Safsata Klavuzu

8/14/2019 Safsata Klavuzu

1/93

laf ola beri gele :>)

"Safsata Klavuzu" Ocak 2001, Boyut Yaynevi

Dnmenin, akl yrtmenin metot olarak renilebilir olduuna dikkat ekmek iin bu kitaphazrland ve ayn duyguyla basmndan 4 sene geince kitabn internet ortamna tanmasnakarar verildi. Bu kitapta daha ok serbest safsatalar (informal fallacies) gruplara ayrlarak alt

balklar halinde incelendi. Burada dnmenin yanl akl yrtmelerle ortaya konmasndakihatalar incelendi.

Web sayfasna hem tr hem de rnek olarak yeni safsata rneklerinin ilave edilmesidnlmektedir. Eer sizin de nerileriniz ve eletirileriniz [email protected] adresine gnderebilirsiniz.

Yaynlanma tarihi: 1 Nisan 2005Gncellenme tarihi: 2 Aralk 2005

http://www.safsatakilavuzu.com/

KOORDNATRN nsz

Yazar Alev Alatl'nn, internette kendi adn tayan bir tartma ortam, yani

[email protected] adresli e-posta grubunu kurmasnn zerinden iki aylk bir sregemiti ki, grup yeleri arasnda tartmalar, yanl anlamalar ve nyarglar nedeniylegiderek verimsizleti. Kart grler etrafnda gruplamalar balad. Sylenenlerle onlardananlalanlar arasnda giderek bir uurum oluuyordu. Tartmalar, neredeyse, "sylenenleredeil, syleyenlere kar olma" eklinde srdrlyordu ve dolaysyla salkl bir dncealverii gerekleemiyordu. Ne syleyen sylediini anlatabiliyor, ne de okuyan sylenenianlyordu. Tam bu srada, e-posta grubunun posta kutularna Alev Alatl'nn "eksikli vemahzun" konulu mektubu dt:

Bu duyguyu tanyacaksnz: "Siyaset Meydan"n ya da benzer bir program seyrettikten,basnda bir haber okuduktan ya da politikaclarn, rnein nkleer santral, rnein enflasyon,

konularndaki konumalarn dinledikten sonra insann iinde kalan duygu. Argmanlarnsonusuz, sorularn cevapsz, hkmlerin havada kald duygusu. Tuhaf bir umarszlk


2/93

duygusu. Umarsz, nk meselenin bir de (yllar yl susturulmu insanlarn doalkarlanmas gereken tepkisi olsa gerek) sylenene muhalefet etmenin "demokratik konumahakkn ihlal" anlamna geliyor olmas gibi yaygn bir anlay var. "Vardn sonuca deil,sonuca var ekline karym" alk olduumuz bir murakabe mekanizmas deil. Korkarm,akl yrtmenin, muhakemenin, bir takm kurallar olduuna, bu kurallarn matematik

kurallarna benzediine arkadalar ikna edemedim. Nasl ki, matematik kurallarna uymayanbir matematiki dnlemez, mantk kurallarna uymayan bir iddia/bir argman sahibi dednlemez - bu hususu aklamakta da yetersiz kaldm, besbelli.

Alev Alatl, daha sonra, hatal akl yrtmenin tartmalar geersiz, tutarsz baz sonularagtrdne iaret etti. Hatal karmlar sonucu ortaya kan sonulara bo, temelsiz, aslszszlerin Bat dnce dnyasnda "Fallacy", safsata olarak nitelendirildiine ve dlandnadikkat ekerek, bu konuda yaplm bir sitenin grup iinde incelenmesini nerdi.

Bir sre sonra grup, bu sitedeki safsatalar Trke'ye evirmeye karar verdi. O gnlerde CahitAkn'n yapt iblmyle, ad geen sitedeki 38 safsata, Sinan Canan, ve Aye ule Eriok

ve Aylin zden ktem tarafndan Trke'ye evrildi. Hulusi nar, Mehmet Slk, MehmetYasak, Bar Poyrazolu, Gnl Demez, Fatma Kl, M. Akn Ylmaz'n katklaryla ortayakan projeyi Mehmet Saym Karacan dzenledi ve baz gncel rnekler ekledi. Proje buhaliyle Alev Alatl'nn web sitesine kondu (www.alevalatli.com). Daha sonra NurcanKaracan, internetteki, safsata ile ilgili btn web sitelerini tarayarak, yaygn safsata trlerini

belirledi, mevcut almaya yeni safsata trlerini ekledi, ve bu safsatalar, anlamaykolaylatracak ekilde, st balklar halinde gruplandrd. nceleme aamas, konuyla ilgilikitaplar da kapsayarak geniletildi.

M.Akn Ylmaz, Mehmet Yasak, Aye ule Eriok, Taner Akba, Mehmet Saym Karacan,Bar Poyrazolu, Nurcan Karacan, Yonca Hancolu, Hakan Erdil, Koray Aydn ve EminGrbz tarafndan gruba gnderilen rnek safsatalar, Mehmet Saym Karacan, BarPoyrazolu ve Taner Akba tarafndan, grupta yaplan tartmalar da dikkate alnarak,trlerine gre dzenlendi, bu dzenlemeyle ilgili aklamalar yapld. Mehmet Saym Karacantarafndan metne eitli karikatrler yerletirildi. Son olarak, ortaya kan metin, Cahit Aknve Alev Alatl tarafndan gzden geirilerek elinizdeki kitabn ieriine ulald.

Kitapta yer verilen metinler, herkesin ulaabilecei kaynaklardan, toplumun her kesimindeninsanlarn okuduu yaynlardan seilmeye alld. Ortak zellikleri, gncel safsatalara iyirnekler iermeleridir. Zaten ama, herhangi bir kiinin yazarln ya da kiiliini yermekdeil, meselenin e-grubumuzun yeleri ve bu kitapn okurlar tarafndan daha iyi

anlalmasn salamaktr. leriki sayfalarda greceiniz zere bazen bir metin birden fazlasafsata tr de ierebilmektedir. Byle durumlarda saptanan rnekleri ncelikle en iyi temsilettikleri dnlen safsata tr kategorisine yerletirildi. Bazen de ayn metin birden fazlasafsata bal altnda incelendi.

Son olarak, bu almann herkesin ayn dncede birlemesini salamak gibi bir amacolmadn vurgulayalm. Hedefimiz, hem kendi sylediimiz szlerdeki trl mantkhatalarn, hem de bakalarnn sylediklerini hatasz anlama yetimizi gelitirmek, deyiyerindeyse, "doldurua gelmekten" korunmaktr. Bylece zellikle de sanal iletiimortamlarn ve de tartma ortamlarn verimsiz klan nedenlerin ortadan kalkmasna katkda

bulunmay umuyoruz.

Mehmet Saym KARACAN


3/93

4A evresi, Safsata alma Grubu Koordinatr

GR

Kendi dncelerimizi geerli olarak ifade etmemizi, bakalarnn dncelerini ise doruanlamamamz salayan, akl yrtme, muhakeme, dnme, ispat ve karm yapmametoduna mantk diyoruz. Mantk hatalar ya da bir dier deyile hatal karmlar sonucuortaya kan bo, temelsiz, aslsz ahkma ise safsata. Safsatalar, insanlar aras iletiimin

nndeki en nemli engelleri tekil ediyorlar.

Dnrken ya da konuurken, acele karar vermek, nyargl davranmak, syleyeceklerimiziyeterince tartmadan sylemek, ok genel ifadeler kullanmak, yeterince bilgi sahibiolmadmz konularda bakalarna ahkm kesmek, nl kiilerin szlerini kendiiddialarmzn doruluunu kantlamak amacyla kullanmak, fikrimizi kabul ettirmek iinkarmzdakini aalamak, bask altna almak, statmz veya poplaritemizi ileri srmek,

bir bakasnn fikrini laykyla anlamadan savunmaya gemek veya saldrmak... Budavranlarmz, tartmalarmz yetersiz, tutarsz sonulara yani safsatalara gtrr veiletiim ortamn ekilmez hale getirir.

BAZI TEMEL KAVRAMLAR

MANTIK NEDR?

Meraklsna: (ng.; logic), [Laf.; logic], {Osm.; mizan-l aka}

Gnlk hayatta ok sayda iddia veya ahkm (hkmmn oulu) duyar veya okuruz. Ancakbunlarn ou mantk rgsnden yoksun olduu iin hem iddia sahiplerinin meramnanlatmaktan uzaktrlar, hem de muhataplarn yok yere yanl anlamalara, hatta fkeyesrklerler. Zaman zaman kavgalara neden olduklar bile olur. Bir insann, gnlk hayatnda

bakalaryla iletiimi srasnda okuduklarndan ya da dinlediklerinden doru sonularkarmak iin, mantk bilimi uzman olmas gerekmez elbette; ama geerli bir argmanoluturmak, meramn daha anlalr klmak iin az da olsa mantk bilgisi arttr. Hemen

belirtelim ki, hatal karsama her zaman bilgisizlik ya da dikkatsizlik sonucu da olumaz.

nsanlar, karlarndakileri yanltmak iin konumalarnda veya yazlarnda bilerek isteyerekhatal karsama yapabilirler.. Meramlarn net olarak anlatmaktan kandklar zamanlarda da


4/93

hatal karmlara bavurabilirler. Byle durumlarda, doru ve geerli akl yrtmekurallarnn tm olarak adlandrlan mantk, yazl veya szl ifadeleri dorudeerlendirmemizi, nutuklar, sylemler, metinler hakknda doru yarglara varmamz salar.

Akl yrtme, muhakeme, dnme, ispat ve karm yapma bilimidir, mantk.

Bir argmann geerli olup olmadn saptayabilmek iin baz kavramlarn bilinmesigerekmektedir, aada bunlar sralyoruz.

nerme

Meraklsna: (ng.; proposition), [Lat.; propsito], {Osm.; kaziye}

Trke'nin sz dizimine uygun olarak ifade edilen hkm cmlelerine, nerme ad verilir.nerme, bir saptamann, bir verinin, bir yargnn ya da inancn Trk dilinin kurallarna uygunolarak ifadesidir. Aadaki cmlelerden ilki doru nermeye, ikincisi ise yanl nermeyernek olarak verilmitir:

Ankara, Trkiye'nin bakentidir.

Alev Alatl'nn son kitab olan "Schrdinger'in Kedisi" kedilerin davranlarndan yola kanbir romandr.

Bir cmleyi oluturan kelimelerin sadece yerleri deitirilerek elde edilen yeni bir cmle, aynanlam veriyorsa, farkl bir nerme olarak kabul edilemez. Aadaki iki cmle, aynnermenin iki farkl ekilde ifadesidir

Burada, ikiden byk ift saylar bulunmaktadr.

kiden byk ift saylar, burada bulunmaktadr

Argman

Meraklsna : (ng.; argument), [Lat.; argumentum]

Bir iddiay, bir tezi, bir gr desteklemek, dorulamak veya glendirmek amacyla, bir yada daha fazla sayda ncl ya da kabulden belli bir sonucun karsand kantlama tarz ya daformuna argman denir.

Bir argman geerli ya da geersiz olabilir, gl ya da zayf olabilir ama bir argmann kesin

olarak doru ya da yanl olduu sylenemez. Argmanlarn, ancak bileenlerinin yanincllerinin, karmnn ya da sonucunun ayr ayr doru veya yanl olduundan


5/93

bahsedilebilir. nk; argman, "bir nerme veya bir gr ileri srmek iin oluturulanbirbirine bal bir dizi ifade" olarak tanmlanmaktadr.

Aada bir argman rnei verilmitir

Evrenin bir balangc vardr. (ncl)

Her balang bir olaydr. (ncl)

Her olayn bir sebebi vardr. (ncl)

Evrenin balangc bir olaydr. (karm)

Evrenin oluumunun bir sebebi vardr. (sonu)

Bir argmann bileeni olur: nclleri (premises), karm (deduction) ve sonucu

(conclusion). imdi bu bileenleri gzden geirelim.

ncl

Meraklsna: (ng.; Premise), {Osm.; mebde'den (temel, esas) mukaddem}

Akl yrtmeyi belli bir sonuca ulatrmada temel alnan veya bir karm iin esas alnannermeye ncl ad verilir. Bir argmann sonuca varabilmek iin, genellikle birden okncle gereksinimi olur. Bu nermelerin, argmann sonucuna mantk kurallarna uygunolarak varlmasn salayacak aklkta olmas istenir nk, nclleri ifade etmedeki

baarszlk, argmann kuku ile karlanmasna neden olur ve kabul edilmesini gletirir.te yandan, bir argmanda ncl grevi gren bir nerme, bir baka argmanda sonu yerinegeebilir.

karm

Meraklsna: (ng.; Deduction)

Doru olduu kabul edilen ncllerden elde edilen sonutur. Bir veya daha ok ifade, hkmyada nermeden baka bir ifade hkm ya da nermenin karsanmas ilemine karm denir.karm tek bir nclle olabilecei gibi birden fazla nclle de olabilir.

Aadaki rnekte olduu gibi, tek bir nclden sonuca gidilen yani bir ncl ve bir sonunermesinden oluan dorudan karm denir.

Su kaynadnda scakl 100 dereceyi bulur.


6/93

Kaynayan suya giren el yanar.

En az iki ncl ve bir sonu nermesinden kurulan yani en az nermeden oluana ise,dolayl karm.


Tenceredeki su kaynamtr.

Tenceredeki suya elini sokarsan yanarsn.

karmda bulunmak iin kabul edilmi bir veya daha fazla ncl gerekir. Yukardabelirttiimiz gibi bir karm yeni bir nerme oluturmakta kullanlabilir. Argman ilerledikekarm iin gerekli ifade says artar.


Tenceredeki su kaynamtr.

Elini sokarsan yanarsn.

Kaynayan suya elini sokmamalsn.

Vb. vb.

Vb. vb. Argman daha da uzayabilir.

Sonu

Meraklsna; (ng.; conclusion), {Osm.; matlup}

Sonu, bir argman oluturan ncllerden doru bir akl yrtme ile karsanan vargdr.

