Br . 16 Cena : 50 den. DEKEMVRI 2010 god.IS

SN

: ��

��-

���

�

Фабрика за лидериВО PОСЕТА НА КОМАНДАТА ЗА ОБУКА НА АРМ

M A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J AM A G A Z I N N A M I N I S T E R S T V O T O Z A O D B R A N A N A R E P U B L I K A M A K E D O N I J A

АРМ - НАТО РАПОРТИРАЊЕ ОРУЖЈE ВОЕНА ИСТОРИЈА ИГРИ И СИМУЛАЦИИ

„АРМ РЕФЛЕКТИРАPРОФЕСИОНАЛНОСТ И ЕКСPЕРТИЗАМ“

ИНТЕРВЈУ СО ГЕНЕРАЛ ДЕЈВИД PЕТРЕУС, КОМАНДАНТ НА МИСИЈАТА ИСАФ ВО АВГАНИСТАН

PОКАЗPОКАЗPОКАЗНА ВРВНА ОБУЧЕНОСТ НА ВРВНА ОБУЧЕНОСТ НА ВРВНА ОБУЧЕНОСТ И БОРБЕНА ГОТОВНОСТИ БОРБЕНА ГОТОВНОСТИ БОРБЕНА ГОТОВНОСТ

ШЕСТА АКЦИЈА „ДЕН НА ДРВОТО“

„САДИМЕ ЗАЕДНО ЗА НАС“

ИСКЛУЧИТЕЛЕН ПРИДОНЕС

Република Македонија во континуитет го негува стратегиското партнерство со САД, особено во областа на одбраната. Плод на ваквиот пријателски и пар-тнерски однос е повеќегодишното при-јателство и соработка што ја негува АРМ со армијата на САД, особено со Нацио-налната гарда на Вермонт. Конкретната потврда на партнерство-то на АРМ со армијата на САД денови-ве беше крунисана со беспрекорното и успешно завршување на својата мисија на заедничкиот американско-македонски контингент „ФЕНИКС“ во мисијата ИСАФ во Авганистан.Во изминатите девет месеци мисијата „ФЕНИКС“ во Авганистан успешно ја завршија �� припадници на АРМ кои задачите ги извршуваа заедно со при-падниците на Националната гарда на сојузната држава на САД, Вермонт и на армијата на САД. А нивната мисија беше повеќе од благородна. Македонските и американските воини им ги пренесуваа своите знаења и ги обучуваа авгани-станските армиски и полициски сили да ја преземат одговорноста за својата без-бедност до ���� година, кога е најавено и повлекување на меѓународните сили од оваа „невралгична“ земја.Припадниците на АРМ и oвојпат пока-жаа висок степен на професионализам и храброст за време на извршувањето на задачите. За исклучителната посвете-ност кон извршувањето на задачите во рамките на контингентот „ФЕНИКС“ ма-кедонските воини добија високи оцени и признанија од армијата на САД, при што беа одликувани со медали, одликувања на армијата на САД кои ги добиваат само избраните и храбри воини кои ги става-ат своите животи во служба на мирот. Со ова припадниците на АРМ уште еднаш ги потврдија подготвеноста и високиот степен на обученост и интероператив-ност на АРМ за извршување на мисии предводени од НАТО, што нè потврдува како кредибилен партнер на Алијансата бидејќи сме земја чиј придонес кон свет-скиот мир е еден од најголемите по гла-ва на жител. Придонесот кон светскиот мир што Ре-публика Македонија го дава со учество-то на припадниците на АРМ, во светот се цени и се почитува. За тоа говорат и оцените на првиот човек на најмоќната држава на светот, САД, искажани на нео-дамна одржаниот Самит на НАТО во Ли-сабон. – Многу жалам што сè уште не сте член-ка на Алијансата, сепак, ви честитам за исклучителниот придонес во мисијата ИСАФ во Авганистан и ви благодарам за партнерството кое го негувате со САД, потенцираше американскиот претседа-тел Барак Обама на средбата со маке-донскиот претседател, Ѓорге Иванов.тел Барак Обама на средбата со маке-донскиот претседател, Ѓорге Иванов.тел Барак Обама на средбата со маке-

И покрај тоа што, за жал, и овојпат на-шата земја на Самитот во Лисабон уште еднаш од страна на нашиот јужен со-сед беше попречена да го заземе сво-ето заслужено место меѓу членките на Алијансата, Република Македонија и понатаму останува посветена на исполнувањето на стратегиските цели – членство во евроатлантското семејство. За таа цел продолжува и нашиот при-донес во меѓународните мировни ми-сии предводени од ООН, од НАТО и од ЕУ. Потврда за тоа, покрај друго-то, е и најавеното партиципирање на Р. Македонија во ЕУ-борбената група во ���� година, за коешто веќе се вршат за-силени подготовки.

Здравко Ризовски

АКТИВЕН И СЕОПФАТЕН ПРИСТАП КОН СОВРЕМЕНИТЕ ПРЕДИЗВИЦИ

НОВ СТРАТЕГИСКИ КОНЦЕПТ НА НАТО

ИНТЕРВЈУ ИНТЕРВЈУ ИНТЕРВЈУ СО МИНИСТЕРОТ ЗА ОДБРАНА, СО МИНИСТЕРОТ ЗА ОДБРАНА, СО МИНИСТЕРОТ ЗА ОДБРАНА, ЦИВИЛНА ЗАШТИТА И СПОРТ НА ЦИВИЛНА ЗАШТИТА И СПОРТ НА ЦИВИЛНА ЗАШТИТА И СПОРТ НА ШВАЈЦАРСКАТА КОНФЕДЕРАЦИЈА, ШВАЈЦАРСКАТА КОНФЕДЕРАЦИЈА, ШВАЈЦАРСКАТА КОНФЕДЕРАЦИЈА, УЛИ МАУРЕРУЛИ МАУРЕРУЛИ МАУРЕР

ЛЕТЕЧКИ ДРОНОВИ ОД ИДНИНАТА

НАУЧНАТА ФАНТАСТИКА СТАНА РЕАЛНОСТ – MAV

МАКЕДОНИЈА СЕ ГОРДЕЕ СО СВОИТЕ МИРОВНИЦИ

ВРХОВНИОТ КОМАНДАНТ МЕЃУ МАКЕДОНСКИТЕ ВОЈНИЦИ ВО МИСИЈАТА ИСАФ ВО АВГАНИСТАН

ИНТЕРПЕРСОНАЛНА КОМУНИКАЦИЈА

КЛУЧ ЗА ПОДОБРА РАБОТНА ЕФИКАСНОСТ

ПРЕСУДНА БИТКА

МАКЕДОНСКИТЕ ЧЕТИ ДАЛЕ ГОЛЕМ ПРИДОНЕС ВО ПОБЕДАТА НАД ОСМАНЛИСКАТА ВОЈСКА

НОВ СЈАЈ НА МАКЕДОНСКОТО НЕБО

РАЗГОВОР СО РОБЕРТ МИТРОВСКИ, ПРВ МАКЕДОНСКИ ВОЕН ПИЛОТ ОБУЧЕН ВО СТРАНСТВО

ДОКУМЕНТ ЗА ТАЛИБАНСКАТА РЕПРЕСИЈА

„ОСАМА“

�

�

��

�� ��

��

�� ��

��

��

Страница

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година II, број ��, декември  ­�­ година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,Емил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,Емил Димитриев (претседател)

потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи МалковскиГенерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи МалковскиГенерал-мајор Насер Сејдини, Сашко Димов, полковник Мирче Ѓоргоски, потполковник Здравко Ризовски,

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКЗдравко Ризовски, потполковник

РЕДАКЦИЈАВасил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии) Васил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник); Иван Петрушевски (новинар-соработник); Ксенија Митева (лектор); Александар Атанасов (фотографии) Васил Дичевски (новинар-уредник), Кристина Илиевска (новинар-уредник), Билјана Иванова (технички, ликовно-графички

КОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан СмиљаноскиКОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈНЖарко Стојановиќ, Оливер Ќурчиев, Весна Вујадиновиќ, Стефан СмиљаноскиКОНЦЕПТУАЛЕН КОНСАЛТИНГ, АРТ ДИРЕКЦИЈА И ДИЗАЈН

Печати: „Европа � “ – Кочани

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ бб ���� СкопјеТелефони: �� ��� �� ��; �� ��� �� ��Факс: �� ���� ���; �� ���� ��� www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

�

ЦЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е �� ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА ��� ДЕНАРИ

жиро с-ка �������� �������(повикување на број: ������-��)даночен број: �������������ТС ���������������

��

АКТИВЕН И СЕОПФАТЕН ПРИСТАП КОН СОВРЕМЕНИТЕ ПРЕ ДИЗВИЦИ

а Самитот на Алијансата кој се од-држа од �� до �� ноември ���� го-дина во Лисабон, помеѓу другите од-луки, лидерите на земјите-членки го

одобрија и новиот Стратегиски концепт за одбрана и безбедност на земјите-членки на Северноатлантската договор-на организација. Според генералниот се-кретар Расмунсен, новиот стратегиски концепт означува почеток на нова фаза во еволуцијата на Алијансата – „НАТО верзија �.�“.Развојот на Стратегискиот Концепт ���� започна по Самитот на НАТО во ���� година, кој се оддржа во Франција и Германија. Тогаш лидерите (шефови-те на држави и Влади) на земјите-членки на НАТО се обврзаа да ја „реновираат“ Алијансата со цел таа подобро да се спра-ви со денешните закани и со идните оче-кувани/антиципирани ризици. По Лиса-бон, Авганистан, ракетната одбрана, пар-тнерството, развојот на распоредливите способности, како и реформирањето на структурата на НАТО ќе ги покажат амби-циите на новата верзија на НАТО.

ЗОШТО НОВ СТРАТЕГИСКИ КОНЦЕПТ И НОВА ТРАНСФОРМАЦИЈА НА НАТО?Северноатланската алијанса била форми-рана во ���� година како инструмент на безбедносните политики на САД, Канада и Западна Европа (Белгија, Франција, Лук-сембург, Холандија и Обединетото Крал-ство). Доминантен мотив за формирање на Алијансата биле гаранциите на САД за заштита на слободата и безбедно-

ста на Западна Европа. Исто така, силен мотив за нејзиното формирање било и зголемувањето на внатрешната без-бедност или политичката стабилност на земјите-членки. Денес НАТО претставува дефанзивна Северноатлантска алијанса на �� земји-членки од Северна Америка и од Европа кои се обврзани дека „воору-жен напад на една земја-членка претста-вува напад на сите“. Основните причини за донесување на но-виот Стратегиски концепт на НАТО ���� лежи во суштинските промени во без-бедносното опкружување и големото ангажирање на Алијансата во периодот од ����-���� година. Според многу анали-зи (во политичките и академските круго-

ви) Стратегискиот концепт од ���� година беше застарен, а како аргументи се наве-дуваа радикалните промени на природа-та на безбедносните закани и ризици по Алијансата. Терористичките напади и дру-гите нетрадиционални закани кои секогаш доаѓаат „надвор од областа“ (неуспешни држави, сајбер-напади, енергетската без-бедност, пиратството и други), Лисабон-скиот договор на ЕУ, проширувањето, односите со Русија, Авганистан. Терори-стичките напади на �� септември, а потоа Ирак, Мадрид, Лондон и Мумбај сменија сè во перцепцијата на безбедносните за-кани. Од друга страна, Авганистан ги исте-ра на виделина разликите помеѓу САД и ЕУ во справувањето со современите без-бедносни предизвици.Стратегискиот концепт претставува опе-ративен и динамичен поглед на Вашинг-тонскиот договор, односно втор документ по важност за Алијансата. Концептот ја вклучува новата процена на современо-то и идното безбедносно опкружување со поширок спектар на безбедносни за-кани и ризици, дава рамка за целиот спек-тар на напори и активности на Алијансата и е комплементарен со другите докумен-ти, како што се финалните декларации од самитите на НАТО. Новиот концепт е јавен документ за комуникација со граѓаните на Алијансата, со не-НАТО владите и со јавноста, како и со партнерите, како и со потенцијалните противници. Тој нуди кохерентна рамка за фундаменталните цели и задачи на Алијансата, како и бројни активности (опе-

�

НОВ СТРАТЕГИСКИ КОНЦЕПТ НА НАТО

АКТИВЕН И СЕОПФАТЕН ПРИСТАП КОН СОВРЕМЕНИТЕ ПРЕ ДИЗВИЦИ

тинуирано ги подобруваше механизми-те за менаџирање на кризите. Научени-те лекции од операциите на НАТО, по-себно од Авганистан и Западен Балкан, јасно говорат дека сеопфатниот политич-ки, цивилен и воен пристап е неопходен за ефективно менаџирање на кризите. Алијансата активно ќе се ангажира со дру-гите меѓународни актери пред, во текот и по кризата во охрабрувањето на заед-нички анализи, планирање и извршување на активностите на територијата, со цел да се постигне максимална кохерент-ност и ефективност на сееопфатните меѓународни напори.Стратегискиот концепт ја нуди следната рамка за „ефективен кризен менаџмент“:– зајакнување на размената на разузна-

вачките информации во НАТО; – натамошен развој на доктрини и војни

способности за експедициски опера-ции, вклучувајќи контранапади, ста би-лизација и реконструкција;

– формирање на соодветна но скромна способност за цивилно менаџирање на кризи за поефикасна соработка со ци-вилни партнери;

– зајакнување на интеграциите во ци вил-но-военото планирање преку целиот кризен спектар;

– изградба на способности за трениниг и развој на локалните сили во кризните зони за да им се овозможи на локални-

те власти да ја преземат безбедноста во најбрз рок без меѓународна помош;

– формирање на резервоар на цивилни специјалисти експерти подготвени за брзо распоредување во селектирани мисии;

– проширување и засилување на поли-тичките консултации меѓу сојузниците и со партнерите, на редовна основа и во сите фази на криза – пред, за време на кризата и потоа“.

ПРОМОЦИЈА НА МЕЃУНАРОДНАТА БЕЗБЕДНОСТ ПРЕКУ СОРАБОТКАСоработката во безбедноста вклучува широк спектар на инструменти: контрола на вооружувањето, разоружувањето и непролиферацијата; на проширувањето

менаџирање на целиот спектар на кризи.Безбедноста на Алијансата може да биде загрозена од политичкиот и безбедносни-от развој надвор од нејзините граници. За разлика од претходниот концепт во нови-от многу посилно се нагласува сеопфат-ниот пристап и кооперативната безбед-ност. Алијансата активно ќе се ангажира за зајакнување на меѓународната безбед-ност преку партнерство со релевантните држави и меѓународните организации.Одбрана и одвраќање: Колективната од-брана е реафирмирана како фундамен-тална задача на Алијансата. НАТО остану-ва на процената дека вооружен напад на Алијансата е малку веројатен, но оти исти-от не треба да се исклучува. Традиционал-ните прашања во односите помеѓу голе-мите сили и нивниот натпревар секогаш може да ескалираат. Колективната одбра-на на денешната Алијанса од �� членки, а во иднина и уште проширена, бара и нови способности за одлучување и колектив-на одбрана, вклучително и новиот систем за ракетна одбрана. Нуклеарните сили и понатаму остануваат клучното оружје за одвраќање.

БЕЗБЕДНОСТ ПРЕКУ МЕНАЏИРАЊЕ НА КРИЗИАвганистан останува клучен приоритет, а според многу анализи и клучен/најголем тест за Алијансата. Постигнувањата на

ИСАФ се евидентни во подобрувањето на безбедноста и стабилноста, како и во изградбата на безбедносните институции – авганистанските безбедносни сили. Но за реконструкција и развој на Авганистан се неопходни посилни политички и еко-номски инструменти. Во последната дека-да од минатиот век во НАТО беше актуел-на дилемата „надвор од областа или над-вор од бизнисот“. Операциите на НАТО на Балканот беа клучен придонес за без-бедноста и стабилизацијата на нашиот ре-гион. Ако НАТО во иднина не може ефектив-но да се ангажира во активностите над-вор од трансатлантската област тогаш може да се соочи со својата ирелевант-ност. НАТО во последната декада кон-

�

рации, консултации, соработка, партнер-ство). Обезбедува насоки за операциите, како и насоки за развој на конвенционал-ните распоредливи способности.

АКТИВНО АНГАЖИРАЊЕ НА НАТОНАТО мора да игра активна улога во оби-дите да се превенираат заканите од нив-ната појава и обликување на политичко-то опкружување во кое успешно ќе опе-рира. Да се обезбеди безбедноста на Алијансата е позначајно од кога било.Алијансата мора и ќе продолжи континуи-рано и ефективно да исполнува три клуч-ни задачи:

а) Колективна одбрана.б) Кризен менаџмент. в) Кооперативна безбедност.

Лидерите на земјите-членки на НАТО ја реафирмираа колективната одбрана – на-падот на еден сојузник на НАТО претста-вува напад против сите – како најмоќен сигнал на солидарноста. Кризите и конфликтите надвор од гра-ниците на НАТО може да претставу-ваат директна закана за безбедно-ста на територијата и населението на Алијансата. НАТО ќе се ангажира каде што е можно и каде што е потребно, во превенција на кризите, менаџирање на кризите, стабилизација на посткон-фликтната ситуација и поддршка на реконструкцијата. Алијансата распола-га со уникатен и робусен сет на политич-ки и воени способности и е подготвена за активно ангажирање со соодветен микс на политички и воени инструменти за

М-р Љубе Дукоски

�

и на партнерството. Преку контрола на вооружувањето, разоружувањето и непролиферацијата НАТО сака да ја обезбеди својата безбед-ност со најниско можно ниво на употреба на воените сили. Проширувањето на НАТО има суштински Проширувањето на НАТО има суштински Проширувањето на НАТОпридонес во безбедноста на Алијансата. Лидерите на НАТО ги повторија истите принципи за членство во Алијансата на ев-ропските демократии. Тоа се споделување на истите вредности со сојузниците, волја и способности за преземање на одговор-ностите и обврските кои произлегуваат од членството, како и да можат да придоне-сат во заедничката безбедност и стабил-ност. Земјите-аспиранти за членство пред да поминат низ „отворената врата“ тре-ба да ги исполнат ригорозните барања на МАП-процесот.Партнерство: Стратегискиот концепт и Финалната декларација им даваат големо значење на разните партнерства со држа-ви и меѓународни организации (ООН, ЕУ, ОБСЕ и други). Се верува дека партнер-ството може да направи значаен придо-нес за успех на фундаментални задачи-на НАТО. Идното партнерство ќе биде по-флексибилно, а ќе се зајакнува преку по-литички дијалог, практична соработка и консултации за безбедносните прашања. Стратегиското партнерство на НАТО со ЕУ е од суштинска важност за двете ор-ганизации. Улогата на НАТО за Европа по завршувањето на Студената војна да ста-не „целосна, слободна и во мир“ беше од круцијална важност. Но работата на НАТО во Европа сè уште не е завршена, посебно на Балканот. Активна и ефективна ЕУ може многу да придонесе за безбедноста во Ев-роатлантската област. Проширувањето и на НАТО и ЕУ е најдобрата комбинација за постигнување на таа цел.НАТО го поздрави „влегувањето во сила на Лисабонскиот договор кој обезбедува обезбедува на ЕУ рамка за зајакнување на нејзините капацитети за справување со безбеднос-ните предизвици“. САД и ЕУ споделува-ат многу заеднички интереси, како и слич-на дијагноза за безбедносните предизви-ци. Тоа резултираше со соработка на Ко-сово и Авганистан, аплицирајќи заеднич-ка дипломатија кон Иран и другите про-блематични точки. Но, наспроти таквите слични дијагнози, САД и ЕУ често имаат различни перспективи за решавање и при-мена на различна политика и практика во справувањето со глобалните предизвици. Респектирањето на Лисабонскиот дого-вор на ЕУ подразбира рамноправен трет-ман на европските сојузници и бара ре-ципроцитет (зголемување на обврските на Европејците) за посилна контрибуција во напорите за постигнување на одго-ворностите. Исто толку важно е да се развијат подобри способности за вое-ни експедициски мисии и за сеопфатен пристап за инволвирање на цивилно-воените капацитети, посебно во текот на интервенцијата која инволвира стабили-зациски и реконструкциски мисии. Гене-ралниот секретар во април ���� година треба да поднесе извештај за натамош-ниот практичен развој на стратегиското партнерство со ЕУ. Одлуките од Лисабонскиот самит ја тре-

тираат Русија како вистински партнер и може да значат нова фаза во односи-те НАТО – Русија. Со Стратегискиот кон-цепт се прошируваат можностите за содржајна и широка соработка во мно-гу области. На првиот совет НАТО-Русија по кризата во Грузија се направени значајни чекори напред во соработката околу Авганистан, а за Русија е отворена и можност за идно вклучување во ракет-ната одбрана. Советот НАТО-Русија и во иднина ќе биде главното тело за дијалог и заеднички реакции.

РЕФОРМИ И ТРАНСФОРМАЦИЈА НА АЛИЈАНСАТАБарања на досегашните и тековните опе-рации на НАТО, а пред сè ИСАФ, укажу-

ваат на голем недостаток на оперативни способности. НАТО континуирано со сво-ите одлуки од Вашингтон во ���� г., од Прага, во ���� г. и од Рига, во ���� г. се обидуваше да ги унапреди и да ги зголеми заедничките и националните способности за целиот спектар на операции. Во ���� година во Прага беа донесени одлуките за формирањето на Силите за брзи одго-вори (НРФ) и Командата на Алијансата за трансформација. Во ���� година во Рига Алијансата одобри сеопфатни политички насоки за развој на ��% распоредливи способности. Но амбициите во реалноста се покажаа како тешко остварливи.На прашањето за вистинитоста за „уба-вата визија“ во време на глобална криза и „кастрење“ на националните одбран-

бени буџети, новиот Стратегиски кон-цепт нуди генерални насоки за далеку-сежни реформи. Поконкретно, лидери-те на НАТО се обврзаа на следните начи-ни за „најефикасен и ефективен начин на искористување на ресурсите“:– максимизирање на распоредливоста на

силите, на нивните капацитети за одр-жување на операции во полето, вклучи-телно и преку преземање на фокусира-ни дејства за постигнување на целите за употребливост на НАТО;

– осигурување на максимална кохеренција во планирањето на одбраната за да се намали непотребното дуплирање, и за да се фокусира развојот на способно-стите на современи барања;

– развој и заедничко користење на спо-собностите со цел намалување на тро-шоците и како манифестација на соли-дарност;

– зачувување и зајакнување на заеднич-ките способности, стандарди, структу-ри и финансирање што ги поврзуваат земјите-членки на НАТО;

– ангажирање во процес на континуирана реформа, за оптимизирање на структу-рите, подобрување на работните мето-ди и максимизирање на ефикасноста.

Во финалната декларација од Лисабонски-от самит лидерите ги конкретизираа ам-бициите за трансформација на одбран-бените способности. За тековните опера-ции на НАТО ургентно се бараат способно-сти за справување со импровизирани ек-сплозивни направи, колективна логистика, медицинска поддршка и други оператив-ни барања. Неопходно е и проширување на сегашната програма за ракетна одбра-на; на програмата за одбрана од кибернет-ски напади; на информатички системи за донесување одлуки, команда и контрола, како и размена на разузнавачки инфор-мации. Новата командна структура ќе има помал број штабови и околу ��% помалку персонал. Истовремено ќе се преструктуи-ра и Штабот на НАТО во Брисел на начин кој ќе обезбедува навремени совети за консензуалниот процес на донесување од-луки. Во врска со агенциите на НАТО, ам-бициите се сегашните �� агенции да се гру-пираат во �. Се планира министрите за одбрана во март идната година да ги одобрат по-литичките насоки за континуирана трансформација на одбранбените спо-собности, како и конкретните планови за командната структура и агенциите. Унапредувањето на координацијата и соработката со ЕУ би требало да дове-де до заедничко работење во развојот на одбранбените способности, како и до недуплирање на напорите и инвестициите. Ќе продолжат и напорите за подобрување недуплирање на напорите и инвестициите. Ќе продолжат и напорите за подобрување недуплирање на напорите и инвестициите.

на структурата и способностите на НРФ, со амбиција тие да продолжат како катализа-тор на трансформацијата.

ПОГЛЕДИ ОД ПЕРСПЕКТИВА НА РЕГИОНОТ И РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА Операциите на НАТО беa клучниот на-пор за воспоставување на мирот и започнување на транзицијата на балкан-ските држави. Со воспоставување на ми-

�

активниот придонес за безбедноста и ста-билноста во евроатлантската област, има-ат најширок можен политички и опште-ствен консензус и јавна поддршка преку ��%. Главните насоки за националните од-бранбени реформи се заеднички дого-ворени со Алијансата и вклучени во па-кетот Партнерски цели ����. Во идни-на треба да се очекува истиот да дожи-вее мало прилагодување кон барањата за нови распоредливи способности. Ре-публика Македонија постепено ќе развие и потоа ќе оддржува ��% распоредливи способности, од кои средната пешадиска баталјонска група ќе претставува макси-мален национален придонес.

Македонија денес има околу �% рас-поредени единици и воен персонал во меѓународни операции, а нашиот главен придонес е во ИСАФ. Тој придонес ќе се приспособува според барањата на ИСАФ и идните операции предводени од НАТО како според бројноста така и според структурата на способностите. НАТО на трансатлантската заедница обезбеди ера на мир и стабилност без преседан во историјата. Во тој дух, Стра-тегискиот концепт претставува и нов до-говор помеѓу сојузниците кој ja реф-лектира хармонијата на мислењата на земјите-членки, создавајќи заеднички обврски и заедништво за постигнување на заедничките цели и договорените ак-ции. Притоа, транзицијата на ИСАФ од Ав-ганистан до крајот на ���� година и поче-токот на редефинирање на Алијансата во ���� година, ќе бидат главните тестови за вредноста на Стратегискиот концепт.Од новиот Стратегиски концепт се очекува да биде движечка сила за трансформација на Алијансата, со по-големо единство, со заеднички прифат-ливи партнерства, енергија и способно-сти за справување со современите и ид-ните безбедносни предизвици. Исто тол-ку важно е сојузниците од Северна Аме-рика и од Европа не само да внесат нова и поголема енергија во донесувањето на одлуките, туку, исто така и другите клучни меѓународни институции (ООН, ЕУ, ОБСЕ) да определат како НАТО многу поблиску ќе работи во партнерство со тие институ-ции.

рот земјите од Регионот ја добија својата шанса за фокусирање на своите напори на сеопфатните национални реформи кои водат кон просперитет. НАТО, заед-но со ЕУ, се клучните фактори денес и во иднина за одржување и зајакнување на регионалната безбедност, како и за ста-билност на земјите од ЈИЕ и нивниот про-сперитет. Од регионална гледна точка НАТО треба да остане ангажиран на Балканот и заед-но со другите меѓународни организации да го зголемува придонесот на демократ-ските влади. Треба да се биде внимателен во редуцирањето на силите на КФОР, а нивното радикално намалување може да е избрзано. Секако дека НАТО има недо-

статок на ресурси за други операции, но Балканот не треба да се заборави.Што уште може НАТО да направи за Ре-гионот? Лидерите на Алијансата ја по-тврдија политиката на отворена врата за балканските држави и негова трајна стабилизација. Брз прием на Македонија во НАТО и што поскоро членство на Црна Гора и на Босна и Херцеговина. Военото присуство на Косово ќе биде неопходно на подолг рок, а Србија и Косово имаат по-треба од поддршка за нивните одбранбе-ни реформи. Регионалната соработка по примерот на А� треба посилно да се под-држува и да се зголемат вложувањата во развојот на заедничките регионални ка-пацитети и способности.Македонија многу тесно соработува со НАТО уште од ���� година, кога стана членка на ПзМ. Македонија даде огромен придонес во операциите на НАТО во ���� и ���� година, кога беше домаќин на го-лем број на воени сили на НАТО, а отто-гаш е и главна логистичка линија на КФОР. Во ���� година станавме МАП-земја, и покрај сите завршени домашни задачи, сè уште чекаме на покана за членство во Алијансата. Брзиот прием на Македонија во НАТО може да биде придонес за кре-дибилитетот на Алијансата и нејзината ви-талност во иднина.Македонија својата иднина ја гледа како полноправна членка на НАТО и на Ев-ропската унија и тие цели претставуваат главни стратегиски приоритети на нашата надворешна политика. Во тој дух може да се каже дека членството во НАТО, како и

�

СО МИНИСТЕРОТ ЗА ОДБРАНА, ЦИВИЛНА ЗАШТИТА И СПОРТ НА ШВАЈЦАРСКАТА КОНФЕДЕРАЦИЈА, УЛИ МАУРЕР

МАКЕД

ОНИ

ЈА

ПОСТИ

ГНА М

НОГУ

интервју

�

га во овој проект беа тренирани ��­­ војници од одбраната. Како ја оцену-вате успешноста на македонските ин-структори во овој дел?Она што мене ми беше потврдено е дека македонските инструктори се на исто ниво како и нашите, а ние лич-но сме многу горди на нашиот меди-цински персонал. Земајќи го ова пред-вид и вие треба да бидете горди на ва-шиот медицински персонал. Дополни-телно сметам дека сета оваа работа и практика служи за проверување на стандардите коишто се поставени со цел постојано да се проверуваат дали сè уште се актуелни за да можат да се применуваат.

– Како министер за одбрана на Швај-царската Kонфедерација, која е Ва-шата оцена за развојот на Републи-ка Македонија, за исполнување на ре-формите и воопшто за Македонија како држава?Она што јас сум сигурен е дека на сите полиња во последните десет години Македонија постигна многу, не само во одбраната туку и во економијата и во политиката. Но реално гледано, морам да кажам дека ве чека уште долг пат. Она што мене ме загрижува е дали ќе се издржи тој долг пат, бидејќи по пра-вило во сите сфери, а ова ми е познато и од економијата, после некоја првична голема еуфорија настапува период на суша или, пак, на застој, но јас се наде-вам дека Македонија ќе успее да ги по-стигне своите цели, а ние како држава ви стоиме на располагање и во иднина со сигурност можете да сметате на на-шата поддршка.

