T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

SİGARA TÜKETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER: SAKARYA

İLİNDE BİR ALAN ARAŞTIRMASI

YÜKSEK LİSANS PROJESİ

Bilal AKYOL

Enstitü Bilim Dalı : Maliye Tezsiz Yüksek Lisans

Proje Danışmanı: Doç. Dr. Mehmet Emin ALTUNDEMİR

MAYIS – 2014

T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

SİGARA TÜKETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER: SAKARYA

İLİNDE BİR ALAN ARAŞTIRMASI

YÜKSEK LİSANS PROJESİ

Bilal AKYOL

Enstitü Bilim Dalı : Maliye Tezsiz Yüksek Lisans

“Bu proje ......................... tarihinde aşağıdaki jüri tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile kabul edilmiştir.”

JÜRİ ÜYESİ KANAATİ İMZA

BEYAN

Bu projenin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının

eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta

bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını projenin

herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitede başka bir proje çalışması

olarak sunulmadığını beyan ederim.

Bilal AKYOL

30.05.2014

i

İÇİNDEKİLER

ÖZET ......................................................................................................................... iii

GİRİŞ .......................................................................................................................... 1

BÖLÜM 1: SİGARA TÜKETİMİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER ....................... 2

1.1. Tütünün Farmakolojik Etkisi ..................................................................................... 2

1.2. Sigara Bağımlılığı ...................................................................................................... 2

1.2.1. Sigaraya Başlama Nedenleri ............................................................................ 3

1.2.2. Pasif İçicilik ..................................................................................................... 4

1.3. Sigara Ambalajı ve Etkileri ........................................................................................ 5

1.4. Sigaranın Sağlık ve Ekonomi Üzerindeki Olumsuz Etkileri...................................... 7

1.4.1. Sağlık Üzerindeki Olumsuz Etkileri ................................................................ 8

1.4.2. Ekonomik Etkiler ............................................................................................. 9

1.5. Türkiye'de Sigara Tüketimi ve Alınan Önlemler ..................................................... 10

1.6. Sigaranın Tüketimi ve Etkileri İle İlgili Yapılmış Araştırmalar .............................. 14

BÖLÜM 2: SİGARA TÜKETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİ

BELİRLEMEYE YÖNELİK SAKARYA İLİNDE ALAN

ARAŞTIRMASI ........................................................................................... 18

2.1. Araştırmanın Amacı ................................................................................................. 18

2.2. Araştırmanın Önemi ................................................................................................. 19

2.3. Araştırmanın Sorunsalı ............................................................................................ 19

2.4. Araştırmanın Varsayımları ....................................................................................... 20

2.5. Araştırmanın Sınırlılıkları (Kısıtlılıkları) ................................................................. 20

2.6. Araştırmanın Evren ve Örneklemi ........................................................................... 20

2.7. Araştırmanın Yöntemi .............................................................................................. 21

2.8. Araştırmada Elde Edilen Bulgular ve Bulguların Değerlendirilmesi ...................... 21

2.8.1. Demografik Bulgular ..................................................................................... 22

2.8.2. Sigara Tüketimi ve Sigara Kullanımına İlişkin Bilgiler ................................ 24

2.8.3. Sigara Kullanımı ve Sigara Vergi Oranlarına İlişkin Bilgiler........................ 25

ii

2.8.4. Sigara Kullanımının Azaltılması ve Buna Yönelik Alınan Tedbirlere Yönelik

Algı ve Tutumlar ........................................................................................... 31

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ............................................................................... 35

KAYNAKÇA ................................................................................................................. 37

EKLER ........................................................................................................................ 41

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................... 50

iii

ÖZET

SAÜ,Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Proje Özeti

Projenin Başlığı: Sigara Tüketimini Etkileyen Faktörler: Sakarya İlinde Bir Alan

Araştırması

Projenin Yazarı: Bilal AKYOL Danışman: Doç. Dr. Mehmet Emin ALTUNDEMİR

Kabul Tarihi: 30 Haziran 2014 Sayfa Sayısı: iii (ön kısım)+ 40(proje)+ 9(ek)

Ana Bilim dalı: Maliye Bilim dalı: Maliye Tezsiz Yüksek Lisans

Tütün mamulleri tüketimi günümüzde tüm dünyanın kanayan bir yarası haline gelmiş,

alınan tüm önlemlere rağmen gün geçtikçe hem tüketimi artmış hem de kullanmaya

başlama yaşı giderek düşüş eğilimi göstermeye başlamıştır.

Ülkemizde, 80’li yıllarda sigarada devlet tekelinin kaldırılması ve sigara ithalatının

serbest bırakılmasıyla sigara tüketiminde çok ciddi bir artış eğilimi başlamış, Dünya

Sağlık Örgütü tarafından yapılan öneriler doğrultusunda Dumansız Hava Sahası

uygulaması başlatılmış, sigara kapalı mekânlarda neredeyse tamamen, kamuya açık

mekânlarda ise kısmen yasaklanmış, 18 yaşından küçüklere sigara satışına yasak

getirilmiş, sigara paketleri üzerine önce uyarıcı yazılar eklenmiş daha sonra ise bu yazılı

uyarılar resimlerle desteklenmiştir.

Alınan bu önlemler her ne kadar etkisini göstermişse de arzu edilen başarı seviyesini

yakalayamamıştır. Bu durum da sigara tüketimini azaltmaya yönelik alınan tedbirlerin

eksik olduğunu göstermektedir.

Bu çalışma ile şimdiye kadar alınan önlemlerin etki derecesini ve vatandaşların bu

önlemlere bakışı analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sigara, Sigara Tüketimi, Sigara Fiyatında Vergi Oranı, Sigara

Paketlerindeki Uyarılar, Sigara Tüketimini Etkileyen Faktörler

1

GİRİŞ

Uyuşturucu madde bağımlılığı ve tütün mamulleri tüketimi hem ülkemizin hem de

bütün dünyanın gerek sağlık gerekse ekonomi bağlamında en önemli sorunlarından bir

haline gelmiştir. Özellikle sigara tüketimi hem yıldan yıla artmakta hem de başlama yaşı

giderek düşmektedir. Ayrıca sigara tüketimi sadece içen kişinin değil etrafında yaşayan

herkesin sağlığında ciddi sorunlara neden olmaktadır. Bu sebeple sigara tüketimini

azaltmaya yönelik yapılacak çalışmalar toplumun hem sağlık hem de ekonomik refahı

açısından daha fazla önem kazanmaktadır.

Bu çalışmanın amacı Sakarya ili Akyazı ve Karapürçek ilçelerinde yaşayan

vatandaşlarımızın kendilerinin ve ailelerinin sigara tüketim eğilimlerini saptamak ve

sigara tüketimini azaltmaya yönelik alınan önlemlerin (Yüksek vergi oranı uygulaması,

resimler ve yazılı uyarıların, dumansız hava sahası uygulaması) sigara kullanmaya

devam eden ve sigarayı bırakan vatandaşlarımız üzerindeki etkisini saptayarak bundan

sonra sigara tüketimini azaltmaya yönelik yapılması planlanan çalışmalara ışık

tutmaktır.

Çalışma iki bölümden oluşmakta, ilk bölümde araştırmamızın problemi, yöntemi, sigara

tüketimi, sağlık ve ekonomi açısından verdiği zararlar ve ülkemizde yapılan çalışmalara

yer verilmektedir. İkinci bölümde ise Sakarya ili Akyazı ve Karapürçek ilçelerinde

yaşayan vatandaşlarımızla yüz yüze yaptığımız anket çalışmasının analizlerine yer

verilecektir. Yaptığımız yüz yüze anketlerde deneklere 41 adet soru sorulmuş,

ailelerinin ve kendilerinin sigara tüketim eğilimleri, vergi oranları hakkındaki bilgi ve

düşünceleri, sigara paketlerindeki yazılı ve görsel uyarıların etkileri ve bu uyarılar

hakkındaki düşünceleri ile gelir seviyeleri ve ikamet durumlarına yer verilmiştir.

Uyguladığımız bu anket IBM SPSS 22 programı ile analiz edilmiştir.

2

BÖLÜM 1: SİGARA TÜKETİMİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

Çalışmanın bu bölümünde sigara tüketimi ile ilgili genel bilgiler irdelenmektedir.

1.1. Tütünün Farmakolojik Etkisi

Sigara literatürde Nicotiana tobacum adı verilen halk arasında ise tütün olarak bilinen

bir bitkiden yapılmaktadır. Tütünden yapılan puro, pipo, sigara gibi ürünlerle tütün

kullanılan nargile de sigaraya benzer etki ve zararları göstermektedir. Tütün bağımlılığı

ya da tütün zararları terimleri daha doğru olmakla birlikte pratikte en sık kullanılan

tütün ürünü sigara olmasından dolayı genel olarak sigara bağımlılığı ve sigaranın

zararlarından söz edilmektedir (Demir, 2008: 231).

1.2. Sigara Bağımlılığı

Bağımlılık, fiziksel ya da psikolojik olarak zarar vermesine rağmen bir nesneye, kişiye

ya da varlığa karşı duyulan önlenemez istek olarak tanımlanmaktadır. Bireyin fark

etmek istemediği ancak gözden kaçırılmaması gereken oldukça önemli bir sorun olan

bağımlılık, fiziksel ya da psikolojik(ruhsal) olarak zarar vermesine rağmen bir nesneye,

kişiye ya da varlığa karşı duyulan önlenemez istek olarak tanımlanmaktadır. Bağımlılık

yapıcı maddelerin tarihi neredeyse insanlık tarihi kadar eskilere dayanmakta; kullanımı

ise kontrol altına alınamadığında bireylerin sağlıklarını, sosyal yaşamlarını ve ekonomik

güçlerini tehdit etmektedir. Bağımlılık, ruhsal ve fiziksel olarak ikiye ayrılmaktadır.

Fiziksel bağımlılık, fizyolojik istek; ruhsal bağımlılık ise alışkanlık olarak

açıklanmaktadır. Bir anda ortaya çıkmayan bağımlılık, hazırlık, ilk kullanım/deneyim,

kullanmayı/ eylemi sürdürme, ilerleme, bırakma, tekrar kullanmayı/denemeyi düşünme,

tekrar kullanım ve tekrar başlama evrelerini içeren uzun bir süreçtir (Çetinoğlu, 2013)

Ülkemizde yapılan araştırmalar alkol ve sigara tüketiminin artan nüfusa oranla daha

büyük ölçüde artmakta olduğunu göstermektedir (Mangır ve diğ, 1992:1).

Tütün kullanımının geçmişi 4000 yıl öncesine dayanmaktadır (Berkem ve İpek, 2002:1)

3

Sigara içme davranışının sürdürülmesinde ve tedavi girişimlerinin genel başarısızlığında

nikotin bağımlılığının birinci neden olduğu belirtilmektedir. 1950’li yıllara kadar

tütünün bağımlılıktan çok bir alışkanlık yarattığı kabul edilmekteydi. Daha sonra

yapılan çalışmalarda, sigara içenlerin sadece %10’unun günde beş ya da daha az sigara

içtikleri, diğerlerinin zaman içinde sigara adedini arttırdığı; sigara içme davranış

görüntüsünün kişiler arasında tutarlılık gösterdiği ve içenlerin büyük bir kısmının

bırakmayı istemesine rağmen içmeyi sürdürdükleri yolundaki veriler nikotin

bağımlılığının tanımlanmasına yol açmıştır. (Coşar ve diğ. 1996:51)

Sigara bırakmadaki en önemli sorunların başında yoksunluk belirtileri gelmektedir.

Düzenli sigara içen kişilerin büyük çoğunluğunda sigarayı bıraktıktan sonra değişen

derecelerde de olsa yoksunluk belirtileri ortaya çıkmaktadır. Bu kişilerde şiddetli

nikotin arayışı ile birlikte kızgınlık, sinirlilik, depresif durum, düşünceleri toplamada

zorluk çekme, çabuk sinirlenme gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır. Sigara içimi ile

birlikte bu belirtiler hızla düzelmektedir. Bu ise bir kısır döngü oluşturmaktadır. (Demir,

2008: 231)

Türkiye’de sigara tüketimi kadın ve erkek her iki gurup içinde bütünüyle popülerdir.