Varg, bir argmann son nermesidir, genel olarak "o halde", "yleyse", "sonu olarak","bundan dolay", "bu nedenle" gibi balalarla balar. Bir argmandaki son karm olarak,ispatlamaya allan iddiay ierir. Yukardaki kaynar su argmannda grld gibi, birargmandaki sonu (kaynayan suya sokulan elin yanaca iddias) baka bir argmanda(kaynayan suya elin sokulmamas gerektii iddias) ncl olabilir.

karsama

Meraklsna: (ng., inference), [Lat., illatio], {Osm.; istinta}


7/93

Bir dnceden dier bir dnceye gei. Dncede bir inantan ya da nermeden dier birinan ya da nermeye gemek. karsama, tmdengelimsel ve tmevarmsal olmak zereikiye ayrlr. Tek tek olgulardan genel bir sonuca gitme veya gzlemlenen, aratrlan olaylararasnda kurallar yada sistem bulmaya alan akl yrtmeye tmevarmsal karsama denir.

Genel hallerden elde edilmi kural ve sonular zel hallere yada rneklere uygulamakeklinde oluan akl yrtme trne ise tmdengelimsel karsama.

Geerlilik & Geersizlik

Meraklsna: (ng.; validity, invalidity), {Osm.; mer'iyet, malliyet}

Bir argmanda ncl ya da ncller sonucu kanlmaz klyorsa, o argmann geerli olduusylenir. Geerlilik karmda nclleri doru klan sebeplerin sonucu da doru klmashalidir.

skambil bir deste kat ile oynanr.

Bir deste kadmz yok.

O halde iskambil oynayamayz.

Ancak, mantkta geerlilik ile doruluk birbirinden farkl eylerdir. Doruluk nermelerinieriiyle ilgilidir (iskambilin bir deste kt ile oynanp oynanmamas), geerlilik ise aklyrtmenin mantk kurallarna uygun olup olmadna (kadmz yoksa iskambiloynayamayz).

Yukardaki rnekte olduu gibi, sonucun ncllerden karld bir argman, geerli olaraknitelenirken, sonucu ncllerden zorunlu olarak karlmayan, nclleri sonucudesteklemeyen veya dorulamayan karm ya da argman geersiz olarak nitelenir. rnektegrld gibi ncller teker teker doru, ama karm geersiz olduu iin argman dageersiz olabilir.

skambil bir deste kat ile oynanr.Annem kuafrden henz dnmedi.

O halde iskambil oynayamayz.

Bir de gncel rnek verelim.

"Yeni dnya anlay, yeni deerleri yakalama abas diplomasideki btn bu anlamszkurallar kaldrp bir tarafa frlatt.

Bugn dnyann en gl liderleri uluslararas bir sorunu zmek amacyla gerektiindebinlerce kilometre uuyorlar, kck bir lkenin liderinin ayana gidip dil dkyorlar.


8/93

Hibiri "Byle bir davran bizi kltr" diye dnmyor.

Ama biz iin zn bir yana braktk, sorunu "Sezer Ecevit'i aramal, hayr Ecevit Sezer'iaramal" inatlamasna indirgedik.

(Tufan Tren, 14.8.2000, Hrriyet)

Yazarn birinci ncl "Genelletirme" ierdiinden, doruluu tartmaldr. kincinclndeki "kk lke" tanm, lkeden beklenenlerin de "kck" olmas anlamnagelmez. Ecevit ve Sezer, ayn lkenin insanlardr. Trkiye'nin zelindeki bu tartmann"inatlama dolaysyla zlmedii" hatal bir karsamadr.

Yarg

Meraklsna: (ng.; judgement), {Osm.; hkm}

Bir cmlenin ya da nermenin doruluk veya yanlln belirleme ilemine yarg diyoruz.Yarg, aklmzn belirli bir ierii herhangi bir konuda tasdik ya da inkar etme ilemidir.

Akl Yrtme

Meraklsna: (ng.; reasoning), {Osm.; muhakeme}

Dnceleri bilinli, tutarl olarak ve belli bir amala bir araya getirme ilemi. ncl olarakalnan nermelerden mantksal karm kurallarna uygun olarak sonu karma ilemi.Zihnin, hazr ya da verilen baz bilgi ya da nermelerden yola karak, verilmeyen baka bireyi sonu olarak kartmas.

Tmdengelimsel Argmanlar & Tmevarmsal Argmanlar

karsamann tmdengelimsel ve tmevarmsal olmak zere ikiye ayrldn grmtk.Ayn ayrm argmanlar iin de sz konusudur. Tmdengelimli (deductive) argmanlardagenel ncllerden zele doru gidilerek kesin bir sonuca varmak hedeflenir. Sonucun doruolmas iin ncllerin doru olmas gerekir. Ancak, bir tmdengelimli argmann geerli yada geersiz olmas ncllerinin doru ya da yanl olmalarndan daha farkl bir durumdur.

nclleri yanl olan bir tmdengelimsel argman, sonuca karsama kurallarna uygun olarak


9/93

varmsa, geerli saylr.

Yanl ve Geerliler, Doru ve Geerlilere kar

Yanl ve Geerli tmdengelimsel argman tanmak iin aada verdiimiz u rneebakalm:

Yanl ve Geerli

Btn insanlar yeildir. (ncl)

Sokrat bir insandr. (ncl)

Sokrat yeildir. (sonu)

Birinci ncl istisnasz herkesin yanl olduunu bildii bir ncldr. Buna ramen argmangeerli, yani o ncl balamnda mantksz deildir. Ancak, tmdengelimsel argmanlardakullanlan ncllerin doru ya da yanl olduklar her zaman bu kadar ak deildir. Gnlkhayatta ou zaman doruluunu bilmediimiz, emin olmadmz, ya da dpedz yalan olan

pek ok nclden yola kan tmdengelimsel argmanlar srf karsama kurallarna uygunolduklar iin mantkl grnebilirler.

Kendi e-grubumuzda karlatmz Yanl ve Geerli bir rnee yer verelim:

TPAO kaytlarna gre bir milyon dolarlk christmas tree alnm.

Christmas tree bir noel ssdr.

TPAO lkenin parasn korkun bir ekilde savurmaktadr. (veya)

TPAO birilerini zengin etmektedir.

Tmdengelimli argmanlarda sonuca ncllerden yola karak varldna gre, buradakimesele geersizlik deildir. Mesele, ikinci ncln doru olmamasndan kaynaklanmaktadr."Christmas tree" petrolclkte sondaj aletinin ucuna taklan parann addr. Bunun byleolduunu bilmiyorsanz, geerli olduu kadar yanl olan bu argmandan etkilenmenizkanlmazdr.

Geerli olduu kadar da doru bir tmdengelimsel argman rnei aadaki gibidir.

Doru ve Geerli

Btn insanlar lmldr. (ncl)


10/93

Sokrat bir insandr. (ncl)

Sokrat lmldr. (sonu)

Laf Ola Beri Gele

Sonuca ncllerden yola karak varlamayan, sonucunun nclleriyle balants olmayantmdengelimsel argmanlar, geersizdirler. Geersiz tmdengelim argmanlar lf ola berigele dediimiz trden iddialardandr. Mantkta Biimsel Safsata olarak snflandrlrlar.

Btn kpekler memelidir.

Hibir kedi kpek deildir.

O halde hi bir kedi memeli deildir.

Yonca'nn paras varsa, o otomobili alr.

Yonca o otomobili almad.

O halde Yonca'nn paras yok.

te yandan, Tmevarmsal Argmanlar gzlem ve deneylere dayanr. Gzlem ve deneyselverilerden yola klarak genel bir sonuca varlmaya allr. Ancak, sonu TmdengelimArgmanlarnda olduu gibi kesin deildir, nk ihtimaliyete/olasla dayanmaktadr.ncllerin doru olduklar kabul edilirse, sonucun da doru olduu varsaylr.

Ne zaman kzl bir gn batm grsem, ertesi gn hava gzel olur.(ncl)

Bugn kzl bir gn batm var(ncl)

O halde yarn hava ok gzel olacaktr.(sonu)

Trkiye'deki kpeklerin ou sokak kpeidir. (ncl)

omar Trkiye'deki bir kpektir.(ncl)

O halde omar bir sokak kpeidir.(sonu)

Bir de gncel rnek:

... Burada da, Amerika'da da... imdi kp da Katmandu edebiyat yapmalarna biz azmzlaglmeyiz. Hele gnmzde buna hi gerek yok, nk genlik artk bol ve kolay uyuturucu


11/93

da bulabiliyor, ehirli ve paral kesimi tavanlar gibi hababam da iftleebiliyor... Yani birnevi kk Amerika olduk bile... Haa, sanayi toplumunun getirdii zel sorunlardan

bunalmak istiyorsanz, nce o sanayiyi kurun da skntsn ondan sonra yaarsnz!

(Engin Ard 11-10-2000 Star)

Amerika'da genlik kolay ve bol uyuturucu bulabilir. (ncl)

Amerika'da genlik tavanlar gibi hababam iftleebilir. (ncl)

Trkiye'de de ehirli ve paral kesim tavanlar gibi hababam iftleebiliyor... (ncl)

Trkiye'de de ...genlik artk bol ve kolay uyuturucu da bulabiliyor, (ncl)

SONU: Yani bir nevi kk Amerika olduk bile.

ehirli ve paral genlik "Trkiye" yi temsil etmeyeceinden yaplan karm geersizdir.

Tmevarm Argmanlarnda istatiki verilerin doruluu nem kazanr. Doru verilerdenyanl sonu karma bir hatadr ve "statistiksel Hatalar" balyla Serbest Safsatalar altndaincelenecektir.

Argmanlar Tanma

Argmanlar her zaman yukardaki sray izlemezler. Bazen nce sonu verilir, sonraispatlanmaya allr. Baz argmanlarda sonu ve nclleri birbirinden ayrmak zordur.Bazen de ifadeler argmana benzer, fakat deildir. rnein,

Eer ncil doru ise, sa ya mecnun, ya da Tanrnn olu olmaldr.

Bu bir argman deil bir art cmlesidir. Bu ifadede sonucu destekleyecek bir ncl mevcut

deildir. Ya da,Tanr seni yaratt; o nedenle Tanrya kar grevlerini yapmalsn.

Buradaki "Tanrya kar grevlerini yapmalsn" ifadesi de bir art cmlesidir. art cmlelerinerme olarak kabul edilmezler.

Arabam almad; nk motorunda bir problem var.

Bu da bir argman deil bir aklamadr. Burada arabann niin almad izah edilmektedir.Bu ifade geerli bir argmana yle dntrlebilir:

Arabamn motorunda bir sorun var: nk almad.


12/93

***

Safsata ve Trleri

SAFSATA

Meraklsna: (ng: Fallacy), {Osm; Kyas- batl}

Bir dnceyi ortaya koyarken ya da anlamaya alrken yaplan yanl karsamalarntamamna safsata denir. Safsatalar, ilk anda geerli ve ikna edici gibi gzken ancak yakndan

bakldnda kendilerini ele veren sahte argmanlardr.

Gnmz Trke'sinde safsata kelimesi kusurlu akl yrtme anlamn kaybetmi, yanlinan manasnda kullanlr olmutur. Oysa, safsata, insann muhakeme yetisinin yanl yndekullanmdr ve ou kez nyarg, eksik bilgi, batl inanlar, duygusallk, yersiz gndermeler,acelecilik, zensizlik, genelleme, duygu smrs, Trke'yi kt kullanma gibi sebeplerdenkaynaklanr.

Safsatalar biimsel (formal, suri) ya da serbest (informal) olurlar.

Biimsel Safsatalar

Bir argmann yapsndan kaynaklanan, bir argman teknik olarak geersiz klan hatalardr.Bir argmann teknik olarak geersiz olmas, sonucunun ncllerini izlememesi anlamndadr.Yukarda da deindiimiz gibi, Biimsel Safsatalarda mesele, sonucun doru veya yanlolmas deil, karsamann doru ncllere dayanmamasdr. Aadaki ilk rneimiz, Yanlve Geersiz bir argman olarak, Biimsel Safsata'dr: nk, ilk ncl yanltr ve bu yanlncl Sokrat'n yeil olmas gerektii gibi lf ola beri gele bir sonu dourmutur.

Baz insanlar yeildir.

Sokrat bir insandr.

Sokrat yeildir.


13/93

br taraftan, ikinci rnekte varlan "Sokrat lmldr" sonucu, dorudur ama bu datesadfen dorudur. Birinci ncln yanl olmas, bu argman da Doru ve Geersiz, yaniBiimsel Safsata snfna koyar.

Baz insanlar lmldr.

Sokrat bir insandr.

Sokrat lmldr.

Bir kez daha vurgulayalm: Yukardaki argmanlarda karmlarn geersiz olmalarnnnedeni ncllerin birinin doru, dierinin yanl olmasndan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle,sonu tesadfen doru veya yanl olabilir. Aadaki rnekte biimsel safsatay inceleyelim.

ahsen ben, demokrasiyi bir trl sevemiyordum. "nancmn demokrasiye ihtiyaduyacana" inanmyordum. Demokrasi yokken, biz, kt'aya 7 denize hkimdik. imdi

emperyalistlerin klesi durumuna dmtk

(Hseyin zmez, 9.10.2000, Akit)

Demokrasi yokken, biz, kt'aya 7 denize hkimdik. (ncl)

imdi emperyalistlerin klesi durumuna dmtk.(ncl)

Sonu: Demokrasi, lkeleri emperyalistlerin klesi durumuna drr..

Geerli ama yanl

Ortaya konan ncllerden bu karm ve sonu geerli olmasna ramen ncllerin yanllnedeniyle yanl bir argman.

unu da syleyelim ki, Biimsel Safsatalar pek ilgin olmadklar gibi, matematikformllerine benzeyen sembollere indirgendirilebildiklerinden elenceli de deildirler.