– Господине министер, денеска имав-те средба со македонскиот министер за одбрана Зоран Коњановски и со претседателот Иванов, а воедно го по-сетивте и Военoмедицинскиот центар. Да започнеме со Вашето мислење за заемната соработка помеѓу Република Македонија и Швајцарија.Ќе започнам со мојот личен впечаток. Нашите две држави се пријателски и на-вистина најдовме многу сличности, со слична историја. Ние денес поминавме еден прекрасен ден. Она што можев да го видам во Военомедицинскиот цен-тар, беа кратки впечатоци, но сосема сум задоволен, се гледа дека тие рабо-тат на високо ниво, со зацртана цел, од-

носно си имаат правец кој го следат. Ис-тото го велам и за Армијата воопшто, и затоа можам да констатирам дека и на лично и на професионално ниво, впеча-тоците беа исклучително позитивни.

– Соработката помеѓу двете земји може јасно да се види во доменот на одбраната. Што разговаравте денес со министерот Коњановски, во која насо-ка ќе се движи соработката во одбра-ната помеѓу Република Македонија и Швајцарија во наредниот период? Нашата соработка, пред сè, ќе про-должи онаму каде што веќе е започна-та, особено во обуката на медицински персонал. Во Военомедицинскиот цен-тар имаме центар којшто е оформен со наша поддршка и таму ќе продолжиме да работиме. Другите можности за сора-ботка ќе ги разгледуваме пунктуално, од случај за случај. Јас лично гледам мож-ност за соработка во алпинизмот, значи обуки за алпинистички маневри, како и обуки во зимски услови. Понатаму сметам дека потребите на едно општество во однос на безбедно-ста се менуваат, па така како се менуваат тие потреби, ќе се менуваат и потреби-те и можностите за соработка, така што листата на можности за соработка е ком-плетно отворена.

– Зборуваме за одличен партнер на Македонија, член на Партнерство-то за мир од ���� година. Швајцарија донираше опрема вредна   мили-

они евра. Колку сте задоволни од имплементацијата на овие проекти?Од она што можев да го видам во однос на искористеноста на средствата, можам да кажам дека тие се користат исклучи-во ефикасно и се работи многу професи-онално. Јас сум многу задоволен од тоа што го видов и сигурен сум дека кога ќе ра-ботиме заедно, Швајцарија и Македонија ќе бидат како еден партнер, партнер и ар-мии кои се добро подготвени.

– Кога зборуваме за Регионалниот тренинг-центар за комуникации и за Медицинскиот тренинг-центар, колку се видливи резултатите на овие проек-ти коишто се имплементирани тука во

„МОЈОТ ВПЕЧАТОК Е ДЕКА ПОДГОТВЕНОСТА

Е НАВИСТИНА ОДЛИЧНА И СИГУРЕН СУМ ДЕКА

МАКЕДОНИЈА ЌЕ МОЖЕ ДА СОРАБОТУВА СО ВОЈСКИТЕ

НА ДРУГИ ДРЖАВИ, РАМНОПРАВНО,

ЕДНА ПОКРАЈ ДРУГА“

Македонија?Јас се надевам дека никогаш одблиску и реално нема да видиме кои се резулта-тите, бидејќи ние во нашата воена стру-ка никогаш не посакуваме да дојде мо-мент кога би можеле да ги видиме спо-собностите на медицинското спасување. Она што го забележав е дека има голема соработка која се остварува преку обуки и курсеви и ќе кажам дека секој од секо-го нешто научи, што значи и ние учевме од вас и вие од нас, и повторно ќе кажам, се надевам дека тоа никогаш нема да ни биде потребно во реалниот живот, а ако случајно некогаш и некаде е потребен ан-гажман, сигурен сум дека тоа ќе биде ре-ализирано без никаков проблем.

– Нè посетивте на десетгодишнината од почетокот на успешната соработка во тренирањето на медицинскиот пер-сонал, проект кој помеѓу двете земји беше започнат во  ­­­ година. Досе-

„ЈАС СУМ ВЧУДОНЕВИДЕН И ВООДУШЕВЕН ОД ГОСТОПРИМСТВОТО КОЕ МИ ГО УКАЖАВТЕ, ОД СРДЕЧНОСТА И ОД ОПУШТЕНОСТА ШТО МОЖЕВ ДА ЈА ЗАБЕЛЕЖАМ. СЕПАК, МОРАМ ДА ПРИЗНААМ ДЕКА СУМ НАВИКНАТ НА ТОЈ МЕНТАЛИТЕТ, ПРЕД СÈ, БИДЕЈЌИ ПОЗНАВАМ МНОГУ МАКЕДОНЦИ КОИ ЖИВЕАТ И РАБОТАТ ВО ШВАЈЦАРИЈА“

– Последниот период беше период во кој беше потребно активно вклу чу-вање на сите земји-членки во миро-вните мисии во светот. Како земја која зема учество во Косово и во БиХ, како ја оценувате успешноста на овие ми-сии?Што се однесува до овие мисии во стран-ство, тие кај нас во Швајцарија беа до-ста контроверзни и мнозинството кое гласаше „за“ беше многу тесно, нешто над ��%. Последните десет години има-ме поддршка за учество, но не сум сигу-рен дека тоа ќе остане така и понатаму. Сметам дека одвреме навреме треба да се проверува дали таа поддршка што се дава е адекватна.

– Република Македонија активно уче-ствува во мировните мисии во стран-ство и е еден од најголемите придоне-сувачи, гледано секако според бројот на жители. Кое е Вашето мислење за тоа како партнерите го оценуваат учеството на Македонија во овие ми-сии и каква е подготвеноста на при-падниците на Армијата на Република Македонија во овие мисии? Сметам дека сите партнери коишто се вклучени многу го ценат учеството на Македонија во мировните мисии. Можам и да разберам зошто учествувате со тол-ку голем процент од Армијата – вие има-те аспирации да бидете членка на НАТО. Значи вие можете и сакате да придонесе-те со одредени работи за да бидете рам-ноправен член на НАТО. Воедно голема придобивка е и искуството кое го доби-вате со тие учества, што секако ќе им ко-ристи на вашите припадници и во нивна-та воена служба и како дел од НАТО.

– Како министер Вие имате и воена ка-риера. Кое е Вашето мислење за под-готвеноста и интероперабилноста на Армијата на Република Македонија? Ние сме целосно посветени на ис-полнувањето на одбранбените рефор-ми. Дали сметате дека резултатите од оваа посветеност се веќе видливи?Јас морам да кажам дека ова е тешко прашање бидејќи немам доволен увид во структурите на Армијата и во нејзиното функционирање. Мојот прв впечаток е дека подготвеноста е навистина одлична и сигурен сум дека Македонија ќе може да соработува со војските на други држа-ви, рамноправно, една покрај друга. Она што сигурно ќе следи и понатаму ќе би-дат обуки, вооружување и друго. Факт е дека Македонија е мала држава, како и Швајцарија, што значи дека македонската армија нема да може секогаш да се мери со армиите на другите држави, а тоа зна-чи дека Армијата ќе мора да се концентри-ра онаму каде што ќе може да учествува.

– Македонија се смета за регионален лидер во однос на реформската, де-мократската и мултиетничката компо-нента. Земјава успеа да се развие од земја која увезува безбедност во  ­­� г. до земја која извезува безбедност. Дали оваа успешна приказна е довол-но афирмирана во Европа и дали Ев-ропа ја гледа нејзината вредност?

��

Ако сакаме да бидеме искрени ќе мо-рам да кажам дека во Европа преовладу-ва мислење дека Балканот си е Балкан. Многу малку се прави разлика од една до друга балканска држава, барем кога станува збор за широките народни маси. Во мојот домен, во војската, сигурен сум дека се знаат резултатите и дека тоа на-вистина се почитува. Сепак, повторно би потенцирал дека јас не сум експерт и не-мам доволно увид и не можам да кажам дали македонската армија е најдобрата што ја знам или не.

– Швајцарија е позната како земја којашто се придржува до принципи и не зазема страни. Во тој контекст, како гледате на недемократскиот однос на Грција кој доведува до ситуација во која Македонија ги има исполнето сите услови, а сè уште не може да стане пол-ноправна членка на НАТО-алијансата и на Европската унија и дали, во реги-онален контекст, пролонгирањето на македонската интеграција може да влијае врз стабилноста на Балканот?Македонија е мала држава, исто како и Швајцарија, и токму затоа и ние ги има-ме истите искуства на тој план. Големите држави си ги мерат силите на грбот на ма-лите држави и ние мораме да се бориме против тоа. Мислам дека тоа е случајот и во врска со Грција. Во врска со спорот мо-жам да кажам дека кога ќе се роди едно дете си добива име и тоа име си го носи – истото се однесува и за државите. Мои-те лични симпатии ги имате вие – јас лич-но немам никаква дилема, моите симпа-тии се во правец на Македонија. Во од-нос на стабилноста, не би одел дотаму да кажам дека тоа ќе влијае и на стабилно-ста во регионот, но сигурно ќе ја намали довербата меѓу државите и луѓето.

– Како гледате на ситуацијата во којашто Македонија прави сè што е можно за да најде компромис во спорот за името наметнат од Грција, ситуација во која ние сме подготве-ни да најдеме прифатлив компромис, додека Грија зборува за црвени ли-нии. Дали мислите дека тука има про-стор за компромис или, сепак, сè ќе се сведе на недемократскиот однос којшто Грција го има кон членството на Македонија во НАТО-алијансата и во Европската унија?Не можам да дадам некоја оцена на цела-та работа. Веројатно доколку би отишол во Грција тие ќе ми кажат дека Македон-ците не се подготвени на никаков компро-мис, а дека тие се трудат да направат сè што е можно. Од друга страна, пак, беа по-ставени услови кои Македонија ги испол-ни, значи сите задачи за приближување кон НАТО и ЕУ се направени. Реално гле-дано тоа е ситуација во која секогаш пого-лемите ја имаат моќта, а помалите ја не-маат и не можат да се бранат толку лес-но. Значи, реално гледано, Македонија побргу ќе стане членка на НАТО отколку на ЕУ. Лично јас навистина жалам за оваа ситуација, но ние не можеме да најдеме никакво решение, ниту, пак, можеме да ис-форсираме некакво решение.

Редакција „Штит“

инфо„ФЕНИКС“ БЕСПРЕКОРНО ЈА ИЗВРШИ СВОЈАТА МИСИЈА

��

вањето на задачите, но и за ис-клучителната посветеност на припадниците на АРМ во рам-ките на континген тот „ФЕНИКС“ доволно зборуваат високите оценки, како и бројните меда-ли и признанија од армијата на САД, добиени непосредно пред пристигнувањето во Републи-ка Македонија. За учеството во мисијата ИСАФ како дел од кон-тингентот „ФЕНИКС“ од страна на Армијата на САД на �� при-падниците на АРМ им беа до-делени Army Commendation (Медал за пофалба), � припад-ници беа одликувани со Army Achievment Medal (Медал за армиско достигнување), а �� припадници добија Combat Action Badge (значка за уче-ство во директи борбени дејства).Со ова припадниците на АРМ уште еднаш ги потврдија под-готвеноста и високиот степен на обученост и интероператив-ност на АРМ за извршување на мисии предводени од НАТО, а беспрекорно извршената мисија заедно со припадници-те на Националната гарда на Вермонт и армијата на САД, претставува силна потврда на партнерството со армијата на САД.

а �� ноември во раните утрински часови со спе-цијален воен транспортен авион на военото воздухо-

пловство на армијата на САД, на аеродромот „Александар Ве-лики“ пристигна контингентот на АРМ кој беше дел од намен-ските сили „ФЕНИКС“ во рамки-те на мисијата ИСАФ во Авгани-стан. Изминатите девет месеци ми-сијата „ФЕНИКС“ во Авганистан успешно ја завршија �� припад-ници на Полкот за специјални операции и на Баталјонот на Во-ената полиција кои задачите ги извршуваа заедно со припадни-ците на Националната гарда на сојузната држава на САД, Вер-монт и армијата на САД, распо-редени во југоисточниот и во се-верниот дел на Авганистан. За успесите и високиот сте-пен на професионализам и храброст за време на из вр шу-

ониран од напредокот во ре-формите на полето на одбрана-та кои ги спроведува Република Македонија, при што посебно го истакна учеството на АРМ во ми-сиите предводени од НАТО и од ЕУ, како и успешно спроведени-от процес на оценување на де-кларираните единици согласно Концептот на НАТО, што АРМ ја прави рамноправен партнер со армиите од земјите–членки на НАТО и на ЕУ. Во рамките на посетата, гене-ралот Сирен оствари средби и со министерот за одбрана, Зо-

ран Коњановски, со министерот за надворешни работи, Антонио Милошоски, и со претседателот на Комисијата за одбрана и без-бедност во Собранието на Ре-публика Македонија, Владимир Ѓорчев.публика Македонија, Владимир Ѓорчев.публика Македонија, Владимир

а �� и на �� ноември во пpва официјална посе-

та на Република Македонија престојуваше висока делегација на Воениот комитет (ВК) на ЕУ, предводена од претседавачот на Комитетот, шведскиот гене-рал Хакан Сирен. Делегацијата пред ГШ на АРМ беше пречека-на со високи воени почести чиј домаќин беше началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски.На средбата во ГШ на АРМ, пред делегацијата од ВК на ЕУ беа пре-зентирани трансформацијата на АРМ, достигнатиот степен на ре-форми во Министерството за одбрана и Армијата, како и уче-ството на АРМ во мисиите над-вор од Република Македонија. Во оваа прилика гостите се за-познаа со напорите и со чекори-те кои Република Македонија ги има досега преземено во насока на нејзина успешна интеграција во рамките на европската одбранбено-безбедносна архи-тектура, при што посебно стана збор за активностите околу уче-ството на АРМ во проектот за развој на борбената група на ЕУ (EU battle group ����). По разговорите, генералот Си-рен не криеше дека е импреси-

ПРИДОНЕС КОН ЕВРОПСКИОТ СИСТЕМ ЗА ОДБРАНА И БЕЗБЕДНОСТ

а �� октомври во еднодневна официјална посета на Репу-

блика Македонија престојуваше делегација од Швајцарската Кон-федерација, предводена од ми-нистерот за одбрана, цивилна заштита и спорт, Ули Маурер, кој со високи државни и воени по-чести беше пречекан од мини-стерот за одбрана на Република Македонија, Зоран Kоњановски.По официјалниот пречек двај-ца та министри имаа „тет-а-тет“ средба, по што следеше и средба на делегациите од министерства-та за одбрана на двете земји.

Министерот Коњановски посо-чи дека државата посветува по-себно внимание на регионал-ната соработка меѓу земјите од Југоисточна Европа, при што гради регионални тренинг-центри за обука на припадни-ците на АРМ, но и за останати-

те армии од земјите од ЈИЕ. Тој се заблагодари за помошта и за поддршката на Швајцарија во развивањето на регионалните центри.– Благодарение на успеш-но спроведените реформи, на упорноста на припадниците на Армијата, на несебичната ра-бота во Министерството за од-брана, но и на поддршката на Швајцарската Конфедерација, имаме два препознатливи и при-знаени центри за обука за ко-муникациски вештини и за об-ука на здравствени работници во Военомедицинскиот центар, рече министерот Коњановски. На средбата, според министерот Коњановски, било разговарано и за размена на искуствата меѓу двете армии. Министерот за одбрана на Швај-царската Конфедерација истак-на дека било утврдено оти две-те држави имаат многу заеднич-ки работи, посочувајќи дека мно-гу македонски граѓани живеат во Швајцарија.– Армиите секогаш го имаат ис-тиот интерес. Тие се присут-ни за безбедноста на населе-нието, рече министерот Мауер, изразувајќи почит кон македон-ската армија за постигнатото.

а �� ноември во посета на Република Македонија

престојуваше делегација од Министерството за одбрана на Кралството Норвешка, пред-водена од државниот секре-тар, Роџер Ингебригтсен. За време на посетата норвешка-та делегација беше примена од министерот за одбрана на Република Македонија, Зоран Коњановски, а беше реализи-рана и средба со државниот се-кретар на МО, Петар Есмеров. На средбата со министерот Коњановски беше разговара-но за повеќе прашања од за-еднички интерес, како што е учеството на заедничките хи-руршки тимови во мисијата ИСАФ во Авганистан, а воед-но беше разгледана и мож-носта за јакнење на билате-ралната соработка. Истовре-мено од македонска стра-

Министерството за одбрана и АРМ. Потврда на силната поддршка која Кралството Норвешка ја дава на Република Македонија е донацијата на Лесна мане-варска полска болница „ROLE �“. По завршувањето на разго-ворите беше потпишан Прото-кол за донација. Донирањето на Лесна маневарска пол-ска болница е од исклучи-телна важност за Република Македонија, поради тоа што тоа ќе значи исполнување на една од основните обврзу-вачки Партнерски цели од об-ласта на воената медици-на чиј рок за исполнување е до ���� година, а подразбира подобрување на способности-те на македонската армија за учество во меѓународни опе-рации предводени од НАТО, од ЕУ и од ОН.

ПЛОДНАТА СОРАБОТКА ПРОДОЛЖУВА

д � до �� ноември во Истанбул, Република Турција, во Шта-

бот на Бригадата на Југоисточна Европа – SEEBRIG, се одржа ко-мандно-штабната вежба „Седум ѕвезди ����“ /Command Post Exercise „SEVEN STARS ����“/.На вежбата учествуваа над ��� претставници од армии-те на Албанија, Бугарија, Грција, Италија, Романија и Турција како членки на НАТО, партиципиен-ти во Бригадата на Југоисточна Европа (SEEBRIG), во чии рамки АРМ учествуваше со � штабни офицери (од: ГШ на АРМ, ЗОК, КЛП и �.мпбр) и со � офицери и офицери (од: ГШ на АРМ, ЗОК, КЛП и �.мпбр) и со � офицери и офицери (од: ГШ на АРМ, ЗОК,

� подофицер – командири на де-кларираните единици SEEBRIG (механизирана пешадиска чета и инженериски вод) на АРМ од (механизирана пешадиска чета и инженериски вод) на АРМ од (механизирана пешадиска чета

составот на Првата механизи-рана пешадиска бригада. Во организациско-формациската

поставеност на вежбата прет-ставниците на АРМ беа распо-редени во ќелијата на претпо-ставената команда, ќелијата за синхронизација, секциите на Бригадата во Г-�, Г-� и Г-�, ин-женериската ќелија и ќелијата на командата на четата.На Денот за високи гости на веж бата „Седум ѕвезди ����“ учествуваше и висока воена делегација на АРМ која ја пред-водеше генерал-мајорот Зоран Лековски. „Успешно изведената вежба претставува уште еден доказ за високите оперативни способно-сти на сите учесници на вежбата, а посебно за учесниците од АРМ во согласност со стандардите на НАТО“, оцени полковникот Дим-чов, заменик-директор на вежба-та „Седум ѕвезди ����“.

Зоран Јанакиевски

а � ноември во Команда-та за логистичка поддршка

(КЛП) на АРМ се одржа свече-ност по повод упатувањето на деветтата ротација на медицин-скиот тим на АРМ кој учествува во мисијата АЛТЕА во БиХ. На свеченоста, покрај командан-тот на КЛП, полковник Благојчо Пејчинов, при суствуваше и ко-мандантот на Военомедицин-скиот центар, полковник Ан-дреа Наумовски, и претставни-ци на ГШ на АРМ.На свеченоста командантот на КЛП го истакна значењето на ангажирањето на припадници-те на АРМ во рамките на сили-те на ЕУФОР, потсетувајќи на фактот дека учеството на АРМ во мисијата АЛТЕА како дел од силите на ЕУФОР е од огром-но значење за афирмацијата на Република Македонија, но и за промоција на оператив ни те способности на АРМ во делот на санитетското обез бедување.

ДОНАЦИЈА НА ПОЛСКА БОЛНИЦА

КОМАНДНО-ШТАБНА ВЕЖБА „СЕДУМ ЅВЕЗДИ  ­�­“

д �� октомври до � ноември во Военомедицинскиот цен-

тар (ВМЦ) во Скопје се реализи-раше курс за итни ин тервенции од страна на инструктори од Швај царската Кон фе дерација. На курсот, покрај припадници на АРМ, учествуваа и припадни-ци од армиите на Хрватска, на Србија и на Албанија.Kурсот го посетија министерот за одбрана на Швајцарската Кон фе дерација, Ули Маурер, и началникот на санитетската служба на швајцарката армија, ге нерал-мајор Андреас Штетба-хер, за време на нивната посе-та на Република Македонија. Во рамките на посетата во чест на ��-годишната успешна билате-рална швајцарско-македонска во е номедицинска соработка во просториите на Центарот за ме-дицинска обука беше поста вена плоча која беше откриена од ми-нистерот за одбрана на РМ Зо-ран Коњановски и од министе-рот за одбрана, цивилна за-штита и спорт на Швајцарската Конфедерација, Ули Маурер. Во текот на дводневната посета генерал-мајорот Андреас Штет-бахер додели сертификат, што ќе придонесе за понатамошен развој на ВМЦ како регионален центар за медицинска обука.

Тања Лазаревска–Петровска

УСПЕШНА СОРАБОТКА

��

НОВ МЕДИЦИНСКИ ТИМ НА АРМ ВО „АЛТЕА“

на беше презентиран ангаж-манот на нашите сили во ми-ровните мисии во странство, а делегацијата од Норвешка беше брифирана за реформи-те и за трансформацијата на

тивност што го подготви претсе-дателот на Секцијата на резерв-ните офицери-медицинари, док-тор Драги Јовевски, шесте еки-пи од по три члена, претставни-ци на организационите едини-ци на ОРОРМ од: Скопје, Велес,

Струмица, Неготино и Тетово, прикажаа укажување прва ме-дицинска помош при огнострел-на повреда на рака; огнострел-на повреда на нога; реанимација на повреден од шрапнел во без-сознание; имобилизација на по-вреда на врат; имобилизација на огнострелна повреда на гра-ди и извлекување од возило и реанимација на давеник.По повод одржувањето на овие значајни активности, министерот за одбрана Зоран Коњановски упати поздравна телеграма до претседателот на ОРОРМ, проф. д-р. Ѓорѓи Малковски.

Живко Трајановски

о рамките на Програма-та за обука и едукација на Организацијата на резервни-те офицери на Република Ма-кедонија (ОРОРМ) за ���� го-дина, неодамна, во касарна-та „Алекса Демниевски–Бау-ман“ во Велес и на стрелиште-то „Горно Оризари“, се одржаа значајни активности од приме-нетиот дел на обуката (Државен натпревар во гаѓање со пиштол �,�� mm на реден број � и показ-на вежба на Секцијата на резерв-ни офицери–медицинари). Цел-та на натпреварот кој се орга-низираше според стандардите и искуствата на Меѓународната конфедерација на резервните офицери (CIOR), беше јакнење на натпреварувачкиот дух и проверка на умешноста и на вештините на учесниците во ракувањето со пиштол. Во рам-ките на вежбовната активност на Секцијата на резервни офицери-медицинари беа прикажани мож-ностите и оспособеноста на ме-дицинарите во укажување прва медицинска помош на повреде-ни лица во собраќајни или други несреќи во мир, како и на ранети во услови на војна. Според сце-нариото за оваа вежбовна ак-

естата акција „Ден на дрво-то“ под мотото „Садиме за-

едно за нас“ се реализираше на �� ноември. Со оваа акција се засадија околу седум милиони зимзелени и листопадни дрвца на �� локации во сите општини во Република Македонија. Сто и шеесет припадници на АРМ беа ангажирани на десет пунктови и засадија околу �� илјади садни-ци. Началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Миро-слав Стојановски, ја поддржа акцијата, засадувајќи дрвце во месноста Ржаничино кај Скопје. Е.Т.

��

Од активностите на ОРОРМЕДНОДНЕВНА ПРАКТИЧНА ОБУКА

о согласност со планот на Меѓународниот совет за вое-

ни спортови (МСВС) за припадни-ците на МО и АРМ за ���� годи-на, екипа од Воената академија „Генерал Михаило Апостолски“ учествуваше на Првите светски кадетски спортски игри кои не-одамна беа организирани под покро вителство на МСВС (CISM), а реализацијата на активно-ста беше успешно завршена од страна на делегацијата на МСВС на турските вооружени сили.На Првите кадетски светски спортски игри кои се одржаа во Анкара, Република Турција, зе-доа учество повеќе од �� вое-ни акдемии од светот, а Репу-блика Македонија ја претставу-ваше во следниот состав: м-р ЦЛ Трајче Јанковски, шеф на мисијата и тренер по атлетика, воедно и професор на ВА и ка-детите Џавит Зекири, натпрева-рувач во дисциплините атлетика ��� и ��� метри; Моника Павло-ва и Саша Смилески натпревару-вачи во дисциплините стрелашт-во – воздушен пиштол и воздуш-на пушка; Христијан Дамчевски, натпреварувач во дисциплини-те војнички пентатлон, препреки и пливање, и Павле Спасов, нат-преварувач во атлетика на ��� и на ���� метри. Борко Симоски

ПРВИ СВЕТСКИ КАДЕТСКИ СПОРТСКИ ИГРИ

а покана од министерот за одбрана на Репу-блика Албанија, на Денот на високи гости на

вежбата „СЕЕСИМ ����“ во Тирана присуствуваше заменикот на началникот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Насер Сејдини. Вежбата „СЕЕСИМ ����“, копретседавана од Ре-публика Албанија и од САД, е една од најголемите компјутерски симулирани вежби во светот. Цел-та на вежбата е да ги промовира соработката, координацијата и интероперабилноста на цивилно-воените операции.Министерскиот совет на Југоисточна Европа (СЕДМ), иницијатива која се етаблираше во ���� година како конзистентен механизам за регионал-на соработка на земјите од Југосточна Европа, има цел низ разни форми на соработка да ја зајакне до-

вербата на зем-јите-членки и да ја зачува безбедно-ста на регионот. Од основањето до денес се вос-поставени или се наоѓаат во фи-нална фаза на вос поставување многу значајни форми на сора-ботка.

На маргините на вежбата, генералот Сејдини оства-ри значајни средби со претставници на нациите на земјите-членки на СЕДМ на кои беше констатирано дека вежбата ги постигна поставените цели, а ин-тероперабилноста на системите беше потврдена.

Тони Масевски

„СЕЕСИМ  ­�­”

ланот за тежишни активности за ноември и Планот за обука со припадниците на Команда-

та на Втората мпбр предвидуваат изведување на Вежба на карта (MAPEX). Реализацијата на активностите беше поделе-на во три фази. Во првата фаза беше изведе-на военостручна обука од содржините важни за изведување на вежбата на карта. Низ метод на разговор и дискусија во траење од пет наставни часа беа изведени следните теми и содржини: На-чин на изработка и презентација во Power Point; Теоретски одредби за одбрана како вид на бор-бено дејство и основни карактеристики на север-ниот стратегиски правец; Место, улога, задачи и можности на артилериските единици во состав на бригадата во одбрана; Место, задачи и уло-га на инженеријата при изведување на одбранбе-ни борбени дејства на бригада; Логистичка под-дршка на бригада при изведување на одбранбе-ни б/д; Разузнавачка подготовка на бојното поле при изведување на одбранбени б/д на бригада; Организација на врски во бригада, можности и еди-ници при изведување на одбранбени б/д на бри-гада. Реализираните наставни содржини во пот-полност ги остварија зададените цели а, пред сè, обновување и проширување на веќе постоечки-те знаења, а секако и стекнување нови знаења од предметот општа тактика.

Мице Котески

ВЕЖБА НА КАРТА

„САДИМЕ ЗАЕДНО ЗА НАС“

а �� ноември се одржа при-годна свеченост по по-

вод упатувањето на петтата ротација на хируршкиот тим на АРМ во мисијата ИСАФ во Ав-ганистан. На свеченоста при-суствуваше и персоналот од осмата ротација на медицин-скиот тим кој неодамна се вра-ти од мисијата „Алтеа“ во БиХ. Командантот на Командата за логистичка поддршка, полков-ник Благојчо Пејчинов му посака среќен пат на хируршкиот тим, успешна мисија и живи и здрави да се вратат назад во Републи-ка Македонија. К. Илиевска

НОВ ХИРУРШКИ ТИМ НА АРМ ВО ИСАФ

„ПОСТОЈАНО БУДНИ“а � ноември во касарна-та „Гоце Делчев“ во Скопје

беше одбележан Денот на Цен-тарот за електронско изви ду-вање (ЦЕИ). Командантот на еди ницата, потполковник Дра-ган Грујоски, во поздравно-то обраќање до припадниците на ЦЕИ, на свеченоста на која присуствуваше и заменикот на НГШ на АРМ, генерал-мајор На-сер Сејдини, потенцираше дека со постигнатите резултати во зацврстувањето на борбена-та готовност и извршувањето на задачите во согласност со мисијата на единицата.– „Постојано будни“ и „Служи-ме во тишина“ се вистински-те зборови кои на најдобар на-чин говорат за посветеноста, за истрајноста и за беспрекор-носта со која вие пристапувате во извршувањето на поставе-ните задачи и професијата за која се имате определено, на-гласи, меѓу другото, потполков-никот Грујоски.

Драган Павловски

ка на коаксијални хеликоптери, погодни за поморска служба и операции за кои е потребна голема брзина. „Коаксијалните трикраки ротори“ означувале пар ротори поставени еден над друг, со иста оска на ротација и вртење во спротивна насока. Компанијата, во турбулентниот период во средината на минатиот век, поточно во ���� година, ја евакуирала својата фабри-ка, а во ���� година, за време на Втора-та светска војна, и ја затворила. Подоцна „Kamov Design Bureau“ продолжил со до-делената задача за развивање хеликопте-ри за морнарицата.

ПОСТВОЕНИТЕ ДИЗАЈНИГолем прогрес во дизајнот и производ-ството на хеликоптери бил направен по-

амов“ е руска компанија основа-на од Николај Камов на почето-Николај Камов на почето-Николај Камовкот на ���� година кога и започна-ла конструкцијата и производство-

то на двокрилни авиони (заедно со N. K. Skrzhinskii). Истата година е произведен и то на двокрилни авиони (заедно со N. K. Skrzhinskii). Истата година е произведен и то на двокрилни авиони (заедно со N. K.

