Blað Føroysku Sjúkrarøktarfrøðinga · Nr. 3 · 2012

s. 17

Vandið tykkum um orðini á Facebook

s. 10

Sparing uttan mið og mál

s. 12Skerjingarnar

Skapa órógV og ótryggleika

2[ ]

Útgevari og ábyrgd: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar

Felagið Føroyskir SjúkrarøktarfrøðingarLucas Debesargøtu 14Postrúm 1285 · 110 TórshavnTlf. 31 13 09 · Fax 31 62 72e-mail: info@sjukrarokt.fo www.sjukrarokt.fo

Skrivstovan er opin: mánadag, týs dag og fríggjadag kl. 9-13Hósdag kl. 12-16Mikudag er stongt

Nevndin: Óluva í Gong, forkvinnaPer Johannesen, næstformaðurHensia EinarssonVanja VestergaardAmy Ljósheim

Starvsfólk á felagnum: Óluva í Gong, forkvinnaÆna Reinert, fyrisitingarleiðariHansa Christiansen, bókh./skrivari

E-mail Vøka: info@sjukrarokt.fo

Loyvt er at endurgeva tilfar (myndir undan tiknar) við teirri treyt, at keldan verður nevnd

Lagt til rættis:Sp/f Rit & Ráð – tel. 22 92 42Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar

Seting, umbróting og prent: Føroyaprent

INNIHALDSYVIRLIT

03 Oddagrein: Óluva í Gong

04 Frá felagnum:

06 Sáttmálin verður javnan brotin Ábyrgd og førleiki eru hvør sítt

09 Limatilboð

10 TEMA Sparing uttan mið og mál Skerjingarnar skapa órógv og ótryggleika Heimtøkur og sjúkrarøkt Varastjórin svarar

16 Vandamikið at tala ilt um arbeiðsgevaran

17 Vandiå tykkum um orðini á Facebook

17 Vandiå tykkum um orðini á Facebook

18 Eitt heim, har tey eldru trívast

19 Etisk tvístøða

22 Eitt tíðarrák – ella ger tað mun í gerandisdegnum

26 Fólkafundurin: Hugskotið gott, men ov illa lýst

27 Røntgan

Oddagrein: Óluva í gOng, fOrkvinna skrivar –Ó

luva

í G

ong oddagrein

3[ ]

Meðan løgtingið er á gosi í samband við fíggjarlógarviðgerina, siti eg á skrivstovuni og hugsi um ískoytisútbúgvingina. Søgan er eftirhondini long og eg undrist stórliga yvir, hvussu gongdin hevur verið.

Longu tá semjan um ein serligan lønarstiga til bachelorar bleiv undirskrivað varð tað lovað, at ein ískoytisútbúgving skuldi bjóðast øllum sjúkrarøktarfrøðingum. Tað var bara ein avgreiðsluspurningur. Longu tá skuldi felagið bundi um heilan fingur og sikra okkum hetta við í semjuni.

Síðan tá hevur felagið haft nógvar fundir við mentamálaráði um ískoytis-út búgv ingina. Skiftandi menta mála ráð-harrar hava lova okkum, at nú skuldi út búgv ing in raðfestast, fyri síðan at geva boð um at so bleiv ikki kortini.

Ikki so at siga, mentamálaráðið fann til síðst peningin og hevur goldið fyri fyrsta flokkin av sjúkrarøktarfrøðingum sum hava fingið ískoytisútbúgvingina. Tað var jú ætla frá byrjan. Avtalan var jú at mentamálaráðið skuldi bjóða út útbúgv ingina, men longu árið eftir var eingin peningur at finna og tí sluppu ikki fleiri sjúkrarøktarfrøðingar í skúla fyri at taka ískoytisútbúgvingina. Hesa støðu kundi Felagið ikki góðtaka.

Fundur hevur verið við øll avvarandi ráðVit hava sjálvandi eisini verið í Heilsu-mála ráðnum og Almanna málaráðnum. Fund ur hevur enntá verið við øll hesi ráð samstundis. Alla staðni er blivið víst stórt forstáilsi fyri okkara støðu, men í sama viðfangi hava øll verið samd um,

at tað ikki var teirra kassi, sum skuldi gjalda fyri ískoytisútbúgvingina. Tó hevur Mentamálaráðið borðið fram, at tað vóru nokk teir sum skuldu áttu at gjalda fyri tann partin, sum sjálv útbúgvingin kostar, men í táverandi løtu var ongin peningur tøkur. Endin á hesu longu fundarrøð og okkara góðu argumentum var, at táverandi mentamálaráðharri Helena Dam á Neystabø skar ígjøgnum og staðfesti at tað komu ongin peningur úr mentamálaráðnum. Beinleiðis spurd um hetta eisini fór at verða galdandi fyri lærarar og námsfrøðingar var svarið eitt klárt “ja”

Hetta “ja” hevur runga síðan tað bleiv sagt og í kjalavørrinum á tí góðtók felagið við ringum tannabiti at ein støðugt vaksandi íðin limaskari streymaði í skúla fyri at taka ískoytisúitbúgvingina, sum teir sjálvir skuldi gjalda fyri.

Tað vísti seg tó at hetta rungandi “ja” var tó bert galdandi fyri okkum. Nú ver-andi mentamálaráðharri fann eina annan leist soleiðis at hann slapp at geva einum fak bólkið, lærarum, ískoytisútbúgvingina. Nú hevði hann ábyrgdina av skúlanum og so sjálvandi eisini av at menna hann. Eg havði bert rósandi orð at bera einum politikkara sum viðurkennur sína ábyrgd av, at menna sít øki, men heilt erligt. Mark skal vera fyri fyri at gera órætt millum fakbólkarnar her á landi!

Fyri stuttum hava øll landsstýrisfólk sum varða av áðurnevndu økjum, fingið spurning okkara støðu í Løgtinginum. Lands stýrismaðurin í Mentamálum sigur seg varða av skúlunum og tí er hann ábyrgdarhavandi har. Lands stýris-

mað urin í Heilsumálum sigur seg ikki varða av sjúkrahúsunum, tí tað er leiðsl-an á hvørjum einkultum stovni sum hevur ábyrgdina. Landsstýriskvinnan í almannaráðum heldur støðuna vera óhepna. Bæði almannamálaráðharrin og heilsumálaráðharrin koma inn á lønar-spurn ingin tá teir svara spurningi um ískoytis út búgvn ingina í løgtinginum. Tosa verður um lønarfyrimun – nú haldi eg at teir líka skulu hyggja eftir, hvussu sjúkra røktarfrøðingar verða løntir. Av teim um fakbólkum sum kunnu taka ískoytis útbúgvingina er tað tann hægst lønti fakbólkurin sum hevur fingið ískoyti sútbúgvingina goldnað.

Bólturin, sum ongin vil eigaMeðan vit verða kastaði runt sum ein bóltur, sum eingin vil eiga, hava onkrar leiðslur gjørt eitt einsljóðandi skriv við einum noktandi svari til øll starvsfólk, sum søkja um at sleppa í skúla. Grund-gev ingin fyri hesum er at “hugsast skal um at tær skulu hava hægri løn”

Hvar fór fakliga menningin? Spurn ing-ur in er um okkara politikarar hava gjørt sær greitt, hvat teir fáa fyri eina lut fals-vísa lítla íløgu í útbúgving.

Søgan um ískoytisútbúgvingina fer ikki at enda her. Vit fara ongantíða góðvilliga at góðtaka hetta og vilja vit áhaldandi varpa ljós og viðgera skeivleikan í hesum sera principiella máli.

4[ ]

FRá FELAGNUM

– kunning frÁ felagnuM

Vónandi hava limir okkara havt eina góða summarferiu við nógvum góðum upplivingum og fingið orku til at byrja eitt nýtt arbeiðsár.

Her á felagnum eru vit eisini byrjað aftur og farin í gongd við okkara dagliga virksemi.

Eingin dagur er líka. Tað er tað, sum millum annað er so spennandi akkurát við hesum arbeiðinum.

Tað eru sjálvandi ávísar uppgávur, sum mugu gerast her og nú. So eru tað tey mongu málini, sum taka langa tíð at "loysa". Málsviðgerðin er ofta trupul, tí sum oftast hava partarnir ikki somu áskoðan. Vit mugu brynja okkum við toli og lata málið ganga sína gongd.

FELAgSHÚSIð LucAS

DEBESARgøTA 14

Húsið er nú liðugt umvælt og málað uttandura. So er bert at vóna, at einki óvæntað stingur seg upp.

FRíTíðARHÚSIð „RoYkSToVAN“

á STANgARVEgI í kLAkSVík

Hetta húsið er nú eisini liðugt umvælt. Serliga eru vit sera væl nøgd við, at opin trappa er gjørd niður í kjallaran, og at gólvhiti nú er á kjallaragólvinum. Enn manglar okkum at fáa onkrar møblar har. Tað fara vit taka okkum av í vetur. Eisini er ætlanin at fáa nýtt køksborð o. a. uppiá. Sovisofan er sera vánalig og verður skift út. Uttandura var ætlanin at gera tað meira barnavinarligt, so sum at stika betur rundan um húsið.

Húsini hava verið sera nóg útleigað í summar, og vit eru fegin um, at limir okkara brúka húsið. Eisini í vetrarhálvuni eru tey nógv eftirspurd.

BoRð og STóLAR TIL LEIgu:Nú hava vit í eina tíð givið limum okkara tað tilboð at læna borð og stólar. Nú halda vit, at tíðin er komin, at vit fara at taka eina lítla upphædd fyri at leiga:

Borð: 20 kr. stkStólar: 10 kr. stk.Hetta er galdandi frá 1. januar 2013

5[ ]

Í sambandi við 100 ára stovningardagin hjá NSF hevði Felagið Føroyskir Sjúkra røkt arfrøðingar fingið innbjóðing úr Noregi.

Skipað var fyri fleiri ymiskum tiltøkum, m.a var stór gallasýning í Den Norske Opera & Ballett, har umleið 1200 fólk vóru til staðar. Umboð fyri fleiri fakfeløg hjá sjúkrøktarfrøðingum kring allan heim lut tóku. Eisini luttók Jens Stoltenberg. For setisráðharrin førdi fram røðu, har hann staðfesti stóra týdningin, sjúkra røkt -arfrøðingar hava fyri norska sam felagið. Eisini luttók drotningin, Sonja, vegna norska kongahúsið.

