ระบบการคมครองทางสงคมสำาหรบการเกษตรกรรายยอย:

หลกฐานเชงประจกษในประเทศไทยเดชรต สขกำาเนด

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตรรงทพย สขกำาเนด

มลนธนโยบายสขภาวะ

วตถประสงคในการวจย• เพอสำารวจถงความเสยงและความไมแนนอนตางๆ รวมทง

ผลลพธทกอใหเกดความเสยหายกบเกษตรกรรายยอย• เพอวเคราะหระบบการคมครองทางสงคมทมอย รวมถง

มาตรการตางๆ ประสทธผล และผลกระ ทบตอชมชนเกษตรกรรมทงหลาย

• เพอคาดการณถงความเสยงและความไมแนนอนในอนาคต และประสทธผลของระบบการคมครองทางสงคม ในการรบมอกบความเสยงและความไมแนนอนทคาดวาจะเกดขนในอนาคต

• เพอเสนอแนะแนวทางสรางนโยบายตางๆ สำาหรบการคมครองทางสงคมแบบใหม เพอรองรบกบความเสยงและความไมแนนอนในอนาคต

ประเดนในการวจย• อะไรเปนความเสยงและผลกระทบกระเทอนอยางหนกทเกดขนแลวใน

ปจจบน ทสงผลกระทบตอเกษตรกรรายยอยทงหลาย• เกษตรกรไทยรบมอกบผลกระทบและความเสยงตางๆเหลานอยางไร• ระบบการคมครองทางสงคมและมาตรการตางๆทใชในปจจบนมอะไรบาง

และมประสทธผลเพยงพอทจะชวยบรรเทาผลกระทบกระเทอน รวมทงความเสยงในอนาคต และไมไปบนทอนรายรบไดหรอไม

• ความเสยงและความไมแนนอนตางๆทคาดวาจะเกดในอนาคตมอะไรบาง มาตรการการคมครองทางสงคมตางๆนน ใชไดผลทามกลางวกฤตการณตางๆหรอไม หากใชไมได เกษตรกรทไดรบผลกระทบจะรบมอกบความเสยงตางๆเหลานอยางไร

• รฐบาลควรมบทบาทอยางไรในการสรางโครงการการคมครองทางสงคมตางๆ และมมาตรการและผลงานอยางไร ในการสนบสนนการคมครองทางสงคมเพอเกษตรกรรายยอย

พนทททำาการศกษาชมชน อำาเภอ จงหวด

บอเงน ลาดหลมแกว ปทมธาน

ลาดบวหลวง ลาดบวหลวง อยธยา

ทาเกษม เมอง สระแกว

หนทราย อรญประเทศ สระแกว

เกบขอมลในชวงเดอนพฤษภาคม-มถนายน 2554

แหลงทมาของรายไดของเกษตรกร รายไดครวเรอนเฉลย

192, 534

106, 207

40, 85166, 297

14, 628

25, 855

37, 71727, 900

144, 138

74, 420

69, 825 65, 415

36, 215

35, 819

11 , 039

14, 452

25, 256

10, 761

12, 570

16, 337

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

350,000

400,000

450,000

บน ลบล ทกษ หท

บาท

อนๆ

คาชดเชย

เงนโอน

คาจาง/เงนเดอน

กำาไรจากธรกจ

เกษตรอนๆนาขาว

ความ (ไม ) มนคงทางสนทรพย

สนทรพยทางการเงนและการเกษตรกรรมทงหมด เปรยบเทยบกบหนสนทงหมดโดยเฉลย

263 , 112

207 , 429

125 , 931

186 , 353

330,377

162,551133,733

132,916

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

300,000

350,000

บน ลบล ทกษ หท

บาท สนทรพยทางการเกษตรกรรม

และการเงน

หนสนทงหมด

รายไดสทธและรายจายของครวเรอน

ภาวะความยากจนในชมชนทศกษา

ความแตกตางของโครงสรางครวเรอน

เศรษฐกจการผลตขาวของแตละกลมครวเรอน

ความแตกตางของรายไดและรายจายของครวเรอน

ความเสยงของเกษตรกร• ความเสยงในดานผลผลต ไดแก ปญหาการระบาดของ

แมลง นำาทวม ภยแลง และฝนหนกผกปกต • ความเสยงทางดานเศรษฐกจ– ความเสยงในเรองเศรฐกจการผลตขาว ทสามารถสงผลกระทบ

โดยตรงตอรายรบของครวเรอนเชน ปญหาราคาขาวและผลผลตทตกตำา

– ความเสยงทางเศรษฐกจดานอนๆ ซงสมพนธกบการสญเสยรายไดจากงานนอกการเกษตร เชนการเลกจางงาน ผลกำาไรลดลง หรอราคาสนคาตางๆทเพมสงขน

• ความเสยงในเรองสขภาพ ซงมกเปนในเรองการเจบปวยและอบตเหต หรอการเสยชวตของสมาชกในครวเรอน