првиот советски Аutogyro, базиран на мо-делот на Juan De la Cierva, шпански граде-жен инженер и пилот. Едно од неговите најпознати остварувања, по четири години експериментирање, бил изумот Аutogyro(познат и како gyroplane, gyrocopter или rotaplane) од ���� година. Еден од првите (познат и како gyroplane, gyrocopter или rotaplane) од ���� година. Еден од првите (познат и како gyroplane, gyrocopter или

производи на „Kamov“ е моделот rotaplane) од ���� година. Еден од првите производи на „Kamov“ е моделот rotaplane) од ���� година. Еден од првите

Kamov A-¢ (произведен ���� година) на којшто A-¢ (произведен ���� година) на којшто A-¢биле воведени извесни подобрувања. Во подоцнежниот период, „Kamov Design Bureau“ се специјализирал за изработ-

��

сле Втората светска војна. Имено, на хе-ликоптерската сцена се појавил Ка-£ „Ир-кутянин“ (Иркутјанин), мал советски коаксијален едносед хеликоптер со дрве-ни краци на двата ротори, хеликоптер кој првпат полетал во ���� година, а од него биле произведени само три примероци. Како гориво за Ка-� се користела одреде-на смеса од алкохол.Замената на Ка-� ја носи ознаката Ка-�­(НATO-ознака „Hat“), хеликоптер кој својот промотивен лет го направил во ���� годи-на. Од овој тип хеликоптери биле произве-дени �� единици. По него следуваат Ка-��, Ка-� , Ка-�¥, Ка-�� – првиот хеликоптер-двосед од оваа серија, како и Ка-�£ и Ка- ­. Револуционерен прогрес бил напра-вен во ���� година со Ка-   „Vintokryl“ (НАТО-ознака „Hoop“), летало во кое се ис-комбинирани способностите за вертикал-но полетување и слетување на хеликопте-рот и способноста за крстарење на авио-нот. На краевите на крилата на Ка-�� биле поставени моторите. Перформансите на Ка-�� може да се дефинираат преку осум-те светски рекорди во својата класа, меѓу кои и оние за висина, брзина (��� km/h) и подигнат товар (��.��� kg).кои и оние за висина, брзина (��� km/h) и подигнат товар (��.��� kg).кои и оние за висина, брзина (��� km/h) и

Развојот на окенската флота во СССР барал понатамошен развој на спе ци ја-лизирани хеликоптери способни за из-вршување на морската одбрана, из ви-дување, откривање на целта, спасувачки операции итн. Токму затоа следниот хе-ликоптер во серијата „Kamov“ е хеликоп-терот Ка- �, произведен со една цел – уништување на нуклеарните подморници. Високите перформанси на хеликоптерот

ПОХОДОТ НА „ВОДЕНИТЕ“ ПРЕДАТОРИ

„KAMOV DESIGN BUREAU“

��

биле демонстрирани во ���� годи-на при расчистување на мини во областа на Суецкиот Канал. Ина-ку постоеле вкупно �� надградени верзии кои биле изградени и изве-зени во Индија, Сирија, Бугарија, Виетнам и Југославија. Ка-�� оста-нал дел од морнарицата повеќе од �� години. Историски гледано, „Kamov“ е спе-цијализирана компанија за обез-бе дување хеликоптери за мор-на рицата, додека „MIL“ обезбе-дува хеликоптери за армијата и за цивилното воздухопловство. Во ���� година, „Kamov“ се спо-ил со „MIL“ и „Rostvertol“ во но-вата „Oboronprom Corp“, но брен-дот „Kamov“ и понатаму бил зад-ржан. „Камов“ моментално има вработено �.��� луѓе, а во однос на сопствеништвото, руската Вла-да задржала ��% од акциите на претпријатието.

МОЌТА НА „ЦРНАТА АЈКУЛА“Хеликоптерот „Kamov“ Ka-�� „Black Shark“ (руски назив: „Чёрная аку-ла“, НATO назив: „Hokum A“) е ед-Shark“ (руски назив: „Чёрная аку-ла“, НATO назив: „Hokum A“) е ед-Shark“ (руски назив: „Чёрная аку-

носед, јуришен борбен хеликоптер дизајниран во ���� година, а при-фатен од страна на руската армија во ���� година. Ка-�� бил така дизајниран што еден пилот може да управува со сите елементи, од-носно со летање, со маневрирање, со употреба на огнено оружје и сл. Првата фотографија од „Црната ајкула“ се појавила во ���� годи-на. Советот на министри на СССР дал наредба за производство на првата група хеликоптери вед-наш откако ги увидел одличните перформанси на Ка-��. Хеликоп-терот, пак, бил јавно откриен на „Mosaeroshow '��“ во Zhukovskiy, во август ���� година, а следни-от месец, во септември, го имал своето деби надвор од Советски-от Сојуз, поточно во Англија на „Farnborough Airshow“. Извозното име првично било „Вампир“, но тоа било подоцна променето во „Црна ајкула“, име кое го добил после уче-ството во истоимениот филм каде се појавил модел со црна боја. Кризата во Советскиот Сојуз до-вела до редуцирање на програ-мата за производство на Ка-��

са т.е. „хеликоптери за напад“. Договорот бил вреден четири милијарди долари за ��� хеликоп-тери кои подоцна биле редуцира-ни на само �� хеликоптери. Во мо-делот „Ердоган“ била вградена мо-дерна израелска опрема (авиони-ка), потоа т.н. „glass cockpit“, мул-дерна израелска опрема (авиони-ка), потоа т.н. „glass cockpit“, мул-дерна израелска опрема (авиони-

тифункционален дисплеј, днев-но и ноќно позиционирање на целта, демонстрација на летови, вклучувајќи ноќна мисија со помош на очилата за ноќно летање (NVG), користење на сателитски навига-циски систем �� часа на ден, на-предни наведувани антитенковски проектили, како и подвижен топ од �� mm, сличен на оној кај пешади-ските борбени возила.

како планирана соодветна заме-на на хеликоптерот Ми-��, но по-доцна Ка-�� станал главна под-дршка на специјалните сили, а хе-ликоптерот Ми-�� главна нападна сила на теренот. По распаѓањето на Советскиот Сојуз овој модел не бил многу произведуван, иако го надминал својот ривал „MIL“ Mi-�� во сите тестови во конкурсот за нареден јуришен хеликоптер на Црвената армија.Во текот на доцните ����-ти го-дини, „Kamov“ и „Israel Aerospace Industries“, развиле тандем, дво-сед верзија, т.н. Ка-��-� „Ердо-ган“, за да земат учество во тур-скиот натпревар за избор на хе-ликоптери од конкретната кла-

ГЕНЕРАЛНИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА „КАМОВ �­“

ЕКИПАЖ еден пилот (за Ka-��: два пилоти)

ДОЛЖИНА ��,�� m

ВИСИНА �,� m

ТЕЖИНА (ПРАЗЕН) ���� kg

ТЕЖИНА (МАКС. ПРИ ПОЛЕТУВАЊЕ) ����� kg

МОТОРИ �× Klimov TV�-���VK, по �.��� ks

МАКСИМАЛНА БРЗИНА ��� km/h

�. Ка-  

 . Ка- �

¦. Ка- ¢

¥. Ка-�­

�. ДЕЛ ОД ПИЛОТСКАТА КАБИНА НА Ка-�­

�. Ка-� 

¢. Ка-�­

£. Ка-�­ ВО ЛЕТ

����

дизајнирана автоматска поддршка, еден пилот може да ја изврши мисијата и сам. Интересен факт е дека овој хеликоптер е првиот кој е опремен со исфрлувачко се-диште. Имено, секунди пред да се запали ракетата во седиштето К-��-���, роторни-те лопатки се исфрлаат од експлозивното полнење во роторниот диск и кабината се исфрла. Главното вооружување на Ка-�� се состои од �� ласерски наведувани антитенковски проектили со максимален дострел и ефек-тивност од околу �-�� километри. Систе-мот „Fire control“ автоматски ја споделува состојбата на теренот и целта помеѓу сите Ка-�� хеликоптери во формацијата, а по-седува и способност за менаџирање на податоците за означените цели добиени од другите хеликоптери и од специјалните

Втората дизајнирана двосед-верзија е „Kamov“ Ka-�  „Alligator“ (руски назив: Ka-�  „Alligator“ (руски назив: Ka-�  „Alligator“„Аллигатор“, НATO-назив: „Hokum В“), хе-

(руски назив: „Аллигатор“, НATO-назив: „Hokum В“), хе-

(руски назив:

ликоптер замислен да делува како „инте-лектуална поддршка“ за водење на Ка-��, наменет за тимска работа помеѓу пилоти-те, а воедно и како нов вид јуришен хели-коптер. Добрите познавачи велат дека Ка-�� има супериорни летечки карактеристи-ки споредени со останатите слични летала од советскиот арсенал. Во однос на авиониката Ка-�� не е ниш-то помалку опремен во споредба со кон-курентите од западниот свет, AH-�� „Apache“ и „Eurocopter Tiger“ како главни противници. За да се добие максимална брзина и агилност, дизајнерите морале да ја намалат тежината и големината, по што хеликоптерот станал едносед, па со добро

сили од земја. Ка-�� може да носи и раке-ти од типот С-�� (��� mm) и С-� (�� mm). Вкупната тежина на оружјето на крилата изнесува ���� kg. Пилотската кабина е це-лосно оклопна – таа може да издржи по-годоци од автоматски оган од ��,� mm и �� mm. Изземањето на опашниот ротор и поставувањето на брзините во предниот дел наместо во задниот, директно ги по-добрува акробатските квалитети на Ка-�� (уште во периодот на Виетнамската војна се увидело дека поставувањето на брзи-ните во задниот дел е голема слабост, осо-бено при напади од земја). Токму поради тоа Ка-�� претставува мала и тешка цел за оган од земја. Хеликоптерот Ка-�� уче-ствувал во антитерористичките опера-ции на руската армија против бунтовни-ците во Чеченија. Во ���� година Ка-�� за првпат користи боево оружје против непријателот.

КАРАКТЕРИСТИКИ НА КОАКСИЈАЛНИТЕ РОТОРИ

Предности на коаксијалните ротори:– зголемена моќ на хеликоптерот по-зголемена моќ на хеликоптерот по-зголемена моќ

ради непостоење на опашна вртешка (NOTAR – No Tail Rotor). Во одредени услови опаш ната вртешка може да од-земе и до �� % од вкупната сила што ја даваат моторите;

– зголемена безбедност на земјата со зголемена безбедност на земјата со зголемена безбедностели ми нирање на опашката која е главен извор на повреди и жртви на земјата и прет ставува лесна цел за погодоци од земја;

– веројатноста за судир на коаксијалните ротори е помала отколку на еден ро-тор со опашната вртешка. Безбедното растојание помеѓу роторите се утврдува врз основа на специјални методи, пре-сметки, истражувања и летечки тестови;

– голема компактност и потреба од помал терен за слетување проследен со по-мали маневри (особено се користат во поморската флота);

(особено се користат во поморската флота);

(особено се користат во

– хеликоптерот може да лета наназад со наназад со наназадбрзина од �� km/h и странично со �� km/h;

– можност за автоматско отфрлање на седиштето по претходно отстранување на роторите, што е реткост за хеликоп-терската индустрија;

– маневрабилни и акробатски способно-сти, изведување на „лупинг“, „валјак“ и сл.;

– можност да издржи напад со муниција од голем калибар;

– можност за транспорт на повеќе товар;– намалена бучава за разлика од кон-

венционалните хеликоптери каде што доаѓа до интеракција на главниот и опашниот ротор;

– намалени вибрации;– помала инерција на свртување;– можност за постигнување извонредно

голема брзина;– висока стапка на качување;– мали димензии.

Недостатоци на коаксијалните ротори:– зголемена механичка сложеност при механичка сложеност при механичка сложеност

изработката поради потребата да се вртат два ротори во спротивна насока;

– поради големиот број на подвижни де-лови, конструкцијата е изложена на по големи дефекти и сложеност при одржувањето.

мера што за нив веќе се размислува во неколку варијанти:– летало со фиксни крила кое овозможу-

ва брз лет на поголема височина и го-лем дострел, но со слабост во однос на маневрирањето во тесните воздушни простори на урбаните средини;

– летало со ротирачки крила кое може да лебди во воздухот и да се движи во сите насоки чија слабост се забележува во однос на дострелот од местото на полетување;

– леталото со крила на замавнувањекое го имитира движењето на биолош-ките организми. Токму овој сет крила се и најинтригантни, но и најмалку разви-ени во однос на останатите два типа. Податоците што им се достапни на ис-тражувачите кои работат на развој на MAV-леталата велат дека токму замав-нувачките крила испорачуваат супери-орна маневрабилност во однос на фик-сните и ротирачките крила.

Кога станува збор за примерот кој се ко-ристи како нацрт за понатамошен развој, недвосмислено мора да се потенцира дека тој е најден во природата. Според одредени истражувачи усовршувањето на познавањата за птиците и инсектите во голема мера ќе помогне во развојот на овие летала, не само во однос на ме-ханичките движења, туку и во однос на сензорската фузија, чувството за лет и процесирањето на информации. Дел од големите проблеми, пак, кои постојат па-ралелено со замавнувачките крила се ае-роеластичноста и нестабилната аеро-

огледнете кон небото. Не, тоа не е ниту птица, ниту авион, ниту Супер-мен. Тоа се новите револуционер-ни летала кои од корен ќе го сме-

нат традиционалното набљудување и ќе ја максимизираат ефикасноста и на по-лето на цивилната зашитита, но и ефек-тивноста на бојното поле. Новиот век до-несе развој на стандардните беспилотни летала, но во нивно микроиздание – фу-туристичките „Micro Air Vehicle“, односно MAV- летала.

РАЗВОЈ НА MAV-ЛЕТАЛАТАМикровоздухопловното летало во осно-ва е беспилотно летало кое според свои-те димензии драстично се раликува од по-знатите (и во употреба) беспилотни лета-ла (на пример „Предатор“), чија должина достигнува повеќе метри. Токму рестрик-циите кои по дефиниција се наметнуваат на овој тип летала се однесуваат на нив-ната големина (која може да се движи до триесетина сантиметри во дијаметар). Развојот на овие летала е поддржан од повеќе влади во светот, земајќи ја пред-вид нивната можна воена употреба (најмногу во набљудувањето), но и нив-ната предност во областа на забавата, истражувањето, логистиката, безбедно-ста и сл. Зарем можноста илјадници MAV-летала опремени со различни светлечки ефекти да лебдат над вас не изгледа до-волно восхитувачка?! И покрај тоа што MAV-леталата се рела-тивна новина во светот на авијацијата, тие ги заинтригирале научниците до таа

НАУЧНАТА ФАНТАСТИКА СТАНА РЕАЛНОСТ – MAV

ЛЕ

ТЕЧ

КИ

ЛЕ

ТЕЧ

КИ

ЛЕ

ТЕЧ

КИ

ДРО

НО

ВИ

ОД

ДРО

НО

ВИ

ОД

ДРО

НО

ВИ

ОД

„НИЕ СЕ НАОЃАМЕ ВО РАНИТЕ ��­­-ТИ КОГА СТАНУВА ЗБОР ЗА МИКРОЛЕТАЛАТА. НИЕ ЗНАЕМЕ МНОГУ, НО НЕ ЗНАЕМЕ КАКО СИТЕ ТИЕ АСПЕКТИ ФУНКЦИОНИРААТ, НИТУ КАКО ТИЕ АСПЕКТИ БИ ФУНКЦИОНИРАЛЕ ЗАЕДНО ВО ЕДНА ЦЕЛИНА“

ЛЕСЛИ ПЕРКИНС, лидер на Истражувачката

лабораторија на американското воено воздухопловство

ИДНИНАТАИДНИНАТАИДНИНАТА

динамика – два елементи кои директно влијаат на структурата на MAV-леталата.Кога ќе се спомене структурата на лета-лата потребно е да се објасни дека ста-нува збор за два вида летала – оние кои имаат димензии во десетици сантимен-три (секако во опсег на дефинираниот максимум), но и оние кои во својата фор-ма наликуваат на летечки инсекти. Токму производите кои Холивуд секојдневно ги користи, и покрај сите ограничувања од технолошки аспект, се реалност. За цело-сно да се постигне тој „холивудски“ ефект потребно е MAV-леталата кои ги поседу-ваат летните својства на инсектите и да наликуваат на нив – сè со цел леталото да се претопи во средината.

ПРЕДНОСТИ И СЛАБОСТИИ покрај тоа што на употребната вред-ност на овие летала ќе се навратиме мал-ку подолу, база за разбирањето на на-порите за создавање на ваков тип лета-ла се предностите од нивната изработ-ка, но и слабостите кои им задаваат гла-воболки на истражувачите. Предности-те од развојот на MAV-леталата се ек-стензивни – подобро набљудување за зачувување на редот и мирот во опште-ството, ефикасна потрага по преживе-ани во разни несреќи (пр. земјотреси), мерење на радиоактивноста на одредени места (и аналогно на тоа навлегување во околини кои се недостапни или токсични за човекот). Предностите на бојното поле се, исто така, големи – тие претставуваат

��

разлика помеѓу животот и смртта. Сепак создавањето на овие летала има свои слабости, најмногу во однос на лимити-раната технологија – телеоперирањето е клучен проблем бидејќи операторот на земја не може визуелно да го детектира движењето на малото летало на повеќе од ��� m, а за телеоперирање преку ка-мера потребни се моќни трансмитери кои бараат енергија (ова може да е една од причините зошто предничи развојот на автономното управување).

ИСТРАЖУВАЧКИ ЦЕНТРИНа полето на MAV-леталата навистина интензивно се работи. Одредени инфор-мации говорат дека универзитетот „Так-манд“ од Тајван на почетокот на ���� година извршил успешен тест на MAV-летало со замавнувачки крила со тежина од само осум грама и должина на крилата од дваесет сантиметри. Овој прототип ко-ристи SFD-стереовизиски систем (презе-мен од нивниот партнер „Space and Flight Dynamics Lab“), наместо традиционални-те сензори и компјутерски направи. Ле-талото било автоматски контролирано во сите аспекти, освен во височината на лет, која била наводувана од Земјена станица. Се претпоставува дека овој тест е први-от кој инволвира MAV-летало со крила на замавнување и тежина под десет грама кое реализира полуавтоматски лет. Вториот пример кој укажува на резулта-тите од работењето на овој тип летала ќе го претставиме преку интегралниот текст на универзитетот „TU Delft“ од Холандија кој се осврнува на нивниот најнов произ-вод, „DelFly Micro“, трета генерација на проектот „DelFly“.„DelFly Micro е производ на прогресот во науката. Дизајнот на леталото е целина од знаењето кое го имаме во повеќе об-ласти - аеродинамика, механика, елек-троника и технологијата на камерите. Дополнително, „Delfl y Micro“ е одлична платформа за проучување на аеродина-миката и автономијата на мали летечки орнитоптери.Камерата на Delfl y е основа за подобрување на автономијата на ма-лите летечки роботи. Таа дозволува експериментирање со нови идеи од раз-лични полиња – главно компјутери и вештачка интелигенција. Финалната цел е овозможување на лет, автономно, без

интервенција на пилот“.Инаку, „DelFly Micro“ тежи само три гра-ма, има должина од десет сантиметри и е само малку поголем од неговиот наслед-ник, верзијата наречена „Водно коњче“. Предвидувањата на научниците кои ра-ботат на овој проект се дека ќе помине најмалку половина век додека „ние успе-еме да изградиме механички инсекти кои би се однесувале на ист начин како нивните биолошки близнаци“ и додава-ат дека најголемиот проблем е тежина-та на батеријата која во моделот „DelFly Micro“ изнесува еден грам (една третина од вкупната тежина). Во однос на иновациите поврзани со батеријата, треба да се спомене проектот на DARPA („Defense Advanced Research

Projects Agency“ или „Агенција за на-предни истражувачки одбранбени проек-ти“), која за своето MAV-летало нарече-но „WASP“ (оса) користи мултифункцио-нална структура и материјали за изград-ба на крилата на леталото кои ќе служат и за летање, но и за негово напојување. Токму ова подобрување овозможило „осата“ да го собори рекордот во лет на MAV-летало од триесет минути и да по-стави нов кој бил трипати поголем – еден час и триесет минути. Погоре споменати-те мултифункционални материјали биле развиени како дел од програмата на-речена SMFM („Synthetic Multifunctional Materials“ или „Синтетички мултифункци-онални материјали“) која се фокусирала на развој на материјали кои ја комбини-

��

раат структурата со друг критичен систем како енергија, поправка или балистичка заштита. Инаку „осата“ на DARPA е ради-оконтролирано летало со распон на кри-лата од триесет и три сантиметри и вкуп-на тежина од ��� грама. Еден од успешните производи е и „Wasp III“ („Оса �“), произведено од „AeroVironment“ кое (според Пентагон) треба да стане придружник на специјалните единици на САД. Леталото е опремено со инфрацр-вена камера која континуирано и дирек-тно пренесува информации до Земјината контрола. И покрај поголемите димензии (тежина: ��� грама и распон на крилата: ��,� сантиметри), леталото може да биде лансирано со рака. „Wasp III“ има капаци-тет да скенира непријателски цели на од-далеченост од пет километри во период од �� минути.

НЕВЕРОЈАТНИ МАЛИ АВИОНИОвие мали авиони имаат светла идни-на особено во мисии за набљудување и пребарување на сите терени. Сите чети-ри летала се во границите на димензиите дефинирани за MAV-леталата.

�. „CYBERQUAD“„Cyberquad“-от е производ на австрали-ската компанија „Cyber Technology“. Ова летало користи четири вентилатори кои му овозможуваат да лебди во воздухот, но и да слета на секаква рамна површи-на (како хеликоптер). Производот ги вклу-чува сите позитивни аспекти на техно-

израз на локации кои се густи и пошумени (на пример оддалечени планини) каде тра-диционалното воздушно набљудување не е од голема помош – тие во секакви усло-ви ќе пренесуваат моментални информа-ции од бојното поле, што, пак, ќе доведе до донесување на вистински одлуки за следни-те постапки. Дополнително, MAV-леталата можат да откријат биолошко или радио-лошко контаминирана зона, а згора на сè и да му попречуваат на непријателскиот ра-дар. Прогнозите говорат дека идните кон-фликти во најголем број случаи ќе се водат во урбана средина каде набљудувањето секогаш е тешко и комплексно. Токму то-гаш користењето на овие летала би ги дало посакуваните резултати – беспре-корно набљудување, прислушување и откривање на непријателските позиции. Цивилната употреба на MAV-леталата по-кажува широк потенцијал во многу сфери од општественото живеење. Тука повтор-но се јавува набљудувањето како по-мош за цивилните органи на редот и ми-рот, мониторинг при големи несреќи, мо-ниторинг на загадувањето, граничното контролирање и патролирање и помош во комуникацискиот процес.Пред нас имаме нов концепт кој повле-кува употреба на нови технологии, нови материјали и нови принципи – сето тоа е вградено во малите летала кои водат кон голема револуција во областа на возду-хопловите. Затоа не би било грешка до-колку се каже дека нанотехнологијата е новиот најголем пријател на војниците.

Иван Петрушевски

�. ДРОНОТ „STANFORD“Ова летало е производ на професор од универзитетот Станфорд (кој го носи не-говото име) има интересна способност – „прикачување“ на ѕидови со помош на не-говите „лепливи“ ногалки. Леталото кое наликува на авион намерно преминува во т.н. „stall“ и се прилепува до ѕидот додека шокот од ударот го апсорбираат ногалки-те на леталото кое, пак, пред повторно да полета има способност за ротација (со по-мош на фаќалка).

�. „DEVIL RAY“„Ѓаволскиот зрак“ е MAV-летало кое мо же да патува со брзина од �� km/h, а поради долните крилца останува стабилно и на по-мали брзини. Токму помалите брзини и ста-билноста овозможуваат тоа да биде способ-но да се прикачи на енергетските кабли како гавран и да ја „освежи“ својата батерија.

УПОТРЕБА НА MAV-ЛЕТАЛАТАУпотребата на овие летала грубо може да се подели на употреба за воени цели и употреба за цивилни цели. Имајќи предвид дека воените цели биле оние кои го поттикнале истражувањето во оваа област прво ќе се осврнеме на нив. Фактите говорат дека и во моментов MAV-леталата се едни од најпобаруваните при-дружници на бојното поле, што и не изне-надува доколку не заборавиме дека тие се мали и лесни во тежина и погодни за пренесување, едноставни се за користење, евтини се, издржливи и екстремно корис-ни. Нивните предности најмногу доаѓаат до

СПЕЦИФИКАЦИИ МАКС. НОМ.

ИЗДРЖЛИВОСТ �� min �� min

ТОВАР �.� kg ��� g

ТЕЖИНА (ПОЛЕТУВАЊЕ) � kg � kg

ВОЗДУШНА БРЗИНА �� km/h �� km/h

БРЗИНА НА ИСКАЧУВАЊЕ �� m/s � m/s

БРЗИНА НА СЛЕТУВАЊЕ � m/s � m/s

ВИСОЧИНА � km (видео линк) ��� m

ДОСТРЕЛ � km (видео линк) ��� m

ДИМЕНЗИИ ��� X ��� X ���mm

логиите за вертикално полетување и слетување: беспилотна навигација, ме-ханичка едноставност, ниска бучава, ста-билност и ефикасност. „Cyberquad“ поседува надворешни сен-зори од најновата генерација и брзински контроли на висока фреквенција со цел активно стабилизирање на насоката и ви-сочината.

�. XQ-�¦£Леталото означено „XQ-���“ е прoизвод на професор од универзитетот во Кан-зас, САД. Интересно за овој модел е што целата рамка при вертикален лет (од ��� km/h) ротира за �� степени, а придвижу-вачите се оние кои го држат леталото ста-билно.

��

постигнувањата и за придонесот на ма-кедонските војници во мисијата ИСАФ, при што било изразено задоволство од нивната професионалност и посветеност во извршувањето на задачите. Се дис-кутирало и за придонесот на Република Македонија во ИСАФ, за достигнувањата во процесот на транзиција, за напредокот на демократските процеси во Авганистан и за градењето на капацитетите на авга-нистанските безбедносни сили. Претседателот Иванов посетата на Ав-ганистан ја искористи и за средба со ма-кедонските мировници. Тој истакна дека Македонија треба да се гордее со учество-то на нашите војници во мисијата ИСАФ во Авганистан бидејќи тие на најдобар начин ги претставуваат сите реформи во нашата армија. Исто така, се разговарало и за тоа до каде се подготовките за нашето полно-правно членство во НАТО. – Иако сè уште не сме членки на НАТО, овде покажавме дека ги исполнуваме сите обврски и се однесуваме како и сите земји-членки на НАТО, рече претседателот Ива-нов. Тој потенцираше дека македонските вој-ници во оваа мисија придонесуваат и за светскиот мир и за градењето на институ-циите во Авганистан. – Нашите војници професионално ги из-вршуваат сите обврски. Почитувани се и од колегите, но и од локалното население. Иако сме мала држава, на овој начин при-донесуваме да се стабилизира еден дел од светот, посочи претседателот Иванов и додаде оти ова искуство ќе им помогне на нашите војници и во следните мисии.

ВРХОВНИОТ КОМАНДАНТ МЕЃУ МАКЕДОНСКИТЕ ВОЈНИЦИ ВО МИСИЈАТА ИСАФ ВО АВГАНИСТАН

МАКЕДОНИЈАМАКЕДОНИЈАМАКЕДОНИЈА СЕ ГОРДЕЕ СЕ ГОРДЕЕ СЕ ГОРДЕЕ СО СВОИТЕ СО СВОИТЕ СО СВОИТЕ МИРОВНИЦИМИРОВНИЦИМИРОВНИЦИ

ПРИДОНЕСОТ НА МАКЕДОНИЈА ВО МИСИЈАТА ИСАФ ЗАПОЧНА ВО АВГУСТ  ­­  ГОДИНА СО СИМБОЛИЧНО ИСПРАЌАЊЕ НА ДВАЈЦА ОФИЦЕРИ ВО РАМКИТЕ НА ТУРСКИОТ КОНТИНГЕНТ. ВО МОМЕНТОВ РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ВО ИСАФ УЧЕСТВУВА СО  ¥  ВОЈНИЦИ, РАСПОРЕДЕНИ ВО ЧЕТИРИ ПОГОЛЕМИ КОНТИНГЕНТИ. ДОСЕГА ВО ОВАА МИСИЈА УЧЕСТВУВАЛЕ НАД �.�­­ МАКЕДОНСКИ ВОЈНИЦИ

ретседателот на Република Маке-до нија и врховен командант на Ар-ми јата, Ѓорге Иванов, придружуван до нија и врховен командант на Ар-ми јата, Ѓорге Иванов, придружуван до нија и врховен командант на Ар-

од началникот на ГШ на АРМ, ге-нерал-потполковник Мирослав Сто-

јановски, на �� ноември оствари прва посе-та на македонските мировници во Авгани-стан. Во рамките на посетата, претседателот Иванов во Кабул се сретна со највисокиот цивилен претставник на НАТО во таа држа-ва, амбасадорот Марк Седвил, и со генера-лот Дејвид Петреус, командант на ИСАФ. На средбите било разговарано за

��

тоа сите очекуваме дека таа посве-теност ќе остане стабилна и ќе про-должи во нашата заедничка мисија.

