Sesija 4 Mehanizmi Sistemi Teorije Korporativnog Upravljanja

Korporativno upravljanje


Sesija 4. Mehanizmi, sistemi, teorije korporativnog upravljanja

Ekonomski fakultet u Sarajevu II ciklus studijaŠkolska godina 2011/12.


Sarajevo, 2011.2009. Prof. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz Šunje

Agenda

• Mehanizmi korporativnog upravljanja• Sistemi korporativnog upravljanja• Teorije korporativnog upravljanja



Mehanizmi korporativnog upravljanja

• Korporativno upravljanje ... sistem nadzornih mehanizama ...

• Interni mehanizmi nadzora– Unutar korporacije

• Eksterni mehanizmi nadzora– Izvan korporacije

32010. Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić



Perspektiva korporativnog upravljanja

Investitori

Institucional. Banke Equity / VC

Učesnici na tržištu kapitala

Brokeri/dileri Emitenti Berze

Javn

i sekto

r -

insti

tucije

Komisija

Parlamenti

Vlada

Sud

Berza

Ent. vlade

Registar

Osta

le in

tere

sn

e s

ku

pin

e

Press

Univ.

NGOs

SRO

Instituti

Advokati

Reviz.kuće

Skupština dioničara

Nadzorni odbor

Uprava

Odbor za strateska planiranja

Odbor za imenovanja

Revizijski odbor

Sekretar društva

Interna revizija

Kompanija

2010. Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić 4



Mehanizmi korporativnog upravljanja• Osnovni cilj mehanizama: regulisanje odnosa između

participanata u kompaniji i izvan nje• Mehanizmi trebaju da:

– potiču menadžere da djeluju u interesu vlasnika (kompanije)

– služe za kontrolu / monitoring menadžerskih aktivnosti

– ....• Mehanizmi treba da obezbjede: kontrolu od strane

dioničara, rad unutrašnje kontrole, vanjske revizije i poštovanja zakona

2010. 5Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić



Kontekst korporativnog upravljanja

6Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić2010.



• Ne postoje savršeni mehanizmi • Za dobro korporativno upravljanje neophodna je

kombinacija različitih mehanizama• Uslovljeni su pravilima i regulativom zemlje, kao i

specifičnostima kompanije, odnosno biznisa• Dvije vrste mehanizama:

– interni mehanizmi – i eksterni mehanizmi korporativnog upravljanja

Mehanizmi korporativnog upravljanja




Dobro korporativno upravljanje

Interni mehanizmi Eksterni mehanizmi




Eksterni mehanizmi KU

a) Tržište za korporativno upravljanjeb) Pravna infrastrukturac) Zaštita manjinskih akcionarad) Konkurentski poslovi




Interni mehanizmi – podjela broj 1.

• Odbor(i)– Skupština dioničara i odbor(i)

• Nakanade menadžmentu• Koncentracija vlasništva• Odnos(i) sa interesno-uticajnim skupinama

(stakeholders-i)• Korporativno izvještavanje




Interni mehanizmi – podjela broj 2.

a) Odvajanje menadžmenta od vlasništvab) Profesionalizacija menadžerske funkcije i menadžerskih

organa u preduzećuc) Standardi (norme) učinka menadžerad) Mjerenje i ocjenjivanje uspješnosti u radu menadžerae) Sistem nagrađivanja menadžeraf) Koncentracija vlasništvag) Nadzorni organih) Odnos s interesno-uticajnim skupinamai) Finansijska transparentnost i adekvatno objavljivanje

relevantnih informacija




a) Odvajanje menadžmenta od vlasništva• Jedan od najvažnijih mehanizama, prva pretpostavka sistema

korporativnog upravljanja u praksi• Suština ovog mehanizma: u ime i za račun vlasnika posao

obavljaju profesionalci – menadžeri• Vlasnici ne mogu upravljati kompanijom direktno iz praktičnih

razloga:– može ih biti puno (nekoliko hiljada dioničara)– ne moraju biti trajno vlasnici (konstantna kupoprodaja

dionica i promjena vlasništva)• Negativan primjer: državna preduzeća (kvazi sistem

