe gjithe komponentet e tij. Por problemi qëndron në mangësitë lidhur me

zbatimin e tij.

Në kuadër të detyrimeve për përmirësimin e kuadrit ligjor mjedisor sipas Marrëveshjes së

Stabilizim-Asocimit me BE dhe përafrimit të legjislacionit, kohët e fundit Parlamenti Shqiptar ka

në programin e tij të punimeve miratimin e ligjin “Mbi menaxhimin e integruar të mbetjeve”. Ky

ligj transpozon plotësisht Direktivën 2008/98/EC për mbetjet, e cila zëvendëson Direkivën

75/439/EEC, 91/689/EEC dhe 2006/12/EC. Qëllimi i këtij ligji është të mbrojë shëndetin e

njeriut dhe mjedisin nëpërmjet parandalimit ose pakësimit të ndikimeve negative nga gjenerimi

dhe menaxhimi i mbetjeve, pakësimit të ndikimeve të përgjithshme nga përdorimi i burimeve

dhe përmirësimit të efiçencës së përdorimit të tyre, si dhe të sigurojë menaxhimin e duhur

mjedisor të mbetjeve. (neni 1).17

Shteti Shqiptar është bërë palë e mjaft Konventave në fushën e mjedisit duke i nënshkruar e duke

marrë përsipër angazhimin për plotësimin e detyrimeve që rrjedhin nga këto Konventa. Kërkesat

dhe detyrimet e këtyre konventave janë bërë pjesë e legjislacionit të brendshëm18 duke i

parashikuar një një numër të madh ligjesh e aktesh nënligjore. Gjithashtu duke mbajtur parasysh

pozitën e Shqipërisë si vend kandidat për në Bashkimin Europian kërkesat e shumë prej

Direktivave të Bashkimit Europian në fushën e mjedisit janë pasqyruar në legjislacionin mjedisor

shqiptar.

16 Për më gjerë shih Prof.Asc. Sazan Guri, Msc.Marianthi Guri, Dr. Kristo Koçi “E drejta mjedisore-Bazat e legjislacionit

krahasimor mjedisor shqiptar e europian”, Tiranë 2010. 17 Shih nenet 47-50 të ligjit “Mbi menaxhimin e mbetjeve”, të miratuar së fundmi nga Parlamenti i cili pritet të hyjë në fuqi. 18 Neni 122 i Kushtetutës

1. Çdo marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar përbën pjesë e sistemit të brendshëm juridik pasi botohet në Fletoren Zyrtare të

Republikës së Shqipërisë. Ajo zbatohet në mënyrë te drejtpërdrejtë, përveç rasteve kur nuk është e vetëzbatueshme dhe zbatimi i

saj kërkon nxjerrjen e një ligji. Ndryshimi, plotësimi dhe shfuqizimi i ligjeve të miratuara me shumicën e të gjithë anëtarëve të

Kuvendit për efekt të ratifikimit të marrëveshjeve ndërkombëtare bëhet më të njëjtën shumicë.

2. Një marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar me ligj ka epërsi mbi ligjet e vendit që nuk pajtohen me të.

3. Normat e nxjerra prej një organizate ndërkombëtare kanë epërsi, në rast konflikti, mbi të drejtën e vëndit, kur në marrëveshjen

e ratifikuar nga Republika e Shqipërisë për pjesëmarrjen në atë organizatë, parashikohet shprehimisht zbatimi i drejtpërdrejtë i

normave të nxjerra prej saj.

29

Vendi yne renditet përkrah vendeve të tjera të botës të cilat kanë nënshkruar Konventat më të

rëndësishme në fushën e mjedisit. Në zbatim të kërkesave të këtyrë Konventave legjislacioni

shqiptar mjedisor është i shumëllojshëm dhe ka qënë shpesh herë objekt i amendimeve të reja për

të rregulluar më mirë mbrojtjen e mjedisit, lëshimin e lejeve mjedisore, forcimin e kompetencave

të agjensive të zbatimit të ligjit mjedisorë dhe inspektoratevesi edhe përgjegjësinë administrative

të personave fizikë e juridikë që kryejnë aktivitete të dëmshme në mjedis19.

Konventat më të rëndësishme në të cilat Shteti ynë është palë janë:

Konventa mbi tregëtinë ndërkombëtare të specieve të egra të florës dhe faunës ratifikuar nga

Republika e Shqipërisë me ligjin nr 9021, datë 06.03.2003 “Për hyrjen e Shqipërisë në

Konventën “Mbi tregëtinë ndërkombëtarë të specieve të egra të florës dhe faunës”.

Konventa e Stokholmit “Mbi ndotësit e qëndrueshëm organikë”, ratifikuar me ligjin nr. 9263,

datë 29 Korrik 2004 “Mbi ratifikimin e Konventës së Stokholmit mbi ndotësit e qëndrueshëm

organikë”.

Protokolli i Kartagjenës për Biosigurinë i Konventës “Për larminë biologjike” ratifikuar me

ligjin nr nr.9279, datë 23.9.2004.

Vendimi III/1, amendament i Konventës së Bazelit “Për lëvizjen ndërkufitare të mbetjeve të

rrezikshme dhe asgjesimin e tyre”, ratifikuar me ligji nr.9299, datë 28.10.2004 “Për aderimin e

Republikës së Shqipërisë në vendimin III/1, amendament i Konventës së Bazelit “Për lëvizjen

ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme dhe asgjësimin e tyre”.

Konventa e vitit 1979 "Për ndotjen ndërkufitare të ajrit në distancë të madhe".ratifikuar me ligjin

nr.9425, datë 06.10.2005 "Për aderimin e Rëpublikës së Shqipërisë në Konventën e vitit 1979

"Për ndotjen ndërkufitare të ajrit në distancë të madhë".

Protokolli i Kiotos i Konventës Kuadër i Kombeve të Bashkuara “Për ndryshimet klimaterike”

ratifikuar me Ligjin nr.9334, datë 16.12.2004 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në

Protokollin e Kiotos të Konventës Kuadër të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike”.

Konventa e vitit 1979 “"Për ndotjen ndërkufitare të ajrit në distancë të madhe", ratifikuar me

ligjin nr.9425, datë 06.10.2005 "Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventen e vitit

1979 "Për ndotjen ndërkufitare të ajrit në distancë të madhe".

Protokolli “Mbi Regjistrat e Shkarkimit dhe Transferimit të Ndotësve” i Konventës së Aarhus-it

“Mbi të drejtën e informimit, pjesmarrjen e publikut në vendimmarrje si dhe të drejtën për t’iu

drejtuar gjykatës për problemet mjedisore”ratifikuar me Ligjin nr. 9548, datë 01.06.2006 “Për

aderimin e Republikës së Shqipërisë në Protokollin “Mbi Rregjistrat e Shkarkimit dhe

19 Për më gjërë shih Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit t Ujrave: www.moe.gov.al

http://www.moe.gov.al/upload/legjislacioni/akte%20ligjore/Ligj_9334_16.12.2004.doc




http://www.moe.gov.al/

30

Transferimit të Ndotësve” i Konventës së Aarhus-it “Mbi të drejtën e informimit, pjesmarrjen e

publikut në vendimmarrje si dhe të drejtën për t’iu drejtuar gjykatës për problemet mjedisore”.

Vendimi III/1, amendament i Konventës së Bazelit “Për lëvizjen ndërkufitare të mbetjeve të

rrezikshme dhe asgjesimin e tyre” ratifikuar me ligjin nr.9299, datë 28.10.2004 “Për aderimin e

Republikës së Shqipërisë në vendimin III/1, amendament i Konventës së Bazelit “Për lëvizjen

ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme dhe asgjesimin e tyre”.

Vendimet II/14 dhe III/17, Amendamentet e Konventës së ESPOO-s "Për vlerësimin e ndikimit

në mjedis, në kontekst ndërkufitar” ratifikuar me Ligjin nr. 9478, datë 16.02.2006 "Për aderimin

e Republikës së Shqipërisë në vendimet II/14 dhe III/17, Amendamentet e Konventës së ESPOO-

s "Për vlerësimin e ndikimit në mjedis, në kontekst ndërkufitar”.

Protokolli i Sofies i vitit 1988 “Për kontrollin e shkarkimeve të oksideve të azotit apo fluksëve të

tyre ndërkufitarë”, të Konventës për Ndotjen Ndërkufitare të Ajrit në Distancë të Largët”

ratifkuar me ligjin nr 10062, datë 29.01.2009 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në

Protokollin e Sofjes të vitit 1988 “Për kontrollin e shkarkimeve të oksideve të azotit apo fluksëve

të tyre ndërkufitarë” të Konventës për ndotjen ndërkufitare të ajrit në distancë të largët”.

Konventa e Roterdamit “Mbi proçedurën e njoftimit të pëlqimit paraprak për disa kimikate dhe

produkte të rrezikshme për mbrojtjen e bimëve në tregtinë ndërkombëtare”, ratifikuar me ligjin

nr. 10277, datë 13.5.2010 “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në konventën e Roterdamit

“Mbi proçedurën e njoftimit të pëlqimit paraprak për disa kimikate dhe produkte të rrezikshme

për mbrojtjen e bimëve në tregtinë ndërkombëtare”. Etj.

Shqipëria ka aderuar edhe në amendimet që i janë bërë protokollit të Montrealit “"Për substancat

që hollojnë shtresën e Ozonit".20

4 Mjedisi dhe krimi

Deklarata e Konferencës së Kombevë të Bashkuara mbi Mjedisin Njerëzor dhe saktësisht neni 21

përcakton se “Shtetet në përputhje me Kartën e Kombeve të Bashkuara dhe parimet e të Drejtës

Ndërkombëtare kanë të drejtën sovrane për të shfrytëzuar burimet e tyre sipas politikave të tyre

mjedisore dhe përgjegjësinë për të garantuar dhe kontrolluar që aktivitetet brenda juridiksionit të

20 Ligji nr. 9486, datë 06.03.2006 "Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Amendamentin e Pekinit, të Protokollit të

Montrealit, "Për substancat, që hollojnë shtresën e Ozonit".

Ligji nr.9485, datë 06.03.2006 "Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Amendamentin e Montrealit, të Protokollit të

Montrealit, "Për substancat, që hollojnë shtresën e Ozonit."

Ligji nr. 9484, datë 02.03.2006 "Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Amendamentin e Londrës, aneksi II, të Protokollit të

Montrealit, "Për substancat, që hollojnë shtresën e Ozonit."

Ligji nr. 9480, datë 16.02.2006 "Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Amendamentin e Kopenhagenit, të Protokollit të

Montrealit, "Për substancat që hollojnë shtresën e Ozonit."



http://www.moe.gov.al/upload/legjislacioni/akte%20ligjore/Ligj_9478.doc









http://www.moe.gov.al/upload/legjislacioni/akte%20ligjore/Lig_9485.doc






31

tyre të mos shkaktojnë dëmtime të mjedisit të shteteve të tjera apo të zonave përtej kufijve të

juridiksioneve kombëtare”.

Jeta jonë është e lidhur dhe e ndërtuar mbi mjedisin. Të gjitha marrëdhëniet shoqërore të shtrira

në planin politik, ekonomik, juridik e kulturor janë të lidhura pazgjidhshmërisht me mjedisin ku

jetojmë.

Mjedisi permbledh të gjithë botën natyrore (tokë, ujë ajër) ku jeton çdo gjallesë e gjallë

(ekosistemet) përfshirë edhe bimësinë. Në mënyrë që jeta komunitare e të gjithë gjallesave dhe

sidomos qënieve njerëzore të jetë e shëndetshme dhe të zhvillohen të gjitha marrëdhëniet

shoqërore, duhet që mjedisi të jetë domosdoshmërisht i pastër. Që prej shumë dekadave kur u

kuptua rëndësia e një mjedisi të pastër, qeveritë e të gjitha vendeve të botës angazhohen në

ndërrmarrjen e nismave apo iniciativave në mbrojtje te mjedisit në plan kombëtar dhe

ndërkombëtar duke e shtrirë bashkëpunimin jo vetëm ndërmjet institucioneve të brendshme

kombëtare por edhe ndërkombëtare. Gjatë viteve 60’, shtetet filluan të përgatisin një regjim

rregullator duke miratuar fillimisht kuadrin ligjor kundra ndotjes së ujrave të brendshëm,

oqeaneve dhe ajrit si edhe parashikime të tjera ligjore për mbrojtjen e mjedisit brenda qyteteve

dhe qëndrave të banuara. Për kontrollin e zbatimit të ligjeve u ngritën organe administrative të

posaçme, ministri apo agjensi për mbrojtjën e mjedisit.

Në planin ndërkombëtar sot janë nënshkruar mjaft traktate multilaterale për mbrojtjen e mjedisit.

Shumë të tjera janë në proces negocimi dhe priten të hyjnë në fuqi.21 Kështu mbrojtja e mjedisit

nëpërmjet instrumentavë ligjore është kthyer në një sfidë për shumë qeveri të botës, sfidë e cila

qëndron në themel të programeve të tyre.

Nga pikëpamja etimologjike fjala mjedis-environment rrjedhë nga një fjala e vjetër franceze

environner, që do të thotë to encircle-rrethoj/rrethues. 22 Kuptimi shkencor i mjedisit gjeografik

përcaktohet në literaturat shkencore ambjentaliste dhe ekologjike. Qëllimi i këtij punimi është të

trajtohet mjedisi në kuptimin ligjor në kuadrin e veprave penale që drejtohen ndaj tij. Në Aktin

mbi Mbrojten e Mjedisit të vitit 1990, të Mbretërisë së Bashkuar, në seksionin 1 të tij

parashikohet se “mjedisi në terma të thjeshtë është mjedisi ku jetojmë, përkatësisht ajri, uji dhe

toka apo një pjesë e tyre”.

Në Ligjin Slloven për Mbrojtjen e Mjedisit të vitit 1993, në nenin 5/1, mjedisi përkufizohet “si

ajo pjesë e natyrës e cila është ose mund të infuencohet nga aktiviteti njerëzor”. Më poshtë në

paragrafin 9 ky ligj përcakton si abuzim të mjedisit “çdo akt të kryer me qëllim apo neglizhencë

që çon në një aksident ekologjik, dëmtim mjedisor ose shkatërrim të natyrës”.

21 Për më gjerë shih Duncan Brack and Gavin Hayman “International Environmental Crime: The nature and control of

environmental black markets”-The Royal Institute of International Affairs, Sustainable Development Programme. Chatham

House, London. 22 Për më gjerë shih Dinah Shelton and Alexndre Kiss – Introduction by Hon. Judge Christofer G. Weeramantry “Judicial

Handbook on Environmental LaW “, United Nations Environment Programme (UNEP), 2005

32

Përkufizimin e mjedisit e gjejmë edhe në Konventën e Këshillt të Europës “Mbi përgjëgjësinë

civile për dëmtime të cilat rrjedhin nga aktivitete të rrezikshme ndaj mjedisit”, e nënshkruar në

Lugano më 21. 06.1993. Kështu në nenin 2 paragrafin 10 të kësaj Konvente parashikohet se

mjedisi përfshin “….Burimet natyrorë biotikë dhë abiotikë si ajri, uji, toka, flora dhe fauna si

edhe bashkëveprimin ndërmjet të njëjtëve faktorë, pronën e cila përbën pjësë në trashëgiminë

kulturore, aspektet karakteristike të natyrës….”

Ligji I Maqedonisë për Mjedisin i vitit 2005, gjithashtu në nenin 5 të tij përkufizon mjedisin “si

hapësirën e të gjithë organizmave të gjallë dhe burimeve natyrore dhe vlerat e krijuara nga njeriu,

bashkëveprimin ndërmjet tyre, hapsirën ku jetojnë njerëzit dhe ku ndodhen të mirat e përdorimit

të përgjithshëm”.

4.1 Veprat penale në fushën e mjedisit

referuar Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë

Sikurse e cituam edhe më sipër, në Kreun IV, të Kodit Penal të Republikës së Shqipërisë, të

miratuar me ligjin nr. 7895, datë 27.1.1995, të ndryshuar, janë listuar veprat penale kundër

mjedisit.

Ky listim fillon me nenin 201 “Ndotja e ajrit” ku sanksionohet se ”Ndotja e ajrit përmes çlirimit

të tymrave, gazrave dhe lëndëve të tjera toksike radioaktive e bërë tej kufirit të normave të

lejuara, kur vepra nuk përbën kundërvajtje administrative, përbën kundërvajtje penale dhe

dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet. Po kjo vepër, kur ka shkaktuar pasoja të rënda

për jetën e shëndetin e njerëzve, dënohet me burgim gjer në dhjetë vjet.”

Tek dispozita e sipërcituar përcaktohet ndotja e ajrit nga çlirimi i tymrave, gazrave dhe lëndëve

të tjera toksike radioaktive duke përcaktuar tejkalimin e normave. Deri më sot kjo vepër penale

nuk ka pasur asnjë të proçeduar të dënuar, jo se nuk ka pasur në praktik raste të kësaj lloj

ndotjeje, por sepse nuk ka ose nuk funksionon në vendin tonë asnjë lloj laboratori stabël ose i

lëvizshëm të akredituar nga Drejtoria e Përgjithshme e Akreditimit i cili të mund të bëjë me

aparatura bashkëkohore matjen e elementeve të mjedisit në këtë konteks. Pra referuar praktikës

penale, prova që do të dënonte penalisht dëmtuesin e këtij rasti duhet të jetë analiza laboratorike,

e cila aktualisht është e pamundur për t’u realizuar. Përpos kësaj, të evidentosh një dëmtues të

kësaj natyre, me përjashtim kur kjo ndotje është e dukshme vizualisht që po del në formë tymi,

p.sh. nga një instalim, është shumë e vështirë, për të mos thënë që është e pamundur në mungesë

të aparaturave dhe laburatorëve fiziko-kimik të posaçëm për këtë lloj ekspertize. Në rastin e

33

shpërthimit masiv që ndodhi në Gërdec në datë 15.03.2008, si pasojë e demontimit të

municioneve jashtë standardeve teknike, nga ekspertët vendas dhe të huaj, u citua se ka edhe

ndotje të ajrit, por se sa ishte kjo ndotje dhe sa elementë të ajrit të mjedisit u dëmtuan, askush

nuk arriti të dalë në konkluzione, pa përmendur edhe sa elementë të tjerë të mjedist u dëmtuan si

pasojë e ndotjes së ajrit. Edhe në proçesin gjyqësor që u mbajt për këtë rast, të proçeduarit u

gjykuan dhe u dënuan për vrasje të shumfishtë, ndërkohë që për veprën penale të “ndotjes së

ajrit” nuk pati asnjë proçedim.23

Në nenin 202 “Transportimi i mbeturinave toksike”, parashikohet se “Transportimi tranzit apo

depozitimi në territorin shqiptar të mbeturinave toksike dhe radioaktive, dënohet me burgim nga

një gjer në pesë vjet. Po kjo vepër, kur ka shkaktuar pasoja të rënda për jetën e shëndetin e

njerëzve, dënohet me burgim nga pesë gjer në pesëmbëdhjetë vjet.”24

Që në terminologjinë e titullit të këtij neni, ka një element ligjor të gabuar. Në asnjë pjesë të

legjislacionit mjedisor në fuqi nuk përdoret më termi “mbeturinë” por përdoret termi mbetje. Nga

ana tjetër regjimi juridik i mbetjeve toksike dhe radioaktive është aq i plotë sa nuk ka pasur raste

të realizimit të kësaj vepre, pasi edhe sasia e këtyre lloj mbetjesh në qarkullim është shumë e

vogël. Ndërkohë që sot ka një mori të pafundme mbetjesh të rrezikshme që ne i kemi të

pranishme shumë pranë vetes dhe fëmijëve tanë dhe i trajtojmë si mbetje urbane, ndërkohë që

duhet të ishte i parashikuar në këtë nen.

Duke patur parasysh që bateritë e çdo lloji dhe përdorimi, edhe ato të voglat fare të orave të

dorës, pas përfundimit të qëllimit për të cilin janë përdororur, përbëjnë mbetje të rrezikshme. Të

gjitha pajisjet elektronike, nga celularët e deri tek televizorët e më tej, kthehen në mbetje të

rrezikshme. Po për këto lloj mbetjesh e shumë e shumë të tjera, trajtimi joligjor i të cilave çon jo

vetëm në dëmtimin e mjedisit, por edhe në dëmtimin e shëndetit të njerëzve, nuk janë pjesë e

kësaj dispozite të Kodit Penal dhe as pjesë e asnjë dipozite tjetër.

Në nenin 203 ku trajtohet “Ndotja e ujërave”, parashikohet se “Ndotja e ujërave të deteve,

lumenjve, liqeneve apo burimeve të rrjetit grumbullues e shpërndarës të ujërave me lëndë

toksike, radioaktive apo substanca të tjera, që prishin ekuilibrin ekologjik, dënohet me burgim

nga një gjer në pesë vjet. Po kjo vepër, kur ka shkaktuar pasoja të rënda për jetën e shëndetin e

njerëzve, dënohet me burgim nga pesë gjer në dhjetë vjet.”

Zbatimi i kësaj vepre në praktikë do të sillte një pafundësi të mirash jo vetëm për mjedisin por

edhe për shëndetin e njerëzve. Praktikisht për mëse 27 vite, shumica e ndërtimeve përgjatë vijës

bregdetare të vendit tonë, dergjin jo vetëm mbetjet urbane, po mbi të gjitha ujërat e ndotur në

23 Platformë për zgjidhjen e problemit të ajrit të ndotur në rajonin e Pollogut, Prof. ABDULLA MEHMETI

24 Kodi Penal I Republikës së Shqipërisë

34

dete, në lumenj e kudo ku ka burime ujore. Këto lloj mbetjesh kontaminojnë ujërat tokësorë dhe

nëntoksorë, duke rrezikuar jo vetëm jetën e faunës së egër në to, por duke rrezikuar dhe shpesh

herë duke dëmtuar jetën dhe shëndetin e njerëzve.

Në nenin 204, ku trajtohet “Peshkimi i ndaluar”, parashikohet se “Peshkimi në kohë, me mjete,

vende dhe mënyra të ndaluara përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim

gjer në tre muaj. Peshkimi i kryer me mjete të rrezikut të përbashkët si eksploziv, lëndë helmuese,

etj, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në dy vjet.”

Ky nen është transpozim direkt i të gjitha dispozitave ligjore në fuqi për peshkimin dhe është një

dispozitë e cila nëse do të kishte inspektim të ujërave ashtu siç e kërkon ligji, do të sillte

shumicën e peshkatarëve përpara drejtësisë si pasojë e shkeljes së kësaj dispozite. Duke qënë se

mungon inspektimi efikas, nuk ka ende të proçeduar me këtë dispozitë ligjore.

Në nenin 205 ku trajtohet “Prerja e paligjshme e pyjeve” prarashikohet se “Prerja apo dëmtimi i

pyjeve pa leje apo në kohë dhe vende të ndaluara, kur vepra nuk përbën kundërvajtje

administrative, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me gjobë ose me burgim gjer në një vit.”

Prerja e pyjeve, tashmë me shpalljen e moratoriumit në pyje me ligj të veçantë, ka edhe një

dënim tjetër administrativ që arrin në 5.000.000 lekë. Në asnjë nga dispozitat, as atë penale as atë

administrative, nuk bëhet një ndarje mes dënimeve për individ dhe për shoqëri shfrytëzimi. Nuk

ka një ndarje për sasi të materialit drusor të prerë etj. Këto gjëra e bëjnë thuajse të pazbatueshme

këtë dispozitë.

Në nenin 206, ku parashikohet “Prerja e drurëve dekorativë dhe frutorë”, parashikohet “Prerja

e drurëve dekorativë dhe dëmtimi i lulishteve dhe parqeve nëpër qytete përbëjnë kundërvajtje

penale dhe dënohen me gjobë. Prerja e drurëve në pemëtore, ullishta e vreshta, pasi është

refuzuar më parë leja e prerjes nga organet kompetente, përbën kundërvajtje penale e dënohet

me burgim gjer në tre muaj.”

E njëjta llogjikë vlen edhe për këtë dispozitë si dispozita e sipërcituar. Gjithsesi është mirë që

është parashikuar një dispozitë e tillë sepse jep një mbrojtje specifike kësaj kategorie pyjore.

Në nenin 206/a ku trajtohet “Shkatërrimi me zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor” që është

amedim i bërë nga nevoja në praktikë me anë të ligjit nr. 10 023, datë 27.11.2008 dhe me anë të

ligjit nr. 144, datë 2.5.2013, parashikon se “Shkatërrimi apo dëmtimi me dashje, me pasoja të

rënda materiale, i fondit pyjor, i fidanishtes pyjore, i grumbullit pyjor ose i çdo njësie të

ngjashme me to, me zjarr, dënohet me burgim nga pesë deri në tetë vjet. Po kjo vepër, e kryer me

qëllim ndryshimin e kategorisë dhe destinacionit të tokës, dënohet me burgim nga pesë deri në

pesëmbëdhjetë vjet. Po kjo vepër, kur ka shkaktuar pasoja të rënda për pronën, shëndetin ose

jetën e njerëzve apo shkakton dëme të rënda dhe të zgjatura në kohë ndaj mjedisit apo zonave të

mbrojtura, dënohet me burgim nga dhjetë deri në njëzet vjet.”

35

Në nenin 206/b ku trajtohet “Shkatërrimi nga pakujdesia me zjarr i pyjeve dhe i mjedisit pyjor”

që është amedim i bërë nga nevoja në praktikë me anë të ligjit nr. 10 023, datë 27.11.2008 dhe

me anë të ligjit nr. 144, datë 2.5.2013, parashikohet se:

“Shkatërrimi apo dëmtimi nga pakujdesia, me pasoja të rënda materiale, i fondit pyjor, i

fidanishtes pyjore, i grumbullit pyjor ose i çdo njësie të ngjashme me to, me zjarr, dënohet me

burgim nga dy deri në pesë vjet. Po kjo vepër, kur ka shkaktuar pasoja të rënda për pronën,

shëndetin ose jetën e njerëzve apo shkakton dëme të rënda dhe të zgjatura në kohë ndaj mjedisit

apo zonave të mbrojtura, dënohet me burgim nga tre deri në tetë vjet.”

Si në nenin 206/a ashtu edhe në nenin 206/b, është bërë një ndërhyrje cilësore ligjore, por që do

të ishte shumë mirë që të zbatohej në praktikë. Sikurse e citoj edhe në pjesë të tjera të këtij

studimi, pyjet dhe mjedisi në terësi nuk duhet të trajtohen si “të botës”, por duhet të trajtohen si

“të miat” që të mund të kemi një mbrojtje cilësore e për pasojë të kemi një zhvillim të

qëndrueshëm në një mjedis të shëndetshëm.

Në nenin 207, ku trajtohet “Shkelja e karantinës së bimëve dhe kafshëve” parashikohet se

“Shkelja e rregullave për karantinën e bimëve apo të kafshëve, kur ka sjellë pasoja të rënda

materiale ose që rrezikojnë jetën e shëndetin e njerëzve, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet

me gjobë.”

Kjo lloj vepre është shumë e rëndësishme për t’u pasur parasysh me qëllim mbrojtjen e shëndetit

të njerëzve mbi të gjitha. Shpesh emisione investigative në vend kanë denoncuar raste të trajtimit

për produkte ushqimore të kafshëve të sëmura ose të kafshëvë-kadavër pas përmbytjeve masive

të zonave të ndryshme në vend. Kjo vepër penale, me një inspektim cilësor do të çonte përpara

drejtësisë shumë tregtar gjedhësh apo produktesh mishi, por në databazat e Policisë së Shtetit, të

Prokurorisë se Përgjithshme, këto proçedime janë thuajse inekzistente.

4.2 Domosdoshmëria e bashkëpunimit ndërinstitucional

Gjatë viteve të fundit nga projekte dhe rrjete të Komisionit Europian përfshirë rrjetin THEMIS,

janë trajnuar disa prokurorë dhe gjyqtarë për krimet kundër mjedisit. Me mbështetjen e

Ambasadës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, janë trajnuar për hetimin e krimeve mjedisore

në Akademinë e ILEA-s prokurorë, oficerë të policisë gjyqësore dhe inspektorë mjedisi.

Sa më sipër, mendoj se vazhdimi i trajnimit të prokurorëve dhe gjyqtarëve, lidhur me krimet

mjedisore, si brenda dhe jashtë vendit dhe marrja e asistencës së nevojshme nga “ENPE”, Rrjeti

Europian i Prokurorëve Mjedisorë, do të ndikonte pozitivisht në cilësinë e zbatimin e

36

legjislacionit penal mjedisor, por ndërkohë edhe në cilësinë e mjedisit dhe për pasojë edhe në

cilësinë e jetës së njerëzve.

Për mendimin tim, pas konsultimit edhe me ekspertë të fushës, ekzison pa mëdyshje nevoja e

ngritjes së strukturave apo njësive të posaçme lidhur me hetimin e krimeve mjedisore në

institucionet ligjzbatuese dhe koordinimi mes tyre. Kjo lloj veprimtarie, pa dyshim kërkon

ngritjen e një rrjeti kombëtar të zbatuesve të legjislacionit mjedisor, të cilat do të kenë si synim

bashkimin e të gjithë aktorëve kombëtarë përgjegjës të zbatimit të legjislacionit mjedisor, për të

zhvilluar një vizion të ndarë të kompleksitetit të krimeve mjedisore. Deri më tani, të ndarë,

Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve nuk ka arritur në një ndëshkueshmëri që të vërehen

ndryshimet në vend. Nga ana tjetër, Inspektoriati i Shëndetit Publik, i vetëm nuk po arrin të

monitorojë elementet që ka vetë brenda fushës së përgjegjësisë shtetërore që lidhen me produktet

farmacetutike, e aq më pak të arrijë të prodhojë rezultate oportunë për monitorimin e cilësisë

sëajrit apo për zhurmat.

Në këndvështrimin tim, me qëllim rritjen e efikasitetit inspektues dhe ndëshkues, është e

domosdoshme rritja e bashkëpunimit ndërinstitucional mes Policisë së Shtetit, Shërbimit

Inteligjent, Prokurorisë së Përgjithshme, Doganave, Ministrisë së Drejtësisë, Inspektoriateve

Shtetërore, Interpolit, Shoqërisë Civile, etj. Të gjitha këto institucione të veçuara, nuk them që

nuk arrijnë ta bëjnë punën ashtu siç duhet, por duke u fokusuar tek prioritetet e tyre,

anashkalojnë edhe padashje këtë prioritet të përgjithshëm që është mjedisi dhe mbrojtja e tij. Në

fund të fundit, është detyrimi i të gjithëve, detyrimi për të zhvilluar prioritetet kombëtare në

fushën e mjedisit.

Në fund të fundit, krimet mjedisore janë objekt i ndekjes penale në çdo vend të botës, pa

përmendur që ato mund të kenë efektet e tyre në më shumë se një shtet, prandaj bashkëveprimi

institucional me strukturat e Interpolit, do të lehtësonte dhe do të ndikonte më lehtë tek

koordinimi i bashkëpunimit ndërkombëtar të policisë vendase, duke ndihmuar kështu, jo vetëm

vendin tonë në rritjen e ndëshkueshmërisë të rasteve të krimit mjedisor, por edhe vendet anëtare

në forcimin efektiv të zbatimit të ligjeve kombëtare, si dhe të marrëveshjeve e konventave

ndërkombëtare mjedisore.

Më qëllim arritjen e një rezultati të pritshëm dhe efikas, ky bashkëpunim do të ishte më

produktiv në rast se do t’i paraprinte themelimit të një Task-Force Kombëtare për Sigurinë

Mjedisore. Deri më sot, me Urdhëra Ministrash, Urdhër Kryeministri, me Vendim të Këshillit të

Ministrave, janë krijuar një sërë Task-Forcash me natyrë mjedisore, por kanë qënë shpesh herë të

pa menduara siç duhet ose në të vërtetë nuk kanë pasur atë qëllim për të cilin janë krijuar. Për

shembull task-forca e pastrimit të mjedisit është ngritur për pastrimin e rrugëve kombëtare, pa u

ndalur dhe të reflektonte mbi individët që i kishin depozituar ato mbetje anës rrugëve kombëtare

dhe për më tepër i hoqën nga rruga kombëtare dhe në kundështim me aktet ligjore në fuqi, nuk i

depozituan në një territor të miratuar për atë qëllim, por i hodhën ku mundën, larg anës së rrugës.

37

Pak a shumë e njëjta situatë është me atë që u nis si task-forca e mbetjeve dhe u quajt Komiteti i

Menaxhuar i Mbetjeve që është në rang zëvendësministrash e nuk kanë as buxhet e as iniciativë

të bëjnë as një panoramë të gjendjes aktuale të mbetjeve, e jo më të propozojnë ndonjë masë

parandaluese ose ndonjë iniciativë ligjore.

Në fund të fundit, krimet mjedisore përfshijnë veprat penale të parashikuara në legjislacionin

mjedisor dhe Kodin Penal, të cilat dëmtojnë mjedisin dhe përbërësit e tij, florën dhe faunën,

burimet natyrore, dëmtojnë rëndë shëndetin e njeriut dhe mund të shkaktojnë vdekje, si dhe duke

qenë fitimprurëse lidhen me krimin e mashtrimit, fallsifikimit të të dhënave, kontrabandës,

pastrimit të parave, trafikimit ilegal të mbetjeve, evazionit fiskal, zhvatjes dhe vrasjeve, fushë

përgjegjësie shtetërore është e të gjitha institucioneve sipas pjesëvë takuese, prandaj askush nuk

mund ta largojë veten prej saj. Në këto kushte, Task-Forca Kombëtare e Sigurisë Mjedisore, sjell

së bashku përfaqësimin e duhur të agjencive të identifikuara si të nevojshme për adresimin e

krimeve mjedisore, duke mos lënë asnjë institucion jashtë kësaj çështje dhe duke ndarë detyrat

për të bashkëpunuar me qëllim realizimin e një qëllimi të përbashkët të madh që i tejkalon

detyrat dhe qëllimet individuale të secilit institucion më vete.

Në kënvështrimin tim, edhe pas diskutimit me profesionistë të fushës, Task-Forca Kombëtare e

Sigurisë Mjedisore, do të siguronte komunikimin kombëtar, koordinimin dhe bashkëpunimin

ndërmjet agjencive dhe përmes Byrosë Qendrore Kombëtare (NCB) të INTERPOL-it, që vepron

në nivel rajonal dhe ndërkombëtar. Krijimi i kësaj strukture është draftuar dhe rekomanduar edhe

nga Programi i Krimeve Mjedisore të INTERPOL-it, i cili në dokumentin përkatës që ka

përcjellë zyrtarisht për në institucionet shtetërore të vendit tonë, ka paraqitur edhe skemën e

zbatimit dhe veprimit në praktikë të kësaj strukture, përkatësisht:

Hapi/Faza i(e) parë i rekomanduar për ngritjen e NESS Task-Forcës Kombëtare të Sigurisë

Mjedisore, duhet të fillojë së pari me një Seminar Kombëtar të Sigurisë Mjedisore (NESS), i cili

do të jetë një takim i niveleve të larta, së bashku me ekspertët përkatës, aktorët dhe

vendimmarrësit, me synimin kryesor për të identifikuar nevojat e sigurisë mjedisore, kapacitetet

që ka vendi ynë në këtë fushë, si dhe prioritetet që duam të arrijmë për periudha të caktuara

kohore.

Hapi i dytë do të jetë ngritja e Komitetit Drejtues të Sigurisë Kombëtare Mjedisore (NESSC), i

cili sjell së bashku drejtuesit e Agjencive Kombëtare të Zbatimit të Ligjit, përgjegjës për

përputhshmërinë dhe forcimin e zbatimit të legjislacionit mjedisor, me qëllim identifikimin e

objektivave të fushave prioritare dhe të strategjive të zhvilluara gjatë fazës së parë.

Hapi i tretë, do të jetë implementimi i masave të marra në praktikë, sigurisht me element kryesor

qarkullimin e informacionit dhe bashkëveprimin institucional.

Krijimi i këtij bashkëpunimi do të jetë mjaft i frytshëm edhe për vendet fqinje, pasi politikat

komunitare për mjedisin kanë si qëllim garantimin e një mbrojtjeje më të lartë, prandaj krimi

38

mjedisor në këto vende është po aq i rëndësishëm sa krimi kundër personit (veprat penale kundër

indivitit).

Kjo Task-forcë duhet të jetë një grup i ngarkuar me përkrahjen e angazhimit të qeverisë shqiptare

për të luftuar krimin mjedisor. Krijimi i saj duhet të ketë si preambul që aktivitetet kriminale

kanë një ndikim të rëndësishëm në mjedisin, ekonominë dhe komunitetet e Shqipërisë dhe se

mënyra më efektive për të luftuar krimin mjedisor është partneriteti midis të gjitha palëve të

interesuara. Përfaqësuesit e Task-Forcës duhet të jenë si më poshtë:

• Ministria e Mjedisit

• Agjencia Kombëtare e Mjedisit (agjencia kryesore)

• Inspektorati Shtetëror i Mjedisit

• Shërbimi Veterinar Shtetëror

• Agjencitë e Basenit të Ujit

• Shërbimi i Prokurorisë së Shtetit

• Zakone

• Policia

• Policia Pyjore

• Policia Bashkiake

• Policia Tatimore

• Policia e Trafikut

Agjencia Kombëtare e Mjedisit duhet të jetë agjencia udhëheqëse e Task-forcës dhe do të jetë

sekretariati për të. AKM duhet të presë dhe kryesojë të gjitha mbledhjet e Task-forcës. Për

qëllimet e protokollit, Drejtori i Përgjithshëm i AKM-së do të jetë kreu i Task-forcës në mungesë

të tij, një Zëvendës Shef do të emërohet në baza rradhës nga brenda organeve të anëtarësimit.

Agjencia Kombëtare e Mjedisit, mendoj se është zgjedhja e duhur për të marrë drejtimin në

Task-forcës pasi që të dyja ministritë dhe projektet e njëpasnjëshme të BE-së, duke mbështetur

aspiratat e Ministrisë, mendojnë se AKM është udhëheqja logjike në këtë iniciativë. AKM, sot

bazuar në ligjin “Për mbrojtjen e mjedisit, është institucioni i cili bën monitorimin e elementëve

kryesorë të mjedisit dhe harton çdo vit, Raportin e Gjendjes në Mjedis.

Aktualisht, është struktura, me një gamë të gjerë të përgjegjësive mjedisore, në shumë nënsektorë

të mjedisit dhe mendoj se është më së miri për të menaxhuar një iniciativë të tillë multi-

disiplinore dhe shumë-agjente.

39

4.3 Nevoja për ndërhyrje në legjislacion me masa penale

Edhe eksperienca e Shteteve Anëtare, ashtu si në vendin tonë, ka treguar që sistemet ekzistuese

kombëtare penale nuk janë të mjaftueshme për të arritur përputhshmërinë me legjislacionin e

mbrojtjes se mjedisit, prandaj bashkëpunimi ndërinstitucional dhe vetë politikbërësit duhet të

veprojnë në këtë kontekst, për të hartuar politika të reja, qoftë edhe duke shtuar vepra të reja

penale.

Kjo përputhshmëri mund dhe duhet të arrihet nga ekzistenca e dënimeve penale, të cilat

demostrojnë nje pakënaqësi sociale të një natyre tjetër sasiore të krahasuar me sanksionet

administrative ose nje mekanizëm kompesimi nën ligjin civil. Deri më sot, politikbërësit vendas

përdorin më tepër mekanizma të tipit të sanksioneve administrative me gjoba shumë të rënda që

në fund, edhe ato nuk mund të përballohen nga shkelësi i ligjit sesa dënime penale, por që në

fund të fundit edhe këto nuk zbatohen nga pamundësia paguese.

Tashmë është e vërtetuar që është e padiskutueshme që në mënyrë që të arijmë një mbrojtje

efektive të mjedisit, lind nevoja për më shumë ndryshime penale ndaj aktiviteteve dëmtuese të

mjedisit, të cilat shkaktojnë demtime serioze në ajër, tokë, ujëra, bimë dhe kafshë, duke përfshirë

edhe konservimin e specieve. Për sa më lart Parlamenti Europian dhe Këshilli Europian ka

adoptuar Direktivën 2008/99 EC të Nëntorit 2008 “Për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet ligjit

penal” dhe aktualisht Komisioni po përgatit amendime lidhur me forcimin e dënimeve ndaj

krimeve mjedisor për t’ia propozuar Parlamentit.

Në kushtet që vendi ynë është shumë i prirur ndaj transpozimit të akteve të BE-së është normale

që të ecë në të njëjtën linjë edhe me këtë fushë, pasi edhe në kuptim të mirëfilltë, krimet kundër

mjedisit kanë një jehonë dhe një ndikim të pashmangshëm në ndryshimet klimatike,

biodiversitet, siguri, zhvillim dhe rritje të cilësisë së jetës. Ato janë pazgjithshmërisht të lidhura

dhe afektojnë njëra-tjetrën. Edhe e gjithë bota tashmë i ka sytë pikërisht tek këta elementë, si

siguri për vazhdimin e jetës në planet, si dhe për sigurinë e të gjithë globit.

Në mendimin tim, ajo çfarë i bën ato të vështira për t’i parandaluar dhe neutralizuar është

pikërisht që autorët e këtyre krimeve shpesh janë shumë mirë të organizuar, të sofistikuar në

kryerjen e veprës, të pajisur me të gjitha lejet dhe licensat përkatëse kombëtare dhe

ndërkombëtare dhe në shumë raste kanë laboratorët dhe ekspertët më të mire të të gjitha

kohërave. Pra nuk kemi të bëjmë më me diletantizëm, por kemi të bëjmë përgjithësisht me

organizata kriminale të mirëfillta.

Çelësi për të kundërvepruar në mënyrë aktive ndaj krimit të organizuar mjedisor, kërkon

mbështetje dhe nevojën e një reagimi të menjëhershëm për të ndërtuar një kulturë të tërë dhe të

plotë të përfshirjes së agjencive të zbatimit të ligjit në të gjithë botën.

40

5 Organizmat ndërkombëtare që veprojnë në luftën kundër

krimeve mjedisore.