Имајќи го предвид придонесот на Армијата на Република Ма--кедонија, исполнувањето на сите услови, како и исполнувањето на потребните реформи за да стане-ме полноправна членка на НАТО-алијансата, дали мислите дека Република Македонија заслужу-ва да биде рамноправен дел од НАТО?– Тоа е прашање за политичарите, јас сум само војник. Ќе ги оставам – Тоа е прашање за политичарите, јас сум само војник. Ќе ги оставам – Тоа е прашање за политичарите,

владините лидери и дипломатите да

Од јуни годинава, откако дојдовте во Авганистан, ова не е Ваш прв контакт со Армија на Република Македонија (АРМ). Го имате тоа искуство од Ирак. Како гледате на придонесот и на подготвеноста на АРМ во мисијата ИСАФ?– Тоа е многу важен придонес, всуш-ност тие нè обезбедуваат во момен-тов, како што и сами знаете. Овде постои цела група на македонски сили, има неколку единици коишто се заедно со американските брига-ди во Регионалната источна коман-да и неколку посебни групи на интер-националниот аеродром во Кабул. Тоа е огромен придонес и задовол-ство ми е што се овде. Можам да до-дадам дека имам дојдено во ваша-та земја во времето кога претседа-тел беше господинот Киро Глигоров. Со текот на годините стекнав огром-на почит за вашите војници, додека бев на Балканот, а потоа и овде.

Како гледате на понатамошна-та соработка помеѓу Алијансата и Армијата на Република Маке-донија во мисиите на ИСАФ?– Верувам дека иднината е јасна и добра, гледаме стабилност и посве-теност. Служиме рамо до рамо веќе подолго време или „шона бај шона“ како што би рекле Авганистанците. Вашата армија изврши многу хра-бра задача кога имаше напад на оваа база пред неколку месеци и за-

го кажат тоа, но би се навратил на вашиот придонес овде кој е многу значаен и важен и кој воедно реф-лектира професионалност и експер-тизам.

Ви благодарам. Со оглед на тоа дека Вие сте избран за еден од ¢�-те највлијателни луѓе на  � век, Вашето мислење дека нашиот придонес во мисијата ИСАФ е зна-чителен многу значи на мојата земја.– Сте направиле добро истражување. Можам да кажам дека задоволство-то е заeмно.

Маја Даниелс, МТВ

СО ГЕНЕРАЛ ДЕЈВИД ПЕТРЕУС, КОМАНДАНТ НА МИСИЈАТА ИСАФ ВО АВГАНИСТАН

„АРМ РЕФЛЕКТИРАПРОФЕСИОНАЛНОСТ И ЕКСПЕРТИЗАМ“

ин

те

рв

ју

ин

те

рв

ју

��

дна нова слика се создава за Балка-нот. Ако некогаш Балканот значеше „буре со барут“, сега овој регион е синоним за стабилност, иако ни Бал-

канот како ни целиот свет не е имун од „бо-лестите“ на �� век, како што се трговијата со дрога, со оружје, со луѓе... Денес, токму одовде, од Балканот, тргнуваат пораки на мир, на соработка, на заеднички развој на многу полиња. Креатори на таа нова пози-тивна клима на Балканот се токму земјите од Јадранската повелба. На почетокот, во мај ���� година, беа само три земји од Јадранската повелба. Тогаш во Тирана земјите од таканаречени-от Западен Балкан: Македонија, Албанија и Хрватска, како членки на „Партнерство-то за мир“ и на Евроатлантскиот партнер-ски совет, ја потпишаа Јадранската повел-ба како камен-темелник на регионалната соработка, но и како лансирна рампа за зачленување во Алијансата. Зад ваквата визија преточена во иницијатива, а подоц-на и во практика, застанаа САД како стра-тегиски партнер, и Италија, Грција и Турција како ментори и лобисти. Повелбата беше значајна не само во од-нос на идното членство во НАТО на земји-потписнички (Албанија и Хрватска веќе се во НАТО, а Македонија, иако доби призна-ние дека ги исполнува сите услови, поради наметнатиот проблем со името на земјата сè уште чека прием), туку и во поглед на продлабочувањето на меѓусебната сора-ботка во однос на справувањето со реги-оналните безбедносни предизвици како што се корупцијата, организираниот кри-

минал, нелегалната трговија и безбедно-ста на границите. Од друга страна, пара-лелно со регионалната соработка се одви-ва процесот на сеопфатни внатрешни ре-форми, заокружување на реформите во одбраната, модернизација на вооружени-те сили и друго. Денес, соработката во рамките на Повел-бата се одвива на повеќе нивоа и полиња на соработка. Во целиот овој процес се вклучени многу институции, се одржуваат средби на ниво на претседатели на држа-ви, министри за одбрана и надворешни ра-боти, заменици-министри за одбрана, за-меници на началници на генералштабови-те, парламентарци, директори на служби-те за безбедност на класифицираните ин-

формации и на експертско ниво. Притоа се вршат консултации и размена на искуства за безбедносни и одбранбени прашања, спречување на пролиферација, контрола на вооружувањето, борба про-тив тероризмот, мерки за градење на до-верба, правни прашања, размена на стра-тегиски документи и друго. Понатаму, се преземаат активности за одржување на заеднички вежби, заедничка обука и об-разование, заеднички состаноци за време на одржување на мултилатералните фо-руми (СЕДМ, ЕАПС, итн.), размена на офи-цери за врски, потпишување на договори за размена и заштита на класифицирани информации, размена на информации на разузнавачките служби, состаноци на кан-

Средба на началниците на армиите на земјите од Јадранската повелба

НОВА СЛИКА ЗА БАЛ КАНОТ НОВА СЛИКА ЗА БАЛ КАНОТ НОВА СЛИКА ЗА БАЛ КАНОТ

��

целариите за односи со јавноста и друго.Несомнен е и придонесот на А�-земјите кон регионалната вое-на соработка и логистичката под-дршка на силите за извршување меѓународни операции предводе-ни од НАТО и подготвеноста на ар-миите од Јадранската повелба за полноправно членство во НАТО и на земјите што се пред нејзините врати. Во таа насока, посебно ме-сто во соработката на А-� земјите претставува успешниот ангаж-ман на комбинираниот медицин-ски тим на А�-земјите во рамките на мисијата ИСАФ, како и активно-стите на комбинираниот медицин-ски тим во Авганистан.Низ заедничките активности во рамките на Јадранската повелба, Република Македонија конкрет-но ја манифестираше својата по-литичка заложба за цврста реги-онална соработка, за натамошни интезивирања и проширување на моделот за партнерство, соработ-ка и размена на искуства во од-бранбениот и безбедносниот си-стем, како и за креирање на нови перспективи за побезбедна идни-на на регионот, во Европа и во све-тот. Притоа, нашето активно уче-ство во меѓународните операции предводени од Алијансата се сил-на потврда за достигнатиот степен на компатибилност и интеропера-

рал Симеон Симеонов, на Србија, генерал-потполковник Милоје Милетиќ, претставникот на Гене-ралштабот на вооружените сили на Република Грција, полковник Дими-триос Кациос, како и командантот на Здружената команда на НАТО во Неапол, адмирал Самуел Ло-клир и заменик-командантот на Ев-ропската команда на САД, кој беше ко-домаќин на средбата, генерал-потполковник Џон Гарднер. Главна тема на средбата беше „Контрола и увид во воздушниот и поморски-от простор и интеграција во НАТО-архитектурата за контрола и кому-никации“.„Алтернатива за регионалната со-работка нема. Покрај тоа што сите земји од Југоисточна Европа кои се движат на патот кон НАТО тре-ба индивидуално да се вложат во исполнување на реформите, се-пак, сите треба да внимаваат на регионалниот пристап и целокуп-ниот ангажман да го насочат кон зближување и доближување на ре-гионот кон евроатлантските инте-грации“, порача министерот за од-брана Зоран Коњановски на три-енаесеттиот редовен состанок на земјите од Јадранската повелба на кој се разговараше за заедничко споделување на искуствата, како и за промоција на заедничките идни и сегашни регионални тренинг-центри. „Заеднички треба сите да

тивност на нашите армии со НАТО. Секако, тоа е и најдобриот адут во напорите за добивање на посаку-ваниот статус во НАТО, но и за ми-рен и безбеден живот на обедине-тиот Балкан.

ЕДИНСТВЕНА АЛТЕРНАТИВАВо почетокот на ноември (од � до � ноември) во Скопје се одржа три-Во почетокот на ноември (од � до � ноември) во Скопје се одржа три-Во почетокот на ноември (од � до

наесеттата средба на началниците на генералштабовите на земјите од Јадранската повелба и САД како стратегиски партнер, на која уште еднаш беше потврдено дека Јадранската повелба од ���� го-дина претставува инструмент за развој на позитивна клима за пона-тамошно зајакнување на безбед-носта во регионот. На средбата во Скопје се најдоа началниците на ар-миите на земјите-членки на А-�: на Македонија, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, кој воед-но беше домаќин и претседавач на средбата; на Албанија, бри-гаден генерал Максим Малај; на Босна и Херцеговина, генерал-потполковник Миладин Милојчиќ; на Црна Гора, вице-адмирал Дра-ган Самарџиќ и заменикот на НГШ на ВС на Хрватска, генерал-потполковник Славко Бариќ. На со-станокот, покрај високи делегации од армиите на земјите-членки на А-� учествуваа и првите луѓе на во-оружените сили на Бугарија, гене-Средба на началниците на армиите на земјите од Јадранската повелба

НОВА СЛИКА ЗА БАЛ КАНОТ НОВА СЛИКА ЗА БАЛ КАНОТ НОВА СЛИКА ЗА БАЛ КАНОТ

ЈАДРАНСКАТА ПОВЕЛБА ОД  ­­¦ –

ИНСТРУМЕНТ ЗА РАЗВОЈ НА ПОЗИТИВНА

КЛИМА ЗА ПОНАТАМОШНО ЗАЈАКНУВАЊЕ

НА БЕЗБЕДНОСТА ВО РЕГИОНОТ

�. МОМЕНТ ОД ЗАЕДНИЧ-КАТА ВЕЖБА НА ЗЕМЈИТЕ ОД ЈАДРАН-СКАТА ПО-ВЕЛБА, СКОПЈЕ  ­­£ ГОДИНА

влијаеме за да ја подобриме безбедносна-та архитектура на Балканот, истакна мини-стерот Коњановски. Балканските земји се мали и по територија и по број на жители, но можат многу да дадат во однос на бор-бата против глобалниот тероризам и за-каните кои се јавуват со лиферацијата со оружје“.Министерот Коњановски искажа голема благодарност до САД, кои уште од ���� го-дина се јавуваат како партнер на А-� гру-пата, која денеска е зголемена со две нови членки, Босна и Херцеговина и Црна Гора, и Србија како набљудувач. „Резулталтите од соработката со САД очигледно се видливи за сите. Јасно е каде беше нашиот регион во ����-���� година, а каде е денеска – многу блиску до целосна интеграција во ЕУ и во НАТО. Регионот денеска во Скопје е на едно место и го дава можеби најзначајниот здив кон евроатлантска интеграција“, истак-на министерот Коњановски.Амбасадорот на САД во Македонија, Фи лип Рикер, искажа задоволство што Јадранската група од три се зголемила на пет членки, со приклучувањето на Бос-на и Херцеговина и Црна Гора како дел од иницијативата. „Меѓу САД и Јадранската група, истакна амбасадорот Рикер, како и директно со Република Македонија, има успешна сотработка. Имаме добра сора-ботка и на теренот во Авганистан и пред тоа во Ирак. Ваквите состаноци, како и на-шата соработка на терен, ја потврдуваат нашата успешна соработка и партнерство-то што постои меѓу САД и Македонија“.Средбата на началниците на генералшта-бовите на земјите-членки на Јадранската

Командантот на Здружената команда на НАТО во Неапол, адмирал Семјуел Ло-клир, нагласи дека Алијансата има многу добра способност и можност да ги инте-грира македонските сили во НАТО. „Сигу-рен сум дека Македонија наскоро ќе стане полноправна членка на НАТО“, рече адми-рал Локлир, нагласувајќи дека македонски-те сили даваат клучен придонес во мисии-те во кои се присутни, а особено во ИСАФ. „Вежбата ’Балкански блесок’ беше значаен камен-темелник за припадниците на серти-фицираниот баталјон. Сите треба да биде-те многу горди на нивните постигнувања бидејќи тие им покажаа на останатите земји од светот дека се гради една голе-ма армија во оваа земја“, истакна адмира-лот Локлир.

ПРОДЛАБОЧУВАЊЕ НА СОРАБОТКАТАВо таа смисла беше срочена и заедничка-та изјава на началниците на генералшта-бовите на земијте од А�-групата. „На де-нешниот состанок, се вели во изјавата, повторно ја потврдивме нашата залож-ба за зајакнување на односите со земјите-потписнички и за продлабочување на со-работката преку развој на регионални иницијативи. Овој пристап кон односите во регионот претставува дел од нашите здру-жени напори за зачувување на нашиот траен мир и стабилност. За таа цел јасно ја потврдуваме потребата за регионален пристап во изградбата, подобрувањето и одржувањето на нашите основни способ-ности и надлежности“. Различните национални гледишта и пла-но ви за градење на основните одбран-бе ни способности, како што се посочува во заедничката изјава, понекогаш се пре-кло пуваат со националните долгорочни це ли во одбранбеното планирање. При-тоа иницирањето на регионални проек ти за заедничките програми за поддр шка на развојот на капацитетите ќе ре зултира во заеднички придобивки. Про дла бочу ва-њето на соработката во оваа насока ќе им овозможи на земјите поина ков пристап во ублажувањето на нега тивното економ-ско влијание врз нацио налните набавки, а покрај тоа заедничкото користење на ре-сурсите би било попрак тично и поисплат-ливо, се додава во изјавата.На средбата, како што се истакнува во за-едничката изјава, бил презентиран и пред-лог за регионален пристап кон градењето на основни способности за противвоздуш-на одбрана. „Овој пристап првенствено би се однесувал на набљудувањето и на ко-муникациите со цел да се зајакнат нацио-налната команда и контрола. Тоа би бил проект за избегнување на удвојувањето, максимално зголемување на придобив-ките, интегрирање на нашите нацио-нални системи со земјите од регионот, зголемување на одржливоста и ефектив-носта, подобрување на регионалната ин-тероперативност и на размената на ин-формации, како и создавање на сигурен и безбеден воздушен простор“, се истакнува во заедничката изјава на началниците на ГШ на А�-групата. Предложениот пристап ќе им биде презентиран на национални-те власти за понатамошно разгледување на можноста за имплементирање на иницијативата.

В. Д.

��

повелба, според началникот на Генерал-штабот на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, е израз на цврста-та определба и посветеност на лидерите на воените организации на државите кои имаат претставници на конференцијата за да дадат целосен придонес на вкупни-те напори за стабилизирање на регионот.„Не е тешко да се заклучи дека стабилно-ста и безбедноста на регионот во овој мо-мент е многу поквалитетна и подобра во однос на состојбите пред десетина годи-ни“, истакна генералот Стојановски. „На овој начин даваме придонес и на поли-тичките напори за интегрирање на це-лиот регион во НАТО и во ЕУ. Со своето ангажирање во рамките на Јадранската повелба покажавме дека оваа соработка е успешна, а за тоа најдобро говорат постиг-натите резултати: две од тогаш три, а сега пет држави-членки – Хрватска и Албанија станаа полноправни членки на НАТО што, пред сè, е нивен национален успех, но и наш заеднички успех“, рече генералот Стојановски, нагласувајќи дека искуствата стекнати во минатиот период ќе бидат спо-делени и оти набргу на Алијансата или на ЕУ ќе се приклучат и трите останати член- се приклучат и трите останати член-ки на А-� – Македонија, Босна и Херцего-вина и Црна Гора во зависност од приори-тетот во националните интереси.Генералот Стојановски посочи дека се гор-ди што придонеле состојбата во регионот да биде многу постабилна и што им оста-виле простор на политичарите повеќе да се занимаваат со некои други прашања наместо со прашањата кои беа проблема-тични во минатото.

��

На вежбата „Балкански блесок 2010“ (Balkan Flash 2010)

ПоказПоказПоказ

а армискиот полигон „Криволак“, како и во Центарот за обука „Пепе-лиште“, во касарните „Илинден“ во Скопје и „Јане Сандански“ во Штип, и на аеродромот „Петровец“, од

�� октомври до � ноември ���� година, се одржа воената вежба „Балкански бле-сок ����“ (Balkan Flash ����) на која Де-кларираниот среден пешадиски баталјон на АРМ од составот на �. механизирана пешадиска бригада, Четата за длабинско набљудување од Полкот за специјални операции, четата на Воена полиција и хе-ликоптерскиот детачмент од вВИНГ, како и другите учесници на Вежбата, се покажаа во вистинско светло. Тие потврдија дека се работи за високопрофесионални и извеж-бани, секогаш подготвени и ефикасни еди-ници кои практично и доследно ги спро-ведуваат предвидените НАТО-стандарди, промовирајќи ја интероперативноста на АРМ со армиите на земјите-членки на НАТО и се секогаш подготвени за нови

ВОЈНИЦИТЕ И СТАРЕШИНИТЕ ОД СОСТАВОТ НА ДЕКЛАРИРАНИТЕ ЕДИНИЦИ ДЕМОНСТРИРАА ВИСОК СТЕПЕН НА ОБУЧЕНОСТ И ЦЕЛОСНА БОРБЕНА ГОТОВНОСТ

на врвна обученост на врвна обученост на врвна обученост и борбена готовности борбена готовности борбена готовност

��

воздушна поддршка на средниот механи-зиран пешадиски баталјон. Сценариото на вежбата „Балкански бле-сок ����“ немаше намера да претстави не-кое постоечко или некоја постоечка свет-ска ситуација или, пак, некоја планирана ситуација. Според сценариото, настаните се случуваа во фиктивна земја, Камберија, која се наоѓа во Јужноморскиот регион. Камберија е држава составена од две про-винции со вкупно население од три мили-они жители. Со Уставот од ���� година е конституирана како нова демократска земја со не многу силна централна власт, а во периодот на транзиција во земјата има длабоки социјални и политички подел-би. Целта на мисијата на Вежбата беше да се спречат какви било насилства помеѓу двете страни и да се обезбедат услови за враќање на раселените лица.Во решавањето на дадените настани и ин-циденти, припадниците на декларираните единици на АРМ ги применуваа досегаш-ните искуства стекнати од учеството на меѓународните воени вежби и од мисиите надвор од државата. Сè што беше изведено беше до совр-шенство прецизно и професионално из-ведено. Можеби поведен од тие впе-чатоци, министерот за одбрана, Зоран Коњановски, веднаш по завршувањето на оваа атрактивна за око, но фрапантна по доловувањето на беспрекорно изведе-ната акција со употреба на бојна муниција, потенцираше дека Република Македонија е подготвена уште денес да биде полно-правна членка на НАТО.

дена тактичка вежба со бојно гаѓање „За-силен механизиран пешадиски баталјон во напад“. На Денот на високи гости при-суствуваа: министерот за одбрана, Зо-ран Коњановски, началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, високи претставници од Вла-дата на Република Македонија и пратени-ци во Собранието-членови на Комисијата за одбрана и безбедност, високиот воен претставник на НАТО во Република Македонија, бригаден генерал Давид Ху-мар, пензионирани генерали на АРМ, ви-соки гости од МО и ГШ на АРМ, претстав-ници на локалната самоуправа од Штип, Неготино и Кавадарци и други. За оваа прилика беа поканети и амбасадорите и воените аташеи акредитирани во Репу-блика Македонија, а присуствуваа и ви-соки воени претставници од армиите на: Албанија, Босна и Херцеговина, Романија, Србија, Турција, Хрватска и Црна Гора, кои на „Балкански блесок ����“ беа во улога на набљудувачи.На Вежбата, покрај Механизираниот пе-шадиски баталјон од составот на �. меха-низирана пешадиска бригада, учествува-ше и борбениот хеликоптерски сквадрон (Ми-��) од составот на воздухопловниот ВИНГ и артилериско-ракетната батерија од составот на самоодниот артилериски баталјон. Покрај практичната примена на тактиките и процедурите за изведување на офанзивни борбени дејства, тие ја де-монстрираа нивната висока обученост во извршување различни гаѓања од пешади-ско и артилериско вооружување, како и

мировни мисии. Вежбата „Балкански бле-сок ����“ претставува континуитет на веж-бите „Македонски блесок“, а тоа се чети-ри години вежби и оценување од НАТО и самооценување на декларираните едини-ци на АРМ, и претставува последна или завршна фаза според методологијата за оценување за највисокото Ниво � – CREVAL согласно OCC-концептот на НАТО. Според бројноста на персоналот (околу ���� учесници), „Балкански блесок ����“ е досега најголемата и најсложената во-ена вежба која се изведува со единиците на АРМ од нејзиното формирање. Во ко-мандната структура на Вежбата беа вклу-чени припадници од ГШ на АРМ, ЗОК, Ко-мандата за логистика, Командата за обука, �. механизирана пешадиска бригада, Пол-

кот за специјални операции, Баталјонот за Воена полиција и Баталјонот за врски. Целта на Вежбата беше да се оцени и да се верифицира обученоста, оперативна-та способност и борбената подготвеност на декларираните единици на АРМ соглас-но Концептот за оперативни способности на НАТО, со кој се врши оценување на ви-стинските можности за распоредување на единиците во мисии предводени од НАТО, од ЕУ и од ОН.

СОВРШЕНО ПРЕЦИЗНОНа армискиот полигон „Криволак“ во рам-ките на воената вежба „Балкански бле-сок ����“ на � ноември се одржа Денот за високи гости. Во согласност со програ-мата за Денот на високи гости беше изве-

РАБОТНА ПОСЕТА Во работна посета на вежбата „Балкан-ски блесок  ­�­“ престојуваа: претстав-ници од НАТО-штабот од Скопје, висо-ки воени претставници од армиите член-ки на НАТО и ПзМ на: Албанија, Босна и Херцеговина, Романија, Србија, Турција, Хрватска и Црна Гора, кои на воената вежба „Балкански блесок  ­�­“ беа во улога на набљудувачи, како и други го-сти од АРМ. За време на престојот, при-сутните гости имаа можност да се запо-знаат со планот и со оперативните цен-три на вежбата „Балкански блесок  ­�­“, а набљудувачите од армиите на НАТО и на Партнерство за мир имаа можност да го набљудуваат OCC НАТО-оценувањето Ниво   и самооценувањето Ниво  .

��

„Денес видовме организација, денес ви-довме сила, денес видовме одговор на она што значат реформите во едно ми-нистерство. Денешната вежба говори за постигнатите реформи во АРМ. Како ми-нистер и обичен граѓанин сум горд на она што го видовме денес. Мојата оцена од прикажаното досега е на највисоко ниво“, истакна министерот Коњановски. Мини-стерот за одбрана Зоран Коњановски појасни дека вежбовната активност ја пла-нирале веќе една година и најави дека вак-ви активности ќе има и за другите едини-ци кои ќе бидат сертифицирани за учество во мировните мисии надвор од Република Македонија.Началникот на Генералштабот, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, ис то

така беше задоволен од презентираната завршна фаза.„Денес е голем ден за АРМ. Како началник на ГШ на АРМ горд сум на сите учесници во Вежбата“. Тој додаде дека презентацијата на Вежбата ја презентира готовноста на вооружените сили на Македонија како ре-зултат на сето она што се работело во из-минатите месеци, денови, но и години. „Прерано е да се донесуваат одлуки за оценување, истакна началникот на ГШ на АРМ, но според претходните извештаи си-гурен сум дека позитивно ќе бидеме оце-нети. Со тоа воените единици ќе добијат дозвола за надворешно воено учество во мировни мисии во светот“. На оваа најмасовна вежба досега, како што информираше директорот на Вежба-та, полковник Митре Стојанов, учествува-ле �.��� учесници, биле потрошени голе-ми количини бојна муниција и биле анга-жирани над ��� моторни возила и друга воена техника. На Вежбата присуствувале и претставници од �� земји-членки на Пар-тнерството за мир и земји-членки на НАТО.„Сите планирани активности на Вежбата се целосно реализирани, а целта е постиг-ната. Очекуваме дека и финалната оце-на ќе биде позитивна“, оцени полковни-кот Стојанов, подвлекувајќи оти самооце-нувачкиот дел го реализираа тимови од АРМ, еден тим за копнениот дел и други-от за военото воздухопловство, а се спро-веде и НАТО-оценување Ниво-�, CREVAL.Истото го истакна и полковникот Франц Јозеф Нолте, оценувач на НАТО. „Вежба-та, вели тој, целосно се изведува според

процедурите на НАТО и онака како што очекуваме“.

ПРЕД НОВ ПРЕДИЗВИКСо издавањето на последната фрагме-тална наредба од раководството на веж-бата, во претпладневните часови на � но-ември ���� година заврши OCC НАТО Ниво � – CREVAL и самооценувањето Ниво � – ТАCEVAL на декларираните еди-ници на вежбата „Балкански блесок ����“. Војниците и старешините од составот на декларираните единици демонстрираа ви-сок степен на обученост и целосна борбена готовност при реализацијата на вкупно �� настани и �� инциденти за OCC–концептот на НАТО Ниво � – CREVAL и � настани и �� инциденти за самооценувањето Ниво � –

ТАCEVAL и над �.��� елементи-прашања според кои беа оценувани. Оценувањата и самооценувањето Ниво � беа изврше-ни според Листата за проверка и Листата на инциденти во различно време и на раз-лични места, и притоа беа изведени сите предвидени борбени операции и опера-ции за поддршка на мирот.Преку OCC–концептот на НАТО Ниво � и самооценувањето Ниво � единици-те кои учествуваа на вежбата „Балкан-ски блесок ����“ на најдобар можен на-чин ја презентираа пред домашната и меѓународната јавност својата подготве-ност за изведување на практични фор-ми на обука според НАТО-стандардите. Свесни за значењето на OCC НАТО Ниво � и Самооценувањето Ниво � тие го да-доа својот максимален придонес во реализацијата на оваа задача. По успеш-ното завршување на воената вежба „Бал-кански блесок ����“ најдоцна за еден ме-сец ќе се добијат и оцените за највисоко НАТО-оценување, Ниво-�, CREVAL, кое е од големо значење за АРМ и за Републи-ка Македонија на меѓународен план. Со завршувањето на вежбата „Балкански блесок ����“, како што истакнува начални-кот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски, успешно заврши уште еден предизвик за АРМ. „Од утре, вели генералот Стојановски, стартуваме со нов, уште поголем предизвик: подготов-ка на баталјонската борбена група за уче-ство во мисии“.

Зоран Јанакиевски

РАБОТНА ПОСЕТА

РЕАЛИЗИРАНИ CIMIC-ПРОЕКТИ Во рамките на изведувањето на веж-бата „Балкански блесок“ беа планира-ни два CIMIC-проекти. Првиот се реа-лизираше на  ¢ октомври  ­�­ г. во оп-штината Демир Капија каде што учес-ниците на вежбата врачија донација во „Специјалниот завод“ во Демир Капија. Донацијата во името на припадници-те на АРМ официјално беше врачена од началникот на Штабот на вежбата, пот-полковник Сашо Јанев. Вториот проект се реализираше во с. Криволак за еко-лошко уредување на просторот, со кој припадниците на инженериската чета од �. мпбр го отстранија отпадот во око-лината на селото, со цел создавање на почиста и поздрава животна средина.

РЕАЛИЗИРАНИ CIMIC-ПРОЕКТИ

��

дамна не сме биле во Команда-та за обука на АРМ, но мене ми се чини како да сме биле вчера. Уште на влезот на касарната „Алексо

Демниевски-Бауман“ во Велес, каде е сместена Командата за обука, наидовме на иста слика: соодветно, на војнички на-чин „дотерани“ патеки и алеи со цвеќиња, среде кои се „чепати“ стара хаубица, како потсетник на старите, минати времиња.Командантот на Командата, полковник Љупчо Костовски, точно во секунда во договореното време нè пречека во не-говата канцеларија со познатото маке-донско „добредојдовте“. Нè poнуди со кафе, а веднаш потоа, како што приле-га на искусен војник, премина на работа. „Овде, вели, нема време за губење“. По-тоа „рафално“ зaпочна да нè запознава со мисијата, со капацитетите и со можно-стите на Командата за обука.

АРМИСКИ ШКОЛСКИ ЦЕНТАРКомандата за обука (КзО) е формирана на �� март ���� година во Скопје. По не-колкуте измени, на �� декември ���� го-дина беше извршена промоција на но-вата структура на КзО со седиште во гарнизонот во Велес со основна мисија: реализација на индивидуалната обука на војници, питомци, подофицери и офице-ри од активниот и резервниот состав и поддршка на колективната обука на еди-ниците на АРМ.Со новата организациско-формациска структура, Командата за обука успеш-но ги развива и ги спроведува курсеви-те за основна и напредна индивидуална обука на професионалните војници, како

и курсевите за континуирана едукација и развој на подофицерскиот кор на АРМ во согласност со потребите на Армијата и специјализирана обука и курсеви за странски јазици. Во формацискиот со-став на Командата за обука се и колек-тивните центри за обука – армискиот по-лигон „Криволак“ со Центарот за обука „Пепелиште“,стрелиштето „Петровец“, центрите за обука во зимски услови и на вода, Центарот за странски јазици и Цен-тарот за дресура на службените кучиња, а од неодамна и Центарот за обука на пи-томците. Со тоа Командата за обука доби нова димензија, зголемувајќи го капаците-тот за давање поддршка на практичната обука на единиците на АРМ и има исклу-чително важна улога во јакнењето на нив-ната борбена готовност и во подготовка-

та за извршување мисии. Вака поставени-те задачи, Командата за обука ја ставаат на преден план при воспоставувањето на единствен, интегриран, ефикасен и ефек-тивен систем за перманентно воено обра-зование, воена обука и усовршување на припадниците на АРМ.„Всушност, вели командантот, ние сме еден вид армиски школски центар. Нема професионален војник или подофицер, а од неодамна и питомец, што не поминал некоја скала на обука кај нас“. Командата за обука во досегашниот пе-риод покажа дека има капацитет за реализација на новите мисии и зада-чи. Впрочем, во оваа фабрика за кадри, како што уште ја нарекуваат Командата за обука, работат искусни, професионал-но определени и обучени кадри, посвете-

Во посета на Командата за обука на АРМ

Фабрика за лидериФабрика за лидериФабрика за лидери

васил дичевски

��

ни на работата. Затоа и резулта-тите не изостануваат. „Горди сме на тоа што досега сме го постигнале, вели коман-дантот Костовски. Посебно затоа што придонесовме денес во це-лата АРМ да се работи по еднак-ви стандарди“. Меѓу другото и за-тоа што овде на обука доаѓаат најдобрите поединци од едини-ците на АРМ. Во текот на индиви-дуалната обука тие се стекнува-ат со знаење, професионалност, извежбаност и со сите други ква-литети што треба да ги има секој војник. Потоа, кога тие се враќаат во единиците на АРМ, полесно се вклопуваат во колективната и стручноспецијалистичката обука.