korporativnog upravljanja, država-vlasnik upravlja zajedno s menadžmentom)




b) Profesionalizacija menadžerske funkcije i menadžerskih organa u preduzeću• Menadžeri - unajmljeni eksperti• Poslovanje vode na osnovu profesionalnog ugovora• Kontrolisanje postojanja konflikt interesa• Menadžerska pozicija i mogućnosti zavisit će od situacije u

kompaniji (visine kapitala, zaduženosti...)• Izbor finansijske strukture u kompaniji uglavnom je na

menadžerima a ne na vlasnicima




c) Standardi (norme) učinka menadžera

• Standardi – očekivani rezultati poslovanja u određenom periodu

• Kriteriji za mjerenje korporacijske uspješnosti u karatkom i dugom roku

• Standardi:– menadžerima jasno i konkretno pokazuju obaveze– vlasnicima pružaju informacije o uspješnosti menadžera

• Standardi se postavljaju za rukovodioce na svim nivoima u preduzeću (od uprave do troškovnih centara)




• Pitanje: Za koje učinke postaviti standarde, kratkoročne ili dugoročne?– Sa aspekta menadžera: za kratkoročne– Sa aspekta vlasnika: za dugoročne

• tržište kao kontrola korporativne uspješnosti – osnovni standard za Američke i Britanske kompanije

• standardi učinka - ključni mehanizam za kontinentalni model korporativnog upravljanja (Evropa) te za Japan

• Nepostojanje standarda menadžer nikome i ni za šta ne odgovara

c) Standardi (norme) učinka menadžera




d) Mjerenje i ocjenjivanje uspješnosti u radu menadžera• Ocjena uspješnosti – ostvareni u odnosu na programirane

rezultate • Za top menadžere – na nivou korporacije• Za ostale rukovodioce – nivo njihovih poslovnih jedinica• Uslov za mjerenje učinka:

– Postojanje standarda– Planske veličine




e) Sistem nagrađivanja menadžera• Cilj: uskladiti interes menadžera s interesima dioničara

povezivanjem njihovih naknada s performansama preduzeća• Sistem nagrađivanja utiče na motivaciju menadžera• Kombinacija 3 politike:

– Stvaranje uslova da i menadžeri budu vlasnici akcija– Vezivanje nagrada s ostvarenim rezultatima– Prijetnja otpuštanjem u slučaju loših rezultata




• Poluga u rukama vlasnika – odbora • Korelacija nagrada - učinak• Nagrade nisu u vezi s primanjima zaposlenih• Oštre kazne za niske učinke• Odgođene kompenzacije• Nagrade utvrđuje nadzorni odbor ili skupština na prijedlog

nadzornog odbora


e) Sistem nagrađivanja menadžera



Oblici menadžerskih nagrada - kompenzacija

• Direktne– menadžerska plata (osnovna plata)– bonusi i premije (kratkoročno fokusirani)– odgođene kompenzacije i stok-opcijski planovi (dugoročni

instrumenti)

• Indirektne– razne privilegije




• menadžerske plate = fiksni + varijabilni dio- Na fiksni dio utiče: veličina preduzeća i kompleksnost

organizacije, položaj menadžera na hijerarhijskoj ljestvici, cijena takvog menadžera na tržištu..

- Varijabilni dio uslovljen je ostvarenim rezultatima

• bonusi i premije- poslije plate najčešće korišteni oblik- zavise od od ostvarenih rezultata (povećanje realizacije,

tržišnog učešća, smanjenje ranijih gubitaka..)- najčešće je vezan za procenat od ostvarenog rezultata- nedostatak: mogućnost manipulacije krajnjim rezultatom

poslovanja2010. 20Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić




• odgođene kompenzacije - suma nagrada, čija se isplata odgađa na određeno vrijeme- zaštita korporacije od lošeg rada menadžera na duži rok

• stok-opcijski planovi- nagrade u vidu dionica- nagrada je razlika u cijeni dionice- dugoročna aktivnost (i do 10 godina)- nedostatak: backdating (praksa označavanja

dokumenta/ugovora s datumom koji prethodi stvarnom datumu)




Sarajevo, 2011.2009. Prof. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz Šunje2010. Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić 22

Razi

ka u

cijn

i dio

nic

e

Stock opcije



• Indirektne nagrade:- Luksuzni kabineti- Sredstva za reprezentaciju- Automobil- Avion- Obuke- ...




