SỔ TAY...Trong thời gian qua nhiều dịch bệnh bùng phát ở Việt Nam như SARS, cúm A (H5N1, H1N1), bệnh tay chân miệng và các bệnh lây truyền theo đường

1

HƯỚNG DẪN LỒNG GHÉP TRUYỀN THÔNG RỬA TAY VỚI XÀ PHÒNG

SỔ TAY

Tài liệu dành cho cán bộ y tế xã và thôn bản

BỘ Y TẾCỤC QUẢN LÝ MÔI TRƯỜNG Y TẾ

Tháng 10 - 2011

CHỦ BIÊN: TS.TRẦN ĐẮC PHU

BAN BIÊN SOẠN

TS.TRẦN ĐẮC PHU

ThS.DƯƠNG CHÍ NAM

ThS.NGUYỄN BÍCH THỦY

ThS.PHAN THỊ THU HẰNG

TS.LÊ THỊ THU HIỀN

NGUYỄN ĐIỆP HOA

CÙ THỊ LỆ THỦY

3

LỜI NÓI ĐẦU

Trong thời gian qua nhiều dịch bệnh bùng phát ở Việt Nam như SARS, cúm A (H5N1, H1N1), bệnh tay chân miệng và các bệnh lây truyền theo đường tiêu hóa, ngành y tế đã không ngừng đẩy mạnh tuyên truyền cho cộng đồng thường xuyên giữ gìn vệ sinh cá nhân trong đó có vệ sinh bàn tay nhằm ngăn ngừa nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh. Thực tế đã chứng minh rửa tay với xà phòng (RTVXP) là một biện pháp đơn giản, dễ làm, chi phí thấp nhưng có khả năng giảm nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh rất cao. Hơn nữa, truyền thông RTVXP có thể lồng ghép khá dễ dàng vào các chương trình cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường, chăm sóc sức khỏe cộng đồng nhằm mang lại các tác động tích cực, hiệu quả.

Để nhân rộng các hoạt động truyền thông RTVXP, được sự tài trợ của Chương trình Nước và Vệ sinh - Ngân hàng Thế giới (WB), Cục Quản lý môi trường y tế - Bộ Y tế xây dựng cuốn “Sổ tay hướng dẫn lồng ghép truyền thông rửa tay với xà phòng - Tài liệu dành cho cán bộ y tế xã và thôn bản”. Cuốn sổ tay bao gồm những thông tin cơ bản và hướng dẫn chung nhằm giúp cán bộ y tế xã và thôn, bản thực hiện lồng ghép truyền thông RTVXP vào hoạt động truyền thông của các chương trình cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường và chăm sóc sức khỏe cộng đồng đang triển khai trong hệ thống ngành y tế.

Cuốn sổ tay này được xây dựng trên cơ sở tham khảo các văn bản, hướng dẫn về RTVXP của ngành Y tế cũng như khảo sát thực tế tại một số tỉnh như Hà Nam, Nghệ An, Tiền Giang và Yên Bái. Trong quá trình biên soạn tài liệu không thể tránh khỏi những thiếu sót. Ban biên soạn mong nhận được nhiều ý kiến góp ý của các đơn vị, cá nhân để cuốn tài liệu ngày càng hoàn thiện hơn.

T.M Tập thể biên soạn

Tiến sĩ Trần Đắc Phu

Phó Cục trưởng Cục Quản lý môi trường y tế

4

VIẾT TẮT

Hội LHPNVN Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam

RTVXP Rửa tay với xà phòng

UNICEF Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc

VIHEMA Cục Quản lý Môi trường Y tế

WB Ngân hàng Thế giới

WHO Tổ chức Y tế thế giới

WSP Chương trình Nước và Vệ sinh

5

MỤC LỤC

LỜI NÓI ĐẦU 3

VIẾT TẮT 4

PHẦN I- TẦM QUAN TRỌNG CỦA RỬA TAY VỚI XÀ PHÒNG (RTVXP) 6

1- Tầm quan trọng 6

2- Nỗ lực truyền thông RTVXP ở Việt Nam 7

PHẦN II- KHÁI NIỆM VÀ CÁC CHƯƠNG TRÌNH LỒNG GHÉP TRUYỀN THÔNG RTVXP 9

1- Khái niệm lồng ghép truyền thông RTVXP 9

2- Sự cần thiết lồng ghép truyền thông RTVXP 9

3- Các chương trình có thể lồng ghép truyền thông RTVXP 10

PHẦN III- HƯỚNG DẪN LỒNG GHÉP TRUYỀN THÔNG RTVXP 12

1- Các bước thực hiện lồng ghép truyền thông RTVXP 12

2- Vai trò, nhiệm vụ của cán bộ y tế xã 14

3- Vai trò, nhiệm vụ của cán bộ y tế thôn, bản 17

4- Công cụ truyền thông 18

PHẦN IV- NHỮNG THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ RTVXP 21

1- Khái niệm bàn tay sạch 21

2- Lợi ích của RTVXP 21

3- Các thời điểm quan trọng cần RTVXP 22

4- Các bước RTVXP đúng cách 22

5- Các vật dụng cần thiết để RTVXP 23

6- Cách bố trí vật dụng 23

7- Các thông điệp RTVXP 24

PHỤ LỤC 1: MỘT SỐ TRÒ CHƠI VÀ KỊCH BẢN TRUYỀN THÔNG RTVXP 27

1- Trò chơi Hái hoa dân chủ 27

2- Tiểu phẩm hài: Suýt nữa không được ăn! 28

6

PHẦN I: TẦM QUAN TRỌNG CỦA RỬA TAY VỚI XÀ PHÒNG (RTVXP)

1- TẦM QUAN TRỌNG

Theo các nhà khoa học, trên 1 cm2 da người có khoảng 40.000 vi khuẩn. Trên bàn tay người, lượng vi khuẩn còn cao hơn do tay thường xuyên tiếp xúc với các vật dụng trong sinh hoạt hàng ngày. Bàn tay bẩn là con đường lây truyền các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm kể cả các bệnh truyền nhiễm cấp tính như tiêu chảy, tả, cúm A (H5N1, H1N1) - đây là những bệnh có nguy cơ gây tử vong cao ở trẻ em, đặc biệt là trẻ em dưới 5 tuổi. Rửa tay với xà phòng (RTVXP) là một biện pháp đơn giản nhằm cắt đứt con đường lây truyền bệnh thông qua bàn tay từ đó có khả năng cứu sống hàng triệu trẻ em mỗi năm.

RTVXP trước khi tiếp xúc với thức ăn và sau khi đi vệ sinh, sau khi tiếp xúc với phân có khả năng giảm 47% nguy cơ bị tiêu chảy1 và giảm 50% số trường hợp viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi2.

RTVXP là đầu tư can thiệp hiệu quả thứ hai trong tất cả các loại đầu tư can thiệp về nước sạch và vệ sinh trong việc giảm tỉ lệ tiêu chảy (37%) ở trẻ em dưới 5 tuổi.3

Mặc dù RTVXP có hiệu quả cao như vậy nhưng ở nông thôn Việt Nam tỉ lệ người dân RTVXP còn rất thấp. Báo cáo điều tra vệ sinh môi trường nông thôn năm 2006 do Bộ Y tế phối hợp với UNICEF thực hiện cho thấy chỉ có:

• 12%ngườidânRTVXPtrướckhiăn;

• 12,2%ngườidânRTVXPsaukhitiểutiện

• 15,6%ngườidânRTVXPsaukhiđạitiện

1 Nguồn: http://www.unicef.org/eapro/20081007_Fast_Facts_FINAL.pdf và Luby, Steve, và cộngsự(2005)‘HiệuứngcủaRTVXPđốivớisứckhỏetrẻem;Mộtthửnghiệmkiểmsoátngẫunhiên’, Lancet, Các bệnh truyền nhiễm 366:225-33.