1997 yılı verilerine göre 15 yas ve üstü sigara içenler arasında erkeklerin oranı % 51,

kadınların oranı ise % 49’dur. Diğer yandan 1996 yılında yapılan bir araştırmada

Türkiye’de 7-13 yasları arasındaki genç nüfus içinde erkeklerin % 13,9’nun, kızların ise

% 9,1’nin sigara içtiği tespit edilmiştir (Emri, 1996: 386-392 ).

1.2.1. Sigaraya Başlama Nedenleri

En sık gözlenen başlama nedenlerinden birisi meraktır. Arkadaş baskısı ikinci önemli

etkendir. Bir arkadaş ortamında yapılan ısrara çoğunlukla dayanılamamaktadır. Arkadaş

grubunun dışında kalmak, onlardan farklı olmak korkusu yaşanmaktadır. Bir başka

neden ise bu maddeleri kullanmak gencin kendini kanıtlamasının bir yolu olarak

algılanmaktadır. Genç, farklı ve değişik görünmek, bir tür beğeni toplamak istemektedir

(Buğdaycı, 2008: 36).

Farklı bir kimlik ve görünüş oluşturmak isteyen gençlik sigarayı; bağımsızlığın ve

kişiliğin sembolü olarak kullanır. Genellikle ergenlik çağlarında özenti, gösteriş, taklit,

4

büyüme veya özgürlük ifadesi olarak başlanan sigara, kısa sürede bağımlılığa yol açar.

(Kulaksızoğlu, 2001).

Akran etkisi ve baskısı altında kalarak sosyal kabul görme ihtiyacı ergeni sigaraya

yönlendirmektedir (Özlü, 2002).

1.2.2. Pasif İçicilik

Kendisi sigara içmediği halde işyerinde, insanların toplu olarak bulundukları kapalı

yerlerde ve evde sigara içen kişilerin dumanına maruz kalarak bu dumanda bulunan tüm

zararlı maddelerin solunması "pasif içicilik" olarak tanımlanabilir. (netdoktorum.com,

2014)

Kendisi sigara içmediği halde işyerinde, insanların toplu olarak bulundukları kapalı

yerlerde ve evde sigara içen kişilerin dumanına maruz kalarak bu dumanda bulunan tüm

zararlı maddelerin solunması “pasif içicilik” olarak tanımlanabilir (Akıncı, 2008)

Sigara dumanında 4000’in üzerinde kimyasal madde bulunmaktadır (Berkem ve İpek,

2002:1)

Sigara kullanan kişilerin bulunduğu ortamlarda bulunan kişiler edilgen pasif içici olarak

adlandırılır ve sigaranın zararlarından bazen içen kişiden daha çok etkilenirler. Bu

durumu biraz olsun engellemek için toplu olarak bulunulan yerlerde içen ve içmeyen

kişileri ayrı ortamlarda tutmamaya yönelik çalışmalar vardır. Örneğin birçok restoranda

sigara içilen ve içilmeyen bölümler ayrılır. Toplu taşıma araçları ve bazı kapalı

mekânlarda hiç içilmez. Ancak bu önlemlere rağmen sigara açık havada bile

içmeyenlere zarar vermekte ve rahatsız etmektedir (wikipedia.com, 2014).

Yanan bir sigaradan iki tür duman çıkar. Sigaradan her nefes çekişte sigara kullanan

kişinin akciğerlerini dolduran esas duman ana akım olarak adlandırılır. Yanan sigaranın

ucundan çıkan ve yan akım olarak adlandırılan duman ise çevreye yayılarak buradaki

kişileri olumsuz etkiler. Yan akımda, ana akımdan iki kat daha fazla duman ve zararlı

madde üretilir. Yan akımda kanserojen maddeler oldukça fazladır (Ergeneilek, 2005).

5

ABD‟de çocukların %33‟ü ile %70‟i, İngiltere‟de %50‟si düzenli olarak pasif sigara

dumanına maruz kalırken, bu oranın ülkemizde %75 dolaylarında olduğu gösterilmiştir

(Doğu ve Berkitan, 2008).

1.3. Sigara Ambalajı ve Etkileri

2005 yılında yürürlüğe giren yönetmelik kapsamında, tütün mamulleri paketleri

üzerinde sağlık uyarıları metin şeklinde sadece yazılı olarak uygulamaya konulmuştur.

Tütün Mamullerinin Zararlarından Korumaya Yönelik Üretim Şekline, Etiketlenmesine

ve Denetlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte, ağızdan kullanım

için tütünler ve diğer dumansız tütün mamulleri dışında kalan tüm tütün mamulleri

birim paketinin üzerinde, açıkça görülebilir ve rahatça okunabilir şekilde devamlı

surette olmak üzere "Yasal uyarı: Sağlığa zararlıdır" ana uyarısı yer alacağı hükmü ile

aynı paket üzerinde 1.1.2006 tarihinden itibaren de, "Sigara/Tütün içmek öldürür" veya

"Sigara/Tütün içmek öldürebilir" ile "Sigara/Tütün içmek size ve çevrenizdekilere ciddi

zararlar verir" şeklindeki iki genel uyarıdan biri ve yönetmelik ekinde tanımlanan ek

uyarılardan biri bulunacağı hükümleri uygulanmıştır. İzleyen yıllarda dünyadaki

gelişmeler neticesinde, birçok ülkede tütün mamulleri paketleri üzerindeki yazılı sağlık

uyarılarına ek olarak resimli sağlık uyarıları da eklenmiştir. Hem yazılı hem de resimli

sağlık uyarıları “birleşik uyarılar” ifadesi ile tanımlanmıştır. Mevzuatımızda ise birleşik

uyarılar, Tütün Mamullerinin Zararlarından Korumaya Yönelik Üretim Şekline,

Etiketlenmesine ve Denetlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik

ekinde yer alan ek uyarılardaki metinler ile bu metinlere karşılık gelen ve kaynak listede

yer alan metin, fotoğraf, çizim veya resimlerden oluşan uyarılar olarak

tanımlanmaktadır.

Ülkemizde 2010 yılının Ocak ayından itibaren daha önce İngiltere, Belçika ve Romanya

gibi Avrupa ülkelerinin yanı sıra Brezilya, Tayland ve Singapur gibi ülkelerde de

uygulanan, sigara paketlerine sigaranın olumsuz etkilerini vurgulamak amacıyla çeşitli

resimler konulması zorunluluğu getirilmiştir (Kuş, 2010: 1).

Getirilen düzenleme ile birlikte, sigara ve tütün mamullerinde yazılı uyarıdan sonra

fotoğraflı uyarı da yer alacak. Fotoğraf ve yazılardan oluşacak uyarılar, piyasaya arzına

6

izin verilen dumansız tütün mamulleri dışında kalan tüm tütün mamulü paketlerinin

geniş ön yüzeyinde, yüzeyin üst seviyesinden kapak açım ya da bandrol bitim

noktasından başlamak üzere yerleştirilecek. Uyarılar, içerdiği metinsel veya görsel

bileşenlere hiçbir şekilde müdahale etmeyecek biçimde genişliği 3 milimetreden az ve 4

milimetreden daha büyük olmayacak siyah sınır çizgisi ile çerçevelenecek. Uyarılar,

sınır çizgisi ile birlikte toplam yüzeyin en az yüzde 65'ini kaplayacak. En çok

görülebilen geniş ön yüzey, önden açılan sert paketlerde paketin açıldığı yüzeyi,

yumuşak paketlerde ise en çok görülebilen yüzeylerden herhangi birini ifade edecek.

Uyarılarda mavi, kırmızı, sarı ve siyah renkler kullanılacak. Uyarıların metinsel veya

görsel bileşenlerinin görünürlüğü, bandrol, pul, fiyat etiketi veya diğer unsurlarca

engellenemeyecek. Uyarılar, yer aldığı yüzeyde paketin açılması ile zarar görmeyecek

şekilde yerleştirilecek, metinler Türkçe yazılacak (ezberim.biz, 2008)

Dünyada birleşik uyarıların temeli, tütün kullanımının giderek artması ve dünya

çapında insan sağlığını tehdit eder boyutlara ulaşması nedeniyle bu duruma karşı

geliştirilen ve bu konudaki ilk uluslararası anlaşma özelliğini taşıyan Dünya Sağlık

Örgütü tarafından hazırlanan ve ülkemizle birlikte 200’e yakın ülke tarafından

imzalanan “Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (TKÇS)’nde atılmıştır. Sözleşmenin

tütün mamullerinin paketlenmesi ve etiketlenmesine ilişkin 11 inci maddesinde şu

hükümler bulunmaktadır (Kuş;2010: 2):

Her bir Taraf, kendisi açısından işbu Sözleşme'nin yürürlüğe girmesinden sonraki üç

yıllık bir süre içinde, kendi ulusal kanunları doğrultusunda, aşağıdakilerin

gerçekleştirilmesi için etkili önlemler alacak ve uygulayacaktır;

(b) Tütün mamullerinin her bir paket ve ambalajında ve bu mamullerin dış paketleme ve

etiketlerinde tütün kullanımının zararlı etkilerini anlatan ve diğer uygun mesajları veren

sağlık uyarıları olmalıdır.

Bu uyarılar ve mesajlar:

i. Yetkili ulusal otoritelerce onaylanmalıdır.

ii. Dönüşümlü olarak kullanılmalıdır.

iii. Büyük, açık, görülebilir ve okunabilir olmalıdır.

7

iv. Görünebilir alanın %50 veya daha fazlasında olabilir ancak %30'dan az olmamalıdır.

v. Resimler ya da şekiller halinde olabilir veya bunları içerebilir.”

Dünya çapında birçok insan, tütün kullanımı ve tütün dumanına maruz kalmaktan

dolayı hastalık ve erken ölümlere ilişkin riskler konusunda ne tam olarak bilgili ne de

konuyu önemsemektedirler. Tütün mamulleri paketlerinde iyi tasarlanmış sağlık

uyarıları ve mesajları tütün kullanımının sağlık üzerindeki etkileri konusunda kamu

farkındalığını artırmak ve tütün tüketimini azaltmada etkin olduğu konusunda uygun

maliyetli bir araç olduğunu göstermiştir. Etkin sağlık uyarıları ve mesajları ve diğer

tütün mamulü paketleme ve etiketleme tedbirleri tütün kontrolüne yönelik kapsamlı ve

entegre bir yaklaşımın anahtar unsurlarıdır.

Küçük ve sadece metinden oluşan sağlık uyarılarına karşın resimli daha büyük

uyarıların fark edilmesi, sağlık risklerini daha iyi iletmesi, daha fazla duygusal bir tepki

uyandırması ve tütün kullanıcılarının tütün tüketimini bırakmak ve azaltmak için

motivasyonlarını artırması daha fazla olasıdır. Daha büyük resimli uyarılar aynı

zamanda etkilerini zaman içinde daha fazla devam ettirme ve özellikle okur-yazarlığı

düşük popülâsyonlarda, çocuk ve genç insanlar üzerinde sağlık üzerindeki etkilerini

iletme konusunda muhtemelen daha fazla etkindir. Etkinliği güçlendiren diğer unsurlar,

sağlık uyarı ve mesajlarını ana gösterim alanlarına yerleştirmeği kapsar ve bu ana

gösterim alanlarının başında sadece siyah ve beyazdan çok renk kullanımı; aynı

zamanda birden çok sağlık uyarı ve mesajlarının görünmesi ve sağlık uyarı ve

mesajlarının belirli aralıklarla değiştirilmesi gelmektedir. Resimli uyarılarda yer alan

mesajlar tiryakiye doğrudan ulaşır. Mesaj sürekli olarak tekrarlanır ve tiryaki içmek için

bir sigarayı her eline aldığı anda bu uyarıları görür. Tiryaki bu mesajlara daha fazla

inanır ve onu halk için yapılan eğitim kampanyalarından daha fazla hatırlar. Resimli

uyarılar, hükümetlerin uygulamaya koymasında ve tütün şirketlerinin bunları basım

masraflarını ödeme yönünden pahalı değildirler (Kuş, 2010:6–7).