Për të mbrojtur mjedisin nga veprimet kriminale sot në botë zbatohen nisma ligjore dhe

institutionale nëpërmjet programeve të organizmave të ndryshme ndërkombëtare.

5.1 INTERPOL

Ofron mbështetje dhe ndihmë strukturave të zbatimit të ligjit kudo në botë në luftën ndaj krimit

mjedisor. INTERPOL25 bashkëpunon gjerësisht dhe bashkërendon punën në të gjitha organizatat

në mbrojtje të mjedisit dhe strukturave të zbatimit të ligjit duke krijuar një rrjet me nëpunës të

specializuar në zbatimin e ligjit mjedisor.

INTERPOL ka krijuar në mënyrë të vazhdueshme grupe pune të cilat mblidhen për të diskutuar

rreth kërcënimeve të mjedisit dhe marrjen e masave të tjera ligjore apo institucionale.

INTERPOLI ka struktura të specializuara të tilla si sistemet e komunikimit të sigurisë

ndërkombëtare, bazat e të dhënave kriminale të inteligjencës, ekspertizën e analizës kriminale,

përdorimi me efikasitet i të cilave ka sjellë efekt maksimal në luftën kundër kriminalitetit

mjedisor.

Është me rëndësi të përmendet konkretisht Programi për Krimin Mjedisor i INTERPOLIT i

parashikuar në Rezolutën e 79-të të Asamblesë së Përgjithshme në 2010.26 dhe Plani Strategjik

2010-2013. Qëllimi i Programit për Krimin Mjedisor është t’u ofrojë asistencë shteteve anëtare të

INTERPOL në zbatimin efektiv të të gjithë legjislacionit mjedisor duke përfshirë këtu

legjislacionin e brendshëm, instrumentat ligjore ndërkombëtare (Konventat dhe Traktatet). Ky

program synon të asistojë Shtetet Anëtare në zbulimin dhe hetimin e krimeve të mjedisit si edhe

kapjen dhe proçedimin e autorëve të këtyre veprave duke asistuar prokurorët në vendet anëtare.

Në fokus të punës së këtij programi qëndron:

25 INTERPOL ka dhënë një ndihmesë të rëndësishme nëpërmjet operacioneve rajonale dhe botërore në luftën kundër krimit

mjedisor ndërkombëtar. Në kuadër të operacioneve rajonale përmënden:

Operacioni TIGRE – me qëllim ndalimin e shfrytëzimit të paligjshëm të tigrave i cili u krye në 6 vende. Si rezultat u arrestuan 25

persona.

Operacioni HAZ dhe HAZ 2 –kundër transportimit të paligjshëm të mbeturinavë të rrezikshme në kufirin ndërmjet Kanadasë dhe

SHBA. Ky operacion u krye në 2 faza 2009-2010 dhe si rëzultat i të cilit u kryen 663 inspektimë, u identifikuan 201 shkeljë ku u

akuzuan 225 persona.

Operacioni MOGATLE –kundër tregëtisë së paligjshme te elëfantëvë në 5 Shtete Afrikane. Si rezultat i këtij operacioni 400 kg

dhëmbë të fildishtë të elefantëve u konfiskuan dhe 41 persona u arrestuan.

Operacioni TRAM- kundër tregëtisë së paligjshme të medikamenteve të cilat përmbajnë produkte të botës së ëgër Ky operacion u

ndërrmor në 18 vende dhe rezultoi në konfiskimin e produkteve me vlerë rreth 10 milion Euro.

Operacioni RAMP –kundër tregëtisë së paligjshme të reptilëve dhe amfibëve. Ky operacion mbarëbotëror i ndërmarrë në 51

vende në të 5 Kontinentet çoi në konfiskimin e këtyre specieve si edhe të produkteve më vlerë më shumë së 25 milion Euro. 26 Sesioni i 79-të i Asamblesë së Përgjithshme të INTERPOL u mbajt në Doha/Katar më 8-11 Nëntor 2010.

41

Forcimi i shkëmbimit të informacionit ndërmjet strukturave/agjensive përgjegjëse për

zbatimin e legjislacionit mjedisor;

Forcimi i rrjeteve ndërmjet strukturave tradicionale të policisë dhe strukturave të zbatimit

të ligjit mjedisor në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar;

Zhvillimi dhe forcimi i aftësive në fushën e zbatimit të ligjit mjedisor. Sigurimi i

mbështetjes teknike dhe ekspertizës ndaj strukturave të zbatimit të ligjit mjedisor;

Mbështetja e një Komiteti efektiv për Krimin Mjedisor. Komiteti për Krimin Mjedisor u

krijua në takimin e 61-të të Asamblesë së Përgjithshmë të INTERPOL me qëllimin për të

identifikuar problemet në lidhje me hetimet mbi kriminalitetin mjedisor dhe gjetjen e

zgjidhjeve të përshtatshme.

Në Planin Strategjik të Programit për Krimin Mjedisor parashikohen 4 prioritete strategjike:

Rritja dhe zhvillimi i kapaciteteve, aftësisë dhe bashkëpunimit ndërmjet vendeve anëtare

në zbatimin efektiv të legjislacionit të tyre mjedisor;

Nxitja dhe asistenca në shkëmbimin e informacionit në lidhje me krimet mjedisore

ndërmjet Shteteve Anëtare;

Mbështetja operacionale ndaj Shteteve Anëtare në zbatim të legjislacionit mjedisor;

Nxitja dhe sigurimi i mundësive për Shtetet Anëtare për të përmirësuar komunikimin dhe

shkëmbimin e informacionit në lidhje me krimet mjedisore.

Sipas një studimi të INTERPOL mbi kriminalitetin mjedisor të kryer në vitin 1993,

rezultoi se vendet e Amerikës Veriore dhe Europës Perëndimore kanë një legjislacion të

konsoliduar mjedisor si edhe struktura të zbatimit të ligjit mjedisor në krahasim me

vendet e Afrikës, Amerikës së Jugut dhe Azisë.

5.2 Agjensia e Hetimit Mjedisor

(Environmental Investigation Agency -EIA.)

Vepron me qendër në Londër dhe Uashingdon. Duke filluar që nga viti 1984 Agjensia e Hetimit

Mjedisor asiston në denoncimin e rasteve të krimit mjedisor ndërkombëtar si të tregëtisë së

paligjshme të kafshëve të egra, prerjen dhe tregëtinë e paligjshme të drurëve pyjorë si edhe

tregtinë e paligjshme të substancave që reduktojnë shtresën e Ozonit. Kjo agjensi ndihmon edhe

në hetimin e krimit mjedisor dhe siguron mbështetje për veprime të metejshme në luftë kundër

këtyre krimeve. Agjensia publikon raporte periodike në të cilat raportohen raste të krimit

mjedisor ndërkombëtar. Me anë të aktivitetit të saj kjo agjensi ka ndikuar në ndryshime të

kuadrin ligjor mjedisor ndërkombëtar si edhe në forcimin e politikave mjedisore të qeverive duke

ndaluar kështu veprimtarinë kriminale mjedisore.

Konkretisht Agjensia e Hetimit Mjedisor përqendron veprimtarinë e saj në:

42

Ndërmarrjen e hetimeve kundër shkatërrimit mjedisor dhe humbjes së biodiveristetit,

Përdorimin e informacioneve sekrete për të zbuluar krimin mjedisor dhe autorët përkatës,

Ndërmarrjen e fushatave për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjët zbatimit më të mirë të ligjeve

mjedisore dhe politikëbërjës,

Zhvillimin e bashkëpunimit në shkëmbimin e ekspertizës.

5.3 Programi Mjedisor i Kombeve të Bashkuara

(United Nation Environmental Programe UNEP).

Vepron me zyrën qëndrore në Nairobi/Kenia por gjithashtu e shtrin veprimtarinë e saj në 6 zyra

rajonale dhe zyra të tjera vendore. Ky program ishte rezultat i përfundimit të punimeve të

Konferencës Ndërkombëtare për Çështjet e Mjedisit e organizuar nën kujdesin dhe me

mbështetjen e Kombeve të Bashkuara cila u mbajt në Suedi në vitin 1972. Programi Mjedisor i

Kombeve të Bashkuara është cilësuar si “ndërgjegja mjedisore e Kombeve të Bashkuara”.

Kombet e Bashkuara nëpërmjet UNEP koordinojnë aktivitetet mjedisore duke ndihmuar Shtetet

në zbatimin e politikave dhe praktikavë më të mira në kuadër të mbrojtjes së mjedisit. UNEP

është autoriteti i caktuar i Kombeve të Bashkuara që merret më çështjet e mjedisit në nivel

botëror dhe rajonal. UNEP është rezultat i Rezolutës 2997 (27) të 15 Dhjetorit 1972, të

Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara”. UNEP luan një rol mjaft aktiv në:

Promovimin dhë forcimin e bashkëpunimit ndërkombëtar në fushën e mjedisit,

Ndjek rastet që kanë të bëjnë me kërcënime serioze mjedisore,

Monitoron gjendjën e mjedisit në nivel botëror duke shpërndarë informacionin e

nevojshëm mjedisor,

Ndihmon Ministritë e Mjedisit dhe autoritete të tjera mjedisore në vendet e zhvilluara si

edhe në vendet me ekonomi në tranzicion për të hartuar dhe zbatuar politika mjedisore,

Ndihmon në zhvillimin e legjislacionit mjedisor ndërkombëtar,

Ofron këshillime dhe ekspertizë në lidhje me instrumentet ligjorë mjedisorë.

Me ndihmën e UNEP janë nënshkruar dhe përgatitur marrëveshje ndërkombëtare për

forcimin e mbrojtjes së mjedisit.

5.4 Agjensia Europiane e Mjedisit

(European Environment Agency, EEA)

Me qendër ne Kopenhagen/Danimarkë është një strukturë e Bashkimit Europian e cila operon

aktivisht në politikat mjedisore që prej vitit 1994. EEA është themeluar me Rregulloren e

Komisionit Europian 1210/90, më 7 Maj 1990 (ndryshuar me Rregulloren 933/199, më 29 Prill

1999 dhe Rregulloren 1641/2003 të Parlamentit Europian dhe Këshillit në 22 Korrik 2003).

Agjensia Europiane e Mjedisit mbështet kërkesat e BE lidhur me legjislacionin ndërkombëtar

43

mjedisor si edhe ndihmon Komunitetin Europian si edhe institucionet e tij (Komisionin

Europian, Parlamentin dhe Këshillin) dhe vendet anëtare në përmirësimin e politikave mjedisore.

Përveç 27 vendeve anëtare të BE, vende jo anëtare si Islanda, Lihteshtejni, BiH, Kroacia, Turqia,

Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi prej vitesh bashkëpunojnë me Agjensinë Europiane të Mjedisit.

Nëpërmjet Rrjetit Europian të Vezhgimit dhe Informacionit, Mjedisor European Environmental

Information and Observation Network (Eionet) (një strukurë brenda kësaj agjensie) kjo agjensi

bashkëpunon me pikat kombëtare të kontaktit të agjensive mjedisore dhe Ministrive të Mjedisit

në vendet anëtare të BE.

5.5 Rrjeti i Bashkimit Europian për zbatimin e legjislacionit mjedisor

European Union Network for the Implementation and Enforcement of Environmental Law

(IMPEL)

është një organizatë jo fitimprurësë e autoriteteve mjedisore të vendeve anëtar të BE si edhe e

vendeve kandidate të BE me Sekretariat në Bruksel. Përveç vendeve anëtare të BE me këtë

strukturë bashkëpunojnë edhe vende si Kroacia, Maqedonia, Turqia, Islanda e Norvegjia.

Misioni i IMPEL është të ndihmojë në mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet zbatimit efektiv të

legjislacionit mjedisor të BE nëpërmjet:

Promovimit dhe shkëmbimit të informacionit ndërmjet autoriteteve mjedisore në nivel

kombëtar, rajonal ose lokale si ministri, agjensi apo inspektorate për zbatimin e

legjislacionit mjdisor të BE,

Mbështetjen, nxitjen, forcimin e kapaciteteve dhe trajnimin e inspektorëve dhe personave

që merren me zbatimin e ligjit mjedisor,

Indentifikimin dhe zhvillimin e praktikave më të mira, mjeteve, standarteve të

përbashkëta dhe ndihmen aktive për përmirësime të mëtejshme në lidhje me inspektimin,

monitorimin, raportimin dhe zbatimin e legjislacionit mjedisor të BE,

Njëtrajtshmëri në interpretimin dhe zbatimin e legjislacionit mjedisor të BE në vendet e

Komunitetit.

5.6 Observatori për Mjedisin dhe Legalitetin

(Osservatorio Ambiente e Legalitá Legambiente)

Që nga viti 1994, Observatori Kombëtar për Mjedisin dhe Legalitetin (Legambiente) zhvillon

hulumtime, analiza dhe denoncon fenomenin e krimit të organizuar mjedisor-Ekomafies në

bashkëpunim me të gjitha strukturat e policisë (Karabinierëve, Korpusit Shtetëror të Pyjeve,

Autoriteteve të Portit, Policisë Tatimore, Policisë së Shtetit, Departamentit të Hetimeve

Antimafia, Institutin e kërkimit Cresme (në lidhje me ndërtimet e paligjshme), gjyqtarëve të

përfshirë në luftën kundër krimit të mjedisit dhe avokatëve të Qendrave të Aktivitetit Ligjor të

Legambiente. Ndër botimet më të rëndësishme janë Raporti Vjetor i Ekomafia-s dhe Mare

44

Monstrum që tregojnë histori dhe shifra mbi sulmet e grupeve mafioze të mjedisit. Ndërsa Rifiuti

s.p.a. janë dokumente që denoncojnë aferat në lidhje me depozitimin e paligjshëm të

mbeturinave.

6 Aspekte krahasimore të legjislacioneve penale në fushën e

mbrojtjes së mjedisit

6.1 Veprat penale në fushën e mjedisit sipas legjislacionin amerikan.

Si vend tipik i traditës Common Law të së drejtës, Shtetet e Bashkuara të Amerikës ndryshe nga

vendet e kontinentit europian që udhëhiqen nga Civil Law nuk i kanë të parashikuara në kode

penale veprat penale në fushën e mjedisit. Legjislacioni amerikan është shumë i zhvilluar në

këtë fushë por edhe shumë i shpërndarë dukë marrë paraysh faktin që edhe veprimet kriminale

të drejtuara ndaj mjedisit janë të shumëllojshme dhe prekin pjesë të ndryshme të tij.

Legjislacioni federal që parashikon veprat penale kundër mjedisit është relativisht i hershëm.

Ligjet më të rëndësishme federale janë si më poshtë vijojnë:

1. Akti i Lumit dhe Portit -The River and Harbor Act (1899), mbron ujërat e lundrueshëm të

Shteteve të Bashkuara nga depozitimet e paautorizuara. Veprimet e kryera në kundërshtim me

të përbëjnë kundravajtje penale të dënueshme me burgim deri në një vit.

2. Akti i Ajrit të pastër -Clean Air Act (1963), kontrollon ndotësit e mjedisit përmes krijimit të

Standarteve Kombëtare të Cilësisë së Ambjentit dhe Ajrit, Standarteve Kombëtare Uniformë të

emetimeve për ndotësit e rrezikshëm të ajrit, Standarteve të reja të burimeve, depozitimit të

Acidit, Rregulloreve dhe standarteve stratosferike të mbrojtjes së Ozonit të vendosur nga

Agjensia e Mbrojtjes së Mjedisit. Shkelja e këtij ligji aktit dënohet deri pesë vjet burgim.

3. Akti i specieve të rrezikuara -The Endangered Species Act (1973), mbron habitatet natyrore

të rrezikuara dhe specieve të kërcënuara duke ndaluar importin, eksportin, transportin dhe

shitjen e tyre. Shkelja e këtij akti dënohet me burgim deri në një vit.

4. Akti i ujit të pijshëm -The Safe Drinking Water Act (1974), rregullon nivelin e ndotësve të

dëmshme në sistemet publike të ujit të pijshëm, si dhe injektimin e ndotësve nëntokësorë në

furnizimin nëntokësorë të këtyrë sistemeve. Shkelja e qëllimshme e aktit dënohet deri në tre

vjet burgim.

45

5. Akti i Konservimi i burimeve dhe Rimëkëmbjes -The Resource Conservation and Recovery Act

(1976), përcakton standardet për trajtimin, magazinimin, transportimin, dhe asgjësimin e

qindra të llojeve të mbeturimave të ndryshme të ngurta të rrezikshme. Shkelje të këtyre

parashikimeve të provuara se autori i veprës ishte në dijeni të potencialit të dëmit të shkaktuar

është e dënueshme me pesë vjet burgim. Kur një person me vetëdije ka shkaktuar një dëmtim

të rëndë, shkelja dënohet me 15 vjet burg.

6. Akti i Kontrollit të Substancave Toksike -The Toxic Substances Control Act (1976) ka për

qëllim kontrollimin e prodhimin të substancave toksike, dhe për të parandaluar ato të

prodhuara kur paraqitet një rrezik të arsyeshëm për dëmtim e shëndetit apo për mjedisit. Një

shkelje e qëllimshme ose me paramendim e këtij akti është dënueshme me burgim deri në një

vit.

7. Akti ujë të pastër-The Clean Water Act (1977), ndalon dhe/ose rregullon shkarkimin e

ndotësve të ndryshëm në ujërat e SHBA. Shkelja e aktit dënohet me deri në 15 vjet burgim,

në varësi të shkeljes nëse është neglizhente ose e ditur dhe nëse shkelësi është dënuar më parë

për kryerjen e kësaj vepre penale.

8. Akti gjithëpërfshirës për përgjejgjësinë, reagimin dhe kompensimin e mjedisit-The

Comprehensive Environmental Response, Compensation and Liability Act (1980) (CERCLA),

rregullon vendet e braktisura dhe jo aktive të depozitimit të mbeturinave të rrezikshme. Shkelje

të detyrimeve të caktuara me paramendim dënohet deri në pesë vjet burgim.

9. Akti federal mbi insekticidet, fungicidet dhe rodenticidet-The Federal Insecticide, Fungicide

and Rodenticide Act (1994), rregullon regjistrimin e pesticideve dhe ndalon shitjen e pesticideve

që nuk janë regjistruar. Shkelja me qëllim e këtij akti dënohet me burgim deri në një vit.

6.2 Veprat penale ne fushën e mjedisit sipas legjislacioneve penale

europiane

Në Kodin Penal Gjerman, veprat penale kundër mjedisit gjenden të parashikuara në seksionin

309-314 si edhe 324-330 /a. Kodi Penal Gjerman i ofron një mbrojtje penale personave dhe

mjedisit ndaj rrezatimit jonizues duke parashikuar vepra penale te tilla si “Ekspozimi ndaj

rrezatimit jonizues (309)”, “Përgatitja e nje vepre penale të rëndë që përfshin shkaktimin e

rrezatimit jonizues (310)”, “Shkaktimi i rrezatimit jonizues”,(311) “Hedhja në uje e helmeve apo

objekteve që rrezikojnë publikun”(314) etj. Mesatarisht dënimet shkojnë deri në pesë ose dhjetë

vjetë sipas rrezikshmërise së veprës.

46

Kodi Penal Gjerman parashikon si vepër penale edhe “Shkaktimin i përmbytjeve (313)” duke

percaktuar se në rast shkaktimi të përmbytjeve që sjell dëmtim apo rrezik të njerëzve, kafshëve, e

pronës autori i veprës penale denohet nga një deri në dhjetë vjet burg. “Ndotja e tokës”, është një

tjetër veper penale më vete përveç ndotjes së ajrit dhe ujrave. Kështu cilido çliron substanca që

sjellin ndotjen e tokës ose ndryshimin e saj gjë që sjell rrezik për shëndetin e personave,

kafshëve, bimësisë apo pronës dënohet me gjobë ose jo më shumë se pesë vjet burgim.

Sipas Kodit Penal Gjerman “Shkaktimi i zhurmës, dridhjeve dhe rrezatimeve të ndryshme

jonizuese”, (325/a) jane veprime të dënueshme kur kryhen nga makineritë e ndonjë fabrike apo

uzine të cilat rrezikojnë shëndetin e personave të tjerë. Kjo veper penale dënohet me gjobë ose

sipas rrezikshmërisë me tre ose pesë vjet burgim. Me rëndësi të përmenden në këtë Kod janë

veprat penale te tilla si “Venia ne rrezik e zonave qe kërkojnë mbrojtje” (329), apo “Raste të

kryerjes së veprave penale serioze ndaj mjedisit” (330), për të cilën masa e dënimit është 10 vjet.

Në Kodin Penal Slloven, veprat penale kundër mjedisit parashikohen në Kapitullin 32

përkatësisht në nenet 333-347, të titulluar “Veprat penale kundër mjedisit, hapësirës dhe

burimeve natyrore”. Me rëndësi të përmenden është sidomos vepra penale e “Shkatërrimit të

mjedisit dhe hapësirës” (neni 333), duke parashikuar që cilido që shkatërron, dëmton, ose heq në

mënyrë te paligjshme instalime publike të mbrojtjes së mjedisit si instalime të ujrave të zeza,

gazit, ujrave, etj të cilet shkaktojnë dëmtime në popullsi dhe industri dënohet me pesë vjet

burgim. Nje vepër penale interesante në këtë Kod është “Dëmtimi i mjedisit me mjete motorike”

(neni 334) duke parashikuar që cilido pa leje të përshatshme, përdor mjete motorike apo

organizon trajnime apo gara me to të tilla që shkaktojnë dëmtim të mjedisit dënohet me tre vjet

burgim. Kodi Penal Slloven parashikon si vepra penale edhe “Sjelljen e substancave të

rrezikshme brenda vendit” (neni 335), “Depozitimin e paligjshem të substancave të rrezikshme”

(neni 335), “Ndotjen e ujit të pijshëm” (neni 337) si edhe “Tortura ndaj kafshëve” (neni 342).

Edhe Kodi Penal Maqedonas përmban një katalog të gjerë të veprave penale ndaj mjedisit të

parashikuara në nenet 218-234. Në këtë Kod parashikohen vepra penale të tilla si “Gjuetia e

paligjshme”(neni 228), ”Ndotja e mjedisit” (neni 218), “Ndotja e ujit të pijshëm” (219),

“Trasmetimi i sëmundjeve infektive në kafshë e bimë që rrezikojnë jetën e tyre” (222),

“Posedimi i paligjshëm i materialve nukleare” (231), “Sjelljen e substancave të rrezikshme

brenda vendit” (232), “Tortura ndaj kafshëve” (neni 233) etj.

Korpusi më i plotë ligjor mbrojtës ndaj mjedisit është Kodi Mjedisor Francez. Në Kapitullin 1

të tij parashikohet se qëllimi i këtij Kodi është mbrojtja, forcimi, rimëkëmbja, menaxhimi i

mjedisit si interes i përgjithshëm dhe pjesë e zhvillimit të qëndrueshem. Në të parashikohen

autoritetet që merren me mbrojtjen e mjedisit, veprat penale ndaj mjedisit , përgjegjësia penale e

personave juridikë e fizikë si edhe mënyrat e hetimit dhe gjykimit të këtyre veprave penale.

47

7 Instrumentet ligjore ndërkombëtare që veprojnë në fushën e

mbrojtjes së mjedisit

Që nga viti 1972 kur u mbajt Konferenca e Kombeve të Bashkuara mbi Mjedisin Human në

Stokholm e deri në kohët e sotme numri i instrumentavë ligjore në fushën e mjedisit është mbi

900.27 Kjo tregon “dëshirën” e shteteve për të rregulluar sa më mirë detyrimet reciproke në

mbrojtje të mjedisit.

Karta e Kombeve të Bashkuara nuk përmend ndonjë rregullim specifik për mjedisin. Nesë do t’i

referoheshim preambulës së saj në të theksohet se Kombet e Bashkuara “janë të vendosura për të

promovuar zhvillimin social dhe standarte të mira të jetesës...”

Ndërsa në Kapitullin 1 të saj parashikohet se një nga qëllimet e Kombeve të Bashkuara është:

“…të arrijë bashkëpunimin ndërkombëtar në zgjidhjen e problemeve humanitare, kulturore e

sociale si edhe promovimin dhe nxitjen e respektit për të drejtat e njeriut dhe liritë

themelore...”28 Kombet e Bashkuara filluan të diskutonin problemet lidhur me mbrojtjen e

mjedisit ne sesionin e 45 të Këshillit Ekonomik e Social (ECOSOC) në vitin 1968.

Me rezolutën e 3 Dhjetorit 2398/23 të vitit 1968 në sesionin e 23-të Asambleja e Përgjithshme e

Kombeve të Bashkuara vëndosi të thërrasë Konferencën mbi mjedisin duke nënvizuar

“…vazhdimësinë dhe përshpejtimin e cilësisë së mjedisit dhe pasojat e tij që ndikojnë në

mirëqënien e njeriut, shëndetin e tij, dinjitetin dhe gëzimin e të drejtave themelore të tij”.

Konferenca e Kombeve të Bashkuara mbi Mjedisin Human u zhvillua në Stokholm nga 5-16

Qershor 1972 e cila çoi edhe në krijimin e Programit të Kombeve të Bashkuara mbi Mjedisin29.

Më 1983, në vijim të politikave në mbrojtje të mjedisit Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të

Bashkuara miratoi nëpërmjet rezolutave përkatese krijimin e Komisionit Botëror mbi Zhvillimin

dhe Mjedisin i cili do të kishte në fokus të veprimtarisë së tij raportimin/studimin për problemet

mbarë botërore të mjedisit për vitet 2000 e më tutje, raport i cili u dorëzua nga ky komision më

1987.30 Duke u bazuar në këtë raport Asambleja e Përgjithshme thirri Konferencën e Kombeve të

Bashkuara mbi Mjedisin dhe Zhvillimin e cila u mbajt në Rio de Zhanerio nga 3-14 Qershor

27 Për më gjërë shih Stephen C. McCafrrey “International Criminal Law” by Professor Cherif Bassiouni pg 1003 28 Për më gjërë shih Kartën e Kombeve të Bashkuara 29 Për më gjërë shih pjesën e Organizatave Kombëtare që veprojnë në fushën e mjedisit fq.15 30 Ngritja e Komisionit Botëror mbi mjedisin dhe zhvillimin (World Commission on Environment and Development -ECED) u

miratua me Rezolutën 38/161 të 19 Dhjetorit 1983.

http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=A/RES/38/161&Lang=E&Area=Resolution

48

1992 e quajtur ndryshe si “Samiti i Tokës ose Konferenca e Rios” me qëllimin për të përpunuar

strategji dhe ndërmarrë masa lidhur me mbrojtjen e mjedisit në të gjitha vendet. 31

Si rezultat i kësaj Konference u miratuan 3 dokumente kryesorë: 1) Plani veprimi mbarëbotëror

mbi zhvillimin e qëndrueshëm 2) Deklarata e Rios mbi Mjedisin dhe Zhvillimin e cila

përcaktonte të drejtat dhe përgjëgjësitë e shteteve si edhe 3) Deklarata e Parimeve të Pyjeve

lidhur me administrimin e pyjeve në mbarë botën. Në këtë Konferencë u nënshkruan dy

Konventa të rëndësishme: Konventa e Kombeve të Bashkuara për ndryshimet klimatike dhe

Konventa mbi Diversitetin Biologjik. Axhenda 21 dhe Deklarata e Rios shërbyen si dokumenta

të rëndësishëm për zbatimin e masave në kuadër të mbrojtjes se mjedisit si edhe afirmuan

përgjegjësinë ë shteteve në forcimin e bashkëpunimit ndërkombëtar në nivel lokal, kombëtar,

rajonal dhe botëror.

7.1 Konventat më të rëndësishme të Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin

Numri i Konventave të Kombeve të Bashkuara mbi mjedisin është i shumtë por ndër Konventat

më të rëndësishmë të Kombeve të Bashkuara janë:

Konventa e Vjenës për Mbrojtjen e shtresës së Ozonit,

Konventa e Baselit mbi Kontrollin e Lëvizjeve Ndërkufitare të Mbeturinave të Rrezikshme dhe

Depozitimin e tyre,

Konventa e Aarhusit,

Protokolli i Montrealit,

Protokolli i Kiotos,

Konventa e Kombeve të Bashkuara mbi ndryshimet klimaterike.32

Konventa e Vjenës “Për Mbrojtjen e Shtresës së Ozonit” u nënshkrua në Vjenë më 22

Mars 1985. 33

Kjo Konventë u përgatit në përputhje me Planin Botëror të Veprimit mbi Shtresën e Ozonit të

Programit të Mjedisit të Kombeve të Bashkuara (UNEP)

31 Thirrja e Konferencës së Kombeve të Bashkuara mbi Mjedisin dhe Zhvillimin (United Nations Conference on Environment

and Development) u miratua me Rezolutën 44/228 të 20 Dhjetorit 1988. 32 Për më shumë informacion mbi Konventat e Kombeve të Bashkuara mbi Mjedisin shih http://www.unep.org/ 33 “Substancat të cilat hollojnë shtresën e Ozonit “, të përkufizuara në Konventën e Vjenës mbi mbrojtjen e shtresës së Ozonit dhe

në Protokollin e Montrealit janë transpozuar në Rregulloren nr 2037/2000, të Parlamentit Europian dhe Këshillit të 29 Qershorit

2000 “ Mbi substancat që hollojnë shtresën e Ozonit”.

http://daccess-ods.un.org/access.nsf/Get?Open&DS=A/RES/44/228&Lang=E&Area=Resolution

http://www.unep.org/

49

Qëllimi i kësaj Konventë ishtë marrja e masave të duhura në nivel kombëtar e ndërkombëtar nga

ana e Shteteve Palë të saj për të mbrojtur shëndetin njërëzor dhe mjedisin nga aktivitetet

njerëzore të cilat mund të kenë ndikim negativ në shtresën e Ozonit. në nivel kombëtar e

ndërkombëtar.

Në neni 2 të kësaj Konvente ”Detyrimet e përgjithshme”, parashikohen detyrimet e Shteteve Palë

në kuadrin e masave mbrojtëse ndaj shtresës së Ozonit e si rrjedhim ndaj mjedisit e shëndetit.

Kështu sipas nenit 2:

1. Palët do të marrin masat e duhura në përputhje me dispozitat e kësaj Konvente dhe të

Protokolleve në fuqi në të cilat ato janë palë në mbrojtje të shëndetit njerëzor dhe mjedisit ndaj

efekteve negative që rezultojnë ose mund të rezultojnë nga aktivitetet njerëzore që të modifikojë

ose ka të ngjarë të ndryshojë shtresën e Ozonit.

2. Për këtë qëllim Palët, në përputhje me mjetet në dispozicion dhe aftësitë e tyre:

(a) Bashkëpunojnë me anë të vëzhgimeve sistematike, hulumtimit dhe shkëmbimit të

informacionit në mënyrë që të kuptojnë më mirë dhe për të vlerësuar efektet e veprimtarisë

njerëzore mbi shtresën e Ozonit dhe efektet mbi shëndetin e njeriut dhe të mjedisit nga

modifikimi i shtresës së Ozonit;

(b) Marrjen e masavë legjislative ose administrative dhe të bashkëpunojnë në harmonizimin e

politikave të përshtatshme për të kontrolluar, kufizuar, zvogëluar ose për të parandaluar

aktivitetet e njeriut nën juridiksionin e tyre ose kontrolluar nëse këto aktivitete kanë ose ka të

ngjarë të kenë efekte negative në shtresën e Ozonit.

Sipas kesaj Konventë Shtetet Palë duhet të bashkëpunojnë për të kryer kërkime dhe vlerësime

shkencore mbi aktivitetet të cilat mund të ndikojnë në Shtresën e Ozonit, shëndetin njerëzor dhe

efekte të tjera biologjike të cilat rrjedhin si pasojë e modifikimeve në Shtresen e Ozonit sidomos

ato të rrezatimit ultra-violet sipas aneksevë të kësaj Konvente.

Me rëndësi të përmendet është edhe neni 4 i Konventës “Bashkëpunimi në fushat ligjore,

shkencore dhe teknike”, ku përcaktohet si detyrim për palët shkëmbimi i informacioneve

shkencore, teknike, tregëtare, socio-ekonomike e ligjore mbi të gjitha aktivitetet njerëzore të cilat

kanë një ndikim të rrezikshëm në shëndetin njerëzor dhe mjedisin duke qenë se

modifikojnë/reduktojnë shtresën e Ozonit”.

50

Protokolli i Montrealit mbi substancat që hollojnë shtresën e Ozonit të vitit 198734.

Protokolli i Montrealit u nënshkrua më 16 Shtator 1987 në Montreal. Ky Protokoll mund të

konsiderohet si një instrument ligjor që plotëson Konventën e Vjenës për Mbrojtjen e Shtresës së

Ozonit pasi Shtetet Palë të tij janë Shtete Palë edhe të Konventës së Vjenës. Detyrimet që

rrjedhin nga ky Protokoll janë një vijueshmëri e detyrimeve që rrjedhin nga Konventa e Vjenës.

Qëllimi i këtij Protokolli ishtë marrja e masavë të duhura për të mbrojtur shëndetin dhe mjedisin

nga ato lloj aktivitetesh njerëzore si pasojë e të cilave emetohen substanca që ndikojnë

negativisht në hollimin e shtresës së Ozonit. Në këtë Protokoll theksohet bashkëpunimi ndërmjet

Shteteve për të mbrojtur shtresën e Ozonit duke marrë masa parandaluese për të kontrolluar

emetimin e substancave të rrezikshme me qëllim eleminimin e tyre. E gjithë kjo duhet të kryhet

në bazë të studimeve dhe njohurive shkencore. Në bazë të këtij Protokolli Shtetet duhet të

bashkëpunojnë në nivel ndërkombëtar për të kryer kërkime dhe zhvillimin e teknologjive të reja

për të kontrolluar reduktimin e substancave që emetohen dhe që hollojnë shtresën e Ozonit duke

mbajtur parasysh edhe nevojat e vendeve në zhvillim.

Shtetet zotohen që të kontrollojnë prodhimin, transportin dhe depozitimin e të gjitha substancave

të rrezikshme të cilat janë të listuara në anekset e këtij Protokolli si edhe në nenet 2G-2I të tij.35

Nëni 2 i Protokollit “Masat e kontrollit” parashikon sasinë e kontrolluar të substancave të

rrezikshme që trasportohen nga një shtet në tjetrin si edhe prodhimin e tyre të cilat përdoren në

ato lloj aktivitetesh që hollojnë shtresën e Ozonit. Është parashikuar një nivel prodhimi i këtyre

substancave i cili nuk duhet të tejkalohen nga shtetet si edhe periudha për raportimin e të

dhënavë lidhur me prodhimin, trasportimin dhë liçensimin e përdorimit të substancave të

rrezikshme.

Në këtë Protokoll (neni 7 paragrafi 3 e 3 bis) përcaktohet detyrimi që çdo shtet palë duhet të

raportojë të dhena statistikore për importin dhë eksportin vjetor të substancave të kontrolluara të

rrezikshme të listuara në anekset e Protokollit.

Konventa e Bazelit për Kontrollin e Lëvizjes Ndërkufitare të Mbeturinave të Rrezikshme

dhe mbeturinave të tjera dhe asgjësimin e tyre.36

Duke pare interesin gjithnjë në rritje të shteteve për të mbrojtur mjedisin dhe krontrolluar

lëvizjen (transportin, importin dhe eksportin) ndërmjet shteteve u nënshkrua Konventa e

mësipërme në Bazel/Zvicër më 22 Mars të vitit 1989. Lëvizja ndërkufitare e mbeturinave të

34 Ky Protokoll është ndryshuar disa herë në Londër më 1990, në Kopenhagen më 1992, në Vjenë më 1995, në Montreal më 1997

dhe në Beijing më 1999. 35 Për më gjërë shih www.unep.org/ozone 36Mbeturinat e rrezikshme janë të përfshira në Vendimin e Komisionit 94/3/EEC i njohur si Katalogu Europian i Mbetjeve

http://www.unep.org/ozone

51

rrezikshme përbënte nje rrezik në rritje për shëndetin njerëzor dhe mjedisin. Sipas kësaj

Konvente shtetet palë duhet të marrin masat e nevojshme për të siguruar që transporti ndërkufitar

i mbetjeve të rrezikshme duhet të jetë në përputhje të plotë me mbrojtjen e shëndetit njerëzor dhe

mjedisit. Lëvizja ndërkufitare e mbeturinave të rrezikshme duhet të lejohet vetëm kur ajo kryhet

sipas kushteve të përcaktuara në të cilat nuk rrezikohet shëndeti njerëzor dhe mjedisi si edhe në

përputhje me parashikimet e Konventës. Kjo Konventë përmban parashikime ligjore të cilat

rregullojnë përgjegjësinë e shteteve eksportuese, importuese apo shteteve tranzit lidhur me

trasnportimin e mbetjeve të rrezikshme të cilësuara si të tilla sipas legjislacioneve kombëtare.

Në nenin 4 të Konventës përmbahen detyrime të përgjithshme sipas të cilave :

(a) Shtetet palë duke ushtruar të drejtën për ndalimin e importimit të mbetjeve të rrezikshshme,

mbetjeve të tjera si edhe asgjësimin e tyre duhet të informojnë shtetet palë të tjera mbi vendimin

e tyre.

b) Palët do të ndalojnë ose nuk do të lejojë eksportimin e mbetjeve të rrezikshme dhe

mbeturinave të tjera ndaj palëve të cilat kanë ndaluar importimin e mbetjeve të tilla, kur njoftuar

në përputhje me nënparagrafin (a) më sipër.

(c) Palët do të ndalojnë ose nuk do të lejojë eksportimin e mbetjeve të rrezikshme dhe

mbeturinave të tjera, nëse shteti i importit nuk jep pëlqimin me shkrim për importim në rastin kur

ky shteti i importit nuk ka ndaluar importin e mbeturinave të tilla.

Neni 6 i kësaj Konvente parashikon “Lëvizjen ndërkufitare midis Palëve” sipas të cilit

1. Shteti i eksportit do të njoftojë, ose do të kërkojë që eksportuesi të njoftojë, me shkrim,

nëpërmjet autoritetit kompetent të shtetit të eksportit, autoritetet kompetente të shteteve përkatëse

për çdo lëvizje ndërkufitare të mbetjeve të rrezikshme apo mbeturinave të tjera..

2. Shteti i importit do t'i përgjigjet njoftuesit me shkrim, duke miratuar lëvizjen e mbetjeve ose

mohuar ketë leje si edhe të kërkojë informacion shtesë.

Sipas nenit 9 të Konventës parashikohet se përbën trafik të paligjshëm çdo lëvizje ndërkufitare të

mbetjeve të rrezikshme ose mbetjeve të tjera e cila kryhet:

(a) pa njoftuar në pajtim me dispozitat e kësaj Konvente të gjitha shtetet palë,

(b) pa pëlqimin në pajtim me dispozitat e kësaj Konvente të një shteti të interesuar,

(c) me pëlqimin e marrë nga shtetet e interesuara nëpërmjet, shtrëmbërimit, falsifikimit ose

mashtrimit,

(d) që nuk perputhet me dokumentet përkatëse që rezulton e qëllimshmë (p.sh. hedhja e) e

mbeturinave të rrezikshme ose mbetjeve te tjera në kundërshtim me këtë Konventë dhe të

parimeve të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare

52

Në paragrafin 2-5 të nenit të mësipërm parashikohen përgjegjësitë e shteteve që kryejnë trafik

ndërkombëtar të mbetjeve si edhe masat e marra ndaj tyre.

Në këtë Konventë parashikohet edhe bashkëpunimi ndërkombëtar ndërmjet shteteve. Në kuadër

të këtij bashkëpunimi shtetet palë do të sigurojnë njëri tjetrit informacion për administrimin e

përshtatshëm të mbeturinave të rrezikshme dhe të mbeturinave të tjera. Shtetet do të

bashkëpunojnë ndërmjet tyre për të monitoruar efektet e manaxhimit të mbeturinave të

rrezikshme për shëndetin e njeriut dhe mjedisin. Në përputhje me ligjet e tyre kombëtare,

rregulloret dhe politikat mjedisore duhet të përmirësojnë teknologjitë ekzistuese me qëllim që të

eliminohet, sa më shumë të jetë e mundur mbeturinat e rrezikshme dhe mbeturinave të tjera si

edhe të përsosin metodat më efektive dhe efikase për të siguruar administrimin e tyre në një

mënyrë mjedisore të shëndoshë, duke përfshirë edhe studimin e efekteve ekonomike, sociale dhe

mjedisore.(neni 10 i Konventës)

Kjo Konventë është interesante pasi ajo parashikon edhe institutin e arbitrazhit dhe proçedurën

konkrete që duhet të respektohet në rast mosmarrëveshjeve ndërmjet shteteve në Aneksin 6 të

saj.

Konventa e Aarhusit.

Konventa “Për të drejtën e publikut për informacion, pjesëmarre në vendimarrje dhe të drejtën

për tu drejtuar gjykatës për çështje që lidhen me mjedisin” apo sikundër njihet Konventa e

Aarhusit u nënshkrua më 25 Qërshor në 1998 në Aarhus/Danimarkë. në kuadër të Konferences

së Katërt Ministrore "Mjedisi për Evropën". Kjo Konventë hyri në fuqi më 30 tetor 2001.

Konventa parashikon të drejtën e gjithsecilit për të marrë informacion mjedisor nga autoritetet

publike pra aksesin për të marrë informacion që lidhet me gjëndjen e mjedisit. Konventa

garanton gjithashtu pjesëmarrjen garanton të drejtën e publikut në marrjen e vendimeve

mjedisore dhe për t’iu drejtuar gjykatës, në lidhje me çështje të mjedisit.

Këto të drejta që i ofrohen publikut parashikohen në nenin 1 të Konventës që përbën edhe

objektivin e saj.

Sipas Konventës me informacion mjedisor do të kuptohet çdo lloj informacioni i cili jepet në një

nga mënyrat e përcaktuara në të me shkrim, vizual, gojor, elektronik ose çdo lloj forme tjetër

mbi:

(a) Gjendjen e elementëve të mjedisit, të tilla si, ajri atmosfera, uji, toka, pejsazhi e

shumëllojshmëria biologjike dhe komponentët e tij, duke përfshirë organizmat e modifikuar

gjenetikë dhe ndërveprimin midis këtyre elementëve.