2 Chi tiết tham khảo 8: S. Luby, Agboatwalla M., Feikin D., Painter J., Billhimer W, Altaf A., và Hoekstra R. [2004] “Tác động của RTVXP đối với sức khỏe trẻ em: Một thử nghiệm kiểm soát ngẫu nhiên.” The Lancet, Vol. 366, Bản số 9481: 225-33.

3 Những đầu tư can thiệp khác là xử lý nước tại điểm sử dụng,và vệ sinh môi trường hay vệ sinh cá nhân, cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường, xử lý nước tại điểm sử dụng, giáo dục vệ sinh cánhân,xửlýnướctạinguồn;cấpnướctậptrung(tưnhân)vàcảithiệncấpnước(nhànước).Cơ sở bằng chứng: Các can thiệp Nước, Vệ sinh môi trường và Vệ sinh cá nhân- Tóm tắt tài liệu tham khảo: Tháng 12 , 2009, do Peter van Maanen tổng hợp. Ban WASH, UNICEF, New York

7

• TỉlệRTVXPởnhómcácbàmẹvàngườichămsóctrẻchỉđạt5%vàcótới60%cácbàmẹchorằngkhôngcầnthiếtphảiRTVXP.

• 4,6%họcsinhRTVXPsaukhiđitiểuvà11,5%họcsinhRTVXPsaukhiđi đại tiện.

Không thường xuyên RTVXP chính là một trong những nguyên nhân dẫn tới 60% đến 70% trẻ em bị nhiễm giun và các bệnh liên quan đến giun, sán ở vùng nông thôn Việt Nam. Khoảng 5% trong tổng số 23% trẻ em dưới 6 tuổi bịsuydinhdưỡnghiệnnaycónguyênnhânliênquanđếnviệccácbàmẹkhông thực hiện tốt vệ sinh cá nhân trong đó có RTVXP4. Về mặt kinh tế, mỗi năm Việt Nam mất khoảng 1 tỉ đô la tương đương với 2% GDP do các bệnh nhiễm khuẩn liên quan đến thức ăn gây ra.

Từ những ích lợi do RTVXP mang lại và tỉ lệ người dân RTVXP ở Việt Nam còn thấp nên cần tăng cường hơn nữa các hoạt động truyền thông về RTVXP chongườidân,đặcbiệtchocácbàmẹ,nhữngngườichămsóctrẻdưới5tuổivà học sinh tiểu học nhằm góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

2- NỖ LỰC TRUYỀN THÔNG RTVXP Ở VIỆT NAM

Truyền thông giữ gìn vệ sinh cá nhân như cải thiện hành vi RTVXP tiêu tốn chi phí thấp nhất nhưng mang lại hiệu quả bảo vệ sức khỏe cao so với các can thiệp truyền thông khác. Chi phí cải thiện sức khỏe cho một người trong một năm thông qua truyền thông RTVXP chỉ có 3USD trong khi đó chi phí tiêm chủng phòng ngừa bệnh tiêu chảy cho một người một năm lên tới hơn 2.700USD5. Vì thế, trong thời gian qua, chính phủ Việt Nam cùng với các nhà tài trợ trong nước và quốc tế đã và đang triển khai nhiều hoạt động truyền thông thay đổi hành vi trong các chương trình, dự án về chăm sóc sức khỏe, cải thiện vệ sinh môi trường và vệ sinh cá nhân ở nhiều địa phương, cụ thể như sau:

• Truyền thôngRTVXPđãđược thựchiện trongHợpphầnvệ sinhcủa Chương trình mục tiêu quốc gia về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 2011 – 2015. Chương trình này được triển khai thực hiện ở 63 tỉnh, thành trong cả nước nhằm hỗ trợ, khuyến khích người dân xây dựng các công trình cấp nước và vệ sinh đồng thời tuyên truyền cho người dân giữ gìn vệ sinh môi trường và vệ sinh cá nhân.

4 Thống kê của Bộ Y tế5 Ngân hàng Thế giới

8

• BộYtếđãvàđanghợptácvớiNgânhàngthếgiới(WB),QuỹNhiđồngLiên hợp quốc (UNICEF) và Quỹ Unilever Việt Nam nâng cao nhận thức về RTVXP thông qua truyền thông đại chúng trong trường học và truyền thông trực tiếp tại cộng đồng trong các chương trình “Vệ sinh môi trường” và “Nâng cao sức khỏe cộng đồng thông qua việc cải thiện hành vi vệ sinh cá nhân và vệ sinh môi trường” tại nhiều tỉnh thành trong cả nước. Kết quả đánh giá tại các xã triển khai dự án do Quỹ Uni-lever tài trợ cho thấy tỉ lệ các hộ gia đình có nhà vệ sinh tăng từ 27,5% lên39,3%;tỉlệcáchộcóxàphòngbánhtăngtừ35,5%đến93%;tỉlệngười dân RTVXP trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh tăng tương ứng từ 6,1% đến 54% và 14,6% đến 63,8%.

• SángkiếntruyềnthôngRTVXPdoChươngtrìnhNướcvàVệsinhcủaNgân hàng Thế giới tài trợ được Cục môi trường y tế và Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (Hội LHPNVN) thực hiện từ năm 2006-2011. Dự án nhằm giảm tỉ lệ mắc bệnh và tử vong do các bệnh về tiêu chảy gây ra ở trẻ dưới 5 tuổi thông qua chương trình truyền thông chiến lược thúc đẩy RTVXP cho phụ nữ tuổi từ 18 đến 49 và trẻ em từ 6 đến 10 tuổi. Dự án đã tiếp cận được hơn 2,1 triệu phụ nữ và trẻ em thông qua các hoạt động truyền thông do cán bộ y tế thôn bản và cán bộ Hội LHPNVN thực hiện ở 25 tỉnh, thành. Dự án đã tạo được cơ sở nhân rộng hoạt động truyền thông thay đổi hành vi RTVXP ở Việt Nam.

•BộYtếđãphátđộngnhiềuhoạtđộngtruyềnthôngvàkhuyếncáoRT-VXP là một trong những biện pháp hữu hiệu giúp ngăn ngừa lây lan dịch (trong các đợt dịch bệnh truyền nhiễm xảy ra như dịch cúm A (H5N1, H1N1), bệnh chân tay miệng, SARS, tiêu chảy).

Ngoài ra, truyền thông RTVXP cũng đã được thực hiện trong một số dự án khác về cải thiện vệ sinh môi trường và sức khỏe cộng đồng ở nhiều địa phương trên cả nước với sự hỗ trợ của Cơ quan hợp tác phát triển Đan Mạch, Cơ quan hỗ trợ phát triển Úc, Ủy ban Châu Âu, Tổ chức hỗ trợ phát triển Hà Lan và nhiều tổ chức phi chính phủ quốc tế như Care, Đông Tây hội ngộ, Plan Việt Nam, Habitat.