Gelelim Serbest Safsatalar'a. Serbest Safsatalar, ou zaman gerekten de elencelidirler.Zaman zaman anlamsz hatta dzeysiz olmalarna karn, sonular itibariyle insan hiolmayacak inanlara ve durumlara gtrebilirler. Masum muhataplarn hayatta kt seimler

yapmaya hatta iddete ynlendirebilirler. Eer bir politikac aday iseniz, geleceiniz iinyapacanz en iyi yatrm bu kitapktaki safsatalar hatmetmek ve mmkn olduunca skkullanmaktr. Ama politikac deil de, politikac muhatab olacaksanz, Serbest Safsatalarailikin farkndalnz bu defa kolay kandrlmamak iin kullanmak durumundasnz. Her nekadar gncel rnekler gazetelerden alnmsa da, gazeteci olmak iin safsata yapmay biliyorolmak da gerekli deildir.

Serbest Safsatalar


14/93

Biimsel Safsatalar argmann ekli, Serbest Safsatalar ise anlam ile urarlar. SerbestSafsatalar, kullanlan Trke'deki belirsizlik, kelime veya gramerin yanl kullanm, bir fikrinveya olayn yanl ifadesi, bir tahminin vurgulanmas, yanl anlama, konu dna kma gibikusurlar nedeniyle ortaya kar. Sylediimiz gibi, ou zaman komik, aptal hattasaygszdrlar. Batl inanlarn temelinde de safsatann bu cinsi yatar.

Doru bir muhakeme iin ifadenin ak olmas gerekir. Oysa Serbest Safsatalarda ifadeleranlalr gibi deillerdir. leriki rneklerde greceiniz gibi Serbest Safsatalar kullanlanTrke'nin anlam ile urarlar. unu da belirtelim: Serbest Safsatann ngilizce karl olan"informal fallacy"nin informal kelimesi kalitesiz, adi, geliigzel, uygun olmayan manasndadeildir, Biimsel Safsatalar gibi argmann ekli (mazrufu) yerine anlam (zarf) ile megulolunduunu anlatr.

Trke'deki Serbest Safsatalarn tamamlanm bir listesi yoktur. Bununla beraber, biz, gnlkhayatta yaygn olarak karlatmz 50 Serbest Safsata trn yle sraladk.

SERBEST SAFSATA TRLER

(Informel fallacies)

BELRSZLK SAFSATALARI Cinasl Safsata (Fallacy of Equivocation) ok Anlamllk Safsatas (Fallacy of Amphiboly) Vurgulama Safsatas (Fallacy of Accent)

KIYASLAMA HATALARI zelletirme Safsatas (Fallacy Of Accident) Genelletirme Safsatas (Fallacy of Converse Accident)

KATEGOR HATALARI Btnleme Safsatas (Fallacy of Composition) ndirgeme Safsatas (Fallacy Of Division)

KONUNUN ZN KAIRMA SAFSATALARI Ksr Dng Safsatas (Begging The Question) Alakasz Sonu Safsatas (Irrelevant Conclusion) ddiay Zayflatma Safsatas (Fallacy of the Straw-Man) Alakasz Ama Safsatas (Fallacy of Irrelevant Purpose) Konuyu Saptrma Safsatas (Fallacy of Red Herring)

SALDIRI SAFSATALARI Adam Karalama Safsatas (Argument Against the Man) Niteliksel Adam Karalama (Circumstantial Ad Hominem)

"Sen de" Safsatas (Fallacy Of "You Also") Doldurua Getirme Safsatas (Poisoning The Well)


15/93

AIRTMA SAFSATALARI Devede Kulak Safsatas (Fallacy Of The Beard) Ya Siyah Ya Beyaz Safsatas (Black And White Fallacy) spatlama Mecburiyeti Safsatas (Argument From Ignorance)

Felaket Tellall Safsatas (Fallacy of Slippery Slope) mal Soru Safsatas (Complex Question) ok Sorulu Safsata (Fallacy Of Many Questions) Snrl Seenek Safsatas (Fallacy of Limited Alternatives)

TARTIMALI SEBEP SAFSATALARI Yanl Sebep Safsatas (Fallacy of False Cause) ncesinde Safsatas (Fallacy of "Previous This") Mterek Etki (Joint Effect) hmal Edilebilir Neden Safsatas (Genuine but Insignificant Cause) Yanl Yn Safsatas (Wrong Direction)

Karmak Nedenler Safsatas (Complex Cause)

STATSTKSEL HATA SAFSATALARI Yetersiz rnek Safsatas (Fallacy of Insufficient Sample) Temsil Etmeyen rnek Safsatas (Unrepresentative Sample) Yanl Benzetme Safsatas (False Analogy) Yok Sayma Safsatas (Slothful Induction) Smen Alt Safsatas (Fallacy of Slanting) Kumarbaz Safsatas (Gambler's Fallacy)

OTORTEYE BAVURMA SAFSATALARI Bir Bilen Safsatas (Argument To Authority) rrasyonel Otorite Safsatas (Fallacy Of Unqualified Source) nanca Bavurma Safsatas (Appeal to Belief) Ortak Tutuma Bavurma Safsatas (Appeal To Common Practice) Grup Basks Safsatas (Bandwagon, Peer Pressure) Faydac Safsata (Pragmatic Fallacy) Beendirme Safsatas (Appeal To Personal nterests) Dayatma Safsatas (Fallacy Of "Is" To "Ought") Mazruf Deil Zarf Safsatas (Style Over Substance) Genetik Safsatas (Genetic Fallacy)

DUYGULARA BAVURMA SAFSATALARI Tehdit Safsatas (Argument From Force) Duygu Smrs (Argument To Pity) nyargl Dil Safsatas (Prejudicial Language) Mazeret Safsatas (Fallacy Of Special Pleading)


16/93

Cinasl Safsata

(Fallacy of Equivocation)

Bir cmlede kelimelerin veya ifadelerin ak olarak kullanlmamasndan doan hatalarabelirsizlik safsatalar ad verilir. Trke'yi iyi kullanamamaktan kaynaklanan safsatalargrubudur. ki trl ortaya kar: (1) Kelime veya ifade ok anlaml olabilir. Bu durumda

birden ok anlam ortaya kar. (2) Kelime veya ifadede belirsizlik vardr. Bu durumda kesinbir anlam ortaya kmaz. Cinasl Safsata Ayrca Vurgulama Safsatas ve ok anlamllkSafsatas bu gruba girer.

Tanm: Ayn kelimenin, ifadenin iki farkl ksmnda, iki farkl anlamda kullanlmasndandoan hatal karm.

rnek: Kanuna kar gelenler hapse atlr. Sen yerekimi kanununa kar geldin. O haldehapse atlman lazm!

Yarime bir gl dedim, bir gl verdi bana.

ocua bu masal okuduktan sonra yat dedim o da amura yatt.

Gncel rnek 1:

Yalanmann nedeni vcuttaki serbest radikallermi, nsanolu ne ekiyorsa radikaldenekiyor.

(lker Sarer, 10.6.2000, Sabah)

Yazar, radikal kelimesinin birinci kulland anlamdan farkl bir anlamda karm yapyor.

ok Anlamllk Safsatas

(Fallacy of Amphiboly)

Belirsizlik Safsatas grubundandr.

Tanm: Birden fazla yoruma msait olan ifade veya cmleden karlan yarg.

rnek 1: Koskoca broda bir daktilo bile yok.

1-(Koskoca broda bir yaz makinesi bile yok.)


17/93

2-(Koskoca broda bir sekreter yok.)

rnek 2: Ali, Aye'yi Ahmet ile yakalad.

1-(Ali, Aye'yi Ahmet'le beraber uygunsuz bir vaziyette grd.)

2-(Ali, Ahmet'in yardmyla Aye'yi kovalamacada yakalad.)

3-(Ali, Ahmet'le birlikte Aye'yi derken yakalad.)

rnek 3: Aye, yalnz kaldnda annesini ard.

1-(Aye yalnzd, annesini ard)

2-(Annesi yalnzd, Aye annesini ard)

rnek 4: Trafik polisi bir milletvekilinin arabasn durdurur. Milletvekili hemen cam aarak"Sen benim kim olduumu biliyor musun?" diye sorar. Polis elindeki telsizi kullanarakamirine sorar: "Amirim, bir arac durdurdum, srcs kim olduunu bilmiyor, bana soruyor.

Ne yapaym?"

Gncel rnek 1:

Gelin yldznn parlad bu an ziyan etmeyelim ve Trkiye'nin yalnz futboluyla deil hereyiyle vnelim.

(Zlf Livaneli, 19.5.2000, Sabah)

Yazar burada fikrini birden farkl anlamlarda anlalr belirsizlik iinde sunuyor.

1- Aslnda trkiye'de hibir ey bahsedildii kadar kt deil. Futbolda olduu gibi bakaalanlarda da baarl sonular alyoruz. Artk sadece futboldan deil, dier baarl olduumuzalanlardan da bahsedelim

2- u anda trkiye futbol konusunda baar elde etmiken olmuken, gelin, alp didinip

dier baka alanlarda da futbolda olduu kadar baarl olalm.

Gncel rnek 2:

Michael Jackson, ar derecede alkol alan biri kendisine zarar verebilir diye kald oteldeiki servisini yasaklatt.

(20.5.2000, Sabah)

Yazar burada fikrini iki anlama gelebilecek bir ekilde ifade ediyor.

1- Michael Jackson birisi kendisine hakim olamayp ok ier, ok ierse de kendi kendisine


18/93

zarar verir diye iki servisini yasaklatyor.

2- Michael Jackson birileri ok ier de sonra bana zarar verir diye iki servisini yasaklatyor.

Gncel rnek 3:

Karakol yaptran, polis evi yaptran, ehit polislerin ailelerine yardm eden sabkal kiilere,mafya babalarna "plaket"ler verildiini grdm. yle ki, bana bir "muhabbet tellal"na plaketverme grevi de nerildi. Ben neriyi "kaba" bir biimde geri evirdim:

"Bu plaketi ancak bir sermaye verebilir! Alnmadlar bile!.. Plaketi, bir iadam verdi!...

(Orhan Tahsin, 5.9.2000, Ortadou)

Yazar, bu cmlede sermaye kelimesini, hem fahie hem de sermaye sahibi insan olarak

anlalabilir ekilde kullanyor.

Vurgulama Safsatas

(Fallacy of Accent)

Belirsizlik Safsatas grubunun nc ve son yesi.

Tanm: Bir kelime veya ifadeye vurgu yaparak farkl bir anlam elde etme veya anlamkaydrma hatas.

rnek 1: al baban gibi eek olma.

1-(al baban gibi, eek olma)

2-(al, baban gibi eek olma)

rnek 2: Bu kk bir felaket.

1-(Olay kk bir felaket)

2-(Bu ocuk bir felaket)

rnek 3: Ali, daha baka bir Kemal Sunal filmi grmek istemediini syledi.Bu yzden onabaka bir Kemal Sunal filmi gstermeyeceiz; "Zbk" filmini tekrar tekrar seyrettireceiz.

Gncel rnek:


19/93

Sayn Cumhurbakan, laik, demokratik cumhuriyeti ve lke btnln koruyucuyaptrmlar daha etkili klmak amacyla hazrlanan KHK'y geri yollamtr.

(11.8.2000, Radikal Gazetesi)

Blent Ecevit, fikrini iki farkl vurgu yapldnda iki farkl anlalacak ekilde ifade etmitir.

"amacyla" kelimesine vurgu yaparsak, laik, demokratik cumhuriyeti ve lke btnlnkoruyucu yaptrmlar daha etkili klmak cumhurbakannn amac, "hazrlanan" kelimesinevurgu yaparsak bu KHK'yi hazrlayanlarn amac olarak anlalyor.

zelletirme Safsatas

(Fallacy Of Accident), [A Dicto Simpliciter Ad Dictum Secundum Quid ]

Az rastlanan olaylardan genel kurallar karmak kyaslama hatalar (fallacies involvingstatistical syllogisms) olarak adlandrlr. zelletirme Safsatas ve Genelletirme Safsatasolmak zere iki tr vardr.

Tanm: Genel ilke veya ifadenin istisnai durumlar iin de geerli olduunu dnme hatas.

rnek 1: Kural, "nsanlara vurmak yanltr". O halde saldrya uradnda karlkvermemelisin.

rnek 2: Kural, "Hi kimse yalan sylememelidir". Bir katil, ileyecei baka bir cinayet iinbilgi almak iin seni zorlasa bile.yalan sylememelisin.

rnek 3: Trafik kurallarna gre, ehir iinde saatte 70 km den daha hzl gitmek yasaktr,Ar yaral birini hastaneye yetitirmeye alsan bile.

rnek 4: dn aldn bir eyi geri vermek gerekir. Bu nedenle dn aldn bu otomatiktfei akl hastasna geri vermelisin.

rnek 5: Hristiyanlar genellikle ateistleri sevmez. Sen de Hristiyansn, o halde ateistlerisevmezsin.

Gncel rnek 1:

Cumhurbakannn koltuu neden ne konur? nk o devleti temsil ediyor da onun iin.Yani devlet her zaman ndedir. Cumhurbakannn koltuu nde olursa, baka yerlerde de enkk kademesine kadar devlet grevlerinin koltuu nde olur. Bu ise, "Devlet her eydir,

birey ise hibir ey" diye dnen, "devletl" anlaynn bir yansmasdr.

(Oral allar, 21.5.2000, Cumhuriyet)


20/93

Yazar, cumhurbakannn nde oturmasnn sebebi devleti temsil etmesidir dolaysyla devlether zaman ndedir diyor, bu genellemenin en kk kademeler iin bile geerli olacakarmn yapyor.

Gncel rnek 2:

Kemal Sunal'n lm ihmaldenmi.

Sanki Trkiye'de her yl benzer ekilde len binlerce Trk vatandann lm, ar ilgidenve insan hayatna verilen deerdenmi gibi. Trk dediin byle lr.

(Fatih Altayl, 5.7.2000,Hrriyet)

Yazar, Trkiye'de lenlerin byk bir ounluunun ihmal nedeniyle ld genel ilkesindenkarak Kemal Sunal'n da ihmalden lmesi zel durumunun doal olduu karmn yapyor.

