TEPE AKADEMİ

Sağlık Gözetimi ve

Meslek Hastalıkları

Ders Notları

Amaç

• İşçilerin sağlık gözetimi konusunda iş güvenliği uzmanının yapması

gerekenleri öğrenmek ve meslek hastalıkları hakkında bilgi sahibi olmak.

Öğrenim hedefleri

• Sağlık gözetimi ve meslek hastalıkları konusunda temel kavramlar,

• Meslek hastalıklarının çeşitleri ve tanı yöntemleri,

• Korunma yöntemleri,

• Meslek hastalığı istatistikleri,

• İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak.

• Sağlık gözetimi kavramı ve uygulanması

• Meslek hastalığı kavramı

• Meslek hastalığı çeşitleri ve nedenleri

• Meslek hastalığı tanı yöntemleri

• Meslek hastalıklarından korunma

• Meslek hastalığı istatistikleri

• İlgili mevzuat

SAĞLIK GÖZETİMİ KAVRAMI

Sağlık gözetimi mantığının temelini, çalışanların sağlık durumlarının, yaptıkları

işte karşı karşıya oldukları risklerin de dikkate alınarak izlenmesi ve sağlıkları

üzerindeki olumsuzlukların daha etkilenmenin başında tespit edilerek gerekli

önlemlerin alınması yaklaşımı oluşturmaktadır.

SAĞLIK GÖZETİMİ KAVRAMI

İşin gerektirdiği sağlık

şartlarının belirlenmesi ve

iyileştirilmesi

Çalışacak elemanda

aranılacak sağlık

kriterlerinin belirlenmesi

İşe alınacak ve iş değiştirecek elemanların uygun yöntemlerle işe giriş ve

periyodik muayenelerinin yapılması

Çalışanla çalışma çevresi arasındaki etkileşimin ve maruziyet durumunun kabul

edilebilir ve güvenilir yöntemler kullanılarak izlenmesi

Çalışanların koruyucu önleyici yaklaşım uyarınca sağlık eğitim ihtiyaçlarının

belirlenmesi ve eğitimlerinin yapılması

Meslek hastalığı kaynaklarının belirlenmesi ve değerlendirilmesi

Maruziyet haritalarının

İSG YÖNETMELİKLERİNDE SAĞLIK GÖZETİMİ çıkarılması

Avrupa Birliği Direktifleri doğrultusunda hazırlanarak yürürlüğe giren İSG

Yönetmeliklerinin çoğunda “Sağlık Gözetimi” başlığı yer almış ve bu başlık

altında ilgili Yönetmelik konusunda (gürültü, kimyasallar, ekranlı araçlarla

çalışmalar vs.) sağlık yönünden işverenin yapması gereken hususlar

açıklanmıştır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği

Sağlık Gözetimi

Madde 14 — İşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve

güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür:

a) İşçilerin işe girişlerinde sağlık durumlarının yapacakları işe uygun

olduğunu belirten sağlık raporu alınır.

b) Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı süresince sağlık muayeneleri düzenli

aralıklarla yapılır.

Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği

Sağlık Raporu

Madde 5 – Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılacak işçiler (kadınlar dahil) ile 16

yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçilerin işe girişlerinde, işin

niteliğine ve şartlarına göre bedence bu işlere elverişli ve dayanıklı olduklarının

fizik muayene ve gerektiğinde laboratuvar bulgularına dayanılarak hazırlanan

hekim raporu ile belirlenmesi zorunludur.

İşin devamı süresince de bu işlerde çalıştırılmalarında bir sakınca olmadığının 16

yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler için en az 6 ayda bir,

diğerleri için de en az yılda bir defa hekim raporu ile tespiti zorunludur. Bu

raporlar işyeri hekimi, işyeri ortak sağlık birimi, işçi sağlığı dispanserleri,

bunların bulunmadığı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu,

Sağlık Ocağı, Hükümet veya belediye hekimleri tarafından verilir.-

Sağlık raporu alınmamış herhangi bir işçinin ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılması

yasaktır. İşçilerin gerek ilk işe girişlerinde gerekse periyodik muayenelerinde

belirlenen sağlık durumları ile diğer gerekli bilgiler bu raporlara işlenir.

Bu raporlar, teftiş esnasında İş Müfettişlerine her istenildiğinde gösterilmek

üzere işveren veya yetkilisi tarafından, gizliliğine halel gelmeyecek bir surette

işyerlerindeki özlük dosyalarının kişisel sağlık bölümünde saklanır.

İşyeri hekimi tarafından verilen rapora itiraz halinde, işçi en yakın Sağlık

Bakanlığı Hastanesi Sağlık Kurulunca muayeneye tabi tutulur. Verilen rapor

kesindir.

İşyerinden ilişkileri kesilerek yeni bir işe giren işçilerin bu raporları veya

örnekleri yeni işveren veya vekilinin isteği halinde o işyerine gönderilir.