การรบมอของเกษตรกร• การตอบโตโดยทนททนใด ตอเหตการณบางประเภท เชน

เกษตรกรมกจะลงทนซอเครองมอมากขน เพอมากำาจดปญหาการระบาดของแมลง

• ในสถานการณภยธรรมชาตเชนอทกภย ซงเกษตรกรสวนใหญไมสามารถทำาสงใด นอกจากนงเฉย

• สำาหรบการแกไขปญหาในระยะยาวแลว เกษตรกรไทยรายยอยทงหลายกำาลงพยายามหาวธทำามาหากนใหมเชน การหางานใหม หรอทดลองปลกผลผลตใหม

• เกษตรกรบางกลมทพยายามรบมอกบปญหาดวยการลดคาใชจายของตนเองลง

• การกยมเงนจากแหลงในระบบและนอกระบบ เพอนำามาชำาระหนสนของตนเอง

รปแบบการตดสนใจขนตน • วเคราะหการถดถอยแบบ Binary Logistic Regression • วยวฒ (แสดงผลลพธดานบวก) ยงหวหนาครอบครวมอายมากเทาใด ความ

เปนไปไดทจะตดสนใจหาหนทางรบมอกบปญหากยงมากขนตามไปดวย• ความผนผวนของรายไดในชวง 3 ป (แสดงผลลพธดานลบ) ยงมความ

ผนผวนของรายไดมากขน ความเปนไปไดทจะตดสนใจหาหนทางรบมอกบปญหากยงลดนอยลงดวย

• ความหลากหลายของรายได (แสดงผลลพธดานบวก) เกษตรกรทมความหลากหลายของรายได มโอกาสมากทจะเลอกหาหนทางในการแกไขปญหา

• ความรนแรงของปญหา (แสดงผลลพธดานบวก) ยงความรนแรงของปญหาหนกหนาสาหสมากเทาใด ความเปนไปไดทจะตดสนใจหาหนทางรบมอกบปญหากยงมากขน

• จำานวนสมาชกในครวเรอนทมรายได (แสดงผลลพธดานบวก) ยงมจำานวนสมาชกในครวเรอนทมรายไดมากเทาใด ความเปนไปไดทจะตดสนใจหาหนทางรบมอกบปญหากยงมากขนตามไปดวย

รปแบบการตดสนใจขนทสอง • เพมการลงทนในปจจยการผลต เพอเพมผลผลตและรายได

และตอกรกบปญหาเชนการระบาดของแมลง เปนตน• กยมเงนจากแหลงเงนในระบบ ซงรวมถงธนาคารพาณชย

ทงหลาย ธนาคารเพอการเกษตร กองทนกยมเงนประจำาหมบาน กองทนออมทรพยประจำาทองถน เปนตน

• กยมเงนจากแหลงเงนนอกระบบ ซงเปนการกยมเงนจาก ญาตมตร เพอนฝง และบคคลอนๆ

• การเพมรายไดจากกจกรรมการเกษตร ดวยการทดลองปลกผลตผลใหม เพอเปนการเพมรายรบ หาตลาดใหม และชวยลดตนทนในการทำากจกรรมการเกษตรโดยรวม

• การเพมรายไดจากกจกรรมนอกเหนอการเกษตร ดวยการหางานเพมรองรบ หรอขอเงนจากสมาชกในครอบครวทมรายไดเพมขน

รปแบบการตดสนใจขนทสอง • ตวแปรผลกดน ซงไดแก แรงกระทบดานเศรษฐกจ ผลผลต ความ

รนแรงของผลกระทบ และความผนผวนดานรายได ซงลวนแตเปนตวแปรทเรงใหเกษตรกรคดหาหนทางรบมอ โดยเฉพาะการมองหารายไดเพมขน ทงจากภายในและนอกเหนอกจกรรมทางการเกษตร รวมถงการกยมเงนดวย

• ตวแปรจากตวเกษตรกรเอง ซงกคอกลมทพจารณาจากรายได กลาวคอ เกษตรกรทมอนจะกน มโอกาสเพมรายไดของตนมากกวากลมอน หรอการศกษาของหวหนาครอบครว จะเปนตวกำาหนดมลคาการลงทนในกจกรรมตางๆ

• มาตรการและสถานการณทเกดขนกอนหนาน เชนเกษตรกรทมรายไดสวนใหญมาจากกจกรรมนอกเหนอการเกษตรอยแลวยอมไมสามารถหารายไดเพมจากกจกรรมทตนเองทำาอยไดมากนก หรอเกษตรกรทมฐานะไมมนคงนก อาจไมสามารถกยมเงนจากแหลงเงนนอกระบบได

มาตรการความชวยเหลอทตองการ• เกษตรกรในทราบภาคกลาง– มาตรการประกนราคา– การประกนภยพชผล– การจดหาปจจยการผลต และสนคาอปโภคบรโภค

ราคาถก• เกษตรกรในจงหวดสระแกว– มาตรการประกนราคา– การจดหาปจจยการผลต – การจดหาสนคาอปโภคบรโภคราคาถก