9

PHẦN II : KHÁI NIỆM VÀ CÁC CHƯƠNG TRÌNH LỒNG GHÉP

TRUYỀN THÔNG RTVXP

1- KHÁI NIỆM LỒNG GHÉP TRUYỀN THÔNG RTVXP

Lồng ghép truyền thông RTVXP là hoạt động gắn truyền thông RTVXP vào hoạt động truyền thông của các chương trình dự án có liên quan một cách có hệ thống nhằm nhân rộng hoạt động RTVXP, tăng số người được hưởng lợi và nâng cao hiệu quả thực hiện mục tiêu chăm sóc sức khỏe cộng đồng và hiệu quả chi phí.

Việc lồng ghép truyền thông RTVXP cần đảm bảo một số nguyên tắc cơ bản như sau:

- Tăng hiệu quả thực hiện mục tiêu tổng thể của chương trình, dự án và được sự chấp thuận của cơ quan chủ quản.

- Cải thiện hành vi RTVXP góp phần thực hiện mục tiêu chăm sóc sức khỏe của chương trình, dự án

- Không gây quá tải cho cán bộ truyền thông

- Lồng ghép cần tiến hành thường xuyên và có hệ thống

2-SỰ CẦN THIẾT LỒNG GHÉP TRUYỀN THÔNG RTVXP

Lồng ghép truyền thông RTVXP có khả năng đáp ứng được chủ trương tiết kiệm nguồn lực xã hội và tăng hiệu quả thực hiện vì các chương trình, dự án chăm sóc sức khỏe, cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường, vệ sinh cá nhân được thực hiện ở nhiều khu vực, tiếp cận nhiều nhóm đối tượng khác nhau. Ví dụ khi lồng ghép truyền thông RTVXP vào Chương trình Phòng chống suydinhdưỡngtrẻemsẽtiếpcậnđượchàngtriệubàmẹvànhữngngườichăm sóc trẻ ở khắp mọi miền trên cả nước. Việc hiểu được lợi ích của RTVXP vàthựchiệnthườngxuyênhànhvinàysẽgiúpcácbàmẹcũngnhưnhữngngười chăm sóc trẻ nuôi dưỡng và bảo vệ sức khỏe cho con em mình tốt hơn và do đó sẽ góp phần làm giảm tỷ lệ suy dinh dưỡng ở trẻ em. Khi lồng ghép RTVXP vào các chương trình phòng chống dịch sẽ góp phần cắt đứt con đường lây truyền bệnh, từ đó sẽ làm tăng hiệu quả khống chế mức độ lan truyền dịch bệnh.

10

Đồng thời, lồng ghép truyền thông RTVXP có khả năng đáp ứng được tiết kiệm nguồn lực xã hội. Chi phí khi lồng ghép truyền thông RTVXP vào các chương trình liên quan hiện có sẽ thấp hơn và hiệu quả đạt được sẽ cao hơn so với việc tổ chức thực hiện dưới hình thức một dự án riêng biệt. Vì khi thực hiện riêng biệt chi phí quản lý và tổ chức sẽ lớn hơn rất nhiều so với chi phí đầu tư vật chất (xà phòng, nước sạch) do đó làm hạn chế khả năng nhân rộng hoạt động và mở rộng đối tượng hưởng lợi. Ngược lại, khi lồng ghép truyền thông RTVXP vào các chương trình có liên quan như chương trình khuyến khíchnuôiconbằngsữamẹthìphầnlớncácbàmẹởhầuhếtcácthônbảntrong cả nước là đối tượng hưởng lợi của chương trình này sẽ được tiếp cận thêm hoạt động RTVXP mà không mất thêm các chi phí quản lý.

3-CÁC CHƯƠNG TRÌNH CÓ THỂ LỒNG GHÉP TRUYỀN THÔNG RTVXP

Truyền thông RTVXP liên quan mật thiết đến những chương trình chăm sóc sức khỏe cộng đồng, cải thiện vệ sinh môi trường, vệ sinh cá nhân nên có thể lồng ghép vào các chương trình sau:

• ChươngtrìnhPhòngchốngsuydinhdưỡngtrẻem: Phòng chống suydinhdưỡng,trongđócónuôiconbằngsữamẹ,làmộtchươngtrình quy mô quốc gia được Chính phủ cấp kinh phí thực hiện trên phạm vi cả nước. Đối tượng hưởng lợi của chương trình là phụ nữ cóthaivàcácbàmẹcócondưới5tuổi.Hoạtđộngchínhlàbổsungvitamin A, tẩy giun, tiêm phòng cho trẻ em. Chương trình này có đội ngũ cộng tác viên dinh dưỡng ở hơn 98% thôn bản trong cả nước. Nên lồng ghép truyền thông RTVXP vào chương trình này vì sẽ tiếp cận được nhiều người trên diện rộng và góp phần làm giảm tỉ lệ trẻ em bị suy dinh dưỡng gây ra từ nguyên nhân có liên quan đến vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường.

• ChươngtrìnhVệsinhantoànthựcphẩm:Đây là chương trình mục tiêu quốc gia được Chính phủ cấp kinh phí thực hiện. Nhóm đối tượng truyền thông là các nhà sản xuất, kinh doanh thực phẩm, những người chế biến và bán thức ăn, những người mua thực phẩm và nấu ăn hàng ngày trong gia đình. Tất cả các kênh truyền thông lớn và các tổ chức quần chúng như Hội LHPNVN - hệ thống có tới hơn 11 triệu hội viên trong cả nước đã được Chính phủ huy động tham gia truyền thông. Lồng ghép truyền thông RTVXP vào chương trình này sẽ mang lại hiệu quả tác động lớn trên diện rộng và hạn chế nguy cơ thức ăn bị nhiễm khuẩn trong quá trình chế biến.

11

• ChươngtrìnhPhòngchốngdịch:Chương trình này được Chính phủ cấp ngân sách hoạt động hàng năm nhằm kiểm soát sự xuất hiện và lây lan các loại bệnh truyền nhiễm gây dịch như cúm A (H5N1, H1N1), tả, tiêu chảy, bệnh tay chân miệng, SARS. Truyền thông RTVXP nên được lồng ghép vào chương trình này vì RTVXP có hiệu quả ngăn ngừa sự lây lan các bệnh nói trên.

• ChươngtrìnhYtếtrườnghọc:Với kinh phí của Chính phủ, chương trình y tế trường học đang được triển khai ở nhiều tỉnh và tiếp cận được hàng triệu học sinh phổ thông các cấp. Hiện nay nhiều trung tâm y tế quận/huyện trong cả nước đang phối hợp với các đơn vị giáo dục, đặc biệt là các trường học thực hiện truyền thông về sức khỏe nhằm giúp các em học sinh phòng ngừa lây nhiễm các loại bệnh như tiêu chảy, cúm A (H5N1, H1N1), bệnh tay chân miệng… Lồng ghép truyền thông RTVXP vào chương trình này sẽ tạo được thói quen tốt cho các em học sinh từ khi còn nhỏ, tạo tác động hưởng ứng đến các thành viên khác trong gia đình học sinh, duy trì thói quen bền vững khi học sinh trưởng thành và có ảnh hưởng tới thế hệ sau.