Hátíðarhaldið vardi í 4 dagar við ymisk um tiltøkum. M.a var ráðstevna 2 teir síðstu dagarnar.

kunning frÁ felagnuM –

FELAgIð Hjá NoRSku

SjÚkRARøkTARFRøðINguNum 100 áR

Eli Gunhild By, forbundsleder i Norsk Sykepleier forbund

Rosemary Bryant, forkvinna ICN og Óluvá í Gong

Trommekorps i Den Norske Opera

Tað tekur bert 30 sekund at taka boðskapin úr taskuni og seta Roll Up´aran upp. Ein snøgg taska er við í prísinum.

Tel. 31 45 55 www.foroyaprent.fo

Vilt tú prýða og lýsa við onkrum á einum evnisdegi ella átaki, fært tú alt, sum tú hevur brúk fyri, frá Føroyaprent.

Vit hava framkomna útgerð til at prenta bannarar, skelti og plakatir í øllum støddum og á ymiskt tilfar, bæði til innandura og uttandura brúk.

STórprenT

roll upStødd: 85 x 200 cm

1.490,-Íroknað print, stativ og taska

+ mvg

sáttmálin verður javnan brotin

ábyrgd og Førleiki eru hVør Sítt– men tað hava arbeiðsgevarar mangan ilt við at skilja, sigur fyrisitingarleiðarin í felagnum føroyskir sjúkrarøktarfrøðingar

-Tað kann ikki vera rímiligt, at vit ferð eftir ferð noyðast í rættin fyri at fáa arbeiðsgevarar okkara at halda sátt-málan, ið er undirskrivaður av Fíggjar-mála ráðnum og Felagnum Føroyskir Sjúkra røkt ar frøðingar, heldur Æna Rein ert, fyrisitingarleiðari í Felagnum Før oysk ir Sjúkrarøktarfrøðingar, sum hevur eina ørgrynnu av tílíkum málum liggj andi á skriviborðinum. Í hesum før-in um snýr tað seg um greinirnar 32 og 33 (sjá síðu 8) í sátt mál anum millum Før oy skar Sjúkra røkt ar frøðingar og Fíggjar mála raðið, sum snúgva seg um viðbøtur, ser liga førleika viðbøtur. Æna greiðir soleiðis frá upprunanum til hesar viðbøtur:

- Seinast í áttatiárunum var skip anin hon, at skuldi tú t.d. hava eitt leiðara-starv, var neyðugt at hava eina fram-haldsútbúgving frá Danmarks Syge-pleje højskole, samb. grein 29, oman á út búgvingina sum sjúkrarøktarfrøðingur, og hetta gav nakað meira í lønar skjátt-una. Í kreppuárunum fyrst í nítiárunum steðg aði alt meira ella minni upp, og av somu orsøk gjørdi Felagið hjá sjúkra røkt arfrøðingunum ikki so nógv burtur úr framhaldsútbúgvingum. Men tá samfelagið so smátt fór at fóta sær aftur, fingu vit í sáttmálan eina avtalu um førleikaviðbøtur fyri ávís ar eftir út-búgvingar og fyri víðari útbúgv ingar, ið eru góðkendar av heilsu stýr inum.

- Í 2003 varð hendan avtala um før-leika viðbøtur fyri eftirútbúgvingar broytt og víðkað soleiðis, at starvsheitini vóru ikki markað, men í staðin komu nakr ar ásetingar um førleikaviðbót alt eftir, hvussu drúgv eftirútbúgvingin var. Her var talan um 150, 180 og 210 tímar. Í sáttmálanum var tá eisini ásett, at treytin fyri at fáa førleikaviðbót var, at talan skuldi vera um eitt krav frá leiðsluni ella ein fyrimun fyri viðkomandi arbeiðspláss. At meta um, nær førleikaviðbót varð

givin, tók táverandi starvsfólkadeildin hjá Almanna- og Heilsumátaráðnum sær av, og við tí høvdu vit ongar trupulleikar, sigur Æna.

ábyrgd – førleikiVið teimum munandi øktu møguleikum og tilboðum at nema sær ymiskar eftirútbúgvingar øktist eisini áhugin millum sjúkrarøkarfrøðingar at før-leika menna seg. At øktur førleiki eisini, sambært sáttmálan, gav nakrar eyka krónur í lønarskjáttuna, gjørdi tað heldur ikki minni áhugavert. Men ásannast má, at vandi er í hvørjari vælferð. Við tíðini er talið á teimum sjúkra røktar frøð-ingum, sum hava nomið sær ymiskar eftirútbúgvingar, rættiliga nógv økt, og við tí øktar útreiðslur fyri landskassan, og er tað tí ikki gott latín fyri landsins kosnu. Landið fór nú at tátta í.

Sambært grein 32 í sáttmálanum eru viðbøtur býttar í tveir bólkar, fyri ábyrgd og fyri førleika. Viðvíkjandi ábyrgd eru nevnd heilt ítøkilig størv, og hvat hesi geva í viðbót. T.d. sjúkra -røktar stjóri, fyristøðufólk, leiðandi sjúkra røktarfrøðingar, deildarleiðarar,

– fØrleikaviÐBØTurO

rð: T

órfin

n Sm

ith |

6[ ]

Æna Reinert, fyrisitingarleiðari

KUNNING FRÁ FELAGNUM – fØrleikaviÐBØTur –

vara deild arleiðarar, økisleiðarar, bólka leið arar, leiðarar á sambýlum o.s.fr. Í sambandi við bólkin, sum hevur rætt til viðbøtur fyri førleika, verð ur sagt, at sjúkrarøktarfrøðingar við víðari út búgving fáa 2.000 kr. eyka um mánaðin, og so eru krónutøl sett fyri ískoytisløn alt eftir, hvussu drúgv eftir útbúgvingin er. Grein 33 hevur nakrar ásetingar í sambandi við praktikk vegleiðarar.

Æna Reinert sigur, at arbeiðsgevarin hevur lyndi til at tvinna ábyrgd, ella funktión, saman við førleika,og tað heldur hon vera skeivt, tí ein funktión sigur í sær sjálvum sigur einki um førleika.

Fáa ikki tað, fólk eigaFyrisitingarleiðarin hjá Felagnum Føroyiskir Sjúkra røktar frøð ingum sigur, at tað fyri felagið og ikki minst fyri limirnar er ein stórur trupulleiki, at limir ikki fáa ta viðbót, sum teir hava sín fulla rætt til. At landið roynir at spara, hevur eingin nakað at siga til, men sáttmálan eiga tey at halda, sigur Æna, sum sigur frá einum dømi við tveimum praktikkvegleiðarum.

- Tað er lógarkrav, at tey skulu hava viðkomandi útbúgvingina, men verð-ur hesin sjúkrarøktarfrøðingurin upp-stigaður av einari ella aðrari orsøk, vil arbeiðsgevarin vera við, at hann ikki kann fáa førleikaviðbót afturat síni funktións viðbót. Men sáttmálin sigur nakað annað. Sambært sáttmálanum er einki, sum forðar fyri, at fólk fáa meira enn ta einu viðbótina, og tað fer felagið at halda seg til, sigur Æna.

mugu gjalda fyri førleikan- Arbeiðsgevarin krevur ein ávísan

førleika av sínum starvsfólki, og einki er meira natúrligt enn tað, men so má hann eisini gjalda fyri hann. Hevur starvsfólk ein ávísan førleika, hevur tað eisini ein fyrimun fyri viðkomandi starvsfólk at fáa starvið, men tað vísir seg alt ov ofta, at tað gevur ongan fyrimun, tá tað ræður um lønina, og tað fara vit ikki sum felag at lata okkum lynda, sigur Æna. Hon heldur, at ein stórur trupulleiki eru tey fólk, sum nú meta um, hvørt førleiki er ein so mikið stórur fyrimunur í starvinum, at viðkomandi sjúkarrøktarfrøðingar hevur rætt til førleikaviðbót. Nú Almanna- og ella Heilsumálaráðið ikki hevur nakra starvsfólkadeild at meta um hetta eins og fyrr, er tað so, at okkurt starvsfólk í hesum ráðum hevur hesa uppgávu, men tað er als ikki nøktandi. Tað má yvirskipaða fakliga leiðslan á viðkomandi stovni meta um, og ikki onkur til vild-arligur málsviðgeri, sigur Æna Reinert og leggur afturat, at Nærverkið, sum nú saman við Almannastovuni er vorðið til Almannaverkið, ofta letur Fíggj-armálaráðið meta um rættin hjá starvs-fólki til førleikaviðbót; og tað heldur hon ikki vera nøktandi.

Tey vita beturFyrisitingarleiðarin hjá sjúkra røktar-frøðingunum sigur, at frá Fíggjar mála-ráðnum hava arbeiðsgevarar fleiri ferðir fingið at vita, at limir felagsins hava bert rætt til eina viðbót. Hetta er ikki rætt, og hevur felagið eisini fingið hetta staðfest

frá Fíggjarmálaráðnum. Tað er ikki, tí at sáttmálin ikki er nóg greiður, heldur hon og nevnir eitt dømi:

-Vit høvdu tveir sjúkra røktar-frøðingar, sum fingu broytt síni størv frá at vera bólka leiðari til deildarleiðari. Sjálv andi fingu hesar

viðbøtur sum deild arleiðarar, men við tað at tær fingu hesa viðbót, fingu tær ikki praktikk veg leiðaraviðbót, sum er førleikin, hetta hóast sáttmálin greitt sigur tað. Tað skal leggjast afturat, at hesar báðar vóru einastu sjúkra -røktarfrøðingar á hesum arbeiðs-pássinum. Hetta var eitt greitt brot á státtmálan, og tí hóttu vit við blokadu, og tað hjálpti. Málið varð loyst, og sjúkrarøktarfrøðingarnir fingu ta løn, sum tær høvdu rætt til, sigur Æna, sum heldur, at tað kann ikki vera rætt at fara so langt fyri at fáa tann rætt, tey eiga sambært sáttmálan.

Varin við undirskriftiniSært tú eina spennandi starvslýsing er freistandi at søkja og uppaftur størri er gleðin, um tú fært starvið, men her kann eisini vandi vera á ferð. Æna sigur, at mangan taka fólk av einum starvstilboð, uttan at starvið er flokkað og øll viður­skifti í tí sambandi eru í lagi. Fólk skriva glaðbeint undir setanarbrævið og halda væl til standa. Líka til tey leggja til merkis, at tey fáa ikki ta løn, sum tey eiga at fáa. Í tílíkum førum er sera torført at koma afturumaftur, og tí mælir fyrisitingarleiðarin øllum staðiliga til at ráðføra seg við sítt álitisfólk fyri at tryggja sær, at øll viðurskifti eru, sum tey skulu vera, áðrenn tey skriva undir eitt setanarskjal.

arBeiÐsgevarin krevur ein Ávísan fØrleika

av sínuM sTarvsfÓlki, Og einki er Meira naTúrligT

enn TaÐ, Men sO MÁ hann eisini gjalda

fyri hann.