(b) Faktorë, të tillë si substancat, energjia, zhurmat e rrezatimi, dhe aktivitetet ose masat,

përfshirë masat administrative, marrëveshjet mjedisore, politikat, legjislacionin, planet dhe

53

programet, të cilat ndikojnë ose mund të ndikojnë elementët e mjedisit, brënda fushës së

nënparagrafit (a) më lart, kostot-përfitimet dhe analizat e tjera ekonomike, si edhe supozimet e

përdorura në vendim marrjen mjedisore;

(c) Gjëndjen e shëndetit të njeriut dhe sigurisë së tij, kushtet e jetës njerëzore, vendet kulturore

dhe strukturat e ndërtuara nga njeriu, në shkallën në të cilën ato ndikohen ose mund të ndikohen

nga gjëndja e elementëve të mjedisit, ose përmes këtyre elementëve, nga faktorët, aktivitetet, ose

masat të referuara në nënparagrafin (b), më sipër.

. Kjo Konventë është e ndarë në tre shtylla kryesore që parashikon tre të drejta kryesore:

E drejta për të marrë informacion mbi gjendjen e mjedisit,

E drejta për pjësëmarrje në vendime që lidhen me mjedisin,

E drejta për t’iu drejtuar gjykatës për çështje të mjedisit.

E drejta e publikut për të marrë informacion mbi gjëndjen e mjedisit parashikohet në nenet 4 dhe

5 të Konventës. Sipas parashikimit të nenit 4 pika 1 të Konventës “E drejta për të marrë

informacion mjedisor”, çdo Shtet Palë i Konventës ka për detyrë të sigurojë që, autoritetet

publike, në përgjigje të kërkesës për informacion mjedisor, të vënë në dispozicion informacionin

mjedisor të kërkuar brenda kuadrit të ligjit kombëtar. Informacioni i dhënë duhet që të jepet ne

formën e kërkuar nga publiku pra me shkrim, visual, gojor elektronik etj. Në qoftëse

informacioni i kërkuar nuk jepet në formën e kërkuar nga publiku sipas nenit 4 paragrafi 1 pika b

autoritetet publike prej të cilëve kërkohet ky informacion duhet të japin arsye se përse e kanë

dhënë informacionin në një formë tjetër të ndryshme nga ajo e kërkuar. Paragrafi 2 i nenit 4

parashikon afatin ligjor brënda të cilit duhet të jepet informacioni i kërkuar nga autoritetet

publike. Informacioni mjedisor do të bëhet i disponueshëm sa më shpejt që të jetë i mundur, por

jo më vonë se një muaj pas paraqitjes së kërkesës, nëse volumi dhe kompleksiteti i informacionit

e justifikon zgjatjen e kësaj periudhe deri në dy muaj mbas kërkesës. Kërkuesi i informacionit do

të informohet për çdo shtyrje të afatit kohor dhe për arsyet që justifikojne këtë shtyrje. Konventa

parashikon edhe momentin kur informacioni mjedisor refuzohet t’i jepet publikut.

E drejta për pjesëmarrje në vendime që lidhen me mjedisin parashikohet në nenin 6 “Pjesëmarrja

e publikut në vendime për aktivitete të veçanta”, nenin 7 “Pjesëmarrja e publikut në planet,

programet dhe politikat që kanë lidhje me mjedisin” dhe në nenin 8 “Pjesëmarrja e publikut gjatë

përgatitjes së rregulloreve ekzekutive dhe/ose instrumentave të përgjithshme ligjore e normative”

Nenet e mësipërme parashikojnë që Shtetet Palë të Konventës të bëjnë të mundur përfshirjen e

publikut në nismat dhe vendimet të rëndësishme për mjedisin duke mudësuar rolin aktiv të

publikut në përgatitjen e planeve dhe programeve, që kanë lidhje me mjedisin, si edhe në

përgatitjen e rregulloret ekzekutive dhe rregulla të tjera ligjore të përgjithshme e detyruese, të

cilat mund të kenë një efekt të rëndësishëm mbi mjedis.

54

Neni 9 i Konventës parashikon gjerësisht “të drejtën e publikut për t’iu drejtuar gjykatës për

çështje të mjedisit”. Ky nen garanton të drejtën e publikut (individë pra persona fizikë apo

persona juridikë) për të ndjekur procedurat konkrete administrative apo ligjore që për të

kundërshtuar vendimet dhe veprimet e autoriteteve publike, të cilat janë në kundërshtim me

kërkesat e legjislacionit kombëtar për mjedisin. Ky nen gjithashtu parashikon që çdo person të

ketë gjithashtu të drejtën për një procedurë të shpejtë e efektive, të vendosur me ligj, e cila është

pa pagesë ose jo e shtrenjtë për rishqyrtim prej një autoriteti publik ose nga një organ i pavarur

dhe i pa anshëm, përveç gjykates duke mundësuar kështu edhe të drejtën e shqyrtimit

adminsitrativ. Vendimet e dhëna nga gjykata dhe organet e tjera jepen me shkrim janë

përfundimtarë dhe detyruese për autoritetin publik që zotëron informacionin. Vendimet e

gjykatave dhe kur është e mundur edhe e organeve të tjera bëhen të disponueshme për publikun.

Protokolli i Kiotos

U nënshkrua në qytetin japonez të Kiotos më 1967. Sipas këtij Protokolli, qeveritë e vendeve të

industrializuara angazhohen të marrin masa për të ulur ose kufizuar shkarkimet e gazeve serë dhe

të arrijnë një limit të caktuar shkarkimesh deri ne vitin 2012. Deri tani 150 qeveri të vendeve të

industrializuara dhe 25 vende të BE e kanë nënshkruar këtë Protokoll. Protokolli i Kiotos ka si

qëllim të siguroje mbrojtjen e mjedisit dhe veçanërisht ajrit nëpërmjet reduktimit të gazeve sere.

7.2 Konventat e Këshillit të Europës mbi Mjedisin

Konventa mbi Mbrojtjen e Mjedisit nëpërmjet të Drejtës Penale e nënshkruar në Strasburg më 4

Nëntor 1998.

Kjo Konventë ishte rezultat i punës shumë vjeçare i Komitetit të Ekspertëve mbi Mbrojtjen e

Mjedisit nëpërmjet të Drejtës Penale i ngritur nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Europës.

Konventa synon kriminalizimin e të gjitha veprimeve të paligjshme të drejtuara kundër mjedisit

dhe që rrezikonin si rrjedhim edhe shëndetin njerëzor. Qëllimi i saj është të garantoje një

mbrojtje më të mirë të mjedisit nëpërmjet zbatimit të sanksioneve penale në të gjitha vendet

anëtare të Këshillit të Europës. Konventa ka gjithashtu për qëllim që të harmonizojë legjislacione

të brëndshme penale të shteteve duke parashikuar elemente të rinj të veprave penale të drejtuar

ndaj mjedisit, sanksionet përkatëse, përgjegjësinë penale dhe bashkëpunimin ndërmjet shteteve

në luftën kundër krimit mjedisor. Konventa parashikon një politikë penale efektive me anë të së

cilës synon mbrotjen e mjedisin si pjesë e interesit të përgjithshëm të gjithë shoqërisë.

55

Që në Nenin 1 të saj përkufizohet ajo sjellje e cila përbën veprim të paligjshëm. “Veprim i

paligjshëm në kuadër të veprave penale në drejtim të mjedisit është shkelja e një ligji,

rregulloreje administrative ose e një vendimi i cili është marrë nga një autoritet kompetent në

drejtim të mbrojtjes së mjedisit”. Konventa nxit marrjen e masave efektive për të siguruar që

autoret e veprave të tilla penale të mos i shpëtojnë ndjekjes penale dhe ndëshkimit duke forcuar

bashkëpunimin ndërkombëtar për këtë qëllim. Në nenin 2 të Konventës përcaktohen veprat

penale të qëllimshme dhe detyrimin që Shtetet Palë të Konventës duhet të marrin masat e duhura

për të përfshirë në legjislacionet e brendshme penale të shteteve veprat penale sipas

parashikimeve të Konventës. Përbëjnë vepra penale të veprimet e paligjshme të kryera

qëllimisht të tilla si:

a) shkarkimi, emetimi ose futja e një sasie të substancave ose rrezatimit jonizues në ajër tokë ose

ujë të cilat: i shkakton vdekjen ose dëmtimin e rëndë të personit, ose krijon një rrezik të

konsiderueshëm për të shkaktuar vdekje apo dëmtime të rënda për çdo person;

b) shkarkimi i paligjshëm, emetimi ose futja e një sasie të substancave ose rrezatim jonizues në

ajër, tokë ose ujë që shkakton ose ka gjasë të shkaktojë përkeqësim të tyre, vdekje ose plagosje

të rëndë të ndonjë personi ose dëmtimin thelbësor të monumenteve të mbrojtura, objekteve të

tjera të mbrojtura , pasurisë, kafshëve ose bimëve;

c) depositimin e paligjshëm, trajtimin, magazinimin, transportin, eksportin ose importin e

mbeturinave të rrezikshme që shkakton ose ka gjasë të shkaktojë dëmtime serioze ose vdekje të

ndonjë personi ose dëmtimin thelbësor të cilësisë së ajrit, tokës, ujit, kafshëve ose bimëve;

d) veprimtarinë e paligjshme të një fabrike në të cilën kryhet një aktivitet i rrezikshëm i cili

shkakton ose ka gjasë të shkaktojë dëmtime serioze ose vdekje të ndonjë personi ose dëmtimin

thelbësor të cilësisë së ajrit, ujit, tokës, kafshëve ose bimëve;

ë) prodhimin e paligjshëm, trajtimin, magazinimin, përdorimin, transportin, eksportin ose

importin e materialeve bërthamore apo substancave të tjera të rrezikshme radioaktive që

shkakton ose ka gjasë të shkaktojë vdekjen ose plagosje të rëndë të ndonjë personi ose dëmtimin

thelbësor të cilësisë së ajrit, tokës, ujit , kafshëve ose bimëve,

Neni 3 i Konventës përcakton se kategoria e veprave të mësipërme edhe kur janë kryer nga

pakujdesia duhet të parashikohen në legjislacionet e brendshme penale të Shteteve Pale të

Konventës.

Neni 4 i Konventës përcakton vepra të tjera penale ose shkelje administrative të cilat pavarsisht

se mund të jenë kryer me dashje apo pakujdesi duhet të parashikohen si të tilla në legjislacionet e

brendshme. Këto vepra janë:

a) shkarkimi i paligjshëm, emetimi ose futja e një sasie të substancave ose rrezatim jonizues në

ajër, tokë ose ujë;

b) shkaktim i paligjshëm i zhurmës;

56

c) hedhja e paligjshme, trajtimi, magazinimi, transporti, eksporti ose importi i mbeturinave;

d) funksionimin e paligjshëm të një fabrike;

e) prodhimin e paligjshëm, trajtimin, përdorimin, transportin, eksportin ose importin e

materialeve bërthamore, lëndëve të tjera radioaktive apo kimike të rrezikshme;

f) shkaktimin e paligjshëm të demtimeve që ndryshojnë komponentët natyrorë të një parku

kombëtar, rezervave natyrore, ose zonave tjera të mbrojtura;

g) posedimin e paligjshëm, marrjen, dëmtimin, vrasjen ose tregëtimin e florës dhe faunës apo

specieve të tjera të egra të mbrojtura. Në lidhje me juridiksionin e këtyre veprave penale

Konventa në nenin 5 të saj përcakton se çdo Pale do të miratojë masat e duhura që mund të jenë

të nevojshme për të vendosur juridiksionin mbi një vepër penale të përcaktuar sipas kësaj

Konvente, kur vepra është kryer në territorin e saj, në bordin e një anije ose një avioni të

regjistruar në të apo që mbajnë flamurin e tij, dhe kur vepra është kryer nga një prej shtetasve të

saj, nëse vepra është e dënueshme sipas të drejtës penale në vendin ku është kryer ose në qoftë se

në vendin ku është kryer nuk bie nën asnjë kompetencë territoriale.

Çdo Shtet Palë do të miratojë, sanksionet penale duke marrë parasysh natyren serioze të ketyre

veprave. Sanksionet në dispozicion duhet të përfshijnë burgim dhe dënime të tjera plotësuese me

qëllim kthimin e mjedisit në gjëndjen e mëparshme. Konventa gjithshtu parashikon në nenin 7 të

saj detyrimin që Shtetet Palë duhen të marrin masa përkatëse për të konfiskimin e mjeteve të

ardhurave ose pasurinë, vlera e së cilës korrespondon me veprat penale të kryera dhe është

rezultat i tyre.

Në nenin 9 parashikohet “Përgjegjësia e personave juridikë”, sipas të cilit çdo Palë do të miratojë

masat e duhura të nevojshme për të vendosur sanksione penale apo administrative ose masa për

personat juridikë në emër të të cilit është kryer një nga veprat penale të mësipërme nga organet e

tyre, nga anëtarë të saj ose nga një tjetër përfaqësues i tyre. Përgjegjësia e personave juridikë,

sipas paragrafit 1 të këtij neni nuk përjashton proçedimin penal kundër një personi fizik.

Sipas nenit 10 “Bashkëpunimi ndërmjet autoriteteve”, çdo Palë do të miratojë masat e duhura të

nevojshme për të siguruar që autoritetet përgjegjëse për mbrojtjen e mjedisit të bashkëpunojë me

autoritetet përgjegjëse për hetimin dhe ndjekjen e veprave penale duke njoftuar autoritetet me

iniciativën e tyre, kur ka shkaqë të arsyeshme për të besuar se një vepër penale sipas neni është

kryer. Në kuadër të “Bashkëpunimit ndërkombëtar” sipas nenit 12, Palët do të bashkëpunojnë në

përputhje me dispozitat e instrumenteve përkatëse ndërkombëtare mbi bashkëpunimin

ndërkombëtar në çështjet penale dhe me ligjin e tyre vendas në hetimet dhe procedurat gjyqësore

në lidhje me veprat penale të përcaktuara në këtë Konventë. Palët duhet t’i sigurojnë njëra-tjetrës

asistencë ne hetime dhe proçedimet penale të veprave penale të kryera të përmendura në këtë

Konventë.

57

Konventa e Këshillit të Europës mbi përgjegjësinë civile për dëmin që rezultojnë nga

aktivitetet të rrezikshme për mjedisin e nënshkruar në Lugano më 21 Qershor 1993.

Kjo Konventë parashikon përgjegjësinë civile në lidhje me substancat apo mbeturinat që ndotin

mjedisin dhe janë rezultat i një aktiviteti të rrezikshëm. Në këtë rast personi fizik apo juridik i cili

kryen aktivitetin e paligjshëm do të jetë përgjegjës për dëmin e shkaktuar gjatë periudhës kur ai

ushtronte këtë aktivitet. Nëse një incident/ndotje mjedisore përbëhet nga një dukuri e

vazhdueshme, të gjithë personat rradhazi do të jenë bashkarisht dhe individualisht përgjegjës për

ushtrimin e veprimtarisë së rrezikshme gjatë kësaj ngjarje. Megjithatë përsoni fizik apo juridik i

cili provon se gjatë periudhës kur ai ushtronte veprimtarinë e rrezikshmë është shkaktuar vetëm

një pjësë e dëmit atëherë ai do të mbajë përgjegjësi vetëm për atë pjësë të dëmit të shkaktuar.

7.3 Instrumentat kryesore ligjore të Bashkimit Europian për mbrojtjen e

mjedisit

Në dekadat e fundit politika e mbrojtjes së mjedisit ka marrë një vëmendje të konsiderueshme

duke u renditur në prioritetet më të rëndësishme të vendeve të Bashkimit Europian. Që në vitet

70’, vëmendja e institucioneve europiane është përqendruar në mbrojtjen e mjedisit e sidomos

pas Konferencës së vitit 197237. Për rreth 30 vjet Komuniteti Europian është përpjekur për të

siguruar dhe garantuar mbrojtjen e mjedisit dhe shëndetin njerëzor si një interes themelor i të

gjithë komunitetit. Më shumë se 200 Direktiva të Këshillit, Komisionit, apo Rregullore të

Parlamentit Europian janë sot në fuqi të cilat përmbajnë parashikime në kuadër të mbrojtjes së

mjedisit. Krimet mjedisore janë konsideruar prej kohësh si problem ndërkombëtar që kërkojnë

një zgjidhje.

Ligjërisht politika e vendeve të Bashkimit Europian në mbrojtje të mjedisit nis me parashikimet

në tekstin e Aktit të vetëm Europian më 1987 e më pas me Traktatin e Komunitetit Europian në

vitin 1993 (nenet 174 dhe 130 të tij). Në tekstin e Traktatit të Komunitetit Europian parashikohet

që kërkesat mbi mbrojtjen e mjedisit duhet të jenë ne themel të zbatimit të politikavë të

Komunitetit. Më vonë Traktati i Amsterdamit parashikon një politikë më të konsoliduar në

mbrojtjen e mjedisit. Këshilli Europian i mbajtur në Tampere në 15-16 Tetor 1999, përcaktoi në

programin e tij në kuadër të politkës penale të përgjithshme dhe bashkëpunimit ndërmjet shteteve

edhe politikën penalë ndaj veprave penale mjedisore. Programi i Tamperës përfshiu mbrojtjen

37 Për më gjerë shih José Luis de la Cuesta “Protection against environmental crimes”-ISISC “Atti e documenti 19. Collana

diretta dall Prof. CHerif Bassiouni –Euopean cooperation in Penal Matters, Issues and Perspectives” CEDAM 2008. pg 211

58

penale të mjedisit në prioritetet e Bashkimit Europian.38 Pas Programit të Tamperes Këshilli dhe

Komisioni Europian filluan të përgatisnin iniciativa ligjore nën një interes të përbashkët:

Forcimin e harmonizimit të përkufizimeve, sjelljeve të ndaluara dhe sanksionet në plan kombëtar

së bashku me promovimin e një bashkëpunimi të gjërë,39 pra përgatitjen e acquis

communautarire për mjedisin. Institucionët e Bashkimit Europian u fokusuan në marrjen e

masave të përshtatshme për përgatitjen e politikës penale dhe sanksioneve përkatësë për

mbrojtjen e mjedisit. Neni 37 i Kartës së të Drejtave themelore të Bashkimit Europian

parashikon përfshirjen e një mbrojtje të nivelit të lartë të mjedisit dhe përmirësimin e cilësisë në

zbatim të parimit për një zhvillim të qëndrueshëm.40

Akti më i rëndësishëm ligjor i mbrojtjes së Mjedisit është Direktiva 2008/99 e Parlamentit

Europian dhe Këshillit e 19 Nëntorit 2008, “Mbi mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet të drejtës

penale”.

Miratimi i kësaj Dirëktivë ishte një punë e vazhdueshme e institucioneve të Bashkimit Europian

për të gjetur një bazë ligjore sa më të përshatshme në mënyrë që të vendoseshin disa standarte

ligjorë të unfikuara (vepra penale në fushën e mjedisit dhe sanksionet përkatëse) për të gjitha

vendet anëtare të Bashkimit Europian.

Fillimisht u përgatit një propozim-direktivë për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet të drejtës penale

në vitin 2001 nga Komisioni Europian bazuar në parashikimet e Traktatit të Komunitetit

Europian. Qëllimi kryesor i këtij akti ishte përcaktimi si vepra penale i një sërë sjelljesh apo

veprimesh të kryera ndaj mjedisit të cilat duhet të konsideroheshin si të tilla edhe nga

legjislacionet e brendshme të shteteve anëtare të BE.

Nga ana tjetër Këshilli i Bashkimit Europian përgatiti një vendim kuadër 2003/80/JHA “Mbi

mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet të drejtës penale”, vendim kuadër i cili u përgatit nën iniciativen

e Danimakës.Vendimi kuadër u frymëzua nga parashikimet e Konventës së Këshillit të Europës

të 4 Nëntorit 1999, për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet të drejtës penale përsa i përket politikës

penale dhe u bazua në përcaktimet e Traktatit të Bashkimit Europian.

Miratimi i iniciativës së Danimarkës pra i vendimit kuadër të Këshillit solli atë që njihet si

moment i një “konfikti institucional” apo e një debati institucional ndërmjet institucioneve të

Bashkimit Europian lidhur me faktin se kush ishtë baza e përshtatshme ligjore e një politike

penale që duhej ndërmarrë për të mbrojtur mjedisin nëpëmjet të drejtës penale.41 Kjo çështje u

bë objekt gjykimi në Gjykatën Europianë të Drejtësisë më 13 Shtator 2005 pasi Komisioni

38 Për më gjerë shih José Luis de la Cuesta “Protection against environmental crimes”-ISISC “Atti e documenti 19. Collana

diretta dall Prof. CHerif Bassiouni –Euopean cooperation in Penal Matters, Issues and Perspectives” CEDAM 2008. pg 211 39Për më gjerë shih José Luis de la Cuesta “Protection against environmental crimes”-ISISC “Atti e documenti 19. Collana diretta

dall Prof. CHerif Bassiouni –Euopean cooperation in Penal Matters, Issues and Perspectives” CEDAM 2008. pg 216-217 40 Për më gjerë shih Kartën e të Drejtave Themelore të Bashkimit Europian (Nicë 2000) 41 Për më gjerë shih José Luis de la Cuesta “Protection against environmental crimes”-ISISC “Atti e documenti 19. Collana

diretta dall Prof. CHerif Bassiouni –Euopean cooperation in Penal Matters, Issues and Perspectives” CEDAM 2008. pg 225-228

59

paraqiti një kërkesë përpara Gjykatës në të cilën kërkonte anullimin e vendimit kuadër të

Këshillit42

Sipas qëndrimit të Gjykatës së Drejtësisë mbrojtja e mjedisit përbën një nga objektivat themelore

të Komunitetit dhe si e tillë duhet të përfshihet në politikat dhe veprimtaritë e Komunitetit

Europian.

Gjykata argumentoi se vendimi kuadër bië ndesh me nenin 47 të Traktatit të Bashkimit Europian

pasi ai tejkalon kompetencat e nenit 175 të Traktatit te Komuniteteve Europiane dhe kështu ajo

anulloi vendimin kuadër. Gjykimi i 13 Shtatorit 2005 përfaqëson një hap përpara përsa i përket

institucioneve të Komunitetit pasi i jep Komunitetit rolin për të miratuar masat e nevojshme për

të garantuar zbatimin e detyrimeve dhe qëllimeve të tij. Në vitin 2007, u përgatit një propozim

direktivë e Parlamentit Europian dhe Këshillit të Bashkimit Europian mbi mbrojtjen e mjedisit

nëpërmjet të drejtës penale e cila u miratua më 19 Nëntor 2008, duke u shndërruar në një nga

aktet më të rëndësishmë ligjore në mbrojtjen e mjedist në Bashkimin Europian.

Direktiva 2008/99 e Parlamentit Europian dhe Këshillit e 19 Nëntorit 2008 “Mbi mbrojtjen

e mjedisit nëpërmjet të drejtës penale”.

Direktiva 2008/99 është në përputhje me parimet e vendosura në Kartën e të Drejtave Themelore

të Bashkimit Europian, nenit 171/1 të Traktatit që themelon Komunitetin Europian, nenit 147/2

të tij dhe nenit 251.

Direktiva nënvizon se Komuniteti është i shqetësuar nga numri gjithnjë në rritje i krimevë të

mjedisit dhe pasojat e tyre tejkalojnë kufijtë e shteteve në të cilat janë kryer këto krime. Si të tilla

ato përbëjnë një kërcënim për mjedisin. Praktika ka treguar se sistemi aktual i sanksioneve sipas

të drejtes administrative apo asaj civile në shtetet e Bashkimit Europian nuk ka qënë shumë

efektive prandaj lind si domosdoshmëri mbrojtja e mjëdisit nëpërmjët të drejtës penale si edhe

vendosja e një kategorie të përcaktuar sanksionesh penale.

Neni 1 i Direktivës parashikon masat që duhet të marrin vendet anëtare të Bashkimit Europian në

lidhje me legjislacionin penal me qëllim që nëpërmjet rregullimeve të të drejtës penale të

mbrohet në mënyrë më efektivë mjedisi.

Sipas kësaj Direktive veprime të paligjshme kriminale do të quhën të gjitha ato veprime të cilat

biën ndesh me legjislacionin e nxjerrë në bazë dhe për zbatim të Traktatit të Komunitetit

Europian, legjislacionin e nxjerrë në bazë dhe për zbatim të Traktatit të Euroatomit si edhe çdo

veprim i cili bië ndesh me një ligj, akt administrativ apo një vendim i marrë nga autoritetet

kompetente të një shteti anëtar i cili është nxjerrë në bazë dhe për zbatim të legjislacionit

komunitar.

42 Për më gjerë shih çështjen C-176/03” Komisioni i Komuniteteve Europiane kundër Këshillit të Bashkimit Europian”, datë 13

Shtator 2005

60

Në nenin 3 të Direktivës listohet kategoria e veprimeve të paligjshme të cilat duhet të përbëjnë

vepra penale në fushën e mjedisit dhe të parashikohen si të tilla nga legjislacionet e brendshme të

shteteve anëtare kur kryhen me dashje direkte ose me pakujdesi të rëndë. Si veprime të tilla

kriminale përmenden:

kryerjen, emetimin ose futjen e një sasie të materialeve ose rrezatimit jonizues në ajër tokë osë

ujë, që shkakton ose ka gjasë të shkaktojë dëmtime të rënda apo vdekje të ndonjë personi ose

dëmtimin thelbësor të cilësisë së ajrit, cilësisë së tokës ose cilësisë së ujit të kafshëve ose

bimëve;

mbledhjen, transportin, rikthimin apo depozitimin e mbeturinave, duke përfshirë edhe

mbikëqyrjen e veprimtarive të tilla dhe përkujdesjen e mëtejshme të vendeve të depozitimeve,

duke përfshirë edhe dhe veprimet e ndërmarra me marrëveshje si tregëtar ose ndërmjetës (të

manaxhimit të mbeturinave), i cili shkakton ose ka gjasë

të shkaktojë vrasje ose plagosje të rëndë të ndonjë personi ose të dëmtimit të konsiderueshme të

cilësisë së ajrit, cilësia e tokës ose të cilësinë e ujit, ose për të kafshëve ose bimëve;

Transportin e mbeturinave si edhe dërgesën e mbeturinave e cila është kryer në një transport të

vetëm ose në disa të tillë të lidhura me njëri tjetritn.

Veprimtarinë e një fabrike në të cilën kryhet një aktivitet i rrezikshëm dhe në të cilën ruhen ose

përdoren substanca të rrezikshme ose përgatitje të cilat shkaktojnë ose kanë gjasë të shkaktojnë

dëmtime të rënda apo vdekje të ndonjë personi ose dëmtimin thelbësor të cilësisë së ajrit,

cilësinë e tokës ose në cilësinë e ujit, ose për të kafshëvë ose bimëve;

prodhimin, përpunimin, trajtimin, përdorimin, mbajtjen, magazinimin, transportin, importin,

eksportin ose asgjësimin e materialeve bërthamore ose substancave të tjera të rrezikshme

radioaktive që shkakton ose ka gjasë të shkaktojë vdekjen ose plagosjen e rëndë të ndonjë

personi ose dëm thelbësor të cilësisë së ajrit, cilësia e tokës

apo cilësinë e ujit, ose për të kafshëve osë bimëve;

vrasjen, shkatërrimin, posedimin ose marrjen e mostrave të specieve të mbrojtura të faunës së

egër apo të florës përveç rasteve kur ka të bëjë me një sasi të papërfillshme të ekzemplarëve të

tillë dhe ka një ndikim të papërfillshëm mbi ruajtjen e specieve;

tregtimin e ekzemplarëve të specieve të mbrojtura të faunës së egër ose florës apo të pjesëve ose

derivatët e saj, përveç rasteve kur ka bëjë me një sasi të papërfillshme të mostrave të tilla dhe ka

një ndikim të papërfillshëm mbi statusin dhe ruajtjen e specieve;

çdo sjellje e cila shkakton përkeqësim të rëndësishme të një habitati në një zonë të mbrojtur;

prodhimin, importimin, eksportimin, hedhjen në nje treg ose përdorimin e substancave që

hollojnë shtresën e ozonit.

61

Nxitja, mbështetja dhe ndihma në kryerjen e veprave të mësipërme penale do të konsiderohet si

vepër penale dhe si e tillë do të jetë e dënueshme në legjislacionet e brendshme penale të

vendeve të BE sipas nenit 4 të Direktivës. Në lidhje me masën e dënimit apo sanksionet penale

direktiva në Nenin 5 të saj parashikon se vendet anëtare duhet të marrin masat e nevojshme që të

pëcaktojnë për veprat penale të mësipërme të jenë të dënueshme duke vendosur masa dënime

efektive dhe proporcionale.

Përgjegjësia juridike e personave jurikë nëse kryejnë një nga veprat penale të përmënduara më

sipër parashikohet në nenin 6 të Direktivës në të cilën përcaktohet se Shtetet Anëtare do të

sigurojnë që personat juridik mund të konsiderohet përgjegjës për veprat e parashikuara në Nenet

3 dhe 4, kur veprat të tilla janë kryer për përfitimin e tyre nga çdo person që ka një pozicion

drejtues brenda personit juridik, që vepron ose individualisht ose si pjesë e një organi të personit

juridik. Për Personat Juridikë të konsideruar përgjegjës në bazë të nenit 6 do të

vendosen masa dënime efektive dhe proporcionale nga shtetet anëtare.

Në Nenin 8 të Direktivës parashikohet që kuadri ligjor i vendeve të BE (ligje apo rregullore

administrative) duhet të parafrohet në përputhje me direktivën para datës 26 Dhjetor të vitit

2010.43

Direktiva 2009/123/ EC është pjesë e një sërë rregullash të BE për të përforcuar sigurinë detare

dhe të ndihmojë në parandalimin e ndotjes nga anijet. Kjo Direktivë përmban disa kërkesat për

t'u zbatuar në ligjet kombëtare penale në lidhje me ndotjen e ujrave nga anijet. Ajo kërkon që

Shtetet Anëtare të marrin masa serioze mbi shkarkimet e paligjshëm të substancave ndotëse nga

anijet dhe kjo sjellje të parashikohet si vepër penale.44 Në këtë mënyrë ajo vendos standarte

minimale nëpërmjet masave mbrojtëse për shtetet anëtare duke mbrojtur ndotjen e ujrave

nëpërmjet legjislacionit penal. Edhe në këtë Direktivë parashikohet që shtetet anëtare për veprat

penale të kryera duhet të përcaktojnë dënime efektive në raport me veprën e kryer.45

Duke mbajtur parasysh rëndësinë e Konventës së Aarhusit “Për të drejtën e publikut për

informacion, pjesëmarrje në vendimarrje dhe të drejtën për t’u drejtuar gjykatës për çështje që

lidhen me mjedisin” (datë, 25 Qershor në 1998) si edhe të drejtat që kjo Konventë përcakton

shprehimisht për publikun, Komuniteti Europian një organizatë rajonale sui generis46 . përbën të

43 Bruksel, 16 Qershor 2011. Komisioni Evropian i ka dhënë 13 Shtetetve anëtare dy muaj kohë për transpozimin e rregullave të

BE ku përcaktohen dënime penale kundër ndotjes së detit dhe vëprave të tjera të mjedisit. Direktiva 2008/99/EC mbi të drejten

penale të masavë për mbrojtjen e mjedisit duhet të kishte qenë futur në ligjin kombëtar më 26 Dhjetor 2010. Megjithatë, 10 vende

te BE (Qipro, Rëpublika Çeke, Gjërmania, Greqia, Italia, Lituania, Malta, Portugalia, Rumania dhe Sllovenia) kanë dështuar deri

tani për ta bërë këtë. 44 Ndërkohë, 8 shtete (Republika Çeke, Finlanda, Greqia, Italia, Lituania, Portugalia, Rumania dhe Sllovakia) kanë dështuar në

përputhje me rregullat e veçanta për ndotjen nga anijet. Kjo Direktive (2009/123/EC), duhet të zbatohej deri më 16 Nëntor 2010. http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/739&format=HTML

45 Kuadri ligjor i Bashkimit Europian apo acquis communautaire në fushën e mjedisit është shumë i gjerë dhe përmban Direktiva

mbi ujin, tokën, ajrin, mbetjet etj. Për më gjërë shih www.europa.eu/environment 46 Për më gjërë shih Kremlis Georges-Stavros “The Aarhus Convention and its implementation in the european community” pg

142

http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/11/739&format=HTML

http://www.europa.eu/environment

62

vetmen palë që nuk është Shtet që e ka nënshkruar Konventën. Kështu detyrimet që rrjedhin për

Shtetet Palë të cilat e kanë nënshkruar dhe më pas ratifikuar Konventën janë parashikuar në

Direktiva përkatëse nga Komuniteti Europian për të bërë të mundur zbatimin e saj.

Komuniteti Europian ka miratuar dy Direktiva në vitin 2003 që lidhen me Konventën e Aarhusit:

Direktivën 2003/4/EC të Parlamentit Europian dhe të Këshillit mbi aksesin e publikut për

informacion mjedisor datë 28 Janar 2003. Kjo direktivë shfuqizoi një Direktivë të hershme,

Direktivën e Këshillit 90/313/EEC mbi lirinë e aksesit për informacion mjedisor të datës 7

Qershor 1990. Shtetet anëtare e kanë përfshirë këtë direktivë në legjislacionet e brendshme në 14

Shkurt 2005.

Direktivën 2003/35/EC të Parlamentit Europian dhe të Këshillit mbi parashikimin e

pjesëmarrjes së publikut në hartimin e planeve dhe programeve në lidhje me mjedisin, datë

26 Maj 2003. Shtetet anëtare e kane përfshirë këtë direktivë në legjislacionet e brendshme në 25

Qershor 2005

Këto dy Direktiva kryesore përfshijnë të drejtat që rrjedhin nga Konventa e Aarhusit të cilat

përmbahen në “dy shtyllat” e saj pra e drejta e publikut për të pasur akses në informacionin

mjedisor si edhe e drejta për të marrë pjesë në vendimarrje në lidhje me çështje të mjedisit dhe që

janë harmonizuar edhe në legjislacionet e brendshme të vendeve anëtare.

Komuniteti Europian ka përgatitur edhe një propozim direktivë për të zbatuar kërkesat që

rrjedhin nga shtylla e tretë e Konventës së Aarhusit lidhur me aksesin në drejtësi për çështjet që

lidhen me mjedisin, propozim Direktivën e Parlamëntit Europian dhe Këshillit “ Mbi aksesin në

çështjet gjyqësore e cila pritet të miratohet. 47

7.4 Jurisprudenca e Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut për

çështjet mjedisore.

Qëndrimi që mban Konventa për Mbrojtjën e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore

(KEDNJ) e nënshkruar në Romë më 4 Nëntor 1950, përbën një moment të rëndësishëm në lidhje

me çështjet e mjedisit. Si korpusi më i rëndësishëm i të drejtavë dhe lirive themelore të njeriut,

ky dokument i rëndësishëm ligjor përcakton të gjithë sferën ë të drejtavë dhe lirive që i përkasin

njeriut për nga natyra e tij si qenie njerëzore. Nenet e Konventës dhe të Protokolleve përkatëse

shtesë të saj qëndrojnë në një pozitë të rëndësishme në sistemet juridike dhe Kushtetutat e shumë

vendeve europiane. Garantimi dhe mbrojtja e të drejtavë dhe lirive themelore të njeriut është

detyrë e çdo shteti demokratik në drejtim të forcimit të shtetit të së drejtës.

47 Për më gjerë shih: www.europa.eu.int/comm/environment/aarhus/index.html

http://www.europa.eu.int/comm/environment/aarhus/index.html

63

Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut në kuadrin e rregullimeve ligjore që i bën këtyre të

drejtave dhe lirive, nuk përmban në mënyrë specifike të përcaktuar apo të shprehur në ndonjë

nen të saj ndonjë rregullim lidhur me mjedisin. Mund të flitet për një vacantia legis për

rregullimin e çështjeve mjedisore në mënyrë të shprehur. Për këtë arsyje aplikimet e para të tilla

si: Dr S. kundër Republikës Federale të Gjermanisë (kërkesa nr. 715/60, (vendimi për

mosparanim i datës 5 Gusht 1969) dhe X dhe Y kundër Republikës Federale të Gjermanisë

(kërkësa nr. 7407/76 (vendimi për mosparanim i datës 3 Maj 1976, që iu drejtuan asokohe

Gjykatës u refuzuan pasi Gjykata ratione materiae nuk mund të gjykonte keto çështjë lidhur me

një të drejtë e cila nuk parashikohej në Konventë.48

Nga studiues dhe juristë është argumentuar se Konventa edhe pse jo në mënyrë të shprehur i bën

një mbrojtje par ricochet pra parashikon një mbrojtje të mjedisit në mënyrë indirekte duke e parë

këtë mbrojtje si një interes të përgjithshëm49 për gjithë shoqërinë.

Duke argumentuar se mjedisi përfshihet në “interesin e përgjithshëm të shoqërisë”, GJRDNJ ka

marrë parasysh balancën e drejtë ndermjet kërkesave të interesit të përgjithshëm të komunitetit

dhe kërkësave për mbrojtjen e të drejtave themelore të njeriut.50

Kështu pavarësisht “mungesës” të një rregullimi të përcaktuar shprehimisht për mjedisin

GJEDNJ i ka dhënë zgjidhje çështjeve duke zbatuar nenet përkatëse të Konventes që përfshijnë

rregullime të përgjithshme lidhur me mbrojtjen dhe gëzimin e të drejtave themelore duke

përfshirë këtu edhe mbrojtjen e mjedisit dhe te drejtën për të pasur një mjedis të pastër e cila

lidhet drejtëpërdrejte me të drejtën për të gëzuar jetën private, pronën, familjen etj.

Në kërkesat e tyre drejtuar GJEDNJ, kërkuesit kanë pretenduar shkelje të nenit 1 të Protokollit

nr. 1 të KEDNJ, neneve 9,10, 11, 13 por sidomos nenit 8 të saj51.

GJEDNJ fillon të pranojë kërkesat për gjykim duke filluar në vitet 80’ me çështje të tilla si

Arrondelle kundër Mbretërisë së Bashkuar, (kërkesa nr. 7889/77, vendimi i 15 Korrikut 1980,

G. and Y.kundër Norvegjisë kërkesa nr 9415/81, vendimi i 3 Tetorit nr 1983; Baggs kundër

Mbretërisë së Bashkuar, kërkesa nr. 9310/81, vendimi i 19 Janarit 1985, Poëell dhe Rayner

kundër Mbretërisë së Bashkuar kërkësa nr. 9310/81, vendimi i16 korrikut 1986, Vearncombe

dhe të tjerë kundër Republikës Federale të Gjermanisë kërkësa nr12816/87, vendimi i 18 Janarit

1989 etj.

48 Për më gjerë shih Daniel Garcia San José “Environmental Protection and the European Convention on Human Rights” Council

of Europe Publishing 2005, pg 7. 49 Déjeant-Pons, M., “L’insertion du droit de l’homme à l’environnement dans les systems régionaux de protection des droits de

l’homme”, Revue universelle des droits de l’homme, 1991, Vol. 3, No. 1, pg. 461. 50 Për më gjerë shih Daniel Garcia San José “Environmental Protection and the European Convention on Human Rights” Council

of Europe Publishing 2005, pg 53.

Neni 1 i Protokollit nr 1 shiko dhe nenet 8,9,10,11,13 të Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut

64

Disa prej gjykimeve historike në lidhje me çështjet mjedisore që i hapën rrugën jurisprudencës së

mëvonshmë të GJEDNJ janë:

Çështja Powell dhe Rayner kundër Mbretërisë së Bashkuar (kërkwsa nr. 9310/81 datë

21.02.1990. Kërkuesit Z.Powell dhe Z.Rayner jetonin në afërsi të aeroportit Heathrow.

Ata shqetësoheshin nga niveli i zhurmës i cili sipas tyre ishtë i papranueshëm. Masat e marra nga

qeveria për të ulur nivelin e zhurmës nuk rezultuan efektive. Kërkuesit paraqitën kërkesë në

Gjykatën Europianë të të Drejtavë të Njeriut duke pretenduar shkelje të nënit 8 të KËDNJ. Në

gjykimin e kësaj çështje GJEDNJ argumentoi se aeroportet e mëdha për transport ajror

ndërkombëtar të cilët ndodheshin afër qendrave të populluara rezidenciale ishin të nevojshem për

mirëqënien ekonomike të vendeve. Aeroporti Heathrow ishtë një nga aeroportet më të

rëndësishme të botës dhe kyç për tregëtinë, komunikimin ndërkombëtar dhe ekonominë e

Britanisë së Madhe. Veprimtaria e tij ishte e justifikuar edhe pse pasojat negative te mjedisit

(ndotja nga zhurmat) nuk mund të eleminoheshin tërësisht. Kështu që Gjykata argumentoi dhe

pranoi se nuk kishte shkelje të nenit 8 të KEDNJ.

Të njëjtin qëndrim Gjykata (Dhoma e Madhe) e mbajti edhe në çështjen Hatton kundër

Mbretërise së Bashkuar (kërkesa nr. 36022/97, datë 08.07.2003).

Një gjykim historik i GJËDNJ është ai i Moreno Gomez kundër Spanjës (Kërkësa nr. 4143/02,

datë 16.11.2004), Kërkuesja ankohej nga zhurmat e shkaktuara nga klubet e natës që ndodheshin

afër shtëpisë dhe si pasojë vuante nga pagjumësia prej një kohe të gjatë. Ajo pretendonte shkelje

të nenit 8 të KEDNJ. Në këtë rast Gjykata theksoi se e drejta e kërkueses ishte cënuar seriozisht

ngaqë autoritetet shtetërore nuk kishin marrë masa për shqetësimet që mund të sillnin zhurmat e

klubeve të natës. Duke mbajtur parasysh se zhurma e shkaktuar nga klubet e natës kishte qenë tej

niveleve të lejuara dhe kishte vazhduar të sillte shqetësime prej vitesh, Gjykata konstatoi se

kishte shkelje të nenit 8 të KEDNJ.