Genelletirme Safsatas

(Fallacy of Converse Accident), [A dicto secundum quid ad dictum simpliciter]

Tanm: zel durumlardan, zellii olan istisnai haller iin geerli olan kurallardan genelilkelere ve ifadelere srama yanl.

rnek 1: "Meru mdafaa iin adam ldrmek yanl deildir." O halde "adam ldrmekyanl deildir."

rnek 2: Srt aryan kiiler, srt st yatt zaman daha rahat uyurlar. Tm insanlar srt styatsalard daha rahat uyurlard.

rnek 3: Narkoz amacyla hastalara uyuturucu verildiine gre btn insanlara uyuturucu

kullanma izni verilmelidir..

Gncel rnek 1:

mzalamazsa devlet krizi kar. Dnya zerinde hibir babakan, kendi devletinin bakannbylesine tehdit etmemitir. Siz ettiniz. Gene imzalamad.

(Hncal Ulu, 23.8.2000, Sabah)

Yazar, kendi bilgisi dahilindeki lkelerde hi bir babakann kendi devlet bakann byle

tehdit etmedii iddiasndan yola karak Trkiye Babakann eletiriyor. Burada yazarnbyle bir genelleme yapabilmesi iin btn dnyadaki babakanlarla cumhurbakanlar


21/93

arasndaki ilikileri ve gemi ilikileri istatistikleri ile biliyor olmas gerekir.

Gncel rnek 2:

Kim ne derse desin, kaderin akas yoktur. ocuklukta bir kere gazeteci rolne girdik diye,bizi oraya prangalamad m?

(Mustafa Kaplan, 24.8.2000, Akit)

Yazar, ocuklukta oynanan roln byynce de insan etkileyeceini ve bunun btn insanlariin geerli olduunu syleyerek genelleme yapyor. Halbuki ocuklukta herhangi birmeslein roln yapan herkes byynce de o meslekten olmaz.

Gncel rnek 3:

Kresellemenin ve Yeni Dnya Dzeninin sahibi dnyann tek efendisi ABD insanlnyararna tek bir projeye sahip deildir.

(Mjdat ztrk, 5.9.2000, Ortadou)

Yazar, ABD'nin dnyann yararna hibir proje retmediini syleyerek genel bir karmyapyor.

Gncel rnek 4:

te insana verilen deer ! ABD' de 5,5 aylk doan bebei yaatmak iin onlarca insanseferber oldu 300 milyar harcand.

(13.5.2000,Sabah)

Yazar, ABD' de 5.5 aylk doan bebei yaatmak iin harcanan abann btn insanlar iin deharcanaca varsaymyla genelleme yapyor .

Gncel rnek 5:"Yeni dnya anlay, yeni deerleri yakalama abas diplomasideki btn bu anlamszkurallar kaldrp bir tarafa frlatt. Bugn dnyann en gl liderleri uluslararas bir sorunuzmek amacyla gerektiinde binlerce kilometre uuyorlar, kck bir lkenin liderininayana gidip dil dkyorlar..."

(Tufan Tren, 14.8.2000, Hrriyet)

Yazar, diplomasideki tm kurallarn atlm olduunu sylemekle genelletirme yapyor. Aynekilde dnyann en gl liderlerinin kck lkelerin liderlerine dil dktklerini sylerken

de yle.


22/93

Gncel rnek 6:

Epeyi eskilerde kald, bir zamanlar, taksi ofrleri kamu hizmeti yapar idiler. ofr denilenkii kendisine her ynden inanlan ve itimat edilen kii demek idi. Mesel benim dedem

Bursa'da 18 yl taksi ofrl yaptktan sonra imamla balam ve stanbul'un nceAkemseddin ve sonra da Cerrahpaa Camilerinde grev yaparak oradan da Allah'nrahmetine kavumutu

(Atilla zdr, 31-8-200, Akit)

Yazar, dedesinin ofrlkten sonra imamlk yapm olmasndan, ofrlerin eskiden okitimada ayan insanlar olduu karmn yapyor.

Gncel rnek 7:

Hep byklkler peinde koan bu toplumu artk iki arada bir derede kstramaz, oralarahapsedemezsiniz. Bakmayn siz 68'li kytrklara ve eski tfek bartlara. Trkiye sr'atinikazanmtr. Dev oktan uyanmtr. nanmazsanz, u Galatasaray'n yaptklarna bir bakn.

(Grbz Azak, 30.8.2000, Trkiye Gazetesi)

Yazar sadece Galatasaray'n baarsndan yola karak Trk toplumunun artk ok dahabaarl olacan iddia ediyor.

Btnleme Safsatas

(Fallacy of Composition)

Bir btnn, kendisini oluturan paralarn toplamndan baka bir ey olmadnvarsaymaktan oluan hatalara "Kategori Hatalar" diyoruz. Gerekte bir btn, kendisini

oluturan paralarn zelliinden farkl bir zellie sahip olabilir. Bu gruptaki safsatalar,Btnleme ve ndirgeme Safsatalardr.

Tanm: Bir btnn her paras ya da baz paralar iin geerli olann, btnn kendisi iinde zorunlu olarak geerli olacan varsaymaktan oluan hata.

rnek 1: "Eim ocuumuzu bir kez olsun parka gtrmez. Sakn bir Trk erkei ile evlenme.Trk erkekleri ocuklaryla ilgilenmezler.'

rnek 2: "Televizyonda sunuculuk yapan kzlar birbirinden bakml. Trk kadnlarkendilerine ok iyi bakyor olmallar."

rnek 3: Bizim futbol takmnn ok sayda yldz oyuncusu var. Bu, onun ok iyi bir takm


23/93

olduunu gsterir.

rnek 4: 'Eve gelen boyac ortal berbat etti. Trkiye'de zenaatkr kalmad."

rnek 5: Bizim fakltedeki retim elemanlarnn bu sene toplam 71 makaleleri yaynland,

demek ki bizim fakltedeki akademisyenlerin hepsi ok baarl bilim adam.

ndirgeme Safsatas

(Fallacy Of Division)

Tanm: Btn iin doru olan bir ifadenin btnn her paras veya baz paralar iin degeerli olacan varsaymaktan oluan hata.

rnek 1: "Trkiye'nin taraf denizlerle evrili, Afyon'un iklimi de yumuak olmal.

rnek 2: "Hamsiyi en iyi Karadenizliler bilir, a Karadenizli deilse, o balk lokantasndahamsi yemeyeceksin."

rnek 3: "Kayserililer ilerlerini bilirler, Turgut da, Kayseriliridir, parasz kalm olmasmmkn deil."

rnek 4: "Kuduz, kpeklerden bular, eve kpek sokmayacaksn."

rnek 5: Erkekler, kadnlardan daha fazla yksek eitim yaparlar. O halde Dr. Aye, Dr.Erdal'dan daha az eitimlidir.

rnek 6: Sofra tuzu insanlar iin zararl deildir. O halde onu oluturan sodyum ve klorelementleri de insana zarar vermez.

rnek 7: Olunu pahal bir kolejde okuttuuna gre sen de zengin olmalsn.

rnek 8: Almanlar militan bir millettir. O halde, Yeiller de militandrlar.

Gncel rnek:

Soru: Organ sat caiz midir?

Cevap: ... nsann kendisinin satlmas caiz olmad gibi, onun bir cz'nn, organnnsatlmas da caiz deildir. nk bu alverite insana ve paraya hakaret, onun erefinidrme vardr.

(Mehmet Talu, 24.8.2000, Milli Gazete)


24/93

Yazar, btn iin doru olan bir ifadenin, yani insann kendisini satmasnn yanl olmasnn,btn oluturan paralar, yani organlar iin de geerli olduu dnlerek karm yapyor.

Ksr Dng Safsatas

(Begging The Question), [Petitio Principii]

Ksr Dng Safsatas, "Konunun zn Karma Safsatalar" dediimiz gruba girer.Alakasz Sonu Safsatas, ddiay Zayflatma Safsatas, Alakasz Ama Safsatas, KonuyuSaptrma Safsatas da ayn grupta yer alrlar.

Tanm: Sonucun kendisinin veya bir ksmnn nermelerin iinde bulunmas durumu. Birincinermenin ikinci bir nermeye atfta bulunularak desteklenmesine ramen ikinci nermeninde zaten birinci nerme ile destekleniyor olmas hali.

rnek 1: Tanr vardr nk ncil yle diyor. ncil'in doru olduunu nasl m biliyorum?nk onu Tanr yazdrd, O asla yalan sylemez.

rnek 2: Arkadam beni sevdiini syledi. Ona inanrm, nk onun, sevdii insanlara karyalan syleyebileceini zannetmiyorum.

rnek 3: Btn cinayetler yanltr. Krtaj bir cinayettir. O halde krtaj doru deildir.

(Varg, ikinci nermenin iindedir. Krtajn bir cinayet olduu kabul edilmise, sonu dadorudan kabul edilmi demektir.)

rnek 4: O tembeldir, nk almay hi sevmez.

rnek 5: Yalanc deilim. O nedenle, btn sylediklerim dorudur.

rnek 6: Sudan hafif maddeler yzer, nk bu tr cisimler suda batmazlar.

rnek 7: Eer bu hareket yasad deilse, kanunlar tarafndan yasak edilmemelidir.rnek 8: Gazeteci: "zgemiiniz ok etkileyici, fakat yine de baka bir referans gerekir."

Aye: "Ali bana referans verir."

Gazeteci: "Gzel, ama Ali'nin gvenilir bir kii olduunu nasl bileceim?"

Aye: "Onun iin kefil olabilirim."

rnek 9: Hkim, Mehmet amcadan doum tarihini sorar:

- Babam ld gnden iki gn sonra domuum hkim bey...


25/93

- Baban ne zaman lm?

- Ben dogmadan iki gn nce...

- Mehmet efendi, ben senden babann lm tarihini, senin doum tarihini

soruyorum...

- Anlyorum hkim bey... Amma 2 gnlk ocuk okuryazar olmaz ki? Ne bilsin

babasnn doum veya lm tarihini...

- Peki ya senin doum tarihin?

-Allah Allah!... Ne bileyim hkim bey, doar domaz tarih yazacak durumda

deilim ya...

rnek 10:

retmen derste sormu:

-Kuzeyim Karadeniz, Gneyim Akdeniz, Batm Ege... Bilin bakalm ben ka yandaym...Arkadan bir renci parmak kaldrm:

-44 yandasnz retmenim...

-retmen akn:

-Doru..Peki nasl bildin?

- Benim yar manyak bir aabeyim var. 22 yanda. Onu ikiyle arptm sizin yanzbuldum.retmenim..

Gncel rnek 1:

Cihet-i askeriyenin benden farkl "hissettiini" de sanmyorum. Kk bir ihtimalle, farklhissediyorsa eer, onlar da yanl bakyor ve yanl dnyorlar demektir.


Yazar, askeriyenin kendisiyle paralel eyler hissettiini kendi doruluuna delil olaraksunuyor. kinci cmlesi de birinci cmleyi destekler mahiyette yani yine benim dediim doru

benimle ayn dnmyorsa zaten yanltr diyor.

Gncel rnek 2:

Bana bir Cumhurbakanl gerekesinden ok Anayasa Mahkemesi'nin yazd gereke


26/93

izlenimi verdi. Zaten gerekenin yazl slubu ve biimi de ankaya gerekesinden okmahkeme zaptn hatrlatyor. Bu gerekeyi okuyan Anayasa Mahkemesi yelerinin de aynizlenimi alacaklarn tahmin ediyorum.

(Erturul zkk, 22.8.2000, Hrriyet)

Yazar, ilk cmlede, gerekeli kararn slubunun Anayasa Mahkemesi slubunu andrdnsylyor. kinci cmlede de, gerekenin zaten mahkeme tarznda yazldn anlatyor. Yaniikinci cmle birinciye delil olarak sunuluyor.

Alakasz Sonu Safsatas

(Irrelevant Conclusion), [gnoratio Elenchi]

Tanm: ddia edilen eyle alakas olmayan bir sonu karlmasndan doan hata .

rnek 1: Hkmet enflasyonu drmeye niyetli ama Cumhurbakan KHK'yiimzalamayarak hkmeti engelliyor.

rnek 2: renciler ok not istediine gre, hocann notu kt olmal.

Gncel rnek 1:

Metnin hukuki yan beni ilgilendirmiyor, dnrlerden, edebiyatlardan seilen metinleryorum alanma giriyor. Sami Seluk'un alntlar dnrlerden, airlerden. Demek ki bakanroman ve yky pek sevmiyor ya da az okuyor.

(Doan Hzlan, 8.9.2000, Hrriyet)

Yazar, Yargtay Bakannn airlerden ve dnrlerden alnt yapmasn roman ve ykysevmedii ya da az okuduu eklinde yorumluyor. Halbuki alnt yapmamak roman ve

yky sevmemek anlamna gelmez.

Gncel rnek 2:

Konumamzn bu noktasnda, evlenme yldnm davetinde kendisinin anlatt, yaanmbir olay hatrladm bu kez.

Ei Sevin nn mutfaktan baryor;

- Erdaal, abuk yeti!

Erdal nn rahata oturduu koltuundan cevap veriyor;


27/93

"Ne var, neden baryorsun?"

- Fare var, ko. nn'nn cevab;

- Neden geleyim, ben kedi miyim?

Ayn mentalite diye dnyorum. Orada einin yardm arsn "kedi olmad" iinreddediyor, burada onursal bakanln kabul ettii partiye (ve lkeye) katkda bulunmay"siyasette olmad" iin..

(Ruhat Mengi, 10.10.2000, Sabah)

Yazar, Erdal nn'nn fareyi "kedi" olmad iin kovalamad fikrinden yola karaksiyasette olmad iin partiye katkda bulunmay reddettii karmn yapyor.

Gncel rnek 3:

Kara bulutlar kara dalarn arkasndan gelerek semay kaplamaya balad... Kara bir kahazrlanyoruz.. Karanla mahkm olacamza dair almetler var. nk Karaolan

bamzdaki...