1.4. Sigaranın Sağlık ve Ekonomi Üzerindeki Olumsuz Etkileri

Sigara tüketiminin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin yanında, ekonomi üzerinde de

olumsuz etkileri bulunmaktadır.

8

1.4.1. Sağlık Üzerindeki Olumsuz Etkileri

Ergenlik çağında sigara içmeye başlayan ve uzun süredir düzenli olarak sigara içen

kişilerin yarısı sigaradan ölmekte ve bunların yarısı orta yaşlarda ölmektedir. Bu

kişilerin beklenen yaşam süreleri içmeyenlerle karsılaştırıldığında 20–25 yıl daha

kısadır. Dünyada 1990 yılında hastalıklara bağlı ölüm oranı %2,6 iken, 2020 yılında

sadece tütüne bağlı hastalıklardan oluşacak ölüm yükü %9 olarak tahmin edilmektedir

(Doğu ve Berkitan, 2008).

Sigara bağımlısı olanların erken çocukluk dönemindeki ruhsal gelişmelerinde

saplantılar, takıntılar bulunmuştur. Anne çocuk ilişkilerindeki bozukluk, çocukla soğuk,

uzak ve kati iletişim ve aşırı denetleyici tutumun saplantı ve takıntılara yol açtığı, bu

durumun çözümlenmeden uzun süre devam etmesi sonucunda kişinin engellenmeler

karşısında kaygıya düştüğü görülmektedir. Bu durumda sigara, bu kaygıdan kurtulmak

için bir sığınak olmaktadır (Mangır ve diğ. 1992:18).

Sigara aşağıdaki sorunlara sebep olmaktadır (Bilir ve Yıldız 2008) :

Akciğer kanseri olma riskini 13–22 kat,

Oral kanseri olma riskini 3–30 kat,

Larenks kanseri olma riskini 16 kat,

Farenks kanseri olma riskini 8–10 kat,

Mesane kanseri olma riskini 3–5 kat,

Prostat kanseri olma riskini 2 kat,

Lösemi olma riskini 2–3 kat artırmaktadır

Koroner kalp hastalığına bağlı ölümlerin %30'u tütün kaynaklıdır. Günde iki paket

sigara içenlerde ölüm oranı içmeyenlere göre iki kat artmaktadır. Sigarayı bırakanlarda

bile koroner kalp hastalığı geçirme riski içmeyenlere göre iki kat yüksek bulunmuştur.

Akciğer kanserlerinin %80-90’ı tütün kullananlarda görülmektedir. Mesane, larinks,

özofagus ve pankreas kanserlerinin de tütün ile ilişkisi saptanmıştır. (Ögel ve Onur,

2010).

Sigara nefes darlığına sebep olan solunum sistemi hastalıklarının en önemli sebebidir.

Bu hastalıkların sebep olduğu ölüm oranı içmeyenlere göre 40 kat daha fazladır

9

1.4.2. Ekonomik Etkiler

Sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin yanı sıra sigara kullanımının sosyal ve ekonomik

boyutları da çok önemlidir. Sigara hem içene hem de topluma çok pahalıya mal

olmaktadır. Toraks Derneği’nin yaptığı açıklamaya göre; Türkiye'de yetişkin nüfusun

yaklaşık yarısı sigara içmektedir. Ülkemizde sigara içen 17 milyon kişi günde 40

milyon doları, yılda ise 15 milyar doları sigaraya vermektedir. Bu, 17 milyon kişinin 4

milyonu hayatından 7 yıl, 4 milyonu ise 22 yıl kaybederek ölmesi beklenmektedir.

Türkiye‟de her 6 dakikada bir kişi, günde yaklaşık 275, yılda ise en az 100.000 kişi

tütüne bağlı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybetmektedir (www.havanikoru.org.tr,

2013).

Sigaraya harcanan paranın büyüklüğüyle ilgili basit bir hesap yapacak olursak.

Türkiye’de 2011 yılında tüketilen ortalama sigara adedi 110 milyardır. Bu da 5,600

milyon 20’şerli paket demektir. 2011 yılında bir paket sigaranın ortalama fiyatı ise 6 TL

olduğuna göre sigara harcanan doğrudan maliyet ortalama olarak 33,6 milyar TL’dir.

Bunun yanında; tütünün neden olduğu hastalıklar, erken ölüm nedeniyle artmış üretim

kaybı ve yüksek sağlık harcamaları, tütün yaprağı ve tütün ürünleri ithalatı nedeniyle

döviz kaybı, kaçakçılık nedeniyle sigara fiyatlarında düşme, tüketimde artma ve vergi

gelirinde azalma gibi dolaylı maliyetler ile sigaranın toplam ülkemize maliyeti ortalama

60 milyar TL’dir. Bunun yanında sigara kullanımına bağlı olarak meydana gelen ölüm,

sigara nedeniyle duyulan rahatsızlık, hastalıklarda ağrı, üzüntü, pasif içicilerin

rahatsızlığı, kötü koku ise ölçülemez maliyeti ifade etmektedir ve bunların maliyeti

hesaplanamamaktadır. (Kaya, 2012)

Sigaranın yol açtığı hastalıklar nedeniyle ülkemize verdiği yıllık ekonomik zarar ise

2,72 milyar dolardır (Doğu ve Berkitan, 2008).

Dünya bankası verilerine göre her yıl tütünün yol açtığı ekonomik zarar 200 milyar

dolardır. ABD'de 1993'te sigaraya bağlanabilen tıbbi giderler 50 milyar dolar olarak

hesaplanmıştır. İşgücü ve üretim kaybı da eklendiğinde kayıp 97 milyar dolar veya kişi

başına 373 dolardır (Doğu ve Berkitan, 2008).

http://www.havanikoru.org.tr/

10

Dünya Bankası tarafından yapılan tahminlere göre tütüne bağlı sağlık harcamaları

ülkelere göre yurt içi hâsılanın %0,1'i ile %1,1'i arasında değişim göstermektedir

(Karlıkaya ve diğ, 2006: 57).

1.5. Türkiye'de Sigara Tüketimi ve Alınan Önlemler

Tütün ülkemize ilk kez 1580 yılında gemiciler tarafından Avrupa’dan getirirmiş, kısa

sürede tanınmış ve içilmeye başlanmıştır (Buğdaycı 2008: 18).

Göğüs hastalıklarına iyi geldiği rivayeti ile bütün ülkeye hızla yayılmaya başlamış.

Padişah I. Ahmet ve IV. Murat zamanlarında tütüne karsı çeşitli yasaklar getirilmiş,

ancak tütün kullanımının önüne geçmek pek mümkün olmamış ve yaygın tütün

kullanımı artarak günümüze kadar gelmiştir. İlkel puro, ilkel pipo ve çubukla tütün

içiminden sonra ilk kez 18. yüzyılda Güney Amerika’da kıyılmış tütünler kâğıda

sarılarak içilmiştir. Bu ilk sigaralar Brezilya’da büyük rağbet görmüştür. 1878’de

Amerikalı James A.Bonsack saatte 3600 sigara yapabilen ilk sigara makinesinin

patentini almıştır. Böylece tütünde, sigara sanayi on plana çıkmıştır (Uzunca, 2002).

1980 ve 1990‟lı yıllarda tütün şirketlerinin gelişmekte olan ülkelere yönelmesi ile

Türkiye’ye yabancı marka sigaralar girmiş, ardından tütün ürünleri kullanımı artmıştır.

Sigarada devlet tekelinin 1986 yılında kaldırılması tütün ve tütün ürünleri ile ilgili

pazarda devlet denetiminin azaltılmasına ve yabancı sigara tüketiminde artışa yol

açmıştır. Yabancı sigara tüketiminin başlaması diğer olumsuzlukları da beraberinde

getirmiş, çocukları ve gençleri hedef alan reklam ve tanıtım çabaları hızlı bir şekilde

başlamıştır (Bilir ve diğ, 2010: 10)

Uygulanmakta olan sigara karşıtı önlemlere rağmen, dünyada ve Türkiye’de sigara

kullanımı hala önemli bir sağlık sorunu olmaya devam etmektedir. Gelişmiş ülkelerde

sigara tüketimi giderek azalırken gelişmekte olan ve fakir ülkelerde sigara tüketimi

giderek artmaktadır. Türkiye’de 1984 sonrası sigara tüketimi yüzde 80 artarken,

ABD’de yüzde 30 azalmıştır. Yine de ABD’nin tütün üretiminde bir azalma olmamıştır.

Yeni pazar arayışı içinde olan tütün endüstrisi için Türkiye kritik konumdadır.

(Kosku, 2010).

11

Küresel Yetişkin Tütün Araştırması 2010 Türkiye Raporu’na göre Türkiye dünyada en

fazla tütün ürünü tüketilen ülkeler sıralamasında ilk on ülke arasındadır. Türkiye’de

yaklaşık 16 milyon yetişkin sigara içmektedir. Mevcut mevzuata göre sigara satın

alabilmek için en küçük yaş sınırı 18’dir. Buna karşın, sigara içenlerin yarısından fazlası

(yüzde 58,9) sigara içmeye 18 yaşından önce başlamıştır. Sigaraya başlamanın ortalama

yaşı erkeklerde 16,6, kadınlarda ise 17,8’dir (Çubukçu, 2011:5).

Sigara tekelinin 1986 yılında kaldırılmasından sonra hızla artış eğilimine giren sigara

tüketimini düşürmeye yönelik ilk yasal çalışma 1996 yılında çıkarılan 4207 sayılı

kanunla olmuştur. Bu kanuna göre; sağlık, eğitim-öğretim ve kültür hizmeti veren

yerler ile kapalı spor salonlarında ve toplu taşımacılık yapılan her türlü nakil vasıtaları

ve bunların bekleme salonlarında, kamu hizmeti yapan kurum ve kuruluşlardan beş veya

beşten fazla kişinin görev yaptığı kapalı mekânlarda tütün ve tütün mamullerinin

içilmesi yasaklanmış fakat bu gibi mahallerde tütün ve tütün mamullerinin içilebilmesi

için ayrı yerler tahsis edilmesi hükmü getirilmiştir. Ayrıca tütün ve tütün mamullerinin

isim, marka veya alametler kullanılarak her ne suretle olursa olsun reklam ve

tanıtımının yapılması veya bunların kullanılmasını teşvik ve özendirici kampanyalar

düzenlenmesi yasaklanmıştır. En önemli gelişmelerden biri ise 18 Yaşından küçüklere

tütün mamullerinin satışının yasaklanması olmuştur. Ayrıca tütün mamullerinin

paketlerinin üzerine "Yasal uyarı: Sağlığa zararlıdır" ibaresi konulması ve Türkiye

Radyo ve Televizyon Kurumu ve özel televizyon kurumları ayda en az doksan dakika

tütün ve tütün mamulleri alışkanlığının zararları konusunda uyarıcı ve eğitici mahiyette

yayınlar yapma zorunluluğu getirilmiştir.

Dünya toplamında tütün kullanımının giderek artması ve insan sağlığına yönelik

tehdidi; çokuluslu tütün şirketlerinin özellikle gelişmekte olan ülkelerde pazar

genişletme stratejilerine karşı geliştirilen; dünyada tütün kontrolüne yönelik ilk

uluslararası anlaşma olan “Tütün Kontrol Çerçeve Sözleşmesi”, 21 Mayıs 2003

tarihinde, Cenevre’de Dünya Sağlık Örgütü’nün 56. Dünya Sağlık Asamblesi’nde kabul

edilmiştir. Bu sözleşme, 25 Kasım 2004 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi

tarafından kabul edilerek, 30 Kasım 2004 tarihli, 25656 sayılı Resmi Gazete ’de 5261

kanun numarası ile yayımlanarak Türkiye’de de yürürlüğe girmiştir. Kanunlaşan bu

sözleşme çerçevesinde yapılacak çalışmaların planlanması ve sigara tüketiminin kontrol

12

altına alınarak özellikle gençlerin korunması amacıyla Sağlık Bakanlığı tarafından

2008-2012 yıllarını kapsayacak şekilde "Ulusal Tütün Kontrol Programı Eylem Planı"

hazırlanmıştır. Programın temel hedefi, 2010 yılına kadar Türkiye’de 15 yaş üzeri sigara

içmeyenlerin oranını %80'nin üzerine çıkarmak, 15 yaş altında ise %100'e yakın

olmasını sağlamaktır (T.C. Sağlık Bakanlığı, 2007).