DEÉS kundra Hungarisë (kërkesa nr. 2345/06 , datë 09.11.2010)

Kërkuesi ankohej nga zhurmat e shumta, dridhje si edhe ndotje si pasojë e trafikut të parregulluar

dhe të rënduar në rrugën pranë shtëpisë së tij. Ai pretendonte se kishte shkelje të nenit 8 të

Konventës. GJEDNJ argumentoi se pavarësisht përpjekjeve të autoriteteve vendore për të

reduktuar trafikun e rënduar Z. Dees kishte jetuar prej një kohe shumë të gjatë i ekspozuar ndaj

zhurmave dhe ndotjeve për shkak të trafikut. Sipas GJEDNJ ishtë cënuar e drejta e tij për të

gëzuar jetën private dhe familjare e kështu që ishte shkelur neni 8 i Konventës.(I njëjti qëndrim

65

është mbajtur nga gjykata edhe në çështjen Mileva dhe të tjerë kundër Bullgarisë (kërkesa nr.

43449/02 dhe 21475/0452)

Dubetska dhe të tjerë kundër Ukrainës (kërkesa nr 30499/03)

Mbështetur në nenit 8 të Konventës kërkuesit ankoheshin për probleme shëndetësore, dëmtimë të

shtëpive të tyre dhe mjedisit si pasojë e një miniere qymyri dhe një fabrike që ushtronte aktivitet

afër shtëpive të tyre. Kështu ata nuk mund të gëzonin një jetë private dhe familjare të qetë.

Gjykata argumentoi se aktiviteti i minierës dhe fabrikës kishtë ndikuar në problemet

shëndetësore të kërkuesve dhe vendbanimet e tyre ishin prishur nga ndotja në zonë. Autoritetet

shtetërore ishin të vëtëdijshëm për efektet negative në mjedis të minierës dhe fabrikës por nuk

kishin gjetur një zgjidhje për të zvogëluar nivelin e ndotjes i cili ishte i rrezikshëm për njerëzit që

jetonin në afërsi të tyrë. Kështu që gjykata pranoi se kishtë shkelje të nenit 8 të Konventës. Ajo e

detyroi qeverinë e Ukrahinës për të marrë masa konkrete për të rregulluar situatën ë krijuar. Të

njëjtin qëndrim Gjykata e mbajti edhe në çështjen Önëryıldız kundër Turqisë (kërkësa nr.

48939/99 30, datë.11.2004)53

Lopez Ostra kundër Spanjës (kërkesa nr. 16798/90 datë 09.012.1994)

Kërkuesja ankohej për ndotjen e shkaktuar nga një fabrikë për trajtimin e lëkurëve e cila lëshonte

gaz, tym, erë duke shkaktuar probleme për njerëzit që jetonin pranë saj. Për më tëpër vajza e

kërkueses vuante nga të përziera, të vjella dhe anoreksi që sipas mjekut pediatër ishin rezultat i

ndotjes. Gjykata pranoi kërkesën duke konstatuar shkeljë të nenit 8 të Konventës pasi nuk ishte

vënë në të njëjtën balancë interesi ekonomik i vendit (duke pasur një fabrikë për trajtimin e

lëkurëve) dhe e drejta e kërkueses për të gëzuar një jëtë private dhe familjarë të qetë. Të njëjtin

qëndrim GJEDNJ e mbajti edhe në gjykimin e çështjes Fadeyeva kundër Rusisë (kërkesa nr.

55723/00, datë 09.06.2005)54 si edhe në çështjen Giacomelli kundër Italisë (kërkesa nr.

59909/00 datë 02.11.2006) 55

Guerra dhe të tjerë kundër Italisë (kërkesa nr, 14967/89 datë 19.02.1998)

Kërkuesit jetonin rreth një km larg nga një uzinë kimike që prodhontë fertiliziere. Si pasojë e

mosfunkionimit të mirë të fabrikës rreth 150 persona shkuan në spital për shkak të helmimit akut

me arsenik toksik që lëshohej në mjedis në sasi të mëdha. Kërkuesit pretenduan që mungesa e

masave për të reduktuar nivelet e ndotjes dhe parandalimin e situatave të tilla si pasojë e

52 Për më gjerë shih Mileva dhe të tjerë kundër Bullgarisë (kërkesa nr. 43449/02 dhe 21475/04) 53 Për më gjerë shih Önëryıldız kundër Turqisë (kërkësa nr. 48939/99 30, datë 11.2004) 54 Për më gjerë shih Fadeyeva kundër Rusisë (kërkesa nr. 55723/00, datë 09.06.2005) 55 Për më gjerë shih Giacomelli kundër Italisë (kërkesa nr. 59909/00,date 02.11.2006)

66

aktivitetit të uzinës cënonte të drejtën për jëtën dhe integritetin fizik. Gjykata argumentoi se

ndotja e rëndë e mjedisit kishtë cënuar mirëqënien e kërkuesve dhe të drejtën për të gëzuar një

jetë familjare të qetë. Kërkuesve nuk iu dha asnjë lloj informacioni nga autoritetet shtetërore për

të vlerësuar rrezikun që u vinte nëse do të vazhdonin të jetonin në të njëjtin vënd. Kështu që neni

8 i KEDNJ ishte shkelur. Gjykata argumentoi shkelje të nenit 8 edhe në çështjet Taşkın dhe të

tjerë kundër Turqisë (kërkesa nr. 46117/99, datë,10.11.2004) 56

Rasti i Papastavrou dhe të tjerë kundër Greqisë (kërkesa e datës 10 Prill 2003)

Kërkuesit ishin të përfshirë në një konflikt të gjatë me shtetin lidhur me pronësinë e një toke në

Omorphoklisia në Galatsi, pjesë e një zone më të gjerë të quajtur “Estatë Veïkou" pronësia e të

cilit pretendohej nga Shteti. Ata u ankuan se në vitin 1934 me një vendim të Ministrit të

Bujqësisë ishte vendosur të ripyllëzohej një rajon i gjerë ku përfshinte edhe pronën kontestuese.

Bazuar në këtë akt më 28 Tetor 1994, prefekti i Athinës vendosi që zona brenda Estatë Vëïkou,

duke përfshirë edhe parcelën e kontestuar të tokës, duhet të ripyllëzohej. Më 23 Dhjetor 1994

aplikantët kundërshtuan pa suksës vendimin e prefektit të 10 Tetorit 1994 para Këshillit të

Shtetit. Argumentet e Qeverisë grekë ishin që mbrojtja e pyjeve është garantuar pa ndonjë afat

kohor dhe nuk ishte i penguar shkatërrimi osë shpyllëzimi. Sipas kërkuesve vendimi për

ripyllëzim nuk ishte marrë në interes të publikut, sepse sipas tyre gjeologjikisht e gjithë zona nuk

është e përshtatshme për pyllëzim. Gjykata argumentoi se nuk kishte një barazpeshë të

arsyeshme midis interesit publik dhe kërkesave për mbrojtjen e të drejtave të ankuesve. Gjykata

argumentoi se autoritetet kishin vepruar gabim për urdhërimin e një mase të tillë pa një

rivlerësim të ri të situatës. Mbi këtë bazë, Gjykata Evropiane mbajti qëndrimin unanimisht se ka

pasur shkelje të nenit 1 të Protokollit Nr 1.

Mangouras kundër Spanjës (kërkesa nr. 12050/04) 2010/09/28)

Z. Mangouras ishte kapiteni i një anije “Prestige” e cila në Nëntor 2002, ndërsa lundronte pranë

brigjevë spanjolle, në Oqeanin Atlantik lëshoi 70.000 ton naftë nga fuçitë që mbante në bord. Pas

hetimit ankuesi u mbajt në arrest për disa kohë dhe u lirua me kusht duke paguar 3.000.000 €

(Euro). Z. Mangouras u mbajt për 83 ditë në arrest dhe shuma e kërkuar në lirimin me kusht u

pagua nga kompania e sigurimit të Prsstige-s. Në aplikimin e tij ai u ankua se shuma e caktuar

ishte tepër e lartë dhe kishte qene caktuar pa marrë parasysh gjendjen e tij personale. Gjykata

konstatoi se realitetet e reja duhej të merren në konsideratë gjatë interpretimit të kërkesave të

nenit 5 § 3, përkatësisht shqetësimin në rritje në Evropë dhe ndërkombëtar në lidhje me shkeljet

Për më gjerë shih (kërkesa nr. 46117/99,date 10.11.2004), (kërkesa nr. 65702/01,date 27.01.2009), (kërkesa nr.

49230/07,date 24.02.2009)

67

e mjedisit dhe tendenca për të përdorur ligjin penal si mjet për zbatimin e detyrimeve mjedisore

të vendosura nga ligjet evropiane dhe ndërkombëtare. Gjykata arriti në përfundimin se duke

pasur parasysh natyrën e jashtëzakonshme të rastit të aplikantit dhe dëmet e mëdha mjedisore të

shkaktuara nga ndotja detarë, e cila ishte e rrallë në shkallë të tillë, u befasuan që autoritetet

gjyqësore vendase e kishin rregulluar raportin e shumës së lirimit me kusht në përputhje me

nivelin e përgjegjësisë në mënyrë që të sigurohet që personat përgjëgjës nuk mund t'i shpëtojnë

drejtësisë dhe vendosja e sanksioneve penale ishte e ashpër. Gjykata konstatoi se nuk kishte

shkelje të nenit 5 § 3 të KEDNJ.

Hamer kundër Belgjikës (Kërkesa nr. 21861/03) 27.11.2007

Aplikantja kishte në pronësi një shtëpi të ndërtuar nga prindërit e saj në tokë pyll, ku nuk

lejoheshin ndërtime të tjëra. Autoritetet shtetërorë nisën proçedurat për shembjen e shtëpisë pasi

ajo ishte ndërtuar në shkelje të legjislacionit pyjor përkatës dhe aplikantja duhet të kthente tokën

në gjëndjen e mëparshme Shtëpia u shkatërrua me forcë duke ndeshur në rezistencën e Znj.

Hamer. Aplikantja u ankua se ë drejta e saj për jetën private ishte shkelur. Gjykata u shpreh për

herë të parë që, edhe duke mos e mbrojtur shprehimisht në Konventë, mjedisi është një vlerë në

vetvete të cilën edhe shoqëria dhe autoritetet publike kanë interes për ta mbrojtur. Qëllimet

ekonomike dhe madje edhe e drejta e pronës, nuk duhet të kenë përparësi përballë shqetësimeve

mjedisore. Autoritetet kishin vepruar për të mbrojtur mjedisin në prishjen ë shtëpisë në tokën

pyll e kësisoj nuk ka shkelje të nenit 1 të Protokollit Nr 1 të Konventës.57

Në të gjitha rastet e mësipërme të gjykuara, GJEDNJ argumenton qëndrimet e saj në lidhje me

cënimin osë moscënimin nga ana e ankuesve të neneve përkatëse që përfshijnë edhe mbrojtjen e

mjedisit dhe që zbatohen në rastet përkatëse.

Pranë Gjykatës janë në pritjë për t’u gjykuar disa çështjë të tjëra në të cilat ankuesit pretendojnë

shkeljë të nenit 2 dhe 8 në lidhje me zhurmat dhe ndotjet e mjedisit.

57 Shih edhe çështjen Kyrtatos kundër Greqisë (kërkesa nr. 41666/98,datë 22.05.2000)

68

8 KRIMI MJEDISOR NË AKTET E BE DHE MBËSHTETJA

PËR SHQIPËRINË

8.1 Krimi mjedisor në BE

Krimi mjedisor përfshin tërësinë e akteve që shkelin legjislacionin mjedisor dhe shkaktojnë

dëme të konsiderueshme ose rrezik për mjedisin dhe shëndetin e njeriut. Fushat më të njohura të

krimit mjedisor janë emetimi ose shkarkimi ilegal i substancave në ajër, ujë apo tokë, tregtia

ilegale e kafshëve të egra, tregtia e paligjshme e substancave që dëmtojnë ozonin dhe dërgesa

ilegale ose hedhja e mbetjeve. Krimet mjedisore shkaktojnë dëme të mëdha në mjedis në Evropë

dhe në botë. Në të njëjtën kohë ata sigurojnë fitime shumë të larta për autorët, si pasojë edhe e

rreziqeve relativisht të ulëta të zbulimit. Shumë shpesh, krimet mjedisore kanë një aspekt

ndërkufitar. Krimi mjedisor është një problem serioz dhe në rritje që duhet të trajtohet në nivel

evropian.

Problemi i krimit mjedisor është diskutuar në shumë forume ndërkombëtare dhe evropiane për

shumë vite. Duke u bazuar në këtë punë, Komisioni Evropian miratoi një propozim për një

direktivë që synon të sigurojë mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal. Pas diskutimeve të gjata

institucionale dhe dy aktgjykimeve të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë mbi shkallën e

kompetencës së Komunitetit në fushën e të drejtës penale, Këshilli dhe Parlamenti Europian ranë

dakord mbi tekstin e Direktivës për mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal i cili është një risi e

madhe në fushën e mjedisit. Këshilli i Drejtësisë dhe Punëve të Brendshme miratoi zyrtarisht

direktivën më 24 tetor 2008. Direktiva duhej të transpozohej nga Shtetet Anëtare deri në dhjetor

2010.

Direktiva 2008/99/EC për mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal lindi sepse situata e krijuar jo

vetëm në vendet e BE-së, si pasojë e rritjes ekonomike, po çonte drejt një mjedisi aspak premtues

as për brezat e kohës. Ligji për mjedisin i KE ka ekzistuar për 30 vjet. Më shumë se 200

direktiva në fushën e mjedisit janë sot në fuqi. Megjithatë, ka ende shumë raste të

mospërmbushjes së rëndë të së drejtës mjedisore të Komunitetit për arsye të ndryshme, kryesisht

ekonomike. Ligji për mjedisin duhet të zbatohet në mënyrë efektive. Kjo është arsyeja pse

Komisioni propozoi një direktivë e cila kërkon që Shtetet Anëtare të parashikojnë sanksione

penale për veprat më serioze mjedisore, sepse vetëm ky lloj i masave duket i përshtatshëm dhe

mjaft bindës për të arritur zbatimin e duhur të ligjit mjedisor.

Informacioni në dispozicion tregon se ekzistojnë dallime të mëdha mes sanksioneve penale të

parashikuara për shkeljet mjedisore në Shtetet Anëtare. Sanksionet ekzistuese penale nuk janë

69

mjaft të rrepta për të siguruar një nivel të lartë të mbrojtjes së mjedisit në të gjithë Komunitetin.

Përmbajtja kryesore e Direktivës konsistoi në kërkesat minimale që duhet të zbatohen në ligjet

penale kombëtare të shteteve anëtare dhe atyre që aspirojnë të bëhen pjesë, këtu pra ku hyn edhe

vendi ynë. Direktiva përcakton një listë të shkeljeve mjedisore që duhet të konsiderohen vepra

penale nga të gjitha Shtetet Anëtare, nëse kryhen me dashje ose me neglizhencë të rëndë.

Direktiva nuk krijon një listë të akteve të reja ilegale. Ligji ekzistues parashikon tashmë këto

ndalime. Shtetet Anëtare, duke e transpozuar këtë direktivë, i bashkangjisin këtyre ndalimeve

ekzistuese disa sanksione penale.

Referuar ligjit në fuqi, ndihma dhe nxitja e kryerjes së këtyre veprave penale dënohet si vepër

penale dhe trajtohet sikur subjekti ta ketë realizuar deri në fund atë. Shtetet anëtare, në

legjislacionin e brendshëm, sigurojnë që personat juridikë mund të mbahen përgjegjës për veprat

penale të kryera për përfitimin e tyre. Kjo përgjegjësi mund të jetë e një natyre kriminale ose

tjetër. Shtetet Anëtare duhet të sigurojnë që kryerja e veprave penale është subjekt i sanksioneve

penale efektive, proporcionale dhe bindëse. Për personat juridikë sanksionet mund të jenë jo të

natyrës penale, pra të dënohen vetëm me gjobë.

Direktiva vendos vetëm një standard minimal të mbrojtjes së mjedisit përmes ligjit penal që do të

miratohet nga Shtetet Anëtare në legjislacionin kombëtar. Shtetet Anëtare janë të lira të mbajnë

ose të marrin masa mbrojtëse më të rrepta, duke i lënë atyre kështu diskrecion për të vendosur

mbi rëndësinë që duan t’i japim një vepre kundrejt një tjetre. Direktiva nuk parasheh masa në

lidhje me pjesën proceduriale të së drejtës penale dhe as nuk prek kompetencat e prokurorëve

dhe gjyqtarëve. Propozimi për një direktivë të tillë, për mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal

ka një histori të gjatë. Këshilli i Evropës, më 4 nëntor 1998, miratoi një Konventë për mbrojtjen e

mjedisit përmes së drejtës penale (CETS Nr .: 172). Teksti i konventës dhe raporti shpjegues

mund të gjenden në faqen e internetit të Këshillit të Evropës.

Në bazë të Konventës së Këshillit të Evropës, Danimarka paraqiti një propozim për një vendim

kornizë të shtyllës së tretë që do të miratohet nga Këshilli në bazë të nenit 31 dhe 34 (2) të

Traktatit të BE-së. Iniciativa e Mbretërisë së Danimarkës me qëllim miratimin e një vendimi

kornizë të Këshillit mbi luftën kundër krimit të rëndë mjedisor nuk u pranua. Komisioni nuk u

pajtua se neni mbi bashkëpunimin në çështjet penale në Traktatin e BE-së, ishte baza ligjore e

saktë për këtë akt dhe më 13 mars 2001 miratoi një Propozim për Direktivën e Parlamentit

Evropian dhe të Këshillit për mbrojtjen e Mjedis përmes ligjit penal bazuar në Nenin 175 të

Traktatit të KE-së. Në një njoftim për shtyp, Parlamenti Evropian diskutoi si vendimin kornizë të

propozuar, ashtu edhe direktivën e propozuar më datë 21/06/2000. Raporti mbi nismën e

Mbretërisë së Danimarkës, me qëllim miratimin e Vendimit Kuadër të Këshillit për luftimin e

krimit të rëndë mjedisor vuri në lëvizje të gjithë BE-në.

Komisioni për Liritë dhe të Drejtat e Qytetarëve, Drejtësinë dhe Çështjet e Brendshme, me

relator Guiseppe Di Lello Finuoli, më datë 2000/07/07, drejtoi debatet e Parlamentit Evropian

70

për këtë kauzë. Ky debat solli miratimin e rezolutës legjislative të Parlamentit Europian mbi

nismën e Mbretërisë së Danimarkës me qëllim të miratimit të Vendimit Kuadër të Këshillit për

luftimin e krimit serioz mjedisor. Duke marrë parasysh propozimet e Parlamentit Evropian,

Komisioni paraqiti një Propozim të Ndryshuar për një Direktivë të Parlamentit Evropian dhe të

Këshillit mbi mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal. Teksti i plotë i propozimit të ndryshuar

Këshilli nuk e mori propozimin e Komisionit, por miratoi vendimin kornizë 2003/80 / JHA të

Këshillit të 27 janarit 2003 mbi mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal.

Pas miratimit të Vendimit Kuadër të Komisionit Evropian vendosi të ndërmarrë veprime në

Gjykatën e Drejtësisë, duke kërkuar nga Gjykata që të anulojë Vendimin Kuadër, sepse baza

ligjore e saj (nenet 29, 31e dhe 34 (2) të Traktatit të BE-së) nuk ishin të sakta. Sipas mendimit të

Komisionit disa nga masat e përfshira në Vendimin Kuadër mund të ishin miratuar sipas nenit

175 të Traktatit të KE-së (baza ligjore për politikën e mjedisit). Gjykata Evropiane e Drejtësisë

lëshoi vendimin e saj më 13 shtator 2005. Në këtë aktgjykim Gjykata anuloi Vendimin Kornizë,

sepse masat që përmbante mund të ishin miratuar sipas Traktatit të KE-së. Në veçanti, Gjykata

deklaroi se megjithëse "si rregull i përgjithshëm, as ligji penal, as rregullat e procedurës penale

nuk përfshihen në kompetencën e Komunitetit", "gjetja e përmendur më lart nuk e pengon

legjislaturën e Komunitetit, kur zbatimi i masave efektive, proporcionale dhe ndëshkuese penale

nga autoritetet kompetente kombëtare, janë një masë esenciale për luftimin e shkeljeve të rënda

mjedisore, nga marrja e masave që kanë të bëjnë me të drejtën penale të Shteteve Anëtare të cilat

ajo e konsideron të nevojshme për të siguruar që rregullat që ajo parashtron për mbrojtjen e

mjedisit janë Plotësisht efektive.

Më 23 nëntor, Komisioni vendosi të apelojë në Gjykatën e Drejtësisë për anulimin e Vendimit

Kornizë 2005/667 / JHA të Këshillit të datës 12 korrik 2005 për përforcimin e kuadrit ligjor

penal për zbatimin e ligjit kundër ndotjes së burimeve. Gjithashtu, ky vendim ka ndikuar në

kompetencat e Komunitetit (Rasti C-440/05).

Gjykata Evropiane e Drejtësisë mori vendimin e saj për këtë çështje më 23 tetor 2007, duke

anuluar Vendimin Kornizë sepse disa masa që përmbante mund të ishin miratuar sipas Traktatit

të KE-së. Në këtë aktgjykim Gjykata, megjithatë, deklaroi se kompetenca e Komunitetit nuk

përfshiu përkufizimin e llojeve dhe niveleve të sanksioneve.

Direktiva 20008/99 / EC për mbrojtjen e mjedisit u miratua në tetor 2008 dhe do të duhej të

transpozohej nga Shtetet Anëtare deri në dhjetor 2010. Direktiva kërkonte që Shtetet Anëtare të

trajtojnë si vepra penale aktivitete të caktuara që shkelin legjislacionin mjedisor të BE-së.

Këto vepra përfshijnë dërgesën e paligjshme të mbetjeve, tregtinë me lloje të rrezikuara ose në

substancat që dëmtojnë ozonin dhe përkeqësimin e ndjeshëm të habitateve të kafshëve të egra që

janë pjesë e rrjetit Natura 2000 të vendeve të mbrojtura. Për më tepër, do të konsiderohen edhe

71

vepra penale dëmtime të mëdha në mjedis të shkaktuara nga shkarkimet e paligjshme në ajër, ujë

apo tokë, veprimi i paligjshëm i aktiviteteve të rrezikshme (përfshirë prodhimin ose trajtimin e

materialeve bërthamore) ose trajtimi i paligjshëm i mbetjeve. Shtetet Anëtare duhet t'i

ndëshkonin këto vepra penale në gjoba të efektshme, bindëse dhe proporcionale. Ata gjithashtu

do të duhet të sigurojnë që kompanitë të mbahen përgjegjës për veprat penale të kryera nga

individët.

8.2 Direktiva për krimin e mjedisit

Krimi mjedisor mbulon aktet që shkelin legjislacionin mjedisor dhe shkaktojnë dëme të

konsiderueshme ose rrezik për mjedisin dhe shëndetin e njeriut. Fushat më të njohura të krimit

mjedisor janë emetimi ose shkarkimi ilegal i substancave në ajër, ujë apo tokë, tregtia ilegale e

kafshëve të egra, tregtia e paligjshme e substancave që dëmtojnë ozonin dhe dërgesa ilegale ose

hedhja e mbeturinave.

Krimet mjedisore shkaktojnë dëme të mëdha në mjedis në Evropë dhe në botë, pra nuk është

vetëm një problem vetëm shqiptar. Në të njëjtën kohë, ata që kryejnë këtë lloj krimi, sigurojnë

fitime shumë të larta dhe kanë rreziqe relativisht të ulta të zbulimit, pasi krimet mjedisore nuk

është e lehtë të zbulohen e për pasojë të merren masa ndëshkuese ndaj autorëve. Shumë shpesh,

krimet mjedisore kanë një aspekt ndërkufitar. Krimi mjedisor është një problem serioz dhe në

rritje që duhet të trajtohet në nivel evropian.

Problemi i krimit mjedisor është diskutuar në shumë forume ndërkombëtare dhe evropiane për

shumë vite. Duke u bazuar në këtë punë, Komisioni Evropian miratoi një propozim për një

direktivë që synon të sigurojë mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal. Pas diskutimeve të gjata

institucionale dhe dy vendime të Gjykatës Evropiane të Drejtësisë mbi shkallën e kompetencës

së Komunitetit në fushën e të drejtës penale, Këshilli dhe Parlamenti Europian, ranë dakord mbi

tekstin e Direktivës për mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal.

Këshilli i Drejtësisë dhe Punëve të Brendshme miratoi zyrtarisht direktivën më 24 tetor 2008.

Direktiva do të duhet të transpozohet nga Shtetet Anëtare deri në dhjetor 2010.

DIREKTIVA 2008/99 / EC E PARLAMENTIT EVROPIAN DHE E KËSHILLIT të datës 19

nëntor 2008 mbi mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal.

8.3 Nevoja e Direktivës për mbrojtjen e mjedisit përmes ligjit penal

Në Bashkimin Europian, e drejta mjedisore ka ekzistuar për 30 vjet. Më shumë se 200 direktiva

në fushën e mjedisit janë sot në fuqi. Sidoqoftë, ka ende shumë raste të mospërmbushjes së ligjit

72

në fuqi për Komunitetin në fushën e mjedisit si pasojë e arsyeve të ndryshme, një prej të cilave

është edhe shfaqja e veprave penale të reja rast pas rasti.

Ligji për mjedisin, ai që tashmë eshtë transponuar 100 përqind edhe nga vendi ynë, duhet të

zbatohet në mënyrë efektive. Kjo është arsyeja pse Komisioni propozoi një direktivë e cila

kërkon që Shtetet Anëtare të parashikojnë sanksione penale për veprat më serioze mjedisore,

sepse vetëm ky lloj i masave duket i përshtatshëm dhe mjaft bindës për të arritur zbatimin e

duhur të ligjit mjedisor.

Informacioni në dispozicion tregon se ekzistojnë dallime të mëdha ndërmjet sanksioneve penale

të parashikuara për shkeljet mjedisore në Shtetet Anëtare. Sanksionet ekzistuese penale nuk janë

mjaft të rrepta për të siguruar një nivel të lartë të mbrojtjes së mjedisit në të gjithë Komunitetin.

8.4 Përmbajtja kryesore e Direktivës: kërkesat minimale që duhet të

zbatohen në ligjet penale kombëtare

Direktiva përcakton një listë të shkeljeve mjedisore që duhet të konsiderohen vepra penale nga të

gjitha Shtetet Anëtare, nëse kryhen me dashje ose me neglizhencë të rëndë. Direktiva nuk krijon

një listë të akteve të reja ligjore. Ligji ekzistues parashikon tashmë këto sanksione. Shtetet

Anëtare, duke e transpozuar këtë direktivë, duhet t'i bashkangjisin këtyre sanksioneve ekzistuese

disa sanksione penale, gjë të cilën vendi ynë nuk e ka bërë se duke mos qënë Shtet Antar nuk e

ka detyrim ligjor.

Qëllimi i të gjithë akteve përfshirë edhe Direktivën, është ndihma dhe nxitja e kryerjes së këtyre

veprave penale duhet të dënohet si vepër penale. Shtetet anëtare duhet të sigurojnë që personat

juridikë mund të mbahen përgjegjës për veprat penale të kryera për përfitimin e tyre. Kjo

përgjegjësi mund të jetë e një natyre kriminale ose tjetër.

Shtetet Anëtare duhet të siguronin që kryerja e veprave penale është subjekt i sanksioneve penale

efektive, proporcionale dhe bindëse. Për personat juridikë sanksionet mund të jenë me natyrë jo-

kriminale por gjithsesi në asnjë rast këto vepra nuk duhet të kalojnë pa u ndëshkuar.

Direktiva vendos vetëm një standard minimal të mbrojtjes së mjedisit përmes ligjit penal që do të

miratohet nga secili Shtetet Anëtar. Shtetet Anëtare janë të lira të mbajnë ose të marrin masa

mbrojtëse më të rrepta se ato që parashikohen në Direktivë, por në asnjë rast nuk mund t’i ulin

ato.

73

Gjithashtu, Direktiva nuk parasheh masa në lidhje me pjesën proceduriale të së drejtës penale

dhe as nuk prek kompetencat e prokurorëve dhe gjyqtarëve. Ky element është shumë i

rëndësishëm për t’u pasur parasysh edhe nga hartuesit e ligjit penal në vendin tonë gjatë hartimit

të normave ligjore të reja apo përmirësimin e atyre ekzistues në Kodin Penal të Republikës së

Shqipërisë.

8.5 Zbatimi i legjislacionit të BE-së për Krimin Mjedisor

Në dy dekadat e fundit të transformimit socio-ekonomik dhe politik Shqipëria është përballur

vazhdimisht me çështjen e zbutjes së varfërisë dhe zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik.

Fatkeqësisht, Shqipëria ende po përpiqet të mbajë një moment të rritjes ekonomike për të

kapërcyer varfërinë kronike dhe për të rritur standardet ekonomike dhe rrjedhimisht të ardhurat

për kokë banori janë ende larg vendeve të tjera anëtare të BE-së me të ardhura të ulëta dhe

vendeve të tjera fqinje.

Kjo situatë jo vetëm që sjell rrezikun e paqëndrueshmërisë sociale dhe valës së mëtejshme të

migrimit të popullsisë shqiptare në vendet e tjera të BE-së (siç ndodhi kohët e fundit), por përbën

gjithashtu një rrezik madhor për degradimin e mëtejshëm të burimeve natyrore dhe rritjen e

ndotjes së mjedisit.

Situata e tillë jo vetëm që do të rrisë koston për shoqërinë shqiptare për të lehtësuar ndotjen e

mjedisit, por gjithashtu do të jetë një kërcënim real për sigurinë e mirëqenies së qytetarëve

shqiptarë. Prandaj zbatimi i plotë i legjislacionit mjedisor bazuar në direktivat e BE-së nuk është

vetëm një sfidë për Shqipërinë në rrugën drejt anëtarësimit në BE, por gjithashtu bëhet e

domosdoshme për të luftuar krimin mjedisor dhe për të bërë ndotësit plotësisht përgjegjës

administrativisht dhe ligjërisht.

8.6 Problematikat në vendin tonë në lidhje me krimin mjedisor

1. Direktiva 2008/99 / EC e cila është pjesë e një korpusi të instrumenteve ndërkombëtare, që

përbëhet nga Direktiva e BE-së 2004/35 BE mbi përgjegjësinë mjedisore në lidhje me

parandalimin dhe korrigjimin e dëmit mjedisor ende nuk është zbatuar në Shqipëri. Direktiva

2008/99 / EC krijon një grup minimal të veprave penale serioze mjedisore që duhet të

konsiderohen kriminale në të gjithë Komunitetin kur kryhen me dashje ose të paktën me

neglizhencë të paktë. Veprat penale duhet të ndëshkohen me sanksione penale efektive,

proporcionale dhe bindëse për personat fizikë, ndërsa sanksionet penale ose jo-penale do të

74

zbatohen ndaj personave juridikë. Kjo direktivë është më e rëndësishmja për zbatimin e ligjit në

Shqipëri.

2. Sistemi i mbrojtjes së mjedisit në Shqipëri, që është lidhja midis ligjeve administrative dhe

dispozitave të kodit penal, nuk përmban një dallim të qartë se çfarë përbën një kundërvajtje

administrative dhe çfarë përbën vepër penale në dritën e mbrojtjes së mjedisit . Rrjedhimisht,

dallimi ndërmjet kompetencave administrative dhe gjyqësore nuk ndahen dhe lënë hapësirë për

zbatim të ndryshëm në situata të ngjashme, në varësi të bindjes së brendshme të gjyqtarit.

3. Ndëshkimet janë një tjetër pikë e dobët në legjislacionin shqiptar dhe sidomos ekzekutimi i

gjobave.

4. Roli i inspektorëve duhet të kombinohet me rolin e agjentëve ose agjentëve të policisë

gjyqësore dhe që merren me mjetet hetimore dhe garancitë, siç janë ato të parashikuara në Kodin

e Procedurës Penale, pasi vetëm kështu, me një bashkëpunim ndërinstitucional serioz mund të

kemi sadopak ndryshim të situatës kaotike në vend në fushën e krimit mjedisor.

9 Inspektimin në Republikën e Shqipërisë

Garantimi i zbatimit të rregullave të detyrueshme në veprimtarinë e përditshme të bizneseve dhe

individëve është një nga detyrimet kryesore të shtetit. Këto rregulla kanë të bëjnë me sigurinë

kombëtare, rendin publik, jetën, shëndetin, mjedisin, pasurinë kombëtare, konkurrencën e

ndershme, disiplinën fiskale, etj. Për këtë qëllim në një shtet demokratik e ligjor ngrihen e

funksionojnë trupa inspektuese si forma organizimi të ekzekutivit qendror e vendor, trupa të cilat

monitorojnë, inspektojnë dhe sipas rastit, ndëshkojnë rastet e mosrespektimit të rregullave

(kërkesave ligjore) të detyrueshme nga bizneset apo individët. Ligji Nr.10 433, datë 16.6.2011

“Për inspektimin në Republikën e Shqipërisë”, në nenin 1 të tij, përcakton objektin e tij, i cili

është:

“Ky ligj përcakton parimet e përgjithshme të inspektimit, organizimin e institucioneve publike, që

kryejnë funksione inspektimi, statusin e inspektorëve, rregullat e procedimit administrativ të

inspektimit dhe krijimin e funksionet e Inspektoratit Qendror.”58.

58 Ligji “Per inspektimin në RSH”

75

Ky përcaktim, shërben si baza e të gjithë llojeve të inspektimit në vendin tonë, kjo sepse mbi

bazë të këtij ligji janë kjijuar një sërë inspektoriatesh, por Inspektorati Shtetëror i Mjedisit, dhe

Pyjeve, i krijuar për herë të parë me VKM Nr. 46, datë 29.1.2014, është kryesori në fushën e

krimit mjedisor. Rol të rendësishëm në këtë lloj veprimtarie duhet të luajë edhe Inspektorati

Shtetëror Shëndetësor, krijuar me VKM Nr. 241, datë 27.3.2013, por duke qenë se monitorimin e

mjedisit nuk e ka pjesë kryesore të veprimtarisë së saj, roli i këtij inspektoriati në luftën kundër

subjekteve që me dashje apo padashje dëmtojnë mjedisin, është thuajse inekzisten.

Qëllimi i krijimit i të cilëve është i njëjtë, ndërkohë që ata dallojnë nga njëri-tjetri nga objekti i

inspektimit dhe mënyra e organizimit dhe funksionimit të tyre.

Krimi mjedisor është brenda fushës së përgjegjësisë shtetërore të Inspektoriatit Shtetëror të

Mjedisit dhe Pyjeve. Baza ligjore e rregullimit të veprimtarisë së tij është ligji kuadër “Për

inspektimin në Republikën e Shqipërisë” dhe ligjet e tyre sektoriale. Ligj i përbashkët për të

gjithë është edhe Ligji “Për kundërvajtjet administrative”, pasi inspektimi, në rast se kontraton

kryerjen e kundërvatjes administrative, ka të drejtën dhe detyrimin për të marrë masa

administrative referuar ligjit të sipërcituar dhe legjislacionit sektorial të inspektoriatit që ka kryer

inspektimin.

Gjithsesi, në kuptim të ligjit, inspektimi ka për qëllim mbrojtjen e interesit publik dhe të

interesave të ligjshëm të personave fizikë e juridikë. Realizimi i këtij qëllimi arrihet nëpërmjet:

a) vlerësimit të respektimit të kërkesave ligjore nga subjekti i inspektimit;

b) dokumentimit të praktikave të mira në respektimin e kërkesave ligjore dhe përhapjen e tyre;

c) këshillimit të subjektit të inspektuar për zbatimin sa më korrekt të kërkesave ligjore;

ç) urdhërimit të korrigjimit të shkeljeve të kërkesave ligjore dhe eliminimit të pasojave që

rrjedhin prej tyre;

d) dhënies së dënimeve dhe marrjes së masave të tjera administrative për shmangien e rreziqeve

që mund t'u shkaktohen interesit publik dhe interesave të ligjshëm të personave fizikë dhe

juridikë, të parashikuar nga ky ligj apo legjislacioni i posaçëm.59

Procesi i inspektimit bazohet në disa parime të cilat janë preambula e çdo inspektimi, referuar

ligjit “Për inspektimin në RSH” ato janë:

Parimi i pavarësisë së inspektimit që nënkupton që inspektori apo grupi i inspektimit, brenda

kompetencave të dhëna me ligj apo akt nënligjor, është plotësisht i pavarur në kryerjen e

procedimit të inspektimit dhe marrjen e vendimeve për një rast konkret. Në këto kushte,

inspektuesi apo grupi i inspektimit nuk duhet të ndikohet nga interesat politikë apo privatë të

59 Ligji “Per inspektimin në RSH”

76

eprorëve të tij, por të udhëhiqet vetëm nga zbatimi i ligjit, nga ndjenja e ushtrimit të detyrës dhe

mbi të gjitha nga programi i kontrollit kur këtë e konsideron të ligjshëm, pavarësisht se kush e ka

hartuar apo miratuar. Nëse do ta konsiderojë të paligjshëm programin e kontrollit, pra nëse ai

është hartuar dhe miratuar nga një institucion i ndryshëm nga ai që inspektuesi bën pjesë, apo

është në kapërcim të të drejtave që i ka dhënë ligji për të inspektuar, etj., inspektuesi apo grupi i

kontrollit ka të gjitha të drejtat ligjore ta refuzojë zbatimin e tij, pasi vetëm kështu do të kemi

realizimin e plotë të parimit të pavarësisë së inspektimit.

Parimi i proporcionalitetit në veprimtarinë e inspektimit, nënkupton që gjatë kryerjes së

inspektimit, inspektori kryen veprimet e inspektimit në mënyrë të tillë që të ndërhyjë në

veprimtarinë e subjektit të inspektimit vetëm për aq sa është e domosdoshme dhe e përshtatshme

për arritjen e qëllimit të inspektimit, pra ai nuk mund dhe nuk duhet të ndikojë në mbarëvajtjen e

punës së të inspektuarit, me përjashtim të rasteve, ku siç e cituam më sipër, shkelja e kryer nga i

inspektuari është e tillë që është e nevojshme marrja e masave të tilla, që shkojnë deri në

pezullimin, apo mbylljen e plotë të aktivitetit. Ky parim nënkupton gjithashtu që inspektori apo

grupi i inspektimit në përcaktimin e dënimit apo të masës që duhet marrë, në përputhje me

rëndësinë e shkeljeve të konstatuara apo pasojave të tyre, vendos atë sanksion apo merr atë masë

që është domosdoshme dhe e përshtatshme për arritjen e qëllimit të dënimit apo masës dhe që

cënon më pak të drejtat apo interesat e ligjshëm të subjektit të inspektimit. Gjithashtu,

inspektuesi apo grupi i inspektimit, në përcaktimin e një afati që do vendosë me qëllim

korrigjimin e shkeljeve të konstatuara dhe eliminimin e pasojave të tyre nga subjekti i

inspektimit, është i detyruar të marrë në konsideratë rëndësinë e shkeljes, pasojat e saj dhe

rrethanat konkrete që përcaktojnë kohën e nevojshme për kryerjen e veprimeve për këtë qëllim,

me përpjekjet maksimale nga ana e subjektit të inspektimit.

Parimi i programimit të inspektimeve, nënkupton që një subjekt mund të inspektohet vetëm në

zbatim të programit të inspektimit. Përjashtimisht, një subjekt mund të inspektohet jashtë

programit në rastet e parashikuara shprehimisht me ligj. Programi i inspektimit ka disa elemtentë

të cilët janë të detyrueshëm për t’u hartuar nga hartuesit e tij, që do të thotë se program i

inspektimit, minimalisht duhet të ketë datën apo periudhën kohore kur do kryehet inspektimi,

subjektin apo grupin e subjekteve që do të inspektohen, vendin dhe adresësn e tyre, objektin e

veprimtarisë, të dhëna të tjera mbi subjektin, objektin e kontrollit, grupin e personave që do të

kryerje inspektimin, afatin kur do të zbardhet raporti i inspektimit, miratimin e programit të

inspektimit, etj.

Parimi i dispozitës më të favorshme ligjore, nënkupton që në rastet kur dispozitat ligjore, në

bazë të të cilave vepron inspektimi, janë të paqarta apo bien në kundërshtim me njëra-tjetrën,

inspektori vepron në mënyrën që cënon më pak subjektin e inspektimit. E njëjta logjikë vlen

edhe në rastin kur subjekti i inspektimit ka vepruar në përputhje me një kërkesë ligjore që bie në

kundërshtim me një kërkesë tjetër ligjore, veprimi i tij nuk do të konsiderohet në shkelje të ligjit.

Por ky parim nuk vlen në rastet e vlerësimit të masës së dënimit, ku grupi i inspektimit në

77

përcaktimin e kësaj mase do të mbështëtet tek rëndësia e shkeljes dhe pasojat që mund të vinin

nga kjo shkelje. Për të ilustruar këtë fakt do të citojmë rastet e vendosjes së dënimit me gjobë për

subjektet të cilët veprojnë pa u pajisur me leje mjedisore. Referuar Ligjit “Për mbrojtjen e

mjedisit”, vlera e gjobës për këta subjekte është 1.000.000 deri në 2.000.000 lekë. Në çdo rast i

takon e drejta inspektuesit të vendosë vlerën e gjobës në këtë interval, që në vlera numerike,

tavani i gjobës është dyfishi i dyshemesë së saj. Diskretiviteti i inspektorit, në këtë rast duhet të

lidhet pikërisht me llojin e aktivitetit të subjektit, pasi një impiant prodhimi çimentoje, ka

mundësi më të madhe për të dëmtuar mjedisin sesa një furrë buke. Në këto kushte furrën e bukës

mund ta ndëshkojë me minimumin e vlerës së gjobës, ndërkohë që është e domosdoshme që

fabrika e çimentos të ndëshkohet me vlerën maksimale të saj pasi impakti i saj në mjedis është

shumëfish më i rëndë sesa ai i furrës së bukës.