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik

Gözlerin Korunması

Madde 9 — Ekranlı araçlarla çalışmalarda işçilerin gözlerinin korunması

için uyulacak hususlar aşağıda belirtilmiştir:

a) Aşağıdaki durumlarda işçilerin göz muayeneleri yapılacaktır;

ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce,

düzenli aralıklarla ve

ekranlı araçla çalışmalardan kaynaklanacak görme zorluğu olduğunda.

b) Yukarıda belirtilen muayene sonuçlarına göre gerekiyorsa işçiler oftalmolojik

testlere tabi tutulacaktır.

c) Yukarıda (a) ve (b) bentlerinde belirtilen muayene ve test sonuçlarına

göre gerekiyorsa işçilere yaptıkları işe uygun araç ve gereç verilecektir.

d) Bu madde uyarınca alınacak önlemler işçilere herhangi bir maddi yük

getirmeyecek.

Gürültü Yönetmeliği

Sağlık Gözetimi

Madde 12 — İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık

gözetimine tabi tutulacaktır:

a) Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin (a) bendi gereğince yapılan risk

değerlendirmesi sonucunda sağlık riski olduğunun anlaşılması halinde işçiler

uygun sağlık gözetimine tabi tutulacaktır.

b) En yüksek maruziyet etkin değerlerini aşan gürültüye maruz kalan bir işçi, bir

hekim veya hekimin sorumluluğu altındaki uzman bir başka kişi tarafından

işitme testi yapılmasını isteme hakkına sahiptir.

Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinde hükme bağlanan değerlendirme ve ölçüm

sonuçlarının bir sağlık riski olduğunu gösterdiği yerlerde, en düşük maruziyet

etkin değerlerini aşan gürültüye maruz kalan işçiler için de işitme testleri

yapılacaktır. Bu testlerin amacı gürültüye bağlı olan herhangi bir işitme

kaybında erken tanı koymak ve işitme işlevini koruma altına almaktır.

c) Yukarıda (a) ve (b) bentlerine uygun olarak yapılan sağlık gözetimi ile

ilgili olarak her işçinin kişisel sağlık kaydı tutulacak ve güncelleştirilecektir. Sağlık

kayıtları, sağlık gözetiminin bir özetini içerecektir. Bu kayıtlar gizlilik esasına

uygun olarak ve gerektiğinde incelenebilecek şekilde saklanacaktır.

Bu kayıtların kopyaları, yetkili makamların istemesi halinde verilecektir. Her işçi,

istediğinde kendisiyle ilgili kayıtlara ulaşabilecektir.

d) İşitme ile ilgili sağlık gözetimi sonucunda, işçide işitme kaybı saptandığında,

işitme kaybının gürültü maruziyetine bağlı olup olmadığını bir hekim veya

hekimin uygun gördüğü bir uzman değerlendirecektir. İşitme kaybı gürültüye

bağlı ise;

1) İşçi, hekim veya uygun nitelikli diğer bir kişi tarafından, kendisi ile ilgili

sonuçlar hakkında bilgilendirilecektir.

2) İşveren;

i) Yönetmeliğin 6 ncı maddesi uyarınca yapılan risk değerlendirmesini gözden

geçirecektir.

ii) Riskleri önlemek veya azaltmak için Yönetmeliğin 7 nci ve 8 inci maddeleri

uyarınca alınan önlemleri gözden geçirecektir.

iii) Riskleri önlemek veya azaltmak için Yönetmeliğin 7 nci ve 8 inci

maddeleri uyarınca gerekli görülen ve işçinin gürültüye maruz kalmayacağı

başka bir işte görevlendirilmesinin de aralarında olduğu önlemleri uygularken,

iş sağlığı uzmanları veya diğer uygun vasıflı kişilerin veya yetkili makamın

önerilerini dikkate alacaktır.

iv) Benzer biçimde maruz kalan işçilerin sağlık durumunun gözden

geçirilmesi için de düzenli bir sağlık gözetimi uygulayacaktır.

Titreşim Yönetmeliği

Sağlık Gözetimi

Madde 10 — İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık

gözetimine tabi tutulacaktır:

a) Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin (a) bendi gereğince yapılan risk

değerlendirmesi sonucunda sağlık riski olduğunun anlaşılması halinde işçiler

uygun sağlık gözetimine tabi tutulacaktır.

Mekanik titreşime maruziyet sonucu ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının

önlenmesi ve erken tanı amacıyla, sağlık gözetimi sonuçları dikkate alınarak,

gerekli koruyucu önlemler alınacaktır.

Sağlık gözetimi yapılırken aşağıdaki hususlar da dikkate alınacaktır:

- Maruz kalınan titreşimin işçilerde tanımlanabilir bir hastalık veya sağlığa zararlı

bir etkiye neden olduğu tespit edilebildiği durumlar,

- Hastalığın veya etkilenmenin işçinin özel çalışma koşullarından ortaya çıkması

hali,

• Hastalık veya etkilenmenin saptanması için geçerli ve uygun yöntemlerin

bulunduğu durumlar.

• Her durumda, bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinin (a) bendinin (2)

numaralı alt bendi ile (b) bendinin (2) numaralı alt bendinde belirtilen

değerleri aşan mekanik titreşime maruz kalan işçilere uygun sağlık

gözetimi yapılacaktır.

b) Sağlık gözetimi ile ilgili her işçinin kişisel sağlık kaydı tutulacak ve

güncelleştirilecektir. Sağlık kayıtları, sağlık gözetiminin bir özetini içerecektir. Bu

kayıtlar gizlilik esasına uygun olarak ve gerektiğinde incelenebilecek şekilde

saklanacaktır. Yetkili makamlarca istendiğinde, kayıtların bir örneği verilecektir.