• ChươngtrìnhTiêmchủngmởrộng:Là một trong các chương trình y tế quốc gia ưu tiên. Chương trình này được triển khai trên 100% xã phường trong cả nước. Đối tượng hưởng lợi của chương trình là trẻ em từ sơ sinh đến năm tuổi, phụ nữ có thai và phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ. Chương trình được thực hiện hàng tháng tại các trạm y tế xã. Lồng ghép truyền thông RTVXP vào chương trình này sẽ đảm bảotiếpcậnđượccácbàmẹvànhữngngườichămsóctrẻtrênmọimiền đất nước.

• Cácchươngtrình,dựánliênquankhác:Ngoài những chương trình cụ thể nói trên trên, truyền thông RTVXP còn có thể lồng ghép vào các chương trình, dự án khác như Phòng chống HIV/AIDS.

12

PHẦN

III:

HƯỚN

G DẪ

N LỒ

NG G

HÉP

TRUY

ỀN TH

ÔNG

RTVX

P

1-CÁ

C BƯỚ

C THỰ

C HIỆ

N LỒ

NG G

HÉP

TRUY

ỀN TH

ÔNG

RTVX

P

Lồng

ghé

p tr

uyền

thôn

g RT

VXP

bao

gồm

ba

bước

chí

nh là

Chu

ẩn b

ị, Th

ực h

iện,

The

o dõ

i giá

m s

át v

à bá

o cá

o.

Nhữ

ng h

oạt đ

ộng

cụ th

ể nê

u tr

ong

bảng

hướ

ng d

ẫn d

ưới đ

ây là

nhữ

ng h

ướng

dẫn

chu

ng đ

ể th

am k

hảo

khi q

uyết

đị

nh lồ

ng g

hép

truy

ền th

ông

RTVX

P và

o cá

c ch

ương

trìn

h, d

ự án

chă

m só

c sứ

c kh

ỏe c

ộng

đồng

và

cải t

hiện

vệ

sinh

m

ôi tr

ường

. Việ

c áp

dụn

g cụ

thể

bước

nào

nên

đượ

c lự

a ch

ọn s

ao c

ho p

hù h

ợp v

ới đ

iều

kiện

của

địa

phư

ơng

và

theo

hướ

ng d

ẫn c

ủa y

tế c

ấp tr

ên.

Cac b

ươc

Hoat

đôn

gM

uc đ

ichGh

i chu

Chuẩ

n bị

- T

hảo

luận

phố

i hợp

với

các b

an

ngàn

h đo

àn th

ể có

liên

qua

n-

Tăng

cườ

ng h

iệu

quả

thực

hi

ện-

Hội

phụ

nữ,

Đoà

n th

anh

niên

, H

ội n

ông

dân…

- Ch

uẩn

bị n

ội d

ung,

phư

ơng

pháp

- Ch

ủ độ

ng v

ề m

ặt t

hời

gian

, ng

uồn

lực

- Đ

ảm b

ảo tí

nh h

ệ th

ống

- Xá

c đị

nh th

ời g

ian,

địa

điể

m-

Đảm

bảo

tín

h ch

ủ độ

ng v

à hi

ệu q

uả th

ực h

iện

- P

hân

công

cán

bộ

thực

hiệ

n-

Đảm

bảo

có

đủ n

hân

lực

để

thực

hiệ

n-

Cần

có p

hân

công

nhi

ệm v

ụ cụ

th

ể co

cán

bộ

y tế

xã

và c

ộng

tác

viên

thô

n bả

n cũ

ng n

hư

các

ban

ngàn

h liê

n qu

an tr

ong

việc

truy

ền th

ông

RTVX

P

13

Cac b

ươc

Hoat

đôn

gM

uc đ

ichGh

i chu

- Ch

uẩn

bị v

ật d

ụng,

tài

liệ

u ph

ù hợ

p-

Chủ

động

và

đảm

bảo

thờ

i gi

an k

hi th

ực h

iện

lồng

ghé

p-

Xà

phòn

g,

nước

, dụ

ng

cụ

chứa

nướ

c, g

áo m

úc n

ước,

kh

ăn s

ạch

- T

ranh

min

h họ

a

Thực

hi

ện

Thực

hiệ

n lồ

ng g

hép

việc

tr

uyền

thôn

g RT

VXP

với c

ác

nội d

ung

truy

ền th

ông

về s

ức

khỏe

khá

c

- T

rang

bị c

ho n

gười

dân

cá

c ki

ến th

ức v

ề lợ

i ích

của

RT

VXP,

các

bước

rửa

tay

với

xà p

hòng

và

các

thời

điể

m

cần

phải

rửa

tay

- Th

am k

hảo

một

số

hình

th

ức tr

uyền

thôn

g

Theo

dõ

i, gi

ám

sát v

à bá

o cá

o

- T

heo

dõi,

ghi d

anh

sách

số

ngườ

i tha

m g

ia v

à số

hoạ

t độ

ng tr

uyền

thôn

g

- Tổ

ng h

ợp s

ố liệ

u về

số

hộ

gia

đình

có

xà p

hòng

và

nước

sạc

h

- Đ

ảm b

ảo ti

ến đ

ộ ho

ạt đ

ộng

- Ch

ia s

ẻ th

ông

tin v

à bà

i học

ki

nh n

ghiệ

m v

ới c

ác b

ên c

ó liê

n qu

an

Số li

ệu n

ên b

ổ su

ng th

êm v

ào

báo

cáo

hoạt

độn

g ch

ính:

- S

ố cu

ộc h

ọp/h

oạt đ

ộng

có

thảo

luận

về

RTVX

P-

Số

ngườ

i tha

m g

ia

- S

ố hộ

gia

đìn

h có

nướ

c sạ

ch, x

à ph

òng

được

bố

trí

hợp

lý

14

2- LỒNG GHÉP RTVXP VÀO MỘT SỐ CHƯƠNG TRÌNH CỤ THỂ

2.1-ChươngtrìnhPhòngchốngsuydinhdưỡngtrẻem

Bước 1: Chuẩn bị

- Xác định các hoạt động phù hợp để lồng ghép RTVXP như tẩy giun, tiêm phòng cho trẻ em, ngày tổ chức bữa ăn dinh dưỡng cho trẻ, ngày tậphuấncácbàmẹvềbữaănhợplý,đủdinhdưỡngchotrẻ,cácbuổitập huấn về kiến thức và thực hành nuôi con…

- Xác định thời gian diễn ra các hoạt động này

- Lên kế hoạch lồng ghép truyền thông RTVXP trong những ngày diễn ra hoạt động lựa chọn để lồng ghép.

- Thảo luận và hợp tác với các ban ngành liên quan như Hội Phụ nữ, Đoàn thanh niên để vận động đối tượng tham dự đầy đủ cũng như tổ chức thực hiện hoạt động truyền thông

- Phân công trách nhiệm cho các cán bộ thực hiện

- Chuẩn bị các dụng cụ thực hành RTVXP, tờ rơi về các bước RTVXP đúng cách, chuẩn bị thông điệp và các biểu ngữ phù hợp

Bước 2: Thực hiện

- Tổ chức thực hiện các hình thức truyền thông RTVXP lồng ghép vào các hoạt động truyền thông phù hợp của chương trình (tham khảo hướng dẫn về công cụ truyền thông tại mục 5 của phần này)

- Nội dung truyền thông lồng ghép RTVXP ít nhất đảm bảo được các phần: lợi ích của việc RTVXP, các bước RTVXP và các thời điểm quan trọng cần RTVXP.