Parimi i informimit të publikut dhe mbrojtjes së konfidencialitetit, nënkupton që cdo

inspektorat, gjatë punës së tij, është i detyruar të informojë publikun për konstatimet dhe masat e

marra gjatë procedimit administrativ të inspektimit, nëse kjo është e nevojshme për mbrojtjen e

të drejtave dhe interesave të personave fizikë e juridikë, por ky informim duhet të bëhet në bazë

dhe brenda kufijve të ligjit për mbrojtjen e të dhënave personale dhe të dhënave që lidhen me

veprimtarinë tregtare apo profesionale të subjektit të inspektimit apo personave të tjerë. Në këtë

kuadër, është e nevojshme që nëse gjatë inspektimit konstatohen fakte dhe rrethana të cilat

cënojnë jetën, shëndetin, interesin privat të dikujt, të informohen personat të cilët preken apo

mund të preken nga këto veprime apo mosveprime. Për shembull, nëse konstatohet se një

instalim ka kryer shkarime kimike në tubacionet e ujrave të zeza të tij, është e domosdoshme që

përveç masave që do të merrenn ndaj këtij subjekti, të informohet popullsia përreth për këtë fakt,

pasi përdorimi i ujit apo tokat e tyre mund të kontaminohen me këto lëndë.

9.1 Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve

Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve fuksionon mbi bazë të legjislacionit të përcaktuar

në pikën 8.8 më poshtë dhe mbi bazë të Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 46, datë

29.01.2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe

Ujrave” të ndryshuar. Ky akt është draftruar dhe miratuar në vazhdim të zbatimit të Reformës në

Inspektime, bazuar në ligjin Nr. 10433, datë 16.06.2011 “Për inspektimin në Republikën e

Shqipërisë”.

Propozimi dhe hartimi është bazuar në tërësi në ligjin në fjalë e në veçanti në përcaktimet e

neneve 10, 11, 12, 13 të ligjit për inspektimin. Njëkohësisht bazohet dhe i hapet rruga edhe nga

ndryshimet e ndërmarra në të gjitha ligjet sektoriale në fuqi që lidhen dhe/ose përcaktojnë fushën

e veprimit të këtij Inspektorati Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujrave.

78

Më poshtë sqarohen përmbajtja e secilës pikë të aktit, si dhe arsyet e përzgjedhjes së bërë në këtë

projekt.

Pika I: KRIJIMI I INSPEKTORATIT SHTETËROR TË MJEDISIT DHE PYJEVE

Në pikën i të Vendimit të Këshillit të Ministrave përcaktohet krijimi i inspektoratit dhe emri i tij,

emër qe jep në mënyrë konçize fushën më të gjerë e përmbledhëse të veprimtarisë.

Pika II: MISIONI DHE FUNKSIONET E INSPEKTORATIT SHTETËROR TË MJEDISIT DHE

PYJEVE

Në pikën II përcaktohen misioni dhe funksionet e Inspektoratit Shtetëror të Mjedisit, dhe Pyjeve

apo ndryshe llojet e veprimtarive që do të inspektohen nga ky inspektorat. Këtu është mbajtur

parasysh që Inspektorati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve të inspektojë të gjitha ato lloje

veprimtarish që aktualisht kryhen nga disa trupa inspektuese e në këtë mënyrë hidhet hapi i parë i

domosdoshëm për të bashkuar fushat/sektorët e veprimtarive të ndryshme nën inspektimin e një

inspektorati të vetëm duke realizuar kështu edhe rregullin bazë të ligjit të inspektimit të shprehur

në nenin 10/1: “Si rregull, një inspektoriat shtetëror është përgjegjës për të gjitha funksionet e

inspektimit në fushën shtetërore të veprimtarisë së një ministrie”.

Pika III: ORGANIZIMI DHE FUNKSIONIMI I INSPEKTORIATIT SHTETËROR TË MJEDISIT

DHE PYJEVE

Në këtë pikë përcaktohen nivelet bazë organizative, qendrore dhe të degëve, funksionet e

qendrës dhe degës, rolin e titullarit/kryeinspektorit të asaj dege, linjat bazë të organizimit

horizontal dhe vertikal duke marrë parasysh edhe nevojën e ruajtjes së një balance mes

inspektimit universal dhe atij specifik në ndonjë veprimtari apo grup veprimtarish të dallueshme

nga veprimtaritë apo grupveprimtaritë brenda kompetencës së gjerë të inspektimit të këtij

inspektoriati. Gjithashtu në këtë pikë përcaktohen edhe organi ku kryhet ankimi administrativ.

Pika IV: STEMA DHE VULA ZYRTARE

Kjo është një pikë standarde e përdorur në të gjitha Vendimet e Këshillit të ministrave për

krijimin dhe organizimin e inspektoriateve shtetërore e cila evidenton këtë inspektoriat nga

inspektoriatet e tjera, si dhe nga institucionet e tjera, të cilat ushtrojnë aktivitetin e tyre në

Republikën e Shqipërisë.

Pika V: DISPOZITA TRANZITORE DHE TË FUNDIT

Në këtë pikë janë përcaktuar disa hapa metodike që do të kryhen në mënyrë që të sigurojnë

kalimin e butë, pa boshllëqe në kryerjen në vazhdimësi të inspektimeve, nga strukturat aktuale

inspektuese në Inspektoratin Shtetëror të Mjedisit dhe Pyjeve, pasi sikurse e përmendëm edhe më

79

parë, inspektimi ka ekzistuar pranë Ministrisë së Mjedisit, po nuk ka qenë në një strukturë të

centrealizuar.

Këto hapa trajtojnë çështjet organizative, të burimeve njerëzore, të buxhetit, mjediseve të punës

dhe mjeteve të punës, përfshirë mënyrën se si do të kryhen këto veprime, me transparencë e duke

peshuar aftësitë dhe meritat e personelit aktual inspektues.

Në përfundim, theksojmë se VKM adreson çështjet që i takojnë sipas ligjit të inspektimit

ndërkohë që ministria ka përgatitur edhe aktet e tjera nënligjore, si urdhëri i Kryeministrit për

Strukturën dhe Organikën e të tjera, në mënyrë që Inspektorati Shteteror i Mjedisit, Pyjeve dhe

Ujrave të mund të fillojë nga funksionimi në afatin e përcaktuar nga kjo VKM. Sa më sipër, ka

dalë Urdhëri i Kryeministrit nr. 148, datë 17.04.2014 “Për miratimin e strukturës dhe të

organigramës së Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujrave”

Ndërkaq, miratimi i VKM-së nuk pati as shtim të numrit total të personelit të sistemit të

Ministrisë së Mjedisit, pasi personeli i cili do të shërbejë për vënien në funksionim të kësaj

strukture, aktualisht ndodhej pranë Ministrisë së Mjedisit.

Para miratimit të tij, drafti u dërgua për amendim në Ministrinë e Drejtësisë, Ministrinë e

Financës, Ministrinë e Shëndetësisë dhe Ministrinë e Integrimit Evropian. Ministria e Integrimit

Evropian, përveç shprehjes pozitive për miratimin e aktit, saktësoi se projektvendimi është në

përputhje me Rekomandimet e Progres Raportit të KE-së për Shqipërinë për vitin 2013 në fushën

e mjedisit, që do të thotë se në Progres Raportin e BE-së, një çështje e tillë ishte trajtuar dhe

kishte dalë nevoja e strukture të tillë të specializuar për inspektimin.

Miratimi i këtij akti solli shfuqizimin e VKM-së nr. 223, datë 13.03.2013 "Për organizimin dhe

funksionimin e Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve, Ujërave dhe Peshkimit" pasi ky akt

ishte në fuqi, por ndryshimi i fushës së përgjegjësisë së Ministrisë së Mjedisit, pra largimi nga

përgjegjësia e saj e peshkimit, bëri edhe ndryshimin e Vendimit të Këshillit të Ministrave, që u

pa e arsyeshme që të riformulohej në shumë elementë.

Referuar Urdhërit të Kryeministrit të sipërcituar, numri i punonjësve të Inspektoratit Shtetëror të

Mjedisit, Pyjeve dhe Ujërave është gjithsej 416 (katërqind e gjatështëmbëdhjetë) punonjës. Ai

është i organizuar në Inspektoriat Qendër, me seli në Tiranë dhe me 12 degë rajonale,

përkatësisht:

Dega Tiranë me 45 punonjës

Dega Berat me 26 punonjës

Dega Dibër me 26 punonjës

Dega Durrës me 42 punonjës

Dega Elbasan me 32 punonjës

Dega Fier me 30 punonjës

80

Dega Gjirokastër me 26 punonjës

Dega Lezhë me 33 punonjës

Dega Korçë, me 36 punonjës

Dega Kukës me 23 punonjës

Dega Shkodër me 33 punonjës

Dega Vlorë me 32 punonjës

Struktura e inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit dhe Pyjeve në nivel Qendor përbëhet nga

Kryeinspektori dhe në vartësi të tij janë:

Drejtoria e Inspektoriatit të Policisë Pyjore

Drejtoria e Inspektimit Mjedisor

Drejtoritë Rajonale

Drejtoria e Financës dhe e Shërbimeve Mbeshtetëse

Sektori i Policisë Pyjore dhe Inspektoriati i Mjedisit që nga viti 2006 kanë qenë dy sektorët

përbërës të Drejtorisë së Koordinimit të Kontrollit ne MMPAU. Secili sektor në punën e tij është

mbështetur mbi kuadrin ligjor përkatës, me objekt kontrollin e zbatimit te ligjshmërisë në

sektorin e pyjeve dhe kontrollin e mjedisit. Në nivel lokal, strukturat kanë qenë të atashuara

pranë DSHP–ve të rretheve dhe ARM-ve në qarqe.

Parandalimi dhe goditja e aktiviteteve të paligjshme në fondin pyjor është e lidhur ngushtë me

kontrollin e zonave pyjore si dhe të rrugëve të transportit të prodhimeve me origjine pyjore.

Aktualisht, struktura e policisë pyjore ushtron kontrollin e saj mbi bazën e kontrollit të zonave

pyjore. Çdo inspektor zone ka përgjegjësinë e kontrollit dhe të mbulimit të aktiviteteve me dhe

pa leje në një sipërfaqe që nga 1500-2000 ha, në disa rrethe arrin deri në 3500 ha për inspektor.

Problemet e konstatuara janë të lidhura jo vetëm me sipërfaqet e medha që ka në ngarkim çdo

inspektor, por edhe me vështirësitë për të kontrolluar zonat pyjore që janë në largësi të mëdha

nga qendrat e banuara, reduktimin e herëpashershëm të numrit të punonjësve të shërbimit pyjor

për shkak të reformave dhe shkurtimeve që janë bërë në sektorin e pyjeve në vite. Në punën e tij

për parandalimin dhe goditjen e aktiviteteve të paligjshme në pyje, personeli i policisë pyjore, në

5 vitet e fundit ka mbajtur mesatarisht, për kundravajtjet e konstatuara në fondin pyjor e kullosor,

mbi 3000 proces verbale administrative dhe rreth 300 proces verbale me kallëzime penale, duke

vendosur njëkohësisht edhe rreth 376 milione lekë gjoba.

Gjithashtu, personeli i policisë pyjore, ka sekuestruar mesatarisht 8000-10000 m³ material drusor

të prerë dhe ose transportuar ilegalisht.

81

Përsa i përket mbrojtjes së pyjeve nga zjarret, përveç punës së saj direkte për zbulimin dhe

operacionet e fikjes se zjarreve, personeli i Policisë Pyjore organizon skuadrat vullnetare për

shuarjen e zjarreve në pyje në çdo fshat dhe komunë, si dhe koordinon punën me institucionet e

tjera shtetërore dhe private.

Një detyrë tjetër e policisë pyjore, si organ i specializuar teknik, është dhe kontrolli i aktiviteteve

të ligjshme në pyje, ku përfshihen zbatimi i normave teknike në implementimin e projekteve te

ndryshme si: pyllëzime, pastrime, rrallime, sistemime malore dhe punime të tjera që zbatohen në

pyje. Gjithashtu, Policia Pyjore kontrollon edhe zbatimin e projekteve të shfrytëzimit dhe

transportin e materialit drusor, konform rregulloreve përkatëse. Një tjetër drejtim i punës së

policisë është kontrolli i zbatimit të kontratave midis shërbimit pyjor dhe subjekteve private.

Në situatën aktuale, në kushtet kur presioni ndaj pyjeve vazhdon të jetë i lartë dhe nevoja për

prodhime pyjore si dru zjarri, lëndë punimi dhe prodhime të tjera pyjore është në rritje, kërkohet

që strukturat e policisë pyjore të rrisin kapacitetet dhe efektivitetin e punës së tyre.

Aktualisht, pjesa më e madhe e pyjeve shtetërore janë pyje të larta dhe në largësi të

konsiderueshme nga zonat e banuara.

Forcimi i strukturave të kontrollit dhe zbatimit të ligjit është një kërkesë që rrjedh nga zbatimi i

konventave ndërkombëtare që shteti shqiptar ka ratifikuar si dhe është një kërkesë e iniciativave

globale e rajonale që janë të lidhura me mbrojtjen e pyjeve.

Kontrolli i aktiviteteve të tjera në pyje si grumbullimi i bimeve medicinale, gjuetia, zënia e

paligjshme e fondit pyjor, kullotja, etj., janë aktivitete që do të vazhdojnë të kontrollohen nga

policia pyjore.

Strukturat e Policisë Pyjore kanë një eksperiencë tashmë të konsiderueshme në fushën e

parandalimit të aktiviteteve të paligjshme dhe kontrollin e aktiviteteve të ligjshme. Kjo

eksperiencë i ka fillimet që në vitin 1923, kur punonjësi i pyllit konsiderohej si rojtari i pyllit, i

cili kontrollonte të gjitha aktivitetet që kryheshin në pyje.

Objekti i punës së strukturës së Policisë Pyjore, si organ shtetëror teknik i specializuar në fushën

e pyjeve, është kontrolli i zbatimit te legjislacionit në fuqi për pyjet, kullotat, zonat e mbrojtura,

florën e faunën e egër, veprimtarinë e gjuetisë dhe veprimtaritë e tjera që zhvillohen në fondin

pyjor kombëtar. Një detyrë tjetër e rëndësishme e strukturave të Policisë Pyjore është dhe

mbrojtja nga zjarret dhe sensibilizimi për pjesëmarrjen publike në ruajtjen dhe mbrojtjen e

ekosistemeve pyjore dhe kullosore. Policia pyjore ishte organ i specializuar i shërbimit pyjor me

funksione teknike e kontrolluese për pyjet kullotat, zonat e mbrojtura, florën dhe faunën e egër,

veprimtarinë e gjuetisë dhe disa veprimtari të tjera .

82

Vetëm sipas ligjit kryesor që është ligji i pyjeve, policia pyjore ka 22 detyra pa përfshirë dhe

ligje të tjera për kullotat, për faunën e egër, etj. Në krahasim me subjektet e tjera kontrolluese,

policia pyjore ka si objekt të punës së saj pyllin, kullotën, fondin e gjuetisë.

Në kushtet kur problematika në sektorin e pyjeve eshte e lidhur me mbrotjen e fondit pyjor,

kullosor e ate te gjuetise, kur transefimi i pyjeve në pronësi te NJQV-ve po vazhdon dhe do të

thellohet, forcimi i funksioneve kontrolluese do të jetë prioritet. Gjithashtu vlerësimi i mësipërm

bazohet dhe në faktin që shteti në të gjitha fushat sot në RSH ka ruajtur funksionet kontrolluese.

Drejtimet kryesore të punës së policisë pyjore janë parandalimi dhe goditja e aktiviteteve ilegale,

si dhe kontrollin e monitorimin e veprimtarive të ligjshme.

Gjatë viteve të tranzicionit janë shfaqur probleme për prerje të paligjshme të pyjeve, zjarret në

pyje dhe kullota, gjueti e paligjshme, zënie te paligjshme, mosrespektim licencash.

Këta punonjës kryjenë mbi 6000 kontrolle në vit në ngastrat pyjore, procedojnë cdo vit mbi 3000

kundravajtje administrative me rreth 400 milion leke gjoba dhe 350 kundravajtje penale çdo vit.

Bëjnë bllokime e sekuestrime të lëndës drusore në qindra raste mbi 10 mijë m³ lëndë drusore e

produkte të dyta të pyllit.

Policia pyjore ndjek kundravajtet në të gjitha shkallët e gjykimit deri në ekzekutimin e plotë të

kundravajtjeve.

Krijimi i struktures se ekstensionit duke lënë zbuluar zonat pyjore ka rritur dëmet në mënyrë të

konsiderueshme, çka duhej patur kujdes që çdo hap i reformës të bëhej i bazuar në ligj, në

strategji zhvillimi të miratuara dhe zyrtarisht.

Në këtë kuadër, gjatë kryerjes së inspektimit në fushën e mjedisit, autoriteti i cili është autorizuar

nga ligji për kryerjen e këtij lloj inspektimi, është i detyruar që të zbatojë legjislacionin në fuqi

për inspektimin përpos atij mjedisor. Në këtë kuptim, respektimi i ligjit fillon nga hartimi i

programit të inspektimit, zbatimi i tij, mënyra korrekte e zbatimit të tij, mënyra e komunikimit të

programit të kontrollit të kontrolluarit, marrja e dokumentacionit apo e informacionit që lidhet

me kontrollin nga i kontrolluari, sugjerimet për përmirësimin e situatës dhe dokumentacionit,

hartimi i saktë dhe i drejtë i akt-kontrollit, i procesverbalit të konstatimit të shkeljes dhe ai i

vendimit të dënimit në rast se shkelja e konstatuar është e dënueshme.

Problematika e konstatuar deri më sot, është pikë së pari tek serioziteti që duhet të trajtohet në

çdo rast rëndësia e të pasurit një mjedis të shëndetshëm, pasi ky fakt afekton të gjithë shoqërinë,

por kjo gjë nuk është akoma e lehtë për t’u arritur, duke qenë se shoqëria shqiptare, sapo ka

filluar të kërkojë standarde jetese.

Të vjen keq kur del në ambientet e përbashkëta jashtë derës së apartamentit tënd dhe vazhdon të

shohësh qese me mbetje që komshiu apo dikush tjetër i papërgjegjshëm në konceptin e

83

detyrimeve komunitare, i ka lënë aty. Në këtë kontekst nuk është e habitshme që edhe

inspektorët apo ata që merren me fushën e inspektimit të elementëve të mjedisit, të jenë tërësisht

jo të përgjegjshëm. Shpesh herë ka ngjarë që edhe drejtuesit e lartë të institucioneve në fushën e

mjedisit nuk kanë qënë të përgjegjshëm në vendimarrjet e tyre, pikërisht nga mungesa e kësaj

kulture. Deri më tani, mjedisi dhe problematikat e tij janë trajtuar si “çështje/problem të të

tjerëve”, gjëra që nuk lidhen me ne drejtpërsëdrejti. Vetëm shtëpia jonë, makina jona, fëmijët

tanë apo zyra jonë është problem/çështja jonë. Por në asnjë rast nuk duhet të jetë kështu, se

harrojmë që shtëpia jonë, makina jonë, fëmijët tanë apo zyra jonë ndodhen brenda asaj sipërfaqës

mjedisore për të cilën po flasim dhe është pronë dhe detyrim mirëmbajtjeje i të gjithëve.

Mungesa e kësaj kulture, por jo vetëm, edhe e të menduarit në këtë kontekst, bën që një sasi

tepër e kufizuar inspektimesh deri më sot, të ketë pasur realisht ndikimin e nevojshëm në

konstatimin, ndjekjen dhe vënien përpara drejtësisë së dëmtuesve të mjedisit.

Vera që sapo lamë pas, rezultoi thuajse katastrofike në lidhje me sipërfaqet pyjore dhe kullosore,

pjesë e Fondit Kombëtar Pyjor dhe Kullosor, që u dogjën në shumicën e rasteve nga zjarrvënie të

qëllimshme të njerëzve të papërgjegjshëm, që për hir të përfitimit personal, flijuan mijëra hektarë

pyje dhe kullota.

Sipas të dhënave të marra nga Policia e Shtetit, janë proçeduar 37 persona në rang vendi, por nuk

ka ende asnjë masë penguese ose ndëshkuese për ta, pasi vërtetimi i fajësisë së këtyre veprave,

po sipas këtyre strukturave është shumë i vështirë. Po pse vallë? Të jetë e vërtetë?

Nëse bëjmë një vështrim të përgjithshëm mbi situatën, duke analizuar vendin dhe pozicionin ku

ka iniciuar çdo vatër zjarri, është e lehtë të identifikosh dëmtuesin, sepse përgjithësisht tek toka e

bujkut apo bariut ku ka nisur flaka është zjarrvënia, për të fituar toka të reja buke apo për të

shtuar bimësinë e njomë për blegtorinë.

Nga informacioni i marrë në rrugë jozyrtare nga ZIMEK pranë Ministrisë së Mjedisit, brenda një

dite (datë 07.08.2017) kanë qënë disa vatra zjarri të cilat kanë prekur pjesë të Fondit Kombëtar të

Pyjeve dhe Kullotave, përkatësisht në Qarkun e Vlorës, në zonën e Dukatit, në Qarkut e Tiranës,

në zonën e Ballenjës, në Dajt dhe në Bërzhitë, në Qarkun e Dibrës, tre vatra në Bulqizë dhe dy në

Mat me sipërfaqe totale rreth 37 ha, në Qarkun e Lezhes në zonën e Oroshit, në Qarkun e Berat

në zonën e Bogovës rreth 7 ha të shkrumbuara. Në qarkun Elbasan, në zonën e Malit Komnjanit

(30 ha) dhe rreth 3 ha të tjera në zonën e Lukovës dhe Holtës. Po të bësh një përllogaritje

aritmetikore vetëm të kësaj dite, sipas përmbledhjes që kemi përmendur më sipër, janë mbi 77 ha

pyje dhe kullota të dëmtuara në një ditë në 6 qarqe të ndryshme. Nga Inspektoriati Shtetëror i

Mjedisit dhe Pyjeve dhe nga Task-Forca Roja e Gjelbër, nuk është proçeduar asnjë individ apo

shoqëri. Po ashtu as edhe nga Policia e Shtetit.

Ç’do të thotë kjo? Që mbase zjarret u ndezën vetë? Që mbase zjarrvënësit ishin të padukshëm,

apo e vërteta është se mungesa e ndjenjës së detyrës dhe mungesa e mjeteve të transportit ka

84

dembelosur inspektorët përkatës për të bërë punën e tyre brenda fushës së përgjegjësisë për të

cilën paguhen? Këto janë deri diku hipoteza të verifikuara, por që ndikojnë drejtpërsëdrejti në

cilësinë e mbrojtjes së mjedisit.

Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve Ujrave është në vartësi të Ministrisë së Mjedisit

(institucion qendror) dhe e shtrin konpetencën e tij në fushat që mbulon përgjegjësia e Ministrisë

së Mjedisit referuar VKM-së përkatëse të “Përcaktimit të fushës së përgjegjësisë shtetërore të

Ministrisë së Mjedisit”, në të cilën përcaktohet se “..Ministria e Mjedisit ushtron veprimtarinë e

saj në këto fusha përgjegjësie shtetërore në përputhje me legjislacionin përkatës:

Sektori i mjedisit përfshin mbetjet, cilësinë e ajrit, zhurmat, ndotjen industriale, kimikatet,

ndryshimet klimatike dhe monitorimin e treguesve të mjedisit, vlerësimin e ndikimit në mjedis;

Sektori i biodiversitetit përfshin florën dhe faunën, mbrojtjen e tokës nga erozioni dhe degradimi,

mbrojtjen e peizazhit natyror dhe zonat e mbrojtura;

Sektori i burimeve ujore përfshin ujërat sipërfaqësorë, ujërat nëntokësorë dhe ujërat detare.

Sektori i pyjeve dhe kullotave, përfshin mbrojtjen, menaxhimin, rehabilitimin e pyjeve të

dëmtuar dhe degraduar, pyllëzimet e reja dhe kadastrat pyjore;...”60

Që do të thotë se jashtë kësaj fushe të përgjegjësisë, Inspektoriati Shtetëror i Mjedisit dhe Pyjeve,

nuk ka asnjë lloj kompetence. Përshembull, ai nuk mund të inspektojë kontatorët matës të

konsumit të energjisë elektrike, pasi është CEZ dhe ERE që bën këtë lloj inspektimi, por mund të

inspektojë të gjithë subjektet që janë pajisur me leje mjedisore për zhvillimin e një aktiviteti të

caktuar.

Përgjithësisht një inspektor apo inspektoriat nuk mund të jetë pjesë e dy lloj inspektimeve apo e

inspektoriateve nga dy institucione të ndryshëm pasi mund të krijohet mundësia e konfliktit të

interesit gjatë ushtrimit të funksioneve të tij, si dhe siç e përmendëm edhe më lart, varet nga

fusha e përgjegjësisë shtetërore që i është dhënë. Referuar ligjit “Për inspektimet në RSH”,

përjashtimisht, një inspektorat shtetëror mund të jetë pjesë përbërëse e një institucioni tjetër, në

varësi të një ministrie, nëse parashikohet shprehimisht nga një ligj i posaçëm. I vetmi rast që

njihet sot është një rast që po krijon shumë konfuzion në ushtrimin e detyrave të INUK

(Inspektoriatit Ndërtimor Urbanistik Kombëtar).

Për inspektoratin shtetëror, mund të themi se ushtron juridiksionin e tij territorial në të gjithë

territorin e vendit, pasi duke qenë se është në varësi të një institucioni qendror (si ministria), për

aq kohë sa ato e kanë të shtrirë realizimin e fushës së tyre të përgjegjësisë shtetërore në të gjithë

territorin e republikës, edhe inspektoriatet si institucione të vartësisë së tyre, natyrisht që do të

60 VKM “Për përcaktimiin e fushës së përgjegjësisë së Ministrisë së Mjedisit”

85

kishin të njëjtin mbulim territori. Kjo është arsyeja që deri më tani të gjithë inspektoriatet

organizohen edhe në degë territoriale, të cilat drejtohen nga drejtuesi i degës përkatëse.

9.2 Inspektoriati i policisë pyjore

Kjo është nje strukturë shtetërore në vartësi te Ministrit të Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të

Ujërave e ngarkuar me kontrollin e zbatimit të kuadrit ligjor e rregullues të pyjeve dhe kullotave

nga ana e të gjithë subjekteve që kanë në pronësi, administrim ose përdorim pyje e kullota dhe

nga subjektet që kryejnë aktivitete ne fondin pyjor e kullosor, pavarësisht nga forma e pronësisë.

Reforma institucionale e propozuar bazohet në Strategjinë e Zhvillimit të Sektorit të Pyjeve dhe

Kullotave, të miratuara me VKM.

Kjo reformë synon rritjen e efikasitetit të strukturave të kontrollit dhe marrjen e masave të

nevojshme për mbrojtjen e burimeve natyrore, me qëllim përmirësimin dhe forcimin e kontrollit

mbi zbatimin e ligjit për të eleminuar e reduktuar:

Kjo strukturë shtrihet në nivel qendror, rajonal dhe lokal dhe kryen këto funksoione:

9.2.1 Detyrat në nivel qendror

Hartimi i akteve nënligjore dhe përmirësimi i atyre ekzistuese lidhur me mbrojtjen e

pyjeve dhe kullotave;

Hartimi i planeve dhe programeve të bashkëpunimit me institucionet dhe strukturat e tjera

qendrore për kontrollin e zbatimit të legjislacionit dhe aktiviteteve në fondin pyjor e

kullosor të vendit;

Kontrolli i zbatimit të legjislacionit të pyjeve dhe kullotave në strukturat e varësisë;

Monitorimi i zbatimit të strategjive dhe politikave për mbrojtjen e pyjeve nga dëmet,

veprimtaritë ilegale dhe nga zjarret.

9.2.2 Detyrat në nivel rajonal

Hartimi i planeve dhe programeve të veprimit për kontrollin e zbatimit të planeve të

mbarështrimit dhe inventarizimit në të gjithë fondin pyjor të rajonit, pavarësisht nga

statusi dhe forma e pronësise së tyre;

86

Bashkëpunimi dhe koordinimi me institucionet shtetërore, në nivel rajonal, lokal dhe

shoqatat e ndryshme për zbatimin e planeve dhe programeve të veprimit, në perputhje me

detyrimet ligjore te tyre, për kontrollin e zbatimit të planeve të mbarështrimit e

inventarizimit të pyjeve dhe kullotave;

Monitorimi i realizimit të planeve dhe programeve të veprimit, në kuadrin e realizimit të

objektivave strategjike;

Bashkëpunimi dhe koordinimi me strukturat rajonale te institucioneve të tjera, mbi

zbatimin e ligjshëmërisë në aktivitetet që zhvillohen nga subjektet e ndryshëm në fondin

pyjor e kullosor shtetëror;

Bashkëpunimi dhe rakordimi i programeve dhe masave me strukturat rajonale dhe

vendore, për shuarjen e zjarreve në pyjet dhe kullotat shtetërore, komunale dhe private.

9.2.3 Detyrat në nivel lokal

Monitorimi dhe kontrolli i zbatimit të planeve të mbarështrimit dhe inventarizimit nga

administruesit, përdoruesit dhe pronarët e pyjeve dhe kullotave;

Vlerësimi ekonomik dhe teknik mjedisor dhe miratimi i projekteve të zbatimit për

kryerjen e punimeve në pyjet dhe kullotat e rrethit, për të gjithë format e pronësisë;

Monitorimi dhe kontrolli i aktiviteteve prodhuese dhe punimeve për zbatimin e

projekteve të investimeve në pyjet dhe kullotat shtetërore, komunale dhe private, nga vetë

strukturat e policisë, si dhe në bashkëpunim me institucionet shtetërore vendore dhe

shoqatat e ndryshme;

Bashkëpunimi me organet vendore, shoqatat dhe komunitetet per realizimin e

programeve të informimit dhe ndërgjegjësimit të publikut, për mbrojtjen dhe zhvillimin e

pyjeve dhe kullotave;

Proçedimi dhe penalizimi i personave dhe subjekteve që zhvillojnë aktivitete ilegale në

fondin pyjor e kullosor shtetëror, komunal dhe privat;

Proçedimi dhe penalizimi i strukturave shtetërore, pronarëve privatë dhe perdoruesve të

pyjeve e kullotave për shkeljet në zbatimin e planeve te mbarështimit, inventarizimit dhe

projektet e zbatimit;

Gjykimi i kundravajtjeve administrative, për dëmet e shkaktuara në pyjet dhe kullotat

shtetërore, komunale dhe private;

Organizimi dhe drejtimi i veprimeve të të gjitha strukturave vendore, për shuarjen e

zjarreve në pyjet shtetërore, komunale e private.

87

9.2.4 Detyrat e inspektoriatit të mjedisit:

Duke qenë pjesë e zyrave rajonale të kontrollit ka këto detyra:

Inspektorati i Mjedisit e realizon kontrollin mbi mjedisin dhe mbi veprimtaritë që ndotin

mjedisin nëpërmjet inspektimit mjedisor.

Ministri i Mjedisit për të rritur mundësitë e Inspektoriatit, në përbërje të grupeve të inspektimit,

autorizon në raste të veçanta specialistë për të marrë pjesë në inspektimet mjedisore.

Inspektorët pajisen me kartën e identitetit të inspektorit, ku përcaktohet territori në të cilin ata

ushtrojnë kontrollin mjedisor.

Inspektimi mjedisor është veprimtari e inspektoriatit dhe ka të bëjë me:

a) kontrollin e përputhshmërisë së subjekteve të kontrolluara me kërkesat e legjislacionit

mjedisor;

b) monitorimin e ndikimit në mjedis të subjekteve të kontrolluara për të përcaktuar masat që

duhen marrë për mbrojtjen e mjedisit.

Inspektimi mjedisor realizohet nëpërmjet:

a) grupeve të inspektimit, të përbëra nga jo më pak se dy inspektorë;

b) grupeve të inspektimit, të formuara në bashkëpunim me inspektorate të tjera;

c) kontrolleve të kryera nga inspektorati i vetëm.

Inspektimi mjedisor synon:

zbatimin e legjislacionit mjedisor në zonën objekt kontrolli;

përputhshmërinë e veprimtarisë së inspektuar me kërkesat ligjore dhe kushtet e lejes mjedisore;

zbatimin e kërkesave të vendosura në inspektimin e mëparshëm.

Inspektimi mjedisor përfshin:

a) kontrollin dhe vlerësimin mjedisor të zonave ku ndodhen subjektet që do të kontrollohen;

b) monitorimin e respektimit të standardeve të cilësisë mjedisore nga veprimtaritë ndotëse;

c) vlerësimin e raporteve dhe të deklaratave të subjekteve objekt kontrolli;

ç) vlerësimin dhe verifikimin e çdo vetëmonitorimi të subjekteve, objekt kontrolli;

88

d) vlerësimin e veprimtarive dhe të funksioneve që kryen subjekti objekt kontrolli;

dh) kontrollin e mjediseve, të pajisjeve dhe përshtatshmërinë e menaxhimit mjedisor, që kryen

vetë subjekti;

e) kontrollin e të dhënave që mbajnë operatorët e subjekteve objekt kontrolli.

Inspektimet mjedisore planifikohen paraprakisht dhe kryhen në bazë të një plani të miratuar.

Planet e inspektimeve mjedisore miratohen nga Ministri i Mjedisit.

Planet e inspektimit hartohen në mbështetje të programeve të bashkëpunimit me inspektoratet e

tjera të degëve të industrisë, të shpërndarjes gjeografike të veprimtarive, të pajisura me leje

mjedisore apo sipas shkallës së ndotjes, që paraqet secila veprimtari.

Planet e inspektimit hartohen në nivel kombëtar dhe qarku. Planet në nivel qarku janë pjesë e

planit kombëtar.

Grupi i inspektimit dhe inspektorët gëzojnë të drejtën ligjore që të hyjnë në vendet ku do të

ushtrohet kontroll dhe të marrin të dhëna për qëllime inspektimi mjedisor.

Gjatë kontrollit në vend të veprimtarive, grupi i inspektimit është i detyruar:

a) të ekzaminojë në shkallë të gjerë ndikimet negative, në përputhje me kërkesat e legjislacionit

mjedisor dhe me planet e programet e inspektimit mjedisor;

b) të ndihmojë për zgjerimin e njohurive dhe ndërgjegjësimin e subjekteve për kërkesat ligjore,

për ndjeshmërinë mjedisore të shtetit, si dhe për ndikimet negative të veprimtarive të tyre;

c) të mbajë parasysh rreziqet dhe ndikimet mbi mjedis të instalimit të kontrolluar për vlerësimin

e efektshmërisë së autorizimit, të lejes apo kërkesave për licencim dhe të vlerësojë nëse janë të

nevojshme përmirësimet apo ndryshimet sipas këtyre kërkesave.

Pas çdo inspektimi mjedisor, grupi inspektues harton raportin e rezultateve të inspektimit, ku

pasqyrohen:

të dhënat e inspektimit dhe evidencat e përputhshmërisë së veprimtarisë me kërkesat e

legjislacionit mjedisor;

b) vlerësimet dhe përfundimet për sanksionet që duhen marrë.

Inspektorati i Mjedisit gjatë inspektimit të subjekteve mban procesverbal në prani të

përfaqësuesve të subjektit që kontrollohet.

Raportet e plota ose përfundimet e tyre i komunikohen zyrtarisht subjektit të kontrolluar, jo më

vonë se 10 ditë nga përfundimi i inspektimit.

89

Ashtu siç e cituam edhe më sipër, por edhe referuar legjislacionit në fuqi për inspektimin,

inspektorati shtetëror kompetent për kryerjen e një funksioni inspektimi të parashikuar me ligj të

posaçëm, krijohet apo përcaktohet me vendim të Këshillit të Ministrave. Kjo ka qënë procedura e

krijimit edhe e Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit dhe Pyjeve, i cili u draftua nga Ministria e

Mjedisit në muajin nëntor 2013, u përcoll zyrtarisht për amendim në ministritë e linjës dhe

Departamentin e Administratës Publike dhe pas reflektimit të amendimeve të të gjithë

institucioneve, u dërgua për shqyrtim e miratim pranë Këshillit të Ministrave në muajin dhjetor

2013. Këshilli i Ministrave, pasi e shqyrtoi dhe verifikoi komentet e bëra nga institucionet e tjera,

e miratoi në 29 janar 2014, datë të cilën mban edhe Vendimi i Këshillit të Ministrave “Për

organizimin dhe funksionimin e Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujrave”.

Kryeinspektori i inspektoriatit shtetëror është në qendër dhe drejton degët rajonale të tij me anë

të kryeinspektorit të degës rajonale. Referuar ndarjes administrative territoriale të Republikës së

Shqipërisë, e cila ndan territorin e vendit tonë në 12 qarqe, është parë e arsyeshme që degët të

jenë në nivel rrethi.

Kryeinspektori dhe titullari i organit të varësisë, që prezumohet të jetë kryeinspektori i degës

rajonale, emërohet dhe lirohet nga detyra nga Kryeministri, me propozimin e ministrit

përgjegjës.

Organizimi i inspektimeve ministrore nuk funksionon në bazë të parimit të uniformitetit,

kryesisht mund të dallohen 5 tipologji të ndryshme të organizimit në kryerjen e funksioneve të

inspektimit:

Institucione inspektimi me personalitet juridik (të ndryshëm nga ai i ministrisë mëmë) që

konsistojnë në një zyrë qendrore (me juridiksion në gjithë territorin e vendit) dhe nuk kanë degë

apo drejtori në territor (Agjencia e Duhan Cigareve, Qendra Kombëtare e Kontrollit të Barnave

(QKKB), etj.)

Institucione inspektimi me personalitet juridik (të ndryshëm nga ai i ministrisë mëmë) që

konsistojnë në një zyrë qendrore dhe kanë degët e tyre territoriale (Autoriteti Kombëtar i

Ushqimit);

Institucione inspektimi me personalitet juridik, zyrat qendrore të të cilave janë pjesë e strukturës

(aparatit) së ministrisë (zakonisht të organizuara në drejtori apo njësi një-funksionale me rol

koordinimi dhe udhëheqje metodologjike), por të cilat kanë degët e tyre të dedikuara në territor,

të cilat i raportojnë drejtpërdrejt zyrës qendrore (Inspektorati Shtetëror i Punës);

Institucione inspektimi me personalitet juridik (të ndryshëm nga ai i ministrisë mëmë), qe

konsistojnë në zyrën qendrore, ndërsa inspektimi në territor bëhet nga njësitë e inspektimit në

90

Degët rajonale të ministrisë dhe që ushtrojnë edhe funksione të tjera (Inspektimi i Farave dhe

Fidaneve);

Institucione inspektimi pa personalitet juridik, që janë pjesë e strukturave të ministrisë, zyra

qendrore është e organizuar si një drejtori multifunksionale brenda aparatit të ministrisë ndërsa

inspektimi në territor kryhet nga njësi inspektimi pjesë e Degëve/drejtorive rajonale të ministrisë

(që kryejnë edhe funksione të tjera përfshirë këtu funksione të tjera inspektimi) (Inspektorati

Veterinar, ai Zooteknik, Fitosanitar, etj).

9.2.5 Të dhënat statistikore mbi masat e marra nga ISHMP 2014-2017

Që nga krijimi i tij, puna e Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit dhe Pyjeve ka dhënë frutet e saj

referuar konferencave dhe të dhënave që ky institucion ka përhapur vetë në to. Ai raporton se

gjatë vitin 2014-2017 ka vënë mbi 1000 gjoba nga të cilat:

-janë ekzekutuar vetëm 150 me një shumë totale të arkëtuar prej 30.550.000 lekë

-janë në proçes tek përmbaruesisit gjyqësor për ekzekutim 587 gjoba

- janë në proçes në gjykatë 231 gjoba

Për diferencën e numrit të gjobave, ky institucion nuk jep asnjë të dhënë. Nga ana tjetër, vërejmë

se përqindja e rasteve të dënimit me gjobë të ekzekutuara është rreth 10-15 % të sasisë totale të

vendimeve dhe gjobave të marra, gjë që më bën të kuptoj edhe një element tjetër, atë të

problematikave në vendimmarrjen e autoriteteve, pasi mesa duket vendimmarrja në shumicën e

rasteve nuk ka qenë ose e saktë, ose ka qenë me të meta.

9.2.6 Propozime në lidhje me reformimin e ISHMP-së

Nëpërmjet inventarit aktual të funksioneve inspektuese mund të shkohet më thjesht drejt një

analize për objektivin e dëshiruar gjatë procesit të reformës. Objektivat kryesore afatshkurtra të

reformës në inspektim janë:

reformimi individual i fushave të inspektimit;

krijimi i një kuadri të përbashkët ligjor për të gjitha inspektimet;

krijimi i një institucioni të përgjithshëm bashkërendues;

bashkimi i inspektimeve, dhe;

modeli i inspektoratit të përqendruar.

91

Inspektimet që kryhen për llogari të pushtetit ekzekutiv janë një përbërës thelbësor i një shteti

modern të bazuar mbi “legjislacionin administrativ”. Duke parashtruar kufizimet aktuale fiskale

dhe buxhetore, legjislacioni administrativ është bërë mjeti i vetëm për qeverisjen publike. Shumë

aspekte të jetës së biznesit janë subjekt i kërkesave dhe detyrimeve të ekzekutivit, prandaj dhe

monitorohen dhe kontrollohen. Qëllimi kryesor i inspektimit është për të siguruar pajtueshmërinë

me dispozitat ligjore në fuqi, rregulloret dhe kërkesat e ekzekutivit. Për më tepër, funksioni i

inspektimit luan një rol të rëndësishëm për të siguruar një “feedback” mbi ndikimin dhe

zbatimin real të rregullave, bazuar në mësimet e inspektimeve aktuale në terren, politikëbërësit

(ministritë), mund të verifikojnë realizueshmërinë e legjislacionit në fuqi dhe si rrjedhojë, këta të

fundit mund të justifikojnë reformat ligjore apo rregullatore që duhen ndërmarrë.

Në teori, implementimi i dispozitave ligjore duhet të krijojë stimuj për ata me të cilët lidhen. Në

praktikë, në pajtim me dispozitat ligjore do të thotë të përmbahesh nga çdo veprim ose sjellje që

do të përbënte një shkelje të këtyre dispozitave. Përgjegjësia kryesore për përputhshmërinë

ligjore qëndron tek qytetarët dhe bizneset e tyre, ndërhyrja e inspektimit është vetëm një metodë

dytësore e kontrollit.