Sarajevo, 2011.2009. Prof. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz Šunje2010. Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić 24

Izvor: Towers Perrin (2005)



f) Koncentracija vlasništva• Okrupnjavanje vlasništva u cilju efikasnijeg nadzora nad

poslovanjem • Moć u korporaciji koncentrisana u rukama vlasnika• Koncentracija kapitala posebno izražena u Njemačkoj i Japanu

– zatvoreni sistem korporativnog upravljanja• Amerika – otvoreni sistem korporativnog upravljanja



Sarajevo, 2011.2009. Prof. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić

f) Koncentracija vlasništva (a)• Large block shareholders

have a strong incentive to monitor management closely:– Their large stakes make it

worth their while to spend time, effort and expense to monitor closely

– They may also obtain Board seats which enhances their ability to monitor effectively

• Financial institutions are legally forbidden from directly holding board seats

OwnershipConcentration (a)

2010.26


Sarajevo, 2011.2009. Prof. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić

f) Koncentracija vlasništva (b)• The increasing influence of

institutional owners (stock mutual funds and pension funds)– Have the size (proxy

voting power) and incentive (demand for returns to funds) to discipline ineffective top-level managers

– Can affect the firm’s choice of strategies

OwnershipConcentration (b)

2010. 27



Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić

f) Koncentracija vlasništva (c)• Shareholder activism:

– Shareholders can convene to discuss corporation’s direction

– If a consensus exists, shareholders can vote as a block to elect their candidates to the board

– Proxy fights– There are limits on

shareholder activism available to institutional owners in responding to activists’ tactics

OwnershipConcentration (c)

2010.28



g) Nadzorni organi - odbori • Nadzorni organi – odbori su definisani zakonom i okruženjem

u kojem se kompanija nalazi• Odbor zastupa interese kompanije (dioničara)• Uloga:

- veza između akcionara i menadžera- utiče na ponašanje menadžera

• Jednostepeni sistem (odbor direktora) – angloamerički model• Dvostepeni sistem (nadzorni odbor + uprava) – kontinentalni

model




• Uloga:- veza između akcionara i menadžera- utiče na ponašanje menadžera

• Monistički model korporativnog upravljanja– Anglo-saksonski model– Dva organa (skupština i board of directors)

• Dualni model korporativnog upravljanja– Zapadno-evropski– Tri organa (skupština, nadzorni odbor i uprava)

• Evropska unija, uredba (br. 2157/2001): korporacije mogu same izabrati jedan ili drugi model


g) Nadzorni organi - odbori



Monistički model




• Monistički model / Jednostepeni sistem - Odbor direktora:- istovremeno upravlajčka i nadzorna funkcija- važan zadatak – izbor CEO- CEO može ali ne mora predsjedavati Odborom- pododbori:

• Odbor vanjskih (neizvršnih) direktora• Izvršni odbor• Odbor za nagrađivanje• Revizijski odbor• Odbor za imenovanje

• Obaveza uključivanja nezavisnih direktora u Odbor2010. 32Prof. dr. Aziz Šunje & mr. Ensad Karić




Dualni model




• Dualni model / Dvostepeni sistem = NO + Uprava• Nadzorni odbor:- nadzor nad poslovanjem korporacije- imenuje ga Skupština- članovi ne obavljaju drugu djelatnost u kompaniji- neophodno postaviti norme učinka- uspješnost odbora zavisi od odgovornosti i

motivisanosti u radu





• Uloga odbora:– Nazor i upravljanje– Imenovanje, kontrola rada i smjena menadžmenta

• Važne karakteristike odbora–Broj članova–Broj nezavisnih članova–Broj sastnaka –Vlasništvo članova odbora u kompaniji–...