Her işçi, istediğinde, kendisiyle ilgili kayıtlara ulaşabilecektir.

c) Sağlık gözetimi sonucuna göre bir işçide, hekim veya iş sağlığı uzmanı

tarafından işteki mekanik titreşime maruz kalmanın sonucu olarak

değerlendirilen, tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir sağlık etkisi

saptandığında;

Titreşim Yönetmeliği

1) İşçi, hekim veya uzman kişi tarafından kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında

bilgilendirilecektir. Özellikle maruziyet sonlandıktan sonra yapılacak olan sağlık

gözetimi ile ilgili bilgi ve öneri alacaktır.

2) Gizlilik prensibine uyularak, sağlık gözetiminde saptanan önemli bulgular

hakkında işveren de bilgilendirilecektir.

3) İşveren;

- Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesi uyarınca yapılan risk değerlendirmesini gözden

geçirecektir.

- Riskleri önlemek veya azaltmak için bu Yönetmeliğin 7 nci maddesi uyarınca

alınan önlemleri gözden geçirecektir.

Titreşim Yönetmeliği

Riskleri önlemek veya azaltmak için bu Yönetmeliğin 7 nci maddesi uyarınca

gerekli görülen ve işçinin riske maruz kalmayacağı başka bir işte

görevlendirilmesi de dahil, önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili

makamın önerilerini dikkate alacaktır,

Benzer biçimde maruz kalan başka bir işçinin sağlık durumunun gözden

geçirilmesi ve düzenli sağlık gözetimi yapılması için gerekli düzenlemeyi

yapacaktır. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan işçiler

için tıbbi muayene isteyebilir.

Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

Sağlık Gözetimi

Madde 19 – İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık

gözetimine tabi tutulacaktır:

a) Asbestle çalışacak her işçinin çalışmaya başlamadan önce genel

sağlık durumu değerlendirilecek ve Yönetmelik EK’inde belirtildiği şekilde,

özellikle göğüs muayeneleri ile diğer tetkik ve kontrolleri yapılacaktır.

İşçilerin sağlık durumlarının değerlendirmesi en az 3 yılda bir

tekrarlanacak ve her işçi için sağlık kaydı tutulacaktır.

b) Sağlık gözetiminden sorumlu hekim; muayene ve tetkiklerin

sonucuna göre, işçinin asbeste maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dahil,

her türlü koruyucu ve önleyici önlemleri belirleyecek ve önerilerde

bulunacaktır.

c) İşçilere maruziyetin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık

değerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilecektir. Hekim, maruziyetin bitmesinden

sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir.

d) İşçi veya işveren sağlık muayene ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını

isteme hakkına sahiptir.

Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri

Hakkında Yönetmelik

Sağlık Gözetimi

Madde 16 – İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık

gözetimine tabi tutulacaktır :

a) İşveren, bu Yönetmeliğin 5 inci maddesi uyarınca yapılan risk

değerlendirmesine göre sağlık ve güvenlik yönünden risk bulunan işlerde

çalışanların, sağlık durumlarının gözetim altında tutulması için işyerinde gerekli

düzenlemeleri yapacaktır.

b) Sağlık gözetimi, maruziyet başlamadan önce yapılacak ve daha sonra da

düzenli aralıklarla sürdürülecektir. İşyerinde kişisel ve mesleki hijyen

önlemlerinin derhal alınabilmesi mümkün olacak şekilde gerekli düzenleme

yapılacaktır.

c) Çalışanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet

nedeniyle oluştuğu şüphesi bulunan bir sağlık sorunu görüldüğünde, aynı

şekilde maruz kalan diğer kişiler de sağlık gözetiminden geçirileceklerdir.

Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek üzere yeniden risk

değerlendirmesi yapılacaktır.

d) Çalışanların sağlık gözetimi ile ilgili kişisel sağlık kayıt sistemi bulunacaktır.

İşyeri hekimi her çalışan için, alınması gerekli koruyucu önlemler konusunda

önerilerde bulunacaktır.

e) Çalışanlara, maruziyet sona erdikten sonra da yapılması gerekli sağlık

gözetimi hakkında bilgi verilecektir.

f) Çalışanın kendisi veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının yeniden

değerlendirilmesini isteyebilir. Çalışanlar, kendilerine ait sağlık gözetimi

sonuçlarına ait bilgileri alma hakkına sahiptir.

g) Çalışanların sağlık gözetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar Ek–

II’de verilmiştir.

h) Kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet sonucu ortaya çıkan

meslek hastalıkları Bakanlığa bildirilecektir.

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında

Yönetmelik

Sağlık Gözetimi

Madde 12 – İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin 14 üncü maddesi

hükümleri saklı kalmak kaydı ile:

a) Bu Yönetmeliğin 6 ncı maddesine göre yapılan risk değerlendirmesi

sonucunda sağlık yönünden risk altında olduğu saptanan işçiler uygun sağlık

gözetimine tabi tutulacaktır.

İşyerinde koruyucu önlemlerin alınmasında sağlık gözetimi sonuçları

dikkate alınacak ve bu gözetimler özellikle;

1) Belli bir hastalık veya sağlık yönünden olumsuz bir etkilenmeye neden

olduğu bilinen tehlikeli kimyasal maddeye maruziyetin söz konusu olduğu,

2) İşçilerin özel çalışma şartlarında hastalık veya etkilenmenin ortaya

çıkma olasılığının bulunduğu,

3) İşçiler üzerinde yapılacak tetkiklerin oluşturduğu riskin kabul edilebilir

düzeyde olduğu,

durumlarda yapılacaktır.