3.1.2008 tarihinde kabul edilen 5727 sayılı yasa ile kapsam genişletilmiş ve tütün

ürünlerinin kamu hizmet binalarının kapalı alanlarında, koridorları dâhil olmak üzere

her türlü eğitim, sağlık, üretim, ticaret, sosyal, kültürel, spor, eğlence ve benzeri amaçlı

özel hukuk kişilerine ait olan ve birden çok kişinin girebileceği (ikamete mahsus

konutlar hariç) binaların kapalı alanlarında, taksi hizmeti verenler dâhil olmak üzere

karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu toplu taşıma araçlarında, okul öncesi eğitim

kurumlarının, dershaneler, özel eğitim ve öğretim kurumları dâhil olmak üzere ilk ve

orta öğrenim kurumlarının, kültür ve sosyal hizmet binalarının kapalı ve açık

alanlarında, özel hukuk kişilerine ait olan lokantalar ile kahvehane, kafeterya, birahane

gibi eğlence hizmeti verilen işletmelerde, açık havada yapılan her türlü spor, kültür,

sanat ve eğlence faaliyetlerinin yapıldığı yerler ile bunların seyir yerlerinde tüketilmesi

yasaklanmıştır. Fakat bu yasağa yaşlı bakım evlerinde, ruh ve sinir hastalıkları

hastanelerinde, cezaevlerinde, şehirlerarası veya uluslararası güzergâhlarda yolcu

taşıyan denizyolu araçlarının güvertelerinde tütün ürünleri tüketilmesine mahsus alanlar

oluşturulabileceğine dair istisnalar getirildiyse de bu alanlara on sekiz yaşını

doldurmamış kişilerin girmeleri engellenmiştir.

Ayrıca 4207 sayılı Kanunda yapılan değişiklikle; tütün ürünlerinin ve üretici firmaların

isim, marka veya alâmetleri kullanılarak her ne suretle olursa olsun reklam ve tanıtımı

yapılamayacağı ve bu ürünlerin kullanılmasını özendiren veya teşvik eden kampanyalar

düzenlenemeyeceği, tütün ürünleri üreten ve pazarlamasını yapan firmaların, her ne

surette olursa olsun hiçbir etkinliğe isimlerini, amblemlerini veya ürünlerinin marka ya

da işaretlerini kullanarak destek olamayacağı, firmaların isimlerinin, amblemlerin veya

ürünlerinin marka ya da işaretleri veya bunları çağrıştıracak alâmetlerinin kıyafet, takı

ve aksesuar olarak taşınamayacağı, firmaların her ne amaçla olursa olsun üretilen ve

pazarlaması yapılan tütün ürünlerini bayilere veya tüketicilere, teşvik, hediye,

eşantiyon, promosyon, bedelsiz veya yardım olarak dağıtamayacağı, her ne amaçla

13

olursa olsun, tütün ürünlerinin isim, logo veya amblemleri kullanılarak bildirim

yapılamayacağı, basın-yayın organlarına ilân verilemeyeceği, televizyonda yayınlanan

programlarda, filmlerde, dizilerde, müzik kliplerinde, reklam ve tanıtım filmlerinde

tütün ürünlerinin kullanılamayacağı, görüntülerine yer verilemeyeceği, sağlık, eğitim ve

öğretim, kültür ve spor hizmeti verilen yerlerde tütün ürünlerinin satılamayacağı, tütün

ürünlerinin on sekiz yaşını doldurmamış kişilere satılamaz ve tüketimlerine

sunulamayacağı karara bağlanmıştır.

2013 yılında yürürlüğe giren 6487 sayılı torba yasa sigara ile ilgili de bir düzenleme

içermektedir. Bu düzenlemeye göre, direksiyon başında sigara içen özel araç

sürücülerine 'Kabahatler Kanunu'na muhalefet etmek' suçundan ceza kesilmesi karara

bağlandı.

Yapılan bu düzenlemeler sonrası Türkiye, Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi’nde

halka açık kapalı alanlarını yüzde yüz dumansız hale getirmiş üç ülkeden biri haline

gelmiştir. Bunlardan diğer ikisi İngiltere ve İrlanda’dır (Çubukçu, 2011:6).

Kaynak: Yürekli ve diğ., 2010.

Bir diğer düzenleme ise vergi oranlarındaki artışlar olmuştur. 2014 yılı itibariyle

sigaradan (KDV+ÖTV) % 82,5 oranında vergi alınmaktadır. Alınan %82,5 lik vergi

Avrupa’da en yüksek orandır.

14

Vergi oranlarındaki bu artışa rağmen kaçak sigara ile mücadele konusunda ise ciddi bir

çalışma maalesef yapılamamaktadır. Imperial Tobacco Türkiye Genel Müdürü Gürhan

Pasinli, devletin ÖTV artırmak yerine kaçakla mücadele etmesi gerektiğini belirtti.

Türkiye'de kaçak sigaradan dolayı devletin yıllık 3 milyar TL kaybının olduğunu

söyleyen Pasinli, "Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sigarada vergi artışı normal.

Ancak bu artışlar yapılırken sadece vergi geliri açısından değil ayrıca ülkenin sosyo

ekonomik durumu ve çevre ülkelerdeki sigara fiyatlarının dikkate alınması gerek.

Doğudaki komşularda sigara 1 dolar, bu da Güneydoğu Anadolu'da kaçak oranını yüzde

70'e çıkardı" dedi (haberturk.com, 2014)

Yapılan bir başka çalışma ise Alo 171 sigara bırakma hattının devreye sokulması ve

sigarayı bıraktırma polikliniklerinin kurularak sayılarının arttırılması olmuştur. 27

Ekim 2010 tarihinde devreye sokulan Alo 171 Sigara Bırakma Hattı 2013 yılı itibariye 7

milyon kişinin üzerinde sigara kullanıcısı tarafından aranmıştır (haberturk, 2013).

Ayrıca ülke genelinde toplam 328 adet Sigarayı Bıraktırma Polikliniği faaliyet

göstermektedir (havanikoru.org, 2014) Her yıl sigara içenlerin ortalama %70 i sigarayı

bırakmayı denemekte ve Sigara bıraktırma polikliniklerine başvurarak tedaviye

başlayanlarda başarı oranı %30 olarak, kendi iradesiyle bırakmaya çalışanlarda ise %5

olarak tespit edilmiştir (Açık, 2010).

1.6. Sigaranın Tüketimi ve Etkileri İle İlgili Yapılmış Araştırmalar

Sigara tüketiminin etkileri ile ilgili hem yurtiçinde hem de yurtdışında yapılmış

çalışmalar bulunmaktadır.

Ülkemizde sigara tüketimi ile ilgili pek çok çalışma yapılmakta ve bu çalışmaların ciddi

bir kısmını sigara tüketimi ile sigara fiyatları arasındaki ilişkilerin analizleri teşkil

etmektedir.

Sakarya Üniversitesinde Buğdaycı (2008: 147) tarafından 2007–2008 yılları arasında

dört yıllık eğitim veren fakültelerden örneklem olarak seçilen, Mühendislik Fakültesi,

Devlet Konservatuarı ve Fen Edebiyat Fakültesinde okuyan lisans öğrencilerinin sigara,

alkol ve uyuşturucu madde kullanmasına yol açan etkenlerin belirlenmesi amacıyla

http://ekonomi.haberturk.com/etiket/ötv

15

yapılan çalışmada Sigara kullananların oranı %31,4’olarak bulunmuştur, sigara kullanan

öğrencilerin %20,1’i kadın, %79,9’u erkek olarak tespit edilmiştir.

2001 yılında ülkemizde çok merkezli olarak 9 ilde yürütülen bir araştırmada ilköğretim

öğrencileri arasında yaşamları boyunca en az bir kez sigara kullananların oranının

%16,1, ortaöğretim öğrencilerinin %55,9 olduğu saptanmıştır. Aynı araştırmada

ortaöğretim öğrencilerinde sigara kullanımı %45,9–%63,8 arasında değişmektedir (Ögel

ve diğ., 2004)

Selçuk Üniversitesinde Eroğlu (2012) tarafından Konya’nın Meram ilçesinde lokanta ve

kafeterya sahibi, çalışanı ve müşterilerinin sigara yasağı ile ilgili bilgi ve tutumlarını

değerlendirmeye yönelik 325 kişi üzerinde bir anket çalışması yapılmış, lokanta ve

kafeterya müşterilerinin % 64,8’i yasağı desteklemiştir. Lokanta ve kafe çalışanlarının

ise sadece %35,2’si yasağı desteklemiştir. Bunun sebebi olarak ise araştırmacı yasaktan

dolayı müşteri sayısı ve işyeri gelirlerinde düşüş beklentisini göstermiştir. Ayrıca

televizyonda sigara reklamlarının yasaklanması ve sigaranın zararları konusunda eğitim

yapılması konusunda %70,4-%88,9 gibi oldukça yüksek oranlarda destek tespit

edilmiştir (Eroğlu, 2012).

Çukurova Üniversitesinde Arslaner (2008) tarafından Adana il merkezinde sigara

kullanımı, sigaraya ve dumana maruziyet ve tütün kontrol yöntemleri ile ilgili bilgi,

tutum ve davranışlar ile ilgili telefon ile 586 kişi üzerinde anket çalışması yapılmış,

sigara içenlerin sadece %15,7’ si ve içmeyenlerin ise %23,1’ i sigara paketleri

üzerindeki uyarıların sigarayı bıraktırmada etkili olduğu görüşüne katılmış,

katılımcıların tamamına yakını ‘sigarayı bıraktırmaya ait uyarılar ve öneriler

televizyonların en çok izlendiği saatlerde gösterilmelidir’ düşüncesini desteklemişlerdir.

Karagöz ve diğerleri tarafından (2010) yapılan bir araştırmada Kentleşme ve refah

seviyesi arttıkça sigara tüketiminin arttığı, fakat işsizlik oranı ve ortalama sigara

fiyatları yükseldikçe sigara tüketiminin azaldığı tespit edilmiştir. (Karagöz ve Diğ 2010)

Dikmen (2005), Türkiye’de sigara tüketimine etkili ve önemli sayılan değişkenleri bir

ekonometrik model çerçevesinde araştırmış; 15 yaş üstü nüfus, GSMH, şehir nüfusu

değişkenlerinin sigara tüketimi üzerindeki etkilerini analiz etmiştir. Çalışma sonuçlarına

16

göre 15 yaş üstü nüfus ve GSMH sigara tüketimini artıran önemli değişkenlerdir.

Kentleşme oranındaki artış ise anlamlı ölçüde sigara tüketimini azaltmaktadır.

Önder (2002), Türkiye’de sigara fiyatları ve tüketim ilişkisini araştırdığı çalışmasında

Türkiye’deki sigara fiyatlarının ve sigaranın fiyat esnekliğinin diğer ülkelere oranla

oldukça düşük olduğu sonucuna ulaşmıştır. Sigara fiyatlarının artması, hane halklarının

sigara içme olasılığını çok fazla düşürmemesine rağmen tüketilen sigara miktarını

azaltmaktadır. Bu durum özellikle düşük gelir gruplarında gözlenmekte olup fiyat

esnekliği gelir gruplarına göre farklılık göstermektedir. Örneğin fiyat esnekliği en düşük

gelir grubunda %46,7 iken, en yüksek gelir grubunda esneklik %15,8’e kadar

düşmektedir.