Bước 3: Theo dõi, giám sát và báo cáo

- Ghi lại số người tham gia

- Tổng hợp số liệu, đưa vào báo các định kỳ

2.2-ChươngtrìnhVệsinhantoànthựcphẩm


- Xác định các hoạt động phù hợp để lồng ghép RTVXP như Hội thi Triệubữaănvìsứckhỏevàvệsinhantoànthựcphẩm;Bữaăngiađình

15

hợplý,đảmbảovệsinh;Câulạcbộẩmthựcvớichủđềvệ,sinhantoànthựcphẩmvìsứckhỏegiađìnhvàcộngđồng;môhìnhBếpănantoàn;Chếbiếnthựcphẩmsạch;Vệsinhthứcănđườngphố…







- Sử dụng các kỹ năng truyền thông sao cho phù hợp với từng hoạt động truyền thông chính

- Nội dung truyền thông RTVXP ít nhất đảm bảo các bước RTVXP đúng cách, và các thời điểm quan trọng cần RTVXP và lợi ích


- Ghi lại số người tham gia

- Tổng hợp số liệu, đưa vào báo các định kỳ

2.3-ChươngtrìnhPhòngchốngdịch


- Xác định chương trình phòng chống dịch cụ thể đang được thực hiện tại địa phương




16




- Lồng ghép truyền thông RTVXP vào hoạt động truyền thông của chương trình phòng chống dịch như đưa vào biểu ngữ và phát thanh trên phương tiện thông tin đại chúng

- Nhấn mạnh các bước RTVXP đúng cách và các thời điểm quan trọng cần RTVXP để ngăn ngừa lây lan dịch bệnh


- Theo dõi ghi lại số liệu các hoạt động lồng ghép và các sự kiện truyền thông

- Tổng hợp báo cáo định kỳ

2.4-ChươngtrìnhYtếtrườnghọc


- Thảo luận hợp tác với các trường học và cơ quan giáo dục tại địa phương để đưa truyền thông RTVXP vào hoạt động giáo dục trong trường

- Lên kế hoạch lồng ghép RTVXP vào các chương trình phòng chống bệnh dịch và bảo vệ sức khỏe trẻ em




- Tổ chức truyền thông RTVXP cho học sinh thông qua các câu chuyện hoặc trò chơi


- Theo dõi ghi lại số liệu các hoạt động lồng ghép và các sự kiện truyền thông

- Tổng hợp báo cáo định kỳ về số lượng học sinh, giáo viên tham gia

17

2.5-ChươngtrìnhTiêmchủngmởrộng


- Xác định ngày tổ chức tiêm chủng hàng tháng tại địa phương

- Lên kế hoạch thực hiện




- Truyền thông RTVXP vào các ngày tiêm chủng hàng tháng tại địa phương

- Áp dụng kỹ năng truyền thông trực tiếp, sử dụng các loại tờ rơi, pano với các thông điệp phù hợp

- Nhấn mạnh các bước RTVXP đúng cách, thời điểm quan trọng cần RTVXP và lợi ích


- Ghi lại số liệu những người được truyền thông

- Tổng hợp dữ liệu và báo cáo định kỳ

3- VAI TRÒ, NHIỆM VỤ CỦA CÁN BỘ Y TẾ XÃ- Phối hợp với các ban ngành, đoàn thể của xã, đặc biệt là Hội Phụ nữ và

Hội Nông dân, để lồng ghép RTVXP vào các cuộc họp nhóm, các buổi sinh hoạt câu lạc bộ

- Hướng dẫn cán bộ y tế thôn bản về phương pháp và nội dung truyền thông RTVXP

- Tổng hợp báo cáo hoạt động truyền thông RTVXP vào báo cáo chung của chương trình được lồng ghép

- Đề nghị hỗ trợ

18

4- VAI TRÒ, NHIỆM VỤ CỦA CÁN BỘ Y TẾ THÔN, BẢN- Trực tiếp thực hiện lồng ghép truyền thông RTVXP theo nội dung,

phương pháp đã được trạm y tế xã hướng dẫn

- Báo cáo định kỳ kết quả thực hiện hoạt động

- Đề nghị hỗ trợ chuyên môn, kỹ thuật và kinh phí

5-CÔNG CỤ TRUYỀN THÔNG

Truyền thông RTVXP có thể lồng ghép vào nhiều sinh hoạt cộng đồng như các cuộc họp, sinh hoạt câu lạc bộ, sinh hoạt văn hóa và thăm hộ gia đình. Nội dung lồng ghép và phương pháp thực hiện sẽ do tuyên truyền viên quyết định lựa chọn tùy thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện thực tế khi tổ chức sự kiện, tuy nhiên cần đảm bảo truyền đạt những nội dung chính bao gồm ý nghĩa của RTVXP, các bước RTVXP đúng cách và thời điểm quan trọng cần phải RTVXP.

Một số công cụ truyền thông được giới thiệu tóm tắt dưới đây:

5.1- Họp thôn bản, họp nhóm

Đây là hoạt động truyền thông trực tiếp được cán bộ y tế thôn bản thực hiện với các nhóm đối tượng cụ thể, hay với đại diện các hộ gia đình. Vào cuối một buổi họp thôn hay buổi họp của một chương trình cụ thể nào đó, cán bộ y tế thôn bản có thể dành 30 phút để hướng dẫn RTVXP đúng cách.

Các bước tiến như sau:

Chuẩnbị:

- Xà phòng và khăn sạch. Rửa tay với xà phòng nên được tiến hành ở nơi có vòi nước sạch, nếu không có thì nhân viên y tế thôn bản cần chuẩn bị xô hoặc chậu nước sạch, gáo múc nước.

- Mang theo bức tranh minh họa con đường lây truyền bệnh liên quan tới bàn tay và bức tranh minh họa các bước RTVXP đúng cách.

Cácbướctiếnhành:

- Hỏi: Các bác, các chị có thường rửa tay với xà phòng không? Mời 2-3 người trả lời.

- Hỏi: Thường thì rửa lúc nào? Mời 2-3 người trả lời.

19

- Hỏi: Tại sao lại cần rửa tay với xà phòng? Mời 2-3 ngưởi trả lời.

- Giải thích: Sử dụng bức tranh minh họa các con đường lây truyền bệnh liên quan tới bàn tay, giải thích vi khuẩn xâm nhập cơ thể người qua bàn tay như thế nào.

- Kếtluận: Bàn tay có nhiều vi khuẩn mắt thường không nhìn thấy. Bàn tay là con đường qua đó vi khuẩn xâm nhập cơ thể qua miệng, mũi, mắt, dẫn đến lây nhiễm các loại các bệnh tiêu chảy, lị, tả, thương hàn và các bệnh liên quan tới đường hô hấp. Chỉ cần rửa tay sạch với xà phòng là có thể ngăn ngừa lây nhiễm những bệnh đó.

- Hỏitiếp:Nhìn vào bức tranh này, chúng ta có thể xác định được khi nào cần RTVXP không? Mời 2-3 người chia sẻ ý kiến.