7[ ]Sjá greinar 32 og 33 á næstu síðu

8[ ]

– fØrleikaviÐBØTur

§ 32 Viðbøtur Løn samsvarandi ábyrgd og førleika: Avtalan um viðbøtur til sjúkrarøktarfrøðingar dagfest tann 29. mai 2000 er framvegis galdandi við hesum broytingum:

Viðbøtur fyri ábyrgd: Sjúkrarøktarstjóri á LS 5.000,- kr/mð

Fyristøðukvinnur KS og SS 5.000,-kr/mð

Fyristøðufólk fyri ellis-, avlamis-, hvíldar-, umlættingar- og røktarheim og onnur: 3.800,- kr/mð

Leiðandi sjúkrarøktarfrøðingar (yvirsjúkrasystrar) 3.500,-kr/mð

Deildarleiðarar (deildarsjúkrasystrar): 3.500,-kr/mð

Varadeildarleiðari (1.assistentur): 1.500,-kr/mð

Økisleiðarar í Heimatænastuni: 3.800,- kr./mð

Bólkaleiðarar í Heimatænastuni 2.000,- kr./mð

Leiðarar á sambýlum: 3.500,- kr./mð

Sjúkrarøktarfrøðingar í økispsykiatriini flokkaðir sum heimasjúkrarøktarfrøðingar frá 1.2.2007 at rokna.

Leiðarar fyri heilsufrøðingar 3.800 kr/mð.

Varaleiðari fyri heilsufrøðingar 2.000 kr/mð

Viðbøtur fyri førleika: Sjúkrarøktarfrøðingar við víðari útbúgving: 2.000,- kr. um mánaðin

Sjúkrarøktarfrøðingar við aðrari útbúgving: 150 tímar teori (svarandi til 6 ECTS) 750,- kr/mð180 tímar teori (svarandi til 7 ECTS) 1.000,- kr/mð210 tímar teori (svarandi til 8 ECTS) 1.250,- kr/mð Við aðrar útbúgvingar skilst skipaðar og longri eftirútbúgvingar, sum kortini ikki eru víðari útbúgvingar.

Treytin fyri, at hesar viðbøtur verða latnar, er, at starvast verður á deildum við nevndu sergrein, ella innan øki, sum kunnu javnmetast ( t.e. útbúgvingin er kravd ella mett at vera ein fyrimunur).

§ 33 Praktikkvegleiðarar

Praktikkvegleiðaraútbúgvingin kemur undir semjuna um viðbøtur fyri førleika ( p.t.210 tímar teori, t.e. kr. 1.250 fast hvønn mánað).

Herumframt fáa sjúkrarøktarfrøðingar, sum eru praktikkvegleiðarar, eina funksjónsviðbót, sum er ásett soleiðis:

800 kr. um mánaðin, meðan lesandi av Almanna- og heilsuskúlanum á Tvøroyri eru á deildini.

900 kr. um mánaðin meðan atstøðingar eru á deildini.

1000 kr. um mánaðin meðan sjúkrarøktarfrøðilesandi eru á deildini.

Ein sjúkrarøktarfrøðingur fær ikki fleiri funksjónsviðbøtur, um hann hevur fleiri lesandi samstundis. Tó verður altíð hægsta viðbótin givin ( t.d 900 kr. um praktikkvegleiðarin hevur bæði atstøðingar og heilsuskúlanæmmingar).

9[ ]

fØrleikaviÐBØTur – kunning frÁ felagnuM –

Letur 20% í avsláttri av øllum

vørum, tó ikki tilboðsvørum. Vís

limakort fyri at fáa avsláttur.

TEI viðgerðir (uppstrammandi/

slankandi og styrkir vøddar) - 20 %

Beauty Angel (húðyngjandi) - 25%

Alt annað -10 %

Avslátturin er eisini galdandi fyri

vørur okkara hjá Ergo Vælveru.

(Tó undantikið Permanent Make Up,

ið verður veitt av gestaveitara

okkara Visage)

Letur 10% í avsláttri av øllum vørum, tó ikki tilboðsvørum. Bert galdandi, tá ið tú rindar kontant. Vís limakort fyri at fáa avsláttur.

Avtalan er fyribils galdandi í 1 ár.www.siri.fo

FE

LA G I Ð F Ø R O

SJ

ÚK

R

AR Ø K T A R F

LIMAKORT Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar

Funnin kort eiga at sendast til: Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar

Lucas Debesargøta 14 · Postboks 1285 · FO-110 Tórshavn

2115 Jóna Hansen

LImAkoRTIðAllir limir felagsins hava fingið limakort send andi. Limakortið skal vísast fyri at fáa

avsláttur frá teimum fyritøkum, sum felagið hevur avtalu við. Limakortið er persónligt og skal bert nýtast av tí, sum eigur kortið.

limatilboð Limir í Felagnum Føroyskir Sjúkra røkt ar frøð ing ar fáa

avsláttur frá fyri tøk um, sum felagið hevur avtalu við.

Onn ur vinnu rekandi, sum ynskja eina avsláttar av talu,

kunnu seta seg í samband við felagið.Tjóðpallurin letur atgongumerki fyri

150,- kr. Vanligur kostnaður er 200,- kr.

Bert við keypi av atgongumerki

beinleiðis á Tjóðpalli Føroya, ella við

at bíleggja tey á info@tjodpallur.fo Vís

limakortið, tá ið tú rindar.

Letur 10 % av øllum vørum,

undantikið tilboðvørum

LImATILBoð

MAKE UP STORE

10[ ]

– heiMTØka av serØkjuM

Sparing uttan mið og mál– hvat er ætlanin við landssjúkrahúsinum, spyr forkvinnan í felagnum føroyskir sjúkrarøktarfrøðingar

Orð

: Tór

finn

Smith

|

Í grein í Sosialinum mikudagin 3. oktober er samrøða við Tummas í Garði, lækna-stjóra, har hann ger við merk ingar til væntaðar sparingar á lands sjúkra hús-in um. Boðini um væntaðar spar ingar koma í kjalarvørrinum av fíggjar lógar-uppskotinum, sum var til fyrstu viðgerð í løgtinginum hósdagin 4. oktobur. Eftir uppskotinum um fíggjarlóg skal Lands sjúkrahúsið spara 800.000 krónur næsta ár, men aftrat hesum verður ongin hægri játtan fyri tær prís- og lønar-hækkingar, sum koma næsta ár. Leiðslan á Landssjúkrahúsinum metir, at hendan vantandi játtan fer at gera, at 10 milliónir fara at resta í. Læknastjórin sigur víðari, at nú áhaldandi sparingar hava verið kravd ar seinnu árini, er sjúkrahúsið komið at markinum, har tað veruliga

pínir, nú fleiri sparingar, hóast lutfalsliga smáar, verða álagdar. Óluva í Gong, forkvinna í felagnum Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar, er alt annað enn nøgd við hesa gongd. -Taparin av hesum sparingum er brúk-arin – meinigi føroyingurin – tí tær føra við sær, at tænasturnar, ið sjúkrahúsið kann veita, versna munandi. Av tí sama gongur tað eisini sera hart út yvir starvsfólkini, tí tað verður álagt teimum at renna enn skjótari, sigur Óluva og minnir landsstýrið á, at ein kann ikki renna eitt heilt marathon við ferðini, sum ein rennur ein 100 metur tein. -Stóri trupulleikin í fíggjar lógar upp-

skot inum og avleiðingunum, ið fíggjar-lóg ar uppskotið hevur við sær, er, at tey, ið hava smíðað uppskotið, als ikki hava givið sær far um, hvat skal henda í okkara landi. Spart verður uttan mál og mið, og júst vantandi mál og mið føra við sær, at Føroyar eru væl ávegis út í eina oyðimarkargongd, har eingin veit, hvar vit enda. Øll vita, at uttan mál ber ikki til at stýra – ella í øllum førum næstan øll. Føroyska samfelagið verður spaku liga avlagað uttan orsøk, sigur Óluva, sum sigur seg stórliga ivast, um vit yvirhøvur hava ráð at spara. Skuldin er ikki ovurhonds stór, og vit eru um at oyðileggja grundleggjandi samfelagslig viðurskiftini, ið skulu føra við sær, at ungdómurin og øll onnur kunnu støðast í landinum.

Óluva í Gong

– Taparin av hesuM sparinguM er Brúk arin – Meinigi fØrOyingurin – Tí Tær fØra viÐ

sær, aT TænasTurnar, iÐ sjúkrahúsiÐ kann veiTa, versna Munandi. av Tí saMa gOngur

TaÐ eisini sera harT úT yvir sTarvsfÓlkini, Tí TaÐ verÐur ÁlagT TeiMuM aT renna enn skjÓTari

11[ ]

KUNNING FRÁ FELAGNUM –

SPARINgAR í HEILSuVERkINum

Verri arbeiðsumstøðurForkvinnan í sjúkra røktar frøð inga-felag num sigur, at boðini um sparingar í heilsu verkinum liggja sum eitt svart skýggj yvir starvsfólkunum, sum ár eftir ár mugu liva undir verri og verri arbeiðs-sømdum umframt hóttandi uppsagnum. Óluva spyr, um landsstýrið roknar við, at tað ber til at halda tænastustigið, tá spart verður inn á bein og enn longur, og nær ógvusligu tiltøkini, sum landsstýrið áleggur heilsuverkinum, fara at fáa beinleiðis ávirkan á heilsuna hjá sjúklingunum? -Landsstýrið hevur ábyrgdina av Lands-sjúkrahúsinum og øllum heilsuverkinum, og landsstýrið má gera sær greitt, at Landssjúkrahúsið ikki kann sammetast við aðrar tænastuveitarar, ið kunnu venda viðskiftafólkunum í hurðini, tá orka ikki er til at taka sær av teimum. Hetta ber ikki til á Landssjúkrahúsinum,

ella ber tað til? Er tað kanska júst tað, landsstýrið ynskir, nevniliga at starvs-fólkini á Landssjúkrahúsinum skulu standa í hurðini og avgera, hvør er nóg sjúkur at sleppa inn um dyrnar fyri at fáa viðgerð, spyr forkvinnan.

