İŞYERİNDE SAĞLIK GÖZETİMİ VE

BİYOLOJİK İZLEME

Dr. Naci Yıldız

İş Yeri Hekimi/İ.S.G. Eğiticisi

nacistar@gmail.com

1

Öğrenim Hedefleri• Sağlık gözetimi tanımı ve adımları,

• Çalışanın sağlık gözetimi talep hakkı,

• İşyerinde “uygun işe uygun işçi” ilkesi dikkate alınarak yapılacak işe giriş muayeneleri,

• Aralıklı kontrol muayeneleri,

• İşyerinde biyolojik izlem,

• İşyerinde kronik ve sistemik hastalıkları olan çalışanların özel olarak izlenmesi,

• Sağlık gözetiminde hekimin sorumlulukları,

• Sağlık gözetiminin koruyucu hekimlik uygulamalarına etkisinin örneklerle anlatılması,

• Mesleki rehabilitasyon kavramı ve standartları,

• İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak.

2

Alt Başlıklar• Sağlık gözetimi tanımı ve uygulama adımları

• Çalışanın sağlık gözetimi talep hakkı

• İşyerinde “uygun işe uygun işçi” ilkesi dikkate alınarak yapılacak işe giriş muayeneleri

• Aralıklı kontrol muayeneleri

• İşyerinde biyolojik izlem

• İşyerinde kronik ve sistemik hastalıkları olan çalışanların özel olarak izlenmesi

• Sağlık gözetiminde hekimin sorumlulukları

• Sağlık gözetiminin koruyucu hekimlik uygulamalarına etkisinin örneklerle anlatılması

• Mesleki rehabilitasyon kavramı ve standartları

• İlgili mevzuat

3

4

•Toksisite bir kimyasalın vücudun belli bir

bölgesinde yeterli konsantrasyona (doza)

ulaştığı zaman oluşturduğu hasar veya

zarar kapasitesidir.

• Maruziyet dozu vücut tarafından emilen

ve bu nedenle o bölgede zarar

oluşturabilecek düzeyevaran madde miktarıdır.

• Risk veya zarar

o kimyasalla çalışıldığında bu

doz konsantrasyonunun oluşma ihtimalidir

5

Sağlık

Açısın

dan

Risk

İşyerinde Bulunan Risk Faktörleri Çalışanın Bireysel Özellikleri

ÖNLEM

SÜRDÜRME

GELİŞTİRME

SAĞLIK GÖZETİMİ

6

SAĞLIK GÖZETİMİNİN HEDEFİ

1.Sağlığı olumsuz etkileyen risk faktörlerini

bilmek,

2.Çalışanın bireysel özelliklerini bilmek,

3.Sağlığı korumak, sürdürmek ve geliştirilmek,

7

İşyeri çalışma ortamında çalışanların sağlık ve

güvenlikleri için tehlike ve risk oluşturan çeşitli madde

ve etkenlerin varlığının saptanması, düzeylerinin

ölçülmesi ve gerektiğinde kontrol altına alınması

amacıyla yapılan tüm faaliyetlere“Çalışma Ortam Gözetimi” denir.

Sağlık gözetimiAmaç: İşyerindeki sağlığa zararlı etkenlerin, çalışan sağlığındaki olumsuz etkilerinin saptanması ve tanımlanması Yöntem: Sağlık parametrelerinin ve çalışma ortamındaki maruziyetlerin sistematik olarak incelenmesi ve değerlendirilmesi..

8

• Çevresel gözetim

iş ortamındaki Kimyasalların

konsantrasyonlarına bakmak için

kullanılabilir.

Bu testler hava numuneleri

(soluma maruziyeti)

veyüzeysel silme numunelerini

içerir.

9

10

Yasal Dayanak -6331 sayılı Kanun MADDE 4 – İşveren çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. (ç) MADDE 15 – (1) İşveren; a) Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar. b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır: –İşe girişte –İş değişikliğinde –İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde –İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla

11

Biyolojik gözetim dış ortamdan iç ortama

Geçen miktarı ölçerek kimyasalın varlığının

klinik öncesi ölçümünü verir.

• Bir kimyasalın tüm dozu inhalasyondan

başka bir yolla (sindirim, cilt ) alınıyorsa, o

zaman diğer numuneler (idrar, soluk verme

havası,veya kan) tüm dozun sadece hava

numunesi almaya (ortam ölçümüne)

göre daha iyi bir belirleyicisidir.

Biyolojik ve Sağlık gözetimi farkı

12

• Biyolojik gözetim doz ölçümüdür;

• Sağlık gözetimi bu dozun etkisinin

ölçümüdür.

• Sağlık gözetiminde anormal sonuç içinkimyasalın kişi üzerinde zararlı etkisiolması gerekir.

Biyolojik izlemde ise kişinin ölçülebilirdüzeyde kimyasala maruz kalıp kalmadığını(semptomların oluşmadığı ümidiyle)belirlenebilir.

13

Biyolojik gözetimBireysel Değerlendirme Sağlar.

Pahalı Ve Zaman Alıcıdır.

Tüm işçilerin bu yolla izlenmesi çok güçtür

Çevresel gözetimİşyeri ortamından alınan hava örneği kullanılır.

Buradan elde edilen bilgi işyerindeki

tüm çalışanlar için kullanılır.

Ancak işçinin o anda ortamda bulunup bulunmadığı,

Kaynağa olan mesafesi,havalandırma vb. Koruyucu

Yöntemlerin olup olmaması,

Kişisel koruyucu kullanıp kullanmaması ve biyolojik

Farklılıklar gerçek maruziyeti etkileyecektir.

Pratik olduğundan dolayı daha yaygın kullanılmaktadır

14

Mesleki Sağlık Risklerinin Değerlendirilmesi

Başlangıç noktası !..

Genel bilgi Ortam havasında konsantrasyonu çok yüksek olan bir madde

kanda veya idrarda bulunmayabilir Asıl etki olan sağlık etkisinin takibi için; bazı durumlarda ortam ölçümlerine

göre biyolojik izlem daha avantajlıdır.

Birçok faktör kimyasalların vücuda alınmasını etkilemektedir:-Farklı yerlerde kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik,-Farklı zaman noktalarında kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik,- Parçacık büyüklüğü ve aerodinamik özellikleri,- Kimyasalın çözünebilirlik özellikleri,- Çeşitli emilim yolu seçenekleri (deri, sindirim vb.),- Koruyucu donanımlar ve etkinlikleri,- Solunum hacimleri (iş yük-iş enerji istemleri),- Kişisel alışkanlıklar,- İşyeri dışındaki etkilenmeler,- Kimyasalların vücuda toplanması,- Havadaki konsantrasyonlar genellikle zaman ve yer ile değişkenlik gösterebilir.

16

Endüstride kimyasal maddeye maruziyetin belirli standartlara göre analizi ve yorumlanması "çevresel izleme", kişisel maruziyetin ise biyolojik parametrelere göre biyolojik sıvılarda analizi ise "biyolojik izleme" olarak ifade edilir

“Sağlık risklerinin değerlendirilmesi amacıyla; doku, salgı, dışkı, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde ya da metabolitlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine biyolojik izleme”denir.

Aromatik bir hidrokarbon olan toluenin işyeri ortamında TLV-TWA olarak tayini, çevresel izleme,

Maruz kalan kişilerin kanlarında toluen, idrarlarında metabolitleri olan hippurikasit ve o-krezol tayini "biyolojik izlemeye" örnektir

Biyolojik izlem;-Çalışanlar tarafından inhalasyon, deri yoluyla veya yutma aracılığıyla alınan tehlikeli maddelerin miktarlarını,-Tehlikeli bir maddeye maruziyetin spesifik biyokimyasal ve biyolojik etkilerini,-Tehlikeli maddelerin metabolizmasında kişisel farklılıklarını,-Tehlikeli maddelerin kullanımında kişisel hijyeni,-İş yerinde koruyucu önlemlerin etkinliği ve böylece sağlık risklerinin değerlendirilmesinin ölçülmesini mümkün kılar.