(Abdurrahim Karako, 9.10.2000, Akit)

Yazar, olacan varsayd olaylarn nedeni olarak Karaolan gsteriyor.

ddiay Zayflatma Safsatas

(Fallacy of the Straw-Man)

Tanm: Kendi iddiasn glendirmek iin, kar tarafn gerek iddias yerine iddiann en zayf

ve duygusal ynn bularak buna hcum etme durumu. Samandan yaplm bir korkuluudevirmek gerek bir adam yere sermekten daha kolay olduu iin bu safsataya "KorkulukSafsatas " da denilmektedir

rnek 1: Askere gitmeliyiz. nsanlar rahat bulmadklar iin orduya girmek istemezler. Fakatunu bilmeliyiz ki rahatlktan daha nemli eyler de var.

rnek 2: Aye: Ali ardiyeyi temizlemelisin. ok dank ve kirli.

Ali: Geen sene temizlemitim. Bu kadar sk temizlemeye gerek var m?

Aye: Btn vr zvr eyalar ardiyede tutmak isteyen sensin, asl gereksiz olan bu.


28/93

rnek 3: Bazlar, nkleer santralin gereksiz olduunu savunuyor. Bizleri enerjisiz brakmayakimsenin hakk yok.

rnek 4: Bazlar nkleer santralin gerekli olduunu savunuyor. evreyi katletmeye kimseninhakk yok.

rnek 5: Ateist olmak iin, Tanrnn olmadna mutlak bir kesinlikle inanmalsn. Kendinimutlak kesinlie inandrabilmek iin de, Tanrnn bulunabilme ihtimalinin olduu btnyerleri ve evreni incelemelisin. Bunu yapamayacana gre hakl veya mazur grlemezsin.

rnek 6: Temel ve Dursun kahvenin nnde oturuyorlarm.

Bir turist gelmi ve Temel'e ngilizce konuarak yolu sormu.

Temel'de ses yok. Turist bu defa Almanca konuarak sormu.

Temel'de yine ses yok. Turist bu defa Franszca konumu.

Yine ses yok. spanyolca, yine ses yok.

Turist kzm; barp ardktan sonra ekip gitmi.

Bunun zerine Dursun, Temel'e

-Bir lisan renmemizin zaman geldi galiba?" demi.

Temel ise Dursun'a dnerek:

-Bo ver, ne gerek var? Adam 4 lisan biliyor. Bir meramn anlatabildi mi?

Gncel rnek 1:

Yardm, Trkiye'yi Tantma Fonu'ndan verilmeliymi. Allah akna abartmayn, elbetteGalatasaray'n futbol takm baars Trkiye iin ok gzel, ok deerli bir olaydr ama,Arsenal man seyreden ka bin turist, hemen Trkiye'nin yolunu tutup, "u Trk takmnnman seyredelim, bu takm yetitiren memlekette tatil yapalm" diye yola dmlerdir.

(Hasan Pulur, 25.5.2000, Milliyet)

Galatasaray'n baarlarnn Trkiye'nin tantmn balamndaki en zayf noktas, Trkiye'yegelen turist saysnnda birden bire hissedilir artlarn olmayacadr. Yazar, argmannglendirmek iin en zayf noktay vurguluyor

Gncel rnek 2:

Nitekim, Krkkale'de geen Cuma, Cumartesi ve Pazar gnlerinde 300'e yakn polis

dnlerde grev yapm, havaya bir tek kurun bile sklmam. yi gzel de... Benimvergilerimle emniyeti salasn diye maa verilen, hrsz, uursuzu kovalamas gereken polis,


29/93

neden dnlere zaptiye gibi dikilsin..Neymi, dnde birka maganda sevinle galeyanagelip havaya ate edermi... Bana ne?.. Ederse etsin... Dnlere de polis dikmeye balarsak,vay halimize... O zaman, otoyollarda her kamyonun, her otobsn ve hatta zel srcnnyanna bir polis koyalm, kazalar nleyelim.. Bunun mant var m Tanr akna... Krkkaleemniyetinin bu tebdiri, bence, insanlar sokaklara mmasn diye her keye bir polis dikmeye

benziyor..Brakn, macaklarsa msnlar...


Yazar, polisin dnlerde bulunarak silah atlmasn engelleme iinde kullanlmas fikrinekar kan argmann, konuyu en zayf noktasndan, "sokaklara manlarn bana da poliskonmas gerekecei" noktasndan ele alarak hcum ediyor.

Gncel rnek 3:

rticaclar, blcler, eteler...

Ancak hedef kitle bunlarla snrl deil. KHK'nin 4. paragrafn aynen aktaralm: ''Ykc veyablc veya cumhuriyetin niteliklerinden herhangi birisini deitirmeye veya ortadankaldrmaya ynelik veya bunlara aykr eylem ve dier faaliyetlerde bulunan veya bu suretlekurumlarn huzur, skun ve alma dzenini bozan veya boykot, igal, engelleme, iiyavalatma, grev, toplu olarak greve gelmemek gibi eylemlere katlan, bunlar tahrik vetevik eden veya yardmda bulunanlar... istihdam edilemezler.'' Bu maddeye gre, sabah okhapran bir kii iyerinin huzurunu bozduu ve mikrop sat iin iten atlabilir!

(Mustafa Balbay, 24-8-2000, Cumhuriyet)

Yazar, KHK'nn kabul edilemez olduunu gstermek iin iddiaya kar argman gelitirmekyerine KHK.'nn "kurumlarn huzur, skun ve alma dzenini bozan" ksmna abartl birrnek veriyor.

Alakasz Ama Safsatas

(Fallacy of Irrelevant Purpose)

Tanm: Bir eye kar, yle bir amac olmad halde, amaca ulalmadna dayanarakkarm yapmak.

rnek 1: lahiyatlara gvenmiyorum. Binlerce yldr Allah'n varln ispatlayamadlar.

rnek 2: Basndan hayr kmaz, kendi aralarndaki hrszlar bile temizleyemediler.

Gncel rnek:


30/93

Mill diktatr nn, 27 Mays htillinden sonra Babakan yaplnca, ky ve kasaba isimlerinideitirmeyi mrifet sanmt. Yzlerce senelik kymzn "Belvar" olan ismini "Kayadz"yaptrmt. Byle bir deiikliin bizim kye ne faydas oldu yni? Hangi problemimiz

bununla hallldu?


Yazar smet nn'nn kasaba isimlerinin kasabann problemlerinin hallolmas amacyladeitirdii varsaymndan yola karak, isim deitirmeyle problemlerin hallolmadnsylyor.

Konuyu Saptrma Safsatas

(Fallacy of Red Herring)

Tanm: Savunulan ey hakkndaki bir eletiriyi konuyu baka bir yere ekerek gz ardetmekten oluan hata.

rnek 1: "lm cezalarnn su ilemeye kar caydrcl yetersizdir" diyorsunuz. Peki,sulular hakknda ne dnyorsunuz? Olu ldrlen bir anne ne hissedecektir? Olunuldren katilin hapishanede beslenmesi ve barnmas iin vergi vermesi doru mudur?

rnek 2: Evin taksitlerini zamannda demelisin, aksi takdirde buradaki komularmzgrmeye devam edemeyeceiz, zaten kar komu beni hi sevmedi.

Gncel rnek 1:

inde Atatrk ismi gemeyen namaz, namazdan saylr m, saylmaz m? Haydi bakalm kniin iinden kabilirseniz? 30 Austos Ordu Gn, Cottarelli hazretleri Ankara'ya geliyor,elinde 300 milyon dolarlk bir yardm ve destek eki ile birlikte!

(Atilla zdr, 1.9.2000, Akit)

Yazar, inde Atatrk ismi gemeyen namazn namazdan saylp saylmayacan soruyor,akabinde de 30 Austos'ta Ordu Gnnde Cotarelli'nin 300 milyon dolarlk ekle gelmesinianlatyor. Birbirinden bamsz ki konu arasnda alaka kurmaya alyor

Gncel rnek 2:

Konu dinle ilikili olduu iin FP lideri Recai Kutan'a da sormular: "Dinen kadn dvme

doru mudur deil midir diye tartlyor, siz ne dersiniz?" Kutan'n yant tarihe geecek birey: "Ben konunun uzman deilim," demi! Kadnlara dayak atmann bir uzmanlk ii


31/93

olduunu ilk kez iitiyorum.

(Trker Alkan, 6.8.2000, Radikal)

Yazar, Recai Kutan'n kadn dvme hakkndaki soruya verdii ben konunun uzman deilim,

cevabn saptrarak kadn dvmenin uzmanl eklinde karm yapyor.

Adam Karalama Safsatas

(Argument Against the Man), [Argumentum Ad Hominem]

Adam Karalama Safsatas, "Saldr Safsatalar"ndandr. Bu balk altndaki safsatalarda neriyerine, neriyi yapan kii tartma konusu edilerek, iddialara kar kmak suretiyle yaplr.Saldr Safsatalar, Adam Karalama Safsatas, Niteliksel Adam Karalama Safsatas, Sen deSafsatas, Doldurua Getirme (nyarg Oluturma) Safsatas olmak zere drt tanedir.

Tanm: Bir kiinin nerileri yerine, nerinin reddedilmesini salamak iin, kiiye svgmahiyetinde yaplan saldr.

rnek 1: Tanrnn olmadn m tartyorsun? Sen bir delisin.

rnek 2: Bar:Hkmetin enflasyonu drmede baarl olduunu dnyorum.

Taner: Ne o, hkmetten kemik mi bekliyorsun?

rnek 3: Senin mdr hakknda sylediklerini duydum. Nankr adam, sen mdrn o kadarekmeini yedin!

Gncel rnek 1:

Kksal Toptan, Mehmet Niyazolu'ndan 10 milyar dolar alrken bu parann kaynann ne

olduunu hi merak etmez mi? Bu parann vergisi denerek kazanlm bir gelir olupolmadn hi aklna getirmez mi? Etmez. Ve getirmez... nk hortlak... Hortlaklarhortlarlar... Asla merak etmezler.. 10 milyar ceplerine koyarlar.

(Necati Doru, 15.8.2000, Sabah)

Yazar, Kksal Toptan'a, Mehmet Niyazolu'dan ald parann kaynan merak etmedenkullanmas iddiasn hakaretle perinlemeye alyor..

Gncel rnek 2:

Mrs. Merwe o gn Genel Kurul salonuna Nazl ablasnn kolunda, refakatte giriyor. O ablas


32/93

ki, gemi yaamn herkes ok iyi biliyor. Yalsnda dzenlenen partiler, verilen ikilidavetler, arap ve raknn su gibi akt grkemli sofralar, sauna partileri.. Ve kocasnmektupla Demirel'e ikyet etmekten utanmam, en sonunda kapa Fazilet Partisi'ne atpmilletvekili olmay baarm bir vatandamz!

(Emin laan, 30.8.2000, Hrriyet)

Yazar, Fazilet Partisi milletvekili olan Nazl Ilcak'n gemiiyle, u anda bu partide olmasnbadatramyor. Bunun gerekelerini de muhatabn aalayarak anlatyor.

Gncel rnek 3:

Biz; yerine gre "efendi" de oluruz, "nazik" de!.. Hak edene "kabalk" yapmaktan daekinmeyiz. Ama; "Lp-men"lerin cirit att, gariban halkn kann emdii, iliklerinismrd ve yetim hakk yiyip domuzlar gibi semirdii bir lkede, gerekirse "kabaday" da

oluruz! "Soyguncu"larn, "vurguncu"larn, "dinsiz" ve "donsuz"larn, "lezbiyen" ve"homo"larn egemen olmaya alt ve de "kendilerinden olmayan"lar "ayak takm" gibigren aalk "soysuz"larn borusunun tt bir lkede, gerekirse "ayak takm" olur,

bozarz hepsinin "fiyaka"larn! Uymayz onlarn "toplu seks" partilerine!..Bu yzden"uyumsuz" grnmekten de asla rahatszlk duymayz!

(Hasan Karakaya, 2.9.2000, Akit)

Yazar, "adaletsizliin olmad yerde kibarln gerei yoktur" karmn glendirmekamacyla, adaletsizlik yaptn dnd kiilere hakaret ediyor...

Gncel rnek 4:

Fakat "anlama zrl" bir retmen, ad hi nemli deil, kendisinin ne kadar faist vemerhametten uzak bir zihniyete sahip olduunun farknda bile olmadan, savunduum tezedeil de "ahsma" yklenen bir e-mail gndermi.


Yazar, kendisini eletiren kiinin fikrine deil, kendisine saldrdn syledii ahsn

fikirlerine deil kendisine saldrarak ayn safsataya dyor.. .

Gncel rnek 5:

Evet! Limited akllarnca pek ince hesaplarla dokuduklar yazlar, gnl ve mide bayla balolduklar hazretlere alenen hizmet etmektedir. Ama bunlarn asl ilevi, yllardr enseye tokatolduklar ok Mhim Zevat'a bir telefonla i hallettirebilmeleri. te milyon dolar, savclaradosyalarn varln unutturabildikleri iin, polislere kstebeklik vs. hizmetleriverdirebildikleri iin, icabnda pek gerekli bir KHK'y rptrtrabildikleri iin byle ciddi biranahtar grevini grdkleri iin hak ediyorlar. Bir de bunlar her be on ylda bir, bir mhim

gazeteden dierine transfer olurlar. O zaman ortalk yklr. Sanki bir halt oldu! Butransferlerin de g simsarl liginde mhim karlklar var tabii. Yoksa cidden, bunlar


33/93

gazete deitirse ne yazar; o can skc formllerle ileyen kelerini yazsa ne yazar, yazmasane yazar.

(Perihan Maden, 14.10.2000, Radikal)

Yazar burada, baz gazetelere transfer edilen ke yazarlarn tavrlarn hakaret ederekeletiriyor.