ра во Центарот за странски јазици во Скопје. Изучувањето се реали-зира низ два курсеви и тоа: интен-зивен во времетраење од � месе-ци во � гарнизони (Скопје, Штип, Тетово, Петровец и Кичево) и по-ци во � гарнизони (Скопје, Штип, Тетово, Петровец и Кичево) и по-ци во � гарнизони (Скопје, Штип,

луинтензивен во времетраење од �-� месеци во � гарнизони (Скопје, Велес, Криволак, Охрид, Кумано-во и Штип) во вкупно �� групи со вкупно ��� слушатели.Армискиот полигон „Криволак“, пак, е наменет за колективна под-дршка на обуката на единици-те на АРМ. Во него моментално можат да се сместат вкупно ��� лица во тврда градба, во бунга-лови �� лица, во контејнери ��� лица и во шатори �.��� лица. Се

Освен тоа, денес во секоја еди-ница на АРМ има сертифицирани инструктори од Командата за об-ука коишто во КзО завршиле со-одветен курс за инструктори, а припаѓаат на соодветна единица на АРМ.Во новинарскиот нотес не може да ги забележиме сите активности на КзО. Ги има толку многу што едноставно тоа не е можно. За-тоа само телеграфски ги бележи-ме. „Да оставиме нешто и за друг-пат“, коментираме притоа.

КВАЛИТЕТОТ НА ПРЕДЕН ПЛАНИзучувањето странски јазици на припадниците на АРМ се реализи-

Фабрика за лидериФабрика за лидериФабрика за лидериФабрика за лидериФабрика за лидериФабрика за лидери

�. ПОЛКОВНИК ЉУПЧО КОСТОВСКИ, КОМАНДАНТ НА КЗО: НИЕ СМЕ ЕДЕН ВИД АРМИСКИ ШКОЛСКИ ЦЕНТАР

 . ТАКТИЧКА ОБУКА ВО ГАЃАЊЕ

¦. НА ЧАС ПО ТОПОГРАФИЈА

��

изведува обука и се реализираат гаѓања од родовите на пешадија, артилерија, ОМЕ, ПВО, авијација, инженерија, АБХО и специјалните единици. Моментално во тек е втората фаза од развојот на АП „Криво-лак“ во регионален тренинг-центар. Стрелиштето „Петровец“ е наменето за поддршка на колективната обука на еди-ниците на АРМ. На стрелиштето се реали-зираат сите видови гаѓања со калибар до ��,� mm, а исто така се изведува и обука од страна на пешадиските единици, ОМЕ и инженерија.Кампот за обука на вода е наменет за ко-лективна поддршка на обуката на едини-ците на АРМ. Во истиот моментално мо-жат да се сместат вкупно �� лица. Се из-ведува обука од областа на пливањето, нуркањето, спасување во вода, возење на пловила, едрење и специјални операции.Кампот за обука во зимски услови е наме-нет за колективна поддршка на обуката на единиците на АРМ. Кампот моментал-но се реновира и, според очекувањата, во наредните две години АРМ ќе добие со-времен центар за обука во зимски услови за потребите на единиците на Армијата, а според размислувањата истиот ќе може да се користи и за обука на единиците на соседните армии. Се изведува обука од областа на скијањето, пребарување и спасување во зимски услови, возење на возила во зимски услови, изградба на за-солништа во снег, преживување во зим-ски услови и специјални операции.Центарот за обука и дресура на службе-ни кучиња (ЦОДК) се грижи за правилно одгледување на кучиња и обезбедување доволен број на обучени службени кучиња за разни намени, како и оспособување на инструктори и војници за водачи на служ-бени кучиња за потребите на АРМ.Во Центарот за обука на питомци (ЦОП) се врши подготовка и реализација на основната воена обука на питомците и кандидатите за офицери за службите во АРМ. Покрај другото, овде се врши организација и реализација на основна воена обука со питомците и со кандида-тите за офицери на службите во АРМ; организација и реализација на општа во-ена обука до ниво на вод со питомците и кандидатите за офицери на службата во АРМ и други активности.

ВОЈНИЧКА ДОБЛЕСТЗа време на престојуот во КзО можевме само да го посетиме Центарот за индиви-дуална обука (ЦИО). Тука, според нашиот

впечаток, се случуваат најважните момен-ти од војничкиот живот на секој доброво-лец, професионален војник, подофицер и питомец.Првичниот впечаток е дека овде се живее поинаков, типичен војнички живот, но во нови, современи рамки. Овде војничката азбука ја учат доброволците, но натамош-ните генерации стигнуваат до врвот на она што значи војничка обука и војничка доблест. Тука нè пречека командантот на ЦИО, пот-полковник Трајанчо Петрoвски. Заедно со него беше првиот подофицер на ЦИО, Љупчо Стојков, наредник. И двајцата се млади но енергични луѓе, како што и при-лега за претставници на подофицерскиот и на офицерскиот кор на АРМ.

Командантот на ЦИО, потполковникот Петрoвски, отсечно нè информираше за тоа што сè се работи овде, како тоа да е нешто вообичаено, секојдневно. Впро-чем, обуката овде е секојдневие: со обука започнува денот, а се завршува со мисла како да се продолжи наредниот ден.Командантот телеграфски ни ги набројува мисиите и задачите на ЦИО, почнувајќи од подготовката и реализацијата на обу-ката на граѓани на доброволно служење на воениот рок и на професионалните војници (ПФВ) сè до курсевите за подо-фицери и за питомци. Овде се реализи-раат напредни курсеви за офицери и по-дофицери; основен курс за подофице-ри; обука на професионални војници и спроведување на обука со војници на до-броволно служење на воениот рок

Обуката во Центарот за индивидуална обука – Велес се реализира преку Курс за основна воена обука на војници на до-броволно служење на воениот рок, � пати годишно по ��� војници или вкупно ��� војници годишно.Курсот за основна воена обука на профе-сионални војници се организира � пати го-дишно по ��� слушатели или вкупно ��� слушатели годишно, а примарниот курс за лидери, � пати годишно по �� слуша-тели или вкупно ��� слушатели годишно.Курсот за основна воена обука на подо-фицери, пак, се организира � пати годиш-но по �� слушатели или вкупно ��� слу-шатели годишно, напредниот курс за по-дофицери, � пати годишно по �� слуша-тели или вкупно �� слушатели годишно,

��

а борбено-штабниот курс за подо-фицери – � пати годишно по �� слушатели или вкупно �� слушате-ли годишно. Освен тоа тука се ре-ализираат и курсевите за прв по-дофицер во чета, еднаш годишно �� слушатели, и курсот за инструк-тори, � пати годишно по �� слуша-тели или вкупно �� слушатели го-дишно.Курсевите за војници и подофице-ри се реализираат согласно Кон-цептот за развој на ПФВ и Концеп-тот за развој на подофицери и со-гласно потребите за курсирање односно стручно оспособување и усовршување на подофицери во АРМ.Курсевите за главни подофицери, пак, се реализираат во странство, во зависност од потребите.После реализацијата на индиви-дуалната обука во КзО подофи-церите се враќаат во единици-те на АРМ каде што продолжу-ваат со колективната обука. Во меѓувреме, согласно Концептот за развој на подофицери, се враќаат во КзО на стручно оспособување и усовршување за да можат да на-предуваат во својата кариера.И тоа не е сè.Најважното од сè што се случува овде е грижата за војникот, подо-фицерот и офицерот да ги стекнат сите оние доблести што го красат војникот на новото време.„Го следиме развојот на секој подо-

фицер и војник, вели командантот на ЦИО, потполковник Петревски. Нема поголемо задоволство од тоа кога ќе чуете дека војникот што сте го оспособиле, во кој сте внеле војнички гени“, е меѓу најдобрите и во матичната единица“.Впрочем, многумина од поранеш-ните „курсисти“ денес се инструк-тори кои, поминувајќи ги соодвет-ните напредни курсеви за инструк-тори, сега се новиот, би рекле, НАТО-здив на ЦИО и на ЦзО.Додека бевме во посета кај нив, во ЦИО се организираа три курсеви: за војниците-доброволци, прима-рен курс за лидери и напреден курс за подофицери – идни инструкто-

та единица за логистика во Кума-ново каде што бил автомехани-чар. „Овде има добри инструктори, вели тој. Иако овде сум кратко вре-ме, веќе многу научив.“Инаку, тој ден како облаците да го затскрија небото и дожд „исту-ри како од кабел“. Токму тој ден, во тоа време, редовна обука имаа посетителите на курсот за лиде-ри. Арбнеша Исенај, водник, ин-структор на Курсот за лидери, се-пак беше задоволна. Сите ��-мина посетители на Курсот го даваат максимумот“, вели таа. Потоа, по снимањето за нашата редакција, на војниците им зададе отсечни наредби и тие дисциплинирано ги извршуваа. Се гледа дека Арбне-ша е лидер со авторитет, кој идни-те заставници-лидери верно го ко-пираат.Најпосле разговараме и со поста-риот водник Драган Донев. Тој веќе е искусен инструктор за про-фесионални војници, но сега го по-сетува напредниот курс за подо-фицери на коишто утре ќе им пре-дава. „Имам искуство и знаење, вели тој, но овде научив уште многу нови нешта“. Кога го гледа-ме така стамен, небаре два метри висок, а со голема доза на самоу-вереност и авторитет, не можеме а да не помислиме дека овде, во ЦИО, квалитетот е пред сè друго.Во таа смисла го завршуваме и разговорот во Центарот за обука.„Научените лекции, вели коман-дантот на ЦЗО, полковник Љупчо Костовски, ќе бидат примарни во нашата работа. Секогаш има ме-сто да понудиме нешто ново, во интерес на квалитетот на обука-та. Наскоро, на пример, планира-ме одвивање на краткорочни кур-севи за конкретни потреби. На пример, за cimic-односи. Секогаш има нешто ново во обуката, а ние настојуваме тие новини да ги сле-диме и веднаш да ги инкорпорира-ме според нашите потреби“. Од КзО заминавме со едно до-видување. Впрочем, во текстот што им го нудиме на читателите прикажавме само дел од нивните активности. За другите, се надева-ме, ќе пишуваме наскоро.

ри на повисок ранг од сегашниот.Кога разговараме со војниците-доб роволци, Зорица Брндевска и Александар Алексовски, тој ен ту-зијам едноставно бликаше од нив.„Војничката униформа, вели Зо-рица, беше главниот мотив што се пријавив за војник-доброволец. Ако сега ме прашате, веднаш ќе ви одговорам дека нема поубав жи-вот од војничкиот. Сонувам ут ре како пфв да одам во мисија. Се на-девам дека ќе ми се оствари овој сон“.„Тој што ќе влезе овде, во ЦИО, вели Александар, излегува како друг човек. Со навики за ред, дис-циплина, професионалност, чо веч-ност. Одовде, додава тој, може да се излезе само како подобар чо-век“.Зорица, сепак, не крие една чо-вечка мана. „Не знам зошто, вели таа, и јас, како и Александар, не бев вклучена во обуката со поста-риот водник Станчев. Дванаесет-мина од нас имаа посебна, исцрпу-вачка обука. Јас, иако сум жена, мислам дека можев успешно да ја завршам“. Притоа, не без доза на гордост, кажува дека во гаѓањето била супериорна, над сите стан-дарди.Гордоста што е пфв и што наско-ро ќе го заврши примарниот курс за лидери, не го крие ни Суат Илјази. Овде дошол како најдобар и најдисциплиниран во негова-

¥. ПОДГОТОВ-КА НА ТИМ ЗА ЗАДАЧА

�. ПОТПОЛ-КОВНИК ТРАЈАНЧО ПЕТРOВСКИ: КВАЛИТЕТОТ ПРЕД СÈ:

�. НАРЕДНИК ЉУПЧО СТОЈКОВ: СИТЕ ГО ДАВААТ МАК-СИМУМОТ

¢. ПФВ СУАТ ИЛЈАЗИ: ОВДЕ МНОГУ НАУЧИВ

£. ЗОРИЦА БРНДЕВСКА И АЛЕКСАНДАР АЛЕКСОВСКИ:НЕМА ПОУБАВ ЖИВОТ ОД ВОЈНИЧКИОТ

�. ПОСТАР ВОДНИК ДРАГАН ДОНЕВ:ИСКУСТВОТО МНОГУ ЗНАЧИ

�­. ТАКТИЧКИ МАРШ

овремениот начин на живот е испол-нет со модерни трендови кои го за-сегаат речиси секој домен од оп-штеството и кои во актуелниот пе-риод на глобализација се шират со

неверојатна брзина. Се разбира дека тие трендови не се секогаш во рамките на за-конски дозволеното, па следствено на тоа се случува одредено дејство да биде ка-рактеризирано како нелегално односно противзаконско. Без сомнение, како едно од најголемите современи зла е нелегал-ната трговија и употреба на опојни дроги, „индустрија” која според последните стати-стички показатели е меѓу првите десет на светско ниво со околу ��� милијарди дола-ри годишни приходи.

ОД САМРАК ДО ЗОРИНелегалната трговија со опојни дроги прет-ставува плодна почва за огромна заработу-вачка и во најмоќната, односно најбогатата држава во светот – САД. На пример опи-умот почнал да се шири во средината на �� век од страна на кинеските доселени-ци на американскиот континент. Ова со си-гурност го означува почетокот на еден од најголемите пороци на американското оп-штество. Нелегалната трговија и употреба на опојни дроги постојано им задава „главоболки“ на американските лидери. Тие постојано раз-мислуваат за тоа како да се дојде до ви-стинскиот концепт и стратегија за борба против дрогата. Земајќи го предвид порас-тот на користење на дрога во ��-тите годи-ни на минатиот век, воведувањето на но-вата дрога – кокаинот (скапа, но висококва-

несувал околу �� милиони долари и глобал-но таа имала �� надворешни канцеларии (надвор од САД). Во моментот, DEA ја за-стапуваат над ���� специјални агенти, го-дишниот буџет е над � милијарди долари, а имаат свои претставништва во �� држа-ви низ светот.

ОСНОВНА МИСИЈАМисијата на Администрацијата за борба против дрогите е да ги спроведува зако-ните кои го регулираат сегментот на дро-ги (легални и нелегални), да ги изведат пред надлежен суд оние организации и нивните членови кои на каков било начин се вмеша-ни во одгледување, производство или, пак, дистрибуција на дроги, произведени или, пак, нелегално увезени во САД и да пред-лага и поддржува програми чија основна намена е намалување на достапните коли-чини на нелегални дроги, на домашниот и странскиот пазар. Примарните задачи на DEA вклучуваат:– истраги и подготовка на обвиненија про-

тив прекршувачите на регулативите и за-коните за опојни дроги, на федерално и на меѓународно ниво;

– истраги и подготовка на обвиненија про-тив криминалци и криминални банди (чија основна дејност е производство и пуштање во промет на опојни дроги) кои (чија основна дејност е производство и пуштање во промет на опојни дроги) кои (чија основна дејност е производство и

се занимаваат со насилство и ги терори-зираат граѓаните преку всадување страв и закани;

– менаџмент на националните разузнавач-ки програми за борба против дрогата, во соработка со федералните, државните, локалните и меѓународните официјални

литетна дрога од која наводно не се стек-нува зависност во толкава мера како од останатите дроги) и понатамошниот про-цес на ширење на крек-кокаинот (евти-останатите дроги) и понатамошниот про-цес на ширење на крек-кокаинот (евти-останатите дроги) и понатамошниот про-

на верзија на кокаинот наменет за широ-ките народни маси), неизбежно го поттик-нува формирањето на специјализирана агенција, односно администрација за борба против трговијата со нелегални опојни дро-ги (во понатамошниот текст DEA, од „Drug DEA, од „Drug DEAEnforcement Administration“). ги (во понатамошниот текст Enforcement Administration“). ги (во понатамошниот текст

DEA била формирана во ���� година со Извршна наредба од претседателот Ри-чард Никсон, со цел да воспостави „един-ствена команда” за глобална борба про-тив заканата од опојните дроги. Во поче-токот во Администрацијата биле вработе-ни околу ���� агенти, годишниот буџет из-

АГЕНЦИЈА ЗА БОРБА ПРОТИВ ДРОГАТА – DEA

ФРОНТФРОНТФРОНТ ПРОТИВ ПРОТИВ ПРОТИВ НАЈГОЛЕМОТО ЗЛОНАЈГОЛЕМОТО ЗЛОНАЈГОЛЕМОТО ЗЛО

��

лица и организации со цел собирање, анализа и распределба на стратегиски и оперативни разузнавачки податоци за опојните дроги;

– запленување и конфискување на имот кој е стекнат, поврзан или, пак, наменет за нелегална трговија со дрога;

–спроведување на измените на Законот за контрола на дрогата кои се однесу-ваат на производство и дистрибуција на легално произведени опојни супстанци (најчесто лекови);

– координација и соработка со федерал-ните, државните и локалните лица и ор-ганизации за спроведување на закони-те за заемни напори за борба против дрогата и подобрување на истите преку спроведување на меѓудржавни (во рамки-те на САД) и меѓународни истраги кои ги спроведување на меѓудржавни (во рамки-те на САД) и меѓународни истраги кои ги спроведување на меѓудржавни (во рамки-

преминуваат надлежностите и ресурсите;– координација и соработка со остана-

тите федерални, државни, локални и меѓународни лица и организации за спроведување на програми дизајнирани за намалување на достапноста на неле-гални дроги преку употреба на методи како што се искоренување и замена на одредени култури (кока, афион итн.) и об-ука на странски официјални лица;

– одговорност, под покровителство на државниот секретар и амбасадорите на САД, за сите програми за борба против дрогата со странските агенции;

– соработка и одржување на секојдневни релации со ООН, со Интерпол и дру-ги организации за работи поврзани со меѓународните програми за контрола на дрогите.

ОРГАНИЗАЦИСКА ПОСТАВЕНОСТНа чело на DEA се наоѓа администратор кој го назначува претседателот на САД, а го потврдува Сенатот. Администрато-рот, за работата на DEA директно одго-вара пред Главниот јавен обвинител на САД. Втор човек во рамките на DEA е заменикот-администратор, а потоа следу-ваат началникот за оперативни работи, ге-нералниот инспектор и тројца асистенти-администратори (кои ги водат одделите за оперативна поддршка, разузнавање и менаџмент со човечки ресурси). Освен ад-министраторот и неговиот заменик, оста-натиот персонал, вклучувајќи ги и повисо-ките раководни луѓе, се државни службе-ници кои напредуваат врз основа на си-стемот на кариера. Седиштето на DEA е во Арлингтон, Вирџинија, каде што се наоѓа и Академијата за обука на кадри за потреби-те на Администрацијата. Процесот на станување специјален агент на DEA е крајно компетитивен и започну-ва со официјална понуда за работа која е условена од понатамошното успешно завршување на курсот за специјални аген-ти. Курсот трае околу � месеци, а обука-та вклучува и ракување (нишанење, без-бедност на оружјето, тактичко гаѓање) со та вклучува и ракување (нишанење, без-бедност на оружјето, тактичко гаѓање) со та вклучува и ракување (нишанење, без-

разни видови вооружување. За успешно дипломирање кандидатите мора да од-ржат најмал среден просек од �� % од сите тестирања и предавања, да го положат те-стот за ракување со оружје, да покажат ли-дерство, успешно да ги поминат сите прак-тични вежби – тактички сценарија и, сека-ко, да го положат ригорозниот тест за фи-зичка подготвеност. По дипломирањето, односно успешно завршување на кур-

сот, кандидатите се здобиваат со звање специјални агенти на DEA. Кандидати-специјални агенти на DEA. Кандидати-специјални агенти на DEAте за вработување во Администрацијата за кои постојат податоци дека употребу-вале одредени видови дроги не се зема-ат предвид, а интересно е да се напомене дека покрај безбедносната проверка, кан-дидатите треба да го поминат и полиграф-тестот.

СТРУКТУРАТА НА DEAВо овој контекст ќе наведеме само некои елементи од структурата на DEA. Се раз-бира, покрај најголемиот број на припадни-ци односно специјални агенти кои исклучи-во се вклучени во криминалните истраги за недозволената трговија со дрога, значајно е да напоменеме дека во рамките на оваа организација во употреба се преку ��� по-големи и помали летала распоредени во Воздушна дивизија со седиште во Форт Ворт, Тексас. DEA за безбеден пренос на ин-формации ги користи комуникациските си-стеми на американските вооружени сили, а координацијата се врши преку Командниот информациски центар во Ел Пасо кој исто така се наоѓа во Тексас. Она што е посебно интересно во врска со Администрацијата за борба против дрогата, односно нејзината структура, е тоа што во нејзините редови постојат два елементи кои се користат ис-клучиво за борбени офанзивни задачи. Пандан на специјалните полициски сили во рамките на DEA се мобилните тимови ко-ишто се специјализирани за офанзивни за-

дачи со цел елиминирање на трговијата со дрога и нејзиниот нус-производ, урбани-от криминал и насилство. Мобилните ти-мови се распоредени низ САД и најчесто во соработка со останатите агенции за спроведување на законите се фокусираат на помалите урбани населби каде што по-лициските ресурси се ограничени. Како ре-зултат од војната во Авганистан, пред не-колку години се формирани и � тимови за странска поддршка со основна намена – борба против трговијата со дрога, про-тив тероризмот и директна акција. Еден од овие тимови постојано е во Авганистан до-дека другите четири се стационирани во ба-зата на маринците во Квантико, Вирџинија. Поради тоа што овие тимови мошне нали-куваат на модерните специјални тимови на

��

вооружените сили, процесот на селекција на персоналот е тежок и ригорозен. Гене-рално, во времетраење од два месеци се врши селекција врз основа на војничките вештини како што се маршеви со опрема и ориентација на терен, а по извршената селекција следува обука со посебен акцент на тактики на мали тимови и борба во урба-на средина.

НИЗ ПРИЗМА НА СТАТИСТИКАТАКога зборуваме за агенција чија основ-на намена е борба против нелегалната трговија со дрога, секако дека мора да ги земеме предвид и статистичките податоци за успешноста на DEA. Според одредени информации во ���� година DEA заплени-ла имот во вредност од �,� милијарди дола-ри и дрога во вредност од речиси ��� ми-лиони долари. Но кога ќе се погледнат по-датоците од Белата куќа, дека годишни-от промет од трговијата со дрога изнесу-ва неверојатни �� милијарди долари, тогаш станува јасно дека ефектот и влијанието кое го има DEA врз глобалната трговија со дрога е незначително. Доколку се земе предвид дека со неле-галната трговија со дрога се доаѓа до ек-стремно висок профит и дека тоа и пона-таму ќе продолжи, тогаш најверојатно со засилено темпо и во наредниот период и мерките и активностите на државните и меѓународните институции задолжени за борба против нелегалната трговија би го следеле тој тренд. Се разбира, борбата со

еден од најпрофитабилните нелегални гло-бални бизниси нема да биде нималку лес-на и наивна. Поради тоа нема потреба да се штедат ни финансиски ни материјални ресурси со цел агенциите за борба про-тив дрогата да го одржат чекорот со кри-миналните организации. Од DEA се очеку-ва да ги предводи останатите американски и меѓународни служби за спроведување на законите во напорите за намалување на достапноста на нелегалните дроги на гло-балниот пазар. Како краен резултат секако се очекува намалување или елиминирање на широката употреба на опојни дроги, а со тоа и намалување на општествено штетните појави поврзани со трговијата и консумирањето на дроги.

Борче Јакимов

��

ако воената андрагогија е науч-на дисциплина од понов датум, спознавањето, па и научното за проблемите на военото образова-ние и воспитување, задира длабоко

во минатото. Тоа спознавање најнапред се појавува како воопштено искуство кое се пренесува како традиција, а потоа и со пишан збор во неколку облици:– како дел од општото спознавање за об-

разованието и воспитувањето на мла-дите во кои е опфатена и подготовката за војна како дел од општото образова-ние и воспитување на младите;

– како воопштено искуство за вештината на војувањето и подготовка на поедин-ците и на единиците за војна;

– како релативно самостојна теорија на военото образование и воспитување.

Со појавата на посебни општествени сили, повеќе или помалку институционализира-ни како постојани или повремени, со по-себна намена, се јавува и потребата за нивно оспособување за тој вид дејност. Тие посебни општествени сили, многу го-дини подоцна наречени војска, се оспосо-бени за војување преку посебен вид на образование и воспитување, воено обра-зование и воспитување. Во првиот период постои неподелен си-стем на образование и воспитување кој во себе го вклучува и граѓанското и во-еното, што е условено со ниско ниво на развој на средствата за водење војна (вооружувањето и опремата), кога битка-та се водела во низа, дури и во поголем број поединечни судири. Поради тоа во-еното оспособување за таков начин на

борба било можно преку совладување на борбените вештини.

АНТИЧКИ ПЕРИОДАнтичка Грција може да се земе како при-мер за обединување кај цивилното и вое-ното образование и воспитување за што постојат и веродостојни извори.Владејачката класа на античкото грчко ро-бовладетелско општество, заинтересира-на за својата положба и просперитет, ни-когаш доволно сигурна, земајќи ги пред-вид завојувачките аспирации на соседи-те и истите сопствени тежнеења во од-нос на нив, била упатена на мобилизација на сите свои сили заради обезбедување на својата внатрешна и надворешна по-ложба. На тој степен од општествениот

ТЕМЕЛИТЕ НА ВОЕНОТО ВОСПИТУВАЊЕ, ОБРАЗОВАНИЕ И ОБУКА

„АТЛЕТ, ЛОВЕЦ, ГОНИТЕЛ НА ТРКАЧКИ КОЛИ, СЕКОЈДНЕВНО СЕ НАПРЕГААТ ДА ГИ ОДРЖАТ ИЛИ СО ВЕЖБАЊЕ ДА ГИ РАЗВИЈАТ СВОИТЕ СПОСОБНОСТИ. ВОЈНИКОТ МОРА ДА ВЛОЖИ УШТЕ ПОВЕЌЕ ТРУД И СО ПОМОШ НА ПОСТОЈАНО ВЕЖБАЊЕ ДА ГИ РАЗВИЕ СВОИТЕ СПОСОБНОСТИ. ВОЈНИКОТ МОРА ДА ВЛОЖИ УШТЕ ПОВЕЌЕ ТРУД, СО ПОМОШ НА ПОСТОЈАНИ ВЕЖБАЊА ДА ЈА СОЧУВА ВЕШТИНАТА ЗА ВОДЕЊЕ БОРБА“

Вегециј

КОРЕНИТЕ НА ВОЕНАТА АНДРАГОГИЈА

ба да ги ангажира најдобрите учители. Во неговиот двор формирал воено учи-лиште, односно академија за одбрани младинци, т.н. кралски деца. Тоа биле момчиња од благороднички семејства на возраст од �¥ до  ­ години. Тие жи-вееле заедно со децата на кралот во кралскиот дворец, го двореле кралот, го придружувале во ловот и во игрите и имале посебни воспитувачи. Во тоа во-ено училиште особено внимание се по-светувало на воената вештина и на во-ената дипломатија. Покрај тоа ја изу-чувале филозофијата, историјата, ло-гиката, медицината и други науки. Оп-штествените науки ги учеле од Аристо-тел, Калистен и други, а воената вешти-на ја учеле од најпознатите генерали во војската на Филип II, Антипатар и Пар-менион. Меѓу првите ученици маке-донската воена академија ја заврши-ле синот на Филип II, Александар Ма-кедонски, Птоломеј, Хефастион, Хар-пал, Неарх, Којнос, Кратер и други, кои под водството на Александар стигнале дури до Индија, при што не доживеале ниту еден пораз.Меѓу најзначајните и истовремено најстарите дела од областа на воено-то образование и воспитување, како по-себна дејност, сочувани до денешен ден, спаѓа вештината на војувањето од кине-скиот автор Сун Цу кој живеел кон крајот Сун Цу кој живеел кон крајот Сун Цуна VI век пр.н.е. Покрај општите прашања за војската и војувањето, ги разгледувал и вештините во обучувањето во строе-ви вежби, ракување со вооружувањето, физичката обука и други елементи од борбените вежби и воената вештина. Ова четиво претставува високо ниво на

воопштување на практиката на обука на кинеската војска и ги носи карактеристи-ките на теоријата на военото образова-ние и воспитување на тој период. Постап-ките за кои тој говори, опишувајќи ги под-готовките на единиците за војна, се при-сутни и во војските на Персија, на Антич-ка Грција и подоцна на Рим. Тешко е сега да се каже колку тоа било пренесување на искуствата за кои пишува Сун Цу или е резултат од сопствената практика, стек-ната во подготвувањето на војската на исто рамниште од развојот на средствата за водење војна и од нив условениот на-чин на војување.Еден и половина век подоцна грчкиот историчар Ксенофон го опишува животот на војската на персискиот крал Кир и спо-менува многу постапки кои веќе се опиша-ни кај Сун Цу. Кај него се спомнува практи-ката на непрекината активност на војската (физичка работа, натпревари и др.) кога таа не е зафатена со воени дејства заради одржување на кондицијата и посебно, вое-ната дисциплина, што многу години подоц-на ќе биде истакнато како значаен принцип од животот на војската. Целосен развој на военото образование и воспитување како самостојна дејност е остварен во римската војска. За остварување на освојувачките амбиции било потребно да се созда-де професионална војска и сето она што нејзиното постоење го подразбира. Про-фесионалната војска и на тој степен прет-ставувала потполно своевиден организам според организацијата, според начинот на функционирање, според односите, според севкупниот внатрешен живот, па и според образованието и воспитувањето. За тоа образование и воспитување постојат до-кументи од кои треба да се истакне обе-мното дело на Вегециј (IV-V век) за воена-та вештина (пет книги), во кои за образова-мното дело на Вегециј (IV-V век) за воена-та вештина (пет книги), во кои за образова-мното дело на Вегециј (IV-V век) за воена-

нието и воспитувањето во римската војска е посветен значителен дел.Вегециј сметал дека моќта за победа-та кај Римската Империја, како што вели тој над бројните Гали, физички силни-те Германи, лукавите Африканци и му-дрите Грци, се должела на образование-то и воспитувањето кај римската војска. Но најважно било да се изврши паметен избор на регрути, тие да се обучат во ракување со оружје, да се оспособат со секојдневно вежбање, на вежбалиштето да се запознаат со сите околности кои мо-жат да ги очекуваат во борбите и битки-те, но мрзливоста да се отстрани со стро-ги казни. Војничкото знаење ја зголемува храброста кај борците бидејќи никој не се плаши да го изврши она што добро го по-знава.Вегециј ја истакнува потребата од постап-ност во обуката, што претставува еден од темелните принципи во наставата. „Прак-тиката е мајка на вештината“ истакнува Вегециј, и со тоа укажува на уште еден принцип во обуката. „Атлет, ловец, гони-принцип во обуката. „Атлет, ловец, гони-принцип во обуката. „тел на тркачки коли, секојдневно се на-прегаат да ги одржат или со вежбање да ги развијат своите способности. Вој--никот мора да вложи уште повеќе труд и со помош на постојано вежбање да ги развие своите способности. Војникот мора да вложи уште повеќе труд, со по-мош на постојани вежбања да ја сочува вештината за водење борба“.