17

Dünya Sağlık Örgütü Kuruluş Yasası

Sağlık;sadece hastalık ve sakatlık halinin olmayışı

değil, bedensel,

ruhsal ve sosyal

yönden tam iyilik halidir.

18

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) İş sağlığı Ortak Komitesinin 1950 yılında gerçekleştirdiği toplantısında

yapılan iş sağlığı tanımına göre:

"Her türlü işte çalışan işçilerin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik durumlarının korunması ve geliştirilmesi, çalışma şartlarından ötürü işçilerin sağlıklarının

yitirilmesinin önlenmesi, çalışma sırasında sağlıklarını olumsuz yönde etkileyecek faktörlerden korunmaları, onların fizyolojik ve psikolojik yapılarına uygun bir işe

yerleştirilmesi ve bunun sürdürülmesini, özetle işin işçiye, uygunluğunun sağlanmasını amaçlar”.

19

ILO’nun Uzun Vadeli Hedefleri

• İş kazaları ve meslek hastalıklarının sayısını ve ciddiyetini azaltmak

• Çalışma ortamı, ekipmanı ve iş proseslerini işçinin fiziksel ve zihinsel kapasitesine uygun hale getirmek

• Tüm mesleklerdeki tüm işçilerin fiziksel, zihinsel ve sosyal refahını iyileştirmek

• Üye ülkelerin ulusal politika ve programlarını teşvik etmek ve uygun yardımı sağlamak

20

SAĞLIK : Bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hali !

Üretim süreçleri işçiyi hem bedenen, hem de zihnen

zorlarken; yapılan işin özelliğine göre fiziksel,

kimyasal, biyolojik veya psikolojik faktörler işçinin

sağlığını tehlikeye sokmamalıdır.

SAĞLIK GÖZETİMİ: İşyerinde, iş ve işçi ile ilgili tüm

süreçlerde sağlığı etkileme potansiyeli olan risklerin

değerlendirilmesi ve kontrolü

SAĞLIĞIN SÜRDÜRÜLMESİ + GELİŞTİRİLMESİ

İşyeri Sağlık Gözetimi

21

Sağlık Gözetimi, Çalışma Ortamının Gözetimi

• İşçilerin Sağlık Gözetimi;

işçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile işçilere verilecek her türlü sağlık hizmetini kapsar iken

• Çalışma ortamının gözetimi

“sağlık ve güvenlik tehlikelerine karsı yürütülecek her türlü önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsar”

22

Sağlık Gözetimi, Çalışma Ortamının Gözetimi

• İşçilerin Sağlık Gözetimi kapsamda yürütülen faaliyetler çoğunlukla İ.H. Ve D.S.P.nin görevidir, ancak çalışma ortamının gözetimi kapsamında yürütülen faaliyetler çoğunlukla “İş Güvenliği Uzmanının Görevleri” arasındadır.

• Elbette ki İ.H ve D.S.P.nin de çalışma ortamının gözetimi kapsamında görevleri vardır.

23

Sağlık Gözetimi

24

=> İş Sağlığı ve Güvenliği

Profesyonelleriyle irtibat kurun

Sağlık Gözetimi

Rehberleri

Ciddi bir risk var mı?< risk değerlendirmesi>

Yapılan sağlık gözetimi uygun mu?

<mevzuat>

E

E

H

Sağlık Gözetimin

e gerek yoktur

H

H

E

Kontrol Önlemleri

Sağlıkla ilgili bir tehlike var mı?

<işyerindeki ajanlar ve faaliyetler>

Sağlık Gözetimi

25

İşyeri Sağlık Gözetimi

Risk değerlendirmesi

İş güvenliği uzmanı (işveren)

İşçi Sağlığı Gözetimi

Sağlık muayeneleri

İşyeri hekimi

* Yeni İSG anlayışı, kültürü !

tüm İSG faaliyetlerinin

UZMAN+HEKİM+DSP birlikte çalışma gerekliliği

Sağlık Gözetimi1. İşçilerin ve işçi temsilcilerinin katılımını sağlayın.2. Uygun görülürse, uzman yardımına başvurun.3. En uygun sağlık gözetimi prosedürünü belirleyin.

Tehlikenin türünü, riskin derecesini, olası sağlık etkilerini, etkilenen çalışanları, ilgili prosedür(leri), işletme bünyesinde İSG uzmanı olup olmadığını dikkate alın.

4. Sistem tasarlayın, sorumlu bir kişi belirleyin.5. Program hazırlayın.6. Prosedürleri uygulayın / geri bildirim alın.7. Kayıt tutun.8. İzleme, faaliyet ve değerlendirme.

9. Risk altında bulunan bireyleri koruyun; Risk değerlendirmenizi gözden geçirin; Risklerin kontrolünü iyileştirin; İşçi temsilcileriyle gruplanmış sonuçları görüşün.

26

Sağlık Gözetimi•Bir kimsenin sağlığına zarar verebilecek bir şeyle çalıştığı durumlarda ortaya çıkabilecek net göstergeleri gözlemleyen sorumlu kişi (AB: İşçi temsilcisi)

•İşçilere hastalık semptomları ile ilgili soru soran veya bireyleri hastalık belirtileri için muayene eden nitelikli kişi (DSP-İşyeri Hemşiresi)

•Bir doktorun gerçekleştirdiği tıbbi gözetim. Bu gözetimde klinik muayeneler; örneğin bazı kimyasallara maruziyet nedeniyle hastanın gösterebileceği reaksiyonun aranması söz konusu olabilir (İSG veya Toplum Sağlığı Merkezlerindeki işyeri hekimi).

•Kan, idrar tahlilleri veya nefes numuneleri aracılığıyla kurşun veya diğer kimyasal maddelerin alımını veya etkilerini, bunlara maruziyeti ölçmek ve değerlendirmek için yapılan biyolojik ve biyolojik etki izleme çalışmaları (İSGÜM)

•Bireysel Sağlık Kayıtlarının Tutulması (DSP+İşyeri Hekimi)

27

Sağlık Gözetimi• Başlangıç sağlık değerlendirmesi, bir kişi işe başladığında veya iş

değiştirdiğinde yapılır.

• İşe giriş muayeneleri ve periyodik sağlık muayeneleri, bir kişinin çalışabilir veya belirli bir işe uygun olup olmadığını değerlendirmek için yapılır.

• Hastalık nedenli devamsızlık kayıtları izlenmelidir.

• İşyeri (yaşam biçimi) sağlık desteği ve eğitimi; sağlıklı beslenmenin, düzenli egzersiz yapmanın, zararlı tüketim alışkanlıkları(alkol,sigara,vb.)’na dikkat etmenin yararlarını açıklamak için gerekir.

• İşçilere, güvenlikle ilgili kritik hususlar söz konusu olmadıkça, uyuşturucu veya alkol hususunda genel testler yapılması ?

28

İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği İle İ.H. lerinin Görev Yetki Ve Sorumlulukları Hakkındaki Yönetmeliklere Göre;

Çalışanların sağlık gözetimi,

koruyucu hekimlik hizmetleri,

sağlığın geliştirilmesi,

ilk yardım,

acil tedavi ve rehabilitasyon hizmetler’

inin bütününe

“İş Sağlığı Hizmetleri” adı verilir.

29

Bu iki temel yönetmelikte geçen tanımlardan anlaşılacağı üzere iş sağlığı hizmetlerinin önemli bir bölümü olan

sağlık gözetimi; işe giriş muayeneleri periyodik kontrolleri

kapsayan sağlık hizmetlerinin adıdır.

30

İşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür.

Bu kapsamda;a) İşçilerin işe girişlerinde sağlık durumlarının yapacakları

işe uygun olduğunu belirten sağlık raporu alınır.b)Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı süresince sağlık

muayeneleri düzenli aralıklarla yapılır.