Sigurisht inspektimet janë kritike në sigurimin e përfitimeve për shoqërinë, bizneset dhe

qytetarët. Në shumicën e rasteve ligjet dhe rregullat kërkojnë stimuj që zbatimi të jetë efektiv.

Megjithatë inspektimi është i nevojshëm për ruajtjen dhe "sundimin e ligjit". Qeveria duhet të

vendosë kufizime që të kufizojë ose ndalojë lloje të caktuara të sjelljes, produktesh ose

shërbimesh. Nëse një qeveri nuk ka të siguruar mbikëqyrjen dhe kontrollin, përputhshmëria me

ligjet dhe dispozitat ligjore do të jetë shumë vështirë.

Inspektimet gjithashtu kanë kosto të rëndësishme. Përveçse kosto direkte që përballohen nga

qytetarët dhe bizneset, inspektimet janë barrë shtesë dhe sfidë për këto të fundit. Inspektimet me

cilësi të ulët kanë pasoja të thella indirekte për shoqërinë dhe për bizneset që i binden ligjit.

Aktivitetet të cilat janë të paligjshme ose pjesë e ekonomisë informale, të cilat nuk i nënshtrohen

ligjshmërisë, krijojnë avantazhe konkurruese pasi nuk veprojnë në përputhje me rregullat ose

veprojnë përtej fushëveprimit të inspektimeve.

Një sistem i projektuar mirë i inspektimit mund të krijojë një zgjidhje 'të favorshme'. Nëse

ligjshmëria është e adresuar dhe mirëprojektuar, inspektimi mund të krijojë përfitime më shumë

se sa kosto, duke rritur përgjegjshmërinë dhe rregullsinë e proceseve, deri në rritjen e mirëqenies

sociale. Megjithatë, nëse funksioni i inspektimit është hartuar keq, ai jo vetëm që bëhet barrë e

tepërt për biznesin dhe krijon mundësi për korrupsion dhe abuzim, por gjithashtu çon në kosto

më të larta për forcimin e tij, duke u bërë shpesh të dështojnë objektivat politike. Natyrisht, kjo e

fundit zvogëlon besimin që qytetarët dhe bizneset kanë për qeveritë e tyre, autoritetet dhe entet

rregullatore.

92

Në mjediset komplekse ligjore dhe institucionale karakteristike të vendeve në tranzicion dhe

zhvillim, funksioni i inspektimit është shumë i ndjeshëm ndaj paaftësisë, dështimit dhe abuzimit.

Këto vende shpesh përjetojnë më të keqen e dy botëve: përputhje të ulëta dhe kosto të larta për

bizneset dhe qeverinë. Studimet e fundit të barrierave administrative për investimet, të kryera

nga Grupi i Bankës Botërore dhe organizata të tjera në shumë vende, kanë gjetur se inspektimet e

ekzekutivit për përmbushjen e detyrimeve ligjore mund të shkaktojnë probleme të

konsiderueshme për bizneset, duke përfshirë ndërprerjen e aktiviteteve të biznesit, rrezikun e

sanksioneve të paparashikueshme dhe korrupsion. Në mënyrë tipike, probleme të tilla nuk janë të

kufizuara në fusha të caktuara: ato përsëriten në përgjithësi në të gjithë ekzekutivin, përmes

departamenteve dhe inspektorateve përgjegjëse për taksat, sigurinë, doganat, shëndetësinë,

mjedisin, mbrojtjen e konsumatorit, dhe mbrojtjen e punës. Problemet me inspektimet janë

zakonisht sinjale dobësie sistematike.

Dështimet e sistemit të inspektimit janë të lidhura shpesh me cilësinë e dobët të kuadrit

rregullator. Rritja e pashembullt e numrit të ligjeve dhe rregulloreve në të gjithë vendet në

zhvillim, dekadat e fundit, zakonisht ka qenë e shoqëruar me zhvillimin sistemeve të inspektimit.

Ndryshimet e shpeshta dhe të izoluara ligjore, së bashku me politika rregullatore të pasigurta,

mund të krijojnë mbivendosje të paqartë te dispozitave dhe mandateve të inspektimeve. Në të

njëjtën kohë, ndërhyrjet e fragmentuara – duke përfshirë planifikimin dhe kapacitetet zbatuese te

dobëta, koordinimin ndërministror të pamjaftueshëm dhe mungesën e dialogut me komunitetin e

biznesit – janë shpesh rezultat i koordinimit të dobët mes inspektorateve, dështimit në

standartizimin e procedurave të inspektimit dhe mungesës së përgjithshme të planifikimit.

Prandaj, krijimi (ose reformimi) i sistemit të inspektimit është rrallë herë i lehtë. Zhvillimi i një

sistemi inspektimi të cilësisë së lartë kërkon shumë aftësi – sidomos politike dhe menaxheriale –

kërkon shpenzime shtesë buxhetore, së paku në afat të shkurtër. Reforma inspektimit lidh shumë

procese dhe institucione. Në të vërtetë, inspektimet janë një nga pjesët më të vështira të sistemit

rregullator për t’u reformuar. Megjithatë ia vlen të bëhet, nëse bëhet mirë, reforma mund të

zvogëlojë barrën mbi biznesin, të mundësojë eksporte më të mëdha, të krijojë vende pune, si dhe

të sigurojë "sundimin e ligjit" dhe përfitime për shoqërinë në përgjithësi. Shumica e sfidave që

lidhen me reformën në inspektime vijnë si rezultat i mungesës së të kuptuarit të detyrës dhe

mosshqyrtimit/konsiderimit të eksperiencave të mëparshme.

Sa më sipër, duke parë edhe mosrakordimin mes disa strukturave inspektuese, do të propozoja

bashkimin e të gjithë inspektorateve në një inspektoriat të vetëm. Vetëm kështu do të

përqëndrohej nën një kupolë të gjitha llojet e inspektimeve dhe vetëm kështu do të kishte efekt

mbi mjedisin dhe mbi çdo lloj fushe vlera e inspektimit.

93

10 Kriminologjia në fushën e krimit mjedisor

Kriminologjia mjedisore, ose kriminologjia në fushën e mjedisit, shqyrton nocionet e krimeve,

veprave penale dhe sjelljeve të dëmshme ndaj mjedisit ose që kanë efekt mbi mjedisin në tërësi

apo me elementë të caktuar të tij.

Kjo disiplinë shkencore ka për qëllim të shqyrtojë rolin që shoqëritë, në kuptimin, trajtimin dhe

ndëshkimin e sjelljeve të sipërcituara, jo vetëm pa harruar, por duke i pasur në epiqendrën e

studimit të saj korporatat, qeveritë dhe komunitetet e caktuara që luajnë një rol të rëndësishëm

dhe të rrezikshëm në gjenerimin e dëmeve mjedisore.

Kriminologjia në fushën e krimit mjedisor, tashmë po fillon të njohë natyrën e pafundme të

burimeve të tokës, ujit dhe ajrit dhe si agjencitë e zbatimit të ligjit dhe sistemi gjyqësor deri më

sot kanë arritur të dëmtojnë mjedisin si rezultat i pandëshkueshmërisë së veprave penale në

fushën e mjedisit në raport me dëmet që ato kanë sjellë ose kishin mundësi të sillnin për mjedisin

e një shteti të vetëm, për disa shtete apo për të gjithë glodin.

10.1 Propozime për ndërhyrje në Kodin Penal të Republikës së Shqipërisë

Në ligjin Nr. 7895 datë 27.01.1995 “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”, propozohet të

bëhen disa shtesa dhe ndryshime në kreun IV “Veprat penale kundër mjedisit”.

Kreu në fjalë përmban 9 (nëntë) dispozita, nga të cilat vetëm dy dispozita, neni 206/a

“Shkatërrimi me zjarr i pyjeve dhe mjedisit pyjor” dhe neni 206/b “Shkatërrimi nga pakujdesia

me zjarr i pyjeve dhe mjedisit pyjor”, janë dispozita relativisht të reja në kohë, të tjerat janë

hartuar që nga viti kur është hartuar dhe Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë, viti 1995.

Vetëkuptohet se përgjatë dy dekadave, çështja e mjedisit, sikurse tematika të tjera të ngjashme,

ka evoluar dhe bashkë me të dhe lloji dhe natyra e sjelljeve të njeriut apo veprimtarive njerëzore

në raport me mjedisin.

Në këtë këndvështrim, është e qartë se dhe legjislacioni penal i cili ka rolin e tij të

patjetërsueshëm në mbrojtjen e mjedisit, nuk mund të jetë statik, i palëvizshëm, përkundrazi ai

duhet t’i përgjigjet të njëjtës dinamikë që përmendëm më lart.

Qëllimi i këtyre propozimeve është të sjellë Kodin Penal në standardin e duhur të luftës kundër

krimeve mjedisore, që sot pa dyshim rezultojnë më të sofistikuara se dy dekada më parë kur u

hartua kuadri i normave penale që sanksionojnë krimin mjedisor.

94

“Bota duhet të marrë masa të ashpra për krimet mjedisore”, - kjo ishte thirrja drejtuar

Komisionit të Kombeve të Bashkuara për parandalimin e krimit mjedisor, gjatë takimit vjetor të

mbajtur së fundi në Vjenë, e cil u vijua nga “Përpjeket për të përballuar krimin mjedisor, janë

penguar nga mungesa e dëshirës politike, e burimeve të papërshtatshme dhe e mekanizmave të

papërshtatshëm...”

Legjislacioni ynë penal, sikundër legjislacioni i vendeve të tjera Europiane, duhet të shënojë

hapa konkretë në thellimin e luftës për parandalimin dhe ndëshkimin e krimit mjedisor.

Dispozitat të cilat propozohet t’i shtohen Kodit Penal, së bashku me të tjera ku janë bërë disa

ndryshime të rëndësishme, si pasojë e kohërave, mendoj, se janë materializimi konkret i

vendosmërisë qytetare që duhet të karakterizojë këdo, për të përballuar konkretisht dhe në nivelin

që koha kërkon, çështjen e mjedisit.

Çdo qeveri, e çdo krahu, e çdo shteti, duhet të garantojë një mjedis të shëndetshëm për qytetarët,

ta ruajë atë nga ndotja dhe dëmtimi, nga aktiviteti njerëzor dhe veprimtaritë ekonomike, ta

trajtojë si vlerë të shtuar dhe pasuri për gjenerim aktivitetesh ekonomike, veçanërisht turistike, si

dhe ta ruajë atë si trashëgimi për brezat e ardhshëm, pasi përveç të tjerash, mjedisi, shfrytëzimi i

qëndrueshëm i tij, është një potencial i madh punësimi.

Hartimi i këyre propozimeve, nëse do të merren parasysh ndonjëherë nga ligjvënësit që e kanë

tagrin për të poropozuar ligje, do t’i shërbejë drejtpërsërdrejti mbrojtjes së mjedisit, por këtu jemi

thjesht në kushtet e një propozimi në kuadër të një teme që personalisht më tërheq shumë.

Nëse do të futeshin në Kodin Penal propozimet që do paraqes më poshtë, situata e ndotjes dhe

rreziku potencial prej saj, do të ketë një përgjigje të përshtatshme dhe në nivel penal, çfarë

nënkupton rritjen në një masë të ndjeshme të parandalimit të ndotjes mjedisore dhe njëkohësisht

ndëshkimit të çdo aktiviteti të kundërligjshëm që sjell dëm në mjedis.

Dispozitat që do propozoj më poshtë, synojnë të ndjekin orientimet europiane në fushën e

mbrojtjes së mjedisit ose më saktë luftës kundër krimit mjedisor. Këto propozime, përafrojnë

pjesërisht Direktivën e Parlamentit Europian dhe Këshillit 2008/99/EC të datës 19 Nëntor 2008

“Për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet ligjit penal “OJ L 328, 6.12.2008, p. 28–37 CELEX-

32008L0099.

95

Propozimet konkrete:

Në nenin 201 “ Ndotja e ajrit “, të ndryshohet si në titull dhe në përmbajtje, të titullohet “Ndotja

e ajrit dhe e tokës” dhe të parashikojë:

“Ndotja e ajrit përmes shkarkimit, emetimit ose futjes në përdorim të materialeve me rrezatim

jonizues dhe radioaktiv apo e lëndëve të tjera toksike, e bërë tej kufirit të normave të lejuara me

ligj, dënohet me burgim deri në tre vjet”.

Ndotja e sipërfaqes apo në thellësi e tokës, përmes shkarkimit, emetimit ose futjes në përdorim të

materialeve me rrezatim jonizues dhe radioaktiv apo e lëndëve të tjera toksike, në kundërshtim

me ligjin, dënohet me burgim deri në tre vjet.

Kur ndotja si më lart, është kryer në zona të mbrojtura posaçërisht me ligj, si zona me vlera

mjedisore, kulturore, artistike, historike, arkitektonike apo arkeologjike, dënimi i dhënë shtohet

me një të tretën.”

Mbrojtja e tokës dhe konkretisht e sipërfaqes dhe nëntokes, nga ndotja prej shkarkimit, emetimit

ose futjes në përdorim të materialeve me rrezatim jonizues dhe radioaktiv apo e lëndëve të tjera

toksike, është një risi për legjislacionin tonë penal, pasi deri më tani është mbrojtur vetëm ajri,

në kuptimin e ruajtjes se tij të pastër, të pandotur nga çlirimi i tymrave, gazrave dhe lëndëve të

tjera toksike dhe radioaktive.

Kuptohet që aktivitete të ndyshme të depozitimit të lëndëve të mësipërme, apo dhe të çlirimit të

tyre, nuk dëmtojnë vetëm ajrin por dhe çfarë toka dhe nëntoka përmbajnë.

Veç këtij ndryshimi, ndryshim tjetër shumë i rëndësishëm, është dhe ashpërsimi i dënimit për

veprimtari të tilla të dëmshme e që deri më tani konsiderohen thjesht si kundërvajtje penale.

Edhe në legjislacione të tjera, të ngjashme, p.sh. ai italian, vepra penale të ngjashme nuk

kategorizohen si kundërvajtje, por si krime, dhe kuptohet se pse.

Në kushtet aktuale të ndotjes së mjedisit, dhe kjo vlen botërisht, përgjigja ndaj ndotjes dhe

ndotësve të mjedisit, duhet të jetë ndëshkim i fortë.

Në këtë dispozitë propozohet për herë të parë po ashtu një ndryshim tjetër. Në përmbajtje të

dispozitës shtohet si rrethanë cilësuese, kryerja e veprës në zona të mbrojtura me ligj, pikërisht

për shkak të vlerave të tyre mjedisore, arkitektonike, historike, etj.

Zona të tilla, kërkojnë një mbrojtje më të lartë nga ligji penal, pikërisht sepse dëmi është më i

madh, nuk dëmtohen vetëm ajri dhe toka, por dhe ato vlera të veçanta për të cilat ligjvënësi është

kujdesur që më parë t’i marrë në mbrojtje.

96

Verifikimi në praktikë i rrethanës së mësipërme, që e bën veprën të cilësuar, sjell automatikisht

rritjen e dënimit me 1/3 e tij.

Pas nenit 201 si më lart, të shtohet neni 201/a “Ndotja e ajrit dhe e tokës me pasoja të rënda”, në

të cilën parashikohet se :

“Ndotja e ajrit dhe e tokës, sipas nenit 201, kur ka shkaktuar dëme të pakthyeshme të

ekosistemit, biodiversivitetit, të florës ose faunës, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet .

Ndotja e ajrit dhe e tokës e parashikuar në paragrafin e parë, kur ka shkaktuar plagosjen e

lehtë të një ose disa personave, dënohet me burgim nga një deri në shtatë vjet .

Ndotja e ajrit dhe e tokës e parashikuar në paragrafin e parë, kur ka shkaktuar plagosjen e

rëndë e një ose disa personave, dënohet me burgim nga dy deri në dhjetë vjet.

Po kjo vepër, kur ka shkaktuar vdekjen e një ose disa personave, dënohet me burgim nga pesë

deri në pesëmbëdhjetë vjet.”

Edhe kjo është një dispozitë e re që propozohet t’i shtohet Kodit Penal. Më saktësisht, është

gjykuar që të nxirret si figurë vepre penale më vetë ndotja e ajrit dhe tokës, e cila sjell ndërkohë

pasoja të pakthyeshme të ekosistemit, të biodiversitetit, të florës ose faunës dhe po aq dhe në

jetën dhe shëndetin e njerëzve.

Dispozita përmban disa paragrafë, në secilin prej tyre propozohet individualizimi i dënimit në

bazë të pasojave të ardhura, duke filluar që nga pasojat e pakthyeshme në mjedis, e mandej kur

krahas këtyre vijnë dhe pasoja për jetën dhe shëndetin e njerëzve, si plagosje e lehtë, plagosje e

rëndë deri te vdekja e një apo disa personave.

Masa e dënimit të propozuar në secilin paragraf, përkon me masa dënimi për pasoja të ngjashme

në jetën dhe shëndetin e njerëzve e që shkaktohen nga vepra të tjera penale.

Pas nenit 201/a, të shtohet neni 201/b i titulluar “Shkaktimi i fatkeqësive mjedisore” ku është

përcaktuar se:

“Shkaktimi i fatkeqësive mjedisore si më poshtë:

-prishja e pakthyeshme e ekuilibrit natyror të një ekosistemi,

-prishja e ekuilibrit të një ekosistemi për riparimin e dëmeve të të cilit, kërkohet ndërhyrje në

vlera të konsiderueshme financiare dhe marrja e masave specifike nga shteti,

-prishja e ekuilibrit të një ekosistemi që ka sjellë pasoja të rënda për shëndetin e një mase të

konsiderueshme të popullsisë,

dënohet me burgim nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet burgim.

97

Kur kjo vepër është kryer në zona të mbrojtura posaçërisht me ligj, si zona me vlera mjedisore,

kulturore, artistike, historike, arkitektonike apo arkeologjike, dënimi i dhënë shtohet me një të

tretën.”

Edhe kjo është një dispozitë krejt e re në Kodin tonë Penal, që synon të vendosë në një shkallë

absolutisht më të lartë mbrojtjeje mjedisin, pikërisht përmes masave të larta të dënimit, në rastet

kur nga veprimtaria njerëzore shkaktohen dëme mjedisore të parikthyeshme, ose që kërkojnë

ndërhyrje nga shteti në vlera të larta monetare apo aplikimin e masave specifike.

E njëjta mbrojtje, i garantohet me këtë dispozitë dhe rastit kur si pasojë prishjes së ekuilibrit të

një ekosistemi, verifikohen dëme të rënda dhe në masë, të shëndetit të personave.

Zinxhiri i pasojave në rastin e krimit mjedisor është i ndryshëm dhe për rrjedhojë edhe qëndrimi

që ligjvënësi nevojitet të mbajë sa i takon dënimit, duhet të jetë proporcional me pasojat.

Pas nenit 201/b, të shtohet neni 201/c “Djegia e mbetjeve urbane”, ku parashikohet:

“Djegia me dashje e mbetjeve urbane ose të rrezikshme, nga persona apo subjekte të

paautorizuara, dënohet me burgim deri në pesë vjet. “

Djegia me dashje e mbetjeve, përfaqëson një veprim të dëmshëm ndaj mjedisit dhe jo vetëm,

pikërisht sepse çliron substanca shume toksike.

Ky duhet të jetë një veprim i dënueshëm për këdo dhe pavarësisht nga përmasa e djegies, që do

të thotë pavarësisht se djegia mund të kryhet në një kosh lagjeje a qendre banimi apo në një

vendgrumbullim masiv plehrash.

Diferenca mes një veprimi dhe tjetri, do të reflektohet pa asnjë dyshim në masën e dënimit e cila

shkon nga 5 ditë deri në 5 vjet burg.

Pas nenit 201/c shtohet neni 201/ç “Mosnjoftimi i popullsisë’ me këtë përmbajtje:

“Mosnjoftimi në kohë i popullsisë apo mosmarrja e masave për njoftimin e popullsisë, nga

operatorë që kryejnë veprimari ekonomike apo të kërkimit në nëntokë, tokë ose det, për punime

me risk të lartë të aksidenteve industriale, dënohet me burgim nga një deri në shtatë vjet.”

Nevoja e konceptimit të një dispozite të tillë apo e kësaj figure të re krimi, imponohet nga fakti

se jo rrallë herë persona fizikë ose shoqëri, kryejnë veprimtari në mjedis dmth në tokë, nëntokë

ose det, që përmbajnë ose shoqërohen nga kryerja e punimeve që janë potencialisht të

rrezikshme nga precedenca e lartë e ndodhjes së ndonjë aksidenti në njerëz.

Detyrimi i tyre tanimë, do të jetë të njoftojnë popullatën në afatet e përcaktuara në ligjet

specifike sipas objektit të veprimtarisë, për punimet që paraqesin risk të lartë e që ato duan të

kryejnë ose në mungesë të tilla afateve ligjore të marrin masa për njoftimin me mënyra të

98

ndryshme të asaj pjese të popullsisë që ka banimin apo vendqëndrimin në zonën ku do të kryhen

punimet që paraqiten me rast të lartë aksidenti të mundshëm industrial.

Ndryshimin e nenit 202 të Kodit Penal, “ Transportimi i mbeturinave toksike”, si në titull ashtu

dhe në përmbatje, si vijon:

“Neni 202

Transporti apo depozitimi i mallrave apo mbetjeve të rrezikshme toksike, bërthamore dhe

radioaktive. Kushdo që në kundërshtim me ligjin kryen aktivitetin e prodhimi, grumbullimit,

përpunimit, marrjes, shitblerjes, transporton, importon, eksporton, posedon, transferon, braktis

apo depoziton mallra apo mbetje të rrezikshme toksike, bërthamore dhe radioaktive apo

substanca ozonholluese, dënohet me burgim nga dy deri në tetë vjet.

Po kjo vepër, kur ka shkaktuar ndotjen e ajrit dhe të tokës me pasoja të rënda, apo ka shkaktuar

fatkeqësi natyrore, denohet me burgim nga dhjetë deri në njëzet vjet.

Po kjo vepër kur ka shkaktuar pasoja të rënda për shëndetin dhe jetën e njerëzve, dënohet me

burgim nga pesëmbëdhjetë deri në njëzet vjet.”

Ndryshimet në këtë nen, veç ashpërsimit të dënimit, ndryshimet janë reflektuar dhe në

përmbajtje.

Shtysa ka qënë e përbashkët, në kuptimin që jo vetëm transportimi dhe depozimi i mbetjeve

toksike dhe radioaktive duhet të dënohen, por dhe çdo veprim tjetër i ngjashëm, si importi,

eksporti, transferimi, posedimi, shitblerja, braktisja.

Nëse nga veprimet e mësipërme, do të rezultojnë ndotje me pasoja të rënda të ajrit dhe tokës, apo

një fatkeqësi a rrënim mjedisor, masa e dënimit e propozuar është e lartë, sepse rëndësia e veprës

është e lartë, dhe rrezikshmëria e autorit po ashtu.

Në nenin 203 të Kodit Penal, “Ndotja e ujërave”, të ndërhyhet duke bërë ndryshime sa i takon

masës së dënimit të parashikuar në dy paragrafët e parë dhe ndërkohë është propozuar shtimi i

një paragrafi të tretë, i cili e bën veprën penale të “Ndotjes së ujërave” të cilësuar, nëse zonat në

fjalë, deti, lumi, liqeni etj., janë të mbrojtura nga ligji për vlera të veçanta që mund të kenë, pra

cilësohen zonë e mbrojtur. Për më qartësi propozoj që në nenin 203 “Ndotja e ujrave”, të bëhen

këto shtesa dhe ndyshime:

në paragrafin e parë, togfjalëshi “..dënohet me burgim nga një gjer në pesë vjet”, zëvendësohet

me togfjalëshin “..dënohet me burgim nga dy deri në tetë vjet.”

paragrafi i dytë togfjalëshi “..dënohet me burgim nga pesë gjer në dhjetë vjet”, zëvendësohet me

togfjalëshin “..dënohet me burgim nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet.”

99

pas paragrafit të dytë shtohet paragrafi 3 me përmbajtje si më poshtë:

“Kur ndotja është kryer në zona të mbrojtura posaçërsiht me ligj si zona me vlera ambientale,

kulturore, artistike, historike, arkitektonike apo arkeologjike dënimi i dhënë shtohet me një të

tretën.”

Pas nenit 203 të shtohet një nen i ri, neni 203/a “Hedhja e mbetjeve nga anijet” ku parashikohet:

“Hedhja nga anijet, në hapësirën detare të Republikës së Shqipërisë e mbetjeve të dëmshme për

mjedisin, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”

Dihet se fenomeni në fjalë ëshë një fenomen i përhapur, i vështirë për t’u kontrolluar dhe tejet i

dëmshëm për florën dhe faunën detare, për turizmin, etj.

Në këtë pikë, mendoj që të përdoret si instrument frenimi edhe ligji penal, i cili nëpërmjet

dënimit me burg, nga një deri në pesë vjet, siguron njëherazi si ndëshkim dhe parandalim.

Neni 204 të Kodit Penal, “Peshkimi i ndaluar”, mendoj të parashikohet si krim dhe jo më si

kundërvajtje dhe së bashku me peshkimin e ndaluar, sanksionohet penalisht dhe gjuetia e

ndaluar, e cila është po aq e dëmshme, për më tepër, propozoj që kjo dispozitë të ndryshohet si

më poshtë vijon:

“Peshkimi apo gjuetia në kohë, me mjete, vende ose mënyra të ndaluara, dënohet me burgim

deri në tre vjet.

Peshkimi apo gjuetia e kryer me mjete të rrezikut të përbashkët, si eksploziv, lëndë helmuese,

dënohet me burgim deri në pesë vjet.”

Pas nenit 204 të Kodit Penal, të shtohet një nen i ri, neni 204/a i titulluar “Tregtimi i florës dhe

faunës së egër të mbrojtur” me këtë përmbajtje:

“Vjelja e gjahut, kapja, mbajtja apo shkatërrimi i llojeve të mbrojtura të florës apo të faunës së

egër ose e derivateve të prejardhura nga këto lloje, me ndikim në ruajtjen e statusit të llojeve,

dënohet me burgim nga dy deri në pesë vjet.

Kur veprimet e mësipërme janë kryer me qëllim tregtimi, dënohet me burgim nga pesë deri në

dhjetë vjet.

Tregtimi dhe importimi i llojeve të huaja invazive, dënohet me burgim deri në pesë vjet.”

Ideja e shtimit të këtyre dispozitave vjen nga të dhënat dramatike në terren edhe mbasi

ekzekutivit iu desh të vendosë moraturim për gjuetinë, si dhe të orientojë një ligj të ri lidhur me

të.

100

Pra, jo vetëm gjuetia e kafshëve, shpendëve apo çdo specie të veçantë të mbrojtur me ligj

ndalohet, por dhe kapja dhe tregtimi i tyre po ashtu.

Llojet e huaja në kuptim të legjislacionit shqiptar janë kafshë, bimë apo mikroorganizëm, që

ndodhen jashtë shtrirjes natyrore dhe potencialit të përhapjes dhe përfshijnë çdo pjesë ose gamet,

që mund të mbijetojnë dhe të riprodhohen. Ndërkohë, llojet e huaja invazive janë lloje që zënë

vend në ekosisteme, habitate ose peizazhe, apo që veprojnë si një faktor ndryshimi dhe

kërcënojnë mjedisin, shëndetin e njeriut ose zhvillimin e qëndrueshëm.

Pas nenit 204/a të shtohet neni 204/b i titulluar “ Shkatërrimi i monumenteve të natyrës dhe

zonave të mbrojtura”, me këtë përmbajtje:

“Kryerja e veprimtarive ekonomike që kanë sjellë si pasojë dëmtimin e monumenteve të natyrës,

apo dëmtimin e habitateve në zonat e mbrojtura, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”

Eshtë një dispozitë e re për kodin, e cila synon të garantojë mbrojtjen juridiko-penale të

monumenteve të natyrës, habitateve në zonat e mbrojtura nga çdo lloj aktiviteti ekonomik që i

dëmton ato.

Nga ana tjetër, propozoj shtimin e nenit 204/c, me titull ”Shkatërrimi i argjinaturave dhe pritave

lumore” dhe me përmbajtje:

“Kryerja e veprimeve që dëmtojnë shkatërrimin e argjinaturave dhe pritave lumore që kanë

sjellë si pasojë dëmtimin e rrugëve, banesave dhe/ose përmbytjen masive të territoreve dënohet

me burgim deri në pesë vjet.“

Neni 205 “Prerja e paligjshme e pyjeve” ndryshohet si më poshtë:

“Prerja apo dëmtimi i pyjeve pa leje apo në kohë dhe vende të ndaluara, kur vepra nuk përbën

kundërvajtje administrative, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me burgim gjer në pesë

vite.”

Gjithashtu, sqaroj se gjatë hartimit të propozimeve të ndryshimeve të sipërcituara, jam asistuar

nga kolegët e Ministrisë së Mjedisit, të cilët më kanë dhënë mbështetjen dhe përvojën e tyre

referuar punës së përditshme dhe veprave penale që mendonin se duhet të ishin pjesë e Kodit

Penal. Nga ana tjetër, dëshiroj të bëj me dije se janë marrë parasysh legjislacionet sektoriale dhe

pikërisht si pasojë e zbatimit në praktikë të tyre ka dalë edhe nevoja e ndryshimit të Kodit Penal

duke shtuar dispozita të reja.

Në lidhje me ashpërsimin e dënimeve, mendoj se propozimi për to, ka ardhur si pasojë e

mosarritjes së rezultateve të kërkuara me dënime administrative dhe për shkak të dëmit që këto

vepra penale i shkaktojnë mjedisit, publikut. Këtë gjë e kam bërë duke pasur parasysh

Rekomandimet e Këshillit të Evropës, por duhet të kemi parasysh që përpos faktit që mjedisi na

101

rrethon dhe na prek të gjithëve, sikurse e citon edhe Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, kemi

detyrimin ligjor dhe moral për t’i siguruar një mjedis të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm

brezave që do të vijnë. Gjithashtu, këto lloj dënimesh janë ato që përdoren edhe në disa vende të

tjera të Evropës.

10.2 Masa të tjera të marra në kuadër të parandalimit të krimit mjedisor

Ministria e Mjedisit, si autoriteti kryesor që brenda fushës së përgjegjësisë shtetërore ka

mjedisin, hërë pas herë ka marrë masa drastike me qëllim mbrojtjen e mjedisit nga shkatërrimi i

mëtejshëm i tij nga njërëzit apo subjektet e papërgjegjshëm. Në këto kushte, tre ndërhyrjet

kryesore në legjislacion kanë qenë:

Shpallja e moratoriumit në pyje (ndalimi i prerjes);

Shpallja e moratoriumit në gjueti (ndalimi i gjuetisë);

Ndryshimi i ligjit “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve” i cili ndaloi importin e mbetjeve

Më poshtë po bëjmë një analizë të shkurtër të të dy akteve, tashmë të hyra në fuqi.

10.3 “Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e Shqipërisë”

Projektligji “Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e Shqipërisë” kishte si qëllim

të siguronte ndalimin e aktivitetit të gjuetisë me synim përmirësimin e gjendjes së llojeve të

faunës së egër, objekt gjuetie dhe jo vetëm.

Objektivi kryesor që synonte të arrihej me këtë akt lidhet me krijimin e qetësisë dhe kushteve të

favorshme për rimëkëmbjen e llojeve të faunës së egër objekt gjuetie, por dhe të llojeve të tjera,

të cilat nuk janë objekt gjuetie dhe që ndikohen nga gjuetia e paligjshme.

Akti ishte në një linjë me kërkesat e programit të Qeverisë që e konsideron mbrojtjen e mjedisit

si një detyrë të rëndësishme e të përbashkët për të gjithë qytetarët, organizatat mjedisore,

shoqërinë civile, median, shkollën, shkencëtarët dhe sektorët e biznesit privat.

Miratimi i këtij ligji kontribuoi gjithashtu për realizmin e një prej objektivave të programit

qeverisës 2013-2017 që ishte eliminimi i gjuetisë së paligjshme në Zonat e Mbrojtura, por dhe

më gjerë në të gjithë territorin e vendit.

Periudha e zbatimit të ligjit nr. 7/2014 “Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e

Shqipërisë” (ligji i parë) ka dëshmuar që ligji krahas ndalimit të ushtrimit të veprimtarisë së

102

gjuetisë ka krijuar premisat edhe për një qetësi të nevojshme për rimëkëmbjen e popullatave të

faunës së egër, objekt gjuetie.

Vrojtimet dhe rastet e evidentuara nga ekspertë e OJF-ve mjedisore dëshmojnë se ka filluar një

ripërtëritje e popullatave të disa llojeve të faunës së egër dhe rikthimi i një numri shpendësh

shtegtarë, falë qetësisë të rivendosur. Krahas kësaj, nga OJF-të mjedisore, nga strukturat e

ISHMP-së, si dhe nga Policia e Shtetit, janë evidentuar disa raste të shkeljeve të moratoriumit,

gjë që shërben veçse për prishjen e ambienteve dhe habitateve që duhej të strehonin qetësisht

faunën e egër.

Gjatë periudhës 2014-2015 janë kryer nga Inspektorati i Mjedisit dhe Pyjeve rreth 650

inspektime për gjueti të paligjshme, duke u vendosur gjoba me një vlerë prej 3,2 milionë lekë, si

dhe bllokim e sekuestrim në bashkëpunim me Policinë e Shtetit, të mbi 600 copë armë gjahu.

Nga ana tjetër, nga këndvështrimi shkencor, ekspertët dhe shkencëtarët e fushës së mbrojtjes së

natyrës theksojnë faktin se për të rikuperuar atë degradim që kishte fauna para dy vjetësh dhe për

të bërë një rimëkëmbje të plotë të disa prej këtyre popullatave, nuk janë të mjaftueshme dy vjet

(sa ka moratoriumi që filloi zbatimin në mars të vitit 2014), gjë që këta ekspertë dhe OJF-të e

mjedisit e kanë shprehur që në atë kohë.

Ekspertët e fushës shprehen se disa lloje shpendësh (objekt gjuetie, ose jo), si thëllëza e malit,

shkurtëza, thëllëza e fushës, rosa e vendit, rosa kryekuqe e vogël, kredharaku, bajza, pulujza etj.,

kanë nevojë për më shumë kohë për ripërtëritjen e popullatave të tyre. Duke qenë se shtrirja e

tyre gjeografike mbulon thuajse tërësinë e territorit të vendit, është e rekomandueshme që qetësia

të sigurohet të paktën për një periudhë 4 vjeçare, në çdo habitat të përshtatshëm për folezimin e

tyre, përfshirë mjedise tokësore dhe ujore.

Kjo kohë do të ishte e mjaftueshme për rimëkëmbjen e popullatave të të gjitha llojeve të

shpendëve dhe do jepte mundësinë për një pasurim të ndjeshëm të biodiversitetit në Shqipëri.

Rritja e numrit të efektivave të shpendëve do të sillte padyshim edhe një rritje cilësore dhe

sasiore të turizmit që lidhet me vizitorët vrojtues të shpendëve (“birdwatching”). Mijëra qytetarë,

vendas dhe sidomos të huaj, do të vizitonin mjediset tona natyrore dhe do të sillnin një kontribut

të ndjeshëm në ekonominë lokale dhe në përmirësimin e imazhit të Shqipërisë. Turet e para kanë

lindur tashmë që me shpalljen e moratoriumit të parë dhe pritet që aktiviteti të zgjerohet edhe në

vazhdim, nëse do të krijohen kushtet për zhvillimin normal të faunës së egër.

Efektet që priteshin nga zbatimi i këtij akti, lidheshin me një numër të konsiderueshëm

përfitimesh, ku së pari do të përmendet rikthimi e rimëkëmbja e popullatave të faunës së egër

(objekt gjuetie ose jo), sikurse në plan të fundit e afatgjatë, rikthimin e vlerave të natyrës e të

diversitetit biologjik, për të cilat aq shumë është i vlerësuar mjedisi ynë.

103

Ligji “Për shpalljen e moratoriumit të gjuetisë në Republikën e Shqipërisë” ka si qëllim ndalimin

e aktivitetit të gjuetisë sportive dhe turistike në vend për një periudhë 5 vjeçare, tashmë të dytë,

pas përpunfimit të 4 vjeçarit të parë që ishte edhe tip pilot.

Ligji parashikon sanksionet që do ndërmerren në rastet e shkeljeve të ligjit. Këto sanksione janë

parashikuar si për shkelës individë, ashtu dhe për shkelje që vijnë nga operatorët e tureve të

gjuetisë, shoqatat e gjuetarëve ose federatat e gjuetarëve, për të cilët parashikohet një masë më e

madhe gjobe si kundërvajtje administrative.

Po të kisha qenë pjesë e grupit të punës do të kisha kërkuar sanksione më të rënda, pse jo të mos

ishte edhe pjesë e Kodit Penal, në këtë mënyrë as njërëzit që mbajnë ofiqe të larta nuk do të

guxonin të shkelnin me dashje për sport apo thjesht për të kaluar kohën, dispozitat e këtij ligji.

Akti parashikonte nje dispozitë përjashtuese vetëm në rastet e mbipopullimit me një specie të

caktuar dhe në rastet e veprimtarive kërkimore. Edhe këto përjashtime është përcaktuar të

lejohen vetëm në rastet që pasi të jenë bërë verifikimet përkatëse dhe të jetë vërtetuar prania e

shtuar e një lloji të faunës së egër që kërcënon apo mund të kërcënojë një apo disa lloje të tjera,

të miratohet VKM përkatëse për këtë qëllim.

Sipas ekspertëve, ishte e domosdoshme të parashikohet një dispozitë e tillë për arsye se gjatë

priudhës së veprimit të moratoriumit të gjuetisë në vend janë konstatuar rritje e numrit të disa

llojeve të faunës së egër, gjë që krijoi problematika. Nga ana tjetër, është e nevojshme që të

lejohet gjuetia për rastet e veprimtarive kërkimore shkencore. Një rast i tillë është proçedura

vjetore që sponsorizon Ministria e Mjedisit për studimin e dhelprës së kuqe, e cila është një

specie që mbart një sëmundje të identifikuar dhe dy herë në vit duhet të kontrollohet nëse trajtimi

me medikamente farmaceutike i ndodhur në fushatën përkatëse ka bërë apo jo efekt. Gjithashtu

institute të ndryshëm kërkimorë-shkencorë nuk mund të pengohen në punën e tyre për të ecur në

rrugën e shkencës.

10.4 “Për shpalljen e moratoriumit në pyje në Republikën e Shqipërisë”

ligji “Për shpalljen e moratoriumit në pyje ne Republikën e Shqipërisë” përbën një nismë ligjore

të rëndësishme në fushën e pyjeve dhe kullotave në Republikën e Shqipërisë. Projektligji është

hartuar nga Ministria e Mjedisit, pas një konsultimi të gjatë me specialistë të fushës, me njësitë e

qeverisjes vendore. Ky ligj kishte për qëllim të reduktojë ndërhyrjen mbi fondin pyjor me synim

përmirësimin dhe reabilitimin e gjendjes së tij, zhvillimin dhe mbrojtjen e pyjeve dhe kullotave,

si pasuri kombëtare me rëndësi të veçanta, për vlerat e mëdha dhe të pazëvëndësueshme në

mbrojtjen e klimës dhe tokës, në ruajtjen dhe përmirësimin e potencialeve prodhuese, ekuilibrave

104

të mjedisit natyror, biodiversitetit, burimeve gjenetike dhe regjimit hidrik, si detyrime në interes

të brezave të sotëm dhe të ardhshëm.

Nevoja për këtë akt doli për shumë arsye, ku sipas Minisrisë së Mjedisit mund të përmendim

faktin që sasia e materialit drusor të shfrytëzuar që prej vitit 1945 e deri sot është 2-3 herë më e

lartë sesa rritja vjetore natyrore e pyjeve. Prerjet masive ilegale pas viteve 1990 ishin në nivele

shumë të larta se mundësia fizike e pyllit për t’u rivitalizuar. Nga viti 2004 deri në 2015

raportohen prerje ilegale me mbi 2,500,000 m3 në vit. Pasojat e këtyre prerjeve bëjnë që vetëm

për periudhën 2007-2013 rezulton të kemi pasur një katastrofë të vërtetë mjedisore në sektorin e

pyjeve. Janë prerë dhe djegur qëllimisht rreth 17% e fondit pyjor. Po në këto vite 2007–2013,

Qeveria Shqiptare dha leje për ndërtimin e plot 435 HEC-eve. Këto HEC-e shpyllëzuan sipërfaqe

të konsiderueshme pyjore dhe subjektet nuk patën asnjë marrëveshje me Ministrinë e Mjedisit

për rehabilitimin e tyre. Ndërkohë që sipërfaqja e pyllëzuar në total, nga 1990 deri në 2013 ështe

në nivele të papërfillshme prej 2,678 ha pyllëzim. Pra, vetëm 116 ha/vit. Impakti në mjedis është

pothuajse inekzistent.

Sipërfaqja e pyjeve në rang vendi në 10 vite, nga 2002 deri në 2012, ka pësuar një rënie drastike

me më shumë se 14%,

Akti parashikon pezullimin 10 vjeçar te shfrytëzimit të pyjeve publik/privat dhe tregtimit të

produkteve të saj dhe ndalimin e eksportit të lëndës së drurit të papërpunuar, si e vetmja mundësi

për t’i lënë një trashëgimi në këtë sektor brezave që do të vijnë.

Projektligji është hartuar pas një analize të gjatë dhe konsultimesh të vazhdueshme me aktorë të

ndryshëm të fushës së pyjeve dhe kullotave. Situata aktuale e fondit pyjor e kullosor në vendin

tonë, lë për të dëshiruar dhe e kërkonte një vendimmarrje të kësaj natyre.