- Kếtluận: 4 thời điểm quan trọng nhất cần RTVXP trong ngày là:

• Trước khi nấu ăn

•Trướckhiăn

•Saukhiđivệsinh

•Saukhilàmvệsinhchotrẻ

Ghichú:TùytheochươngtrìnhchínhđểchọnthờiđiểmcầnphảiRT-VXPsaochophùhợp(đềnghịthamkhảophầnIV)

- TrìnhdiễncácbướcRTVXP: Giải thích 6 bước RTVXP trong khi trình diễn

- Mời 2-3 người lên thực hành RTVXP trước cả nhóm.

- Hỏi: Anh (chị) cảm thấy thế nào sau khi RTVXP xong? Mời những người vừa thực hành chia sẻ cảm giác của họ về bàn tay sau khi rửa xà phòng.

- Củngcố: Mời 2 người nhắc lại các bước RTVXP.

- Hỏi: Ở nhà anh/chị thường để xà phòng và nước ở chỗ nào? Mời một số người chia sẻ ý kiến.

- Giải thích: Cần bố trí xà phòng và nước sạch ở trong nhà vệ sinh, trong bếp hoặc trong vòng 3m tính từ nhà vệ sinh để nhắc mọi người nhớ RTVXP vào những thời điểm quan trọng.

- Kếtluận: Nhấn mạnh rằng RTVXP rất dễ làm và rất có ích. Đề nghị những người tham dự cuộc họp hướng dẫn các thành viên trong gia đình thực hành RTVXP hàng ngày và bố trí xà phòng và nước hợp lý.

20

5.2- Truyền thông qua đài truyền thanh xã, thôn

Thống nhất nội dung truyền thông RTVXP với cán bộ văn hóa thông tin. Có thể sử dụng những thông tin cơ bản về RTVXP để tuyên truyền qua loa phát thanh của xã, đồng thời phối hợp với cán bộ văn hóa xã sáng tác những bài thơ, bài hát liên quan đến RTVXP.

5.3- Thăm hộ gia đình

Kết hợp với các nội dung tuyên truyền khác, tuyên truyền viên củng cố thông tin về RTVXP với các hộ gia đình bao gồm đường lây truyền bệnh, lợi ích của RTVXP, các thời điểm quan trọng cần RTVXP. Đồng thời quan sát, tư vấn cho hộ gia đình cách bố trí xà phòng và nguồn nước ở những nơi thuận tiện và những loại xà phòng có thể dùng để rửa tay (nước rửa bát, bột giặt…).

5.4- Tư vấn sức khỏe

Khi khám, chữa bệnh, cán bộ y tế xã có thể tư vấn và giải thích cho bệnh nhân về lợi ích của RTVXP và các bước RTVXP đúng cách. Ví dụ như RTVXP có thể làm giảm nguy cơ lây nhiễm các bệnh truyền nhiễm. Đặc biệt là bệnh tiêu chảy, bệnh SARS, bệnh cúm A (H1N1, H5N1) và bệnh HIV/AIDS.

5.5- Sinh hoạt câu lạc bộ

Có thể sử dụng trò chơi, tiểu phẩm hoặc đố vui tùy thuộc vào thời gian sinh hoạt tổng thể và số lượng các tiết mục. (Đề nghị tham khảo phụ lục 1).

21

PHẦN IV: NHỮNG THÔNG TIN CƠ BẢN VỀ RTVXP

1 - KHÁI NIỆM BÀN TAY SẠCH

Bàn tay sạch là bàn tay không chứa chất bẩn và mầm bệnh. Ngay cả khi bàn tay trông sạch và không có mùi hôi thì trên tay vẫn có thể có nhiều vi trùng mà mắt thường không nhìn thấy. Nếu chỉ rửa tay với nước thì không thể làm sạch hết các chất bẩn và những vi trùng gây bệnh vì vậy cần rửa tay với xà phòng và nước để có bàn tay sạch.

2 - LỢI ÍCH CỦA RTVXP

Bệnh truyền nhiễm thường truyền từ người này sang người khác qua tiếp xúc cơ thể trực tiếp như bắt tay, ôm hôn hoặc qua đường hô hấp như nói chuyện. Một số vi khuẩn gây bệnh có thể được truyền đến cơ thể người thông qua bàn tay vì bàn tay hàng ngày tiếp xúc với rất nhiều thứ chứa vi rút, vi khuẩn hay vi trùng truyền bệnh như phân kể cả phân trẻ em (Hình 1).

Hình1:Sơđồlâytruyềnbệnh

22

RTVXP thường xuyên vừa đem lại cảm giác an toàn, sạch sẽ, thoải mái, tự tin và vừa giúp phòng tránh hiệu quả nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như cúm A(H5N1, H1N1), bệnh chân tay miệng, tả, lỵ, thương hàn, SARS…

3 - CÁC THỜI ĐIỂM QUAN TRỌNG CẦN RTVXP

RTVXP nên được thực hiện vào bất cứ lúc nào mà chúng ta cảm thấy bàn tay không sạch và đặc biệt cần nhớ RTVXP vào bốn thời điểm quan trọng sau đây để ngăn ngừa sự lây lan của bệnh dịch:

• Trướckhichếbiếnthứcăn

• Trướckhiănhaychotrẻăn

• Saukhiđivệsinh

• Saukhilàmvệsinhchotrẻ

4 - CÁC BƯỚC RTVXP ĐÚNG CÁCH

Mỗi lần RTVXP nên thực hiện đầy đủ và theo trình tự 6 bước mô tả dưới đây để đảm bảo tiêu diệt tối đa vi khuẩn, giảm tối thiểu khả năng mắc bệnh và lây lan bệnh qua bàn tay.

• Bước1:Làmướthaibàntaybằngnướcsạch.Thoaxàphòngvàolòngbàn tay và mu bàn tay. Chà xát hai lòng bàn tay với nhau.

• Bước2:Dùngngóntayvàlòngbàntaynàycuốnvàxoaylầnlượttừngngón của bàn tay kia và ngược lại.

• Bước3:Dùng lòngbàntaynàychàxátchéo lênmubàntaykiavàngược lại.

• Bước4:Dùngđầungóntaycủalòngbàntaynàymiếtvàokẽgiữacácngón tay của bàn tay kia và ngược lại.

• Bước5:Chụm5đầungóntaycủataynàycọvàolòngbàntaykiabằngcách xoay đi, xoay lại.

• Bước6:Chàchotaysạchhếtxàphòngdướinguồnnướcsạch.Đểtaykhô tự nhiên.

Chú ý: Bước 2, bước 3, và bước 4 có thể thay đổi trình tự cho nhau.Thời gian cho mỗi lần rửa tay tối thiểu là 1 phút. Lặp lại tối thiểu 5 lần mỗi bước đối với các bước 2, 3, 4, 5. Nếu không có thời gian chờ tay khô tự nhiên thì có thể lau khô tay bằng khăn sạch hoặc giấy sạch

23

5 - CÁC VẬT DỤNG CẦN THIẾT ĐỂ RTVXP

- Xà phòng: Có thể sử dụng bất kỳ loại xà phòng nào để rửa tay như xà phòng bánh, nước rửa tay, nước rửa chén, bột giặt, ….