İşyerindeki Tozlar –Akciğerlerde birikim? (İşyeri faktörü) Sigara kullanan İşçi –Hastalık riski artışı (riskli sağlık

davranışı)

Sağlık Gözetimi Uygulama İlkeleri: Uygun işe yerleştirme İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi İşyeri risklerinin kontrolü Aralıklı kontrol muayeneleri İşyerinde sağlık hizmeti sunulması Sağlık eğitimi ve danışmanlık

Sağlık Gözetiminin Amacı; Bireysel özellikleri ve İşyeri Ortam FaktörleriniGöz önünde tutarak çalışanların sağlığını korumak,

geliştirmek

İşyeri Sağlık Gözetimi

31

İşçilerin Sağlık Gözetimi

1. İşe Giriş Muayenesi,

2.Erken Kontrol Muayenesi

3.Aralıklı Kontrol Muayenesi

4.İşe Dönüş Muayenesi

5.Geç Muayeneler

6.Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler

7.Erken Tanı

8.Yer-İş Değişikliği

9.Çalışma Ortamı Gözetimi

32

Uygun işe yerleştirmeÇalışmaya başlamadan önce;

kişinin niteliklerinin belirlenmesi ve bu niteliklere uyan bir işe yerleştirilmesi amacıyla yapılan muayeneye “işe giriş muayenesi” denir.

Yaş : Çocuk işçi, Genç işçi, Cinsiyet : Kadın işçi, Erkek İşçiSağlık sorunu : Solunum Sistemi HastalıklarıEğitim : Vasıfsız, vasıflıAlışkanlıklar : Sigara, alkol,

……………………iş ve sağlık ilişkileri için önemlidir.

33

(İşe Giriş Muayenesi)

Tehlikeli ve çok Tehlikeli İşlerde -çocuklar, -16 yaşını doldurmamış genç işçiler, -çalıştığı işle ilgili mesleki eğitim almamış işçiler

çalıştırılamaz!Başlıca Risk Grupları; Çocuklar, Gençler, Kadınlar, Yaşlılar, ( Görme, işitme, zihinsel zayıflama) Kronik hastalar ve Engelliler.

(% 40 engellilik-% 3 istihdam şartı)

İşe Uygun Yerleştirme

34

İşe Giriş Muayenesi (Uygun İşe Yerleştirme)

35

İşe Giriş Muayenesi Kişinin;Çalışacağı işyerinin tamamında veya işyerinin bir bölümünde var

olan tüm riskler dikkate alınıp, bu risklere yönelik anamnez, klinik ve laboratuvar analızlerı yapılarak tamamlanan muayene; ilk muayene, işe giriş muayenesi, işe yerleştirme muayenesi.

1.Sağlık öyküsünün alınması, 2.Fizik muayenesinin yapılması, 3.Rutin laboratuvar tetkiklerinin yapılması,4.İşin niteliğine göre özel tetkiklerin yapılması,5.Gerekiyorsa koruyucu aşıların yapılması,

……………….aşamalarını içerir.Bu muayenelerin sonucunda saptanan sorunlara göre

kişi bazı işlerde çalıştırılmayabilir.

İşe giriş muayenesi;

• Anamnez,

• Tüm fizik muayene,

• Rutin laboratuar tetkikleri,

• İşin özelliğine göre özel tetkikler,

• Gerekiyorsa koruyucu aşılar

36

Uygun işe yerleştirme

1.Akciğer hastalığı : Tozlu ortamda

2.Karaciğer hastalığı: Solventler’le çalışılan

yerlerde

3.Sigara içenler : Asbestle çalışılan

yerlerde

4.Kontakt dermatiti : Deterjanların olduğu

yerde çalıştırılmamalıdır

37

Uygun işe yerleştirme

1.İşe uygun yerleştirme yapılarak kişinin özellikleri ile iş yeri koşulları bir arada düşünüldüğünde olası sağlık sorunlarının önüne geçilmiş olur.

2.Uygun işe yerleştirme ilkesi koruyucu sağlık hizmeti yaklaşımı bakımından birincil (primer) korumadır.

3.İşe uygun yerleştirme bir kişinin bazı işlerde çalışmasının engellenmesi değil, kişinin niteliklerine uygun bir işe yerleştirilmesidir.

4.İşe uygun yerleştirme çalışma hayatında yer alan risk grupları kavramını da ilgilendirmektedir.

38

İşe giriş muayenesi

1) Çalışanın, –Fizyolojik, –Psikolojik ve –Sosyal özellikleri

değerlendirilmelidir. 2) Sağlığa zararlı maddeler ve etkenler

değerlendirilmelidir. 3) Yetenekleri ölçüsünde uygun işçiye-

uygun işin sağlanması yönünde değerlendirme yapılmalıdır.

39

Çalışma yaşamında risk grupları olarak adlandırılanların işe giriş muayenesi

Tehlikeli ve çok tehlikeli işlerde çalışanlar, Bedensel, zihinsel, ruhsal engelliler, Kronik hastalığı olanlar Kadın işçiler,

-Emziren kadınlar, -2 yaş altı çocuğu olan kadın işçiler, -Gebe kadın çalışanlar,

Çocuk ve genç işçiler, Yaşlı işçiler, Eski mahkumlar 40

Çalışanların sağlığını korumada,

Çalışanların uygun işe yerleştirilmelerinde,

İşyeri ortam risklerin kontrol altına alınmasında,

Sağlık sorunlarını erken yakalamada,

önemlidir.

ASM-PSM ÖNEMİ

ARALIKLI KONTROL MUAYENELERİ

41

İşin ve riskin niteliğine göre aralıklı kontrol muayenelerinin sıklığı değişmektedir. Örneğin Ağır ve Tehlikeli İşlerde çalışanlar en az yılda bir kez periyodik muayeneden geçmelidir.

Muayenede genel anlamda sağlık değerlendirmeleri de (hipertansiyon, diyabet, beslenme alışkanlığı, koroner kalp hastalığı risk faktörleri gibi) yapılabilir.

Aralıklı kontrol muayeneleri

ASM-PSM ÖNEMİ

42

Belli sağlık sorunlarının ortaya çıkma riskini azaltmak amacıyla,

Tarama, muayene, testler, danışmanlık ve sağlık eğitimi yoluyla,

Risk faktörlerine göre,Kanıta dayalı yapılandırılmış,Spesifik, etkin ve uygulanabilir bir izlem programıdır.

Hedef Kitle;1.Sağlıklı kişiler2.Özel gruplar, Bazı meslek grupları, Öğrenciler

Aralıklı kontrol muayeneleri

SAĞLIKLI BİREYLERDE

43

İş koluna göre aralıklı kontrol muayenesi

44

(İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğünde belirtilenler)

• Kurşun ile çalışan işçiler; her 3 ayda bir • Civa ile çalışan işçiler; her 3 ayda bir • Arsenik ile çalışan işçiler; her 6 ayda bir • İnsektisitler ile çalışan işçiler; her 6 ayda bir • Tozlu işlerde çalışan işçiler; her 6 ayda bir • Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile sağlık muayenesinden geçmesi önerilmektedir. • Diğer iş kollarında muayene aralığı 1 yıldır.

Aralıklı muayeneler (periyodik muayene)

Yapılan işin ve işyerinin niteliğine göre belli aralıklarla yapılan muayenelerdir

(3-6 ay, yılda 1 veya 2-3 yılda bir yapılması gereken tetkik ve muayeneleri içerir.)

45

Özel Tarama Muayeneleri

• Kronik hastalığı olanlara,

• Yaşlı işçi, çocuk işçi, gebe işçi, 2 yaşından küçük çocuğu olan çalışanlar, özürlü işçiler, kadın işçiler gibi özel risk gruplarına yönelik taramalar,

• Belli hastalıklara yönelik taramalar, (HT, KOAH, Metabolik Sendrom vb)

46

Hastalık Sonu İşe Dönüş Muayenesi

Meslek hastalığı veya diğer hastalıklardan sonra veya herhangi bir sağlık sorunu nedeniyle 21 gün işten ayrı kalmak zorunda olan işçilere,

geçirilen hastalığın veya kazanın vücutta yaptığı olumsuz durum değerlendirilerek, işe devamının tartışıldığı, alınması gereken önlemler ve eğitimlerin yapıldığı muayenedir.