Ndërhyrjet pa kriter dhe prerjet e vazhdueshme të pyjeve kanë sjellë një situatë në kufijtë e

emergjencës sa i takon kësaj pasurie natyrore me vlera jetike për jetesën dhe të ardhmen e çdo

qytetari në Republikën e Shqipërisë. Me përmirësimet e herëpasherëshme në legjislacion për

marrjen e masave e vendosjen e rregullave dhe detyrimeve ligjore, gjendja ka pësuar

përmirësime në drejtime të ndryshme, si p.sh. ndalimi i eksportit të lëndës drusore të

papërpunuar, vendosja e detyrimeve konkrete për të gjithë subjektet që shfrytëzojnë sipërfaqet e

fondit pyjor për zhvillimin e veprimtarive të tjera ekonomike për të pyllëzuar në raportin 1 me 3

për çdo dru të prerë dhe në raportin 1 me 2 për sipërfaqet kullosore, etj.

Ligji është hartuar duke patur parasysh teknikën legjislative dhe ka në total 8 nene, në të cilat

përcaktohen qëllimi, objekti dhe fusha e zbatimit të ligjit, përjashtimet nga fusha e zbatimit, të

drejtat ekzistuese të fituara me anë të prokurimit publik për shfrytëzimin e fondit pyjor, afati i

zbatimit, sanksionet institucionet që ngarkohen me zbatimin e tij dhe aktet ligjore që duhet të

dalin për këtë ligj duke përcaktuar edhe afatin kur Këshilli i Ministrave duhet t’i miratojë ato.

105

Ligji ka për qëllim të reduktojë ndërhyrjet mbi fondin pyjor, të degraduar si pasojë e

mbishfrytëzimit dhe dëmtive të tjera, me synim përmirësimin dhe rehabilitimin e gjendjes së tij.

Objekti i këtij ligji është ndalimi i ushtrimit të veprimtarisë së shfrytëzimit të lëndës drusore në

fondin pyjor publik/privat në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë, tregtimi i produkteve

të tij, ndalimi i eksportit të lëndës së drurit të papërpunuar, lëndës së ndërtimit, drurëve të zjarrit

si dhe i qymyrit të drurit.

Si pasojë e nevojës për lëndë drusore dhe për zhvillimin e infrastrukturës së vendit, ishte e

domosdoshme që të përjashtohen nga fusha e zbatimit të këtij ligji:

shfrytëzimi i lëndës drusore për plotësimin e nevojave të banorëve të bashkive për dru

zjarri;

rastet e ndryshimit të destinacionit të fondit pyjor dhe kullosor referuar legjislacionit në

fuqi;

shfrytëzimi i lëndës drusore për rigjenerimin, shëndetësimin e pyjeve dhe pastrimin e

mbetjeve drusore.

Kriteret dhe procedurat për të cilat do të përcakton me Vendim të Këshillit të Ministrave.

Afati i zbatimit të këtij ligji, pra i vetë moratoriumit të shfrytëzimit është 10 (dhjetë) vjet nga

data e hyrjes të tij në fuqi. Akti gjithashtu parashikon edhe sanksione mjaft të rënda për

kundërvajtësit e këtij ligji që shkojnë në gjobë, në vlerën 5 000 000 (pesë milionë) lekë.

10.5 Ligji “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin nr. 10463 datë 22.9.2011

“Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, të ndryshuar

Ligji nr. 10 463, datë 22. 09. 2011, “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”, ka qenë dhe

mbetet një pjesë e rëndësishme e debateve të institucioneve kushtetuese, faktorëve politikë,

specialistëve të mjedisit dhe qytetarëve. Më konkretisht, diskutimet kanë qenë të fokusuara mbi

nenet 22 dhe 49, sipas të cilëve lejohet importimi i mbetjeve jo të rrezikshme, me qëllim

riciklimi.

Në vitin 2011, kur u propozua Ligji “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve” prezumohej që do

të ishte bashkëpunimi i qeverisjes lokale me Ministrinë e Mjedisit për arritjen e synimeve të

miratimit të ligjit. Në ligj secili nga aktorët e ka të mirë përcaktuar funksionin dhe detyrat e tij,

por që prej hyrjes në fuqi të ligjit, asnjë nga institucionet e qeverisjes vendore nuk kanë realizuar

menaxhimin e integruar të mbetjeve, duke bërë ndarjen e mbetjeve që në burim. Kjo gjë ka sjellë

106

moszbatimin e kërkesave të përcaktuara në ligj, duke shtuar kërkesën e kompanive ricikluese për

import.

Importi i mbetjeve jo të rrezikshme është lejuar dhe ka ekzistuar me ligjin që propozohet të

amendohet, por mungesa e infrastrukturës laboratorike pranë pikave të kontrollit doganor, për

nënshtrimin e këtyre mbetjeve ndaj analizave specifike të përbërjes dhe rrezikshmërisë së tyre,

mund të rrisë mundësinë e rrezikut të futjes së mbetjeve të rrezikshme në RSH, duke shtuar

kështu edhe rrezikshmërinë për jetën dhe shëndetin e njerëzve.

Nëse secili nga institucionet e ngarkuara me detyrime në ligj, do të kryente detyrat e tij,

ricikluesit vendas do të përdornin për riciklim mbetjet e gjeneruara në vend. Në kushtet kur nuk

ka menaxhim të integruar të mbetjeve, kompanitë ricikluese e importojnë lëndën e parë, duke

mos përdorur mbetjet në vend, pasi kostot ekonomike të importit janë më të ulta se ato që do t’i

duheshin për të përdorur mbetjet e gjeneruara në vend, duke qenë se ato nuk ndahen në burim

duke shkaktuar kontaminimin e tyre dhe rritjen e kostos.

Dispozitat që lejojnë importin e mbetjeve me qëllim riciklimin e tyre në Shqipëri, bien në

kundërshtim me direktivën e BE-së për zbatimin e “Parimit të Vetëmjaftueshmërisë dhe

Afërsisë.” Sipas direktivës 2008/98/EC (neni 16) çdo vend duhet të synojë të menaxhojë mbetjet

e veta, dhe mbetjet duhet të trajtohen sa më afër burimit të prodhimit. Gjithashtu, në Rregulloren

e KE-së nr. 1013/2006, “...me qëllim mbrojtjen e rrjetit të tyre, Shtetet Antare mund të kufizojnë

ngarkesat hyrëse me mbetjet të destinuara për inceneratorë të klasifikuar si impiante

grumbullimi, me kusht që të vërtetohet se lejimi i këtyre ngarkesave do të impononte eleminimin

ose trajtimin e mbetjeve kombëtare në mënyrë jokoherente...”, BE ka lejuar kufizimin e importit

të mbetjeve për Shtetet Antare, duke e përcaktuar hapësirën e vetë vendeve për të vendosur vetë

në lidhje me çfarë lloj mbetjesh do importohen, sasinë e tyre, në çfarë mënyre, nga cili vend, etj.

Në këtë kuptim, për aq kohë sa BE ia jep mundësinë Shteteve Antare të kufizojnë importin, do të

thotë që vendeve jo antare, por që aspirojnë antarësimin, kufizimi i lejohet, por pse jo edhe

ndalimi i lejohet për aq kohë sa BE nuk ka dispozita ligjore që t’i drejtohen pikërisht këtyre

vëndeve me anë të të cilave t’i kërkohet importi i mbetjeve si kusht për bërjen pjesë e Bashkimit

Evropian. Sa më sipër, nëse i referohemi parimit “çdo gjë e pa ndaluar lejohet”, Republika e

Shqipërisë ka të drejtën të mos lejojë importin e mbetjeve, gjë e cila nuk ndikon në mardhëniet

BE-Shqipëri.

Gjithashtu, importi i mbetjeve bie ndesh me prioritetin që duhet të ketë trajtimi i mbetjeve që

prodhohen nga tregu shqiptar. Kjo do të thotë që me politika stimuluese fiskale, siç janë heqja e

TVSH-së, apo subvencionet, duhet stimuluar industria e riciklimit që të trajtojë mbetjet lokale.

Lejimi i importit i bën të pamundura politika të tilla shtetërore, pasi nuk mund të subvencionohet

trajtimi i mbetjeve që vijnë nga jashtë. Për më tepër, importimi i mbetjeve nga jashtë ul

interesin për trajtimin e mbetjeve, që prodhohen brenda territorit tonë.

107

Me miratimin e këtij ligji u zgjidh përfundimisht edhe çështja e referendumit, kundër importimit

të mbejtjeve, të parashikuar për t’u zhvilluar më datë 22 dhjetor 2013.

11 Informimi i publiku dhe roli i tij në fushën e krimit mjedisor

Informimit dhe edukimit të publikut, sa i takon lidhjes mes mjedisit dhe shëndetit publik,

përfitimeve nga një mjedis i pastër për ekonominë dhe shoqërinë si një e tërë, është një nga

deyrimet kryesore të çdo shoqërie moderne. Ky informim nuk bëhet ashtu kot, thjesht për t’u

marrë me punë, por bëhet për t’i siguruar publikut të drejtën e vendimmarrjes në çështjet e

mjedisit.

Është një legjislacion i tërë ndërkombëtar i kombëtar që sanksionon këtë gjë, duke e mbrojtur me

fanatizëm këtë të drejtë të të gjithëve, me të njëjtin koncept që mjedisi është i të gjithëve.

E drejta për informim e publikut për çështjet mjedisore është e drejtë kushtetuese. Analiza e të

drejtës për informim mbi çështjet e mjedisit në Shqipëri trajtohet si një e drejtë kushtetuese, e

garantuar nga neni 56 i Kushtetutës Shqiptare, sipas të cilit: "kushdo ka të drejtë të informohet

për gjendjen e mjedisit dhe për mbrojtjen e tij". Pas ratifikimit të Konventës së Aarhus-it

kërkohet marrja e masave për implementimin e saj. Për të garantuar ushtrimin e së drejtës për t’u

informuar, institucioni ngarkohet me detyrimin ligjor për të krijuar strukturat përkatëse ku një

staf i kualifikuar ofron informacionin e kërkuar sipas procedurave përkatëse të përcaktuara nga

ky ligj.

Përcaktimi i afateve për dhënien e informacionit është një garanci për kërkuesin për të marrë

informacionin brenda një kohe të arsyeshme, por vlen sidomos që në rast të mosdhënies së plotë

apo të pjesshme të informacionit, kërkuesi të mund të realizojë të drejtën për t’u ankuar sipas

parashikimeve ligjore.

E drejta për informim për çështjet e mjedisit është bazike për të arritur një qëllim të përbashkët

që është mbrojtja e mjedisit dhe krijimi i kushteve mjedisore të shëndetshme për çdo individ. Ka

autorë që mendojnë se gjeneza e saj lidhet me gjysmën e dytë të shekullit të XX-të dhe i

përgjigjet nevojës për ndërgjegjësim për të penguar shkatërrimin e ekosistemit tonë të kërcënuar

seriozisht nga shkatërrimi potencial i civilizimit modern.

E drejta për mbrojtjen e mjedisit bën pjesë në të ashtuquajturën gjeneratë e tretë e të drejtave të

njeriut, të cilat po njohin sot një vëmendje të veçantë në veprimtarinë e organizatave të ndryshme

ndërkombëtare, për rolin që ai ka edhe për sigurimin dhe mbrojtjen e të drejtave të tjera

themelore për një qenie njerëzore.

108

Shqipëria ka nënshkruar Konventën e Aarhus-it (Convention on Access to Information Public

Participation in Decision - Making and Justice in Environmental Matters) me ligjin nr.8672, datë

26.10.2000 “Për aderimin e Shqipërisë në Konventën e Aarhusit”.

Konventa e Aarhus-it u miratua më 25 qershor 1998 në Aarhus të Danimarkës dhe jep mundësi

për të aderuar për vendet anëtare të Komisionit Ekonomik për Evropën, ato me status këshilltari

pranë këtij Komisioni dhe organizatat rajonale të integrimit ekonomik, të përbëra nga shtetet

anëtare sovrane të KEE, tek të cilat shtetet anëtare kanë transferuar kompetencën për çështjet që

trajtohen nga Konventa.

Autorë të ndryshëm flasin për një globalizim të sistemeve ligjore, proces që mbart në vetvete të

mira dhe të këqija, por ku qartas mund të pohojmë se ka krijuar mundësinë për krijimin e

standardeve ligjore të përbashkëta për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

Rregullimi i së drejtës për informim për çështjet e mjedisit është mbështetur dhe garanton

pikërisht këto standarde ndërkombëtare të pasqyruara në ligje e akte nënligjore. Duke vlerësuar

rëndësinë e akteve ndërkombëtare në mbrojtjen e mjedisit mund të themi se shteti shqiptar ka

ndjekur përafrimin me standardet që këto akte ofrojnë.

11.1 Vështrim i Përgjithshëm mbi të Drejtën për Informim për Çështjet e

Mjedisit dhe Konceptet Themelore

Sipas nenit 5(1) të Konventës së Aarhus-it, autoritetet publike duhet të sigurojnë:

(a) Zotërimin dhe rinovimin e informacionit mjedisor që lidhet me funksionet e tyre;

(b) Krijimin e sistemeve detyruese për të siguruar një rrjedhje të përshtatshme të informacionit

mbi mjedisin për tek autoritetet e tjera;

E Drejta për Informim mbi Çështjet e Mjedisit, përfshin informimin e publikut për masat

parandaluese apo që mund të zvogëlojnë dëmin në rast të kërcënimit të shëndetit nga veprimtari

të ndryshme apo shkaqe natyrore.

Informacioni duhet të bëhet i disponueshëm për publikun në mënyrë transparente dhe progresive

nëpërmjet bankës së të dhënave elektronike dhe raporteve periodike. Rëndësi paraqet nxitja e

subjekteve private që mund të ndikojnë me aktivitetin e tyre në mjedis, për të dhënë periodikisht

informacion për publikun.

109

Ligji Nr. 10431, datë 09.06.20111“Për mbrojtjen e mjedisit”, e sheh garantimin e të drejtës për

informim për çështjet e mjedisit si një e drejtë e përgjithshme e mbrojtur nga Ligji Nr. 8503, datë

30.06.1999 “Për të drejtën për informim për dokumentet zyrtare”.

Gjithashtu, ky detyrim del qartë edhe në Vendimin e Këshillit të Ministrave (VKM) Nr.16, datë

04.01.2012 ‘Për të Drejtën e Publikut për të Pasur Informacion Mjedisor’, Kreu 1, pika 1/a.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë ka përcaktuar rëndësinë e madhe që kanë të drejtat të cilat

çdo individ, shqiptar ose i huaj, gëzon ndaj ndërhyrjes së shtetit në jetën e tij dhe i trajton

kufizimet mbi tagrat e shtetit si një element thelbësor të demokracive kushtetuese. Duke i

qëndruar besnike kësaj ideje, Kushtetuta parashikon të drejtën për informim si e drejtë dhe liri

themelore e njeriut.

Pas garantimit të një të drejte të përgjithshme të së drejtës për informim, Kushtetuta në nenin 56,

mbron të drejtën e çdo personi ‘për informim për gjendjen e mjedisit dhe mbrojtjen e tij’.

Kjo mbrojtje vjen më e plotë referuar legjislacionit shqiptar ku kjo e drejtë mund të shihet në

aspektin e së drejtës për informim për dokumentet zyrtare dhe si një e drejtë e veçantë e

rregulluar me legjislacionin mbi mjedisin. Ligji shqiptar ‘Për të Drejtën e Informimit për

Dokumentet Zyrtare’, garanton një të drejtë të përgjithshme të lirisë së informimit për

dokumentet zyrtare.

Këtë qëndrim mban edhe ligji ‘Për Mbrojtjen e Mjedisit’, i cili parashikon si një parim të

rëndësishëm të drejtën për informim dhe pjesëmarrjen e publikut në procedurat e vendimmarrjes

mbi çështjet mjedisore, duke iu referuar edhe ligjit ‘Për të Drejtën e Informimit për Dokumentet

Zyrtare’.

Aktet ndërkombëtare dhe legjislacioni shqiptar kanë në thelb qëllimin që informacioni mjedisor

të shpërndahet në mënyrë sistematike, që publiku të informohet periodikisht mbi çështjet

mjedisore, të shkëmbejë opinionin dhe të sigurohet pjesëmarrja e publikut në vendimmarrje

legjislacionin shqiptar krijohet sistemi i informacionit mjedisor dhe struktura që administron këtë

sistem, Agjencia Kombëtare e Mjedisit. I referohemi së pari konceptit të informacionit për të

cilin mund të ushtrohet e drejta për informim për çështjet mjedisore. Përcaktimi i konceptit të

mësipërm është i rëndësishëm, sepse na jep në mënyrë të saktë informacionin që mund të jepet

nga organet ose personat që kryejnë funksione në organet publike. Për shkak të

shumëllojshmërisë në të cilën konkretizohet një dokument zyrtar, përkufizimi i saktë duhet të

përfshijë të gjithë informacionin e dokumentuar, pavarësisht nga forma në të cilën ai është

mbajtur apo arkivuar.

Por duke tentuar në një rregullim më specifik të së drejtës për informim për çështjet mjedisore

shohim se objekti i së drejtës për informim është dhënë në mënyrë të detajuar përmes konceptit

“informacion mjedisor”. Konventa e Aarhus-it i kushton vëmendje të veçantë kuptimit të këtij

110

koncepti. Në të përfshihen: gjendja e elementeve të mjedisit; faktorët dhe marrëveshjet

mjedisore, politikat e ndërmarra dhe legjislacioni i miratuar gjatë vendimmarrjes mjedisore; si

dhe gjendja e shëndetit të njeriut dhe sigurisë së tij (neni 2, pika 3(a)(b)(c)).

Të njëjtin konceptim gjejmë edhe në legjislacionin shqiptar. Ligji ‘Për Mbrojtjen e Mjedisit’,

parashikon krijimin e sistemit të informacionit mjedisor dhe përmbajtjen e këtij sistemi (nenet 45

dhe 46). Për më tepër ky ligj jep të njëjtin përkufizim dhe të njëjtët elemente përbërës të këtij

informacioni që mund t’i vihen në dispozicion publikut, elemente të cilat janë klasifikuar në

katër kategori përmes VKM ‘Për të Drejtën e Publikut për të Pasur Informacion Mjedisor’.

Në një vështrim të përgjithshëm të subjekteve të së drejtës për informim për dokumentet zyrtare,

në marrëdhënien juridike që lind gjatë ushtrimit të së drejtës për informim për dokumentet

zyrtare, subjektet e saj janë:

(1) autoriteti publik dhe

(2) publiku

Ky raport i vendosur mes subjekteve të mësipërme është mbështetur në idenë tashmë të

konsoliduar se ndër raportet që më së shumti vendosin organet e administratës janë ato që

reflektohen në ‘marrëdhëniet në të cilat organet e administratës shtetërore në mënyrë

autoritative vendosin për të drejtat, detyrat dhe interesat jetike të qytetarëve’

Le të analizojmë konceptin “autoritet publik”. Konventa e Aarhus-it jep një përkufizim të gjerë

për autoritetet publike duke përfshirë: organet e qeverisjes në nivel kombëtar, rajonal apo çdo

nivel tjetër, çdo person fizik dhe juridik që kryen funksione publike administrative në lidhje me

mjedisin dhe çdo person fizik apo juridik që kryen veprimtarinë e tij brenda aktivitetit të

autoriteteve të mësipërme. Në legjislacionin shqiptar ky koncept i referohet ‘çdo organi të

administratës shtetërore dhe enteve publike’.

Por legjislacioni mbi mjedisin ka një rregullim të hollësishëm të këtij koncepti duke përfshirë jo

vetëm institucionet e administratës publike që prodhojnë, mbajnë dhe shpërndajnë informacionin

mjedisor, por edhe nëpunësit që përmes funksioneve që ushtrojnë ofrojnë shërbime publike të

lidhura me çështjet mjedisore apo organizmat këshillues publik në nivel kombëtar, rajonal apo

vendor.

Sipas Ligjit Nr. 10431, datë 9.6.20111“Për mbrojtjen e mjedisit”, VKM Nr.16, datë 04.01.2012

“Për të Drejtën e Publikut për të Pasur Informacion Mjedisor”, pika 2(d).

“Publiku” si subjekt i së drejtës për informim për dokumentet zyrtare konsiderohet ‘çdo person

fizik, vendas ose i huaj’, të cilit i njihet e drejta për informim’. Këtë interpretim të ngushtë

tekstual ka dhënë qeveria përmes aktit nënligjor, duke parashikuar “aplikuesin” si çdo person

fizik dhe juridik që kërkon informacionin mjedisor.

111

Në përcaktimin e kuptimit të konceptit “publik” si subjekt i së drejtës për informim mbi çështjet

e mjedisit është mbajtur parasysh fakti se individët janë qenie sociale dhe kanë të drejtë të kenë

informacion për aspektet e ndryshme që ndikojnë në jetën e tyre, përfshirë edhe ato të mjedisit.

Konventa e Aarhus-it bën dallimin mes konceptit “publik”, të kuptuar si çdo person fizik e

juridik sipas përcaktimit të legjislacionit kombëtar dhe konceptit të “publikut të interesuar”, të

kuptuar si publiku që ndikohet apo mund të ndikohet nga vendimmarrja mjedisore.

Një pozitë të veçantë kanë shoqatat dhe organizatat jofitimprurëse të cilat konsiderohen si publik

i interesuar. Organizatat joqeveritare që deri në vitet e fundit përqendroheshin më shumë në

mbrojtjen e të drejtave tradicionale, po shfaqen kohët e fundit gjithnjë e më shumë në trajtimin e

kategorive më të reja të të drejtave. Thuhet se ata ‘krijohen për të luftuar, që të drejtat që sapo

janë në fazën e konceptimit të fitojnë status juridik, si për shembull, e drejta për zhvillim, për

mjedisin, lëvizjen ekologjike, mbrojtjen e të dhënave personale’.

Qëndrimit të Konventës i përshtatet plotësisht edhe legjislacioni shqiptar, i cili e njeh në mënyrë

të shprehur këtë pozitë të veçantë të organizatave jofitimprurëse. Sipas ligjit ‘Për Mbrojtjen e

Mjedisit’, neni 5, pika 12, me “publik” kuptojmë ‘një ose më shumë persona, fizikë apo juridikë,

në përputhje me legjislacionin e praktikat kombëtare, shoqatat, organizatat dhe grupimet e tyre’.

E parë si një e drejtë e komunitetit në tërësi për të marrë informacion mbi çështjet mjedisore

edhe KPA e konfirmon rolin e veçantë të shoqërisë civile

Legjislacioni e parashikon median si subjekt i lirisë së informimit. Media luan një rol të

rëndësishëm në informimin e ndërgjegjësimin e publikut me të drejtat dhe lirinë e tij për t’u

informuar mbi dokumentet zyrtare në përgjithësi dhe për të informuar publikun në mënyrën e

duhur për të drejtat që ai gëzon për të marrë informacion mjedisor. Ky pozicion i medias është

theksuar edhe nga Gjykata Kushtetuese, e cila në një vendim të saj thekson se:

“Pozicioni “i privilegjuar” i medias në shtetin demokratik garantohet për shkak se është

pikërisht ajo që e bën pushtetin shtetëror më të prekshëm për njerëzit, më të kontrollueshëm dhe

më transparent [...] Media është gjithashtu një bazë e rëndësishme për të kontrolluar dhe

gjykuar se si funksionarët e veshur me pushtet, ushtrojnë autoritetin publik dhe si i menaxhojnë

fondet publike.

Pra, është e rëndësishme që media të jetë në gjendje të përdorë legjislacionin për të informuar

vetveten dhe në këtë mënyrë të mbajë të mirëinformuar publikun. Ky rol është i rëndësishëm për

të plotësuar edhe një detyrim që Konventa e Aarhus-it, në nenin 3, u ngarkon shteteve palë “për

të ndërmarrë masat legjislative dhe masa të tjera që do të siguronin tre objektivat e kësaj

konvente pa u diskriminuar, nëpërmjet edukimit mjedisor të publikut, mbështetjes së shoqatave”.

Ka ngjashmëri të konsiderueshme dhe po aq ndryshime mes rregullimit të procedurave për të

realizuar aksesin në informacionin mjedisor me aksesin në dokumentet zyrtare apo rregullimin

112

nga aktet ndërkombëtare. Çdo aplikues ka të drejtën të marrë informacion mjedisor përmes një

kërkese, duke sanksionuar të drejtën e subjektit për të mos dhënë motivin përse e bën këtë

kërkesë. Kjo është një e drejtë legjitime e kujtdo.

Shoqëria civile në Shqipëri, shpeshherë e ka treguar veten e saj duke bërë tubime dhe deri duke

ndikuar në vendimmarrjen e qeverisë. I tillë ka qënë edhe rasti i ndalimit të importit të mbetjeve.

Qeveria e asaj kohe, kishte në planin e saj të miratonte demontimin e organizuar të armatimeve

kimike.

Si pasojë e ndërhyrjes me protesta dhe greva të përfaqësuesve të shoqërisë civile, demontimi i

këtyre lloj armëve nuk u pranua nga qeveria, megjithëse fatura financiare që do të përfitonte

vendi ynë ishte shumë e madhe.

Sa më sipër, duhet vlerësuar gjithmonë si e pandashme nga pushteti ekzekutiv dhe pushteti

gjyqësor, pushteti i publikut dhe ajo që përfaqëson.

11.2 Rrugët e Mbrojtjes të së Drejtës për Informim për Çështjet e Mjedisit

Konventa e Aarhus-it ka parashikuar të drejtën për t’iu drejtuar gjykatës, e konceptuar si një

detyrim i shteteve palë që nëpërmjet legjislacionit të brendshëm të sigurojë që çdo person, i cili

mendon se kërkesa e tij për informacion është nënvlerësuar, refuzuar gabimisht, pjesërisht apo

tërësisht, i është përgjigjur në mënyrë të pamjaftueshme ose nuk është trajtuar në përputhje me

klauzolat e këtij neni, ka të drejtë për të patur një procedurë shqyrtimi përpara gjykatës ose çdo

organi tjetër të pavarur dhe të paanshëm të krijuar me ligj.

Konventa lë mundësinë e një të drejte më të zgjeruar për t’iu drejtuar një gjykate bazuar në

legjislacionin e brendshëm, duke mos përjashtuar mundësinë e një shqyrtimi administrativ apo të

kërkesës për të shteruar rrugën e ankimit administrativ para atij gjyqësor. Vendimet mbi çështjet

e shqyrtuara duhet të bëhen të disponueshme për publikun. Ka rëndësi në kuptimin e kësaj

konvente, detyrimi i shteteve për të siguruar mekanizmat ndihmës kombëtarë, për të hequr

pengesat financiare apo pengesa të tjera për ushtrimin e së drejtës së ankimit në gjykatë.

Në këndvështrimin e legjislacionit shqiptar, kur shkelet e drejta për informim mbi çështjet e

mjedisit, duhet të ndiqen rrugët e ankimit të parashikuara nga ligji për informim për dokumentet

zyrtare. Mbështetur në këtë të fundit konstatojmë se rrugët e ankimit janë:

1. Ankimi administrativ.

2. Ankimi tek Avokati i Popullit.

113

3. Ankimi gjyqësor.

Ankimi administrativ është një mjet për të kontrolluar veprimtarinë e administratës aq sa është

edhe mjeti për të rivendosur të drejtën e cënuar. Ligji njeh të drejtën për të filluar procedurën e

ankimit shtetasit. Neni 15 i ligjit parashikon të drejtën e çdo personi për “t’u ankuar në rrugë

administrative, sa herë që çmon se i janë shkelur të drejtat e parashikuara nga ky ligj”.

Ky nen paraqitet si një normë referuese, sepse nuk përcakton vetë procedurat e ankimit, por të

referon tek procedurat që përcaktohen nga Kodi i Procedurave Administrative. Nëse një autoritet

publik refuzon plotësisht, pjesërisht apo hesht të japë informacionin e kërkuar, subjektit i lind e

drejta që nëpërmjet ankimit të kundërshtojë refuzimin e paligjshëm të administratës publike.

Ankimi për shkeljen e së drejtës për informim pranë Avokatit të Popullit. Parashikimi kushtetues

i këtij institucioni të pavarur është hapi i parë për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në raport me

administratën publike. Në nenin 60 të Kushtetutës është parashikuar shprehimisht se funksioni

dhe qëllimi i këtij institucioni është ‘mbrojtja e të drejtave, lirive dhe interesave të ligjshme të

individit nga veprimet dhe mosveprimet e parregullta të administratës publike’. Është fakt se

cënimet më të mëdha që individit i bëhen ndaj së drejtës për informim vijnë nga veprimtaria e

administratës publike. Prandaj ekzistenca e një institucioni të tillë është një mundësi e madhe për

garantimin e kësaj të drejte.

Por, hapi tjetër i rëndësishëm është parashikimi nga ligji për të drejtën e informimit për

dokumentet zyrtare, se ‘Avokati i Popullit kujdeset për zbatimin e ligjit’. Edhe ky nen ka karakter

referues, sepse na referon ligjin ‘Për Avokatin e Popullit’, tek i cili mund të njihemi me

kompetencat e këtij institucioni dhe procedurat për t’u ankuar pranë tij. Ky ankim mund të

realizohet paralelisht me ankimin administrativ dhe nuk është detyrim për t’u ezauruar për të

ushtruar të drejtën e ankimit administrativ apo gjyqësor.

Ankimi gjyqësor. Nga interpretimi i neneve 42 dhe 135 të Kushtetutës, arrihet në përfundimin se

mbrojtja e së drejtës për informim si e drejtë themelore realizohet edhe nëpërmjet pushtetit

gjyqësor të strukturuar në tre shkallë hierarkike. Rolit shumë të rëndësishëm të interpretimit të

legjislacionit të brendshëm i janë referuar konstitucionalistët shqiptarë që shkojnë paralelisht me

vendimet e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut në këtë problematikë.

Mbetet domosdoshmëri ndërgjegjësimi i komunitetit në lidhje me mundësitë që ofron

legjislacioni për të drejtën për aksesin në dokumentet zyrtare në përgjithësi dhe informacionin

mjedisor në veçanti. Fakti që në gjykatë ka një numër të papërfillshëm çështjesh me objekt

realizimin e së drejtës për informim e konfirmon si të domosdoshëm këtë rekomandim.

Realizimi i amendimeve në lidhje me ligjin “Për të drejtën për informim për dokumentet

zyrtare”, duhet të synojë unifikimin me përcaktimin që i bën konceptit “autoritet publik”, Kodi i

Procedurave Administrative, Konventa e Këshillit të Europës ‘Mbi aksesin në dokumentet

114

zyrtare’, Konventa e Aarhus-it, Ligji Nr. 8503, datë 30.6.1999 ‘Për të drejtën për informim për

dokumentet zyrtare’, VKM Nr.16, datë 4.1.2012 ‘Për të drejtën e publikut për të pasur

informacion mjedisor’.

Shkurtimi dhe unifikimi i afatit kohor për marrjen e informacionit mbi dokumentet zyrtare dhe

informacionit mjedisor dhe unifikimi i detyrimeve që kanë nëpunësit e administratës publike për

zbatimin e së drejtës për informim të qytetarëve në legjislacionin shqiptar, do ta bënte më efikas

ushtrimin e kësaj të drejte.

Trajnimi i nëpunësve të administratës publike dhe organeve të tjera të pushtetit në lidhje me aktet

ndërkombëtare për mbrojtjen e së drejtës për të marrë informacion mjedisor dhe detyrimet që ai

përcakton për to duhet të ketë prioritet.

Po aq e rëndësishme konsiderohet njohja e administratës publike me detyrimin për të qenë një

“administratë e hapur”, sipas kërkesave ligjore qoftë të Ligjit ‘Për të drejtën për informim për

dokumentet zyrtare’, ashtu edhe të Kodit të Procedurave Administrative.

115

12 Konkluzione dhe Rekomandime

Krimi mjedisor është një nga llojet e krimeve që vret jetë njerëzish, edhe pa u ndëshkuar njeri. Ai

vepron në një mënyrë të tillë që shpesh herë shohim e dëgjojmë që miq, të afërm, të huaj, të

panjohur luftojnë çdo ditë me sëmundje të ashtuquajtura “kancer”, megjithëse kanë patologji të

ndryshme dhe shfaqen në mosha të ndryshme dhe shumica prej këtyre njerëzve nuk arrijnë t’i

mbijetojnë.

Shpesh herë shikojmë edhe sesi një grip i thjeshtë, komplikohet aq shumë sa mund të dalë nga

kontrolli. Krimi në mjedis vret masivisht. Ky është konkluzioni që nxorra unë në përfundim të

këtij studimi. Vret në një mënyrë të mistershme, paçka se nuk i drejtohet pikërisht viktimës së tij,

ndryshe nga krimet kundër personit.

Shoqëritë farmaceutike, me qëllim provimin e një medikamenti, apo me qëllim nxjerrjen në treg

të një medikamenti për të mposhtur konkurrencën, lëshojnë në ajër, a ujë, a tokë, në mënyrë të

kundërligjshme, komponentë të cilët afektojnë mjedisin në mënyra të ndryshme, që detyrimisht,

si një opracion zinxhir, dëmtojnë shëndetin e njerëzve.

Industria e naftës, jo rrallë hërë edhe në vendin tonë, ka derdhur nënprodukte të saj nëntokë,

ashtu natën, fshehtas, që përveç ndotjes së ajrit me aromën e pakëndshme kundërmuese, dëmton

ujrat nëntoksorë, duke i kontaminuar ato dhe për pasojë duke kontaminuar produktet bujqësore

që më pas çojnë në kontaminimin e konsumatorëve të tyre, qofshin këta njërëz apo kafshë.

Kështu pra, mbyllet një cirkuit i tërë që askush nuk merr asgjë përsipër, e askush nuk dënohet me

faj.

Nga studimi i kryer dhe nga tërësia e trajtimit të problematikave vendase, eksperiencave të

vendeve evropiane apo të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, konstatova se është e

domosdoshme dhe e menjëherëshme një ndërhyrje në legjislacionin e brendshëm, përkatësisht në

Kodin e Procedurave Penale, me qëllim shtimin e një sërë veprash të tjera penale në fushën e

mjedisit, si dhe ashpërsimin e disa veprave ekzistuese.

Gjithashtu mendoj se veprat ekzistuese duhet të bëhen më fleksibël dhe jo të ngurta, sepse ka

evoluar koha në të cilën ato janë shkruar. Jam i bindur se ato janë thjesht një përkthim i përpiktë i

ndonjë legjislacioni të ndonjë shteti tjetër, në kohën kur është bërë, por ato duhet të kenë më

tëpër karakter shqiptar. Ne jemi akoma tek problematikat bazike, i hedhim mbetjet ku të

mundemi, pa vrarë mëndjen ç’natyrë kanë dhe ç’dëm bëjnë.

Nga ana tjetër, mendoj se reformimi i sistemit të inspektimit për të gjitha fushat në një

inspektoriat të vetëm do të ishte zgjidhja efektive e inspektimit, sepse një fjalë popullore e vendit

tonë thotë “disa mami e nxjerrin fëmijën çyryk”. Edhe në fushën e inspektimit të mjedisit, ku një

inspektoriat kontrollon nivelin e zhurmës, një tjetër disa indikator të mjedisit dhe tjetri

116

indikatorët e tjerë, ka bërë që kriminaliteti në fushën e mjedisit të rritet me ritme të

paparashikuara më parë.

Edhe eksperienca e Shteteve Anëtare, ashtu si në vendin tonë, ka treguar që sistemet ekzistuese

kombëtare penale nuk janë të mjaftueshme për të arritur përputhshmërinë me legjislacionin e

mbrojtjes se mjedisit, prandaj bashkëpunimi ndërinstitucional dhe vetë politikbërësit duhet të

veprojnë në këtë kontekst, për të hartuar politika të reja, qoftë edhe duke shtuar vepra të reja

penale.

Kjo përputhshmëri mund dhe duhet të arrihet nga ekzistenca e dënimeve penale, të cilat

demostrojnë nje pakënaqësi sociale të një natyre tjetër sasiore të krahasuar me sanksionet

administrative ose nje mekanizëm kompesimi nën ligjin civil. Deri më sot, politikbërësit vendas

përdorin më tepër mekanizma të tipit të sanksioneve administrative me gjoba shumë të rënda që

në fund, edhe ato nuk mund të përballohen nga shkelësi i ligjit sesa dënime penale, por që në

fund të fundit edhe këto nuk zbatohen nga pamundësia paguese.

Tashmë është e vërtetuar që është e padiskutueshme që në mënyrë që të arijmë një mbrojtje

efektive të mjedisit, lind nevoja për më shumë ndryshime penale ndaj aktiviteteve dëmtuese të

mjedisit, të cilat shkaktojnë demtime serioze në ajër, tokë, ujëra, bimë dhe kafshë, duke përfshirë

edhe konservimin e specieve. Për sa më lart Parlamenti Europian dhe Këshilli Europian ka

adoptuar Direktivën 2008/99 EC të Nëntorit 2008 “Për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet ligjit

penal” dhe aktualisht Komisioni po përgatit amendime lidhur me forcimin e dënimeve ndaj

krimeve mjedisor për t’ia propozuar Parlamentit.

Në kushtet që vendi ynë është shumë i prirur ndaj transpozimit të akteve të BE-së është normale

që të ecë në të njëjtën linjë edhe me këtë fushë, pasi edhe në kuptim të mirëfilltë, krimet kundër

mjedisit kanë një jehonë dhe një ndikim të pashmangshëm në ndryshimet klimatike,

biodiversitet, siguri, zhvillim dhe rritje të cilësisë së jetës. Ato janë pazgjithshmërisht të lidhura

dhe afektojnë njëra-tjetrën. Edhe e gjithë bota tashmë i ka sytë pikërisht tek këta elementë, si

siguri për vazhdimin e jetës në planet, si dhe për sigurinë e të gjithë globit.

Në mendimin tim, ajo çfarë i bën ato të vështira për t’i parandaluar dhe neutralizuar është

pikërisht që autorët e këtyre krimeve shpesh janë shumë mirë të organizuar, të sofistikuar në

kryerjen e veprës, të pajisur me të gjitha lejet dhe licensat përkatëse kombëtare dhe

ndërkombëtare dhe në shumë raste kanë laboratorët dhe ekspertët më të mire të të gjitha

117

kohërave. Pra nuk kemi të bëjmë më me diletantizëm, por kemi të bëjmë përgjithësisht me

organizata kriminale të mirëfillta.

Çelësi për të kundërvepruar në mënyrë aktive ndaj krimit të organizuar mjedisor, kërkon

mbështetje dhe nevojën e një reagimi të menjëhershëm për të ndërtuar një kulturë të tërë dhe të

plotë të përfshirjes së agjencive të zbatimit të ligjit në të gjithë botën.

Nëpërmjet inventarit aktual të funksioneve inspektuese mund të shkohet më thjesht drejt një

analize për objektivin e dëshiruar gjatë procesit të reformës. Objektivat kryesore afatshkurtra të

reformës në inspektim janë:

reformimi individual i fushave të inspektimit;

krijimi i një kuadri të përbashkët ligjor për të gjitha inspektimet;

krijimi i një institucioni të përgjithshëm bashkërendues;

bashkimi i inspektimeve, dhe;

modeli i inspektoratit të përqendruar.

Inspektimet që kryhen për llogari të pushtetit ekzekutiv janë një përbërës thelbësor i një shteti

modern të bazuar mbi “legjislacionin administrativ”. Duke parashtruar kufizimet aktuale fiskale

dhe buxhetore, legjislacioni administrativ është bërë mjeti i vetëm për qeverisjen publike. Shumë

aspekte të jetës së biznesit janë subjekt i kërkesave dhe detyrimeve të ekzekutivit, prandaj dhe

monitorohen dhe kontrollohen. Qëllimi kryesor i inspektimit është për të siguruar pajtueshmërinë

me dispozitat ligjore në fuqi, rregulloret dhe kërkesat e ekzekutivit. Për më tepër, funksioni i

inspektimit luan një rol të rëndësishëm për të siguruar një “feedback” mbi ndikimin dhe zbatimin

real të rregullave, bazuar në mësimet e inspektimeve aktuale në terren, politikëbërësit

(ministritë), mund të verifikojnë realizueshmërinë e legjislacionit në fuqi dhe si rrjedhojë, këta të

fundit mund të justifikojnë reformat ligjore apo rregullatore që duhen ndërmarrë.

Në teori, implementimi i dispozitave ligjore duhet të krijojë stimuj për ata me të cilët lidhen. Në

praktikë, në pajtim me dispozitat ligjore do të thotë të përmbahesh nga çdo veprim ose sjellje që

do të përbënte një shkelje të këtyre dispozitave. Përgjegjësia kryesore për përputhshmërinë

ligjore qëndron tek qytetarët dhe bizneset e tyre, ndërhyrja e inspektimit është vetëm një metodë

dytësore e kontrollit.

Sigurisht inspektimet janë kritike në sigurimin e përfitimeve për shoqërinë, bizneset dhe

qytetarët. Në shumicën e rasteve ligjet dhe rregullat kërkojnë stimuj që zbatimi të jetë efektiv.

Megjithatë inspektimi është i nevojshëm për ruajtjen dhe "sundimin e ligjit". Qeveria duhet të

vendosë kufizime që të kufizojë ose ndalojë lloje të caktuara të sjelljes, produktesh ose

118

shërbimesh. Nëse një qeveri nuk ka të siguruar mbikëqyrjen dhe kontrollin, përputhshmëria me

ligjet dhe dispozitat ligjore do të jetë shumë vështirë.

Inspektimet gjithashtu kanë kosto të rëndësishme. Përveçse kosto direkte që përballohen nga

qytetarët dhe bizneset, inspektimet janë barrë shtesë dhe sfidë për këto të fundit. Inspektimet me

cilësi të ulët kanë pasoja të thella indirekte për shoqërinë dhe për bizneset që i binden ligjit.

Aktivitetet të cilat janë të paligjshme ose pjesë e ekonomisë informale, të cilat nuk i nënshtrohen

ligjshmërisë, krijojnë avantazhe konkurruese pasi nuk veprojnë në përputhje me rregullat ose

veprojnë përtej fushëveprimit të inspektimeve.