Gncel rnek 6:

ahsen ben, demokrasiyi bir trl sevemiyordum. "nancmn demokrasiye ihtiyaduyacana" inanmyordum. Demokrasi yokken, biz, kt'aya 7 denize hkimdik. imdiemperyalistlerin klesi durumuna dmtk. Hindistan'a gitsem, inein nnde nmdmelerdim. Geri bu bana zor da gelmezdi. Zira nice kzlerin karsnda nmziliklemeye zten almtk


Yazar, birilerinin karsnda sayg gstermek zorunda kaln mecburen sayg gsterdikleriniaalayarak anlatyor.

Gncel rnek 7:

Dolaysyla, bizim serserilerin Katmandu zlemi bile, ok gereksiz bir Amerikan zentisiolabilmiti ancak... 'Ulan, elin Amerikals'nn sorunu o, bizi balamaz, biz istediimiz zamangider herhangi bir torbacdan alveririz plakay da diyemiyorlard salaklar... Sonra ne mi oldu?Kimi gen yanda sebil oldu, ziyan oldu gitti, kimi topluma dnp oluk ocua kart...Burada da, Amerika'da da... imdi kp da Katmandu edebiyat yapmalarna biz azmzlaglmeyiz. Hele gnmzde buna hi gerek yok, nk genlik artk bol ve kolay uyuturucuda bulabiliyor, ehirli ve paral kesimi tavanlar gibi hababam da iftleebiliyor... Yani birnevi kk Amerika olduk bile... Haa, sanayi toplumunun getirdii zel sorunlardan

bunalmak istiyorsanz, nce o sanayiyi kurun da skntsn ondan sonra yaarsnz! Katmanduha?.. Hadi yryn be emeklilii gelmi kart zibidiler(Engin Ard 11-10-2000 Star)

Yazar, muhataplarn eletirirken, eletirilerini hakaretleriyle destekleme gayreti gsteriyor.

Niteliksel Adam Karalama

(Circumstantial Ad Hominem)

Tanm: Bir kimsenin grlerinin yanl olduuna dair delil sunmak yerine, o kimseninniteliklerine (kiiliine, karakterine, niyetlerine, vasflarna vs) saldrarak, reddetmek veya


34/93

kar iddiada bulunmak.

rnek 1: Bakan bu konuda hakl olamaz. nk kannn son damlasna kadar liberal.

rnek 2: Onun vergi orannn artrlmasyla ilgili kanun hakknda sylediklerine inanmayn.

nk vergi artndan o zarar grmez.

rnek 3: Onun nerisini kabul edemeyiz. nk o kar partiden.

rnek 4: Bu bilim adamnn teorisinin herhangi bir geerlilii olduunu sanmyorum. Buteoriyi deneini kaybetmemek ve iini kurtarmak iin ortaya atyor.

Gncel rnek 1:

Bunlar (Avrupallar) kattan kaplandr. Bunlar sra kklerde, kristal kaselerde yaarlar.

Balarna en ufak bir ey geldiinde elleri ayaklarna dolar. Ama bizim bamza nice belalaraldnda nutuk atar, nasihat verirler.


Yazar, Avrupallarn Trkiye'ye kar tutumlarn eletirirken, onlarn korkak ve beceriksizolmakla sulayarak, lkemize ynelttikleri eletirilerin kale alnmamas gerektii karmnyapyor.

Gncel rnek 2:

Yeni Bin yl gazetesinde dedikodular yazan bir yazar var. eriatl ile tannan bu yazarndaha nce Yeni afak Gazetesi'nde kesi vard. Ad, Krat Bumin. Ses tonu etin Altan'a

benziyor, herhalde o nedenle kendini entelektel snfna koyuyor.

(Can Atakl, 18.8.2000, Sabah)

Yazar, muhatabn eletirirken onun bir dedikodu yazar olduunu, olsa olsa ses tonundandolay entelektel saylaca karmn yapyor.

Gncel rnek 3:

Kzmasn ama bence Erdal nn babasna fiziksel benzerlik dnda hi benzemiyor. Onunolumlu ynlerini almam. smet nn iyi bir devlet adam, siyaseti ve askerdi. Dinamizmive son nefesine kadar Trkiye siyasetine katkda bulunma abalaryla hep sevgi ve takdirtoplad.

Herhangi bir konuda "iyi" tanmn hak etmek iin "iyi bir eyler" yapm olmak gerekir.Kendinden baka kimseye bir yarar dokunmayanlara ise ancak "zararsz" denebilir. Bilmemanlatabiliyor muyum?

(Ruhat Mengi, 10.10.2000, Sabah)


35/93

Yazar, Erdal nn'nn yanl bulduu tutumlarn belirtmek yerine babasyla kyaslamaksuretiyle "zararsz" olduuna hkmediyor.

Gncel rnek 4:

Ama Mumcu'nun bu konuda anlayamad, gremedii o kadar ok ey var ki! Tm geenhafta boyunca Trkiye'nin en yobaz ve eriat gazeteleri kendisini neden desteklediler, biroturup dnsn! Bu hafta kime, hangi dnceye hizmet eder duruma dt, dnsn.Trkiye'nin bir Amerika olmadn, dinin reformdan gemediini, bu lkede Anayasa'y yokederek lkeyi demokrasinin yok olduu bir eriat rejime geirmeye alanlarn saysnnaymazlklar sonucu milyonlara ulatn bir gzden geirsin. Bir cmle arasnda talayarakharcamaya alt TSK'nn istese elli kere demokrasiyi kesintiye uratacak 'haklgerekeler'i nnde bulduunu, tam tersine zgr dnce ortamnn sonsuza dek yaamasiin dikkatli tavrlarn srdrdnn farkna varsn.

(Bedri Baykam 11-10-2000. Akam)

Yazar; Mumcu'nun sylediklerini eletirirken, destekleyenlerin niteliinden ve onlarn iineyaradndan dolay sylediklerinin yanl olduu karmn yapyor.

Gncel rnek 5:

Ordu nedir? Trk ulusunun nemli bir paras. Yaamsal bir paras!.. Asker, bugn en iyibiimde yetitiriliyor, subaylarmz sivil okul ve niversitelerden ok daha dzenli, ok dahastn bir eitim gryor. Gerici takmna kalsa, subaylar, generaller btn ktlkleri,gerilikleri grmezden gelmeli, meydan eriatl her frsatta gerekletirmek amacngdenlere kalmal!... Olacak ey mi bu? (Oktay Akbal 5-9-2000, Cumhuriyet)

Yazar; ordunun elemanlarnn iyi yetimesinden gericilerin rahatsz olacan iddia edereksuluyor.

Gncel rnek 6: Bizce T.C. Cumhurbakan'na yakr bir ekilde gitmeyi tercih etmeli. GAPua yatarken onun birka bin gariban vatandan "aferin"ini alacak, ama kendisini deAmerika'ya "turist" gibi indirecek bir uaa binmesi ok yanl bir tercih olur.

Poplizm uruna makam harcamak olur. Tasarruf deil, itibar savurganl olur.

Devletin Cumhurbakan'na verdii ua kullanmamak tevazu deildir.

(Gngr Mengi, 30.8.2000, Sabah)

Yazar, Cumhurbakannn Amerika'ya giderken GAP ua yerine tarifeli uakla gitmesininpoplizm olacan bunu da birka bin gariban vatandaa yaranmak iin yaptn sylyor.


36/93

"Sen de" Safsatas

(Fallacy Of "You Also", You Too Fallacy), [Ad Hominem Tu Quoque ]

Tanm: Bir iddiaya cevap vermek yerine, iddia sahibinin syledikleri ile davranlar tutarllkiinde olmad savyla kar iddiada bulunmak.

rnek 1: ki imemem gerektiini sylyorsun, ama seni de hi ayk grmedim.

rnek 2: Sinan: Hayvanlar beslenme ve giyim amacyla ldrmek yanltr.

Aylin: yi ama, sen hem deri ceket giyiyor, hem de biftek yiyorsun. Byle bir eyi naslsylersin?

rnek 3: Vergi gelirlerinin yeni spor salonu iin kullanlmasna kar olmanz makul birtutum deil. Yeni senfoni binas iin lehte oy kullanmtnz ve onun maliyeti de vergigelirleriyle karlanmt

Gncel rnek:

Yine televizyonlarda Hakan kr'n dedikodular yaplyor. kyor Hncal Ulu, "Hakanmthi paragz" diyor. Bir bakas apayr eyler konuuyor. Grn ite, bunlar spor yazar!Halbuki Hakan kr'n Galatasaray'a neler kazandrdn sar sultan bile biliyor. Para canls olmayan kald m memlekette? Hakan'a paragz diyenler, adeta bedava deil yazarlkyapmak, selm verirler mi insana? nsan biraz dnr, hele yan ban alm adamlarn

biraz daha yutkunmas lzm konuurken. ocuk gitmi talya'ya, kendini ispatlama peinde,rahat brakn garibi.

(Sami zey, 29.8.2000, Akit)

Yazar, Hakan kr' para canls olarak sulayan Hncal Ulu'un bu fikrine kar, bir fikirileri srmek yerine, Hncal Ulu'a "sen de para canlssn" diyor.

Doldurua Getirme Safsatas

(Poisoning The Well)

Tanm: Bir insan hakknda nceden olumsuz bilgiler (doru veya yanl) ileri srerek, onunsonradan syleyeceklerini gzden drmeye ve bir nyarg oluturmaya alma. Adamkaralama safsatasnn zel bir eklidir.

rnek 1: Biz onun cemaziyel evvelini biliriz.


37/93

rnek 2: Hasan nl bir avukat olmu, yle mi? Ayol, o iki lf bir araya getiremezdi.

Gncel rnek 1:

Grdnz gibi, gericilerin sevinten neredeyse kr kr oynamalar bouna deil!.. Siz, birtarikat liderinin tutuklanma karar karsnda zldn syleyen bir babakann ynettii,fikriyle zikri hibir zaman birbirine uymayan bir partinin ortak olduu, mmetilerin oylarnagz krpan milliyeti partinin bulunduu koalisyonun byle bir yasay karacana inanyormuydunuz yoksa?.. yleyse ok safsnz!..

(mit Zileli, 24.8.2000, Cumhuriyet)

Yazar koalisyon orta partilerin "kt" zelliklerini sayarak sz konusu yasann nedenkmayacana dair okur zerinde bir nyarg oluturmaya alyor.

Gncel rnek 2:

''Amerikan delegesi'' sfatyla katlaca o toplantda binbir yalanla birlikte Trkiye'yiktleyecek, amur atacaktr. Bu olay, adna Birlemi Milletler denilen kuruluunciddiyetsizliini de ortaya koyuyor. yle ya, dinler zirvesinde bula bula bu Merwe'yi bulupkonuturan bir rgte ''Ciddi'' demek mmkn mdr? Dinimizi temsil etmek, ayakstndeyalan syleyen Merwe'ye mi kalmtr?


Yazar daha toplant gereklemeden hem Birlemi Milletler hem de Merve Kavakhakknda olumsuz bir nyarg oluturmaya alyor.

Gncel rnek 3:

Deprem, KHK derken gndem biraz seyrelecek ve gzn sevdiim lkemin, gzne vurgunolduum medyasnda, beynine ak olduum tiplerin servisleri yaplacak, davalar alacak,iddialar 'sav'lanacak, haberler frlecek.

(Ferhat Bar, 20.8.2000, Zaman)Yazar, medyann tavrn alayc bir slupla eletirerek, verecei haberlerin gvenirliihakknda okuru artlandrmaya alyor.

Gncel rnek 4:

On be yl nce Turgut zal' "kinci Atatrk", Tansu iller'i "demir leydi" olarak gsterenbizim medya bugn Fatih Terim'i "vatan kurtaran aslan" diye ba tac ediyorsa, bilin ki yaknbir gelecekte ayaklar altna alp ezecektir...

(Hikmet etinkaya, 25.4.2000, Cumhuriyet)


38/93

Yazar, medyann bir gn gklere kardklarn gelecekte yerin dibine soktuunu syleyerekmedyann gvenilirlii hakknda bir nyarg oluturmaya alyor.

Gncel rnek 5:

"Tarih Kltr"nde ne byk "deha"(!) olduklarn gsteren Sabah'lar, "ada KltrGazetesi" ile birlikte "VCD Seti" veriyor!VCD'lerde "Macera ve Keif Ruhu" anlatlyormu! Bence; bu VCD'leri almak bir "macera"olur!.. Zira; Nasl bir "keif ruhu"na sahip olduklar, nceki gnk eklerinde grld!..En az "1930'lu yllar"a ait fotoraf, "1870'li yllar" diye kakaladlar millete!..Allah bilir, "macera"lar nasldr?

(Hasan Karakaya 09.10.2000 Akit)

Yazar, Sabah Gazetesinin ekinde yapt yanllktan dolay Gazetenin dier verecei eylerinde kt olaca ve dolaysyla Gazetenin gvenilmez olduu nyargs oluturmaya alyor.

Devede Kulak Safsatas

(Fallacy Of The Beard)

Bir iddiay, konuyu saptrma ve karsndakini artacak ekilde sunmak suretiyle yaplanhatal karmlara artma Safsatalar deniyor. Bu grupta da yedi deiik safsata var: DevedeKulak Safsatas, Siyah/ Beyaz Safsatas, spatlama Mecburiyeti Safsatas, Felaket Tellall,mal Soru Safsatas, ok Sorulu Safsata, Snrl Seenek Safsatas

Tanm: Bir iddiann kabuln salamak iin iddiaya uymayan ayrntlarn hi bir farkllkyaratmayacan ve en kk bir nem tamadn iddia etmekten oluan hatal karmaDevede Kulak Safsatas diyoruz.

rnek 1: Sigara iilmesi, Ankara'da hava kirliliine etki edecek deil ya..

Gncel rnek 1:

Anayasa bir kez inenmekle bir ey olmaz.- Turgut zal

Turgut zal anayasann bir kere ihlal edilmesinin nemsiz olduunu ve nemli problemleryaratmayaca karmn yapyor.