Кемо Ѓозо

��

развој, владејачката класа можела и била заинтересирана да развие посебен и сев-купен образовно-воспитен систем со кој било обезбедувано неопходно цивилно и воено образование и воспитување. По-стоечките разлики помеѓу Атина и Спар-та, во доминација на општото или вое-ното воспитување, не ја менуваат битно суштината на единството кај образовно-воспитниот систем на тоа општество. Военото образование и воспитување од тој период имале единствен (во цивил-на и во воена смисла) систем. Во рамки-те на тој единствен образовно-воспитен систем се истакнуваат специфичностите од организациско-методичка природа во непосредната воена обука, условени од специфичноста на нејзините цели и сод-ржини. Обуката во ракување со оружјето можела да биде поединечна или во рам-ките на воените формации. Индивидуал-ната обука во ракување со одделни видо-ви оружје се одвивала уште во рамките на гимнастичките вежби. Разните борбе-ни вежби со момчиња под �� години исто-времено биле начин за физичко и воено воспитување, така што обуката кај мла-дите не значела квалитативен скок. Се продолжува со индивидуално обучување во ракување со оружје. Меѓутоа, бидејќи уште во тој период требало да се обучат единиците на движење во борбен поре-док и најцелисходна употреба на оружје во рамките на таквиот поредок, природно е што се воведени вежби и за единиците и за поединците (карактеристични само за военото оспособување), кои подоцна ста-нале основа за вкупното оспособување на војската.Военото образование и воспитување како посебна дејност во војската од тој период имало и своја теоретска подлога. Во сочуваните пишани зборови пробле-мите со образованието и воспитувањето во војската се обработувани во списи по-светени на воената вештина. На тој начин сите проблеми кои ги решавала војската во тој период и сè она што авторите има-ле да го кажат за војската, биле решава-ни на едно место. Прашањата за обра-зованието и воспитувањето во војската заземаат посебно место, особено об-уката, извежбувањето во ракување и изведувањето на борбените обуки.Филип II уште во ��� година пред Хри-ста ги поставил темелите на военото воспитување, образование и обука во Македонија и во нив цврсто ја вградил нау-ката. Ценејќи ја малубројноста на македон-скиот народ и на македонската војска, како и опасностите од соседите што ја загрозу-вале Македонија, Филип II извршил рефор-ма на војската што ја наследил од Аминта и заклучил дека и малубројна војска, ако е добро обучена, добро вооружена и под-готвена, може ефикасно да се спротивста-ви и да го победи многу побројниот про-тивник. Покрај тоа, Филип II сметал дека војската е најцврст столб на државата, па така и се однесувал кон неа. За таква војска било неопходно создавање на соп-ствен команден кадар, односно македон-ско воено училиште.Во рамките на реформите во маке-донската војска Филип II особено внимание му посветувал на военото оспособување. Ценел дека за добрата обука, воспитување и образование, тре-

��

о секојдневното работење на во-ените и на цивилните структури комуникацијата е постојано при-сутна и таа претставува основа за успешното извршување на работ-

ните задачи. Без разлика на тоа дали станува збор за однос на претпоставен и потчинет во строго дефинираната во-ена хиерархија или за однос помеѓу над-реден или подреден во кој било сегмент на цивилната структура, интерперсонал-ната комуникација се случува постојано. Освен во вертикална насока таа се слу-чува и во хоризонтална насока, помеѓу колегите кои се на исто ниво во органи-зациската пирамида. Комуникацијата е присутна секаде и секогаш.Но да зборуваш со некого, не е исто како и да комуницираш со него. Успешната комуникација во суштина претставува целосен пренос на содржината од све-ста на едната индивидуа на другата. Це-лосен пренос би значело целосно и иден-тично разбирање на добиената задача, идентично сфаќање на околностите во кои се случува активноста и идентично разбирање на последиците од активно-ста. Но во реалноста реализацијата на потполно успешен комуникациски пре-нос е невозможна. Прво поради природ-но различните перцепции на вклучените страни, а потоа и поради фактот што ко-муникацискиот процес редовно е попре-чуван од различните шумови кои дирек-тно влијаат на квалитетот и на квантите-тот на пренесената порака. Сфаќањето и освестувањето на овие два аспекти е првиот чекор во подобрувањето на ин-

ставува перцепција. Иако досега наука-та не ги објаснила причините за избо-рот на тие �.��� информации, од наше-то секојдневно искуство можеме да за-клучиме дека она што влијае на уникат-ното доживување на реалноста е раз-личното животно искуство, начинот на воспитување, различниот систем на вредности, различното образование, различниот систем на изградените сте-реотипи и предрасуди и уште многу аспекти. Сите заедно директно влијаат на внатрешната селекција на информа-ции и на психолошките процеси преку кои се случува нивното толкување.Интерперсоналната комуникација е феномен кој го овозможува преносот и размената на различни перцепции на реалноста на индивидуите. Таа се дефинира како трансакциски процес на размена на содржини (мисли, чув-ства и искуства) помеѓу две или повеќе на размена на содржини (мисли, чув-ства и искуства) помеѓу две или повеќе на размена на содржини (мисли, чув-

страни.

ПРОЦЕС НА КОМУНИКАЦИЈАУчесниците во комуникацискиот процес можат да бидат во две улоги: улога на праќач и улога на примач на содржини-те. Во процесот испраќачот прво прави кодирање на содржината што сака да ја пренесе. Тој своите мисли, чувства или искуства ги претвора во порака со соо-дветна форма (напишан или изговорен текст, слика, скица и сл.). Практиката по-дветна форма (напишан или изговорен текст, слика, скица и сл.). Практиката по-дветна форма (напишан или изговорен

кажува дека луѓето не се совршени во кодирањето на содржините кои сакаат да ги пренесат. Вештините за кодирање можат значајно да се подобрат доколку

терперсоналната комуникација, а со тоа и подобрување на работната ефикас-ност.

ЖИВЕЕМЕ ЛИ ВО РАЗЛИЧНИ СВЕТОВИ?Секоја индивидуа има свој уникатен на-чин на перцепирање т.е. доживување на реалноста во која сите живееме. Вистин-ско откритие за секој човек е кога ќе сфа-ти дека истата реалност кај секој од нас создава различни мисли, чувства и креи-ра различни искуства. Иако тоа на самиот почеток може да звучи апсурдно, нашето животно иску-ство ни покажало дека она што за нас условно кажано е „бело“ за другите може да „не е бело“. Научниот доказ за овој феномен го дава современата на-ука. Светски познатиот професор по биохемија, д-р Joe Dispenza, тврди дека доживувањето кое човекот го има за реалноста, примено преку неговите пет сетила (вид, слух, мирис, вкус и допир), се отсликува во неговиот мозок во фор-ма на ��� ��� ��� ��� (четиристоти-ни милијарди) информации во една се-ма на ��� ��� ��� ��� (четиристоти-ни милијарди) информации во една се-ма на ��� ��� ��� ��� (четиристоти-

кунда, од кои човекот е свесен само за �.��� од нив. Токму тука лежи причина-та за различното доживување на истата реалност. Од огромната количина на ин-формации кои во таа секунда се во мо-зокот, секој човек индивидуално прави различен избор на �.��� со кои го кре-ира неговото уникатно доживување на ситуацијата. Токму овој процес на освестување и разбирање на сетилни-те информации по дефиниција прет-

КЛУЧ ЗА ПОДОБРА РАБОТНА ЕФИКАСНОСТ

ИНТЕРПЕРСОНАЛНА КОМУНИКАЦИЈА

„Празнината што ќе се создаде поради недостатокот на комуникација многу брзо ќе биде пополнета со гнев, лутина и лицемерство“

C. Northcote Parkinson

испраќачот базиран на лични стереоти-пи и предрасуди или одредени минати искуства со конкретната личност (селек-тивно слушање);искуства со конкретната личност (селек-тивно слушање);искуства со конкретната личност (селек-

– заземање одбранбен став на примачот поради чувство на напад од содржи-ната на дел од пораката и внатрешно затворање на каналот (слушаме ама не примаме);затворање на каналот (слушаме ама не примаме);затворање на каналот (слушаме ама не

– внатрешна подготовка на одговор за одреден дел од пораката пред ис пра-ќачот компленто да го заврши ис пра-ќањето на пораката (не слушаме туку чекаме да заврши другиот за да ние ка-жеме);

– внатрешно довршување или допол-ну вање на речениците од страна на примачот (дополнуваме што сакаше испраќачот да каже);примачот (дополнуваме што сакаше испраќачот да каже);примачот (дополнуваме што сакаше

– паралелно размислување или работење во текот на примање на пораката (пре-оптовареност со сопствени мисли и чув-ства);

– филтрирање на содржината врз основа на лични критериуми (селектирање на битно и небитно)на лични критериуми (селектирање на битно и небитно)на лични критериуми (селектирање на

– внатрешен притисок заради чувство на недостаток на време;

– генерализирање од страна на ис пра-ќачот (сите мислат дека е вака);

Семантички шум се јавува кога постои разлика во толкувањето на содржина-та на пораката од страна на примачот и испраќачот. Доколку со одреден поим испраќачот означува еден елемент од реалноста, а примачот друг, тогаш може-ме да кажеме дека постои семантички

шум. На пример ��� најчесто користени зборови имаат околу �.��� значења, од-носно просечно по �� значења на еден збор. Семантичките шумови се поврза-ни со перцепцијата (доживувањето на информацијата), и затоа е најсуптилниот ни со перцепцијата (доживувањето на информацијата), и затоа е најсуптилниот ни со перцепцијата (доживувањето на

шум чие присуство најтешко се открива.

ПОСЛЕДИЦИ ОД ПРЕЧКИТЕ ВО КОМУНИКАЦИЈАТАТокму присуството на шумовите е при-чината примачот да ја разбере испра-тената содржина на начин сосем разли-чен од испраќачот. Отсуството на еле-ментарни познавања за комуникациски-те процеси и постоењето на шумови соз-дава недоразбирања кои постојано се појавуваат за да ги демотивираат луѓето

и да ги натераат да се откажат од обиди-те за успешно комуницирање. Притоа, на-место да ги прифатат предизвиците на комуникацијата, да го лоцираат конкрет-ниот шум и да го најдат начинот за негово намалување, луѓето се повлекуваат со об-разложение дека станува збор за генера-циски јаз, дека во денешно време е тешко да се разбереш со другите, дека квалите-тот на вработените е слаб и сл.

ПОСЛЕДИЦИ ВРЗ РАБОТНАТА ЕФИКАСНОСТОваа ситуација многу често е причина за намалување на работната ефикасност на вработените, особено во хиерархиска ор-ганизациска поставеност во која постои го-лема разлика во нивото на моќ на претпо-ставениот и потчинетиот. Оваа ситуација е карактеристична за воените организа-ции, а воедно и за цивилните организа-ции кои имаат изразена хиерахиска по-ставеност. Во ситуација кога претпоставе-ниот е во улога на испраќач, а потчинети-от во улога на примач, и доколку претпо-ставениот нема познавање од процесот

на комуникација, во случај на објективно недоразбирање тој нема да се обиде да го идентификува и да го намали шумот, туку веднаш ќе направи наметнување на својата „вистина“ преку искористување на моќта на позицијата. Ова со сигурност ќе води кон демотивирање на вработениот кој со текот на времето потполно ќе стане пасивен и своите обврски ќе ги извршува механички. Тој нема да биде активно вклу-чен во она што го работи, нема да ги со-гледува и да ги предвидува актуелните и идните пречки и нема да предлага начини за нивно надминување. Едноставно ќе го дава својот минимум и постојано ќе ја из-бегнува одговорноста, користејќи ги фра-зите: „не знам“, „тоа не е моја одговор-ност“, „немам идеја како да се најде реше-ние“ и сл.Доколку се направи анализа на шумо-вите кои се појавуваат во текот на кому-никацискиот циклус ќе се увиди дека по-големиот процент од нив се појавуваат на страната на примачот. Успешноста на комуникацијата во најголема мера зависи од начинот на кој се прима информацијата. Токму затоа во следниот број на списани-ето ќе зборуваме за влијанието на актив-ното слушање врз квалитетот на интер-персоналната комуникација, а дури по-тоа за вештините кои треба да ги посету-ва испраќачот за поуспешно изразување на пораката. Значењето на слушањето во однос на зборувањето го илустри-ра една народна мудрост која вели: „Ако зборувањето е сребро тогаш правилното слушање е злато“.

м-р Лазар Ѓуров

��

самата индивидуа работи на својот личен развој. Откако ќе се случи кодирањето, содржи-ната се испраќа преку еден или преку повеќе канали за комуникација. Во суш-тина овие канали за комуникација ја прет-ставуваат физичката средина по кои ко-дираната содржина доаѓа до примачот (телефонските уреди и телефонските мрежи при комуникација преку телефон, хартијата при комуникацијата преку пис-мо, воздухот при комуникација лице во лице и сл). Откако пораката ќе стигне кај прима-чот, тој прави декодирање т.е. нејзино враќање во првичната форма (мисли, чув-ства и искуства). На крај примачот дава по-вратен сигнал (фацијална гестикулација, движење на тело, изговорена потврда и сл.) за примената порака.

ЗОШТО НЕ СЕ РАЗБИРАМЕ?Успешноста на комуникацијата се мери според количината и квалитетот на прене-сените содржини од свеста на испраќачот во свеста на примачот. Би било прекрас-но доколку целиот процес би течел лесно и целосно успешно. Но, треба јасно да се напомене дека во текот на комуникацијата вообичаено настанува губење на голем дел од првичната содржина на испраќачот поради присуството на шумови-пречки. Постојат три видови на шумови: физич-ки (надворешни), психолошки (внатрешни) и семантички (разлики во толкување на значењето на зборовите) шумови.Надворешните шумови се најуочливите и наједноставните за отстранување. Тие го попречуваат физичкото пренесување на пораката од испраќачот до примачот. Во оваа група спаѓаат различните фор-ми на бучава (гласно зборување на други луѓе во просторијата, претивко или преб-рзо зборување на испраќачот, пречки во телефонската линија, друга бучава во по-задината и сл.), физички препреки и оно-возможеност да се види пораката или испраќачот (преголема далечина, несоо-дветна големина на текстот, специфич-ни проблеми со видот и сл). Внатрешни-те шумови се едни од најприсутните, а во исто време и најтешко уочливи. Тие ги опфаќаат внатрешните психолошки про-цеси кои се одвиваат кај примачот во те-кот на комуницискиот циклус. Во оваа гру-па влегуваат ефектите на:– нереално толкување на пораката пора-

ди позитивен или негативен став кон

о неговата Нобелова лекција во ���¦ г. Џорџ Маршал ги повика нациите да извлечат поука од минатите настани и да изнајдат

начин да се избегне војната и да се од-ржи мирот. Во Европа, во тоа време, следејќи ги Шумановите декларации од ���­ г. и учејќи од настаните во Втората светска војна, беа активирани плановите за нов вид на мировна соработка. Тоа доведе до создавањето на Европската заедни-ца за јаглен и челик, што беше првиот чекор кој резултираше со создавањето на денешната Европска унија. Во тие денови јагленот беше еквивалент кој претставуваше енергија. Јагленот беше примарното гориво на европски-те економии, бидејќи претставуваше гла-вен извор на енергија кој ги топлеше до-мовите, беше главен увозник на економ-ски средства за бизнисот низ светот, се користеше во фабрики. Милиони работни места зависеа од неговото вадење, пре-работка и транспорт, да не ја споменува-ме и неговата употреба. За Европа врска-та помеѓу енергијата и безбедноста беа јасно воспоставени.Истото прашање е поставено пред цели-от свет и денес: Дали енергетската си-гурност е фактор за мир или дали прет-ставува зачеток на конфликт? Во некои ставува зачеток на конфликт? Во некои ставува зачеток на конфликт?делови од светот пристапот до енергијата е прашање кое навистина побудува тен-зии. За денешната ЕУ исто како и во ����

За да ги пригуши овие ризици, одгово-рот на ЕУ е јасен. Нашата енергетска си-гурност зависи од градењето на соработ-ка, комуникација и преговарање со сите оние засегнати, базирана на заемна по-чит и доверба. Во ЕУ ��-те земји-членки и речиси ��� милиони жители се имаат здружено во еден внатрешен енергет-ски пазар, воспоставен на заеднички де-финирани цели, политички цели и законо-давство. Тесно поврзан со оваа тема е и пристапот кон климатските промени кои се третираат како друга важна интерна-ционална закана за безбедноста.Земјите кои географски се блиски до ЕУ исто така може да се приклучат кон ев-ропскиот внатрешен енергетски пазар. Земјите во Европската економска зона (Исланд, Лихтенштајн и Норвешка) и Ев-ропската енергетска заедница (Албанија, БиХ, Хрватска, Македонија, Црна Гора, Србија и Косово), кои се надвор од ЕУ, веќе го имаат сторено тоа.Во исто време ЕУ има за цел да ги раз-вие односите со другите земји во врска со прашањето за енергетката сигурност. Традиционално, фокусот е на долгороч-ните енергетски снабдувачи како што е Организацијата на земјите извознички на нафта и Русија. Меѓутоа, јасно е дека е потребно многу повеќе за да може ин-тернационалните енергетски пазари да функционираат транспарентно и ефикас-но, сега и во иднина.Поради сето тоа ЕУ става висок приори-

година енергетската безбедност е и мора да остане „двигател за мир”. Кога станува збор за трошење на енергија, како и за увезување на енергија, Европската унија е втора по големина во светот. Педесет и четири проценти од це-локупната енергија која се користи во Ев-ропа, како и �� проценти за гас и �� про-центи за нафта се увезени. Побарувач-ката за увоз за овие добра е во постојан раст. Во изминатите години потребата за увоз на овие добра надвор од Европа сè позабрзано расте и продолжува да расте. Еден од најголемите предизвици за ЕУ е да осигура дека зголемената побарувач-ка за енергетски добра не предизвикува криза во економската интернационална сигурност.

ДВИГАТЕЛ ЗА МИР

��

Зошто енергетската сигурност е важна за Европа и за Евроазија?

Зошто енергетската сигурност е важна за Европа и за Евроазија?тет на развојот на врски со нови партне-ри. Тоа може да се енергетски производи-тели како Азербејџан или Туркменистан, транзитни земји како што се Украина и Турција, или огромни енергетски потро-шувачи како САД и Кина.ЕУ дели заеднички интерес за користење, за производство или за транзит низ држа-вите од целиот свет за да осигура ста-билна и предвидлива мрежа за набавка на енергија, вклучувајќи и создавање на нова енергетска инфраструктура. Ова е најевидентно во Каспискиот регион и во Централна Азија.Успехот на пристапот на ЕУ најдобро се прикажува на договорот меѓу ЕУ и Турција, Бугарија, Романија, Унгарија и Австрија за изградба на инфраструкту-ра за гасоводот Набуко. Ова е првиот цврст проект во визијата на ЕУ за нов енергетски коридор, т.н. „Јужен коридор” донесувајќи поголема енергетска безбед-ност за земјите од Каспискиот регион пре-ку Средниот Исток и Турција до ЕУ. Други-те проекти во Јужниот коридор може да имаат бенефит од оваа визија и од ско-решните договори. Сите земји кои се вклучени во Јужниот ко-ридор, произведувачи, транзитни земји или корисници, ќе имаат корист од голема-та разновидност и безбедност во нивните енергетски пазари и економии. За земјите од Каспискиот басен, како од Централна Азија така и оние од Централниот Исток, реализацијата на овој коридор ќе овоз-

себе да обезбедат енергетска сигурност, ниту, пак, тоа може да го стори самата ЕУ и покрај нејзината големина и напредната фаза на енергетска интеграција. Меѓутоа, ЕУ покажа дека енергетската соработка, дијалогот и разбирањето се средства за да се дојде до поголема енергетска сигур-ност, не само за нејзините граѓани, туку и пошироко за целиот свет.Во врска со ова претседателот на Европ-ската комисија, Хозе Мануел Баросо, кога го потпишуваше меѓувладиниот договор „Набуко“ изјави: „Гасоводи може да се на-прават од челик, но Набуко може да ги зацврсти врските помеѓу нашите народи“.

Зоран Џамбаски

можи безбеден и долгорочен пристап на еден од најголемите, најинтегрираните и финансиски најатрактивните енергетски пазари на светот.За земјите од Јужен Кавказ и за земјите покрај Црното Море, реализацијата на овој коридор ќе понуди можност за до-полнително снабдување со енергија за новите пазари, како и долгорочен извор на приходи за пренос на гас.За ЕУ Јужниот коридор нуди нови гео-графски извори на енергија и потенцијал за подобрување на комерцијалните и на економските врски, особено со земјите од Јужен Кавказ и Централна Азија.Националните акции не можат сами по

��

„ГАСОВОДИ МОЖЕ ДА СЕ НАПРАВАТ ОД ЧЕЛИК, НО НАБУКО МОЖЕ ДА ГИ ЗАЦВРСТИ ВРСКИТЕ ПОМЕЃУ НАШИТЕ НАРОДИ“

Хозе Мануел Баросо, претседател на Европската комисија

УВОЗ НА СУРОВА НАФТА И НА ГАС ВО ЕУ- ¢ (во милиони тони)(Извор: Eurostat,  ­­�)

ПОТЕКЛО  ­­   ­­¦  ­­¥  ­­�  ­­�  ­­¢ %- ­­¢

РУСИЈА ���,� ���,� ���,� ���,� ���,� ���,� ��,�

НОРВЕШКА ���,� ���,� ���,� ��,� ��,� ��,� ��,�

ЛИБИЈА ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,�

САУДИСКА АРАБИЈА ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� �,�

ДРУГИ (СРЕДЕН ИСТОК) ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� �,�

ИРАН ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� �,�

КАЗАХСТАН ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� �,�

НИГЕРИЈА ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� �,�

ДРУГИ ЗЕМЈИ ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,� ��,�

ВКУПНО ���,¦ �¥ ,� �¢­,� �¢¦,¥ ��¥,¢ �¥�,­ �­­

ЕВРОПСКАТА КОМИСИЈА ПОВИКА НА КОНСТРУИРАЊЕ НА РЕГИОНАЛНА МРЕЖА ЗА ПРЕНЕСУВАЊЕ ЕНЕРГИЈА КОЈА БИ СЕ ВКЛОПИЛА ВО ЕДНА Т.Н. СУПЕРМРЕЖА ЗА ДИСТРИБУЦИЈА НА МЕДИТЕРАНСКАТА СОНЧЕВА

ЕНЕРГИЈА И ЕНЕРГИЈА НА ВЕТЕР ШИРУМ ЕВРОПА

��

ЗА АРАПСКO – ИЗРАЕЛСКИОТ КОНФЛИКТ – iIОМКИПУРСКИ ВООРУЖЕН СУДИРЈомкипурскиот вооружен судир за-почнал со нападот врз Синај и Го-

ланската Висорамнина од страна на коалицијата на арапските држави пред-водена од Египет и Сирија на � октомври ���� година (ден на еврејскиот празник Јом Кипур). Целта била Египет повторно ���� година (ден на еврејскиот празник Јом Кипур). Целта била Египет повторно ���� година (ден на еврејскиот празник

да завладе со Синај, а Сирија со Голан-ската Висорамнина. Почетната офан-зива на арапските држави вродила со плод бидејќи египетските војници потпо-могнати со единици од Тунис, од Маро-ко и од Судан успеале до го поминат Су-ецкиот Канал, додека на север, Сирија, зајакната со една ирачка дивизија и две бригади од Саудиска Арабија, во напа-дот на Голанската Висорамнина успе-ала речиси и да ги достигне граници-те од пред судирот во ���� година. Се-пак, почетниот успех не ја осигурал реализацијата на крајните цели на на-падот на арапските држави. Причина за тоа била одлуката на египетскиот прет-седател Анвар ел Садат за запирање на понатамошното напредување на еги-петските сили преку територијата на Синај директно кон Израел. Два факто-ри се релевантни за анализа зошто била донесена таква одлука. Имено, од една страна, можно е одлуката да произлегла од процената за ограничениот дострел на египетското противвоздушно оружје без чијашто заштита египетските оклоп-ни единици би станале лесна цел на из-раелските авиони, додека од друга стра-на, треба да се истакне засилената теле-

ДОГОВОРОТ ОД КЕМП ДЕЈВИДПо низата воени судири до ���� година, конечно бил инициран мировен процес помеѓу Израел и Египет. На покана на американскиот претседател Џими Кар-тер, во септември ���� година израел-ски и египетски државни претставници започнале да водат мировни преговори во Кемп Дејвид, САД. По �� дена бил по-стигнат договор кој официјално бил пот-пишан во март ���� година во Вашинг-тон. Договорот продуцирал суштини-ски промени во стратегиските односи на Блискиот Исток. Имено, бил ставен крај на воената состојба помеѓу двете држа-ви, Израел бил дипломатски признат од Египет и ја обезбедил јужната грани-ца со слободна пловидба за израелски-

КОНТИНУИРАНО ИСЧЕКУВАЊЕ НА

МИРОТ

фонска комуникација помеѓу Садат и то-гашниот државен секретар на САД, Хен-ри Кисинџер. Ваквата состојба, надопол-нета и со лошата координација помеѓу сирискиот и египетскиот воен врв, овоз-можила директна консолидација на из-раелските редови, по првичниот „шок”. Имено, само �� часа по почетокот на нападите, Израел успеал да мобилизи-ра повеќе од половина од своите вое-ни потенцијали, а за четири до пет дена, спровел и целосна мобилизација. Со тоа практично биле создадени поволни услови за преземање на противнапад со којшто до �� октомври израелските сили на север успеале да ги вратат загу-бените територии од претходните дено-ви и да навлезат околу �� km на сириска територија, со што Сирија била исфрле-на од судирот. По победата на северно-то боиште, израелските сили биле насо-чени кон Синај каде што до �� октомври обезбедиле уште една воена победа, овојпат врз египетските сили. По прет-ходна иницијатива на САД и СССР, на �� октомври ���� година, Израел и Египет прифатиле прекин на огнот, а во јануари ���� година двете страни потпишале и договор кој предвидувал повлекување на израелските сили од Синајскиот По-луостров и доаѓање на сили на ООН на нивно место. Во јуни ���� годи-на бил потпишан договор помеѓу Из-раел и Сирија со којшто се регулирало повлекувањето на Израел од новоосво-ените територии на Голанската Висо-рамнина, и тоа според раздвојувачката линија од ���� година.

��

БЛИСКО МИНАТОСо прифаќањето на „моделот на две држави“ - Израел и пале-стинските Западен Брег и Газа, како едно од можните решенија за конфликтот, беше отпоч-нат процесот на повлекување на израелските сили и досе-леници од овие територии. Предавањето на власта на па-лестинските авторитети во по-сочените области е сложен про-цес, главно поради долгогодиш-ното непријателство. Прво на власт беа претставниците на ПЛО на чело со Јасер Арафат или партијата Фатах, а на из-борите во ���� година победи партијата Хамас која и понатаму продолжува со неприфаќање на мировниот договор и со бор-бата против Израел. Токму по-ради таа политика кон Израел, како и поради вооружените су-дири со претставниците на Фа-тах, активностите на Хамас при-донесоа кон замрзнување на средствата наменети за Пале-стинската самоуправа. Сепак, во мај ���� година, претстав-ниците на ООН и на ЕУ постиг-наа договор, средствата наме-нети за локалната Палестинска

управа да се префрлаат преку нивни контролни механизми со цел намалување на можноста за злоупотреба на тие средства за терористички напади кон Из-раел и, секако, овозможување континуитет на работата на Па-лестинската управа, одвоено од политичките збиднувања. Како ќе се развива состојбата во Израел сè уште е под знак прашање. Крајот на овој кон-фликт за многу експерти сè уште не е на повидок, особено заради зголемениот интензитет на недоверба, нетрпение и на-силство во регионот.

Александар Павлески

те бродови по Суецкиот Канал, додека на Египет му бил вратен Синајскиот Полуостров, а пара-лелно со тоа добил и статус на близок сојузник на САД.