Një sistem i projektuar mirë i inspektimit mund të krijojë një zgjidhje 'të favorshme'. Nëse

ligjshmëria është e adresuar dhe mirëprojektuar, inspektimi mund të krijojë përfitime më shumë

se sa kosto, duke rritur përgjegjshmërinë dhe rregullsinë e proceseve, deri në rritjen e mirëqenies

sociale. Megjithatë, nëse funksioni i inspektimit është hartuar keq, ai jo vetëm që bëhet barrë e

tepërt për biznesin dhe krijon mundësi për korrupsion dhe abuzim, por gjithashtu çon në kosto

më të larta për forcimin e tij, duke u bërë shpesh të dështojnë objektivat politike. Natyrisht, kjo e

fundit zvogëlon besimin që qytetarët dhe bizneset kanë për qeveritë e tyre, autoritetet dhe entet

rregullatore.

Në mjediset komplekse ligjore dhe institucionale karakteristike të vendeve në tranzicion dhe

zhvillim, funksioni i inspektimit është shumë i ndjeshëm ndaj paaftësisë, dështimit dhe abuzimit.

Këto vende shpesh përjetojnë më të keqen e dy botëve: përputhje të ulëta dhe kosto të larta për

bizneset dhe qeverinë. Studimet e fundit të barrierave administrative për investimet, të kryera

nga Grupi i Bankës Botërore dhe organizata të tjera në shumë vende, kanë gjetur se inspektimet e

ekzekutivit për përmbushjen e detyrimeve ligjore mund të shkaktojnë probleme të

konsiderueshme për bizneset, duke përfshirë ndërprerjen e aktiviteteve të biznesit, rrezikun e

sanksioneve të paparashikueshme dhe korrupsion. Në mënyrë tipike, probleme të tilla nuk janë të

kufizuara në fusha të caktuara: ato përsëriten në përgjithësi në të gjithë ekzekutivin, përmes

departamenteve dhe inspektorateve përgjegjëse për taksat, sigurinë, doganat, shëndetësinë,

mjedisin, mbrojtjen e konsumatorit, dhe mbrojtjen e punës. Problemet me inspektimet janë

zakonisht sinjale dobësie sistematike.

Dështimet e sistemit të inspektimit janë të lidhura shpesh me cilësinë e dobët të kuadrit

rregullator. Rritja e pashembullt e numrit të ligjeve dhe rregulloreve në të gjithë vendet në

zhvillim, dekadat e fundit, zakonisht ka qenë e shoqëruar me zhvillimin sistemeve të inspektimit.

Ndryshimet e shpeshta dhe të izoluara ligjore, së bashku me politika rregullatore të pasigurta,

mund të krijojnë mbivendosje të paqartë te dispozitave dhe mandateve të inspektimeve. Në të

njëjtën kohë, ndërhyrjet e fragmentuara – duke përfshirë planifikimin dhe kapacitetet zbatuese te

dobëta, koordinimin ndërministror të pamjaftueshëm dhe mungesën e dialogut me komunitetin e

biznesit – janë shpesh rezultat i koordinimit të dobët mes inspektorateve, dështimit në

standartizimin e procedurave të inspektimit dhe mungesës së përgjithshme të planifikimit.

119

Prandaj, krijimi (ose reformimi) i sistemit të inspektimit është rrallë herë i lehtë. Zhvillimi i një

sistemi inspektimi të cilësisë së lartë kërkon shumë aftësi – sidomos politike dhe menaxheriale –

kërkon shpenzime shtesë buxhetore, së paku në afat të shkurtër. Reforma inspektimit lidh shumë

procese dhe institucione. Në të vërtetë, inspektimet janë një nga pjesët më të vështira të sistemit

rregullator për t’u reformuar. Megjithatë ia vlen të bëhet, nëse bëhet mirë, reforma mund të

zvogëlojë barrën mbi biznesin, të mundësojë eksporte më të mëdha, të krijojë vende pune, si dhe

të sigurojë "sundimin e ligjit" dhe përfitime për shoqërinë në përgjithësi. Shumica e sfidave që

lidhen me reformën në inspektime vijnë si rezultat i mungesës së të kuptuarit të detyrës dhe

mosshqyrtimit/konsiderimit të eksperiencave të mëparshme.

Sa më sipër, duke parë edhe mosrakordimin mes disa strukturave inspektuese, do të propozoja

bashkimin e të gjithë inspektorateve në një inspektoriat të vetëm. Vetëm kështu do të

përqëndrohej nën një kupolë të gjitha llojet e inspektimeve dhe vetëm kështu do të kishte efekt

mbi mjedisin dhe mbi çdo lloj fushe vlera e inspektimit.

Në këndvështrimin tim, me qëllim rritjen e efikasitetit inspektues dhe ndëshkues, është e

domosdoshme rritja e bashkëpunimit ndërinstitucional mes Policisë së Shtetit, Shërbimit

Inteligjent, Prokurorisë së Përgjithshme, Doganave, Ministrisë së Drejtësisë, Inspektoriateve

Shtetërore, Interpolit, Shoqërisë Civile, etj. Të gjitha këto institucione të veçuara, nuk them që

nuk arrijnë ta bëjnë punën ashtu siç duhet, por duke u fokusuar tek prioritetet e tyre,

anashkalojnë edhe padashje këtë prioritet të përgjithshëm që është mjedisi dhe mbrojtja e tij. Në

fund të fundit, është detyrimi i të gjithëve, detyrimi për të zhvilluar prioritetet kombëtare në

fushën e mjedisit.

Ligji Nr. 7895 datë 27.01.1995 “Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë”, wshtw baza e

legjislacionit pwrsa i pwrket krimeve mjedisore dhe sanksioent nw lidhje me tw. E megjtihatw,

përmban 9 (nëntë) dispozita, nga të cilat vetëm dy dispozita, neni 206/a “Shkatërrimi me zjarr i

pyjeve dhe mjedisit pyjor” dhe neni 206/b “Shkatërrimi nga pakujdesia me zjarr i pyjeve dhe

mjedisit pyjor”, janë dispozita relativisht të reja në kohë, të tjerat janë hartuar që nga viti kur

është hartuar dhe Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë, viti 1995. Vetëkuptohet se përgjatë dy

dekadave, çështja e mjedisit, sikurse tematika të tjera të ngjashme, ka evoluar dhe bashkë me të

dhe lloji dhe natyra e sjelljeve të njeriut apo veprimtarive njerëzore në raport me mjedisin.

Në këtë këndvështrim, është e qartë se dhe legjislacioni penal i cili ka rolin e tij të

patjetërsueshëm në mbrojtjen e mjedisit, nuk mund të jetë statik, i palëvizshëm, përkundrazi ai

duhet t’i përgjigjet të njëjtës dinamikë që përmendëm më lart.

Qëllimi i këtyre propozimeve është të sjellë Kodin Penal në standardin e duhur të luftës kundër

krimeve mjedisore, që sot pa dyshim rezultojnë më të sofistikuara se dy dekada më parë kur u

hartua kuadri i normave penale që sanksionojnë krimin mjedisor.

120

“Bota duhet të marrë masa të ashpra për krimet mjedisore”, - kjo ishte thirrja drejtuar

Komisionit të Kombeve të Bashkuara për parandalimin e krimit mjedisor, gjatë takimit vjetor të

mbajtur së fundi në Vjenë, e cil u vijua nga “Përpjeket për të përballuar krimin mjedisor, janë

penguar nga mungesa e dëshirës politike, e burimeve të papërshtatshme dhe e mekanizmave të

papërshtatshëm...”

Legjislacioni ynë penal, sikundër legjislacioni i vendeve të tjera Europiane, duhet të shënojë

hapa konkretë në thellimin e luftës për parandalimin dhe ndëshkimin e krimit mjedisor.

Dispozitat të cilat propozohet t’i shtohen Kodit Penal, së bashku me të tjera ku janë bërë disa

ndryshime të rëndësishme, si pasojë e kohërave, mendoj, se janë materializimi konkret i

vendosmërisë qytetare që duhet të karakterizojë këdo, për të përballuar konkretisht dhe në nivelin

që koha kërkon, çështjen e mjedisit.

Çdo qeveri, e çdo krahu, e çdo shteti, duhet të garantojë një mjedis të shëndetshëm për qytetarët,

ta ruajë atë nga ndotja dhe dëmtimi, nga aktiviteti njerëzor dhe veprimtaritë ekonomike, ta

trajtojë si vlerë të shtuar dhe pasuri për gjenerim aktivitetesh ekonomike, veçanërisht turistike, si

dhe ta ruajë atë si trashëgimi për brezat e ardhshëm, pasi përveç të tjerash, mjedisi, shfrytëzimi i

qëndrueshëm i tij, është një potencial i madh punësimi.

Hartimi i këyre propozimeve, nëse do të merren parasysh ndonjëherë nga ligjvënësit që e kanë

tagrin për të poropozuar ligje, do t’i shërbejë drejtpërsërdrejti mbrojtjes së mjedisit, por këtu jemi

thjesht në kushtet e një propozimi në kuadër të një teme që personalisht më tërheq shumë.

Nëse do të futeshin në Kodin Penal propozimet që do paraqes më poshtë, situata e ndotjes dhe

rreziku potencial prej saj, do të ketë një përgjigje të përshtatshme dhe në nivel penal, çfarë

nënkupton rritjen në një masë të ndjeshme të parandalimit të ndotjes mjedisore dhe njëkohësisht

ndëshkimit të çdo aktiviteti të kundërligjshëm që sjell dëm në mjedis.

Dispozitat që do propozoj më poshtë, synojnë të ndjekin orientimet europiane në fushën e

mbrojtjes së mjedisit ose më saktë luftës kundër krimit mjedisor. Këto propozime, përafrojnë

pjesërisht Direktivën e Parlamentit Europian dhe Këshillit 2008/99/EC të datës 19 Nëntor 2008

“Për mbrojtjen e mjedisit nëpërmjet ligjit penal “OJ L 328, 6.12.2008, p. 28–37 CELEX-

32008L0099.

Propozimet konkrete:

• Në nenin 201 “ Ndotja e ajrit “, të ndryshohet si në titull dhe në përmbajtje, të titullohet

“Ndotja e ajrit dhe e tokës” dhe të parashikojë:

“Ndotja e ajrit përmes shkarkimit, emetimit ose futjes në përdorim të materialeve me rrezatim

jonizues dhe radioaktiv apo e lëndëve të tjera toksike, e bërë tej kufirit të normave të lejuara me

ligj, dënohet me burgim deri në tre vjet.

121

Ndotja e sipërfaqes apo në thellësi e tokës, përmes shkarkimit, emetimit ose futjes në përdorim të

materialeve me rrezatim jonizues dhe radioaktiv apo e lëndëve të tjera toksike, në kundërshtim

me ligjin, dënohet me burgim deri në tre vjet.

Kur ndotja si më lart, është kryer në zona të mbrojtura posaçërisht me ligj, si zona me vlera

mjedisore, kulturore, artistike, historike, arkitektonike apo arkeologjike, dënimi i dhënë shtohet

me një të tretën.”

Mbrojtja e tokës dhe konkretisht e sipërfaqes dhe nëntokes, nga ndotja prej shkarkimit, emetimit

ose futjes në përdorim të materialeve me rrezatim jonizues dhe radioaktiv apo e lëndëve të tjera

toksike, është një risi për legjislacionin tonë penal, pasi deri më tani është mbrojtur vetëm ajri,

në kuptimin e ruajtjes se tij të pastër, të pandotur nga çlirimi i tymrave, gazrave dhe lëndëve të

tjera toksike dhe radioaktive.

Kuptohet që aktivitete të ndyshme të depozitimit të lëndëve të mësipërme, apo dhe të çlirimit të

tyre, nuk dëmtojnë vetëm ajrin por dhe çfarë toka dhe nëntoka përmbajnë.

Veç këtij ndryshimi, ndryshim tjetër shumë i rëndësishëm, është dhe ashpërsimi i dënimit për

veprimtari të tilla të dëmshme e që deri më tani konsiderohen thjesht si kundërvajtje penale.Edhe

në legjislacione të tjera, të ngjashme, p.sh. ai italian, vepra penale të ngjashme nuk kategorizohen

si kundërvajtje, por si krime, dhe kuptohet se pse.Në kushtet aktuale të ndotjes së mjedisit, dhe

kjo vlen botërisht, përgjigja ndaj ndotjes dhe ndotësve të mjedisit, duhet të jetë ndëshkim i fortë.

Në këtë dispozitë propozohet për herë të parë po ashtu një ndryshim tjetër. Në përmbajtje të

dispozitës shtohet si rrethanë cilësuese, kryerja e veprës në zona të mbrojtura me ligj, pikërisht

për shkak të vlerave të tyre mjedisore, arkitektonike, historike, etj.

Zona të tilla, kërkojnë një mbrojtje më të lartë nga ligji penal, pikërisht sepse dëmi është më i

madh, nuk dëmtohen vetëm ajri dhe toka, por dhe ato vlera të veçanta për të cilat ligjvënësi është

kujdesur që më parë t’i marrë në mbrojtje.

Verifikimi në praktikë i rrethanës së mësipërme, që e bën veprën të cilësuar, sjell automatikisht

rritjen e dënimit me 1/3 e tij.

• Pas nenit 201 si më lart, të shtohet neni 201/a “Ndotja e ajrit dhe e tokës me pasoja të rënda”,

në të cilën parashikohet se :

“Ndotja e ajrit dhe e tokës, sipas nenit 201, kur ka shkaktuar dëme të pakthyeshme të

ekosistemit, biodiversivitetit, të florës ose faunës, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet .

Ndotja e ajrit dhe e tokës e parashikuar në paragrafin e parë, kur ka shkaktuar plagosjen e lehtë

të një ose disa personave, dënohet me burgim nga një deri në shtatë vjet .

122

Ndotja e ajrit dhe e tokës e parashikuar në paragrafin e parë, kur ka shkaktuar plagosjen e rëndë

e një ose disa personave, dënohet me burgim nga dy deri në dhjetë vjet.

Po kjo vepër, kur ka shkaktuar vdekjen e një ose disa personave, dënohet me burgim nga pesë

deri në pesëmbëdhjetë vjet.”

Edhe kjo është një dispozitë e re që propozohet t’i shtohet Kodit Penal. Më saktësisht, është

gjykuar që të nxirret si figurë vepre penale më vetë ndotja e ajrit dhe tokës, e cila sjell ndërkohë

pasoja të pakthyeshme të ekosistemit, të biodiversitetit, të florës ose faunës dhe po aq dhe në

jetën dhe shëndetin e njerëzve.

Dispozita përmban disa paragrafë, në secilin prej tyre propozohet individualizimi i dënimit në

bazë të pasojave të ardhura, duke filluar që nga pasojat e pakthyeshme në mjedis, e mandej kur

krahas këtyre vijnë dhe pasoja për jetën dhe shëndetin e njerëzve, si plagosje e lehtë, plagosje e

rëndë deri te vdekja e një apo disa personave.

Masa e dënimit të propozuar në secilin paragraf, përkon me masa dënimi për pasoja të ngjashme

në jetën dhe shëndetin e njerëzve e që shkaktohen nga vepra të tjera penale.

• Pas nenit 201/a, të shtohet neni 201/b i titulluar “Shkaktimi i fatkeqësive mjedisore” ku është

përcaktuar se:

“Shkaktimi i fatkeqësive mjedisore si më poshtë:

-prishja e pakthyeshme e ekuilibrit natyror të një ekosistemi,

-prishja e ekuilibrit të një ekosistemi për riparimin e dëmeve të të cilit, kërkohet ndërhyrje në

vlera të konsiderueshme financiare dhe marrja e masave specifike nga shteti,

-prishja e ekuilibrit të një ekosistemi që ka sjellë pasoja të rënda për shëndetin e një mase të

konsiderueshme të popullsisë,

dënohet me burgim nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet burgim.

Kur kjo vepër është kryer në zona të mbrojtura posaçërisht me ligj, si zona me vlera mjedisore,

kulturore, artistike, historike, arkitektonike apo arkeologjike, dënimi i dhënë shtohet me një të

tretën.”

Edhe kjo është një dispozitë krejt e re në Kodin tonë Penal, që synon të vendosë në një shkallë

absolutisht më të lartë mbrojtjeje mjedisin, pikërisht përmes masave të larta të dënimit, në rastet

kur nga veprimtaria njerëzore shkaktohen dëme mjedisore të parikthyeshme, ose që kërkojnë

ndërhyrje nga shteti në vlera të larta monetare apo aplikimin e masave specifike.

123

E njëjta mbrojtje, i garantohet me këtë dispozitë dhe rastit kur si pasojë prishjes së ekuilibrit të

një ekosistemi, verifikohen dëme të rënda dhe në masë, të shëndetit të personave.

Zinxhiri i pasojave në rastin e krimit mjedisor është i ndryshëm dhe për rrjedhojë edhe qëndrimi

që ligjvënësi nevojitet të mbajë sa i takon dënimit, duhet të jetë proporcional me pasojat.

• Pas nenit 201/b, të shtohet neni 201/c “Djegia e mbetjeve urbane”, ku parashikohet:

“Djegia me dashje e mbetjeve urbane ose të rrezikshme, nga persona apo subjekte të

paautorizuara, dënohet me burgim deri në pesë vjet. “

Djegia me dashje e mbetjeve, përfaqëson një veprim të dëmshëm ndaj mjedisit dhe jo vetëm,

pikërisht sepse çliron substanca shume toksike.

Ky duhet të jetë një veprim i dënueshëm për këdo dhe pavarësisht nga përmasa e djegies, që do

të thotë pavarësisht se djegia mund të kryhet në një kosh lagjeje a qendre banimi apo në një

vendgrumbullim masiv plehrash.

Diferenca mes një veprimi dhe tjetri, do të reflektohet pa asnjë dyshim në masën e dënimit e cila

shkon nga 5 ditë deri në 5 vjet burg.

• Pas nenit 201/c shtohet neni 201/ç “Mosnjoftimi i popullsisë’ me këtë përmbajtje:

“Mosnjoftimi në kohë i popullsisë apo mosmarrja e masave për njoftimin e popullsisë, nga

operatorë që kryejnë veprimari ekonomike apo të kërkimit në nëntokë, tokë ose det, për punime

me risk të lartë të aksidenteve industriale, dënohet me burgim nga një deri në shtatë vjet.”

Nevoja e konceptimit të një dispozite të tillë apo e kësaj figure të re krimi, imponohet nga fakti

se jo rrallë herë persona fizikë ose shoqëri, kryejnë veprimtari në mjedis dmth në tokë, nëntokë

ose det, që përmbajnë ose shoqërohen nga kryerja e punimeve që janë potencialisht të

rrezikshme nga precedenca e lartë e ndodhjes së ndonjë aksidenti në njerëz.

Detyrimi i tyre tanimë, do të jetë të njoftojnë popullatën në afatet e përcaktuara në ligjet

specifike sipas objektit të veprimtarisë, për punimet që paraqesin risk të lartë e që ato duan të

kryejnë ose në mungesë të tilla afateve ligjore të marrin masa për njoftimin me mënyra të

ndryshme të asaj pjese të popullsisë që ka banimin apo vendqëndrimin në zonën ku do të kryhen

punimet që paraqiten me rast të lartë aksidenti të mundshëm industrial.

• Ndryshimin e nenit 202 të Kodit Penal, “ Transportimi i mbeturinave toksike”, si në titull ashtu

dhe në përmbatje, si vijon:

“Neni 202

124

Transporti apo depozitimi i mallrave apo mbetjeve të rrezikshme toksike, bërthamore dhe

radioaktive

Kushdo që në kundërshtim me ligjin kryen aktivitetin e prodhimi, grumbullimit, përpunimit,

marrjes, shitblerjes, transporton, importon, eksporton, posedon, transferon, braktis apo depoziton

mallra apo mbetje të rrezikshme toksike, bërthamore dhe radioaktive apo substanca

ozonholluese, dënohet me burgim nga dy deri në tetë vjet.

Po kjo vepër, kur ka shkaktuar ndotjen e ajrit dhe të tokës me pasoja të rënda, apo ka shkaktuar

fatkeqësi natyrore, denohet me burgim nga dhjetë deri në njëzet vjet. Po kjo vepër kur ka

shkaktuar pasoja të rënda për shëndetin dhe jetën e njerëzve, dënohet me burgim nga

pesëmbëdhjetë deri në njëzet vjet.” Ndryshimet në këtë nen, veç ashpërsimit të dënimit,

ndryshimet janë reflektuar dhe në përmbajtje.

Shtysa ka qënë e përbashkët, në kuptimin që jo vetëm transportimi dhe depozimi i mbetjeve

toksike dhe radioaktive duhet të dënohen, por dhe çdo veprim tjetër i ngjashëm, si importi,

eksporti, transferimi, posedimi, shitblerja, braktisja.

Nëse nga veprimet e mësipërme, do të rezultojnë ndotje me pasoja të rënda të ajrit dhe tokës, apo

një fatkeqësi a rrënim mjedisor, masa e dënimit e propozuar është e lartë, sepse rëndësia e veprës

është e lartë, dhe rrezikshmëria e autorit po ashtu.

• Në nenin 203 të Kodit Penal, “Ndotja e ujërave”, të ndërhyhet duke bërë ndryshime sa i takon

masës së dënimit të parashikuar në dy paragrafët e parë dhe ndërkohë është propozuar shtimi i

një paragrafi të tretë, i cili e bën veprën penale të “Ndotjes së ujërave” të cilësuar, nëse zonat në

fjalë, deti, lumi, liqeni etj., janë të mbrojtura nga ligji për vlera të veçanta që mund të kenë, pra

cilësohen zonë e mbrojtur. Për më qartësi propozoj që në nenin 203 “Ndotja e ujrave”, të bëhen

këto shtesa dhe ndyshime:

- në paragrafin e parë, togfjalëshi “..dënohet me burgim nga një gjer në pesë vjet”,

zëvendësohet me togfjalëshin “..dënohet me burgim nga dy deri në tetë vjet.”

- paragrafi i dytë togfjalëshi “..dënohet me burgim nga pesë gjer në dhjetë vjet”,

zëvendësohet me togfjalëshin “..dënohet me burgim nga pesë deri në pesëmbëdhjetë vjet.”

- pas paragrafit të dytë shtohet paragrafi 3 me përmbajtje si më poshtë:

“Kur ndotja është kryer në zona të mbrojtura posaçërsiht me ligj si zona me vlera ambientale,

kulturore, artistike, historike, arkitektonike apo arkeologjike dënimi i dhënë shtohet me një të

tretën.”

• Pas nenit 203 të shtohet një nen i ri, neni 203/a “Hedhja e mbetjeve nga anijet” ku

parashikohet:

125

“Hedhja nga anijet, në hapësirën detare të Republikës së Shqipërisë e mbetjeve të dëmshme për

mjedisin, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”

Dihet se fenomeni në fjalë ëshë një fenomen i përhapur, i vështirë për t’u kontrolluar dhe tejet i

dëmshëm për florën dhe faunën detare, për turizmin, etj.

Në këtë pikë, mendoj që të përdoret si instrument frenimi edhe ligji penal, i cili nëpërmjet

dënimit me burg, nga një deri në pesë vjet, siguron njëherazi si ndëshkim dhe parandalim.

• Neni 204 të Kodit Penal, “Peshkimi i ndaluar”, mendoj të parashikohet si krim dhe jo më si

kundërvajtje dhe së bashku me peshkimin e ndaluar, sanksionohet penalisht dhe gjuetia e

ndaluar, e cila është po aq e dëmshme, për më tepër, propozoj që kjo dispozitë të ndryshohet si

më poshtë vijon:

“Peshkimi apo gjuetia në kohë, me mjete, vende ose mënyra të ndaluara, dënohet me burgim deri

në tre vjet.

Peshkimi apo gjuetia e kryer me mjete të rrezikut të përbashkët, si eksploziv, lëndë helmuese,

dënohet me burgim deri në pesë vjet.”

• Pas nenit 204 të Kodit Penal, të shtohet një nen i ri, neni 204/a i titulluar “Tregtimi i florës dhe

faunës së egër të mbrojtur” me këtë përmbajtje:

“Vjelja e gjahut, kapja, mbajtja apo shkatërrimi i llojeve të mbrojtura të florës apo të faunës së

egër ose e derivateve të prejardhura nga këto lloje, me ndikim në ruajtjen e statusit të llojeve,

dënohet me burgim nga dy deri në pesë vjet.

Kur veprimet e mësipërme janë kryer me qëllim tregtimi, dënohet me burgim nga pesë deri në

dhjetë vjet.

Tregtimi dhe importimi i llojeve të huaja invazive, dënohet me burgim deri në pesë vjet.”

Ideja e shtimit të këtyre dispozitave vjen nga të dhënat dramatike në terren edhe mbasi

ekzekutivit iu desh të vendosë moraturim për gjuetinë, si dhe të orientojë një ligj të ri lidhur me

të.

Pra, jo vetëm gjuetia e kafshëve, shpendëve apo çdo specie të veçantë të mbrojtur me ligj

ndalohet, por dhe kapja dhe tregtimi i tyre po ashtu.

Llojet e huaja në kuptim të legjislacionit shqiptar janë kafshë, bimë apo mikroorganizëm, që

ndodhen jashtë shtrirjes natyrore dhe potencialit të përhapjes dhe përfshijnë çdo pjesë ose gamet,

që mund të mbijetojnë dhe të riprodhohen. Ndërkohë, llojet e huaja invazive janë lloje që zënë

126

vend në ekosisteme, habitate ose peizazhe, apo që veprojnë si një faktor ndryshimi dhe

kërcënojnë mjedisin, shëndetin e njeriut ose zhvillimin e qëndrueshëm.

• Pas nenit 204/a të shtohet neni 204/b i titulluar “ Shkatërrimi i monumenteve të natyrës dhe

zonave të mbrojtura”, me këtë përmbajtje:

“Kryerja e veprimtarive ekonomike që kanë sjellë si pasojë dëmtimin e monumenteve të natyrës,

apo dëmtimin e habitateve në zonat e mbrojtura, dënohet me burgim nga një deri në pesë vjet.”

Eshtë një dispozitë e re për kodin, e cila synon të garantojë mbrojtjen juridiko-penale të

monumenteve të natyrës, habitateve në zonat e mbrojtura nga çdo lloj aktiviteti ekonomik që i

dëmton ato.

• Nga ana tjetër, propozoj shtimin e nenit 204/c, me titull ”Shkatërrimi i argjinaturave dhe pritave

lumore” dhe me përmbajtje:

“Kryerja e veprimeve që dëmtojnë shkatërrimin e argjinaturave dhe pritave lumore që kanë

sjellë si pasojë dëmtimin e rrugëve, banesave dhe/ose përmbytjen masive të territoreve dënohet

me burgim deri në pesë vjet.“

• Neni 205 “Prerja e paligjshme e pyjeve” ndryshohet si më poshtë:

“Prerja apo dëmtimi i pyjeve pa leje apo në kohë dhe vende të ndaluara, kur vepra nuk përbën

kundërvajtje administrative, përbën kundërvajtje penale dhe dënohet me burgim gjer në pesë

vite.”

Gjithashtu, sqaroj se gjatë hartimit të propozimeve të ndryshimeve të sipërcituara, jam asistuar

nga kolegët e Ministrisë së Mjedisit, të cilët më kanë dhënë mbështetjen dhe përvojën e tyre

referuar punës së përditshme dhe veprave penale që mendonin se duhet të ishin pjesë e Kodit

Penal. Nga ana tjetër, dëshiroj të bëj me dije se janë marrë parasysh legjislacionet sektoriale dhe

pikërisht si pasojë e zbatimit në praktikë të tyre ka dalë edhe nevoja e ndryshimit të Kodit Penal

duke shtuar dispozita të reja.

Në lidhje me ashpërsimin e dënimeve, mendoj se propozimi për to, ka ardhur si pasojë e

mosarritjes së rezultateve të kërkuara me dënime administrative dhe për shkak të dëmit që këto

vepra penale i shkaktojnë mjedisit, publikut. Këtë gjë e kam bërë duke pasur parasysh

Rekomandimet e Këshillit të Evropës, por duhet të kemi parasysh që përpos faktit që mjedisi na

rrethon dhe na prek të gjithëve, sikurse e citon edhe Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, kemi

detyrimin ligjor dhe moral për t’i siguruar një mjedis të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm

brezave që do të vijnë. Gjithashtu, këto lloj dënimesh janë ato që përdoren edhe në disa vende të

tjera të Evropës.

127

13 Bibliografi

1. Ligji nr. 10433, datë 16.06.2011 “Për inspektimin në Republiken e Shqipërisë”

2. Progres Raporti i Komisionit Europian, Brussels 12.10.2011 sec(2011) 1205 mbi

Shqiperinë

3. Projekti “Reforma ne mjedisin e biznesit dhe fuqizimin institucional” (beris) maj- tetor

2008

4. VKM nr. 624, datë 11. 06. 2009 “Mbi statutin e Qendrës Kombëtare të Liçencimit” Ligji

nr. 10433, datë 16.06.2011, “Për inspektimin në Republikën e Shqipërisë”.

5. Vendimi nr. 46, datë 29.01.2014, “Për krijimin dhe mënyrën e organizimit dhe funksionimit të

Inspektoriatit Shtetëror të Mjedisit, Pyjeve dhe Ujërave” i Këshillit të Ministrave.

6. Ligji nr. 10297, datë 20.05.2010, “Për kundravajtjet administrative”.

7. Ligji nr. 8897, datë 16.05.2002, “ Për mbrojtjen e ajrit nga ndotja ” i ndryshuar me

Ligjin nr. 10266, datë 15.04.2010.

8. Ligj nr. 8905, datë 6.06.2002, “Për mbrojtjen e mjedisit detar nga ndotja dhe dëmtimet ”.

9. Ligji nr. 9115, datë 24.07.2003, “ Për trajtimin mjedisor të ujërave të ndotura ”.

10. Ligji nr. 9108, datë 17.07.2003, “ Për substancat dhe preparatet kimike ”.

11. Ligji nr. 9700, datë 26.03.2007, “Për mbrojtjen e mjedisit nga ndikimet ndërkufitare ”.

12. Ligji nr. 9774, datë 12.07.2007 “Për vlerësimin dhe administrimin e zhurmës në mjedis”.

13. Ligji nr. 9587, datë 20.07.2008, “ Për mbrojtjen e biodiversitetit ”.

14. Ligji nr. 8906, datë 6.06.2002, “ Për zonat e mbrojtura ”, i ndryshuar me Ligjin nr.

9868, datë 4.02.2008.

15. Ligji nr. 10431, datë 9.06.2011, “Për mbrojtjen e mjedisit”.

16. Ligji nr. 10440, datë 7.07.2011, “Për vlerësimin e ndikimit në mjedis”.

17. Ligji nr. 10448, datë 14.07.2011, “Për lejet e mjedisit”.

18. Ligji nr. 10463, datë 22.09.2011, “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve” të ndryshuar

me ligjin nr. 156, datë 10.10.2013.

19. Ligji nr. 111/2012, “Për menaxhimin e integruar të burimeve ujore”

20. Ligji nr. 9385, datë 4.05.2005, “ Për Pyjet dhe Shërbimin Pyjor ”, ndryshuar me ligjin nr.

9533, datë 15.05.2006, ligjin nr. 9791, datë 23.07.2007 dhe ligjin nr. 9989, datë

15.09.2008.

21. Ligji nr. 8906, datë 6.06.2002, “ Për zonat e mbrojtura ”, ndryshuar me Ligjin nr. 9868,

datë 4.02.2008.

22. Ligj nr. 9693, datë 19.03.2007, “ Për fondin kullosor ”.

23. Ligj nr.10006, date 23.10.2008, “Për mbrojtjen e faunës së egër” .

24. Ligji nr. 10 253, datë 11.03.2010, “ Për gjuetinë ”.

25. Ligji nr. 10120, datë 23.04.2009, “Për mbrojtjen e fondit të bimëve mjekësore,

eterovajore e tanifere natyrore”.

128

26. VKM Nr. 475, datë 10.4.201 “ Për organizimin dhe funksionimin e Inspektoratit

Shtetëror të Mbikëqyrjes së Tregut”

27. VKM Nr. 352, datë 3.4.2013 “Për organizimin dhe funksionimin e Inspektoratit Shtetëror

i Arsimit”

28. VKM Nr. 295, datë 20.3.2013 “Për organizimin dhe funksionimin e Inspektoratit

Shtetëror i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore”

29. VKM Nr. 46, datë 29.1.2014 “Për organizimin dhe funksionimin e Inspektoratit Shtetëror

i Mjedisit, Pyjeve Dhe Ujërave”

30. VKM Nr. 241, datë 27.3.2013 “Për organizimin dhe funksionimin e Inspektoratit

Shtetëror Shëndetësor”

31. VKM nr.157, datë 15.03.2006 “Për miratimin e planit të Reformës Rregullatore në

funksion të përmirësimit të klimës së biznesit”

32. http://www.km.gov.al/index.php?fq=brenda&m=neës&lid=14331

33. http://www.inspektoratiqendror.gov.al/

34. http://www.km.gov.al/?fq=brenda&m=neës&lid=16403



37. Progres Raporti I Monitorimit për Shqipërinë 29 mars 2015, kapitulli 27 “Mjedisi”

38. Një rrugë rrugore për themelimn e komitetit operativ të krimeve mjedisore (ECOC)

përgatitur nga Mirlinda Rusi (Gajo)

39. Www.interpol.int/Crime-areas/Environmental-crime

40. http://www.pollutionissues.com/knoëledge/Environmental_crime.html#ixzz4n5SmmbeS

41. Sullivan, Thomas, F.P., ed. (2001).

42. Doracaku i Ligjit për Mjedisin, botimi i 16-të. Uashington, DC: Institucionet qeveritare.

Clifford, Mary. (1998).

43. Krimi Mjedisor: Zbatimi, Politika dhe Përgjegjësia Sociale. Nju Jork: Aspen.

44. http://www.pollutionissues.com/Ec-Fi/Environmental-Crime.html#ixzz4n5T5Zi3g

45. http://conventions.coe.int/

46. Përmbledhje e botuar në Fletoren Zyrtare (OJCC135 / 21, 07/06/2003)

47. , Comparative Vieë of Administrative Laë Issues, (Albdesign Printing House 2010) 353.

48. G, Gardini, Regole Dell’ Informazione: Principi Giuridici, Strumenti, Casi (Bruno

Mondadori 2009) 8.

49. M. Ballbé, Comparative Vieë of Administrative Laë Issues, (Albdesign Printing House

2010) 43-48.

50. Gjykata Kushtetuese, Vendim Nr. 49/2000, Fletore Zyrtare nr. 2/2000.

51. Xh. Zaganjori, A. Anastasi, E. Çani, “Shteti i së Drejtës në Kushtetutën e Republikës së

Shqipërisë

52. L. Omari, A. Anastasi, E Drejta Kushtetuese

53. Ligji 6561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin për Dispozitat

Kryesore Kushtetuese”.

http://www.km.gov.al/index.php?fq=brenda&m=news&lid=14331

http://www.inspektoratiqendror.gov.al/

http://www.km.gov.al/?fq=brenda&m=news&lid=16403



http://www.interpol.int/Crime-areas/Environmental-crime

http://www.pollutionissues.com/knowledge/Environmental_crime.html#ixzz4n5SmmbeS

http://www.pollutionissues.com/Ec-Fi/Environmental-Crime.html#ixzz4n5T5Zi3g

http://conventions.coe.int/

129

54. Ligji Nr. 8503, Datë 30.6.1999 “Për Të Drejtën e Informimit Për Dokumentat Zyrtare”,

Neni 18.

55. Ligji “Për Avokatin e Popullit” nr 8454, datë 04.02.1999, ndryshuar me ligjin nr 8600,

datë 10.04.2000.

56. Ligji nr. 8672, datë 26.10.2000 “Për aderimin e Shqipërisë në Konventën e Aarhusit,

57. S. Sadushi, E Drejta Administrative 2

58. Dr. Regip Halili “Viktimologjia”, Prishtine 2007.

59. Prof.Asc. Sazan Guri, Msc Marianthi Guri, Dr.Kristo Koçi “E Drejta Mjedisore”

Tirane 2010

60. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë

61. Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë

62. Kodi i Proçedurës Penale i Republikës së Shqipërisë

63. Grup Autorësh Akademikë “Kriminaliteti i organizuar – Aspekte Juridike” Universiteti

i Europës Juglindore, Tetovë, 2009

64. Raporti i Prokurorit të Përgjithshëm “Mbi gjendjen e Kriminalitetit për vitin 2010”

65. Vjetari Statistikor i Ministrisë së Drejtësisë, 2009

66. Vjetari Statistikor i Ministrisë së Drejtësisë, 2010

67. Zamir Poda “Krimi i Organizuar Transnacional” (Shtëpia botuese Morava)

68. Cardwell Paul James, Duncan 2, Hall Mathew Tackling Environmental Crime in the

European Union- The case of the missing victim?

69. Charter of foundamental rights of the European Union (Nice 2000)

70. Daniel Garcia San José “Environmental Protection and the European Convention on

Human Rights Council of Europe Publishing 2005

71. Déjeant-Pons, M. “L’insertion du droit de l’homme à l’environnement dans les systems

régionaux de protection des droits de l’homme”, Revue universelle des droits de

l’homme, 1991, Vol. 3, No. 1

72. Duncan Brack and Gavin Hayman “International Environmental Crime: The nature

and control of environmental black markets” by The Royal Institute of International

Affairs, Sustainable Development Programme Chatham House London.

73. Dinah Shelton and Alexndre Kiss–Introduction by Hon. Judge Christofer G.

Weeramantry “Judicial Handbook on Environmental Law”, United Nations

Environment Programme (UNEP) 2005

74. Eileen Skinnider -Victims of Environmental Crime-Mapping the issues. Director of

Human Rights and Research, International Centre for Criminal Law Reform and Criminal

Justice Policy. March 2011.

75. EUROPOL “Organised Crime Threat Assessment” OCTA. 2011

76. Environmental Investigation Agency Report 2008 –Environmental Crime, a threat to

our future Report

130

77. Final Report Organised environmental crime in a few Candidate Countries by Dipl.-

Oec. Tanja Fröhlich Betreuungsgesellschaft für Umëeltfragen BFU, Kassel, September

2003

78. House of Commons Environmental Audit Committee “Environmental Crime and the

Courts” Sixth Report of Session 2003–04

79. Helena Du Rees “Can Criminal Law Protect the Environment?” Department of

Criminology, University of Stockholm, Sëeden Journal of Scandinavian Studies in

Criminology and Crime Prevention ISSN 1404-3858 Vol 2,

80. INTERPOL “Environmental Crime Programme-Strategic Plan 2011-2013”

81. INTERPOL Pollution Crime Working Group, May 2009, “Electronic Waste and

Organised Crime- Assessing the links”

82. ISISC “Atti e documenti 19 - Collana diretta dall’ Prof.M.Cherif Bassiouni –European

Cooperation in Penal Matters, Issues and Perspectives”, edited by M. Ch. Bassiouni,

V.Militello, H.Satzger. CEDAM 2008

83. Katja Eman, Gorazd Meško & Charles B. “Fields Criminological Perspectives on the

Environmental Threats to Air, Ëater and Soil”

84. Kremlis Georges-Stavros “The Aarhus Convention and its implementation in the

European Community”

85. Luca Ramaci -L’accertamento dei crimini ambjentali: dall’ intervento della polizia

giudiziaria alla definitivita dell’accertamento” Procura Tribunale di Tivoli, Incontro di

studio sul tema : I crimini ambientali” Roma 2-4 Luglio 2008

86. M. Clifford and T.D. Edwards “Defining environmental crime” in Clifford M (ed)

Environmental Crime: Enforcement, Policy and Social Responsibility (Gaithersburg:

Aspen Publishers, 1998

87. Michael M. O ‘Hear “Sentencing the green-collar offender: punishment, culpability, and

Environmental Crime “, The Journal of Criminal Laë & Criminology Vol. 95, No 1. 2004

88. Marek Antoni Nowicki “Gurët Udhërrëfyes-Jurisprudenca Europiane e të Drejtave të

Njeriut” 2000

89. Marek Antoni Nowicki “Rreth Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut”. 2003

90. Osservatorio Ambiente e Legalita Legambiente “Ecomafia 2011-Le storie e i numeri

della criminalita ambientale’’ Annuari Edizioni Ambiente

91. Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave http://www.moe.gov.al

92. Regional Enviromental Center (REC) http://www.rec.org.albania

93. IOCNI-International Organized Crime News and Information http://www.iocni.com/

94. Legambiente http://www.legambiente.it/contenuti/articoli/ecomafia

95. INTERPOL http://www.interpol.int

96. European Union http://europa.eu.environment

http://europa.eu.int/comm/environment/aarhus/index.html

97. European Environment Agency (EEA) http://www.eea.eu.int/

http://www.moe.gov.al/

http://www.rec.org.albania/

http://www.iocni.com/

http://www.legambiente.it/contenuti/articoli/ecomafia

http://www.interpol.int/

http://europa.eu.environment/

http://europa.eu.int/comm/environment/aarhus/index.html

http://www.eea.eu.int/

131

98. European Union Network for the Implementation and Enforcement of

Environmental Laë (IMPEL) http://europa.eu.int/comm/environment/impel/

99. Wildlife trade in the EU http://www.eu-wildlifetrade.org/index.htm

100. Convention on International Trade in Endangered Species of Ëild Fauna and

Flora (CITES) http://www.cites.org/

101. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)

http://www.oecd.org/

102. Environmental Health Perspectives http://www.ehp.niehs.nih.gov/

103. International Network for Environmental Compliance and Enforcement

http://www.inece.org/

104. The Center For International Environmental Law (CIEL)

http://www.ciel.org/

105. United Nations http://www.un.org/

106. United Nations Environment Programme (UNEP) http://www.unep.org/

107. UNEP's Ozon Action Programme http://www.uneptie.org/ozonaction/

108. Sectretariat of the Basel Convention http://www.basel.int/

http://europa.eu.int/comm/environment/impel/

http://www.eu-wildlifetrade.org/index.htm

http://www.cites.org/

http://www.oecd.org/

http://www.ehp.niehs.nih.gov/

http://www.inece.org/

http://www.ciel.org/

http://www.un.org/

http://www.unep.org/

http://www.uneptie.org/ozonaction/

http://www.basel.int/

Documents

REPUBLIKA E SHQIPËRISE UNIVERISITETI I …doktoratura.unitir.edu.al/wp-content/uploads/2018/07/...10 Kriminologjia në fushën e krimit mjedisor..... 93 8 10.1 Propozime për ndërhyrje