ระบบการคมครองทางสงคม• ระบบความคมครองทางสงคมในประเทศไทยไดรบการพฒนาอยาง

เหนไดชด โดยเฉพาะดานสขภาพและการศกษา • สำาหรบความเสยงดานผลผลตนน ระบบชลประทานจะเปนตวรบมอ

กบปญหาดงกลาว โดยเฉพาะปญหาอทกภยและความแหงแลงทเกดขน

• แตการลงทนกอสรางระบบชลประทานในประเทศไทย รวมถงระบบชลประทานในไรนานน ยงไมถอวาเปนการลงทนดานการคมครองทางสงคม

• การสรางความหลากหลายในการเกษตรกรรมไมใชเรองทเกษตรกรสวนใหญมกจะทำากน

• รายไดจากกจกรรมนอกการเกษตรกรรมจะแตกตางกนกตาม ซงขนอยกบปจจยดานการศกษา ความชำานาญ และโอกาสทางเศรษฐกจในแตละพนท

ระบบการคมครองทางสงคม• การประกนภยพชผลนบเปนมาตรการความคมครองทาง

สงคมทเหมาะสมอยางหนงสำาหรบเกษตรกรรายยอย และเกษตรกรกพรอมทจะรวมรบภาระคาเบยประกนดวย

• มาตรการชวยเหลอทเกษตรกรตองการนน สมพนธกบปญหาตางๆทพวกเขาประสบอย และเกยวเนองไปถงความเสยงตางๆทจะไดรบในอนาคต

• เกษตรกรพอใจมาตรการรบจำานำาขาว แตเมอเกษตรกรตองสญเสยผลผลตไปกบอทกภยครงใหญ หลายคนจงเรมเหนประโยชนของมาตรการประกนรายได ซงจะชวยบรรเทาความสญเสยทพวกเขาประสบอย

• ปจจบนยงไมมมาตรการหรอระบบการคมครองทางสงคมทเหมาะสมออกมาเพอชวยบรรเทาความเสยงดานเศรษฐกจและและผลผลตสำาหรบเกษตรกรรายยอย

ระบบการคมครองทางสงคม• นาเสยดายทระบบการคมครองทางสงคมตางๆทออกมาใน

ประเทศไทย กลบออกมาอยางไมสอดคลองกน เพราะเกดจากการทำางานของหนวยงานทตางกน

• การพฒนาระบบการคมครองทางสงคมนน กลบอยบนพนฐานของการแขงขนทางการเมอง ซงไมมความเสถยรอยเปนทนเดมแลว ยงทำาใหการสรางระบบการคมครองทางสงคมในปจจบนเปนงานทยากยงขน

• การสรางความเขมแขงในชมชนและหนวยราชการในทองถนดวยการสรางการคมครองทางสงคมในทองถนขนมา กจะมสวนชวยเกษตรกรไดมาก

• ครวเรอนทศกษาสวนใหญตางใหความรวมมอตอกจกรรมการคมครองทางสงคมในระดบทองถน

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย: ระดบชาต

• โครงการการประกนภยพชผล จงนาจะเปนแนวทางสำาคญในการรบมอกบความรนแรงและความถของภยธรรมชาตทเพมขน

• รฐบาลควรแยกนโยบายระหวางการแทรกแซงราคาผลผลตและการคมครองทางสงคมดานเศรษฐกจออกจากกนใหชดเจน

• รฐบาลควรใหความสำาคญกบนโยบายในการลดตนทนการผลตในกจกรรมการเกษตร

• การสรางหลกประกนในทดนและการพฒนาระบบชลประทานนบเปนกญแจสำาคญของการปรบปรงดานรายไดในกจกรรมการเกษตร

• การครอบคลมระบบการประกนสงคมใหครบวงจร เชน เงนบำานาญสำาหรบผสงอาย หรอสวสดการสำาหรบคนตกงาน

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย: ระดบทองถน

• การสรางเสรมความสามารถของทองถนจงเปนสงทจำาเปน โดยจะตองมการสรางแผนทพนทเสยงภยในแตละทองถนขนมา ศนยขอมลการพยากรณสภาพอากาศ รวมทงการสรางศนยกลางสำาหรบปจจยหลกทางการเกษตร เชนธนาคารขาว หรอธนาคารเมลดพนธพช

• การกระตนความมเสถยรภาพทางเศรษฐกจของชมชนนนจะเปนประโยชนอยางยง เพราะความมเสถยรภาพทางเศรษฐกจของชมชนนนจะชวยลดความรนแรงของผลกระทบทางเศรษฐกจ

• การฟ นฟระบบทางนำาและผนนำาในพนทตำาจะชวยลดปญหานำาทวมและภยแลง ในเวลาเดยวกน กองทนหมนเวยนทองถนสำาหรบการชลประทานบนพนททำากนและการลงทนเพอสรางความหลากหลายในการเพาะปลก ถอวาเปนเครองมอทสำาคญทจะชวยเพมรายไดบนพนททำากน

• การปรบตวการรบมอกบความเสยงจากการเปลยนแปลงภมอากาศ นนเปนเรองสำาคญททกครวเรอน ชมชนหรอทองถนควรคำานงใหเหมาะสมในแตชมชน