- Nước sạch

- Dụng cụ chứa nước: Vòi nước, xô, chậu hoặc gáo có cán…

6 - CÁCH BỐ TRÍ VẬT DỤNG

Những vật dụng cần thiết để RTVXP cần được bố trí ở những nơi dễ thấy, dễ nhớ và dễ thực hiện, đặc biệt là vào những thời điểm quan trọng. Tốt nhất nên bố trí xà phòng và nguồn nước sạch ở trong nhà bếp và nhà vệ sinh. Trong trường hợp không thể bố trí trong nhà bếp hay nhà vệ sinh thì nên bố trí trong khoảng cách tối đa 3m tính từ nhà bếp hoặc nhà vệ sinh.

c 4 c 6

c 2

Dùng bàn tay nà và xoáy a ay kia

Dùng lòng bàn tay này xát lên mu bàn tay kia v

Dùng các ngón ta ay nàyxát v ay kia

v

X và xát tay cho trxà phòng trên tay.

c 1 c 3

c 5

và xoa xà phòng vào bàn tay

ay này xoáy vào lòng bàn tay kia

v

T g ay t t. C t

Hình2:Sáubướcrửatayvớixàphòng

24

Chươ

ng

trình

Cácthôn

gđiệp

vềlợiích

củ

aRT

VXP

Nhữ

ngth

ờiđiểmqua

ntrọn

gcầnRT

VXP

Đốitư

ợngtruy

ềnth

ông

Nướ

csạch

và

Vệsinh

môitrườ

ng

nông

thôn

Vì s

ức k

hỏe

cộng

đồn

g,

hãy

rửa

tay

với x

à ph

òng

Hãy

rửa

tay

với x

à ph

òng

để b

ảo v

ệ gi

a đì

nh b

ạn

Rửa

tay

với x

à ph

òng

•Trước

khichế

biếnthức

ăn

•Trước

khiănha

ych

otr

ẻ ăn

•Sau

khiđivệsinh

•Sau

khilàmvệsinh

cho

tr

ẻ

•To

àndân

,đặcbiệtlàđố

itư

ợng

phụ

nữ v

à tr

ẻ em

.

Phòn

gch

ốngsu

ydinh

dưỡ

ng

trẻem

Hãy

rửa

tay

với x

à ph

òng

vì

sức

khỏ

e và

sự

phát

tr

iển

của

con

bạn!

Rửa

tay

với x

à ph

òng

giúp

bạ

n bả

o vệ

sức

khỏ

e,

phòn

g ch

ống

bệnh

và

giảm

ngu

y cơ

suy

din

h dư

ỡng

ở tr

ẻ!

Rửa

tay

với x

à ph

òng

•Trước

khichế

biếnthức

ăn

•Trước

khiănha

ych

otr

ẻ ăn

•Sau

khiđivệsinh

•Sau

khilàmvệsinh

cho

tr

ẻ

•Cácbàmẹcócon

dướ

i5tu

ổi

7- CÁ

C THÔ

NG Đ

IỆP

RTVX

P

25

Chươ

ng

trình

Cácthôn

gđiệp

vềlợiích

củ

aRT

VXP

Nhữ

ngth

ờiđiểmqua

ntrọn

gcầ

n RT

VXP

Đốitư

ợngtruy

ềnth

ông

Vệsinhan

toàn

thực

ph

ẩm

Rửa

tay

với x

à ph

òng

để

giảm

thiể

u ng

uy c

ơ bị

ngộ

độ

c th

ực p

hẩm

cho

bạn

và

gia

đình

.

Rửa

tay

với x

à ph

òng

•Trước

khichế

biếnthứcăn

•Trước

khiănha

ych

otrẻăn

•Trước

khitiếp

xúcvớith

ực

phẩm

đã

nấu

chín

hoặ

c th

ực

phẩm

dùn

g để

ăn

sống

.

•Sau

khitiếp

xúcvớith

ực

phẩm

sốn

g

•Sau

khiđivệsinh

•Sau

khilàmvệsinh

cho

trẻ

Tất c

ả nh

ững

ngườ

i tha

m

gia

chế

biến

thức

ăn

Cácbà

mẹcótrẻdư

ới5

tuổi

Ytếtrườ

ng

học

RTVX

P vì

sức

khỏ

e củ

a m

ình

và m

ọi n

gười

! Rử

a ta

y vớ

i xà

phòn

g

•Trước

khiăn

•Sau

khiđivệsinh

Học

sin

h

26

Chươ

ng

trình

Cácthôn

gđiệp

vềlợiích

củ

aRT

VXP

Nhữ

ngth

ờiđiểmqua

ntrọn

gcầ

n RT

VXP

Đốitư

ợngtruy

ềnth

ông

Phòn

gch

ốngdịch

Ví

dụ

về

thôn

g đi

ệp n

hằm

ph

òng

lây

nhiễ

m c

úm

A (H

5N1)

Thườ

ng x

uyên

RTV

XP đ

ể ng

ăn n

gừa

lây

nhiễ

m c

úm

A (H

5N1)

cho

bản

thân

, gi

a đì

nh v

à cộ

ng đ

ồng.

Rửa

tay

với x

à ph

òng

•Trước

khichế

biếnthứcăn

•Trước

khiănha

ych

otrẻăn

•Sau

khihoha

yhắ

thơim

àdù

ng ta

y ch

e m

ũi, m

iệng

.

•Sau

khichă

msócngư

ờibị

cúm

A h

ay n

ghi b

ị cúm

A.

•Sau

khitiếp

xúcvớigiacầm

và

các

sản

phẩ

m g

ia c

ầm

sống

(thị

t, tr

ứng)

.

•Sau

khiqué

tdọn

vàvệsinh

chuồ

ng tr

ại

Mọi

đối

tượn

g, đ

ặc b

iệt

là n

gười

chă

n nu

ôi, b

uôn

bán,

giế

t mổ

và c

hế b

iến

gia

cầm

, ngư

ời c

hăm

sóc

cá

c bệ

nh n

hân

nhiễ

m

cúm

27

PHỤ LỤC 1: Môt số trò chơi và kịch bản truyền thông RTVXP

1. TRÒ CHƠI HÁI HOA DÂN CHỦ

Chuẩnbị:

• 10bánhxàphònglàmphầnthưởng

• Đặtsẵn1cànhcâyởgiữaphòng,haytrênsânkhấunhàvănhóa.

• Càisẵn10mảnhgiấycóghicáccâuhỏilêncànhcây.Mỗimộtmảnhgiấy chỉ ghi 1 câu hỏi. Sau đây là gợi ý một số câu hỏi và đáp án:

Câu hoi Đap an

Thế nào là bàn tay sạch? Không chứa chất bẩn và mầm bệnh

Tại sao phải thường xuyên RTVXP Rửa sạch chất bẩn và vi khuẩn gây bệnh

Những thời điểm quan trọng cần RTVXP là những thời điểm nào?

Trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn, trước khi cho trẻ ăn, sau khi đi vệ sinh, sau khi làm vệ sinh cho trẻ,

Tại sao cần RTVXP trước khi ăn? Tránh vi khuẩn gây bệnh lây truyền qua tay vào miệng

Tại sao cần RTVXP trước khi chế biến thức ăn?

Tránh làm thức ăn nhiễm khuẩn

Tai sao cần RTVXP sau khi làm vệ sinh cho trẻ?

Rửa sạch vi khuẩn nhiễm vào tay từ phân của trẻ

Tại sao cần RTVXP trước khi cho con bú?