Setanarsteðgur-Í greinini í Sosialinum førir sjúkra hús -stjórin fram, at Landssjúkrahúsið hev ur sett setanarsteðg í verk. Slíkur setan-arsteðgur gerst vanliga kostnað armikil fyri Landssjúkrahúsið, tí setan ar steðgurin minkar ikki um tørvin á arbeiðsorku, júst tí at sjúklingar ikki kunnu vendast við í hurðini og sendast heim, til teir eru kvalifiseraðir at sleppa inn um dyrnar til viðgerð. Setanar steðgur førir tí við sær, at starvsfólk mugu innkallast í teirri frítíð, ella at tímalønt mugu keypast, og hetta gerst nógv dýrari í longdini. Tí er setanarsteðgur ein sparing skeivan vegin,

vísir Óluva í Gong á, og leggur afturat, at Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar fer tí inniliga at heita á landsstýrið um at hugsa seg um enn einaferð. -Setið mál fyri okkara samfelag og fyri heilsu verkið, og vælsignaði tit, ansið eftir, at tit ikki avlaga okkara samfelag so ógvusliga, at tað ikki kann byggjast upp aftur, er staðiliga áheitanin frá for-kvinn uni í felagnum Føroyskir Sjúkra-røktarfrøðingar.

Myn

d: T

órfin

n Sm

ith

12[ ]

– heiMTØka av serØkjuM

-Hendan afturvendandi støðan á nærum hvørjum ári førir lættliga til mistrivnað á arbeiðsplássinum. Nú duga vit ikki at síggja, hvussu meira kann sparast. Nú mugu politik ararnir gera greitt, hvat teir vilja við sjúkrahúsinum, sigur Hansina Mikkel sen, álitisumboð á B6 á Lands sjúkrahúsinum

Heldur ikki nú í heyst slapst undan

afturvendandi politisku siðvenjuni mót-vegis Landssjúkrahúsinum, sum enn einaferð skal finna nýggjar sparingar. Tað skal sjúkrahúsið gera, hóast játtanin til viðgerðir uttanlands er skerd, tí alt fleiri viðgerðir skulu gerast á Lands sjúkra-húsinum. Tó uttan at pengar fylgja við.

Hansina Mikkelsen, sum hesi seinastu seks árini hevur arbeitt sum sjúkra røkt-

arfrøðingar á B6, sigur, at í februar í ár vórðu fleiri seingjarpláss spard burtur á hennara deild. Sum ein avleiðing av sparingum á Landssjúkrahúsinum í 2011 eru seingjarplássini á medisinska deplinum skerd munandi. Tað merkist í dagliga arbeiðinum, tí á deildini eru nógv fleiri sjúklingar enn deildin og talið á starvsfólki veruliga eru ætlað til, og tí er

Skerjingarnar Skapa órógV og ótryggleika

Orð

og

myn

dir:

Tórfi

nn S

mith

|

13[ ]

KUNNING FRÁ FELAGNUM –

neyðugt hjá sjúkrarøktarfrøðingunum alsamt at renna skjótari.

-Einki er at ivast í, at starvsfólk á Landssjúkrahúsinum altíð hava havt úr at gera, men økta arbeiðsbyrðan í dag er m.a. orsaka av, at teir sjúklingar, sum verða innlagdir, eru munandi meira røktarkrevjandi. Eisini er tað hent, at fleiri viðgerðir, sum áður eru farnar fram uttanlands, nú eru tiknar heim. Her er m.a. talan um tey, sum fáa kemoviðgerð, sum verða innløgd, um tey fáa hjáárin av viðgerðini. Afturat øllum øðrum skulu sjúkrarøktarfrøðingar nú eisini átaka sær ávís reingerðararbeiði í vikuskiftisvaktunum, sigur Hansina.

Ikki tíð til alt-Vit royna sjálvandi at gera okkara besta og royna at røkka so langt vit kunnu, men mark er tó fyri, sigur Hansina, sum heldur tað vera serliga ørkymlandi ikki at fáa gjørt alt, sum tey áttu at gjørt, tí hvønn dag er neyðugt at raðfesta tað, sum er allarmest neyðugt. Hon heldur tað eisini vera rættiliga ørkymlandi at vita, at alsamt verða nýggjar arbeiðs-upp gávur álagdar teimum, uttan at nóg mikið av tíð er sett av til tess.

-Jú, vit eru nú meira upp á vakt og

siga frá, tá vit halda, at vit ikki kunnu megna okkara arbeiði nøktandi, sigur Hansina, sum ikki dylur, at fráboðanir um sparingar eru órógvandi, og serliga harmast hon um at frætta í fjølmiðlunum um fleiri skerjingar á sínum egna arbeiðsplássi. Tað skapar órógv og ótryggleika og kann lættliga føra til mistrivna á arbeiðsplássinum. Hon ger greitt, at nú kann ikki meira sparast í røktini, og tí mugu politikararnir nú siga, hvat teir vilja við Landssjúkrahúsinum.

Við einum so mikið avmarkaðum røkt arstarvsfólkahópi kemur meira enn so fyri, at neyðugt er at biðja eykafólk koma til arbeiðis. Hansina sigur, at ikki er altíð líka lætt at fáa fatur á eyka fólki, sum deildarleiðslan brúkar nógva orku til, og viðhvørt kemur onkur lesandi teimum til hjálpar, men hóast hesi eru sera dugnalig á mangan hátt, kunnu tey ikki setast til alt arbeiði. Best var, um starvsfólkahópurin stóð í mun til arbeiðsbyrðuna, sigur hon.

Spurd, um hon ber ótta fyri, at hesar arbeiðsumstøður ganga út yvir fakliga stoltleikan, sigur Hansina, at ein og hvør sjúkrarøktarfrøðingar er bæði fegin og stoltur av sínum yrki og leggur sera stóran orku í ikki at ganga upp á

kompromis við fakligheitina, sum hon tekur til. Men arbeiðsumstøðurnar kunnu viðhvørt føra til tvístøður í mun til, at sjúkrarøktarfrøðingurin hevur eina fakliga, etiska, løgfrøðisliga og persónliga ábyrgd fyri tí sjúkrarøkt, sum verður framd, og tað er ikki altíð líka lætt.

Renna frá song til songAt sjúklingarnir fáa tað beinleiðis sjúk-urøkt, teimum tørvar, skal eingin ivast í, sigur Hansina, men so er annað, sum eisini hevur stóran týdning. Sjúklingar spyrja um mangt og hvat, og tá er um-ráðandi at kunna ráðgeva og vegleiða teimum, men tað eru ikki altíð stundir til.

-Vit renna frá song til song, og tað leggja sjúklingarnir eisini til merkis, og mangan hava sjúklingar tað á orði. Men før oyingar eru yvirhøvur sera tolnir, og nógv skal til, fyrr enn sjúklingar geva ilt av sær, sigur Hansina. Frá teimum verður hon mangan gjørd varug við alsamt tyngjandi arbeiðsbyrðuna.

Hansina Mikkelsen, álitisumboð, undrast á, at hóast talan er um allar møguligar samanleggingar av almennum stovnum, er eingin politikari so frægur at taka sjúkrahúsini og tær dupultfunktiónir, sum har liggja, upp á tungu. Har kundi nógv verið spart, heldur hon.

SPARINgAR í HEILSuVERkINum

14[ ]

– heiMTØka av serØkjuM

Í uppskotinum til fíggjarlóg fyri 2013 eru enn einaferð sparingar á kontuni fyri viðgerðir uttanlands. Hendan sparingin kemur av, at viðgerðirnar skulu takast heim til Føroyar. -At viðgerðir fara fram í Føroyum heldur enn uttanlands er til stóran fyrimun fyri bæði sjúklingin og avvarðandi, tí tað hevur nógv at siga, at sjúklingurin er tætt hjá sínum nærmastu, tá á stendur, sigur Óluva í Gong, forkvinnan í felagnum fyri Føroyskar Sjúkrarøktarar. Hinvegin ásannar hon, at sparingarnar á kontuni fyri uttanlands viðgerð sæst ikki aftur í einum vøkstri á játtanini til sjúkrahúsini. Tað vil so siga, at økta virksemið skal handfarast undir núverandi játtan, og tað heldur forkvinnan als ikki vera í lagi.

-Frá politiskari síðu hevur annars verið lovað fleiri ferðir, at peningur skal fylgja við heimtøkunum av viðgerðum, men hetta lyftið verður so ikki hildið. Sum leiðslan á Landssjúkrahúsinum longu hevur gjørt greitt, skal sparast nógv á Landssjúkrahúsinum fyri at halda verandi játtan, samstundis sum arbeitt verður við at taka fleiri viðgerðir heim til Føroyar. Hetta má sigast at verða eina ovurhonds stór avbjóðing hjá leiðsluni á

LSH. Bæði tá hugsað verður um røktina og eina song at leggja sjúklingin í, sigur Óluva. ­Ætlanin er sjálvandi, at fleiri viðgerðir skulu verða ambulantar, og tað má sigast at gagna sjúklinginum. Kann sleppast undan einari innlegging, er tað til stóran fyrimun fyri sjúklingin, sigur Óluva, men vísir á, at allar viðgerðir kunnu tó ikki gerast ambulant. Nakrar krevja styttri ella longri innleggingar, so neyðugt verður at finna seingjarpláss til heimtiknu viðgerðirnar. Eisini má takast hædd fyri, at nakrar ambulantar viðgerðir geva eyka innleggingar. Tað uppliva fleiri av limunum í sínum dagliga arbeiði, og hava fleiri teirra longu gjørt vart við tað. Serliga eftir onkologiska viðgerð er ofta neyðugt við eftirfylgjandi innleggingum fyri at viðgera fólk fyri ymiskar infektiónir, sigur Óluva í Gong.

Sjúklingar á gonginiAv tí at talið á seingjarplássum er nógv skert tey seinastu árini, hava starvsfólkini á Landssjúkrahúsinum gjøgnumgangandi arbeitt við yvirbelegningi. Hetta hevur viðført, at sjúklingar liggja á gongdunum, og tað heldur Óluva vera til miklan

heimtøkur og Sjúkrarøkt– At fremja ógvusligar sparingar og samstundis at økja um

virksemið hongur ikki saman. Harafturat er serfrøðin innan

sjúkrarøktina á Landssjúkrahúsinum í ávísum førum ikki

nøktandi, sigur Óluva í Gong, forkvinna í felagnum Føroyskir

Sjúkrarøktarfrøðingar

ampa, bæði fyri sjúklingar og teirra avvarðandi. -Ein full gongd viðførir eisini, at tað kann vera ringt at finna eitt wc ella bað. Teir fysisku karmarnir eru ikki til ein yvirbelegning. Fullar gongir eru eisini til vanda fyri sjúklingarnar. Øll borð, sengur og skermar, sum verða sett á gongina, eru á hjólum. Tað er stórur vandi fyri at eldri, illa gongd fólk detta, um tey styðja seg upp at hesum innbúgvi. Starvsfólkini gera sítt besta fyri, at slíkt ikki skal koma fyri, men vandin er sjálvandi til staðar og má takast í størsta álvara, sigur Óluva sum heldur, at hetta er ikki ein støða, sum vit kunnu bjóða borgarum í hesum landi, og sum tað sær út í dag, fer støðan at versna.