47

Kronik hastalıklar

48

İşyerinde HT, DM, KOAH,Kr. Dermatit, Metabolik sendrom, madde bağımlılığı vb kronik hastalığı olanlar işyeri hekimince özel olarak takibe alınmalıdır.

Tüm sağlık kayıtları (dış sağlık birimlerininkiler de dahil) bir arada değerlendirilmelidir.

Kollanmalıdır. Özel olarak grup eğitimleri yapılmalı

İşyerinde Sağlık Riskleri

İş sağlığını etkileyen mekanik faktörler:

• Ağır yük kaldırma ve taşıma,

• Duruş bozuklukları,

• Ergonomik sorunlar,

• Kazalar,

49

İşyerinde Sağlık Riskleri

İş sağlığını etkileyen kimyasal faktörler:• Madenler,• Solventler,• Zehirli gazlar,• Asitler, alkaliler,• Boyalar,• Pestisitler,• Herbisitler,

50

Vitiligo; mesleki (?)

51

Mesleki dermatoz

52

İşyerinde Sağlık Riskleri

İş Sağlığını etkileyen tozlar:

(Pnömokonyozlar)

• Silikozis,

• Bisinozis,

• Asbestozis,

53

İşyerinde Sağlık Riskleri

İş sağlığını etkileyen biyolojik faktörler:

• Şarbon,

• Bruselloz,

• Tetanoz

• Parazitler,

• Kuduz,

• Tbc,

54

İşyerinde Sağlık Riskleri

İş Sağlığını etkileyen psiko-sosyal riskler:

• Stres,

• Vardiyalı çalışma,

• Tek düze iş

• Aşırı yorgunluk,

• Tükenmişlik,

55

56

İşyeri Ortam Faktörlerinin Saptanması

İŞYERİ ORTAM FAKTÖRLERİ

•Fiziksel

•Kimyasal

•Toz

•Biyolojik

•Ergonomik

•Psikososyal

•Yönetsel

İşyeri ortam faktörlerinin değerlendirilmesi

1.İş yeri ortam faktörleri bilinmelidir. İşin niteliğine göre ortamda hangi faktörlerin bulunduğu tahmin edilebilir;

• Uzman görüşü almak• İşçilerin görüşlerine başvurmak2.Kesin bilgi için ortamdaki risk faktörlerinin düzeyi

ölçülmelidir. Bu ölçümler iş hijyeni çalışmaları olarak adlandırılır.

57

> İşyeri ortamında herhangi bir etkenin saptanması durumunda çalışan sağlığının etkilenip etkilenmediğinin değerlendirilmesi gerekir. Bu konuda oluşturulmuş standartlar vardır. Bunlara «MAK ve ESD-TLV» değerleri denir.> Kimyasal maddelerle ilgili tüzükte 300’den fazla maddeyle ilgili MAK-MAC ve ESD-TLV miktarları ile tozlara ait sınır değerler belirlenmiştir.«Tüzük; Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük ’ün ekli çizelgesinde»

“Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler

Hakkında Tüzük” ‘ün ekli çizelgelerinde 300’den fazla kimyasal madde hakkında

MAK (Müsaade edilen Azami Konsantrasyon) veESD (Eşik Sınır Değer) miktarları yer almaktadır.

İşyeri Ortam Faktörlerinin Değerlendirilmesi

58

İşyeri Ortam Analizleriİşyerindeki zararlıların ölçümü,

• MAC: Maximum allowable concentration

Günde 8 saat ve haftada 40 saatlik çalışma süresi için ortamda bulunmasına izin verilen ve çalışanların sağlıklarını bozmayacak maksimum konsantrasyondur Hacim birimi ppm(cm3/m3), Ağırlık birimi mg/m3 ve

Parçacık birimi ppm/m3 tür Kısa sürede etkisi ortaya çıkan zararlılar için kullanılır.

• TLV: Threshold limit value,

Günde 8 haftada 40 saat çalışma ile çalışanlara zararlı etki göstermeden çalışılabilecek ortalama konsantrasyonu ifade eder” Günlük ortalama değer ya da eşik değeri gösterir. Etkisi uzun sürede ortaya çıkan

zararlıların ortam ölçümünde tercih edilir. 59

Çevre Etkileri

• Atıkların tespiti,

• Ölçümü,

• Atıkların toplanması,

• Atıkların bertarafi…

60

Tüm İşyerlerinde Ortak SorunSİGARA

61

Sağlık Gözetiminde Temel İlke ve Dikkat Edilecek Hususları

Sağlık gözetimi yapabilmek için zararlı etkenin tanımlanmış bir hastalığa neden olduğu saptanabilmeli,

Sağlık gözetimi yapacak olan hekim işçiye özel çalışma koşullarını bilmeli,

Hastalık veya etkenin saptanması için gerekli yöntem geçerli ve uygun bir yöntem olmalı, geçerli ve uygun bir yöntem yoksa sağlık gözetimi yapılamaz,

Sağlık gözetimine tabi tutulan her işçi için kişisel sağlık ve maruziyet kayıtları tutulmalı ve güncelleştirilmelidir.

İşçiler, kendilerine ait sağlık muayene sonuçları ve etkilenme düzeylerine ait bilgileri görme hakkına sahiptirler. Kayıtların bir örneği, istenmesi halinde Bakanlığa verilecektir. İşyeri faaliyetine son verirse sağlık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar Bakanlığa verilmek zorundadır.

62

Tanımlanabilir Bir Hastalık veya Olumsuz Bir Sağlık Etkisi Saptandığında;

İşveren risk değerlendirmesini gözden geçirmeli,

Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirmeli,

Riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli görülen ve işçinin riske maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi de dahil, önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili makamın önerilerini dikkate almalı,

Benzer biçimde maruz kalan başka bir işçinin sağlık durumunun gözden geçirilmesi ve düzenli sağlık gözetimi yapılması için gerekli düzenlemeyi yapmalıdır. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan işçiler için tıbbi muayene isteyebilir.

İşveren, işçilerin veya temsilcilerinin görüşlerini almalı ve katılımlarını sağlamalıdır. 63

Sağlık Gözetimi Yapanın Yükümlülükleri

Çalışanları bilgilendirmek ve rızasını almak

Sağlık gözetimine ait bütün bilgileri kayıt altına almak ve belgeleri muhafaza etmek

Kişisel sağlık dosyaları oluşturmak

Kişisel sağlık dosyalarını işten ayrılma tarihinden itibaren 15 yıl boyunca saklamak

Çalıştırılacağı işler ve çalışma koşullarını belirtmek, rapor sonucu işveren ve çalışana yazılı olarak bildirmek

64

Sağlık Gözetimleri ile İlgili Olarak Çalışanların Hak ve Yükümlülükleri

Sağlıklı bir çalışma ortamının oluşması için bu konuda hazırlanan talimat ve prosedürlere uymak, işyeri sağlık biriminin çalışmalarına destek sağlamak, sağlık muayeneleri, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılmak ve gerektiğinde işbirliği yapmakla yükümlüdürler.

İşyerinde sağlık gözetiminin yerine getirilmesine ilişkin organizasyonlarda karar verme sürecinde yer alırlar.

Sağlık gözetiminde yürütülecek hizmetlerin amaç ve yöntemleri hususunda önceden haberdar edilirler. Sağlık gözetimi sonucunda elde edilen verilerin kullanılması ile ilgili bilgilendirilirler.

Sağlık muayenelerinin sonuçlarıyla ilgili olarak hatalı veya hataya yol açabilecek bilgiye itiraz hakkına sahip olup, bu işlemi nasıl yapacakları konusunda işveren tarafından bilgilendirilirler.