Ključne funkcije Odbora prema OECD principima1. Analiza i usmjeravanje strategije korporacije2. Praćenje djelotvornosti prakse upravljanja preduzećem3. Selekcija, nagrađivanje, promjena.. Menadžmenta4. Vezivanje nagrada menadžera sa dugoročnim interesima5. Osiguravanje formalnog i transparentnog procesa

nominiranja i izbora članova6. Praćenje i upravljanje potencijalnim sukobima interesa7. Osiguranje integriteta računovodstvenih i finansijskih

sistema8. Nadgledanje procesa objavljivanja informacija




h) Odnos s interesno-uticajnim skupinama




i) Finansijska transparentnost i adekvatno objavljivanje relevantnih informacija • Bez relevantnih informacija nije moguć uspješan nadzor nad

poslovanjem, niti privlačenje novih investitora• Potpuno, pravovremeno i dosljedno objavljivanje vodi ka

transparentnosti tržišta• Različit sadržaj informacija u različitim zemljama /

korporativnim sistemima




Informacije koje se trebaju objaviti (OECD)• o finansijskom rezultatu• o ciljevima preduzeća• o vlasničkoj strukturi i pravima glasanja• politika nagrađivanja • informacije o povezanim licima / poslovima• o rizicima• o zaposlenima i drugim stakeholderima• o strukturama i politikama KU




Eksterni mehanizmi KU

a) Tržište za korporativno upravljanjeb) Pravna infrastrukturac) Zaštita manjinskih akcionarad) Konkurentski poslovi




a) Tržište za korporativno upravljanje

• BERZA - Vanjska sila / korektiv ponašanja kompanija - menadžera

• Tržište kao kontrola korporativne uspješnosti – prijetnja neefikasnom menadžmentu– Uspješan rad menadžera tržište će nagraditi rastom

vrijednosti dionica– Loš rad menadžera tržište će kazniti padom vrijednosti

dionica– Niska cijena dionice preuzimanje kompanije




• Mehanizmi preuzimanja kontrole na kompanijom:– Borba glasovima na skupštini dioničara– Javna ponuda za preuzimanje dionica– Spajanja kompanija

• Anti takeover (npr. Japan – keiretsu)• Tržište kao kontrola korporativne uspješnosti – reguliše

mnoge druge odnose: nagrađivanje, norme učinka i mjerenja menadžera i dr.


a) Tržište za korporativno upravljanje



b) Pravna infrastruktura

• Pravna legislativa i standardi:- Uslov za ostvarivanje prava- Obezbjeđuju sigurnost tržišnim akterima

• Prevelika regulacija – kočnica uspješnom poslovanju• Potreban fleksibilan okvir• Kodeksi, nacionalni standardi... – moraju biti transparentni,

efikasni, kozistentni sa zakonskim propisima• Potrebna jasna podjela uloga i dogovornosti svih institucija




c) Zaštita manjinskih akcionara

• OECD naglašava jednak tretman svih akcionara• prava: registracija vlasništva, prenos akcija, pristup

informacijama, učešće u radu skupštine, izbor članova odbora, učešće u dobiti...

• Jednak tretman dioničara• Korporacija mora obezbijediti mehanizam zaštite malih

dioničara / akcionara (postupci kod preuzimanja kompanija, pravilo jedna dionica –jedan glas...)




d) Konkurentski uslovi

• Konkurencija / slobodno tržište – ugrožava opstanak korporacije

• Da bi opstala korporacija mora imati dobar menadžment, kvalitetne resurse, efikasno poslovati.. – organizacija upravljanja

• Konkurencija utiče na izbor najboljeg blika korporativnog upravljanja

• Izbor modela korporativnog upravljanja veća poslovna efikasnost




Sistemi korporativnog upravljanja• Kriterij: ko, kako i na koji način se koriste interni i

eksterni mehanizmi KU• Otvoreni sistem KU (Anglo-američki)

– Veliki broj dioničara ... Velika moć menadžmenta– Velika uloga tržišta kapitala– Uloga institucionalnih investitora

• Zatvoreni sistem KU (zapadno-evropski, japanski)– Vlasnička koncentracija– Uloga banaka – Tržište kapitala ima sekundarni značaj

46Prof. dr. Aziz ŠunjeSarajevo, 2010.