Gncel rnek 2:


39/93

Yrmekle yollar anmaz. - Sleyman Demirel

Sleyman Demirel yrmenin yollarn anmasna etkisinin nemsiz olduunu ne srerekyrmekle bir eyin deimeyecei karmn yapyor.

Ya Siyah ya Beyaz Safsatas

(False Dilemma, Black And White Fallacy)

Tanm: Gerekte ok seenek olmasna ramen, kardakini iki seenek arasnda brakmaksuretiyle yaplan hata.

rnek 1: Beni sevmiyorsan, benden nefret ediyorsun demektir.

rnek 2: Ya bana karsn ya da benim yanmdasn.

rnek 3: nsanlar ya melektir ya da eytan.

rnek 4: lkeni ya sev ya da terket.

rnek 5: Hakan: Ben Liselere din dersinin konulmasn destekliyorum.

Koray: Ben byle bir eyin faydasna inanmyorum.

Hakan: Sen ateist misin yoksa Koray?

Gncel rnek 1:

"Komnist-Kapitalist" atmas nasl ald, alyor?

zellikle son 2 yzyl kapsam olan bu atmann temeli, u 2 sorunun deerlendirilme

biiminde yatar:1. "nsan beyni" Doa'nn, yahut Kainat'n, yahut Evren'in, yahut Kozmos'un genel btniinde ve onun bir "paras" olan bir olgu mudur?

2. "nsan beyni" Doa'nn, yahut Kainat'n, yahut Evren'in, yahut Kozmos'un genel btndnda ve kendine zg "ayr" bir olgu mudur?

Birinci soruya "evet" diyenler, "Monist" bir deerlendirmenin dnrleridir; ikinci soruya"evet" diyenler ise, "Dalist" bir deerlendirmenin.. Bu 2 ayr deerlendirme yznden son 2yzylda milyonlarca ve milyonlarca insan ld...

(etin Altan, 28.8.2000, Sabah)


40/93

Yazar son iki yzyl kapsayan Komnist-Kapitalist atmasn iki tr deerlendirmedenkt yorumunu yaparak insanlarn birine evet dierine hayr cevabn vermek zorundaolduklar karmn yapyor.

Gncel rnek 2:

Devlet klmez... Ya anaristlerin dedii gibi ''havaya uurulur'', ya Engels'in dedii gibivakti geldiinde eriyip, tkenip gider.

Memur atarak, tuttuunu yaparak, her bulduunu zelletirerek olmaz.

(Kurthan Fiek, 5.9.2000, Hrriyet)

Yazar, aradaki kararlar iki seenekten birine indirgeyerek iddiasn kantlamaya alyor.

Gncel rnek 3:

Bu lkede Peyami Safa isminde bir adam yaam. Onu biraz tanyan "her gn ne yazlr?"diyemez. unu, yadrganacan bildiim halde, inanarak sylyor ve iddia ediyorum ki,Peyami Safa'nn ke yazlar, romanlarndan daha nemlidir. Vaktiyle genlere romanlarndeil, nce "objektif" serisini tavsiye ediyordum. Belki mnasebetini ilk bakta grebilmekzordur; ama, burada bir slm liminin bir szn hatrlatmak istiyorum: "Ya her eyi

biliyorum, ya da hibir ey bilmiyorum." Bir cmleyle vuzuhlandrmaya alaym: "Btnbilmeyen parann btn iindeki yerini bilemez."

(Ahmet Selim, 9.10.2000, Zaman)

Yazar, her eyi bilmeyenin hibir eyi bilemeyeceini ne sryor.

spatlama Mecburiyeti Safsatas

(Argument From Ignorance, Burden Of Proof), [Argumentum Ad Ignorantiam)

Tanm: Bir eyin yanllnn ispatlanamam olmas nedeniyle doru olduunu ya dadoruluunun ispatlanamam olmas nedeniyle yanl olduunu ileri srmek. Bu "Siyah-Beyaz Safsatas"nn zel bir eklidir. Bu safsata "Bir ey aksi ispatlanamad srecedorudur" varsaymna dayanr.

rnek 1: Allah'n varl kimse tarafndan kantlanmamtr. yleyse Allah yoktur.

rnek 2: UFO'larn olamayacaklar ispat edilemediine gre, UFO lar mevcuttur.


41/93

rnek 3: Hayaletlerin olmad kantlanamadna gre, hayaletler vardr.

rnek 4: Bilim adamlar "kresel snma" nn varln ispat edemediklerine gre, kreselsnma yoktur.

rnek 5: Mehmet, Bar'tan daha yakkl olduunu syledi. Fakat bunu ispat edemediinegre, demek ki deil.

rnek 6: Peki, uzayllarn hkmette kontrol ele geirdiine inanmyorsun. Bunuispatlayabilir misin?

rnek 7: Emin: Baz insanlarn telepati gcne sahip olduunu dnyorum.

Akn: Delilin var m?

Emin: Hi kimse insanlarn telepati gcne sahip olmadn ispatlayamaz.

Gncel rnek:

Muhabir telefonda haberi Erbakan'a ok yakn kaynaklardan aldn ileri sryor, ErbakanAilesi'nden yalanlama gelmemesini de haberin doruluuna kant olarak gsteriyordu. AhmetHakan ise birincil kaynann kendisi olmas gereken haberin tamamen yalan olduunu nesryordu.

(3.9.2000, Hrriyet)

Muhabir, haberin yalanlanmamasn haberin doruluuna kant olarak ne srmektedir.

Felaket Tellall Safsatas

(Fallacy of Slippery Slope)

Tanm: nermenin kabul edilemez olduunu gstermek iin, bu nermeyi bir dizi olaylarntakip ettiinin gsterilmesi suretiyle bir olay dierinin takip edeceine kesin olarakinanmaktan doan hatadr.

rnek 1: Pompal tfeklerin yasaklanmas ile ilgili kanunu kabul edersek, ok gemedenbtn silahlar yasaklayan kanunlar kabul etmek zorunda kalrz, ve bunu dier haklarnsnrlandrlmas izler, ve sonunda komnist bir lke oluruz. Bu nedenle pompal tfekleriyasaklamamalyz.

rnek 2: Programna radikal islamc birini davet edersen, nce radikal islamc sempatizan,sonra radikal islamc olursun.


42/93

rnek 3: Asla kumar oynama.Bir kere balarsan, durmas zordur. ok gemeden btn parankumarda kaybedersin ve sonunda geimini temin etmek iin su ilemek zorunda kalrsn.

rnek 4: Ahmet Necdet Sezer Cumhurbakanlna seildiine gre, artk demokrasi rayna

girecek, insan haklar ihlal edilmeyecek, ekonomi dzelecek

Gncel rnek 1:

Gazetecilerin klk kyafetleri Sayn Cumhurbakanmzn houna gitmemi olabilir. Kimimeslektalarmz yerine gre giyinme konusunda biraz hatal davranyor olabilirler. Ama''demokrat'' cumhurbakanlar, bu ii ynergeyle dzenlemeye kalkmazlar. ''Demokrat''cumhurbakanna yakan, Gazeteciler Cemiyeti'ne bu yndeki dilei belirten bir yazyollamaktr. Bu konuda bir gelenek, bir slup olumasna nclk etmek bakadr, partigazetesi alanlarna emir verir gibi ynerge hazrlamak baka. Bu kafayla, yarn Kk

nnde ''trnak kontrol'' yaplrsa hi amam. Sonra sra belki de i amar rengimizekadar uzanr.

(Fatih Altayl, 20.5.2000, Hrriyet)

Yazar; Cumhurbakan'nn gazetecilerin kyafetlerine karmasnn kabul edilemez olduunukantlamak iin bir dizi olayn (trnak kontrol, i amarnn rengine karma) bunu takipedebilecei iddia edilmi.

Gncel rnek 2:

Halbuki, slmsz bir hayat ehvetle dolar. ahsi menfaat ve gayeleri hkmran eder. Faizdoar. Hrszlk, meslek haline gelir. efkat ve merhameti ortadan kaldrr. inin gzn

patronun kasasna, patronun gzn iinin aln terine musallat eder. Fert ve cemiyetlerdekisevgi ve saygy ortadan kaldrp itaatsz bir toplum oluturur. Anari alr ban gider.Dorunun a kalaca inanc cemiyete slk gibi yapr. Kimsenin kimseye itimad kalmaz.

(Mevlut zcan, 25.8.2000, Milli Gazete)

Yazar slamsz hayatn kabul edilemez olduunu gstermek iin bir dizi kt olayn

gerekleeceini iddia ediyor.

Gncel rnek 3:

Hele kadnlar, imdi allanp, pullanp, sslenip daldan dala konup gnl elendiriyorlar. Yayarn? Orta yalarnda, paralar varsa, evli deillerse jigololarla gnl elendirebilirler. Yadaha sonra? Yapayalnz ve sevgisiz ne yapacaklar? ki ve zillet. Ya intihar ya da bir huzurevinde tevehhrler iinde geecek acl bir mr.

(Abdurrahman Dilipak, 9.10.2000, Akit)

Yazar, kadnlarn evlenmemelerinin kabul edilemez olduunu gstermek iin gelecekte


43/93

kendilerini bir dizi kt olayn beklediini ne sryor.

mal Soru Safsatas,

(Complex Question)

Tanm:Genellikle sorann kabul veya nyarglar ile bir uyumluluk ortaya karmak zerecevap vereni, "evet" veya "hayr" demesi durumunda sulu duruma drecek sorularsorulmasndan doan hata.

Alakasz iki nokta birletirilerek tek bir nerme gibi sunulur. Karsndakinin her ikisini de ya

kabul veya reddetmesi beklenir. Gerekte biri kabul edilebilirken dieri edilemez.

rnek 1: Karn dvmekten hala vazgemedin mi? (Ne zaman dvdm ki?!!!)

rnek 2: Korsan kitap satn durdurdun mu? (Ne zaman korsan kitap sattm ki?!!!)

rnek 3: Muhafazakarlar bu konuya ne zaman arlklarn koyacaklar?

rnek 4: Diyelim ki ben ndistim. Okula plak gelsem bu sizi rahatsz etmez deil mi?

Gncel rnek 1:

dnyas, medya ve sair dnce odaklar, aydnlar, sanatlar"vatan haini" mi ki Sezer onlarla grmesin?


Yazar, Sezer'in baz gruplarla grmek istememesini byle bir soruyla gndeme getirerekSezer'i zor duruma drmeye alm. Soruya olumlu yant verildiinde bu gruplarn vatanhaini olduklarn kabul edilmi olacak, olumsuz cevap verildiinde Sezer'in onlarla grmesi

gerektii sonucu kacak.

Gncel rnek 2:

nk Haydar Kutlu, szlerini yle bitiriyor: "imdi bana komnizmin yerine neyikoyuyorsun diye soranlara, yine komnizm diyorum." Ben de diyorum ki, "Komnizm, yerinekonulacak hibir ey bulunmad zaman konulan bir ey midir?"


Yazar, muhatabn zor durumda brakmak iin byle bir soru sormu. Muhatab evet desekomnizmi kmsemi olacak, hayr dese kendi dediini yalanlam olacak.


44/93

Gncel rnek 3:

Blc ve irticai eylemlere kar devleti savunmasz brakmakla sulanan bir Cumhurbakan

veya hukuku bile bile inemekle sulanan bir hkmet ile mi Avrupa Birlii'ne gireceizveya enflasyonu yeneceiz.

(Gngr Mengi, 23-8-2000, Sabah)

Yazar, burada evet yada hayr diye cevaplandnda, hkmet veya Cumhurbakan hakkndasulayc ifadelerini kabul ettirecek ekilde soru soruyor.

Gncel rnek 4:

Bu kimi rahatsz eder? ran', diktatr Saddam', hanedan ynetimindeki Arap lkeciklerini...Rahatsz olsunlar, olmallar. Kald ki kimdir bunlar? Dnya bilimine, sanatna, retimine nekatklar vardr? slamiyet gnei btn bir evreni aydnlatmaya yetecek enerjiyi zkaynaklarnda tutarken neden kendilerine "slam lkesi" denilen kabileleri aydnlatmyor?

MOSSAD m engelliyor, CIA m yasaklyor, Siyonizm'in glgesi mi gneimizi sndryor?

(Nuh Gnlta, 21.7.2000, Zaman)

Yazar, slamiyet'in btn dnyay aydnlatabilecek potansiyeli olduu halde, slam lkeleriniaydnlatmamasnn gerekesinin darda aranmamas gerektiini sorular sorarak ima ediyor."MOSSAD m engelliyor, CIA m yasaklyor, Siyonizm'in glgesi mi gneimizisndryor?" sorusuna "evet" dense bu defa da bahis konusu lkelerin dier nitelikleritartma konusu olabilecek..

ok Sorulu Safsata

(Fallacy Of Many Questions), [Plurium Interrogationum]

Tanm: Tek ve basit bir cevap talep edermi gibi sunulan bir sorunun aslnda birden fazlacevap ihtiyac yaratmas durumudur.

rnek 1: nsanlarn kendi inanlarna gre ocuklarn yetitirmesini ve evde eitimidestekliyor musun?

rnek 2: Sizce yksek vergiler i hayatn etkiliyor mu?

rnek 3: Nkleer santraller sizce istenir eyler mi?


45/93

Gncel rnek:

Blc ve irticai eylemlere kar devleti savunmasz brakmakla sulanan bir Cumhurbakanveya hukuku bile bile inemekle sulanan bir hkmet ile mi Avrupa Birlii'ne gireceiz

veya enflasyonu yeneceiz.

(Gngr Mengi, 23.8.2000, Sabah)

Yazar, soruyu evet ya da hayr eklinde cevaplama gerektirecek ekilde soruyor, halbukibunun aklamas birden fazla cevaba ihtiya gsterir. Bu konuda Cumhurbakannnsulanmas, hkmetin sulanmas, Avrupa birliine girilmesi, enflasyonun yenilmesihakknda cevaplar verilebilir.