Tránh cho trẻ bị nhiễm khuẩn từ bàn tay

Tại sao sau khi tiếp xúc với gia cầm phải rửa tay với xà phòng?

Tránh nhiễm khuẩn và vi rút cúm

Nên để xà phòng và nước ở những nơi nào để thuận tiện, dễ nhớ rửa tay?

Trong bếp và nhà vệ sinh hoặc trong khoảng cách 3m từ bếp hoặc nhà vệ sinh

28

Cáchchơi:Chủ trò mời từng người lên hái hoa và trả lời câu hỏi ghi trong mảnh giấy. Nếu trả lời đúng, được thưởng 1 bánh xà phòng. Nếu trả lời không đúng, mời họ đứng sang một bên và hỏi xem có ai xung phong trả lời không. Người xung phong nếu trả lời đúng sẽ được thưởng 1 bánh xà phòng. Chủ trò tiếp tục mời những người khác lần lượt hái hoa và trả lời theo cách tương tự. Tất cả những người trả lời không đúng sẽ phải đồng thanh hát một bài hát có từ “tay”, hoặc “nước”.

2.TIỂU PHẨM HÀI: SUÝT NỮA KHÔNG ĐƯỢC ĂN!

Đạocụvàkịchbản:

- Trên sân khấu đặt một mâm có đũa bát và đồ ăn (ví dụ hoa quả thật).

- 2 người đeo mặt nạ, một mặt nghiêm, một mặt cười. Diễn viên có thể lấy nam đóng giả nữ, nữ đóng giả nam để gây cười. Cần 2 người đứng sau sân khấu phụ họa và hỗ trợ.

- Chuẩnbịsẵn1xônước,chậukhông,gáo,khănkhôvàxàphòngđểphía sau sân khấu.

Nộidungtiểuphẩm:

Nhân vật Lời thoai

A:(mặtnạnghiêm)ngồisẵnmộtbên góc sân khấu, tay cầm roi, giống như canh mâm cơm.

B: (mặt nạ cười), chạy ra sân khấu, đi vòng qua vòng lại mâm cơm, vẻ thèm ăn. Định sờ vào nhưng vội rụt tay lại. Đưa tay lên ngửi ngửi, rồi nhìn mọi người.

À, tôi ra đây có phải xưng danh không nhỉ?

Tiếng vọng từ trong sân khấu ra: Chứ không xưng danh thì…thì bố ai mà biết nhà anh (chị) là ai!

29

B: lại đi quanh mâm cơm một vòng rồi định ngồi xuống

Dạ, tôi tên là Thị ạ! Xưng danh xong thì ngồi xuống mâm được chưa ạ?

A: quất roi vút một tiếng xuống sàn, nghiêm giọng:

Rửa tay với xà phòng chưa?

B: giật bắn mình, vẻ sợ hãi, khúm núm, khom người, lén nhìn vào bàn tay mình

Dạ, thưa, nhưng tay nhà em có…có bẩn đâu ạ!

A: lại quất roi xuống sàn A, cái nhà chị này. Làm sao chị biết tay chị sạch, hử?

B: chạy lại phía A giơ tay lên, vẻ kính cẩn

Dạ, dạ, thì nhà bác nhìn xem ạ. Nhìn…nhìn cho…cho…

A: lớn tiếng Ta đâu có nhìn được vi trùng, vi khuẩn trên tay nhà chị? Dễ thường mắt nhà chị thấy được hả?

B: giơ tay về phía A Dạ, thì tay có vết bẩn gì đâu ạ?

A: xẵnggiọng Đã bảo ai mà nhìn thấy được cơ chứ? Người đâu!

Tiếng “dạ” vọng từ sau sâu khấu

A: quát

Dừng 1 lúc, rồi đe dọa

Mang cái kính soi vi trùng ra đây để ta xem xem người này rửa tay với xà phòng chưa?

Mà chưa rửa thì… không được ăn! Ta nói trước.

30

B: giọng lắp bắp Ối, ối, dạ, cái gì thế ạ? Em...emmm có làm gì sai đâu? Chỉ bảo là tay em không bẩn. Rõ ràng ạ. Từ sáng đến giờ em nấu cơm, cho con Vàng ăn, với chăm thằng cu, nó bĩnh có một lần, rồi quét sân, dọn chuồng gà...chứ em đâu có sờ vào phân trâu phân lợn...Dạ, vất vả lắm ạ, mà đói ơi là đói rồi!

A: lại quát Đã bảo là mang cái kính soi vi trùng ra đây cho ta! Nhà chị hết nói lý sự với ta ngay! Ta chỉ hỏi đã rửa tay với xà phòng chưa?

B: lập bập Dạ, thôi thôi ạ....Thì em rửa tay phòng ngay đây ạ....Chỉ tại vì phải chạy ra tít ngoài kia mới có xà phòng và nước nên em...em...Mà em đói quá rồi, không nhịn được nữa ạ!

A: dõng dạc

Quay ra nhìn mọi người:

Ta đang giúp nhà chị bảo vệ sức khỏe của chị, của cả con chị nữa đấy. Chị có biết thậm chí ngay cả khi tay trông có vẻ sạch thì trên tay vẫn đầy vi trùng không? Chỉ có rửa tay với xà phòng mới diệt được vi trùng thôi.

Mà sao nước với xà phòng không để gần bếp với nhà vệ sinh hả? Như thế thì nhà chị mới hết cái thói lười.

Đấy, được đi học rồi, mà vẫn không chịu rửa tay với xà phòng!

31

B: giọng biết lỗi Vâng, vâng, nhà em xin đi rửa tay ngay ngay đây....à, à, rửa tay với ...với xà phòng!

Lúc này xô nước, chậu, khăn, xà phòng được bê ra giữa san khấu.

B: chạy vòng quanh sân khấu rồi dừng lại, thao tác rửa tay với xà phòng ngay trên sân khấu.

Trong khi đó, một người chạy ra sân khấu len lén bê mâm cơm đi.

B rửa tay xong, chạy vài vòng qua-nh sân khấu, vừa đi vừa suýt xoa tay sạch quá, thơm quá, sau đó thì ra vẻ ngẩn tò te, nhìn vòng quanh.

Giọng hốt hoảng:Ơ, cơm canh đâu rồi thế này?

Ớ, ớ, nhà ông gì ơi, cơm đâu rồi?

A: cất tiếng nghiêm nghị Ta muốn nhà chị không chỉ rửa tay lần này, mà còn phải ghi nhớ những lúc cần phải rửa tay với xà phòng trong ngày, hiểu chưa?

B: Hào hứng Dạ, dạ, hoàn toàn là đúng ạ!

32

2 diễn viên cùng đứng giữa sân khấu đồng thanh

Để bảo vệ sức khỏe cho bạn và cả gia đình, hãy rửa tay với xà phòng:

- Trước khi nấu ăn

- Trước khi ăn

- Sau khi đi vệ sinh

- Sau khi làm vệ sinh cho trẻ

34Tài liệu được in với sự tài trợ của CHƯƠNG TRÌNH NƯỚC VÀ VỆ SINH – NGÂN HÀNG THẾ GIỚI

Documents

SỔ TAY...Trong thời gian qua nhiều dịch bệnh bùng phát ở Việt Nam như SARS, cúm A (H5N1, H1N1), bệnh tay chân miệng và các bệnh lây truyền theo đường