1960-2000 yılları arasındaki zaman serileri kullanılarak sigaranın fiyat esnekliğinin

ölçümünde, tüketilen sigara miktarı bağımlı değişken olarak alınmış ve reel sigara

fiyatı, yetişkin başına düşen reel gelir, regülâsyon ve trend değişkenlerinin bir

fonksiyonu olarak alınmıştır. Regresyon analizi sonuçlarına göre, sigaranın fiyat

esnekliğinin -0.19 ve sigaranın gelir esnekliğinin 0.23 olduğu bulunmuştur. Bu

sonuçlara göre, sadece sigaranın fiyatı %10 artırıldığında, sigaraya olan talep %1,9

azalmaktadır. Benzer şekilde sigaranın fiyatı sabit tutulup, gelir %10 artarsa, sigaraya

olan talep %2,3 artmaktadır. Gelir esnekliği sonuçlarına göre Türkiye’de sigara normal

bir tüketim maddesi olarak görülmektedir. Gelir ile tüketim arasında pozitif bir ilişki

vardır. Diğer taraftan, sigaranın fiyat esnekliği diğer ülkelere göre oldukça düşüktür.

Örneğin, gelişmiş ülkelerde fiyat esnekliği -0,25 ile -0,50 arasında, gelişmekte olan

ülkelerde ise -0,50 ile -1,00 arasında değişmektedir. (Önder, 2002)

Doğan ve diğerleri tarafından 2010 yılında ilköğretim öğrencilerine bir anket çalışması

yapılmış, öğrenciler sigarayı içme nedenlerini arkadaşlarından ayrı kalmamak, merak,

kendini daha iyi hissetmek, büyüdüğünü hissetmek ve alışkanlık gibi nedenlerle

içtiklerini belirtmiştir. Bu nedenler arasında arkadaş etkisi, kendini iyi hissetme ihtiyacı

ve merakın diğer faktörlerden daha etkili olduğu dikkati çekmektedir. Öğrencilerden

%26,1’i annelerinin, %56,5’i babalarının sigara içtiğini belirtmiştir. Anne ve babaların

eğitim düzeyleri ile sigara içme durumları arasında bir ilişki bulunamamıştır. Öğrenciler

arkadaşlarından %38,4’ünün sigara içtiğini belirtmiştir. Sigara içen ergenlerin arkadaş,

17

özellikle de en yakın arkadaşlarının sigara içiyor olması ile ergenin sigara içmesinde

arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanmıştır (Doğan ve diğ., 2010)

Tunç (2007) tarafından Edirne ilinde Öğretmenler üzerinde yapılan bir çalışmada

Edirne’de öğretmenlerin %33,2’sinin sigara içtiği tespit edildi. Erkeklerde sigara içme

oranı (%34,9) kadınlardan (%31,8) fazlaydı. Bırakmış olanların oranı %16,3 bulundu.

Erkeklerde bırakma oranı (%20,1), kadınlardan (%13,3) daha fazla bulundu.

Öğretmenlerin %9,2’si sigarayı denemişti. Hiç sigara içmemiş olanlar öğretmenlerin

oranı %41,2 olarak tespit edildi.

18

BÖLÜM 2: SİGARA TÜKETİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLERİ

BELİRLEMEYE YÖNELİK SAKARYA İLİNDE ALAN

ARAŞTIRMASI

Bu bölüm, sigara tüketimini etkileyen faktörler konusunda Sakarya il merkezli olarak

yapılan alan araştırması sonucunda elde edilen bilgiler çerçevesinde şekillenmiştir.

Bu kısımda Sakarya ilinde yaşayan kişilerin sigara tüketimini etkileyen faktörlere ilişkin

algılarını belirlemeye yönelik alan araştırmasının (anket); amacı, yöntemi, evren ve

örneklemi, kısıtları ve varsayımları ile araştırma sonucunda elde edilen bulgu-sonuçlar

ve bu konudaki değerlendirilmeler ele alınmaktadır.

2.1. Araştırmanın Amacı

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sigara tüketimi hem sağlık hem de ekonomi

açısından ciddi bir problem haline gelmiş, tüm caydırıcı faaliyetlere ve yasaklamalara

rağmen sigara kullanımı hem artış göstermeye devam etmekte hem de başlama yaşı

sürekli olarak düşmektedir. Sigara dumanı sigarayı içenler kadar sigara dumanına maruz

kalanları da etkilemektedir. Bu etki rahatsız edici bir boyuttan öte ciddi sağlık

problemlerine yol açmaktadır. Hatta neredeyse sigara tüketen kişi ile aynı derecede

sigara dumanına maruz kalan kişiler de aynı riski taşımaktadırlar. Bu sebeple sigara

sadece kullanan kişilerin değil tüm toplumun ortak problemidir Tütün mamullerinin

kullanım oranını düşürmeye yönelik gerek sivil toplum kuruluşları gerekse devlet

kurumları bazında çeşitli faaliyetler yürütülmektedir. Gerek yazılı ve görsel medyada

yer alan bilinçlendirme kampanyaları gerekse sigara tüketimini düşürmeye yönelik

yasaklamalar sigara tüketiminde çok düşük de olsa azaltıcı etki yapmıştır. Yürütülen bu

faaliyetlere ışık tutması amacıyla biz de araştırmamızda sigara paketlerindeki

resimlerin, yazılı mesajların ve uygulanan yüksek vergilerin sigara kullanımını ve

sigaraya başlamayı engellemede ne derece etkili olduklarını ölçmeye çalışacağız.

19

2.2. Araştırmanın Önemi

Bağımlılık yapan bireyin ruh ve beden sağlığını ve sosyal yaşamını ve bütçesini

olumsuz etkileyen sigaranın tüketim oranını düşürmek amacıyla hem sivil toplum

kuruluşları hem de kamu kurumları tarafından ciddi çalışmalar yapılmaktadır. Bu

kapsamda yazılı ve görsel medyada çeşitli bilinçlendirme kampanyaları yapılmakta,

dumansız hava sahası uygulaması ile birçok kapalı ve açık mekânda sigara yasağı

uygulaması yapılmakta, sigara paketlerinin üzerine çeşitli uyarı yazıları ile resimlere yer

verilmektedir. Yapılan bu çalışmalara ışık tutması ve bundan sonra uygulanması

planlanan yöntemlere yön verebilmesi amacıyla biz de Sakarya ilimizin Akyazı ve

Karapürçek ilçelerinde vatandaşlara çeşitli sorular yönelterek, sigara paketlerindeki

resimlerin ve uygulanan yüksek vergilerin caydırıcılık derecesini ölçmeye çalışacağız.

2.3. Araştırmanın Sorunsalı

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de madde bağımlılığı, özelikle de sigara

bağımlılığı hem sağlık hem de ekonomi açısından ciddi bir problem teşkil etmektedir.

Sigara içenlerin sadece kendilerine değil çevrelerindeki bireylere de özellikle sağlık

açısından zarar vermeleri bu problemi daha da önemli hale getirmektedir. Bunun

yanında sigaraya başlama yaşının sürekli düşüş göstermesi sigara ile ilgili etkin bir

mücadeleyi gerekli kılmaktadır. Yapılan tahminlere göre sigara fiyatındaki %10'luk

artış sigara kullanımında gelişmiş ülkelerde %4'luk, gelişmekte olan ülkelerde ise

%8'lik azalmaya yol açmaktadır. Artan vergilerden sağlanan gelirle de tütün kontrolü

konusunda daha etkili çalışmalar yapılabilir (Aslan ve Bilir, 2010: 9).

Bu araştırmada vatandaşın sigara kulanım alışkanlıkları araştırılacak, sigara ile

mücadelede sigara paketlerine konulan resimlerin, yazılı uyarıların ve uygulanan yüksek

vergi oranlarının vatandaşların sigara tüketimini düşürmedeki etkisini ölçmeye çalışacak

ve bu doğrultuda çözüm önerileri sunulacağız

Araştırmanın problemi; “Sakarya ili Akyazı ve Karapürçek ilçelerinde vatandaşların

sigara tüketim alışkanlıkları ve sigara tüketiminin azaltılmasına yönelik alınan

önlemlerin etkinliği” şeklinde ifade edilmiştir.

20

2.4. Araştırmanın Varsayımları

— Ankete katılan vatandaşların verilen ölçekleri yönergeye uygun yanıtladıkları, duygu

ve düşüncelerinde samimi olup gerçek durumu yansıttıkları varsayılmaktadır.

— Sigara paketleri üzerindeki resimlerin, yazılı uyarıların, uygulanan yüksek vergilerin

ve sigaraya karşı yapılan bilinçlendirme çalışmaları ile uygulanan yasakların sigara

kullanımında caydırıcı etkileri oldukları varsayılmaktadır.

2.5. Araştırmanın Sınırlılıkları (Kısıtlılıkları)

Araştırmada, veri toplama yöntemi olarak, Sakarya ilindeki Karapürçek ve Akyazı

ilçelerinde tüm vatandaşlara ulaşmanın, zaman ve finansman kaynaklarının yetersiz

olmasından dolayı, tamsayım yöntemi yerine, basit rastsal örnekleme yöntemi

kullanılmıştır. Bu amaçla belirlenen ana kütle büyüklüğü, kullanılan örnekleme

yöntemi, örnekleme hacminin nasıl belirlendiği, belirlenen örneklem hacmi yöntem

bölümünde açıklanmaktadır.

Araştırma, kullanılan örneklem ile sınırlıdır. Bu nedenle elde edilen sonuçları ülke

bütününe genellemek amaçlanmamaktadır. Araştırmanın bir diğer sınırlılığı,

araştırmada deneklerin cevaplarının samimi ve doğru olduğu varsayımıdır. Son olarak

araştırma belli bir zaman diliminde yapıldığından (Mayıs 2014) ve zamanla algıların

değişebileceği düşünüldüğünden, araştırma yapıldığı zamanla sınırlıdır.

2.6. Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Araştırmanın ana kütlesini (evren), Sakarya il merkezinde, yaşayan insanlar

oluşturmaktadır. Ankete katılacak kişilerin seçiminde basit tesadüfî örneklem

yönteminden yararlanılmıştır. Araştırmanın örneklemi olarak 410 kişi seçilmiştir.

Anketler, Nisan-Mayıs 2014 tarihleri arasında “basit tesadüfî örnekleme” yöntemiyle

seçilen kişilere uygulanmıştır.

21

2.7. Araştırmanın Yöntemi

Araştırmada veri toplamak amacıyla nicel veri toplama yöntemlerinden “anket yöntemi”

kullanılmıştır. Araştırmanın varsayımlarına uygun olarak belirlenen önerme ve sorular

çerçevesinde geliştirilen anket örneği, tez danışmanı ve konunun uzmanları tarafından

incelenmiştir. Örneklem olarak belirlenen kişilere uygulanmak üzere 420 adet anket

formu çoğaltılarak dağıtılmıştır. Bazı kişilerin ankete katılmaktan kaçınması sonucunda

415 anket geriye dönmüştür. Geri dönen anket formlarının incelenmesi sonucunda boş

veya verilen cevapların tutarsız olduğu 5 anket iptal edilmiş ve sonuçta 410 anket formu

değerlendirmeye alınmıştır. Bunun yanında katılımcılardan bazıları, bazı sorulara cevap

vermekten kaçındığı için her tabloda cevap veren toplam kişi sayısı değişmektedir.

Araştırmada elde edilen verilerin analizinde, sosyal bilimler alanında da yaygın olarak

kullanılan istatistiksel analiz paket programı olan SPSS (Statistical Package for the

Social Sciences) sürüm 22,0’dan yararlanılmıştır. Anket sonucunda bu program

aracılığıyla veriler analiz edilerek değerlendirilmiştir.

Hem demografik bilgilerin hem de ankete katılanların algılarını ölçmeye yönelik

senaryo içeren soruların analizinde “frekans analizi” ve “betimleyici (descriptive)

analiz” yöntemlerinden yararlanılmıştır. Daha sonra, frekans, yüzde ve ortalama

sonuçları, tablolar haline getirilerek yorumlanmıştır. Bununla birlikte, bağımsız

değişkenler (yaş, cinsiyet, eğitim durumu, çalışma süresi, statü ve hizmet alanları)

arasındaki farklılıkların tespitini yapabilmek amacıyla karşılaştırmalı analiz

yöntemlerinden yararlanılmıştır.