Snrl Seenek Safsatas

(Fallacy of Limited Alternatives)

Tanm: Tam bir inceleme aratrma ve delil ortaya koymadan, bir hareket seyrinin bakaseenekleri yok sayd veya dlad konusunda srar etme yanll.

rnek 1: Vergi yasalarnda reform yaplmas iin hkmeti drmeliyiz. Baka seeneimizyok, nk iktidardaki hkmet gemite vergileri indirmemiti.

rnek 2: Microsoft'un yazlm endstrisine hakim olmasna memnunum. Eer onlarolmasalard u anda sahip olduumuz bilgisayar verimlilii olmayacakt.

rnek 3: Eer Demirel'i yeniden Cumhurbakanla semezsek istikrar bozulur.

Gncel rnek 1:

Bir niversite, hemirelik okulunu durup dururken niin kapatr?.. nk orada gen kzlara

trbanl eitim veriliyordu. YK, bu okulun eitime byle devam edemeyeceini Fatihniversitesi'ne defalarca ve szl olarak bildirmiti. Bunun zerine kapatld.


Yazar ortaya delil koymadan sanki okulun kapatlmasna tek sebep trbanl eitimverilmesiymi gibi karmda bulunuyor .

Gncel rnek 2:

Saytay'n 12 milyon dolara mal olan ve 9 ylda ancak bitebilen lks binas; "nce sen

kapacaksn... Hayr ben kapacam..." ekimesinin kurban olmutur. Plajdaki bo ezlongakim erken gelir, havlusunu kim nce atarsa ezlong onun oluyorya...


46/93

te onun gibi...

Binay nce kapmak iin kskanlk krizine girdiler. Saytay'n st ynetiminin binayaoturma izni almadan ariv yerletirmesinin baka aklamas yoktur.

(Necati Doru, 31.8.2000, Sabah)

Yazar ortaya bir delil koymadan Saytay st ynetiminin binaya oturma izni almadan arivyerletirmesinin tek sebebinin binay sahiplenmek istemesi olduunu iddia ediyor.

Yanl Sebep Safsatas

(Fallacy of False Cause), [Non causa pro causa]

Yanl Sebep Safsatas, ortak noktalarnn argmanlarn sonucunda bir eyin dierinin nedeniolarak kabul edildii Tartmal Sebep Safsatalar grubuna dahildir. Bu gruptaki safsatalardaneden-sonu ilikisi olduka karmak olup, kolayca hata yaplabilir. Yanl NedenSafsatasndan baka ncesinde Safsatas, Mterek Etki Safsatas, nemsiz Etki Safsatas veKarmak Nedenler Safsatas bu gruba dahil safsatalardr.

Tanm: ki olayda, yeterli delil olmakszn birinin dierinin meydana geliine neden olduueklindeki akl yrtme.

rnek 1: Televizyon seyretmek iddete neden olmaktadr. nk televizyonun evleregirmesinden sonra toplumdaki iddet oran artmtr.

rnek 2: Torun sahibi olmak kalp krizi olasln arttrr. nk torun sahibi kiilerde kalpkrizi geirme oran yksektir.

rnek 3: Nine: Evlenmek insann boyunu uzatyor. nk ben evlendikten sonra boyum okuzad.

Torun: Ka yanda evlendin?

Nine: 13 yanda.

rnek 4: 5 Mays'ta gezegenler ayn hizaya geleceinden deprem olacakm.

Gncel rnek 1:

Ama biz iin zn bir yana braktk, sorunu "Sezer Ecevit'i aramal,hayr Ecevit Sezer'i

aramal" inatlamasna indirgedik. Bunu bir onur meselesi haline getirdik. Sanrmgenlerimizdeki arkllk kompleksinden bir trl kurtulamamzdan kaynaklanyor bu komik


47/93

durum.

(Tufan Tren, 14.8. 2000, Hrriyet)

Yazar Ecevit'le Sezer arasndaki olayn bir onur meselesi haline gelmesinin nedenini ortaya

delil koymadan arkllk kompleksinden kurtulamamza balyor.

Gncel rnek 2:

Sahann profesyonellerine bakyorsunuz, rol deitike kar veya koca deitiriyorlar. Nikhve talkn dince akas olamayaca iin, gerek hayatlar da ekseriya kimin elinin kimincebinde olup olmad mehul bir ekle brnyor. Irzlar yol geen hanna dnm san'atyldzlar (!) kimsenin malumu deil mi yoksa? Kh Mslman kh gvur rollerine

brnenlerin, ahsiyetleri de ou zaman orbaya benzemiyor mu?


Yazar sanat yldzlarnn, kah Mslman kah gavur rollerine brnmeleriyleahlakszlatklarn iddia ediyor.

Gncel rnek 3:

Bu dediimiz trden olanlar dostluk, mostluk grubu deil sadece birtakmuyank milletvekillerinin bedavadan yurtd gezisi yapmalar iin uydurulmu formllerdir.

Nitekim Amerikallar kimseye bedava gazoz bile ikram etmedikleri iinolsa gerek milletvekillerimiz ABD iin dostluk grubu kurmamlar.

(Oktay Eki, 18.8.2000, Hrriyet)

Yazar millet vekillerimizin ABD iin dostluk grubu kurmamalarna neden olarakAmerikallarn kimseye bedava gazoz bile ikram etmediklerini gsteriyor

Gncel rnek 4:

Deve srs kadar Arap lkesi, aralarnda kalm bir avu srailliyle ba edemiyor.

nk; bu ada artk ilkellik saylan savalar kazanmak iin bile ada ve uygar olmakgerek. retime katlmayan, kara rtlere hapsedilmi kadnlarla... Hurafe-yalan ezberletilerek

bytlen ocuklarla... Bin yl nceden kalma bir hukukla... Yasaa ve korkuya dayal birilkel sosyal yapyla, ne ada olunur, ne de gl...

Sava da kazanlmaz...

Bar da...

(Bekir Cokun, 14.10.2000, Hrriyet)


48/93

Yazar, Araplarn srail'le ba edememesini kara rtl kadnlara, hurafeyle bytlmocuklara ve bin yl nceden kalma hukuka balyor. Halbuki, srail de teokratik bir lkeolduundan, "Bin yl nceden kalma bir hukukla" ynetilir

Gncel rnek 5:

Siz hi olimpiyat ampiyonu oldunuz mu? Ben olmadm. Olmay ok isterdim ama olamadm.ounuz da olmamsnzdr. O yzden de Naim'i eletirmeyelim.

(Fatih Altayl, 18.9.2000, Hrriyet)

Yazar, Naim'i eletirmememiz gerektii sonucuna, oumuzun olimpiyat ampiyonuolamamamz nclnden yola karak varyor.

ncesinde Safsatas

(Fallacy of "Previous This"), [Post Hoc Ergo Propter Hoc]

Tanm: Bir olayn olmasnn, belli bir zaman sonra baka bir olaya neden olduu sonucunabalamaktan doan hatal karm. Yanl neden safsatasnn zel bir eklidir. Batl itikatlarntemelinde bu safsata yatar.

rnek 1: Btn araba kazalarnn ncesinde kavakta siyah bir kedi grlmt. Yani,kavakta bir daha siyah bir kedi grdmzde kesinlikle bir kaza olacak.

rnek 2: O, milletvekili seildikten sonra, enflasyon azald. Demek ki O'nun seilmesienflasyonun dmesine neden oldu.

Gncel rnek 1:

Diyeceim u ki, adna "rol" denen ey, hakikat noktasnda hi aka kaldrmyor. Enindesonunda insan o role uygun bir ahsiyetle noktalanyor. Ehl-i hakikat bir bymz, EbuCehil rolne karlan bir gencin, sonradan tam bir inansz olup ktn ibretle aktarmtyle ise, evltlarmz o tehlikeden mmkn olduu kadar uzak tutmakta fayda var. "Oyundurcanm, bunda ne var?" gevekliine dmeye gelmez.


Yazar Ebu Cehil roln oynayan gencin, sonradan inansz birisi olmasnn nedeni olarakoynad rol gstererek, insann rol yapmasyla kiiliinin deitii karmn yapyor.


49/93

Gncel rnek 2:

ahsen ben, demokrasiyi bir trl sevemiyordum. "nancmn demokrasiye ihtiyaduyacana" inanmyordum. Demokrasi yokken, biz, kt'aya 7 denize hkimdik. imdiemperyalistlerin klesi durumuna dmtk.


Yazar, Demokrasi yokken 7, denize hakim olduumuzu, demokrasi geldii iin artkemperyalistlerin klesi durumuna dtmz karmn yapyor.

Mterek Etki

(Joint Effect)

Tanm; Her ikisi de tek ve gizli nedenin sonular olduu halde birinin dierinin nedeniolduunun sanlmas durumu.

rnek 1: Ateiniz var, bu nedenle vcudunuzda krmz lekeler olumu. (Gerekte, kzamkhastal ate ve krmz lekelere neden olmutur.)

rnek 2: sizliin artmas gelir dalmnn daha da bozulmasna neden olmutur. (Oysa, herikisinin de nedeni retim azldr.)

hmal Edilebilir Neden Safsatas

(Genuine but Insignificant Cause)

Tanm: Bir oluumun birden fazla nedenlerinden birisinin dierlerinden daha ok nemliymigibi sunulmas durumu.

rnek 1: Ankara'nn ukurda kurulmu olmas hava kirliliine neden oldu.

rnek 2: Beton binalarn artm olmas, ehirlerin ikliminin deimesine neden oldu.

Gncel rnek 1:

Bugn dnyay kasp kavuran engellenemez bir ak var: KRESELLEME. Ve Trkiye'debu rzgarn nnde durabilecek tek set var: Trk Milliyetilii. Dnyann egemen efendileri


50/93

bu yzden korkmaktadr milliyetilikten.

(Mjdat ztrk, 5.9.2000, Ortadou)

Yazar kresellemeye kar kabilecek ok sayda unsur(rnein, antikapitalist akmlar)

olduu halde, milliyetilii kresellemeyi durdurmak zere tek engel olarak sunuyor.

Gncel rnek 2:

Bizim laiki bayanlar, karnlar imesin, karn derileri genilemesin diye hamile kalmakistemiyorlar. Bir de ocukla kim uraacak. ocuk ayak ba onlar iin. Kpek beslemekdaha iyi. Zaten onlar da yle yapyor. Doum kontrol kampanyalar sonunda adalarnnesillerinin kurumasna yol at. Geni halk kitlelerini yalanlarna inandramadlar.

(Abdurrahman Dilipak, 9.10.2000, Akit)

Yazar, laiki bayanlarn ocuk yapmamasna neden olarak vcutlarnn bozulmamasistemlerini ileri sryor., ekonomik vb. nedenleri yok sayyor.

Yanl Yn Safsatas

(Wrong Direction, Confusing Cause And Effect)

Tanm: Etki ve tepki arasndaki ilikinin ters evrilmesi hatas.

rnek 1: Liselerdeki seks eitimi, AIDS'in artmasna neden olmutur.

rnek 2: Erozyon olduu iin aa dikmiyorlar.

Karmak Nedenler Safsatas

(Complex Cause)

Tanm: Sonuca pek ok olay etki etmesine ramen, sonucun tek bir etkiye balanmas hatas.Pek ok nedenden birisinin etkisini abartmak hatas ile kartrlmamaldr.

rnek 1: Reklam tabelasnn yanl yere konulmas kazaya neden oldu.

(Doru, fakat srcnn alkol almas ve/veya uykusuz olmas, bir yayann yola frlamas, vs.dikkate alnmamaktadr.)


51/93

rnek 2: Orman yangnlarna scak havalar neden oldu.

(Sabotaj, dikkatsiz ate yaklmas vs dikkate alnmaldr.)

rnek 3: Su oranlarndaki art, sitelerde yaamak isteyenlerin saysn arttryor. (Stat,gelir, sitelerin sosyal tesisleri vb. etkiler dikkate alnmamtr)

Gncel rnek:

En arpc rneklerden biri ise, mesleki eitim ad altnda heba edilen trilyonlar. adameslek alanlar yerine modas gemi meslekleri retme konusunda srar eden ve bu yzdenyzde 30, 40 kapasite ile alan meslek okullar, en byk israf kaplarmzdan biri...

(Abbas Gl, 10.10.2000, Milliyet)

Yazar mesleki eitim kurumlarnn %30-40 kapasite ile almasnn birok nedeniolabilecei halde sadece modas gemi meslekleri retmek konusundaki srar olduunusylyor.

Yetersiz rnek Safsatas

(Fallacy of Insufficient Sample)

statistiksel yorumlar, rnek ile btn arasnda bir benzerlik olduu kabulne dayanr.Benzerlik ne kadar fazla ise karmlar o kadar gvenilir olur. Dier taraftan, rnek btne

benzemiyorsa karm yanltr. nermelerin doru olmas halinde bile, sonu yanl olabilir.statistiksel Hata Safsatalar diye bilinen bu blmdeki safsatalar "olaslk teorisi"nin yanluygulamalarndan kaynaklanrlar. Bu gruptaki safsatalar unlardr: Yetersiz rnek Safsatas,Yanl Benzetme Safsatas, Yok Sayma Safsatas, Smen Alt Safsatas, Kumarbaz Safsatas

Tanm: Az sayda rnek ile abuk genelleme yapma hatas.Bu safsata ou kez Genelletirme Safsatas ile kartrlr. Genelletirme Safsatasnda istisnaidurumlar iin geerli olan eyler, genele uygulanmak istenmesine karn acele sonu kartmasafsatasnda az sayda rnekle genelleme yaplr.

rnek 1: Bir feminist olan Leyla erkeklerden nefret eder. O halde btn feministlererkeklerden nefret eder. (Tek bir Leyla rnei ile feministlerle ilgili bu sonuca varlamaz.)

rnek 2: Kyn giriinde iki tane cce grdm. Demek ki bu kyn insanlarnda kaltmsalanormallik var. (ki ccenin grlm olmas btn bir ky iin kaltmsal anomali olarak

genelletirilemez.)


52/93

rnek 3: Bizim ailenin erkeklerinin tm ok hzl araba kullanrlar. Demek ki, btnerkekler hzdan h

Documents

Safsata Klavuzu