Bu gözetimler, hastalık ve etkilenmeyi tespit edecek geçerli tekniklerin

bulunduğu durumlarda yapılacaktır.Ek-II’de belirtilen biyolojik sınır değeri

bulunan tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda, aynı Ek’deki prosedüre

uygun sağlık gözetimi yapılması zorunludur. İşçiler bu işe başlamadan önce bu

durumdan haberdar edileceklerdir.

b) (a) bendine göre sağlık gözetimine tabi tutulan her işçi için kişisel sağlık ve

maruziyet kayıtları tutulacak ve güncelleştirilecektir.

c) Kişisel sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar, yapılan sağlık gözetimi ve

kişinin maruziyet düzeyi izleme sonuçlarının bir özetini ihtiva edecektir. Sağlık

gözetiminde biyolojik izleme ve gerekli incelemeler yer alacaktır.

d) Sağlık gözetimi sonucunda; işyerinde tehlikeli kimyasal maddeye maruz

kalan işçide, bu maddeden kaynaklanan tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz

sağlık etkisi görülmesi veya biyolojik sınır değerin aşıldığının tespit edilmesi

halinde, işçi durumdan haberdar edilecek ve kendisine yapılması gerekli sağlık

gözetimi ile ilgili gerekli bilgi ve tavsiyeler verilecektir.

Bu durumda;

1) Yönetmeliğin 6 ncı maddesinin (a) bendine göre yapılan risk

değerlendirmesi yenilenecek,

2) Yönetmeliğin 7 nci ve 8 inci maddelerine göre riskin önlenmesi veya

azaltılmasına yönelik önlemleri gözden geçirilecek ve gereken önlemler

alınacak,

3) İşçinin yaptığı işten alınarak tehlikeli kimyasal maddeye maruziyet riskinin

olmadığı başka bir işte çalıştırılması da dahil olmak üzere, bu Yönetmeliğin 8

inci maddesine göre riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik gerekli

önlemlerin alınmasında, işyeri hekimi veya diğer uzman kişilerin veya Bakanlık

yetkililerinin önerileri ne uyulacak,

4) Benzer şekilde maruz kalan başka işçiler de varsa, sağlık durumları kontrol

edilecek ve bunlar sürekli sağlık gözetimi altında tutulacaktır.

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik

Sağlık Gözetimi

Madde 16 – Biyolojik etkenlerle yapılan çalışmalarda:

a) İşveren her işçinin;

1) Çalışmalara başlamadan önce,

2) Düzenli aralıklarla,

sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.

b) Risk değerlendirmesi, özel koruma önlemleri alınması gereken işçileri

tanımlayacaktır.

Gerektiğinde, maruz kaldıkları veya kalmış olabilecekleri biyolojik etkene karşı

henüz bağışıklığı olmayan işçiler için etkili aşılar hazır bulundurulur.

İşverenler, aşı bulundurduklarında Ek–VII de belirtilen hususları göz önüne

alacaklardır.

Bir işçinin, maruziyete bağlı olduğundan kuşkulanılan bir enfeksiyona ve/veya

hastalığa yakalandığı saptandığında, işyeri hekimi veya işçilerin sağlık

gözetiminden sorumlu kişi, benzer biçimde maruz kalmış diğer işçilerin de aynı

şekilde gözetime tabi tutulmasını sağlar.

Bu durumda maruziyet riski yeniden değerlendirilir.

c) Sağlık gözetiminin yapıldığı bu durumlarda, kişisel tıbbi kayıtlar, maruziyetin

son bulmasından sonra en az 10 yıl süre ile saklanır.

Bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesinin (b) bendinde belirtilen özel durumlarda

kişisel tıbbi kayıtlar bilinen son maruziyetten itibaren 40 yıl süre ile saklanır.

d) İşyeri hekimi veya işçilerin sağlık gözetiminden sorumlu kişi, her bir işçi için

alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilgili olarak önerilerde

bulunur.

e) Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir sağlık

gözetimi ile ilgili olarak işçilere gerekli bilgi ve tavsiyeler verilir.

f) İşçiler, kendileriyle ilgili sağlık gözetimi sonuçları hakkında bilgi

edinebilecekler, ilgili işçiler veya işveren sağlık gözetimi sonuçlarının gözden

geçirilmesini isteyebileceklerdir.

g) İşçilerin sağlık gözetimi ile ilgili hususlar Ek–IV de verilmiştir.

h) Biyolojik etkenlere, mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her

hastalık veya ölüm Bakanlığa bildirilir.

SAĞLIK EĞİTİMLERİ

İş kazaları ve meslek hastalıklarının sebepleri ve işyerindeki sağlık riskleri

Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma

tekniklerinin uygulanması

Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler

SAĞLIK EĞİTİMLERİ

Temizlik ve Düzen

İlk Yardım ve Kurtarma

İşyerinde yapılan çalışmalara göre çalışanların maruz kaldıkları sağlık risklerini

içeren eğitimler.