СОСТОЈБАТА ПО ��¢� ГОДИНАСамото потпишување на до-говорот од Кемп Дејвид и имплементирањето на неговата содржина не го осигурале мирот на Блискиот Исток. Насилството и понатаму ќе зазема доминант-но место во односите помеѓу Израелците и Арапите. Разлика-та од претходните воени судири е во тоа што главни спротивста-вени страни на Израел во изми-натиов ��-годишен период се: ПЛО (Палестинското ослободи-телно движење), Првата инти-фада (востание) и интифадата Ал-Акса. ПЛО била основана од Арапската лига во ���� година како политички претставник на палестинските бегалци од суди-рот со Израел. Карактеристич-но е тоа што со текот на време-то била модификувана полити-ката на ПЛО и тоа од потполно одбивање на признавањето на правото за постоење на држава Израел и преземање на насилни

мерки за негово уништување, па сè до формирање на хие-рархиска структура на автоном-на Палестинска управа на за-падниот брег од реката Јордан и појасот Газа. Првата интифа-да започнува во декември ���� година со демонстрациите и по-викот на палестинската млади-на за генерален штрајк. Целта била да се покаже дека со по-малку насилни постапки (демон-страции, фрлање на камења и запаливи бомби, штрајкови и сл.) може да се предизвикаат значајни последици и штети врз Евреите. Протестот завршил во ���� година. Втората инти-фада е позната и како Ал Акса.

Таа започнала на �� септември ���� година и трае до ден де-нес. За палестинските Арапи ин-тифадата значи војна за нацио-нално ослободување од израел-ската окупација, додека Израел-ците ја сметаат за терористичка кампања на радикалните Арапи. За разлика од првата, интифа-дата Ал Акса е далеку помасов-на и повоинствена за што све-дочат бројните самоубиствени и организирани воени напади врз израелските цели. Само до ���� година како резултат на судирот помеѓу припадниците на Ал Акса и Израел, животот го загубиле околу ���� Палестин-ци и ��� Израелци.

АРАПСКО – ИЗРАЕЛСКИ ДОГОВОРИ И МИРОВНА ДИПЛОМАТИЈА

ПАРИСКА МИРОВНА КОНФЕРЕНЦИЈА ���� ГОДИНА

ДОГОВОРОТ ФАИСАЛ-ВАЈЦМАН ���� ГОДИНА

ДОГОВОРИ ЗА ПРИМИРЈЕ ��¥� ГОДИНА

ДОГОВОРОТ ОД КЕМП ДЕЈВИД ��¢£ ГОДИНА

МИРОВЕН ДОГОВОР МЕЃУ ИЗРАЕЛ И ЕГИПЕТ

��¢� ГОДИНА

ПЛАНОТ НА ФАХД ��£� ГОДИНА

ПЛАНОТ НА РЕГАН ��£  ГОДИНА

ИНИЦИЈАТИВАТА НА ФЕЗ ��£  ГОДИНА

ДОГОВОРОТ ОД �� МАЈ (ИЗРАЕЛ- ЛИБАН, НЕУСПЕШНО)

��£¦ ГОДИНА

МАДРИДСКАТА КОНФЕРЕНЦИЈА ���� ГОДИНА

ДОГОВОРИТЕ ОД ОСЛО ���¦ ГОДИНА

МИРОВЕН ДОГОВОР ПОМЕЃУ ИЗРАЕЛ И ЈОРДАН

���¥ ГОДИНА

САМИТ НА КЕМП ДЕЈВИД  ­­­ ГОДИНА

ДОГОВОРОТ ОД ЖЕНЕВА  ­­¦ ГОДИНА

МИРОВЕН ПРОЦЕС ВО ПАЛЕСТИНСКО-ИЗРАЕЛСКИОТ

КОНФЛИКТ

-----------------

ПРОЕКТИ ЗА МИР МЕЃУ ИЗРАЕЛЦИТЕ И АРАПИТЕ

-----------------

ИНТЕРНАЦИОНАЛНОТО ПРАВО И АРАПСКО-ИЗРАЕЛСКИОТ КОНФЛИКТ

-----------------

ИНИЦИЈАТИВА „ДОЛИНА НА МИРОТ“ -----------------

�. ��¢£ Г. – ИЗРАЕЛСКИОТ ПРЕМИЕР МЕНАХЕМ БЕГИН, AME- РИКАНСКИОТ ПРЕТСЕДАТЕЛ ЏИМИ КАРТЕР И ПРЕТСЕДА- ЛОТ НА ЕГИ-ПЕТ, АНВАР САДАТ, НА МИРОВНИТЕ РАЗГОВОРИ ВО КЕМП ДЕЈВИД

 . ЕГИПЕТСКИ-ОТ ПРЕТСЕДА-ТЕЛ САДАТ И ИЗРАЕЛСКИОТ ПРЕМИЕР БЕГИН ВО МО-МЕНТОТ НА ОБЈАВУВАЊЕ-ТО НА РЕЗУЛ-ТАТОТ ОД РАЗГОВОРИТЕ ВО КЕМП ДЕЈВИД

¦. ИЗРАЕЛСКАТА „СИГУРНОСНА ОГРАДА“, ПОЗНАТА И КАКО „БАРИЕРА НА ЗАПАДНИОТ БРЕГ“, �­-МЕТАРСКИ БЕТОНСКИ ЅИД

��

итолската битка, покрај Кумановска-та битка од ��-�� октомври ���� го-дина, се смета за една од поважни-те битки за време на Балканските војни во Македонија, со кои всуш-

ност е протерана петвековната османли-ска власт од Македонија. Битолската бит-ка била трета голема битка која ја водела српската војска против османлиската Вар-дарска армија. Српската војска, потпомог-ната од македонските воени одреди, одлуч-но ја поразила османлиската војска во оваа битка и на �� ноември ���� година влегла во слободниот македонски град Битола. Битолската битка била водена од �� до �� ноември ���� година помеѓу српската �. армија и османлиската Вардарска армија за време на Првата балканска војна. Уште во почетокот на борбените дејства за вре-ме на Првата балканска војна се создале северноалбанско, тракиско и македонско боиште. Од ова лесно можеме да заклучи-ме дека територијата на Македонија била претворена во едно единствено боиште. Притоа врховните команди на српската, грчката и бугарската армија, според усо-гласениот заеднички оперативен план за дејство против османлиските единици во Македонија, си поставиле како основна цел да биде заокружувањето и разбивањето на османлиските војски во Македонија и про гонувањето на нејзините остатоци на исток во Тракија кон Цариград (Петар Стојанов „Македонија во политиката на го-лемите сили во времето на Балканските војни ����- ����”,Скопје,����, стр. ���).После Кумановската битка и по за зе-мањето на Скопје и Велес, српската војска создала поволна операциона основа за по-

ната страна и кон заднината на османлиска-та Вардарска армија. Реонот на Облаков-скиот масив бил запоставен во оваа борбе-на одлука. Вкупно во оваа битка биле анга-жирани околу ��.��� војници и старешини од османлиската страна и ��.��� војници-старешини од српската страна.

ПОЧЕТОК НА НАПАДОТНападот требало да започне во раните утрински часови или поточно во � часот на-утро на �� ноември ���� година, но �. морав-ска дивизија самоиницијативно преминала во напад на �� ноември, при што за крат-ко време го зазела стратегискиот превој Ѓавато и ја изненадила османлиската прет-ко време го зазела стратегискиот превој Ѓавато и ја изненадила османлиската прет-ко време го зазела стратегискиот превој

ходница која се движела кон градот Ре-сен, а со ненадеен ноќен напад �. Морав-ска дивизија го зазела и Облаковскиот Врв, кој покрај стратегиски, бил и најзначајниот топографски објект на битолските борбени позиции. Утредента на �� ноември започнал општ напад од страна на �. српска армија. Најжестоки фронтални борби се водени на Облаковскиот масив каде што османлии-те ги повлекле своите главни сили од про-сторот Српци – Доленци – Рамно со цел да се прегрупираат и со противнапад да го запрат и да го разбијат десното крило на српската војска, а потоа запоседнувањето на борбените позиции и организирањето на одбраната да им го препуштат на по-слабо организираните османлиски воени сили. Облаковскиот масив добил пресуд-но значење, па поради тоа моќните осман-лиски сили организирале повеќе неуспеш-ни противнапади. Трупите на �. моравска дивизија успеале да ги задржат своите бор-бени позиции на Облаковскиот Врв и така

натамошно војување со османлиските во-ени сили. Утврдувајќи дека османлиска-та Вардарска армија се повлекува кон гра-дот Битола, српската врховна команда за-клучила дека во овој реон може да се оче-кува решавачка битка, па така во правецот Велес–Прилеп–Битола ги упатила своите главни борбени сили по следниов редослед и распоред на борбени дејства: �. српска армија ја упатила токму на правецот Ве-лес–Прилеп–Битола, а како помошна удар-на сила на �. српска армија била одредена Моравската дивизија која била упатена во правецот Тетово – Кичево – Битола. Отка-ко овие ударни единици на српската војска го скршиле отпорот на османлиските сили на гребенот на планината Бабуна, како и во борбите кај градот Кичево и селото Алинци успеле да се приближат до градот Битола каде што османлиската Вардарска армија ги имала распоредено �., �. и �. корпус. За-мислата на командантот на �. српска армија била следнава: �. и �. моравска дивизија, �. дринска дивизија и �. тимочка дивизија да ги искористи како ударни единици при изведувањето на нападот за освојување на градот Битола, кои имале главна зада-ча според неговата одлука да извршат про-бив на предниот фронт на османлиската одбрана во правецот Киромарица кој топо-графски бил најсилниот дел на битолските борбени позиции и каде што Штабот на �. армија оценил дека се наоѓа османлиска во-ена сила која со помош на левото крило од �. Дунавска дивизија како помошна ударна сила треба да го напаѓа источниот дел од фронтот преку Црна Река. Од друга стра-на, пак, Коњичката дивизија од левото ар-миско крило требало да дејствува кон дес-

македонските чети дале голем придонес во победата над османлиската војска

ПРЕСУДНА БИТКА

ВО БИТОЛСКТА БИТКА, СРПСКАТА ВОЈСКА, ПОТПОМОГНАТА ОД МАКЕДОНСКИТЕ ВОЕНИ ОДРЕДИ, ЈА ПОРАЗИ ЛА ОСМАНЛИСКАТА ВОЈСКА И НА �� НОЕМВРИ ���  ГОДИНА ВЛЕГЛА ВО ОСЛОБОДЕНИОТ МАКЕДОНСКИ ГРАД БИТОЛА

ЛАЖНИ ВЕТУВАЊАЗа време на балканските војни македонскиот народ доброволно и насилно бил мобилизиран во војските на балканските сојузници (Бугарија, Србија и Грција), а исто така насилно бил мобилизиран и од страна на османлиските војски, особено по лажните ветувања по Младотурската револуција дека сите граѓани се ед-накви пред законот и имаат исти права без разлика на верата. Македонскиот народ, предводен од четите на ВМРО, селската милиција и одредот на Јане Сандан-ски, активно се вклучувал во составот на балкански-те сојузнички војски, со надеж дека ќе добијат слобо-да. Меѓутоа, со Лондонски договор од ¦­ мај ���¦ го-дина, овие надежи беа изневерени. Со рекапитулација на балканските војни е утврдено дека бројот на Маке-донците кои учествувале во овие војни се движи околу ¢�.­­­ души, а во Битолската битка се цени дека уче-ствувале ¦ до ¥ илјади Македонци

��

успеале да создадат поволни усло-ви за организирање напад на оста-натите сили од составот на �. српска армија. Војниците од составот на �. морав-ска и �. дринска дивизија премина-ле во непосреден борбен допир и блиски борби со османлиските сили кои биле стационирани долж течението на реката Шемница и за кратко време успеале да ги потис-нат и да ги разбијат османлиски-те сили кон планинскиот масив на Киромарица-Кочиште. Првата ду-навска дивизија со дел од своите сили преминала преку неразурна-тите мостови на Црна Река и Шем-ница и го зазела селото Трн, но главнината на �. дунавска дивизија која била упатена кон османлиска-та десна страна не успела да ја пре-мине надојдената Црна Река кај се-лото Новак. Од друга страна, пак, Коњичката дивизија упатила еден полк кон селото Брод и Скочивир, каде што за кратко време успеала да ги заземе премините на Црна Река. Втората. тимочка дивизија останала во резерва за време на овие борбени дејства. На третиот ден од Битолската битка, �� ноем-ври, �. српска армија делумно ја из-мени својата тактика на војување. Десното крило од својата војска го користела исклучиво за одбра-на, а со центарот и левото крило напаѓала. Притоа главните осман-лиски сили го засилиле општиот на-пад врз �. моравска дивизија која-што била развлечена на фронт од �� километри. Оваа дивизија го држела превојот Ѓавато и Обла-од �� километри. Оваа дивизија го држела превојот Ѓавато и Обла-од �� километри. Оваа дивизија го

ковскиот масив, така што за вре-ме на целата битка Облаковскиот Врв станал главно стратегиско ме-сто на битката и нејзино главно те-жиште. Овде за кратко време напо-мош дошле и два полка од соста-вот на �. моравска дивизија. Бит-ките за освојување на Облаков-скиот Врв се воделе низ густа маг-ла, а слабо облечените и уморни војници од петте полкови во соста-вот на �. и �. моравска дивизија, че-сто го одбивале постојаниот јуриш на надмоќните османлиски сили. На останатиот дел на фронтот српските трупи изутрината го про должиле нападот. �. дринска дивизија и еден полк на �. моравска дивизија, успеале да ги заземат Ки-ромарица и Кочиште и со тоа да го пробијат фронтот на османлиска-та Вардарска армија во широчина од � км. По освојувањето на Киро-марица и Кочиште, и по неуспеш-ниот противнапад на Облаковски-от Врв, османлиската Вардарска армија ја прекинала битката околу �� часа и користејќи ја густата маг-ла незабележително се повлекла.

УЧЕСТВО НАМАКЕДОНСКИТЕ ЧЕТИИако османлиската војска ја загуби оваа битка, таа го избегнала своето целосно уништување и се повлек-ла кон Ресен и Лерин. Изутрината на �� ноември ���� година �. дрин-

толската битка, македонските чети дале голем придонес во победата на османлиската војска. Една маке-донска чета од ��� борци ја проте-рала османлиската војска од висо-вите околу селото Лознани. Исто така, повеќе месни чети ја премина-ле Црна Река, го зазеле селото Мо-гила и ја известиле српската војска со точни извидувачки податоци за распоредот на целокупната осман-лиска војска при одбраната на Би-толскиот фронт, така што по овие податоци српската војска го плани-рала нападот на градот Битола. Во Битолската битка од борбени-от строј се исфрлени вкупно ��.��� османлиски војници, а биле запле-нети �� топови. Од составот на �. српска армија загинале вкупно ���� војници. Битолската битка има големо во-ено и политичко значење за текот на војната воопшто, зашто со неа, всушност, беше исфрлена од строј главнината на османлиската Запад-на војска, која исцрпена и демора-лизирана, се повлекувала во непро-одните предели на јужна Албанија. Својот успех �. српска армија го по-стигна благодарејќи на високиот борбен морал, но и на поповолниот однос на воените сили.Со завршувањето на Битолска-та битка османлиската војска во Македонија се нашла во мош-не тешка и особено анархична состојба поради што и се распад-нала. Еден дел од османлиската војска се повлекла во Албанија, а другите остатоци од османлиска-та војска се повлекле кон Солун и Цариград. Прогонувајќи ги оста-тоците од османлиската војска во Македонија, српската војска на за-пад допрела до бреговите на ал-банскиот дел на Јадранското Море, а на југ низ Македонија до Гевгелија и Лерин каде се сретнала со грчки-те и бугарските сојузнички сили. Така при крајот на ноември ���� го-дина, односно после еден месец од почетокот на Првата балканска војна, српската војска успеала да окупира поголем дел од Вардарска Македонија.

д-р Андреј Илиев

�. БОРБЕНИ ПОЗИЦИИ И ПРАВЦИ НА ДЕЈСТВАТА ЗА ВРЕМЕ НА БИТОЛСКАТА БИТКА. Југословенски лексикограф-ски завод „Мирослав Крлежа”, Енциклопедија на Југославија, кн.  , Загреб, ��£�, стр.�¦)

ска дивизија од составот на српска-та армија со своите пешадиски сили влегле во ослободена Битола, а Коњаничката дивизија влегла во Лерин, а Моравската дивизија, пак, своето движење го продолжила и навлегла во Охрид. Во борбата, покрај срп ската војска, голем придонес за победа-та дале и македонските чети, мес-ната милиција и особено наро-дот кој, верувајќи во сопствено-то ослободување, давал секак ва помош, со цел да се протераат османлиите од Македонија (Ван-че Стојчев, „Воена историја на Македонија”, Скопје, ����, стр. ���). Непосредно пред и за време на Би-

��

ден датум со многу значења. Болка-та од изгубените животи помешана со боите на одмаздата и еуфоријата од победата (која, сепак, доаѓа години подоцна) е сликата за судбоносниот � од победата (која, сепак, доаѓа години подоцна) е сликата за судбоносниот � од победата (која, сепак, доаѓа години

декември ���� година, денот кога моќната светска сила го доживеала најголемиот пораз во текот на Втората светска војна. Гледајќи од денешна перспектива историча-рите потенцираат дека иако било прашање на време кога САД ќе станел директен учес-ник во големата војна, нападот на помор-ската база во Перл Харбор (Хаваи) му дало едно поинакво значење на војувањето и на пацифичкиот и на европскиот фронт. Причините за нападот се едноставни и не-двосмислени – непрекинато ширење на влијанието на империјална Јапонија во Пацифичкиот регион, особено заради присвојување на нови извори на ресурси (кои биле повеќе од потребни за развојот на јапонската машинерија). Во ситуација (кои биле повеќе од потребни за развојот на јапонската машинерија). Во ситуација (кои биле повеќе од потребни за развојот

кога европските земји биле преокупирани со борбата во својот „двор“, единствената пречка за јапонското ширење кон холанд-ските поседи во јужниот Пацифик и Малаја била американската пацифичка флота ста-ционирана во Перл Харбор. Дополнител-но, нападот на базата на американската флота се сметал за непоправлив удар врз американскиот морал и како средство за превенирање на влезот на САД како акти-вен учесник во големата војна.

„ШАНСА“ ЗА ДИПЛОМАТИЈАТАШирењето на јапонското влијание во Па-цификот во текот на Втората светска војна никогаш не било доведено во прашање,

со американската морнарица и токму за-тоа јапонските борбени бродови биле така конструирани за да имаат предност во од-нос на американските. Сепак одредена гру-па размислувала поинаку – клучот за успе-хот, според нив, се наоѓал во носачите на авионите, а не во борбените бродови, размислување кое подоцна ќе биде и пот-врдено.

„ИСТОЧЕН ВЕТАР, ДОЖД“По пробивањето на крајниот рок станало јасно дека воената опција е единствено-то решение за Јапонија. Тоа било најавено со изговарањето на кодот „источен ветар, дожд“ кој означувал дека преговорите до-живеале неуспех и дека планот за напад на Перл Харбор може да се операционализи-ра. Планот, пак, се состоел од три фази:Фаза �: Ненадеен напад на Перл Харбор, седиштето на американската пацифичка флота и ширење на јапонското влијание кон Вејк Ајленд, северните Соломонски Острови, поголемиот дел од Нова Гвинеја, Јава, Суматра, Малаја, Бурма, Тајланд, Фи-липините и Борнео.Фаза  : Засилување на позицијата на јапонската империја во поставената област на влијание.Фаза ¦: Одбрана на областа на влијание од надворешни закани, окупирање на Фи-липините и на Малаја и понатамошно напредување кон Јава, Вејк Ајленд, Тајланд, Гуам и Хонг Конг.Според планот нападот се состоел од т.н. „нурнувачки“ бомбардери и ловци, а цел-та (американската база) била поделена на пет различни сектори: Area A (помеѓу Форд та (американската база) била поделена на

(помеѓу Форд та (американската база) била поделена на

Area A (помеѓу Форд Area A

барем што се однесува до одлучноста со која Јапонците влегле во т.н. преговори во-дени со моќната сила од другата страна, САД. Имено, тие не сакале ништо помал-ку од т.н. „Копросперитетна сфера на го-лемата Источна Азија“, за која воопшто не биле подготвени ни да преговараат. Токму овој цврст став бил и причината за „де фак-то“ замрзнувањето на преговорите, што не одело во прилог на достигнувањето на крајниот рок поставен од јапонска страна за постигнување успех (�� ноември ���� го-дина). Но има еден интересен факт кој укажу-ва на тоа дека Јапонците одреден период пред започнувањето на активностите во Пацификот верувале во теоријата нарече-на „Голема целосна војна“, според која тие би влегле во фронтални поморски битки

69 ГОДИНИ ОД ЈАПОНСКИОТ НАПАД НА АМЕРИКАНСКАТА ВОЕНА БАЗА НА ПАЦИФИКОТ

„ВОЗДУШЕН НАПАД. ПЕРЛ ХАРБОР. ОВА НЕ Е ВЕЖБА!“

„СТИГНАВ НА КРМАТА НА БРОДОТ И ПО САМО НЕКОЛКУ МОМЕНТИ СЕ СЛУШНА ОГРОМНА ЕКСПЛОЗИЈА, А БРОДОТ СЕ ЗАНИША. КОГА ПОГЛЕДНАВ КОН ПРЕДНИОТ ДЕЛ НА ПАЛУБАТА ВИДОВ ОГНЕНА ТОПКА...СÈ БЕШЕ ВО ПЛАМЕН“

Десетар Е.Ц. Најтингејл, дел од екипажот на „USS Arizona“

��

Ајленд и поморската база), Area B (северозападниот дел на Форд Ајленд и поморската база),

(северозападниот дел на Форд Ајленд и поморската база),

Ајленд), (северозападниот дел на Форд

Ајленд), (северозападниот дел на Форд

Area C (Ист Лох), (северозападниот дел на Форд

(Ист Лох), (северозападниот дел на Форд

Area C (Ист Лох), Area C Area D(Мидл Лох) и Ајленд), (Мидл Лох) и Ајленд),

Area E (Вест Лох). (Ист Лох),

(Вест Лох). (Ист Лох),

Area E (Вест Лох). Area E

„МИНУТА ДО ПОЛНОЌ“Развојот на преговорите бил сосе-ма јасен и за двете страни. Токму поради тоа што воениот план бил извесен, Јапонците успеале да „на-бават“ голем број разузнавачки ин-формации за поставеноста на бро-довите во заливот, за бројот и кла-сите бродови кои биле закотве-ни, како и за фактот дека борбе-ните бродови „USS Nevada“, но-сачот на авиони „USS Enterprise“ (CV-�), заедно со уште два крстосу-вачи и �� уништувачи ја напушти-ле базата. Сепак, она кон што це-лела јапонската флота (составена од шест носачи на авиони: „Akagi“, лела јапонската флота (составена од шест носачи на авиони: „Akagi“, лела јапонската флота (составена

„Kaga“, „Sōryū“, „Hiryū“, „Shōkaku“ и „Zuikaku“) било нешто многу го-лемо – во базата сè уште биле за-котвени пет борбени бродови, три тешки крстосувачи, три лесни крсто-сувачи и �� уништувачи. Можноста да бидат нападнати им била јасна и на американскиот адмирал Кимел и на мајорот Шорт, иако тие не веру-вале дека надоаѓа еден масивен на-пад. Напротив, мајорот Шорт сме-тал дека во најлош случај Перл Хар-бор може да биде цел на саботажа така што наредил авионите да би-дат групирани на помал простор (што всушност овозможило тие по-лесно да бидат уништени). А, на дру-(што всушност овозможило тие по-лесно да бидат уништени). А, на дру-(што всушност овозможило тие по-

гата страна на Пацификот сè било во знакот на војната – на �� ноем-ври ���� година јапонската флота тргнала по својата рута до амери-канската база.

ИСТОЧНАТА ИМПЕРИЈА НА ПРАГОТПрвиот бран на напад на јапонски авиони започнал во � часот и �� ми-нути кога била нападната помор-ската станица наречена „Kaneohe Bay“, по што следеле нападите на торпедо-бомбардерите врз бор-бените бродови. Иницијалното пристигнување на бомбардерите, сепак, било забележано на радар (неколку минути после � часот на радарот биле забележни контакти кои означувале голем број неиден-

СОДРЖИНА НА ПОРАКАТА

ИСПРАТЕНА ОД КОМАНДИРОТ

ЛОГАН РЕМЗИ ОД ФОРД АЈЛЕНД, ВЕДНАШ ПО ЗАПОЧНУВА-

ЊЕТО НА НАПАДОТ ВРЗ ПЕРЛ ХАРБОР:„ВОЗДУШЕН

НАПАД. ПЕРЛ ХАРБОР.

ОВА НЕ Е ВЕЖБА!“

ГРУПА СТРУКТУРА ЦЕЛИ

I ГРУПА

– �� БОМБАРДЕРИ „NAKAJIMA“ B�N (ВООРУЖЕНИ СО БОМБИ ОД ��� KG)

– �� БОМБАРДЕРИ B�N (ВООРУЖЕНИ СО ТОРПЕДА „ТИП ��“)

– БОРБЕНИ БРОДОВИ– НОСАЧИ НА АВИОНИ

II ГРУПА– �� БОМБАРДЕРИ „AICHI D�A“

(ВООРУЖЕНИ СО БОМБИ ОД ��� KG)

– „FORD ISLAND“– „WHEELER FIELD“

III ГРУПА – �� ЛОВЦИ „MITSUBISHI A�M“– АВИОНИ КАЈ „HICKAM

FIELD“, „WHEELER FIELD“, „BARBER’S POINT“ И „KANEOHE“

� ловци не полетале поради технички проблеми

НАПАДОТ НА „WEST VIRGINIA“Веднаш по започнувањето на нападот врз поморската база во Перл Харбор неколку воздушни торпеда од ¥�­ mm ја погодиле левата страна на борбениот брод, од кои едно торпедо го уништило кормилото. Најмалку едно торпедо, пак, навлегло во трупот на бродот преку дупките направени од претходните торпеда и експлодирало, а според по-новите податоци, бродот бил нападнат и од една мини-подморница. Згора на тоа, борбениот брод бил погоден и од две бомби направени од т.н. „школки“ од ¥�­ mm на кои биле поставени вертикални стабилизатори. Првата бомба навлегла преку палубата на второто ниво, каде била и пронајдена, неексплодирана, а ниту втората бом-ба не нанела голема штета. Сепак, запаленото гориво од „Arizona“ кое горело континуи-рано ¦­ часа му нанело голема штета на трупот на „West Virginia“. Поручникот Клод Ри-кетс кој имал одредено знаење за техниката за контрола на штети не дозволил овој бор-бен брод да ја доживее истата судбина како бродот „Oklahoma“, кој исто така бил пого-ден од неколку торпеда и поради навлегувањето на вода се превртел. Поради екстен-зивната штета, „West Virginia“ потонала во плитките води на заливот, но го допрела дно-то со кобилицата – факт кој подоцна им овозможил на спасувачките екипи повторно да влезат на бродот, да ги закрпат дупките и да го одвлечат бродот во т.н. „сув док“.

НАПАДОТ НА „WEST VIRGINIA“

�. ПЕРЛ ХАРБОР, ��¥� Г. – ПОГЛЕД ОД ВОЗДУХ

 . МАРШРУТА НА ЈАПОНСКА-ТА НАПАЃАЧКА ФЛОТА

¦. „USS ARIZONA“ ВО ПЛАМЕН

ПР

В Б

РА

Н

��

тификувани летала (над ��), за кои по кон-султациите на операторите со претпоста-вените било заклучено дека тие контакти се всушност летала Б-�� кои требале да при-стигнат од копното (тоа всушност била гру-пата од ��� јапонски авиони кои водени од музиката на радиостаниците на Хаваи ита-ле кон својата цел). Јапонските бомбардери интензивно го „истурале“ својот смртоно-ле кон својата цел). Јапонските бомбардери интензивно го „истурале“ својот смртоно-ле кон својата цел). Јапонските бомбардери

сен товар во водата – „Oklahoma“, „Utah“ и „Raleigh“ биле веднаш погодени. Торпедото кое било наменето за „USS Vestal“ нурнало подлабоко од трупот на бродот и заврши-ло во трупот на „USS Arizona“, борбен брод кој откако бил погоден од уште една бомба потонал на дното и со себе однел над ���� животи. Потоа сликата на заливот започна-ла да се менува – еден по друг бродовите

започнале да тонат и да се превртуваат. Истовремено биле нападнати и останати-те локации околу главната база во заливот каде што биле изгубени голем број авиони.

ВТОРИОТ БРАНСостојбата на теренот по завршување на првиот бран напади врз означените цели била очајна. Голем дел од бродовите биле погодени и онеспособени, дел од нив биле сосема уништени, а само мал дел успеале да излезат од заливот и да започнат потра-га по јапонските подморници („Monаghan“, „Curtiss“ и „USS Blue“). Но, крајот сè уште не га по јапонските подморници („Monаghan“, „Curtiss“ и „USS Blue“). Но, крајот сè уште не га по јапонските подморници („Monаghan“,

бил на повидок. На борбеното поле стапил и вториот бран летала чија примарна цел бил Вилер Филд, но поради големиот број ле тала кои биле затекнати над него, дел од ле талата од вториот бран ги концентрира-ле своите напади на други цели (Ева Филд). Целта на вториот бран за уништување или онеспособување на американските аеро-дроми и летала била целосно постигна-та, што им овозможило на јапонските пи-лоти да го насочат своето внимание кон бродови те кои го преживеале првиот на-пад. А тие, пак, биле во очајна состојба – „USS Pennsylvania“ била погодена од бом-ба, „USS Cassin“ и „USS Downes“ биле об-виткани во пламен (по што муницијата на „Cassin“ експлодирала и бродот се нава-виткани во пламен (по што муницијата на „Cassin“ експлодирала и бродот се нава-виткани во пламен (по што муницијата на

лил кон „Downes“). „USS Maryland“ со тешки маки се одвојувала од „Oklahoma“ од која, лил кон „Downes“). „USS Maryland“ со тешки маки се одвојувала од „Oklahoma“ од која, лил кон „Downes“). „USS Maryland“ со тешки

пак, истекувала нафта која се движела кон „California“. Ниту „Vestal“ и „Oglala“ не биле поштедени – „Vestal“ морал да заринка во копното, а „Oglala“ се навалила на едната страна. Еднствените важни цели кои го пре-живеале нападот биле нафтените резерво-ари и бродоградилиштето близу Перл Хар-бор, цели кои требало да бидат централ-ни во можниот трет напад кој, сепак, не се случил (главно поради мобилизирањето на американската одбрана).случил (главно поради мобилизирањето на американската одбрана).случил (главно поради мобилизирањето на

Нападот (и двата бранови на напади) бил американската одбрана).Нападот (и двата бранови на напади) бил американската одбрана).