Serfrøði væntarÍ sambandi við heimtøkur vísir Óluva í Gong á, at tann spesialiseraða viðgerðin ofta somuleiðis krevur spesialiseraða sjúkrarøkt. -Sum tað verður víst á í fíggjar lógar-uppskotinum, verða allar urologiskar viðgerðir longu gjørdar í Føroyum, men enn er ikki nakar útbúgvin uro-

Orð

: Tór

finn

Smith

|

15[ ]

KUNNING FRÁ FELAGNUM –

logiskur sjúkrarøktarfrøðingur, sum yvir skipað kann taka sær av røktini og undirvísa sínum starvsfeløgum. Vandin við hesum, sum Felagið Føroyskir sjúkra røktarfrøðingar sær trupulleikan, er, at serlæknar arbeiða á serdeildum uttan lands, har viðgerð og røkt eru løgd inn í fastar mannagongdir. Ser út-búnir sjúkrarøktarfrøðingar arbeiða eftir givnum mannagongdum. Tað vil siga, at grundleggjandi observatiónir, og hvørji frávik kunnu væntast, eru fast-løgd. Ordinatión av pínuviðgerð er ikki neyðugt, av tí at tað eisini er innskrivað í mannagongdina o.s.fr. Manna gongd-irnar viðføra, at ein serlækni ikki hevur fyri neyðini at ordinera alt hvørja ferð, sigur forkvinnan í sjúkra røkt ar frøð-ingafelagnum og leggur afturat, at hesar mannagongdir eru ikki í øllum førum innførdar í Føroyum, men verða ofta settar í verk, so hvørt tørvur er á tí. Felagið Føroyskir Sjúkrarøktarfrøðingar hevur gjørt heilsumálaráðið vart við, at vit meta, at neyðugt er við nógv betri fyrireiking av starvsfólkinum, tá heimtøkurnar verða framdar, ger Óluva í Gong greitt.

Naina TúgvusteinHvussu verður arbeitt við heimtøkum undir givnum umstøðum?Arbeiðið við heimtøkum verður gjørt eftir ávísum leisti, fyri at tryggja, at allir involveraðir starvsbólkar, deplar og deildir verða tikin við. Avrokning av heimtøkum verður gjørd eftir serligari útrokning. Sjúkrahúsini fáa fígging fyri heimtiknar viðgerðir frá uttanlandskontuni, so hvørt tær vera framdar.

Er tað ráðiligt at fremja fleiri heimtøkur sum støðan er viðv. sparingum á LSH? Heimtøkurnar vera fíggjaðar serskilt og eru ráðiligar sæð út frá tí. Samanlagt er tað skilagott at fremja so nógvar viðgerðir her á landi, sum fakliga er ráðiligt. Tað er best bæði fyri land og fólk.

Er pláss fyri heimtøku av fleiri viðgerðum, tá hugsað verður um ætlaðu sparingarnar? Eg veit ikki heilt, hvat tú hugsar um “pláss”, fíggjarliga er tað pláss, tá tað er uttanlandskontan, sum goldið verður av. Útgangsstøðið er, at ein heimtøka skal

kosta minni ella hægst tað sama, sum hon hevði kostað í útlandinum. Dygdin í viðgerðini skal ongantíð lækka av at vera gjørd í Føroyum. Flutningur og uppihald verða altíð spard, tá tað verður gjørt her á landi. Umframt allan fyrimunin fyri sjúkling og avvarðandi at skula ferðast nógv og møguliga vera nógv burtur hvør frá øðrum í longri tíð.

Hvussu verður dygdin á røktini tryggjað, soleiðis at heimtiknu viðgerðirnar eru forsvarligar?Deildar- og depilsleiðsla tryggjar menning og upplæring av sjúkrarøktarførleikum í mun til røkt og viðgerð av heimtiknum sjúklingabólkum. Hetta verður gjørt á ymsan hátt, t.d. hava sjúkrarøktarfrøðingar og onnur heilsustarvsfólk úr Íslandi, Danmark og Svøríki verið á LS og undirvíst. Onkrir sjúkrarøktarfrøðingar hava verið í Danmark og Íslandi til upplæring, og vit hava eisini eina standandi avtalu við sjúkrahúsið í Lund um kompetensumenning av sjúkrarøktarfrøðingum.

Er nøkur yvirskipað útbúgvingarætlan av sjúkrarøktarfrøðingum innan heimtiknu økini?Arbeitt verður í løtuni við yvirskipaðari menningarætlan fyri einstøku deplarnar íroknað sjúkrarøktarfrøðingar, og tað fer eisini at fevna um heimtøkuøkir.

Er nøkur tørvsmeting av, hvørjar útbúgvingar eru neyðugar?Hongur saman við svarinum omanfyri.

VaraStjórin SVararÍ sambandi við heimtøkur av nýggjum viðgerðum og sparingar, hava vit sett Nainu Túgvustein, varastjóra á Landssjúkrahúsinum, nakrar spurningar

SPARINgAR í HEILSuVERkINum

16[ ]

– kunning frÁ felagnuM

Vandamikið at tala ilt um arbeiðSgeVaran

Mong eru dømini um fólk, sum eru komin

illa fyri av at hava verið ov opinskárað,

tá tey hava sagt sína meining um sítt

arbeiðspláss ella arbeiðsgevara. Tað

verið seg í fólkamongd, í fjølmiðlunum

og ikki á minst á Facebook. Eingin neyv

uppskrift er, sum sigur júst nær, hvar og

hvat ein kann siga, men í høvuðsheitum

ræður fyrst og fremst um at hugsa seg

væl um og heldur vera fyrivarin.

17[ ]

á Facebook er millum annað ein bólkur, har sjúkrarøktarfrøðingar skifta orð um alt millum himmal og jørð. Bæði um líkt, og tíverri eisini ólíkt, og tað kann koma aftur um brekku. Tað er komið fyri meira enn eina ferð, at onkur var, sum ikki dugdi sær hógv og skrivaði okkurt, sum var betur óskrivað. Tað førdi við sær, at nakrar sakir komu at liggja á skriviborðinum hjá sjúkrarøktarfelagnum og sum tey í nøkrum førum máttu leita sær løgfrøðiliga hjálp til.

Óluva í Gong, forkvinna, heitir tí staðiliga á limir sínar um at vanda sær um, hvat skrivað verður á Facebook. Hon minnir á, at í hesum bólki eru fleiri enn 600 limir, og tí kann ikki annað sigast, enn at tað, sum skrivað verður har, er alment og tí kann koma fyri eygu og oyru hjá øllum. Óluva leggur dent á, at felagið hevur als einki við hendan Facebook-bólk at gera. Heldur ikki, um felagið á hendan hátt fær fyrispurningar. Hava limir felagsins spurningar til felagið, eiga teir at skriva, ringja ella støkka inn á gólvið í felagshúsinum, har teir altíð eru vælkomnir.

Um Facebook-bólkin sigur Óluva annars, at har eru mong spennandi og áhugaverd mál viðgjørd, og tað heldur hon vera í fínasta lagi, bara alt fer fram innan rímiligt og lógarinnar mark.

Ein teirra, sum hevur havt fleiri tílík mál um hendi, er Sigmund Poulsen, advokatur. Hann sigur, at í flestu førum er talan um brot á ta sonevndu loyalitetsskylduna, sum starvsfólk hava mótvegis sínum arbeiðsgevara, uttan mun til, um arbeiðsplássið er alment ella privat. Sigmund ger greitt, at tosa ella skriva starvsfólk alment ilt um sín arbeiðsgevara, er talan í allar flestu førum um greitt brot á loyalitetsskylduna. Hinvegin er talufrælsi ein grundlógartryggjaður rættur, og tí ræður um at hava í huga, nær hvat av hesum báðum hugtøkum er galdandi fram um hitt.

Sigmund Poulsen sigur, at sjálvandi hava starvsfólk sín fulla rætt at hugsa og skriva um sítt arbeiðspláss, men tá eigur ein at gera púra greitt, at hetta er eins egna privata sjónarmið, og tað skal vera grundað og gerast á rímiligan og fólkaligan hátt, og einki er, sum forðar fyri at siga og skriva sína erligu meining um yvirskipaðar spurningar á arbeiðsplássinum, sum vit til dømis hava sæð í almennari skriving um, hvussu t.d. sjúkrahúsini í Føroyum skulu skipast.

á Facebook verður kjakast um mangt og hvat, og í ávísum førum hava ymiskir bólkar, m.a. starvsbólkar, skipað sítt egna rúm. Millum annað hava sjúkrarøktarfrøðingar gjørt ein bólk, har lívligt orðaskifti fer fram. Í hesum bólki eru fleiri enn 600 limir. Sigmund Poulsen sigur, at tað er sera umráðandi, at fólk gera sær greitt, at her er ikki talan um eitt privat forum, men eitt so alment sum tað kann vera, og tí eiga fólk at vera sera varin við, hvat tey skriva.

vandið tykkum um orðini á FacebookAt fólk hava møguleikar at koma til orðanna er

ein grundleggjandi mannarættur í demo krat iska

partinum av heiminum, og hesin rætt ur skal eisini

virðast, men fólk eiga sam stundis at hava í huga, at

alt hevur eisini sínar av mark ingar. Eisini tað, sum

skrivað verður á Face book, og tað kann eisini felagið

Føroyskir Sjúkra røkt ar frøðingar tala við um.

– Sig tína meining VIÐ arbeiðsgevaran og ikki við onnur UM hann, eru hyggjuráðini frá Sigmundi Poulsen, advokati.

18[ ]

Orð

og

myn

dir:

Tórfi

nn S

mith

|

30. september vóru liðin 25 ár, síðani fyrstu búfólkini f luttu inn á Lágargarð, sum í tí sambandi beyð øllum vælkomnum at støkka inn á gólvið, og tey vóru av givnum orsøkum ikki so fá. Hesi 25 árini hava fleiri enn 1000 fólk búleikast á Lágargarði, annaðhvørt sum húsfólk ella til umlætting. Harafturat o.u. 70 pensionistar, sum eru knýttir at virkis- og venjingarstovuni, so mong eru tey avvarðandi og annars tey við ymiskum tilknýti til heimið, sum ynsktu at vera við at hátíðarhalda hendan dagin.