2.8. Araştırmada Elde Edilen Bulgular ve Bulguların Değerlendirilmesi

Çalışmanın bu kısmı, alan araştırmasına katılan deneklerin demografik özellikleri,

sigarayı içme alışkanlıkları, sigara tüketimini önlemeye yönelik uygulamalara

bakışlarından oluşmaktadır. Bu kısımda öncelikle, deneklerin cinsiyet, yaş, eğitim,

çalışma süreleri, statüleri, hizmet alanları ilgili genel bilgilere yer verilmiştir.

22

2.8.1. Demografik Bulgular

Ankete toplam 410 kişi katılmış, fakat katılımcılar bazı sorulara cevap vermedikler için

her tablodaki toplam katılımcı sayısı değişmektedir. Katılımcıların demografik (yaş,

cinsiyet, ikamet durumu, ikamet yeri ve ailenin gelir durumu) özelliklerine ait bilgiler

aşağıdaki tablolarda verilmiştir.

Tablo 1: Ankete Katılanların Cinsiyet Durumları

ERKEK KADIN Toplam

Sayı 221 174 395

% 55,9 44,1 100

Ankete katılanlar cinsiyet durumlarına göre değerlendirildiğinde şu sonuçlar elde

edilmiştir. Tablo 1'de görüleceği üzere ankete katılanların yaklaşık % 56'sı erkek ve %

44'ü kadındır.

Tablo 2: Ankete Katılanların Yaş Durumları

Yaş Sayı %

10-15 0 0,0

16-20 61 15,1

21-25 138 34,2

26-30 60 14,9

31-35 58 14,4

36-40 23 5,7

41-45 18 4,5

46-50 24 5,9

51-55 15 3,7

56-60 6 1,5

61-65 0 0,0

66 ve yukarısı 1 ,2

Toplam 404 100

Ankete katılanlar yaş durumlarına göre değerlendirildiğinde, katılımcıların yaklaşık

yarısı genç olarak nitelendirilecek 16-25 yaş aralığındadır. Katılımcıların yaklaşık %

35'i orta yaş grubu olarak değerlendirilebilecek 26-40 yaş aralığındadır. 41 yaş ve üstü

katılımcıların oranı ise yaklaşık % 15'dir.

23

Tablo 3: Ankete Katılanların İkamet Yerleri

İl Merkezi İlçe Köy Toplam

Sayı 188 162 49 399

% 47,1 40,6 12,3 100

Ankete katılanlar ikamet yerlerine göre değerlendirildiğinde, katılımcıların yaklaşık %

88'inin şehir merkezi olarak nitelendirilecek il ve ilçe merkezlerinde, % 12'sinin ise

kırsal kesim olan köyde yaşadığı sonucu yukarıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 4: Ankete Katılanların İkamet Durumu

Kendi Evinde Kirada Toplam

Sayı 258 125 383

% 67,4 32,6 100

Ankete katılanlar ikamet durumlarına göre değerlendirildiğinde, katılımcıların yaklaşık

% 67'sinin kendine ait olan evinde, % 33'ünün ise kirada oturduğu yukarıdaki tablodan

elde edilen sonuçlardır.

Tablo 5: Ankete Katılanların Ailelerinin Gelir Durumları

Gelir Durumu Sayı %

1000 TL’den az 72 18,3

1001 TL-2000 TL 175 44,5

2001 TL-3000TL 93 23,7

3001 TL-4000 TL 22 5,6

4001 TL-5000 TL 9 2,3

5001 TL-6000 TL 12 3,1

6001 TL-7000 TL 4 1,0

7001 TL’den fazla 6 1,5

Toplam 393 100

Ankete katılanlar gelir durumlarına göre değerlendirildiğinde, katılımcıların %

18,3'ünün gelirinin 1000 TL'den daha az, 1001-2000 TL arası aylık geliri olanların oranı

% 44,5'dir. Aylık geliri 2001-3000 TL arası olanların oranı ise % 23,7'dir. Katılımcıların

% 13,5'i ise 3000 TL üstü aylık gelire sahip olduklarını belirtmişlerdir.

24

2.8.2. Sigara Tüketimi ve Sigara Kullanımına İlişkin Bilgiler

Katılımcıların ailelerinde ve akrabalarında sigara içme durumları ile ilgili bilgilere

aşağıdaki tablolarda yer verilmektedir. Bununla birlikte aşağıdaki tablolar, daha önce

sigara içtiği halde sigara kullanımını bırakanlara yönelik katılımcıların verdiği

cevaplardan elde edilen bilgilerden oluşturulmuştur.

Tablo 6: Ankete Katılanların Ailelerinde Sigara İçme Durumu

Ailede Sigara İçenler Sayı

Hiç kimse 139

Anne 79

Baba 175

Eş 21

Kardeş 103

Dede 29

Nine 9

Ankete katılanlara ailelerinde kimlerin sigara içtiği sorulmuş, katılımcıların 139'u

ailelerinde kimsenin sigara içmediğini belirtmiştir. Katılımcılar birden fazla şıkkı

işaretledikleri dikkate alındığında, katılımcıların 175'inin babası, 79'unun annesi,

103'ünün kardeşi, 29'unun dedesi ve 9'unun ninesi, 21'inin ise eşi sigara içtiği sonucu

ortaya çıkmıştır.

Tablo 7: Ankete Katılanların Akrabalarında Sigara İçme Durumu

Akrabalar İçinde Sigara İçen Sayısı Sayı %

Hiç kimse 28 7,5

1 Kişi 30 8,0

2 Kişi 38 10,1

3 Kişi 21 5,6

4 Kişi 22 5,9

5 Kişi 21 5,6

6 Kişi 22 5,9

7 Kişi 8 2,1

8 Kişi ve Fazlası 185 49,3

Toplam 375 100

25

Ankete katılanlara akrabaların içinde kaç kişinin sigara içtiği sorulmuş, katılımcıların %

7,5'i akrabalarında kimsenin sigara içmediğini belirtmiştir. Katılımcıların yaklaşık

yarısı, akrabalarında 8 kişiden fazlasının sigara kullandığını belirtmişlerdir. Bunun

dışında verilen cevaplar değerlendirildiğinde, akrabalarının içinde 2-7 arası kişinin

sigara içtiğini söyleyenlerin toplam oranı yaklaşık % 43'dür.

Tablo 8: Ankete Katılanların Akrabalarından Sigarayı Bırakanların Sayısı

Akrabalar İçinde Sigara Bırakan Sayısı Sayı %

Yok 94 23,9

1 Kişi 86 21,9

2 Kişi 85 21,6

3 Kişi 54 13,7

4 Kişi 24 6,1

5 Kişi 13 3,3

6 Kişi 5 1,3

7 Kişi 7 1,8

8 Kişi ve Fazlası 25 6,4

Toplam 393 100

Ankete katılanlara akrabaların içinde kaç kişinin sigarayı bıraktığı sorulmuş,

katılımcıların % 6,4'ü akrabaları içinde 8 kişi ve daha fazlasının sigarayı bıraktığı

cevabını vermiştir. Akrabaları içinde sigara bırakanın olmadığını söyleyenlerin oranı ise

% 23'9 dur. Katılımcıların yaklaşık % 56'sı akrabaları içinde 1-3 arası kişinin sigaraya

başlayıp bıraktığını belirtmiştir.

2.8.3. Sigara Kullanımı ve Sigara Vergi Oranlarına İlişkin Bilgiler

Katılımcıların sigara kullanım durumları, sigara kullananlar içinde kaçak sigara

tüketenler ile ilgili bilgilere aşağıdaki tablolarda yer verilmektedir. Bununla birlikte

katılımcıların sigara vergi oranları hakkında farkındalık düzeyleri ve sigara oranlarının

belirlenmesine yönelik tutumları bu kısımdaki tablolar da yer verilen diğer hususlardır.

26

Tablo 9: Ankete Katılanların Sigara Kullanım Durumu

Sigara İçtiniz mi/ Halen İçiyor musunuz? Sayı %

Evet 167 41,9

Hayır 232 58,1

Toplam 399 100

Ankete katılanların sigara kullanım durumlarının incelendiği Tablo 9'daki veriler

dikkate alındığında, katılımcıların % 58,1'i sigara kullanmadığını, % 41,9'u ise halen

sigara kullandığını veya daha önce sigara tükettiğini belirtmiştir.

Tablo 10: Ankete Katılanların Kaçak Sigara Kullanım Durumları

Kaçak Sigara Kullandınız mı? Sayı %

Evet 87 51,2

Hayır 82 48,8

Toplam 169 100

Ankete katılanların kaçak sigara kullanım durumlarının incelendiği Tablo 10'daki

veriler dikkate alındığında, katılımcıların % 51,2'sinin kaçak sigara kullandığını, %

48,8'inin ise hiç kaçak sigara kullanmadıklarını ifade ettikleri sonucu ortaya

çıkmaktadır.

Tablo 11: Ankete Katılanların Sigara Vergi Oranları ile İlgili Farkındalık Düzeyleri

Sigara'da Vergi Oranı Nedir? Sayı %

Bilmiyorum 213 53,7

Vergi Alınmıyor 13 3,3

%10'dan az 28 7,1

%10-%20 40 10,1

%20-%30 9 2,3

%30-%40 9 2,3

%40-%50 24 6,0

%50-%60 7 1,8

%60-%70 20 5,0

%70-%80 9 2,3

%80-%90 9 2,3

%90-%100 16 4,0

Toplam 397 100

27

Ankete katılanlara sigara fiyatları içinde, vergi oranlarının ne kadar olduğunu bilip

bilmedikleri sorulmuştur. Katılımcıların yarısından fazlası sigarada vergi oranı ne kadar

olduğunu bilmediğini belirtmiş, % 3,3'ü ise sigaradan vergi alınmadığını ifade etmiştir.

Bu tablo incelendiğinde sigaradan alınan vergi konusunda katılımcıların bilgi

düzeylerinin ve farkındalıklarının çok düşük düzeyde kaldığı, yalnızca %2,3 lük

kısmının doğru tahmin yapabildiği sonucu ortaya çıkmaktadır.

Tablo 12: Ankete Katılanların Sigara Vergi Oranları ile İlgili Tutumları

Sigara'da Vergi Oranı Ne Olmalı Sayı %

Vergi Alınmamalı 63 16,5

%10'dan az 48 12,6

%10-%20 30 7,9

%20-%30 19 5,0

%30-%40 19 5,0

%40-%50 32 8,4

%50-%60 16 4,2

%60-%70 8 2,1

%70-%80 2 0,5

%80-%90 37 9,7

%90-%100 108 28,3

Toplam 382 100

Ankete katılanlara sigara fiyatları içinde, vergi oranlarının ne kadar olması gerektiği

sorulmuş, Tablo 12 incelendiğinde, katılımcıların % 16,5'i sigaradan vergi alınmaması,

% 10,6'sı ise vergi oranının % 10'dan az olması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu tablodaki

veriler incelendiğinde dikkati çeken bir diğer husus katılımcıların % 28,3'ünün

sigaradaki vergi oranının % 90-100 arası olması gerektiğini ifade etmeleridir.

28

Tablo 13: Ankete Katılanların Sigara Kullanımına Yönelik Tutumları

Sigara İçmekten Memnun musunuz? Sayı %

Hiç Memnun Değilim 44 28,6

Memnun Değilim 37 24,0

Kararsızım 44 28,6

Memnunum 22 14,3

Çok Memnunum 7 4,5

Sigarayı halen içiyorsanız kendinizi hangi grupta

görüyorsunuz?

Sayı %

Sigarayı deniyorum (çok az içiyorum) 15 11,8

Çok az içiyorum 16 12,6

Az içiyorum 8 6,3

Orta derecede içiyorum 28 22,0

Çok içiyorum 36 28,3

Tiryakiyim (Çok fazla içiyorum) 24 18,9

Sigarayı içip bıraktıysanız kendinizi hangi grupta

görüyorsunuz?