ALT İŞVEREN ÇALIŞANLARININ SAĞLIK GÖZETİMi

İşverenler, alt işveren (müteahhit) çalışanlarının sağlık gözetimleri konusunda

kontrol ve denetim amacıyla bir sistem oluşturmalıdır

Meslek Hastalıklarının önemi ve tanı süreci

Tanımlar

Yükümlülük Süresi

Zararlı mesleksel etkinin sona ermesi ile hastalığın ortaya çıkması arasında

geçebilecek, kabul edilebilir en uzun süre.

Maruziyet Süresi

Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için

gereken en az süre

MAK Değeri - Müsaade Edilen Azami Konsantrasyon

(Maximum Allowable Concentration)

Çalışma süresi boyunca hiçbir zaman ulaşılmaması veya aşılmaması gereken

düzey. (Akut toksik etkili maddeler için)

Eşik Sınır Değeri – ESD ( Treshold Limit Value - TLY)

Günlük 8 saat veya haftalık 40 saat süren bir çalışma süresi boyunca değişik

zamanlarda yapılan ölçümlerin ortalama değeri.

(Kronik toksik etkili maddeler için)

Meslek Hastalıkları

• Tanımlama: İşyerlerindeki sağlık zararlarından oluşan hastalıklardır.

Hastalıkla, sağlık zararı arasında bir illiyet bağı vardır. Yani sağlık riski ile

hastalığın ilişkisinin vazgeçilmezliği sebep - sonuç ilişkisi vardır.

• Tanısı oldukça zor hastalıklardır. Buz dağına benzetilebilir. 7/8’i denizin

altında, 1/8 ise denizin üstündedir.

• SGK Tanısı: İşyerindeki bir veya birkaç sağlık zararlısı ile tekrarlanan bir

nedenle veya işin yürütüm şartları sonucunda oluşan, akut veya kronik,

maluliyet bırakan veya bırakmayan hastalık, sakatlık ve ruh arıza

halleridir.

• Tüm sistemik hastalıklar meslek hastalığı olabilir. Yeter ki çalışma

bölümünde o hastalığ ait bir veya birkaç etken bulunsun.

• Görünümü veya anatomopatolojisi mesleki olmayan benzer hastalıklarla

aynıdır.

• Etkenle temas başladıktan sonra meslek hastalığının oluşumu, 1

hafta ile 30 yıl arasındadır.

• Etkenle temas kesilince, meslek hastalığı o evrede durur ne ilerler ne de

geriler.

•

• Meslek hastalığının tanısı için kendine özgü birtakım laboratuarlara

gereksinim vardır. (İş hijyeni, iş psikolojisi, iş fiziği, çeşitli tıp ve fonksiyon

laboratuarları gibi)

• O hastalık her ülkenin kendi meslek hastalıkları listesinde

bulunmalıdır.(AET listesi, ILO 29’lu liste, AB’nin 14’lü listesi)

Meslek Hastalıkları Tanıları

• Meslek hastalıklarının tanısı, ülkemizde yalnızca Meslek Hastalıkları

Hastaneleri tarafından konur.

• Bizde zorunlu sigorta 1964’den 2008 yılına kadar SSK, 2008 yılından

buyana da SGK’dır.

• SSK’nın kendi içinde kurduğu, ülkenin bu alanda tek bilimsel kurumu olan

Meslek Hastalıkları Hastanelerinde meslek hastalığı tanısı konur. Bu yetki

SSK yönetim kurulunca yataklı enstitü niteliğinde olan bu kuruluşlara

tanınmıştır.

İşçi Sağlığı Enstitüleri – 1

1 - İtalya - İtalya Milano Clinica del Lavaro 1911

2 - Londra, Paris, Berlin, Moskova….1912-1913…

3 - Yataklı olanlar : İş Klinikleri veya Meslek Hastalıkları Hastaneleri…İtalyan

Üniversiteleri İş klinikleri, bizim Meslek Hastalıkları Hastaneleri, Bulgaristan

Meslek Hastalıkları Hastaneleri, Japonya Rosai Hastaneleri…

4 - Yataksız olanlar : İşçi Sağlığı Enstitüleri Adı verilir. İran, Mısır, Romanya,

İtalya, İngiltere, bizdeki İSGÜM, Fransa..

5 - Dünyanın 95 ülkesinde 998 tane çeşitli işçi sağlığı enstitüsü çalışmaktadır.

İşçi Sağlığı Enstitüleri – 2

Kendine özgü çalışma düzeni içinde çalışan multidisipliner kuruluşlardır.

Çok çeşitli tıp tanı ve araştırma laboratuarını içerir. X-Ray, biyokimya,

bakteriyoloji, hematoloji, kardiyoloji, EEG ve EMG, solunum fonksiyon

laboratuarları, anatomopatoloji, ultra mikroskopi vb.

• İş hijyeni, toksikoloji, iş fiziği, termal konfor, ışık, ses, vibrasyon ölçümleri,

iş psikolojisi laboratuarları

• Epidemiyoloji, biometri, ergonomi laboratuarları

• Bu laboratuarlar enstitüde ve sahada araştırma ve inceleme yaparlar.

İşçi Sağlığı Enstitüleri – 3

• Bizim ülkemizde 1965’de Çalışma Bakanlığı’na bağlı İSGÜM açılmıştır. İLO

standartlarına göre kurulan yataksız bir enstitüdür.