65

Sağlık Gözetiminde İşyeri Hekiminin Görevleri

İşyeri hekimi çalışanların işe giriş ve periyodik muayenelerini İşyeri Sağlık Birimleri ve İşyeri Hekimleri Görevleri İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin Ek’inde verilen örneğe uygun olarak yapmakla yükümlüdür.

Adı geçen yönetmelikte işyeri hekimin görevleri ayrıntılı olarak verilmiştir.

İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİNİN GÖREV, YETKİ,SORUMLULUK VE EĞİTİMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK

R.G;20 Temmuz 2013/ 28713

Aslında işyeri hekiminin bütün görevleri ya sağlık gözetimi, ya çalışma ortamı gözetimi ile ilgilidir.

66

İşyeri hekimlerinin görevleri

MADDE 9 (1) İşyeri hekimi, işyerinde bulunması halinde diğer sağlık personeli ile birlikte çalışır.(2) İşyeri hekimleri, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında aşağıdaki görevleri

yapmakla yükümlüdür:

a) Rehberlik;1) İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri kapsamında çalışanların sağlık gözetimi ve çalışma

ortamının gözetimi ile ilgili işverene rehberlik yapmak.2) İşyerinde yapılan çalışmalar ve yapılacak değişikliklerle ilgili olarak işyerinin tasarımı,

kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere işin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, kişisel koruyucu donanımların seçimi konularının iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına ve genel iş sağlığı kurallarına uygun olarak sürdürülmesini sağlamak için işverene önerilerde bulunmak.3) İşyerinde çalışanların sağlığının geliştirilmesi amacıyla gerekli aktiviteler konusunda

işverene tavsiyelerde bulunmak.4) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak, ayrıca işin yürütümünde ergonomik ve psikososyal riskler açısından çalışanların fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak iş ile çalışanın uyumunun sağlanması ve çalışma ortamındaki stres faktörlerinden korunmaları için araştırmalar yapmak ve bu araştırma sonuçlarını rehberlik faaliyetlerinde dikkate almak.

67

İşyeri Hekiminin Görevleri

68

5) Kantin, yemekhane, yatakhane, kreş ve emzirme odaları ile soyunma odaları, duş ve tuvaletler dahil olmak üzere işyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarını sürekli izleyip denetleyerek, çalışanlara yürütülen işin gerektirdiği beslenme ihtiyacının ve uygun içme suyunun sağlanması konularında tavsiyelerde bulunmak.6) İşyerinde meydana gelen iş kazası ve meslek hastalıklarının nedenlerinin araştırılması ve tekrarlanmaması için alınacak önlemler konusunda çalışmalar yaparak işverene önerilerde bulunmak.7) İşyerinde meydana gelen ancak ölüm ya da yaralanmaya neden olmadığı halde çalışana, ekipmana veya işyerine zarar verme potansiyeli olan olayların nedenlerinin araştırılması konusunda çalışma yapmak ve işverene önerilerde bulunmak.8) İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmek.

İşyeri Hekiminin Görevlerib) Risk değerlendirmesi;

1) İş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapılmasıyla ilgili çalışmalara ve uygulanmasına katılmak, risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri konusunda işverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak.2) Gebe veya emziren kadınlar, 18 yaşından küçükler, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı olanlar, kronik hastalığı olanlar, yaşlılar, malul ve engelliler, alkol, ilaç ve uyuşturucu bağımlılığı olanlar, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar gibi özel politika gerektiren grupları yakın takip ve koruma altına almak, bilgilendirmek ve yapılacak risk değerlendirmesinde özel olarak

dikkate almak.

69

İşyeri Hekiminin Görevleric) Sağlık gözetimi;

1) Sağlık gözetimi kapsamında yapılacak işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler ile ilgili olarak çalışanlarıbilgilendirmekve onların rızasını almak.2) Gece postaları da dâhil olmak üzere çalışanların sağlık gözetimini yapmak.3) Çalışanın kişisel özellikleri, işyerinin tehlike sınıfı ve işin niteliği öncelikli olarak göz önünde bulundurularak uluslararası standartlar ile işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları doğrultusunda;a) Az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç beş yılda bir,b) Tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç üç yılda bir,c) Çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde en geç yılda bir,

defa olmak üzere periyodik muayene tekrarlanır. Ancak işyeri hekiminin gerek görmesi halinde bu süreler kısaltılır.4) Çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi ile gerekli tetkiklerin sonuçlarını EK-2’de verilen örneğe uygun olarak düzenlemek ve işyerinde muhafaza etmek. 70

İşyeri Hekiminin Görevleri5) Özel politika gerektiren gruplar, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı alanlar, kronik hastalığı, madde bağımlılığı, birden fazla iş kazası geçirmiş olanlar gibi çalışanların, uygun işe yerleştirilmeleri için gerekli sağlık muayenelerini yaparak rapor düzenlemek, meslek hastalığı tanısı veya ön tanısı almış çalışanın olması durumunda kişinin çalıştığı ortamdaki diğer çalışanların sağlık muayenelerini tekrarlamak.

6) Sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık durumları ile işyerinde olabilecek sağlık tehlikeleri arasında bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmek, gerektiğinde çalışma ortamı ile ilgili ölçümler yapılmasını planlayarak işverenin onayına sunmak ve alınan sonuçların çalışanların sağlığı yönünden değerlendirmesini yapmak.

7) Çalışanların sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri halinde işe dönüş muayenesi yaparak eski görevinde çalışması sakıncalı bulunanlara mevcut sağlık durumlarına uygun bir görev verilmesini tavsiye ederek işverenin onayına sunmak.

71

İşyeri Hekiminin Görevleri

8) Bulaşıcı hastalıkların kontrolü için yayılmayı önleme ve bağışıklama çalışmalarının yanı sıra gerekli hijyen eğitimlerini vermek, gerekli muayene ve tetkiklerinin yapılmasını sağlamak.9) İşyerindeki sağlık gözetimi ile ilgili çalışmaları kaydetmek, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği yaparak iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili değerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve araştırma yaparak gerekli önleyici faaliyet planlarını hazırlamak ve bu konuları da içerecek şekilde yıllık çalışma planını hazırlayarak işverenin onayına sunmak, uygulamaların takibini yapmak ve EK-3’te belirtilen örneğine uygun yıllık değerlendirme raporunu hazırlamak.

72

İşyeri Hekiminin Görevleri

ç) Eğitim, bilgilendirme ve kayıt;1) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin ilgili mevzuata uygun olarak planlanması konusunda çalışma yaparak işverenin onayına sunmak ve uygulamalarını yapmak veya kontrol etmek.

2) İşyerinde ilkyardım ve acil müdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin eğitiminin sağlanması çalışmalarını ilgili mevzuat doğrultusunda yürütmek.

3) Yöneticilere, bulunması halinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu üyelerine ve çalışanlara genel sağlık, iş sağlığı ve güvenliği, hijyen, bağımlılık yapan maddelerin kullanımının zararları, kişisel koruyucu donanımlar ve toplu korunma yöntemleri konularında eğitim vermek, eğitimin sürekliliğini sağlamak.

4) Çalışanları işyerindeki riskler, sağlık gözetimi, yapılan işe giriş ve periyodik muayeneler konusunda bilgilendirmek.

5) İş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ve sağlık gözetimi sonuçlarının kaydedildiği yıllık değerlendirme raporunu iş güvenliği uzmanı ile işbirliği halinde EK-3’teki örneğine uygun olarak hazırlamak.

73

İşyeri Hekiminin Görevleri

d) İlgili birimlerle işbirliği;1) Sağlık gözetimi sonuçlarına göre, iş güvenliği uzmanı ile işbirliği içinde çalışma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını önermek, ölçüm sonuçlarını değerlendirmek.2) Bulunması halinde üyesi olduğu iş sağlığı ve güvenliği kuruluyla işbirliği içinde çalışmak.3) İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi ve eğitim sağlanması için ilgili taraflarla işbirliği yapmak.4) İş kazaları ve meslek hastalıklarının analizi, iş uygulamalarının iyileştirilmesine yönelik programlar ile yeni teknoloji ve donanımın sağlık açısından değerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamaların iyileştirilmesine yönelik programların geliştirilmesi çalışmalarına katılmak.5) Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Yönetmeliğine göre meslek hastalığı ile ilgili sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkili hastaneler ile işbirliği içinde çalışmak, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına yakalanan çalışanların rehabilitasyonu konusunda ilgili birimlerle işbirliği yapmak.