Anglo-američki model strukture korporativnog upravljanja

• Razuđena dioničarska baza – dioničari nepovezani sa kompanijom na drugi način

• Razdvojeno vlasništvo i kontrola• Monistički model korporativnog upravljanja

– Dioničari .. Skupština– Odbor direktora … ranije posebno CEO i predsjednik odbora direktora

• Insajderi• Autsajderi

• Trend sve značajnijeg angažmana vanjskih članova Odbora direktora

• Korporativno upravljanje unutar nadležnosti– SAD – US SEC – federalna agencija– UK – FSA – samoregulatorna agencija

Sarajevo, 2010. 48Prof. dr. Aziz Šunje



Njemački model strukture korporativnog upravljanja

• Značajan udio finansiranja dugom• Koncentrisana dioničarska baza• Banke značajni dioničari … isprepletena vlasnička struktura

korporacija i banaka• Dualni model korporativnog upravljanja

– Dioničari– Nadzorni odbor (predstavnici dioničara i zaposlenih, broj i sastav

određeni zakonom)– Uprava (insajderi)

• U malim kompanijama dioničari biraju čitav nadzorni odbor, u velikim zaposleni biraju do pola članova nadzornog odbora– Kodeterminacija (okvir)




Japanski model strukture korporativnog upravljanja

• Koncentrisana dioničarska baza• Dioničari povezani sa kompanijom• Malo “vanjskih” dioničara• Čvrsta i dugoročna veza između banaka i korporacija• Učesnici u korporativnom upravljanju

– Glavna banka (često i značajan dioničar)– “Keiretsu” – udružene kompanije (također značajan dioničar)– Vlada– Uprava

• Manjinski i nezavisni dioničari beznačajni• Članovi poslovodnih odbora gotovo isključivo insajderi




Teorije korporativnog upravljanja

• Agencijska teorija– Agenti i principali

• Teorija uslužnosti (engl. Stewardship Theory)– Menadžer kao uslužitelj ... sklad sa vlasnicima

• Stakeholders-ki pristup– Interesi svih interesno-uticajnih skupina

• Svaka teorija ima i dobrih i loših strana




Agencijski odnosi: vlasnici i menadžeri




Nadzorni (Upravni) odbor: kao principal i kao agent



Sarajevo, 2011.2009. Prof. dr. Aziz ŠunjeProf. dr. Aziz Šunje54

• Firm owners

Agency Relationship: Owners and Managers

Shareholders(Principals)

Sarajevo, 2010. Prof. dr. Aziz Šunje



• Decision makers


Managers(Agents)


• Firm owners




• Risk bearing specialist (principal) pays compensation to a managerial decision-making specialist (agent)


An AgencyRelationship

Managers(Agents)


• Decision makers

• Firm owners




Teorija uslužnosti

• Uslužnost: predanost menadžera pri osiguranju opće dobrobiti na način da su dugoročni interesi korporacije prioritet u djelovanju ... ne vlastiti interesi ili interesi drugih skupina

• Menadžer kao uslužitelj (engl. steward)• Izvor motivacije menadžera u nematerijalnim

sredstvima




Model uslužnosti




Agencijski i uslužni odnos




Stakeholderski pristup• Redefinirano shvatanje uloge korporacije

– Stakeholders-i isto tako investiraju u korporaciju – nevlasničko investiranje koje treba biti tretirano kao vlasnički interes

• Korporacija i interesno-uticajne skupine – Veliki broj interesno-uticajinih skupina

• Optimiziranje interesa svih interesno-uticajnih skupina– Interesi dioničara i interesi ostalih

stakeholdersa ne moraju biti protivriječni win-win opcija

60Sarajevo, 2010. Prof. dr. Aziz Šunje



Odnos(i) sa interesno-uticajnim skupinama (stakeholders-i)




Stakeholdersko određenje ciljeva

62Sarajevo, 2010. Prof. dr. Aziz Šunje

Documents

Sesija 4 Mehanizmi Sistemi Teorije Korporativnog Upravljanja