Tørvurin á røktarheimsplásssum í Suðurstreymoy var ovurhonds stórur, og í tí sambandi var mikið orðaskifti um, hvussu bøtast kundi um støðuna. Umframt avvarðandi vóru starvsfólk á Landssjúkrahúsinum fullgreið yvir stóra tørvin, og mong vóru tiltøkini, sum fyriskipað vóru at savna inn pengar til eitt nýtt røktarheim. Hetta var fyrst í áttatiárunum, og fýra ár seinri varð fyrsta skotið latið av til nýggja røktarheimið í Eysturbúnum, og trý ár seinri kundu fyrstu fólkini flyta inn.

Ikki kann sigast annað enn, at fólk trívast á Lágargarði, har starvsfólk gera sítt besta at virka eftir virðisgrundarlagnum fyri heimið, sum tey hava orðað. Har verður dentur lagdur á, at Lágargarður er heimið hjá húsfólkunum, har gerandisdagurin er merktur av tryggum og heimligum umhvørvi, og har starvsfólkini víð sínum fakliga førleika veita dygdargóða røkt og umsorgan, stimbra til eginumsorgan og stuðla undir einum virknum gerandisdegi, mett frá støðu og lívssøgu hins einstaka.

lágargarður 25 ár:

eitt heim, har tey eldru tríVaSt

19[ ]

SjÚkRARøkTARETISkA RáðIð

Hann hevur fleiri ferðir fingið at vita um vandan við síni rúsdrekkanýtslu og fingið tilboð um hjálp til at leggja av. Men hetta hevur lítla og onga ávirkan havt á hansara atferð.

Sjúkrarøktarfrøðingarnir á deildini hava lítlan og ongan hug at vera um Niels sum sjúkling og royna helst at sleppa undan honum. Anna hevur tað á sama hátt og merkir, at hon hevur lítið tol við honum. Hon kennir, at tað er nyttuleyst at blíva við at royna at tosa við hann um trupulleikan. Samstundis hevur hon eina kenslu av, at hetta forðar henni at veita eina góða sjúkrarøkt.

mannagongd í samband við etiska tvístøðu.

1. Hvør er trupulleikin?Trupulleikin er, at sjúkra røktar frøð ing-ar nir á deildini ikki megna at liva upp til tann fakliga etiska kvalitetin, ið eigur at verða veittur til sjúklingin. Hetta ávirkar eisini Onnu, sum sjálv hevur eina kenslu

av, at hetta forðar henni at geva eina ”góða” sjúkrarøkt.

Anna og sjúkrarøktarfrðingarnir kenna, at tann sjúkrarøkt, tær veita, er nyttu leys, og at tær miseydnast í sínum roynd um at ávirka lívsstílin hjá Nielsi, sjálvt um hetta er til hansara besta.

Niels hevur fleiri ferðir hevur fingið at vita um vandan við síni rús drekka-mis nýtslu og tilboð um hjálp til at leggja av, tó hevur hetta onga ávirkan havt á hansara atferð. Hann er tí innlagdur eina ferð enn við heilsutrupulleikum.

2. Hvørjir persónar eru uppíblandaðir?Niels, tí hann hevur heilsutrupulleikar og brúk fyri sjúkrarøkt, men verður av víst-ur og skýggjaður sum sjúklingur og ikki tek ur ímóti tí vegleiðing og hjálp, sum hon um verður boðin.

Sjúkrarøktarfrøðingarnir á deildini, sum lítlan og ongan hug hava at vera um Niels sum sjúkling og helst royna at sleppa undan honum.

Anna, tí hon veitir sjúkrarøkt, sum hon kennir er nyttuleys, og sum forðar henni at geva eina góða sjúkrarøkt.

Deildarleiðslan er óbeinleiðis uppí-blandað, tí hon hevur saman við sjúkra-røktar frøðingunum á deildini ábyrgd av dygd ini á tí sjúkrarøkt, sum verður veitt á deildini.

3. Hvørjum av hesum skal man verða mest loyalur yvirfyri?”Sjúkrarøktarfrøðingurin vísir umsorgan fyri øllum, sum líða, uttan mun til orsøk til líð ingina” (Yrkisetisku leiðreglur stk. 2.1)Hvørki Anna ella sjúkrarøktar frøð ing-ar nir á deildini vísa umsorgan fyri Nielsi. Í staðin velja tær at hava sum minst við hann at gera og vísa lítlan og ongan hug at veita honum sjúkrarøkt. Anna varnast tó, at hon hevur lítið tol og hevur ein var huga av, at hennara uppliving av Nielsi forðar henni at veita eina góða sjúkra-røkt, men hon reflekterar tó ikki víðari yvir, hvør trupulleikin er í sambandi við hesa kenslu, ella tekur hetta upp við

Anna er sjúkrarøktarfrøðingur á kir. deild.

Fyri tveimum døgum síðani var Niels innlagdur til obs. fyri

pancreatitis. Hann hevur javnan verið innlagdur á deildini og hevur

í nógv ár havt trupulleikar vegna ov stóra rúsdrekkanýtslu.

etisk tvístøða

20[ ]

sínar starvsfelagar. Hervið liva hvørki Anna ella sjúkrarøktarfrøðingarnir upp til sína skyldu sambært etisku leið regl-una um at vísa umsorgan.

”Sjúkrarøktarfrøðingurin fremur sjúk-ling sins møguleika at taka sjálvstøðugar avgerðir við at geva nøktandi tillagaða kunning og tryggja sær, at kunningin er skild”(Yrkisetisku leiðreglur stk. 2.4)

Niels hevur fleiri ferðir fingið at vita um vandan við síni rúsdrekkamisnýtslu og tilboð um hjálp til at leggja av, men hevur ikki tikið av hesum tilboðum. Spurn-ingurin er, um hendan kunningin hevur verið nøktandi, og hvussu hon hevur verið tillagað Nielsi í hansara støðu.

Sjúkrarøktarfrøðingurin skal eisini tryggja sær, at kunningin er skild. Spurn-ingurin er, um nakar av sjúkra røktar-frøð ingunum hevur kannað nærri, um og hvussu Niels hevur skilt alla hesa kunning. Hvørjar hugsanir og møguligar trupul leikar hann kanska sær vera í sam-bandi við hesa kunning og tilboðið um hjálpina til at leggja av, soleiðis at hann hevur møguleika at taka eina sjálv støð-uga avgerð.

”Sjúkrarøktarfrøðingurin ger sítt til, at sjúklingurin varðveitir sín integritet, ser liga í umstøðum, sum hava við sær brúk av tvingsli, afturhald ella aðra rætt-inda avmarking”(Yrkisetisu leið reglur stk. 2.5)

Niels hevur rætt til at fylgja tí kunn-ing og tí tilboð, hann hevur fingið, ella at lata verða. Uppgávan hjá sjúkrarøktarfrøðinginum er at tryggja sær, at Niels hevur skilt kunn ing ina og tilboðið, soleiðis at hans ara val eru tilvitað. Tá Anna og sjúkra røktar frøð-ingarnir sleppa sær undan og av vísa Niels sum sjúkling og ikki veita hon-um ta sjúkrarøkt, hann hevur rætt til, tí hann ikki ger, sum tær hava sagt honum, at hann eigur at gera, er talan um brúk av tvingsli og harvið ein rætt-inda avmarking. Við hesum virkar sjúkra-røktar frøðingurin heldur ikki fyri, at sjúk lingurin varðveitir sín integritet.

”Sjúkrarøktarfrøðingurin verjir sjúk-ling in ímóti særandi handlingum, serliga í sam bandi við brúk av tvingsli, revsing ella fongsling”(Yrkisetisku leiðreglur stk. 2.6)

Niels er útsettur fyri særandi hand-ling um, tá sjúkrarøktarfrøðingarnir lítl an og ongan hug vísa fyri at hava hann sum sjúkling og royna at sleppa sær undan honum. Hvørki Anna ella aðrir av sjúkrarøktarfrøðingunum gera nakað fyri at verja hann t.d. við at tala at, tosa við hann ella taka støðuna upp til refleksjón og viðgerð. Haraftrat fær hann ferð aftaná ferð somu kunning, uttan at tað framgongur, at nakar spyr, hvørjar hugsanir hann sjálvur ger sær.

Hetta kann í sær sjálvum verða mett sum ein særandi handling.

4. Hvørji fakta eru?Heilsustøðan hjá Nielsi er vánalig, og um hann heldur fram við hesum livihátti, er vandi fyri hansara heilsu og lívi.

Niels hevur verið innlagdur fleiri ferð ir og er javnan gjørdur varugur við vandan við síni lívsførslu, men hetta hevur onga ávirk an havt. Spurningurin er, hvussu Niels hevur upplivað kunningina og til-boð ið um hjálp til at leggja av.

Bæði sjúkrarøktarfrøðingarnir á deild ini og Anna uppliva, at tann sjúkra-røkt in, tær veita, er nyttuleys, og hetta kann hava við sær eina kenslu av mátt loysi, sum ber í sær lítlan hug at engagera seg í røktini. Samstundis blíva tær framhaldandi við at kunna hann um vandan við hansara núverandi lívsførslu, sjálvt um hetta ikki tykist at hava nakra ávirkan.

Hvørki sjúkrarøktarfrøðingarnir á deild ini ella Anna taka tó støðuna upp til refleksjón og viðgerð ella taka tær etisku leiðreglurnar við í sína umhugsan.

5. konsekvensetiskt.Um Niels ikki broytir sín livihátt, so er vandi fyri, at tað kann hava við sær, at hansara støða gerst verri, og at hann av hesum kann vera í lívsvanda.

21[ ]

KUNNING FRÁ FELAGNUM –

Um sjúkrarøktarfrøðingarnir ikki skipa eitt samstarv við Niels og gera sær ómak at læra hann at kenna sum persón og medmenniskja, er ikki sannlíkt, at tær røkka Nielsi við sínum vegleiðingum og tilboðum. Hann missir tí møguleikan at fáa ein stuðul, ið hann upplivir sum við-kom andi, og sum møguliga kann stuðla honum til at gera broytingar.

Um sjúkrarøktarfrøðingarnir ikki reflekt era yvir sínar kenslur og røkt til Niels, so hava tær ongan møguleika at gera nakrar broytingar í síni sjúkrarøkt og harvið kanska at náa Nielsi við sínari kunn ing og tilboð. Samstundis verða tær ikki meiri greiðar yvir, hvør teirra ábyrgd er, og hvør ábyrgdin hjá Nielsi sjálvum er. Avleið ing in kann verða, at Niels ikki fær ta hjálp, honum tørvar fyri at taka eina sjálv støðuga avgerð. Hann kann tí velja at lata standa til, tí hann ikki upplivir, at støða verður tikin í honum, og at hann ikki verður virdur og stuðlaður út frá hansara persónligu upplivingum og støðu.