Sayı %

Sigarayı denedim ama içmiyorum (çok çok az içtim) 21 30,9

Çok az içiyordum 8 11,8

Az içiyordum 5 7,4

Orta derecede içiyordum 14 20,6

Çok içiyordum 12 17,6

Tiryakiydim (Çok fazla içiyordum) 8 11,8

Ankete katılanların sigara içme konusundaki tutumları incelendiğinde, katılımcıların

büyük bir çoğunluğu sigara içmekten memnun olmadığını belirtmişlerdir. Sigara içmeye

halen devam edenlerin % 28,3'ü çok içtiğini, % 18,9'u ise tiryaki olduğunu

belirtmişlerdir. Yeni başladığını, denediğini ve çok az içtiğini söyleyenlerin toplam oran

24,4'dür.

Sigarayı daha önce içtiği halde, bırakanların kendilerini nasıl tanımladıkları sorusuna,

katılımcıların % 11,8'i tiryaki olduğunu, % 17,6'sı çok içtiğini belirtmişlerdir. Sigarayı

denedim ama çok az içmiştim cevabını verenlerin oranı ise % 30,9'dur.

29

Tablo 14: Ankete Katılanların Sigara Öyküleri/Geçmişleri

Sigarayı bırakmak istediniz mi? Eğer bırakmak

istediyseniz kaç defa sigarayı bırakmak istediniz?

Sayı %

Hayır 46 30,7

Evet, 1 defa 27 18,0

Evet, 2 defa 23 15,3

Evet, 3 defa 22 14,7

Evet, 4 defa 7 4,7

Evet, 5 defa 5 3,3

Evet, 6 defa 3 2,0

Evet, 7 defa 3 2,0

Evet, 8 defa 3 2,0

Evet, 9 defa 1 ,7

Evet, 10 defa ve fazlası 10 6,7

Sigarayı azalttığınız dönemler oldu mu? Sayı %

Hayır 49 31,4

Evet, 1 defa 25 16,0

Evet, 2 defa 24 15,4

Evet, 3 defa 20 12,8

Evet, 4 defa 8 5,1

Evet, 5 defa 3 1,9

Evet, 6 defa 6 3,8

Evet, 7 defa 4 2,6

Evet, 8 defa 3 1,9

Evet, 9 defa 1 ,6

Evet, 10 defa ve fazlası 13 8,3

Ankete katılanların sigara içme konusundaki geçmiş tutumları incelendiğinde,

katılımcıların % 30,7'si sigarayı hiç bırakmayı denemediklerini ifade etmişlerdir.

Sigarayı bırakmayı 1-3 arası kez deneyenlerin toplam oranı % 48 ile azımsanamayacak

kadar fazladır.

Katılımcılara sigarayı azalttığınız dönemler oldu mu sorusu yöneltilmiştir. Sigarayı

azaltmayı denemedim cevabını verenlerin oranı % 31,4 olarak ortaya çıkmıştır. Sigarayı

azaltmayı 1-3 arası kez deneyenlerin toplam oranı % 44,2 ile oldukça yüksektir.

30

Tablo 15: Ankete Katılanların Sigara Bırakmayı Etkileyen Unsurlara Yönelik Bakışları

Sigarayı bıraktıysanız, sigarayı bırakmanızı

sağlayan en önemli nedeniniz?

Sayı %

Sağlık Sorunu 24 42,1

Sigara fiyatındaki artış 9 15,8

Sigaradaki vergi artışı 0 0,0

Arkadaşlarımın baskısı 3 5,3

Aile baskısı 10 17,5

Sigara paketindeki yazılar 0 0,0

Sigara paketindeki resimler 3 5,3

Taşıtlardaki sigara içme yasağı 0 0,0

Kapalı mekânlarda sigara içme yasağı 6 10,5

Diğer 2 3,5

Halen sigara içiyorsanız ve sigarayı bırakacak

olursanız, sigarayı bırakmanızdaki en önemli

nedeniniz hangisi olur?

Sayı %

Sağlık Sorunu 74 57,4

Sigara fiyatındaki artış 28 21,7

Sigaradaki vergi artışı 2 1,6

Arkadaşlarımın baskısı 3 2,3

Aile baskısı 7 5,4

Sigara paketindeki yazılar 3 2,3

Sigara paketindeki resimler 2 1,6

Taşıtlardaki sigara içme yasağı 1 ,8

Kapalı mekânlarda sigara içme yasağı 4 3,1

Diğer 5 3,9

Ankete katılanlara sigara bırakmayı etkileyen unsurlara ilişkin bakışları incelendiğinde,

sigarayı bırakanlar içinde, en önemli unsur olarak sağlık sorunları gösterilmiştir.

Katılımcıların, % 42,1'i sigarayı bırakma nedeni olarak sağlık ile ilgili problemlerini

belirtmişlerdir. Bunu % 17,5 ile aile baskısı, % 15,8 ile sigara fiyatlarındaki artış ve %

10,5 ile kapalı mekânlardaki sigara yasağı izlemiştir.

Halen sigara içenlere de, sigarayı bırakmada hangi hususların etkili olacağı soruları

yöneltilmiştir. Katılımcıların, % 57,4'ü sigarayı bırakma nedeni olarak sağlık

sorunlarının etkili olacağını belirtmişlerdir. Bunu % 21,7 ile sigara fiyatlarındaki artış,

% 5,4 ile aile baskısı ve % 3,1 ile kapalı mekânlardaki sigara yasağı izlemiştir.

31

2.8.4. Sigara Kullanımının Azaltılması ve Buna Yönelik Alınan Tedbirlere Yönelik

Algı ve Tutumlar

Katılımcıların sigara kullanımının azaltılmasına yönelik alınması gereken önlemlerin

neler olduğu konusu, ankete katılanların verdiği cevaplar doğrultusunda aşağıda tablolar

halinde sunulmuştur.

Tablo 16: Ankete Katılanların Sigara İçme Durumlarına Göre Sigaraya Karşı Alınan

Önlemlere Bakışları

Sigaraya Karşı Alınan Önlemler

Sigara İçtiniz mi veya halen içiyor

musunuz?

Evet Hayır

P Ortalama Ortalama

Sigara reklamlarının yasaklanması 5 8

32

Sigara içme durumuna göre sigaraya karşı alınan önlemler karşılaştırıldığında tüm

basamaklarda istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur. Sigara içmiş olan veya halen

içen kişilerin sigara karşıtı önlemlere daha az katıldıkları tespit edilmiştir (Mann-

Whitney U, tüm basamaklarda p0,05).

33

Tablo 18: Ankete Katılanların Sigara İçme Durumlarına Göre Sigaraya Alışkanlığının

Belirleyicilerine Bakışları

Sigaraya Karşı Alınan Önlemler

Sigara İçtiniz mi veya halen içiyor

musunuz?

Evet Hayır

p Ortalama Ortalama

Sigara paketlerindeki resimler

kaldırılmalı

3 5

34

Tablo 19: Ankete Katılanların Cinsiyetlerine Göre Sigaraya Alışkanlığının

Belirleyicilerine Bakışları

Sigaraya Karşı Alınan Önlemler

Erkek Kadın

p Ortalama Ortalama

Sigara paketlerindeki resimler

kaldırılmalı

4 4 0,833

Sigara paketlerindeki yazılı mesajlar

kaldırılmalı

4 4 0,964

Sigara fiyatının arttığı ayda, daha az

sigara içtim

4 3 0,670

Sigara fiyatındaki artışlardan dolayı

içtiğim sigara miktarı azalmıyor

3 3 0,238

Sigara fiyatı artınca kaçak sigara

kullandım

3 3 0,662

Sigara fiyatı artınca ucuz sigara

kullanmaya başladım

3 3 0,487

Sigaradaki vergi oranlarını yakından

takip ediyorum

4 4 0,089

Sigara paketleri üzerindeki yazılı

mesajlardan etkilenerek sigarayı azalttım

4 3 0,029

Sigara paketleri üzerindeki resimlerden

etkilenerek sigarayı azalttım

4 3 0,052

1: Kesinlikle katılıyorum; 2: Katılıyorum; 3: Kararsızım; 4: Katılmıyorum; 5:

Kesinlikle katılmıyorum

Kadınlar ve erkekler arasında sigara alışkanlığının belirleyicilerine bakış durumları

karşılaştırıldığında “Sigara üzerindeki yazılar” dışındaki tüm basamaklarda kadınlarla

erkeklerin sigara alışkanlığının belirleyicilerine benzer şekilde katıldıkları tespit edildi

(Mann-Whitney U, tüm basamaklarda p>0,05).

35

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Gençleri, ergenlik çağının başında, sigara içme alışkanlığını edinmeden önce hedef

almak, sigara tüketim oranlarını azaltmakta çok önemli bir rol oynayabilir. Kitlesel

medya kampanyaları çok sayıda gence sigara kullanımını önleme mesajlarını doğrudan

iletebilir (Çubukçu, 2011:7).

Dünya Sağlık Örgütü’nün 2009 yılı raporunda her çeşit medya kanalı kullanılarak

yapılacak olan sigara karşıtı reklamların tütün kullanımının zararları hakkında geniş

halk kitlelerine bilgilendirebileceği ifade edilmektedir. Raporda ayrıca ergenlik

çağındaki gençlerin etkili sigara karşıtı mesajlarına maruz kalma durumunda sigara

tiryakisi olma ihtimallerini yarı yarıya azaldığı belirtilmektedir. Rapora göre tütün

kullanımının neden olduğu fiziksel zararları gösteren çarpıcı resim ve çizimlerin

kullanıldığı kampanyalar, kullanıcıları sigarayı bırakmaya ikna etmekte özellikle

etkilidir (Çubukçu, 2011:8).

Yapılan araştırmalar ve anket sonuçlarının analizinde, sigara ile mücadelede kullanılan

yöntemlere sigara kullanan kişilerin olumsuz ve gereksiz baktığı fakat kullanmayan

kişilerin destekledikleri görülmüştür. Sigara ile mücadelede önemli olanın sigaraya

başlamayı engellemek olduğu kanısı ortaya konulmuştur. Başladıktan sonra alınan

önlemlerin etki derecesi oldukça düşük kalmaktadır. Sigara kullanan vatandaşların,

paketlerdeki yazılar ve resimlerin hiçbir önemi olmadığını yapılan anket çalışması

sırasında defalarca dile getirdikleri gözlenmiştir. Sigara fiyatları ve vergilerdeki

artışların ise sadece kullandıkları sigara markası veya kaçak sigara kullanma tercihlerini

değiştirdiğini dile getirmişlerdir. Sigara kullanan kişilerin daha çok sağlık söz konusu

olduğu zaman sigarayı bırakmayı düşündükleri gözlemlenmiştir. Sigara fiyatları veya

vergilerle mücadele yöntemi esas alınıyorsa mutlaka kaçak sigara ve açıktan tütün

satılması da engellenmeye çalışılmalıdır. Aksi takdirde vergi ve fiyat artışlarının bir

anlamı kalmayacaktır.

Anket sonuçlarında da görüldüğü gibi sigara kullananlar aslında durumlarından

memnun olmadıklarını belirtmiş ve yarısından fazlası sigarayı bırakmayı birkaç defa

denemişlerdir. Bu da sigara kullanıcılarının bırakmak için arayış içerisinde olduklarını

göstermektedir. İşte bu noktada görev Sigarayı Bıraktırma Polikliniklerine düşmektedir.

36

Sigarayı Bıraktırma Polikliniklerinin sayısı her ne kadar hızlı bir şekilde artış

gösterdiyse de gelinen nokta ve anket sonuçlarından elde edilen bulgular göz önüne

alındığında yeterli seviyeye ulaşılamadığını göstermektedir. Bunun yanında bu

polikliniklerin kendilerini tanıtma yolunda daha fazla faaliyette bulunmaları gerektiği de

görülmektedir.