• Ülkemizde yalnız sigortalıların meslek hastalığı olabilme hakkı

bulunduğundan SSK bu alanda öncülük etmiştir.

1970’de TÜMSAB projesi 3’lü bir örnek çalışmadır. Meslek

Hastalıkları Hastaneleri bu projeye göre kurulmuştur.

• 1- İşçi sağlığı enstitüsü İSGÜM Ankara Dr. İsmail

• Topuzoğlu

• 2- Ankara Ulus Hastanesi 10 Yatak Dr. Engin

• Tonguç

• 3- İstanbul Osmaniye Dispanseri :

• Çok değişik iş kollarında çalışan ve 10.00 işçiye

• hizmet veren bir SSK dispanseri – Dr. Haldun

• Sirer ve arkadaşları

Bu proje sonunda 1976’da İstanbul ve Ankara’da birer meslek hastalıkları kliniği

ve 1980’de de Ankara’da 100 yataklı bir Meslek Hastalıkları Hastanesi ve

İstanbul Kartal’da 300 yataklı bir meslek hastalıkları hastanesi ve mesleki

rehabilitasyon merkezi kurulmuştur.

Meslek Hastalıkları Listeleri

1 - İLO’nun ilk meslek Hastalıkları listeleri

2 - 1979’da AET’nin listesini alarak uygulamaya koyduk. Çok geniş ve kapsamlı

bir liste.

3 - ILO’nun 29’lu listesi. Genellikle işyerleri ve işyeri hekimleri için yararlıdır.

4 - 14’lü liste. AB’de kullanılan liste. Çeşitli metaller, solventler, mesleki

kanserler, endüstriyel sağırlıklar, duruş bozuklukları - sırt ağrıları, toz hastalıkları

ve stres bozukluklarını içerir.

Türkiye’de Meslek Hastalıkları Sayıları

Yalnız SGK’lılar Meslek Hastalığı olabilir. 6.300.000 sigortalı vardır ve ülkede

çalışan sayısı en az 30.000.000 kişidir.

SGK istatistiklerinde son 5 yıl içinde 1000-1250 iken son yıllarda 800,600 ve

400’e inmiştir.

Belçika’da sigortalı sayısı aşağı yukarı bizdeki kadardır. Meslek hastalığı sayısı

ise 5800 - 6000 civarındadır.

Almanya’da 84.000, Amerika’da 280.000 civarı, İtalya’da 54.000 civarındadır.

SONUÇ: BİZ MESLEK HASTALIKLARINI TANIYAMIYORUZ VE ÇIKARAMIYORUZ.

Meslek hastalıkları ve nedenleri

A) Zararlı Gazlar, Dumanlar ve Buharlardan Kaynaklanan

• Basit boğucular (Karbondioksit, Metan vb.)

• Kimyasal etkili boğucu gazlar (Karbonmonoksit, hidrojen süfür vb.)

Tahriş edici gazlar (Amonyak, formaldehit, azot dioksit ve diğer azot oksitler,

flor vb.)

• Sistematik etki gösteren toksik gaz ve buharlar (Arsenikli hidrojen, arsin,

karbon sülfür vb.)

B) Alifatik Hidrokarbonlardan Kaynaklanan

• Petroleum serisi (Ham petrol)

• Alkoller

• Ketonlar ve eterler

• Halojenli alifatik hidrokarbonlar (Metil bromür, metil klorür, karbon

tetraklorür, trikloretilen, tetraklor etilen vb.)

C) Halkalı Hidrokarbonlardan Kaynaklanan

• Benzen serisi (Benzol, toluen, ksilen, heksaklorobenzen,

heksaklorosikloheksan vb.)

• Diğer aromatik bileşikler (Nitrobenzen, dinitrobenzen, anilin, klorlu naftalinler

vb.)

D) Zararlı Tozlar (Akciğer Hastalıkları-Pnömokonyozlar)

• Mineraller veya metalik tozlar

• Proliferatif – fibrotik pnömokonyoz;

1. Silikoz (Saf silikoz- silisyum dioksit)

2. Karışık toz fibrosisleri (Maden kömürü- antrasit, demir oksit, karışık kaolen)

3. Basit sikatozlar (Kil, feldspat, saf kaolen, bentonit)

4. Fibrotik silikatozlar (Asbest, talk, alüminyum silikat)

5. Alüminoz (Alüminyum tozları)

6. Berilyoz (Berilyum tozları)

7. Bazı minerallerle neydana gelen yığılmalar ( Baryum sulfat, demir oksit, kalay,

kömür tozları vb.)

• Organik Tozlar

• Bissinoz (Yumuşak kendir, keten tozları, pamuk tozları)

E) Pnömokonyozlar Dışında Mesleki Akciğer (Solunum Sistemi) Hastalıkları

• Obstrüktif Solunum Yolları hastalıkları

• Astmatik belirtiler

1. “Derhal” görülen (reajinik) astmalar (Kıl, yün, tüy, buğday taneleri vb.)