74

İşyeri Hekiminin Görevleri

6) İş sağlığı ve güvenliği alanında yapılacak araştırmalara katılmak.

7) Gerekli yerlerde kullanılmak amacıyla iş sağlığı ve güvenliği talimatları ile çalışma izin prosedürlerinin hazırlanmasında iş güvenliği uzmanına katkı vermek.

8) Bir sonraki yılda gerçekleştirilecek iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili faaliyetlerin yer aldığı yıllık çalışma planını iş güvenliği uzmanıyla birlikte hazırlamak.

9) İşyerinde görevli çalışan temsilcisi ve destek elemanlarının çalışmalarına destek sağlamak ve bu kişilerle işbirliği yapmak.

75

Diğer sağlık personelinin görevleri

a) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin planlanması, değerlendirilmesi, izlenmesi ve yönlendirilmesinde işyeri hekiminin talimatları doğrultusunda çalışmak, veri toplamak ve gerekli kayıtları tutmak,

b) İşçilerin sağlık ve çalışma öykülerini işe giriş/periyodik muayene formuna yazmak ve işyeri hekimi tarafından yapılan fizik muayene sırasında hekime yardımcı olmak,

c) İlk yardım hizmetlerinin organizasyonu ve yürütümünde işyeri hekimi ile birlikte çalışmak,

ç) İşçilerin sağlık eğitiminde görev almak.

03.07.2015 76

Kimyasal Maddelerle Çalışanlarda Sağlık Gözetimi

İşveren, yapılan risk değerlendirmesine göre sağlık ve güvenlik yönünden risk bulunan işlerde çalışanların, sağlık durumlarının gözetim altında tutulması için işyerinde gerekli düzenlemeleri yapacaktır.

Sağlık gözetimi, maruziyet başlamadan önce yapılacak ve daha sonra da düzenli aralıklarla sürdürülecektir. İşyerinde kişisel ve mesleki hijyen önlemlerinin derhal alınabilmesi mümkün olacak şekilde gerekli düzenleme yapılacaktır.

Çalışanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle oluştuğu şüphesi bulunan bir sağlık sorunu görüldüğünde, aynı şekilde maruz kalan diğer kişiler de sağlık gözetiminden geçirileceklerdir.

Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek üzere yeniden risk değerlendirmesi yapılacaktır.

77

Kanserojen Maddelerle Çalışanların Sağlık Gözetiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1. Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalanların sağlık durumunu izlemekle görevli hekim ve diğer sağlık görevlileri, maruziyet koşullarını bilecektir.

2. İşçilerin sağlık durumunun izlenmesi, iş hekimliği prensip ve uygulamalarına göre yapılacaktır.

Sağlık durumunun izlenmesi aşağıdaki hususları içerecektir.

a) İşçilerin mesleki ve tıbbi öz geçmişleri ile ilgili kayıtların tutulması.

b) İşçilerle kişisel görüşmeler yapılmasıc) Mümkün olduğu hallerde biyolojik kontroller

yapılması, erken teşhis ve tedavinin sağlanması,d) Sağlık gözetimi yapılan her bir işçide, iş

hekimliğindeki en son tıbbi bilgilere göre gelişmiş testler uygulanması.

78

Çalışanların sağlık gözetimi ile ilgili kişisel sağlık kayıt sistemi bulunacaktır. İşyeri hekimi her çalışan için, alınması gerekli koruyucu önlemler konusunda önerilerde bulunacaktır.

Çalışanlara, maruziyet sona erdikten sonra da yapılması gerekli sağlık gözetimi hakkında bilgi verilecektir.

Çalışanın kendisi veya işveren, sağlık gözetimi sonuçlarının yeniden değerlendirilmesini isteyebilir. Çalışanlar, kendilerine ait sağlık gözetimi sonuçlarına ait bilgileri alma hakkına sahiptir.

Kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet sonucu ortaya çıkan meslek hastalıkları Bakanlığa bildirilecektir.

79

Kanserojen maddelerle ilgili yönetmeliğe göre; konuyla ilgili kayıtlar maruziyetin sona ermesinden sonra en az kırk yıl süre ile saklanmalıdır. İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde işveren bu kayıtları Bakanlığa vermek zorundadır.

Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda sağlık yönünden risk altında olduğu saptanan işçilerin uygun sağlık gözetimine tabi tutulması Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkındaki Yönetmeliğe göre zorunludur.

80

Sağlık GözetimiKaynak işleri

Kaynakçılar kaynak dumanına maruz kalırlar; ancak bu dumanların içeriği kaynak yapılan malzemeye, kaynak prosesindeki parametrelere, ortamdaki havaya ve diğer faktörlere bağlı olarak değişir.Paslanmaz çelik kaynağı yapıldığında Cr,

Ni, Mn ve diğer metal dumanları açığa çıkar. Aşağıdaki muayenelerin yapılması gerekir:• Anamnez;• Fiziksel muayene; • Spirometri; • Akciğer röntgeni;• Krom, nikel, manganez için biyolojik izleme çalışmaları

81

*Havadaki kurşunun(haftada 40 saat çalışanda) zaman ağırlıklı ortalama konsantrasyonu 0,075mg/m3 ten fazla ise ve işçinin kanında 40 mg/100 ml den fazla ise tıbbi gözetim yapılır.

Titreşim Riski Olan İşyerlerinde Sağlık Gözetimi

Sağlık gözetimi sonucuna göre bir işçide, hekim veya iş sağlığı uzmanı tarafından işteki mekanik titreşime maruz kalmanın sonucu olarak değerlendirilen, tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir sağlık etkisi saptandığında;

1.İşçi, hekim veya uzman kişi tarafından kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilecektir. Özellikle, maruziyet sonlandıktan sonra yapılacak olan sağlık gözetimi ile ilgili bilgi ve öneri alacaktır.

2.Gizlilik prensibine uyularak, sağlık gözetiminde saptanan önemli bulgular hakkında işveren de bilgilendirilecektir.

3.İşveren; risk değerlendirmesini gözden geçirecektir. Riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirecektir. Riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli görülen ve işçinin riske maruz kalmayacağı başka bir işte görevlendirilmesi de dahil, önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili makamın önerilerini dikkate alacaktır,

Benzer bicimde maruz kalan başka bir işçinin sağlık durumunun gözden geçirilmesi ve düzenli sağlık gözetimi yapılması için gerekli düzenlemeyi yapacaktır. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan işçiler için tıbbi muayene isteyebilir.

82

Biyolojik İzlem

Kişisel maruziyetin biyolojik parametrelere göre biyolojik sıvılarla analizidir.

İş sağlığının hedeflerinden biri de; çalışanların, sağlığa olumsuz etki yapma riski yüksek olan maddelere maruziyetini herhangi bir olumsuz ya da toksik etkiye neden olmayacak sınırlarda tutmaktır.

Bu nedenle işyeri ortamından numuneler alınarak maruziyetin değerlendirilmesi gerekir.

83

Biyolojik İzlem

Sağlık risklerinin değerlendirilmesi amacıyla;

• Kan,

• doku,

• salgı,

• dışkı,

• solunan hava

veya bunların kombinasyonlarındaki

madde yada metabolitlerin ölçülmesi

ve değerlendirilmesi.

84

Biyolojik İzlem• Uygun ve etkili kişisel koruyucu kullanan

kişi ortamdaki ölçüm ne olursa olsun korunur.

• Ortamdaki kimyasal limitlerin altında da

olsa korunmayan işçi yüksek dozlara maruz kalabilir

• Sağlık gözetimi ile biyolojik izlem birlikte

yapılmalıdır.