Uygulanılan anket ve daha önce yapılan çalışmalar göz önüne alındığında sigara ile

mücadele de temel nokta, başlamayı veya denemeyi engellemek olduğu hususudur. Bu

noktada yapılması gerekenlerden birisi, ailelerin çocukların yanında sigara içmelerini

engellemeye dönük çalışmaların teşvik edilmesidir. Çünkü ailesinde ebeveynleri sigara

içen bir çocuk sigarayı büyümenin bir sembolü olarak görmektedir. Ayrıca, özellikle

anaokullarından itibaren sigaranın sağlığa zararlarını anlatan aktivitelerin ve

bilgilendirme seminerlerinin yapılması şarttır. Okullarda bu konuda çok sayıda afişler

yer verilmeli, derslerde sigaranın zararları üzerine sürekli vurgular yapılmalıdır.

Unutulmamalıdır ki her çocuk geleceğin potansiyel bir sigara tiryakisidir.

37

KAYNAKÇA

AÇIK,Yasemin (2010), Sigarayı Bırakma Polikliniği Nasıl Olmalı,

http://ssuk.org.tr/eski_site_verileri/elazig_kongre_sunumlar/Yasemin_acik.pdf,

Erişim 12.05.2014

AKICI, Narin (2008), Sigara Dumanına Maruz Kalan Pasif İçici Durumundaki

Çocuklarda DNA Hasarının Araştırılması, Uzmanlık Tezi, Haydarpaşa Numune

Eğitim Ve Araştırma Hastanesi

ARSLANER, Evren (2008), Adana İl Merkezinde Sigara Kullanımı Ve Etkilerinin,

Sigaraya Ve Dumana Maruziyetin Ve Tütün Kontrol Yöntemleri İle İlgili Bilgi,

Tutum Ve Davranışların Telefon Surveyi İle Saptanması, Basılmamış Yüksek

Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi

ASLAN, Dilek, BİLİR, Nazmi (2011), Tutun Kontrolünde Çok Önemli Bir Yaklaşım:

Vergi Miktarının Artışı, Sürekli Tıp Eğitimi

BERKEM, Nuri, İPEK, Meral, (2002)“Öğrenciler Arasında Madde Kullanım

Yaygınlığının ve Özelliklerinin Belirlenmesi Araştırması”, Bursa Sağlık

Müdürlüğü Yayınları

BİLİR, Nazmi, YILDIZ, Ali Naci.(2008), Çalışma hayatı ve sigara (sigarasız işyerleri),

birinci basım, Ankara, Şubat, 2008, 1–16.

BİLİR, Nazmi, ÇAKIR, Banu, DAĞLI, Elif, ERGÜDER, Toker, ÖNDER

Zeynep(2010), Türkiye‟de Tütün Kontrolü Politikaları, DSÖ Avrupa Bölge

Ofisi Yayını, ss 10

BUĞDAYCI, Gökhan (2008) , Üniversite Öğrencilerinin Sigara Alkol Ve Madde

Kullanımı Ve Madde Kullanımını Etkileyen Sosyal Kültürel Ve Ekonomik

Süreçler “Sakarya Üniversitesi Örneği”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi,

Sakarya Üniversitesi

COŞAR B., ŞAHİN K., ARIKAN Z., IŞIK E. (1996), Nikotin bağımlılığı,

Psikofarmakolojisi ve Bağımlılık Davranışının Bazı Psikiyatrik Bozukluklarla

İlişkisi, 3P Dergisi, Sayı:4, sf:199–205

http://ssuk.org.tr/eski_site_verileri/elazig_kongre_sunumlar/Yasemin_acik.pdf

38

ÇETİNOĞLU,Caner, DEVECİ, Yurdagül, GÜLAY,Seray,POTAS, Murat,

EKEROĞLU, Şehnaz(2013) ,Bağımlı Mıyız?, Başkent Üniversitesi Xv.Öğrenci

Sempozyumu Çalışam Grubu Raporları ,Ankara

ÇUBUKÇU, Feryal (2011) , “Ergenlik Çağındaki Gençlere Yönelik Olarak Yapılan

Sigara Karşıtı Reklamlarda Korku Çekiciliğinin Kullanımı.”,Basılmamış Yüksek

Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi

DEMİR, Tunçalp (2008) Türkiye’de Sık Karşılaşılan Psikiyatrik Hastalıklar

Sempozyum Dizisi, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi

Etkinlikleri, S 62, ss231–238

DİKMEN, Nedim (2005). “Türkiye’de Sigara Tüketimi ve Tüketimi Etkileyen

Değişkenler Üzerine Bir Model Çalışması” , Karadeniz Teknik Üniversitesi İİBF

Dergisi, Cilt:19, Nisan, Sayı:1

DOĞAN,Derya Gümüş, ULUKOL,Betül (2010)Ergenlerin Sigara İçmesini Etkileyen

Faktörler ve Sigara Karşıtı İki Eğitim Modelinin Etkinliği, İnönü Üniversitesi

Tıp Fakültesi Dergisi, S17,SS 182

DOĞU, Sema, BERKİTAN ERGİN, Ayla.(2008) Gebe kadınların sigara kullanımı

etkileyen faktörler ve gebelikteki zararlarına ilişkin bilgileri. Maltepe

Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi. 2008; s1: ss26–39.

EMRİ, Salih. (1996). “Ever cigarette smoking in Ankara”, Tobacco Control, 7, ss. 386

392.

ERGENEİLEK, Esengül (2005), Sigara kullanan hemşirelerin sigarayı bırakmaya

yönelik girişimleri ve sonuçları, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Enstitüsü Hemşirelik Anabilim dalı

EROĞLU,Dilek (2012), Lokanta, Kafeterya Çalışan ve Müşterilerinin Sigara Yasağı İle

İlgili Bilgi ve Tutumları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi

http://ekonomi.haberturk.com/alisveris/haber/908796-en-ucuz-sigara-6-tl-olacak ,Erişim

16.06.2014

39

http://ekonomi.haberturk.com/is-yasam/haber/869038-iste-sigaraya-kesilen-ceza, Erişim

15.05.2014

http://havanikoru.org.tr/dosya/sbp/sigara_birakma_poliknikleri_mart_2013_SBP.pdf ,

erişim 14.06.2014

http://www.ezberim.biz/saglik/142153-sigara-paketlerindeki-etkili-resimler-ve-

mesajlar/, Erişim:14.05.2014

http://www.netdoktorum.com/saglik/haberoku.asp?id=11792,erişim 17.06.2014

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sigara, Erişim 14.05.2014

KARAÖZ, Murat, ALBENİ, Mesut, BÜYÜKTATLI, Fatıma (2010), Yasal

Düzenlemelerin Sigara Tüketimi Üzerindeki Etkileri, Alanya İşletme Fakültesi

Dergisi S2,ss19-36

KARLIKAYA, Celal, ÖZTUNA, Funda, SOLAK, Zeynep Aytemur, ÖZKAN, Metin ,

ÖRSEL, Osman, (2006), Tütün Kontrolü, Toraks Dergisi, s7, Ss: 51-64.

KAYA,Ahmet (2012), Sigaranın Muhasebesi: Sigara Kullanımına Ekonomi Ve Sağlık

Açısından Bir Bakış, Iı. Bölgesel Sorunlar Ve Türkiye Sempozyumu, s 301

KOSKU,Mesud (2010),“Bilinçlendirme Kampanyaları”,

http://www.toraks.org.tr/news.php?id=85 , 31 Ekim 2010.

KULAKSIZOĞLU Adnan (2001), Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul

KUŞ, Selahattin (2010), “ Tütün Mamulleri Paketlerindeki Resimli Uyarıların Ülkemiz

Ve Dünya Uygulamaları”, http://www.ssuk.org.tr/content.php?haber_id=610,

Erişim 12.06.2014

MANGIR, Mine, ARAL, Neriman, BARAN, Gülen (1992) Yurtlarda Kalan Üniversite

Öğrencilerinin Sigara Ve Alkol Kullanımlarının İncelenmesi , Ankara

Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları ,Ankara

ÖGEL, Kültegin, ÇORAPÇIOĞLU, Aytül, SIR, Aytekin (2004), Dokuz İlde İlk ve

Ortaöğretim Öğrencilerinde Tütün, Alkol ve Madde Kullanım Yaygınlığı, Türk

Psikiyatri Dergisi,15(2):112–118, 2004.

http://ekonomi.haberturk.com/is-yasam/haber/869038-iste-sigaraya-kesilen-cezahttp://havanikoru.org.tr/dosya/sbp/sigara_birakma_poliknikleri_mart_2013_SBP.pdfhttp://www.ezberim.biz/saglik/142153-sigara-paketlerindeki-etkili-resimler-ve-mesajlar/http://www.ezberim.biz/saglik/142153-sigara-paketlerindeki-etkili-resimler-ve-mesajlar/http://www.netdoktorum.com/saglik/haberoku.asp?id=11792,erişimhttps://tr.wikipedia.org/wiki/Sigarahttp://www.toraks.org.tr/news.php?id=85http://www.ssuk.org.tr/content.php?haber_id=610

40

ÖGEL, Kültegin, ONUR, Nur (2010), 99 Sayfada Sigara Bağımlılığı, Türkiye İş

Bankası Yayınları

ÖNDER Zeynep (2002) “The Economics of Tobacco in Turkey: New Evidence and

Demand Estimates,” World Bank, Economics of Tobacco Discussion Papers,

No. 2. (http://www1.worldbank.org/tobacco/publications.asp)

ÖNDER, Zeynep (2002). “Türkiye’de Sigara Fiyatları ve Tüketim İlişkisi”, Toraks

Derneği, http://www.toraks.org.tr/userfiles/file/Tr%20sigar_fiyatlari-

zeynep_onder.pdf. Erişim Tarihi: 15.06.2014,s 20.

ÖZLÜ, Tevfik (2002) Sigara hakkında bilmek istedikleriniz, Beyaz Yayınları, İstanbul

T.C. Sağlık Bakanlığı, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfzıssıhha

Mektebi Müdürlüğü, Türkiye Sağlığa Bakış, Aralık 2007.

TUNÇ,Zafer (2007), Edirne’de Öğretmenlerin Sigara İçme İle Bırakma Davranışları Ve

Etkileyen Faktörler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi

UZUNCA, G. Tutun tarihi. Ozyardımcı N (Editor). Sigara ve Sağlık’ta. Bursa: Adeka

ilac

YÜREKLİ, Ayda, CHALOUPKA, Frank (2010), “Tütün Kontrol Ekonomisi ve Tütün

Mamüllerinin Vergilendirilmesi: Tütünsüz bir Türkiye İçin Karşılaşılan

Güçlükler ve Fırsatlar”, WHO, Ankara.

http://www1.worldbank.org/tobacco/publications.asp

41

EKLER

EK 1: ANKET FORMU

42

43

EK 2: Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulu Kararı

Karar No : 4201

Karar Tarihi : 12.05.2008

Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulu; 3/1/2008 tarihli ve 5727 sayılı Kanun ile

değişik 4207 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin beşinci fıkrasına istinaden, aynı

maddenin birinci ve ikinci fıkraları uyarınca tütün ürünleri tüketiminin yasaklandığı

yerlerde ve tütün ürünleri satışının yapıldığı yerlerde asılması gereken yasal uyarı

yazıları ile tütün ürünlerinin tüketilmesine tahsis edilen alanlarda bulunması gereken

sağlık uyarılarına ilişkin usul ve esasların aşağıdaki şekilde belirlenmesini ve bu Kararın

Resmî Gazete'de yayımlanmasını karar altına almıştır.

Tütün ürünleri tüketiminin yasaklandığı yerlerde asılması zorunlu olan yasal

uyarı yazılarının şekli ve içeriği

MADDE 1- 4207 sayılı Kanun uyarınca tütün ürünleri tüketiminin yasaklandığı

yerlerde asılacak yasal uyarı yazılarının şekli ve içeriği aşağıdaki özellikleri taşımalıdır.

1) Kamu kurumlarına ait binalar ve özel hukuk kişilerine ait üretim, ticaret, sosyal,

kültürel, spor, eğlence ve benzeri amaçlı, birden fazla kişinin girebileceği binaların

kapalı alanları ile açık havada yapılan her türlü spor, kültür, sanat ve eğlence

faaliyetlerinin yapıldığı yerlerde ve bunların seyir yerle