2. “Geç” görülen (reaijik olmayan) astmalar (Pamuk ipliği tozları, bazı zamklar,

formalin buharları, sert metal tozları, formalin, ağaç kereste tozu, vb. )

• Granülamoz lezyonlar

• Sarkoid benzeri granülomatöz lezyonlar

1. Ekstrensek alerjik alveolitler (Bazı mantarlar ve organizmaların enzimleri)

2. Berilyum Hastalığı

F) Kimyasal Maddelerden Meydana Gelen Pnömonitistler

• Metaller ve Metaloidler

• Metal dumanı humması ( Arsenik ve bileşikleri, antimon ve bileşikleri,

berilyum ve bileşikleri, civa ve bileşikleri, çinko ve bileşikleri, fosfor ve

bileşikleri, kadmiyum ve bileşikleri, krom ve bileşikleri, kurşun ve bileşikleri,

manganez ve bileşikleri, nikel ve bileşikleri, osmiyum ve bileşikleri, platin ve

bileşikleri, selenyum ve bileşikleri, tellür ve bileşikleri, talyum ve bileşikleri,

vanadum ve bileşikleri, vb.)

F) Kimyasal Maddelerden Meydana Gelen Pnömonitistler

• Metaller ve Metaloidler

• Metal dumanı humması ( Arsenik ve bileşikleri, antimon ve bileşikleri,

berilyum ve bileşikleri, civa ve bileşikleri, çinko ve bileşikleri, fosfor ve

bileşikleri, kadmiyum ve bileşikleri, krom ve bileşikleri, kurşun ve bileşikleri,

manganez ve bileşikleri, nikel ve bileşikleri, osmiyum ve bileşikleri, platin ve

bileşikleri, selenyum ve bileşikleri, tellür ve bileşikleri, talyum ve bileşikleri,

vanadum ve bileşikleri, vb.)

G) Mesleki Kanserler

• Deri kanserleri (Kömür katranı zift, shale yağı (bir nevi neft yağı), ultraviole

ışınlar, ionizan ışınlar, is, kreozot, ham antresan, ham parafin yağları, fuel oil,

asfalt, arsenik vb.)

• Solunum yolları kanserleri (İonizan ışınlar, kömür katranı, arsenik, asbest vb.)

• İdrar yolları kanserleri (benzidin, beta-naftilamin, 2-asetamidofluoren, vb.)

• Hematopoietik sistem arızaları –Lösemiler (İonizan ışınlar, benzen, vb.)

H) Pestisitler

• İnsektisitlerden meydana gelen

• İnorganik insektisitler

• Doğal organik insektisitler

• Sentetik organik insektisitler

1. Klorlu hidrokarbonlar

2. Fosforlu organik bileşikler

3. Karbontlar

4. Sentetik piretrum bileşikleri (piretroidler)

I) Fiziksel Etkenlerle Meydana Gelen Bozukluklar

• Titreşim ve sarsıntı zararları

• Gürültü zararları

• Hiperbari zararları(Basıncın artması sonucu)

• Dekomprasyon zararları(Basıncın düşmesi sonucu)

• Travmalar ( Göz travmaları, yazar krampı, Bursitis’ler)

• Aydınlatma yetersizliği (Madenci nistagmusu)

J) Mesleki İnfeksiyon Hastalıkları

• İnfekte materyal ve hasta hayvanlardan kaynaklananlar Bruselloz , Q

Humması, Tularemi, Şarbon, domuz yılancığı, psittakoz, hayvan

tüberkolozu

• Çalışma çevresinden (Toprak, hava, su) kaynaklananlar Histoplasmosis,

koksidioidomikoz, tetanoz, leptospirosis, bilharziaz, ankilostomiaz,

nekatoriaz, viral hepatis

K) Mesleki Dermatozlar

Meslek Hastalıklarının SGK’da Tanı Yöntemleri

Meslek Hastalıkları tanısı bizde Meslek Hastalıkları Hastanelerinde konur.

1- İşyerlerinde periyodik muayene sonucunda ortaya çıkan meslek hastalıkları

SGK’ya bildirilmiyor.

2 - SSK hastaneleri kendi meslek hastalıklarını çıkarıp ihbar etmedi.

3 - İşçi kendi meslek hastalığını ihbar edebilir. İşlemiyor!

Meslek Hastalıkları ve Periyodik Muayeneler

Meslek Hastalıklarının tanınmasında, periyodik muayenelerin usulüne uygun

olarak yapılmasının yani gerekli çeşitli laboratuar tetkikleri ile birlikte

yapılmasının önemi büyüktür.

Periyodik muayenelerin amacı, meslek hastalıkları tanılarının olabildiğince

erken konulması ve hastalığın maluliyetinin durdurulmasıdır.

Örneklemeler

Bir pnömokonyozun tanısı ancak büyük akciğer grafisi ile tanınabilir. Sübjektif

şikayet yoktur.

Gürültülü işyerinde çalışan bir işçide odio çekilmeden mesleki çentik veya

mesleki çanak evresini hatta meslek hastalığının başlangıcı olan 500-1500 LU

frekanslarda 35 dB kayıpları bile tanımak mümkün değildir. Hasta bu evrelerde

sesleri işitir, fısıltıları bile duyar.

Yine 40 mcg/100ml kan kurşununu geçen bir akü işçisinin hiçbir şikayeti yoktur.

Ancak kan kurşunu ölçümü ile meydana çıkar.

Önemli sağlık sorunu ?...

• Sık görülen…

• Sık öldüren…

• Sık sakat bırakan…

• Sık iş gücü kaybı yapan…

• ÖNLENEBİLİR OLAN !...