85

Biyolojik İzlem• Kanser gibi uzun süre/kronik etkilenme

sonucu oluşan hastalıklar için genellikle yetersiz kalmaktadır.

• Kimyasalın havadaki yoğunluğuyla vücuda

girme miktarı ilişkili olmayabilir.

• Asıl etki olan sağlık etkisini izlemek için

biyolojik izlem daha önemlidir.

• Önemli olan ortamdaki değil vücuda giren

kimyasaldır.

86

Endüstride kimyasal maddeye maruziyetin belirli standartlara göre analizi ve yorumlanması “çevresel izleme",

kişisel maruziyetin ise biyolojik parametrelere göre biyolojik sıvılarda analizi ise "biyolojik izleme" olarak ifade edilir.

“Sağlık risklerinin değerlendirilmesi amacıyla; doku, salgı, dışkı, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde ya da metabolitlerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesine biyolojik izleme” denir.

87

88

Biyolojik izlem tehlikeli maddelerin, metabolitlerinin

ya da bunların biyokimyasal veya biyolojik etkilerinin

parametrelerinin varlığında çalışanlardan alınan

biyolojik materyallerin analizidir.

Amaç çalışanların iç maruziyetini ölçmek, analiz

sonuçlarını eşik düzeyleri ile karşılaştırmak ve

maruziyeti azaltmada uygun önlemleri önermektir.

Biyolojik İzlem

89

Biyolojik izlem şunların ölçümünü mümkün kılar

Çalışanlar tarafından inhalasyon, deri yoluyla

veya yutma aracılığıyla alınan tehlikeli maddelerin

miktarları

Tehlikeli bir maddeye maruziyetin spesifik

biyokimyasal ve biyolojik etkileri

Tehlikeli maddelerin metabolizmasında kişisel

farklılıklar

Tehlikeli maddelerin kullanımında kişisel hijyen

İş yerinde koruyucu önlemlerin etkinliği ve

böylece sağlık risklerinin değerlendirilmesinin

mümkün kılınması

Aromatik bir hidrokarbon olan toluenin işyeri ortamında TLV-TWA olarak tayini çevresel izleme,

maruz kalan kişilerin kanlarında toluen, idrarlarında metabolitleri olan hippurik asit ve o-krezol tayini "biyolojik izlemeye" örnektir.

90

İş ortamında iyi endüstriyel hijyenik koşulların sağlanması için işçilerin maruz kaldığı zararlı miktarda, tehlikeli maddelerin saptanması amacı ile çevresel izlemeleri yapılır.

Ancak çevresel izleme yanında maruz kalınan internal dozun incelenmesi (biyolojik izleme) maruziyetin daha iyi bir göstergesi olarak kabul edilir.

Bu amaçla da maruz kalınan kimyasal madde veya karışımlarının kan, idrar, saç gibi biyolojik materyalde kendileri ve/veya metabolitlerinin kalitatif veya kantitatif analizleri yapılır.

91

Bir kimyasalın havadaki yoğunluğu vücuda giren/alınan/emilen miktarla ilişkili olmayabilir.

Yani ortam havasında konsantrasyonu çok yüksek olan bir madde kanda veya idrarda bulunmayabilir.

Bu nedenle sağlık etkisinin takibinde; bazı durumlarda ortam ölçümlerine göre biyolojik izlem daha avantajlıdır. Çünkü önemli olan absorbe edilen kimyasalın miktarıdır.

92

Biyolojik İzlem

93

Biyolojik izlem programı bir işyerinde yaşama geçirilirken bazı prensipler göz önünde bulundurulmalı;

Program anlamlı sonuçlar ortaya koyabilmeli,

Maliyet etkin olmalı,

İşçilerin maruziyetlerini azaltmak amacıyla elde edilen bilgiler kullanılmalı,

Etik gereklilikler yerine getirilmelidir.

Kimyasallarla çalışanlarda rutin izlem yapılmalı,

Hekim anlamlı ve potansiyel tehlikeli maruziyetlerinitanımlayabilmeli,

Ölçümler normal düzeylerinin altındaysa maruziyet düzeyi olasılıkla zararlı değil sonucuna varılır,

Örneğin; kan kurşun düzeyi normal değerlerin üzerinde olan bir işçinin çalışma yeri değiştirilmeli ve tedavi edilmelidir.

Biyolojik İzlem

94

Kimyasalların biyolojik düzeyleri absorbsiyon, eliminasyon ve metabolizma hızı ile ilişkilidir.

Bunlar dışında bir çok faktör ölçümü etkileyebilir;

Örneğin alınma zamanı; maruziyetten hemen sonra mı?

Örnek alma yöntemi; Örnek alma yöntemi laboratuvara danışılmalı, nasıl alınacak, nasıl taşınacak?

KAN;

Volatile (uçucu maddeler) çabuk yarılanır. Genellikle venöz örnekler alınır, kurşun için kan örneği kurşunsuz tüplere alınmalı ve iyi cilt temizliği yapılmalıdır.

İDRAR;

24 saatlik idrar idealdir ama pratik nedenlerle genellikle spot idrar alınır, spot idrar ölçümleri kreatinin düzeyine göre düzeltilmelidir.

Kimyasalların Vücuda Alınmasını Etkileyen Faktörler

Farklı yerlerde kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik

Farklı zaman noktalarında kimyasalların konsantrasyonundaki değişiklik

Partikül büyüklüğü ve partikülün aerodinamik özellikleri

Kimyasalın çözünebilirlik özellikleri

Çesitli emilim yolu seçenekleri (deri,sindirim vb)

Koruyucu malzemeler ve etkinlikleri

Solunum hacimleri (iş yük-iş enerji istemleri)

Kişisel alışkanlıklar

İşyeri dışındaki maruziyetler

Kimyasalların vücuda toplanması

Havadaki konsantrasyonlar genellikle zaman ve yer ile değişkendir.

95

İş sağlığı uygulama ilkeleri hatırlanırsa etkeni kaynağında yok etmek buna ilaveten ortamdaki yoğunluğu azaltmaya çalışmak temel ilkelerden biridir.

Teknik kontrol önlemleri, kişisel koruyucu donanımdan önce gelir.

AB Çevre Direktifine göre; “ortadan kaldır, azalt, kontrol altında tut”

Bu nedenle en doğrusu çevresel ölçümlerle biyolojik izlemlerin birlikte yapılmasıdır.

96

Değişik dokularda biyolojik değerlendirmeleri yapılabilmekte olan başlıca maddeler

97

• arsenik, • kadmiyum, • krom, • kurşun, • cıva, • benzen, • trikloretilen, • karbonmonoksit

• formaldehit, • organofosfor pestisitler, • organoklorin pestisitler, • poliklorine bifeniller, • klorofenoksiasetik asit içeren herbisitler • dioksin olarak

Maruziyet Durumunun İzlenmesi Kimyasalın vücuttaki miktarının saptanması kimyasal maddenin

vücuttaki değişimine bağlıdır.

Yani emilim oranı yüksek bir madde kanda yüksek konsantrasyonlara ulaşabilir ama karaciğerden ilk geçişte metabolize oluyorsa rutin maruziyet izleminde anlamı olmayabilir.

Düşük dozda kronik etkilenilen bir maddenin vücutta metabolize olamıyor/atılamıyorsa maruziyet izlenmesi mutlaka gerekli ve anlamlıdır.

98

Maddenin vücutta nerede biriktiği, ne kadar sürede elimine edildiği de önemlidir.

Bu nedenle bazı maddelerin kan konsantrasyonu önemli iken, bir başkasının idrar konsantrasyonu, bir başkasının hedef doku ve organda yaptığı patolojik değişiklikler önemlidir.