6. Pliktetiskt.Sjúkrarøktarfrøðingarnir hava ábyrgd av, at yrkisetisku leiðreglurnar verða yvir hild nar og hava plikt til at taka leið-regl urnar við í sítt virksemi. Tær hava eis ini skyldu at tala at og at taka tað upp, um sjúklingurin ikki fær eina røkt, sum er í samsvari við etisku leiðreglurnar.

Sjúkra røkt ar frøð ingar hava haraftrat ábyrgd av at viðvirka til menning av sjúkra røktini, við t.d. at taka við fakliga vit an og refleksjón í sambandi við teir trupul leikar, tær uppliva í sínum dagliga praksis.

7. Sinnalagsetiskt.Helst eru ætlanirnar hjá sjúkra røkt ar-frøð ingunum góðar, tí tær halda ivaleyst, at tað er teirra ábyrgd at fáa Niels at steðga við síni rúsdrekkamisnýtslu. Men framferðarhátturin, tær brúka, at sleppa sær undan at hava nakað við hann at gera, tá ið hann ikki ger eftir teimum boðum, hann hevur fingið, er meiri ein háttur, sum kann kallast straffur. Tað sær heldur ikki út til, at hetta hevur nakra ávirkan á Niels, heldur tvørturímóti.

Bæði Anna og sjúkra røkt ar frøð-ing arnir á deildini eiga at umhugsa og við gera egnar kenslur og atferð og hvørj ar avleiðingar hetta kann hava fyri sam starvið við Niels. Haraftrat hvat henda støðan krevur av teimum fyri at varðveita álitið hjá Nielsi og kunna tosa opið við hann við støði í hansara upp liv-ing av trupulleikanum, samstundis sum hann verður virdur sum persónur við egnum sjálvsavgerðarrætti. Eisini sjálvt um sjúkrarøktarfrøðingarnir ikki eru samd ar við tær avgerðir, sum sjúklingurin velur at taka.

8. Hvør er rætta handlingin í hesi støðuni.Sjúkrarøktarfrøðingarnir skulu tryggja, at Niels fær eina kunning og tilboð sum tekur støði í hansara egnu uppliving av trupul leikanum og støðuni, soleiðis at hann kann taka eina tilvitaða avgerð um at gera møguligar broytingar ella ikki. Hetta krev ur, at sjúkrarøktarfrøðingarnir læra Niels at kenna sum ein serstakan per són við egnum upplivingum og hugsanum og ikki bert sum ein ”rúsdrekkamisnýtara”.

Sjúkrarøktarfrøðingarnir eiga at reflektera yvir og viðgera egnu upp­liv ing ar og sína handfaring av støðuni, so leið is at tær fáa evaluerað støðuna og harvið møguleika fyri at umhugsa eina aðra tilgongd til ta sjúkrarøkt, sum verð ur veitt. Tað hevur týdning, at Nielsi verð ur tryggjað ein fakliga kompetent sjúkra røkt. Hetta er samstundis við til at menna sjúkrarøktina á deildini.

Sjúkrarøktarfrøðingarnir eiga at re-spek tera tað tilvitaða valið, Niels tekur, ant in hann velur at fylgja teirra kunning ella hann velur nakað annað. Hann hevur í øllum førum rætt til eina sjúkrarøkt, sum fevnir um umsorgan og virðing fyri hon um sum menniskja.

Limirnir í sjúkrarøktaretiska ráðinum.

SjÚkRARøkTARETISkA RáðIð

22[ ]

– KUNNING FRÁ FELAGNUM

Týsdagin 25. september skipaði fakligi áhugabólkurin hjá sjúkra røkt ar-frøðingunum, FáG4, fyri evnisdegi á Lágargarði. Hesin áhugabólkurin er fyri teir sjúkra røktar frøðingar, sum arbeiða við eldri fólki, fólki, sum eru vorðin sjúk á ellisárum, og við viðurskiftum yvirhøvur hjá teimum eldru.

Høvuðsevnið á fundinum var, hvat sigur gransking um Eden-hugsjónina, og síðan vóru framløgur um, hvørji virðir eru grundarlag undir eldrarøktini í Føroyum, og um tað ger mun at hava eitt virðisgrundarlag á eldraheimi.

Jónvør Christiansen, forkvinna í FáG4, sigur orsøkina til, at tey valdu at taka júst hetta evnið upp, vera, at

tað hevur sera stóran týdning og er ikki minni áhugavert, tá hugsað verður um upprunan til, at føroysk røktarheim fóru at arbeiða eftir hesi hugsjón. Ein kann siga, at tíðin var búgvin til eitt ment an ar skifti á røktarheimunum frá tí gomlu røktarheimsmentanini, sum hevði fyrimynd frá sjúkrahúsi, til eina røkt ar heims mentan, sum heldur lagar røktina meira til hvønn einstakan persón og veitir búfólkinum størri sjálvs av gerð-ar rætt í gerandisdegnum.

Upprunin til EDEN-hugsjónina stavar frá amerikumanninum Bill Thomas, sum í 2007 luttók í stórari ráðstevnu í Føroyum, har hann legði fram síni

sjónarmið um hesa nýggju hugsjón at reka røktarheim eftir. So mikið væl hevur hann talað fyri síni søk, at eisini táverandi landsstýrismaður, Hans Pauli Strøm, sum umsat almanna- og heilsumál í landsstýrinum, tók hugsjónina til sín og mælti seinri til, at føroysk røktarheim framyvir skuldu rekast eftir hesi hugsjón. Tað fóru fleiri røktarheim at gera, men onnur hava verið eitt sindur meira í iva.

Hvat sigur EDEN-hugsjóningÍ stuttum lýsir Bill Thomas sína hug sjón sum eina nýggja mentan á røkt ar heim-um, sum er neyðug, tí tann bio medi-sinska røktarheimsmentanin, sum er do min er andi á nógvum røktarheimum, við førir at búfólkini fáa tríggjar líðingar – einsemi, keðsemi og hjálparloysi. Hansara uppskot – fyri at bøta um líð-ing arnar – er at gera plantur, børn og djór til ein part av gerandisdegnum hjá bú fólk unum.

Fyri at seta Eden-hugsjónina í verk á røktarheimum er neyðugt við hug-burðs broyting hjá leiðslu og starvs fólki, sigur Thomas.

Í Føroyum hava leiðarar og røktar starvs-fólk ymiskan hugburð til Eden-hug sjón-ina. Tey, sum hava innført partar ella alla hugsjónina siga, at hon virkar, og at bæði búfólk og starvsfólk trívast betur. Tey sum ikki hava innført hugsjónina

eitt tíðarrák-ella ger tað mun í gerandisdegnum

Fullsett var í samkomuhøllini á Lágargarði til evnisdagin

23[ ]

EDEN-HugSjóNIN

sakna vísindaliga grundgeving fyri, at hon virkar og seta spurnartekin við um djór, plantur og børn eru ein fortreyt fyri at veita dygdargóða sjúkrarøkt.

Júst tí ynskti FáG4 at skipa fyri hesum evnisdegi – sigur Jónvør Christiansen - fyri at fáa meira vitan um fyrimunir og vansar við Eden Alternative.

Tað vóru teir leiðarar, sum skiltu hetta sum eitt beinleiðis krav frá lands stýris-manninum og fóru at skipa sítt arbeiði eftir hesum leisti. Hinvegin vóru onnur, sum vóru rættiliga ivasom, og hetta hevur gjørt, at fólk hava verið annað-hvørt fyri ella ímóti hesum nýggja ráki. Tað bleiv soleiðis, at fólk beinleiðis hildu við øðrum partinum, - fyri ella ímóti, sigur Jónvør Christiansen, og tí vildu tey hava eitt orðaskifti, har tey við støði í praktiskum royndum og gransk ing ar-úrslitum vildu lýsa málið á ein sakligan

hátt, - tí, sum vera man, eru bæði fyri munir og vansar við øllum og ikki bert hvítt ella svart, sum Jónvør tekur til.

Hvat sigur granskingSunr it Nik lasdóttir, sjúkra røkt ar frøð ing ur, sum í løt uni skrivar høv-uðs upp gávu um Eden Alternative, helt fyrra-

partin fyri lestur um, hvat gransking sigur um Eden Alternative. Hon legði fram 7 granskingar, sum hava kannað hvørja effekt Eden Alter native hevur á fys isku, psyko so si alu heilsuna og lívs kvalitetin hjá bú fólk um. Sam an um tikið kann sigast, at ja ligu árinini á psykososialu heilsuna og lívs kvali tetin hjá røktarheimsbúgvandi sýn ast at verða týðiligari enn árin á lik-am ligu heilsuna, har úrslitini eru ójøvn og í nøkrum førum mótsiga hvørjum øðrum. Til dømis vísir kanningin hjá Bill Thomas frá 1996, at títtleikin av ymisk-um infektiónum hjá búfólkunum minka niður í eina helvt á Eden-heimum, meðan tvær aðrar kanningar frá 2000 og 2002 siga, at tað er eingin munur á in-fek tións títt leikanum á Eden-heimum og “van lig um” røktarheimum, og kanningin frá 2000 vísir, at títtleikin av bløðrubruna hækk ar á Eden-heimum.

Skipanir og virði á føroyskum røktarheimumTað var ymiskt, hvussu fund ar lut tak-ararnir tóku framløgdu gransk ing ar úr-slit ini til sín. Tað vóru tey, sum øtaðust ikki sørt, og onnur sum hildu, at hjálpir hetta í ávísum førum, so er tað í hvussu er vunnið. Tað kom eisini fram, at nøkur røkt arheim hava gingið sínar egnu vegir, okkurt við EDEN sum grundstøði. Eitt nú á Vallalíð, hava tey havt góðar royndir av at tillaga viðurskiftini eftir føroyskum leisti.

Jónvør sigur, at ikki eru allar skipanir, sum kunnu flytast beinleiðis úr einum landi í annað. Tíansheldur millum heims-partar. Eitt nú er familjumynstrið mun-andi øðrvísi her enn í Amerika, hagani EDEN-hugsjónin stavar, og okkara søgu liga samband við dýr hevur nógv at siga hjá teimum gomlu, sum eru von at fáast við kríatúr og tað, sum náttúran annars gevur. á Vallalíð arbeiðir ein sjúkrarøktarfrøðingur, sum er bóndi, sum ger nógv burtur úr seyði, dunnum, hønum, gæs o.t, og hesum kenna tey gomlu seg aftur í.

á Mørkini hava tey valt at arbeiða eftir EDEN-hugsjónini, og teirra meting er, at tey eldru trívast betur, og at tað er minni frágongd av starvsfólki.