Erken Tanı

• ERKEN TANI =

SAĞLIK EĞİTİMİ ve

ARALIKLI KONTROL MUAYENESİ

• Özgün yakınma ve fizik muayene bulgusu yok

• İleri dönemde SFT Bozukluğu

• En önemlisi

MESLEKİ SORGULAMA ve AC GRAFİSİ

Korunma

• Primer Korunma:

Hastalığa yol açan maddenin solunmaması!..

• Kaynakta toz kontrolu

• Kişisel koruyucular (en yetersiz korunma)

• İkincil Korunma: Erken Tanı

• Tedavi: ???

• Üçüncül Korunma: ???

Ulusal Pnömokonyoz Önleme Eylem Planı

• Türkiye’de en sık görülen meslek hastalığı

• İş Sağlığı hizmetleri ile önlenebilir

• Bildirim yetersiz

PNKNZ Neden Olduğu Sorunlar

• Tıbbi sorunlar, morbidite, mortalite

• İşgücü kayıpları

• Tedavi maliyetleri

• İş göremezlik ödenekleri, tazminatlar

Risk Grupları

• Maden işkolu taş, toprak, kil, kum

• Çoğunluğu küçük işletme

• İş Sağlığı ve Güvenliği önlemleri yetersiz

• Kayıtdışı çalışma, alt işverenle çalışma

Önleme

• Yasal mevzuatın güncellenmesi

• Riskli iş kollarının belirlenmesi ve izlenmesi -

Düzenli Surveyans

• Denetim

• Devlet, İşveren, İşçi, Üniversite, Meslek ve Uzmanlık Dernekleri, STK

işbirliği

ÇSGB Pilot Çalışma

• Pnömokonyoz riski bulunan işyerleri/çalışan sayısının belirlenmesi

• Çalışanların akciğer radyografilerinin çekilmesi

• Çalışanların kişisel ve çalışma öyküsünün araştırılması

• Çalışma ortamı solunabilir toz konsantrasyonu ölçümleri

• Değerlendirme yapacak bölgesel çalışma grupları oluşturulması

• Akciğer radyografilerinin Tozla Mücadele Yönetmeliğine göre

değerlendirilmesi

• Toz düzeyi ve çalışanların kişisel sağlık durumu arasındaki ilişkinin

istatistiksel olarak ortaya konulması

• Pnömokonyoz görülme sıklığının saptanması

• Şüpheli pnömokonyoz olgularında sevk zincirinin izlenmesi

• Pnömokonyoz saptanan olguların hastalıklarının sigortacılık açısından

değerlendirilmesi

• Pilot çalışmalar sonucunda araştırma raporlarının hazırlanarak ilgili

taraflara sunulması

• Pnömokonyoz tanı rehberlerinin hazırlanması

• İşverenler, çalışanlar, işyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanlarının eğitimi

• Toz kontrol yöntemlerinin değerlendirilmesi ve etkinleştirilmesi için

teknik çalışmaların yapılması

Eylem planı sonucunda

• Uluslararası standartların rehberliğinde ulusal standartların yeniden

değerlendirilmesi

• Çevrenin Korunması (bilgilendirme, atık yönetimi…)

İzlem

• Önerilen standartlarla işyeri ortamı izlemi

• Aralıklı kontrol muayenesi kapsamında

AC Radyografilerinin izlenmesi

• Okuyucu sertifikasyonu, güncellenmesi

Kısa süreli sonuçlar

• Pilot çalışmanın yapıldığı sektörde pnömokonyoz sıklığı ve etmenlerinin

belirlenmesi

• İSGGM pnömokonyoz izleme birimi Pnömokonyoz tanı rehberi

• Hekimler arasında pnömokonyoz farkındalığı

• Meslek hastalığı/pnömokonyoz tanısı koyma yetkisi-yasal düzenleme

Orta süreli sonuçlar

• İşyeri ortam değerlendirmesi standardının belirlenmesi

• Kabul edilebilir toz konsantrasyonu düzeyinin gözden geçirilmesi

• Pnömokonyoz tanı rehberi ile ilgili işyeri hekimlerinin eğitimi

• Toplumsal duyarlılığın artırılması

• Yasal süreçlerinin düzenlemelerin uygulanmasının izlenmesi ve gözden

geçirilmesi

• Tanı ve sigortacılık değerlendirilmeleri

• Maluliyet kriterlerinin güncellenmesi

• Okuyucu eğitiminin ILO standartlarına göre yaygınlaştırılması

• Tanı alan olguların izlenmesi ve rehabilitasyon

Uzun süreli sonuçlar (--2015)

• Pnömokonyoz açısından riskli işyerlerinin saptanması; çalışma ortamının

ve çalışanın izlenebileceği bir yapılanma

• Türkiye’de pnömokonyoz açısından gerçek veri tabanının oluşturulması

• Okuyucuların sayısal olarak arttırılması ve okuyucu standardının

uluslararası düzeye çıkarılması

Pnömokonyoz olgularının

en aza indirilmesi

TEPE AKADEMİ ANKARA MERKEZ OFİS Adres: Ceyhun Atuf Kansu Cad. Bayraktar Center, G Blok,

No:114/9 Balgat/Çankaya/ANKARA

Tel : 0 312 473 43 47

Tel-2 : 0 312 473 43 48

Fax : 0 312 473 43 59