99

Sağlık Gözetiminin Koruyucu Hekimlik Uygulamalarına Etkisinin Örneklerle Anlatılması

Primer Korunma: İşyeri Hekiminin görevlerinden biri de “İşyerinde meslek hastalığı veya meslek hastalığı şüphesi tanısı alanların çalıştığı ortamda ve çalışanlarla ilgili inceleme yapmaktır. Bu görev aslında meslek hastalığı olan işçinin sağlığına yönelik bir görev değildir. Asıl amaç ortamın ve diğer çalışanların kontrol edilmesi yoluyla diğer işçilerin sağlığını korumaktır. Böylece ilk hasta olan işçi bir uyaran vazifesi görerek diğer işçilerin zarar görmesini engellemiştir. Ancak bu koruyucu hekimlik uygulaması işyeri hekiminin ve diğer sağlık personelinin görevini tam anlamıyla yapması ile mümkündür. Bu kapsamda;

> iyi bir anamnez alması,> ortamı kontrol etmesi,> gerekli ortam ölçümlerini yaptırması,> diğer çalışanların biyolojik izlemlerini yapması gereklidir.

100

Sekonder korunma:

İşyeri Hekiminin görevlerinden biri de; “periyodik muayeneler kapsamında gerekli laboratuar tetkikleri ve radyolojik muayeneleri yaptırmaktır.”

Aralıklı tıbbi kontroller henüz semptom vermeyen ve hastalığının farkında olmayan bir çalışanın sağlık sorununa erkenden tanı koymayı sağlayabilecektir.

Böylece erkenden tedavi imkanı sağlanacak ve etkin tedavi yapılabilecektir.

101

İSG Yönetimi

Eski:Yönetmelik ile yönetim

• Yönetmelik

• Yasal yükümlülük

• Uygulama

• Denetleme

• Değerlendirme

Yeni:Bilgi ile yönetim• Medya• Eğitim• Kampanyalar• Ortaklık, katılım• İyi uygulamaların

aktarılması• Karşılaştırma / Primler /

Teşvikler

102

Mesleki Rehabilitasyon

Çalışma gücünü en az %40 kaybetmiş olanların (engellilerin);

işgücü ortamında ihtiyaç duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun

mesleklerde yetiştirilerek istihdamlarını kolaylaştırmak ve mesleklerinde

ilerlemelerini sağlamak amacıyla devamlı ve koordinasyon içinde

sosyal ve tıbbi rehabilitasyon,

mesleki rehberlik,

mesleğe hazırlık,

meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine,

işe yerleştirme ve takibine

mesleki rehabilitasyon adı verilir.

103

Sosyal rehabilitasyon

Engelli kişilere evde, merkezde ve sosyal çevrelerinde

psiko-sosyal uyumlarını desteklemek ve sorunlarında yardımcı olmak, resmi/resmi olmayan kurumlarla etkin bir iletişim kurmalarını sağlamak

amacıyla yapılan çalışmalara

“Sosyal rehabilitasyon” adı verilir.

104

Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri (MRH), Engelli veya hasta olan kişilerin işten kopmamaları, işe yerleştirilmeleri ve çalışabilmeleri için yardımcı olmak üzere yapılan hizmet ve kolaylaştırıcı uygulamalardır.

105

MRH’ nin hedefi engelli çalışana yardımcı olmaktır. MRH iş arayanlara iş bulmalarında ve işlerini korumalarında

yardımcı olur ve güvenlikli ve sürdürülebilir iş sağlamak için işverenlerle yakın bir şekilde çalışılır.

Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri(Vocational Rehabilitation Service-VRS), İncinmiş olan, engelliliği bulunan veya sağlık sorunları olan kişilere, açık emek pazarında bağımsız olarak çalışabilmeleri için yardımcı olmak üzere mesleki rehabilitasyonla istihdam yardımını birleştirir.

Gaz veya Toz → Havalandırma SistemiGürültü → Makine sayısının azaltılması, düzenli bakımlarının yapılması, gürültülü işlemin diğer bölümlerden ayrılması vb.

ASLOLAN; RİSKİN KAYNAĞINDA KONTROLÜ!

İKAME :Riskli maddenin yerine aynı işi gören risksiz maddeyi kullan!Asbest yerine sentetik malzemeler, Benzen yerine Toluen vb.

İkame edilecek madde bulunamazsa; Havalandırma, Kapatma, Ayırma, Üretim yöntemini değiştirme, Üretim sürecini yavaşlatma–maruziyet azaltma

İşyeri Sağlık Risklerinin Kontrolü

106

Kaynakta Kontrol yeterince sağlanamazsa;

İşçiyi Erkenden Uzaklaştır!

(Gürültünün etki mesafesi, mesafenin karesi ile

ters orantılı olarak azalır.)

Mesafe arttırılamadığında,

işçiyi korumak üzere

Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) kullanımı!

İşyeri Sağlık Risklerinin Kontrolü

107

Maske,

Gözlük,

Eldiven,

Baret,

İş Elbisesi,

Koruyucu ayakkabı (çelik

burunlu-tabanlı) vb.

KKD kullanımı işçilerce sıkça ihmal edilmektedir!

Kişisel Koruyucu Donanımlar (Kkd)

108

Tehlike Yüksekse; YÖNETSEL TEDBİRLER:

Tehlikenin fazla olduğu bölümlerde

• çalışan sayısının azaltılması,

• Çalışma süresinin kısaltılması,

• rotasyon uygulaması vb.

Sağlık Risklerinin Kontrolü:

Kaynakta Kontrol

Aradaki Yolda Kontrol

Kişisel Koruyucular

Sağlık Risklerinin Kontrolü

109

110

Genel Sağlık Sorunları

Çalışma koşulları insanın fiziki ve mentalyeteneklerine uygun ise ve sağlıkla ilgili riskler kontrol altına alınmışsa, fiziksel çalışma, sağlığı destekleyici ve

yükseltici bir faktör olur.

Bu durum çalışmanın sağlıkla ilgili pozitif yönüdür.

Toplumda görülen hastalıklara çalışanlarda aynı oranda yakalanabilirler.

Bu hastalıkların ortaya çıkmasında çalışma hayatının özel bir önemi yoktur.

111

koruma

112

113

Çalışanlarda Görülen Sağlık SorunlarıSĞLIK SORUNLARIAĞLIK SORUNLARIA GÖRÜLEN SAĞLIK SORUNLARI

1.Genel Sağlık Sorunları : En sık

2.İşle İlgili Hastalıklar : Sık

3.Meslek Hastalıkları : Seyrek

114

115

ÖZET• Sağlıklı bir işyeri Sağlıklı bir gözlemle oluşturulur.

• Çalışma ortamının gözlemi işyerindeki tehlike ve

risklerin tespiti ile iş ve işçi sağlığı açısından son

derece önemlidir.

• Gözlem tehditlerin tespitinin ardından buna

yönelik tedbirlerin alınmasını sağlar ve bu da iş

ve işçi sağlığı açısından önemlidir.

• Tespit ve farkındalık yaratma iş güvenliğinin ilk

basamaklarından biridir.

• BİLGİ-GÖZLEM-UYGULAMA=GÜVENLİ İŞYERİ

ILO, Occupational Health Services Conv.,No. 161,1985)

116

“esas olarak koruyucu sağlık hizmetleri”

işçiye, işverene ve temsilcilerine

Mevzuat

6331-İSG yasasıİşyeri Hekimi Ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve

Eğitimleri Hakkında Yönetmelik-20 Temmuz 2013/28713

117

• Kanserojen ve mutajen maddelerle çalışanlarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik

• Kimyasal maddelerle çalışanlarda sağlık ve güvenlik önlemleri hakkında yönetmelik.

Çalışma Bakanlığı Sağlık Gözetimi rehberi Çalışma Bakanlığı Meslek Hastalıkları rehberi

• İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği(29.12.2012 Tarihli Ve 28512

• Çalışanların Gürültü İle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair

Yönetmelik -28 Temmuz 2013/ 28721

• Çalışanların Titreşimle İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik " 22.08.2013/28743

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi HakkındaYönetmelik

Teşekkürler

118

Dr. Naci YILDIZ

İş yeri hekimi/İ.S.G. eğiticisinacistar@gmail.com