á Lágargarði hava tey valt at gera sítt egna virðisgrundarlag, har tey hava spurt starvsfólkini, hvørji virðir eru tey

Jónvør Christiansen, forkvinna í FÁG4 og Sunrit Niklasdóttir, sjúkra røkt ar frøð ing ur, sum í løt uni skrivar høv uðs upp gávu um Eden Alternative

24[ ]

týdningarmestu. Leiðslan hevur síðan arbeitt víðari við virðunum og hevur orðað eitt virðisgrundarlag. Teirra meting er, at tilgongdin hevur verið sera jalig og hevur økt trivnaðin á heiminum.

á fundinum hevði Marna Ellingsgaard eina framløga um, hvørt virðisgrundarlag ger mun, og hvat gransking vísir. Við støði í E. H. Schein (1928) varð greitt frá hugtakinum mentan, sum kann greinast út frá trimum stigum: 1. Sjónlig ting so sum húsbúnaður 2. Sjónlig virðir so sum samleiki hjá

starvsfólki 3. Grundleggjandi áskoðanir: atburður

hjá fólki, sum er ótilvitaður og sum er kjarnin í mentanini

Víst varð á, at tað er lætt at broyta sjónlig ting so sum innrætting og litir. Møguligt er at broyta sjónlig virðir í ein ávísan mun, men at broyta grundleggjandi áskoðanir er sera trupult. Tískil er niðurstøðan, at mentan er ikki nakað, ein kann broyta í eini handavending.

Úrslit blivu víst frá føroyskari gransking, har niðurstøðan var, at orðing og innføring av einum virðisgrundarlag kann føra til størri tilvitan um virðir. Arbeiðið at orða eitt virðisgrundarlag

kann føra til, at starvsfólkini hava fakligt kjak, og eitt virðisgrundarlag kann legitimera at halda fast við eitt virðisgrundarlag.

Væleydnaður evnisdagurJónvør Christiansen er væl nøgd við tiltakið. Tað hava verið sera ja lig ar afturmeldingar frá teimum lut tak andi. Tað var eitt sakligt og mennandi orða-skifti á fundinum millum luttakararnar, har góð hugskot komu fram, so sum at fara meira í dialog við tey gomlu í Før-oy um um, hvørjar hugsanir tey hava um, hvussu gerandisdagurin á eldraheimi skal vera. Hon heldur, at fólk hava fingið mangt og hvat at hugsa um, og kanska tað týdningarmesta av øllum við til tak-in um er, at sjúkrarøktarfrøðingar verða tilvitaðir um, hvat gransking vísir, og at tað er týdningarmikið, at tað fram hald-andi verður granskað innan eldrarøkt eisini í Føroyum.

Tað verða fleiri eldri, og fyri at gagn­nýta fíggjarliga tilfeingið á skilabestan hátt er neyðugt, at raðfestingarnar á eldra økinum verða gjørdar út frá teim-um granskingarúrslitum, sum vísa best úrslit.

fÓlk hava fingiÐ MangT

Og hvaT aT hugsa

uM, Og kanska TaÐ

TýdningarMesTa av

ØlluM viÐ Til Tak in uM er, aT

sjúkra rØkTar frØÐ ing ar

verÐa TilviTaÐir uM, hvaT

gransking vísir, Og aT

TaÐ er Týdn ingar MikiÐ,

aT TaÐ fraM hald andi

verÐur granskaÐ innan

eldrarØkT eisini í fØrOyuM

Meta av Fløttum, leiðari á Lágargarði, Anna Rubeksen, sjúrkrarøktarfrøðingur á Vallalíð, Marna Ellingsgaard og Krisbjørg Toftagaard, leiðari á Mørkini

KUNNING FRÁ FELAGNUM –

26[ ]

– Hugskotið til fólkafundin var gott, men ov illa lýst, heldur Óluva í Gong.

-Sjálvandi vilja vit nýta eitt og hvørt høvi til at gera vart við felag okkara. Tí vit standa fyri, og hvørjum málum vit arbeiða við. Tí vildu vit eisini vera við á Fólka fundinum í Hoyvík og vildu hesa-ferð heldur lýsa ymisk fak felags viður-skifti heldur enn tey fakligu. Tað var eisini gott høvi til tess, tí har vóru nógv-ir politikarar eisini til staðar. Tað sig ur Óluva í Gong, forkvinna í felagnum Før-oy skir Sjúkra røkt ar frøðingar, og legg-ur afturat, at teirra størsti trupul leiki á fakfelagsliga økinum er, at arbeiðs gev ar-ar nir hava sera ilt við at halda sáttmálan.

-Tá vit tingast um ein sáttmála, sum síðani verður góðkendur og undir skriv-aður av øllum pørtum, so hava vit í

hvussu er ta fatan, at so skal sáttmálin haldast, men sum skilst eru ikki øll, sum hugsa so. Harafturat vildu vit varpa ljós á útbúgvingar og eftirútbúgvingar og annars arbeiðsumstøður yvirhøvur. Tað vísir seg, at útbúgvingar og eftir út búgv-ing ar eru tað fyrsta, sum verður spart burtur, tá tað táttar í fíggjarliga, hóast tað mangan fær stórar og óhepnar av-leið ing ar, m.a. tað, at fólk flyta heldur av land inum, sigur Óluva.

-Vit hoyra eisini mangan, at onnur enn sjúkrarøktarfrøðingar kunnu átaka sær arbeiði, sum vit annars eru von at gera, men tað er ein stór misskiljing. á sjúkrahúsum er talan um kompleksa sjúkrarøkt, og tað er ikki nakað, sum

kann latast øðrum enn væl útbúnum starvsfólki at taka sær av, sigur Óluva, sum heldur, at áhugin fyri básinum hjá teimum var eitt sindur misjavnur. And-støðu politikararnir vóru óførir at vitja og vísa áhuga, meðan samgongufólk meira at kalla gingu framvið.

Forkvinnan í felagnum Føroyskir Sjúkra røktarfrøðingar heldur, at tey eiga eisini at vera við næstu ferð, men hon heldur, at okkurt kundi verið betri við fyri reik ingunum, ikki minst kunningin um fólkafundin, tí fleiri teirra, sum hon hevði tosað við, høvdu fingið ta fatan, at fólkafundurin var bert fyri fakfeløg og politikarar og ikki so nógv fyri onnur.

fólkafundurin:hugSkotið gott,men ov illa lýst

Orð

: Tór

finn

Smith

|

KUNNING FRÁ FELAGNUM –

1. Eru hendar broytingar sjúk ra røktar­fakliga í tínum starvi, síðan tú byrjaði:Síðani eg byrjaði at arbeiða á deplinum eru nógvar broytingar farnar fram. Nýggja toymisskipanin bleiv sett í verk fyri nokrum árum síðani og hevði hetta við sar at arbeiðast nú skuldi eftir toymisskipan, í staðin fyri kontaktpersónsskipan, ið var áðrenn, tvs. at øll starvsfólk í toyminum hava ábyrgd av at samskipa røkt og viðgerð fyri og í samráð við sjúklingin.THS bleiv sett á verk fyri psykiatriska depilin í jan 2011 og við hesum, ein nýggur leistur fyri, hvussu vit dokumentera sjúkrarøktina, í hesum verður lagdur dentur á, at sjúkrarøktin er framatrættað.

2. Hvat dámar tær í tínum starvi?Haldi tað er áhugavert og mennandi at starvast á psykiatriska deplinum. Tá mann arbeiðir við menniskju er ongin dagur eins og mann kemur í nógvar ymiskar, og til tíðir, truplar støður, ið krevja, at mann grundar yvir ta røktina, ið mann veitir. Dagligdagurin inniber at skapa tryggleika fyri búfólkini. Motivatiónsarbeiðið fyllir nógv og haldi eg, at tað er umráðandi, at mann lærir seg at síggja tey smáu framstigini, ið henda. Her kann eg bara vera glað fyri, at eg havi dugnaligar starvsfelagar at sparra við og sum viðvirka til menning, bæði fakliga og persónliga.

3. Hinvegin, hvat dámar tær lítið?Mær dámar lítið tær nógvu sparingar, ið fara fram. Tað hevur við sar, at arbeiðsbyrðan verður tyngri og ein kann fola, at ressoursurnar ikki hava verið til staðar til at geva eina optimala røkt.

4. Lýs heilt stutt ein góðan arbeiðsdag:Dagurin byrjar altíð við góðari planlegging.Tá uppgávurnar í dagligdegnum eru so ymiskar, hevur planlegging alstóran týðning fyri, at alt gongur upp í eini hægri eind og minkar hetta eisini um kensluna av, at tíðin ikki strekkir til.

5. Heldur tú, at tað eru nóg nógvar avbjóðingar til sjúkra­røktar frøð ingar í Føroyum?Heilt avgjort.Trúgvi, at tað fer altíð at verða nógvar avbjóðingar sjúkrarøktarfakliga. Eisini í Føroyum.

6. Hevur tú roynt onnur starvsøki enn sjúkrarøkt, síðan tú varð útlærd? Nei.

7. Hevur tú útbúgvið ella hugsað um at útbúgvið teg til okkurt annað?Tankarnir um víðari lesna eru javnan tilstaðar, havi tó ikki tikið endaligu avgerð, nær tað skal verða.

8. Hvussu sært tú uppá framtíðina hjá sjúkrarøktarfrøðingum í Føroyum?Ímyndi mær, at sjúkrarøktarfrøðingar koma at arbeiða nógv meir við fyribyrgjan av sjúkum og innleggingum í framtíðini.Hugsi, at fleiri sjúkrarøktarfrøðingar velja at eftirútbúgva seg og vit fáa eina breiðari vitan.

9. Um tú sat sum forkvinna í felagnum, hvat hevði so verið tað fyrsta, tú fórt í gongd við?Arbeitt fyri, at virðing fyri sjúkra røktar fak­in um hevði við sær, eina munandi hægri løn.

10. Um tú sat sum landstýriskvinna í Almanna­ ella Heilsumálum, hvat hevði so verið aðalmál títt?Hevði eg sitið á hasum postinum, hevði eg framt broytingar í øllum sjúkrahúsverkinum. Hetta kundi eventuelt inniborið, at deildir ella sjúkrahús í útjaðarinum vórðu latin aftur og ístaðin havt eina bráðfeingistilbúgving og ambulant virksemi, í tann mun tað er brúk fyri tí.

RøntganNavn: Solveig DalsgaardBústaður: TórshavnÚtbúgvingar: Sygepleje­ og radiografskolen i HerlevStarv: Varaleiðari á P50 og P55, psykiatriski depilin Solveig Dalsgaard, 32 ár

27[ ]