завршен по неколку часа, а последниот јапонски авион слетал на свој носач во � ча-сот попладне.

ИСПОРАЧАНАТА ЦЕНАЗагубите на едната наспроти другата стра-на биле неспоредливи. САД преживеале го-лем пораз – �.��� убиени (�.��� морнари, ��� војници, ��� маринци и �� цивили) од лем пораз – �.��� убиени (�.��� морнари, ��� војници, ��� маринци и �� цивили) од лем пораз – �.��� убиени (�.��� морнари,

кои дури половината биле дел од екипа-жот на „Arizona“, додека ранети биле �.��� лица. Бројката на загинати припадници на јапонската имеријална морнарица бил мно-гу помал – ���, додека само едно лице било заробено. Материјалната штета на страна-та на САД била исто така огромна – осум борбени бродови биле уништени или оне-способени, а истата судбина ја доживеале и три крстосувачи, четири уништувачи, еден поставувач на мини и три помошни бродо-ви. Дополнително биле уништени ��� авио-ни, а онеспособени биле ��� авиони.Нападот на американската поморска база на Хаваи измени многу работи – борбени-от брод престанал да биде носител на вое-ната моќ по светските мориња, а неговото место го зазел носачот на авиони. САД пре-станале да бидат неутрални и баластот на сила натежнал кон сојузниците. Сепак биле потребни неколку години за да се извојува конечна победа, победа која најверојатно се должи на несреќниот јапонски напад на � декември ���� година.

Иван Петрушевски

ГРУПА СТРУКТУРА ЦЕЛИ

I ГРУПА– �� БОМБАРДЕРИ B�N

(ВОООРУЖЕНИ СО БОМБИ ОД ��� KG И ОД �� KG)

– �� БОМБАРДЕРИ: АВИОНИ И ХАНГАРИ НА „KANEOHE“,„FORD ISLAND“ И „BARBER’S POINT“

– �� БОМБАРДЕРИ: АВИОНИ И ХАНГАРИ ВРЗ „HICKAM FIELD“

II ГРУПА– �� БОМБАРДЕРИ „AICHI D�A“

(ВОООРУЖЕНИ СО БОМБИ ОД ��� KG)

– КРСТОСУВАЧИ– НОСАЧИ НА АВИОНИ

III ГРУПА – �� ЛОВЦИ „MITSUBISHI A�M“– АВИОНИ КАЈ „HICKAM FIELD“, „WHEELER

FIELD“, „BARBER’S POINT“ И „KANEOHE“ И ОДБРАНА

Првиот контакт со јапонско пло-вило бил направен во недела на-утро (на ¢ декември ��¥� годи-на) од страна на „USS Condor“ кој забележал јапонска под-морница која била на рута кон влезот во Перл Харбор. Отка-ко информацијата му била про-следена на „USS Ward“, тој на-правил неколку сонарски скенирања, но не успеал ништо да детектира.

ВТО

Р Б

РА

Н

��

д текстот во претходниот број ста-на јасно дека предизвиците кои ги демнеат вооружените сили за вре-ме на современите противбунтов-

нички операции (понатаму: ПБО) бараат поголема и поинаква посветеност од ли-дерите на теренот. Тоа значи напуштање на традиционалниот пристап кон цела-та професија и вметнување на елемен-ти со кои воената професија ќе биде де-финирана како вештина којашто се пот-пира на поширок спектар на науки и ак-тивности. Во тој контекст и во овој број ќе ја продолжиме расправата во таа насока, при што ќе завришиме со де-лот воспоставување на контрола врз територијата како дел од извршувањето. Откако вооружените сили успеале пре-ку комбинација на борбени постапки да воспостават контрола над територијата во физичка смисла, она на што треба да се фокусираат е да обезбедат непречена работа на целокупниот систем. Во мина-тиот број видовме дел од овие активно-сти преку кои всушност стана јасно зош-то современиот пристап во ПБО бара поинаква перцепција на боjното поле од класичната. Тоа значи дека освен во-ениот дел од инструментите на моќ (од ДИВЕ-доаѓа од дипломатија, информа-ции, војска и економија), она на што тре-ба да се фокусираат вооружените сили е функционирањето на системот. Уметно-ста да го обезбедат тоа зависи од спо-собноста да го разберат културниот код на населението каде што престојуваат. Дополнително, тоа зависи и од способ-носта на воените сили да ги усогласат по-

мора да биде легитимен. Оттука, всуш-ност, извира и легитимитетот на цело-купниот систем. Сепак, доколку ПБО се организираат на туѓа територија, улога-та на вооружените сили е далеку поголе-ма во обуката и во оформувањето на по-лициските сили отколку кога ПБО се ор-ганизираат на домашна територија. АРМ во овој поглед заради смената на кон-цептот во целокупниот дел од опште-ствениот систем не поседува кадар кој докрај може ефективно да ја остварува оваа должност. Попрецизно, отсуствува-ат воени истражни органи, односно обу-чен персонал кој може да врши истраги од ваков вид. Во Република Македонија овие надлежности им припаѓаат на ци-вилните структури, што значи дека Во-

ПБО

ОРГАНИЗИРАЊЕТО НА ПОЛИЦИСКИТЕ СИЛИ – ИМПЕРАТИВ ЗА ФУНКЦИОНИРАЊЕ НА СИСТЕМОТ

литичките насоки со воената доктрина за успешно преточување на таквите насоки во задачи на теренот. Тоа само по себе ја наметнува потребата од задвижување на останатите инструменти на моќ (за ова стана збор и во претходните брое-ви).Во минатиот број исто така рековме дека најважно од сè e што побргу системот и неговото управување да се даде во ра-цете на народот. Независно дали ПБО се спроведуваат на туѓа или на сопстве-на територија, организирањето на поли-циските сили е еден од императивите да се обезбеди функционирањето на систе-мот. Како дел од целокупната програма за спроведување на владеењето на пра-вото, градењето на полицискиот систем

��

ената полиција се потпира на ис-трагата на цивилната полиција во случај на основано сомнение за сторени кривични дела. Во иднина би било добро доколу се планира каков било облик на интегрирана соработка на меѓуресорско ниво.Предноста што ја имаат припад-ниците на нашите вооружените сили која може да дојде до ваков случај е способноста и подготве-носта за соработка со цивилните структури. Тие пак, се дел од во-дечкото тело на синхронизира-ната цивилно-воена соработка за воспоставување на системот. Во вакви случаи не е исклучена мож-носта сите иницијални напори да лежат во рацете на вооружените сили и тие постепено да се преда-ваат на цивилните структури кои се дел од тимот кој треба да го спроведува системот за градење на нации.Покрај ваквиот облик на сора-ботка, постојат ситуации во кои за време на ПБО во фазата на воспоставувањето контрола на територијата, поддршката на по-лициските сили (доколку се веќе формирани), е само делумна. лициските сили (доколку се веќе формирани), е само делумна. лициските сили (доколку се веќе

Во такви случаи станува збор за асистирање на веќе формира-ната локална полиција (или пак, на цивилната полиција ако ста-нува бор за ПБО на сопствена-та територија). Во вакви ситуа-ции е можно припадниците на АРМ да изведуваат здружени па-троли со локалните власти или, пак, со цивилната полиција. Ис-куството од ваквите операции пак, кои дел од припадниците на АРМ ги имаат спроведувано, како на сопствената територија така и за време на меѓународните вое-ни операции, укажува на недвос-мислената потреба од одлична координација. Во такви случаи по-требно е усогласување на проце-дурите околу патролирањето, на-чините на реакција на контакт, прифаќањето и постапката кога е потребно да се прими помош од силите за брза реакција или, пак, да се укаже помош како сили за брза реакција и сл. Без оглед на тоа дали станува збор за во-оружени сили (полициски и арми-

ски состави), тактиките, техники-те и процедурите многу често мо-жат да бидат различни, како и во случајот на меѓуармиската сора-ботка. Разликите помеѓу составите мно-гу често ќе ги има и во поглед на техниката и вооружувањето. От-тука, за време на подготовките и планирањето на заедничките па-троли или, на пример, за време на борбените постапки, задолжи-телно мора да се земат предвид и разликите кои постојат помеѓу вооружените состави кои треба да ги изведуваат овие постапки. Важноста од синхронизацијата и координацијата помеѓу состави-те е клучна заради две причини. Прво, заради успешното спро-ведување на мисијата во контекст на заштита на силите, и второ за-ради успешното спро ве дување на мисијата во контекст на ефек-тивната изолација и заштитата на населението од бунтовниците, а со тоа се постигнува и ефектив-но воспоставување контрола врз територијата.Координацијата и синхро низа-ци ја та во вакви случаи мора да биде по сите основи, поаѓајќи од раководењето и команувањето, преку борбените распореди во рамките на составите, усо гла-сувањето на процедурите и кон-цептот на операциите, преку пра-вилата на однесување, па до логи-стиката и концептот преку кој таа

се остварува, особено во поглед на типот на вооружувањето и по-требата од евентуална достава на дополнителни борбени комплети. Остварувањето и организацијата на врските е исто така посебно ин-тересен феномен. Ако воопшто постои некаква несигурност во вакви здружени операции, дури и помеѓу коалициски сили, тогаш тоа е довербата и користењето на радиоврските. Имајќи ја предвид нивната важност, особено околу координацијата за дополнител-ни операции или, пак, во случај на потреба од поддршка или дејство на силите за брза реакција, стану-ва јасно дека на координацијата треба да се обрне посебно вни- се обрне посебно вни-мание. Освен поддршката во класич-на борбена смисла, дополни-телните активности кои не се својствени за армиските состави многу често се присутни за вре-ме на воспоставувањето контро-ла на територијата. Во тој кон-текст не е исклучена потребата и од организирање на локални или на државни избори. Тоа значи по-треба од поддршка на админи-стративните органи кои треба да ги спроведат изборите. Ова е осо-бено значајно за АРМ доколку во иднина сакаме да претставуваме сериозен партнер на кој коалици-ските сили ќе можат да сметаат. Со оглед на фактот што се дока-жавме во поглед на способноста да изведуваме борбени постап-ки (дел ги опишавме претходно), она во што ни недостасува иску-ство се токму овие дополнителни активности. Имајќи предвид дека тоа не е само наша „мана“, туку дека тоа е својствено за вооруже-ните сили на сите земји, да имаат недостаток од вакви вештини, она на што би требало да се фокуси-раат лидерите при планирањето и дизајнирањето на плановите за обука е токму развивањето на овие вештини. На пример, иако многумина не мо-жат ниту да замислат, поврзано-ста на воените вештини со устав-носта, особено со распадот на блоковите стана реалност. Имено, како резултат на сè посмелите че-кори кои се преземаат во поглед на мировните операции (за чување и наметнување на мирот), хумани-мировните операции (за чување и наметнување на мирот), хумани-мировните операции (за чување и

тарните интервенции и нивното „пост-фестум“ дејствување на во-ените сили, како и употребата на воените сили во справувањето со тероризмот и смената на режими и стабилизација на регионот пре-ку комплетен процес на систем на градење нации, се најдобар доказ за претходната теза. Фактот дека во операциите во кои Советот за безбедност на ООН се наметна како значаен фак-тор при наметнувањето на ми-рот во случаите на интервенција во поранешна Југославија, е до-каз за почетокот од новите прио-

�. ГРАДЕЊЕТО НА ДОВЕР-БАТА МЕЃУ НАСЕЛЕНИЕТО Е НЕЗВОМОЖ-НА БЕЗ ПОЧИ-ТУВАЊЕ НА НЕГОВИТЕ КУЛТУРНИ ПРИОРИТЕТИ

 . ПОТРЕБАТА ОД СООД-ВЕТНА ИНТЕГ-РАЦИЈА НА МЕЃУРЕСОР-СКО НИВО Е ЕДНА ОД ГЛАВНИТЕ ТЕМИ И НАСОКИ ДУРИ И ВО СИТУАЦИО-НАТА СОБА НА САД

 . ДЕТАЉ ОД ОБУКАТА НА АВГАНИСТАН-СКАТА ПОЛИЦИЈА

¦. ВЛЕГУВА-ЊЕТО НА КФОР НА КОСОВО ПРЕКУ МАКЕДОНИЈА

ритети за вооружените сили. Операции-те кои следуваа во периодот потоа, не-зависно од нивната квалитативна ана-лиза, не беа ништо друго туку дел од си-стемот за градење на нации во кој воо-ружените сили играа значајна улога во воспоставувањето на целокупниот си-стем, а со тоа и на уставниот систем – на пример во Босна и Херцеговина. Овие примери се мошне актуелни и за дел од операциите кои се изведуваа под мандат на ООН под Глава VII и во други делови од светот како на пример во Африка.Хуманитарната интервенција, или она што помеѓу меѓународните правници е познато како Extra Charter exceptions of use of force (употреба на сила надвор of use of force (употреба на сила надвор of use of forceод елементите на Повелбата), е след-

(употреба на сила надвор од елементите на Повелбата), е след-

(употреба на сила надвор

ната станица на која се бара поврзано-ста помеѓу вооружените сили и устав-носта. Имплементирајќи ја развиената доктрина за спроведување на мировни операции во периодот по иницијалните борбени операции за смена на режи-мот во Косово, градењето на уставно-ста во периодот кој следеше беше даде-на во рацете на КФОР. Имено, поучени од лекцијата дека само преку борбените операции кои се спроведуваат во почет-ната фаза и кои се идентични со опера-циите кои се изведуваат за време на кла-сичен вооружен конфликт – војна, нема да можат да ги разрешат сите пробле-ми, ООН решија да дадат сосема поина-ков пристап во примената на вооруже-ните сили како инструмент на политич-ката моќ. Оттука, свесни за потребата од вооружените сили за спроведување на процесот на градење нации, но свес-ни и за отсуството на посебен пропис и доктрина за тоа, во рамките на ООН, Одделот за мировни операции разви и доктрина за спроведување на миров-ни операции (околу ова може да се види пошироко во делот за UNDPKO – United Nation Department for Peace Keeping Operаtions). Покрај останатото, оваа доктрина ги споменува речиси сите по-стапки (вклучувајќи ги и борбените по-стапки), кои досега ги опишавме како не-стапки (вклучувајќи ги и борбените по-стапки), кои досега ги опишавме како не-стапки (вклучувајќи ги и борбените по-

опходни при воспоставувањето ефек-тивна контрола на територијата за вре-ме на ПБО.Конечно, употребата на вооружените сили во Авганистан и во Ирак ја покажа потребата од армиските состави и од овој инструмент на моќ и во случајот со справувањето со заканите кои ги дава современиот тероризам. Некој со право би забележал дека тоа не беше највешто направено од самиот почеток. Меѓутоа, она што треба да се спомене е дека ком-плексноста од употребата на армиски-те состави против овој феномен (се мис-ли на современиот тероризам), доаѓа од те состави против овој феномен (се мис-ли на современиот тероризам), доаѓа од те состави против овој феномен (се мис-

неколку причини кои повеќе или помал-ку сме ги елаборирале (иако во друг кон-текст). Прво, станува збор за нетрадици-ку сме ги елаборирале (иако во друг кон-текст). Прво, станува збор за нетрадици-ку сме ги елаборирале (иако во друг кон-

онален пристап во кој се користи арми-ски состав. Второ, станува збор за некон-венционален пристап кој доаѓа од нед-ржавни актери кои имаат глобална, а не локална цел. Освен тоа, целта на овие актери е апстрактна, не е реална и апо-калиптична. Оттука, не би биле во пра-во ако еднозначно ги осудиме вооруже-ните сили за почетниот неуспех. Поче-тен, затоа што смената на пристапот по-

требата од планирање на фазите по завршување на борбените дејства со обем на вооружен конликт), за вре-ме на ПБО елиминирањето е во под-редена функција на стабилизацијата. Како што претходно нагласивме, осо-бено при справувањето со современи-те бунтовници и пристапот на совреме-ните ПБО, целта не е да се уништи си-стемот, туку тој да се врати во норма-ла. Оттука, планирањето на современи-те ПБО задолжително мора да ги земе предвид процесите на стабилизација на системот. Овој процес (се мисли на стабилизацијата на системот) нема да на системот. Овој процес (се мисли на стабилизацијата на системот) нема да на системот. Овој процес (се мисли на

може да се оствари без ефекивна кон-трола на територијата (што, пак, ја дава практичната аргуменатција за потреба-

та од борбените операции на кои прет-ходно се осврнавме). За да се стабилизи-ра системот и повторно да се врати во нормала (условно кажано), е потребно да се воспостават егзистенционалните ин-ституции на тој систем. Со оглед на тоа што веќе стана збор за останатите до-полнителни постапки кои се преземаат од страна на вооружените сили, она што не е споменато е процесот на градење на уставноста. Без да навлегуваме во детаљна анализа на видовите на устав-носта и на начините на кои таа се одра-зува врз самите ефекти и резултатите на воените операции, ќе заклучиме дека ис-тата мора да се земе предвид со целата нејзина манифестација и влијание врз ул-тимативниот успех во ПБО.Со тоа го завршиме делот кој се одне-сува на воспоставувањето на ефектив-на контрола на територијата. Преку бор-бените операции (нивна комбинација), и делот од операциите за стабилизација во функција на адаптирање на системот (подготовка за предавање на цивилните власти), прифаќање и рехабилитација на (подготовка за предавање на цивилните власти), прифаќање и рехабилитација на (подготовка за предавање на цивилните

дел од бунтовниците кои се подготвени за коегизстенција, делумно ги опишавме сите оние процедури и постапки кои пла-нерите и идните лидери мора да ги зе-мат предвид кога изведуваат совреме-ни ПБО.Во наредниот број ќе стане збор за до-полнителните консидерации на кои треба да се обрне внимание при планирањето на ПБО.

д-р Методи Хаџи-Јанев

��

сле само пет години од овој нов начин на употреба и пристап кон глобалното бун-товништво започна да дава евидентни резултати. Во секој случај, ова е релатив-но краток период доколку ги споредиме успесите на овие операции со операции-те кои ги спроведуваше ООН. Иако тоа не е предмет на оваа расправа, само на-кратко ќе заклучам дека она на што се должи ваквата разлика се флексибилно-ста и развивањето на една дополнител-на доктрина од страна на САД која наши-роко се прифаќа и од НАТО, а тоа е док-трината за спроведување на операции за стабилизација и поддршка. Потпирјќи се длабоко на постоечките искуства од доктрината за мировните операции, опе-рациите за стабилизација и поддршка во

голема мерка ставаат акцент и на допол-нителните задачи кои не се доволно раз-виени во доктрината за спроведувањето на мировните операции. Ваквиот при-стап делумно се должи на комплексноста и на гломазноста на одлучувачката апа-ратура во рамките на Советот за безбед-ност на ООН. Останатата причина за раз-ликите се бара и во искуството кое е ре-зултат и на културните концепции и пер-цепции за начинот на војување. Во секој случај, ПБО во оваа фаза во голема мер-ка се потпираат на она што се заговара со доктрината која се однесува на опера-циите за стабилизација и поддршка, но и на принципите и на доктрината за ирегу-ларното војување. Оттука, оваа аргументација која ја на-правивме во контекст на потребата од аргументација за поврзаноста на воо-ружените сили со уставноста во случајот на современите ПБО, е оправдана. Како што видовме истата не е новина, но не останала идентична. Оттука, потребата од проучување на светската практика и на искуствата во овој домен се од посеб-но значење за воените лидери. Тоа треба да им овозможи детаљно разбирање на оперативната средина, особено во подоцнежните фази. Име-но, планирањето, особено на ПБО во никој случај не смее да се сведе само на планирање на воена неутрализација на бунтовниците. За разлика од кон-венционалните борбени операции (иако дискутабилно и аргументирачки совре-мените концепти на војување, дури и за овие операции ја наметнуват по-

��

отребата од млад, пилотски, а по-себно наставнички (инструкторски) кадар во македонското воено воз-духопловство е голема. Еден од на-чините за реализација на таквата

потреба на Воздухопловниот ВИНГ, од-носно на Министерството за одбрана на Република Македонија, согласно за-конските прописи, е и испраќање на во-ените пилоти на стручно ос по собување и усовршување во странство.Како што е познато, моментално трој-ца македонски пилоти се наоѓаат во Подгорица, Република Црна Гора, на летачка обука на хеликоптер од ти-пот „Gazelle”, а „мразот” на таквите упатувања го „скрши“ поручникот Ро-берт Митровски кој, всушност, е први-от воен пилот кој успешно завршил ком-плетна летачка обука и специјализација за наставник по летање на хеликоптер во странство. Имено, сето тоа беше реализирано на хеликоптер од типот „BELL ��� B III Jet Ranger“ во склоп на хеликоптерската ескадрила на ��-тата воздухопловна база во Земуник, Репу-блика Хрватска, според план и програ-ма на пилотската школа „Рудолф Пе-решин“ од истата воздухопловна база. За завршување на летачката обука и специјализацијата беше потребен пе-риод од две години.Поручникот Митровски пристигна во Земуник во август ���� година, по комплетирање на основната и на-предна обука на авион „ZLIN ��� L“ во в.ВИНГ. Со неговото пристигнување хрватското ВВ и ПВО за првпат од сво-

Разговор со Роберт Митровски, прв македонски воен пилот обучен во странство

НОВ СЈАЈ НА

струментално летање кое го спрове-дуваат врвните воени воздухоплов-ства во светот. Притоа беа предвиде-ни и извршени ��� часа налет во рок од една година, што воедно претста-вуваше и најголем реализиран налет за една година на кој било пилот (или ученик-пилот) на школување во хрват-ското ВВ и ПВО.„Да се постигне сето тоа воопшто не беше лесно, но истовремено беше го-лем предизвик како за мене така и за нив. Првиот контакт со хеликоптерот го направив во сосема нова работна средина, нова територија, со нови луѓе, на нов јазик (сите предавања, конвер-зации, усни и писмени испити беа реа-лизирани на хрватски јазик), кој иако е сличен на нашиот, мошне е различен и

ето постоење доби еден странски воен пилот на школување во своите редо-ви. На тест беше ставен хрватскиот мо-дел на школување на воени пилоти и наставници по летање кој ги задоволу-ва сите теоретски и практични стандар-ди на ICAO и JAR, дополнет со содржи-ни за потребите на военото воздухо-пловство.Во првата година од престојот беше реализирана комплетната летачка обу-ка на хеликоптерот „BELL ��� B III Jet Ranger“, почнувајќи од техничка учил-ница за хеликоптерот, земска подго-товка, самата летачка обука во која беа опфатени разделите: основно, навига-циско, основно инструментално, ноќно, групно, посебно интересното намен-ско летање и на крај модуларното ин-

МАКЕДОНСКОТО НЕБО

изобилува со различни интерес-ни дијалекти, посебно во делот на Далмација. Но секоја пречка беше надминувана без никакви проблеми, секако со огромна-та и сесрдна помош од луѓето во хеликоптерската ескадрила и пилотската школа, од кои не би можел а да не ги споменам и уште еднаш да им се забла-годарам на мојот наставник по летање, поручник Роко Госпиќ, од кого ги научив принципите на летање на хеликоптерот, коман-дирот на хеликоптерската еска-дрила, мајор Драган Андријевиќ, командирот на пилотската шко-ла, полковник Жељко Јурковиќ, како и на сите останати кои на каков било начин беа вклучени во реализацијата на обуката“, вели поручникот Митровски. Поручникот Митровски како по-себно интересни ги издвои мо-ментите минати во воздух, кога во улога на наставник, мето-дичкото објаснување на свои-те ментори им го презентира-ше на македонски јазик, што се-когаш наидуваше на состојба на разведрување и развеселување кај хрватските колеги.По завршувањето на летачката обука, поручникот се стекна со звањето воен летач – пилот на хеликоптер, како и со „Пилотски летачки знак” на хрватското ВВ и ПВО. Истите му беа доделе-ни на Денот на ВВ и ПВО на Ре-публика Хрватска на ��.��.���� година на аеродромот „Плесо“ во Загреб. Тоа беше прв случај хрватското ВВ и ПВО да додели такво звање и „Пилотски летач-ки знак“ на странски воен пилот. Во меѓувреме поручникот Мит -ровски отпочна со новиот преди-звик наречен „Спе ци ја лизација за наставник по ле тање“, кој се состои од три дела:– теоретски дел – се реализи-ра со стручни предавачи од ��. воздухопловна база и со еми-нентни професори од Универ-зитетот во Задар, после кој кан-дидатот се стекнува со Увере-ние за дополнително педагошко – психолошко, дидактичко и ме-тодичко образование, што прет-ставува доказ за теоретската оспособеност на кандидатот за извршување на инструкторска работа и водител на практична настава;– комбиниран дел – се реали-зира во хеликоптерската еска-дрила, каде кандида тот кон-кретно ја извршува настав-ничката работа, ка ко на земја така и во воздух, под надзор на ментор кој е искусен настав-ник по летање, задолжен и од-говорен за правилно и успеш-но усвојување на материјалот и за интерпретирање на научено-то од страна на кандидатот. За овој дел беа предвидени и из-вршени �� часа налет;

– практичниот дел или ста жи -рањето е најважниот дел од специјализацијата кој покажу-ва како се усвоени претходни-те два дела. Имено, кандидатот за наставник по летање доби-ва ученик(ци) – пилот(и) и го пра-ви првиот вистински контакт со својот иден предизвик. Во овој дел кандидатот веќе станува на-ставник, а менторот ја контро-лира неговата работа. Тука по-вторно за првпат хрватското ВВ и ПВО дозволи еден стран-ски воен пилот во улога на на-ставник по летање да лета со ученици-пилоти од нивниот со-став, што всушност претста-вуваше положување на те-стот на хрватскиот модел на школување на воени пилоти и наставници по летање.По завршувањето на спе ција ли-зацијата, поручникот Митров-ски се стекна со звањето на-став ник по летање и успеш-но го заврши престојот во За-дар, еден од најубавите хрват-ски градови.Искуството е големо, спомените незаборавни, направен е спојот помеѓу воените воздухоплов-ства на Р. Македонија и Р. Хрват-ска. Сега останува стекнатите пријателства да се одржуваат, а наученото да се сподели и да се примени.

Д. Павловски

��

��

МОДЕРНАТА ВОЈНА ПРЕД ЕКРАНИТЕ: CALL OF DUTY 4 MODERN WARFAREЖ

ЕС

ТО

КО

СТ

НА Б

ОЈНОТО

ПОЛЕ

МОДЕРНАТА ВОЈНА ПРЕД ЕКРАНИТЕ: CALL OF DUTY 4 MODERN WARFARE

��

АТЕНТАТОРИ, УЛТРАДЕСНИЧАРИ, АТОМСКИ БОМБИ И ГРАЃАНСКА ВОЈНА. СÈ НА СÈ, ПЕРФЕКТНА ПРИКАЗНА ЛОЦИРАНА ВО МОДЕРНО ВРЕМЕ КОЈА НЕ СМЕЕ ДА СЕ ПРОПУШТИ. И, КОГА НА СЕТО ТОА ЌЕ СЕ ДОДАДЕ БРЕНДОТ КОЈ Е ПОЗНАТ НА ЈАВНОСТА КАКО БРЕНД КОЈ НУДИ НЕПРЕКИНАТА ЗАБАВА, ПРЕД ВАШИОТ МОНИТОР СО ЧАСОВИ СЕ ДОБИВА ПОБЕДНИЧКИОТ РЕЦЕПТ. ЗАТОА, И ПОКРАЈ ТОА ШТО ПРОИЗВОДОТ НЕ Е МЕЃУ НАЈНОВИТЕ, ТОЈ ЗАСЛУЖУВА ДА СЕ НАЈДЕ НА „МЕНИТО“ КОЕ НИЕ ВИ ГО НУДИМЕ ВАМ ВО ОВОЈ БРОЈ. „СПЕЦИЈАЛИТЕТОТ НА ВЕЧЕРТА“ Е CALL OF DUTY ¥: MODERN WARFARE

ОГЛЕД КОН ИДНИНАТАПоминаа времињата во кои Вто-рата светска војна беше приказна-та која го заземаше централното

место кога станува збор за FPS-симулации. И, време беше. Турбулентниот период во кое живееме, период во кој војната е реал-ност во некои светски региони овозможу-ва создавачите на игри да не можат да се пожалат на недостаток на идеи. Единстве-на „непозната“ е колку креаторите на FPS-симулациите ќе успеат реалноста, која е су-рова, да ја преточат во бинарни податоци кои на крајот ќе се појават на екранот како неверојатна мешавина на пиксели со раз-личен напон (секако, ако се успешни во тоа што го работат). Првиот поглед на „Call of Duty �: Modern

Warfare“ покажува дека „победничкиот рефлектор“ е свртен токму кон неа. CoD � е многу повеќе од една обична FPS-симулација. Таа е производ, како што ве-лат, „со сите нишани“. Изгледа одлично, звучи одлично, има одлична приказна која често ќе ви ја подотвара устата како знак на вчудоневиденост и шокираност, а, пак, за „multilayer“-от во овој тип на игри нема ниту потреба да се зборува – тој секогаш изобилува со многу акција која носи конти-нуирано задоволство. А за сето тоа најмногу „виновникот“ треба да го бараме во одличниот гејм-плеј и, како што споменав, во неверојатната графика и во балансираниот аудиоелемент. Впрочем и самиот наслов посочува дека

станува збор за игра во која ќе се појават нови и модерни оружја и нови техноло-гии (кои ќе бидат особено интригантни за вљубениците во технологијата). Во раце може да се подигне познатата пушка М-�А�, снајперот М��А�, а не е на одмет ниту истрелувањето на гранати од „RPG“-то. По-зитивно е тоа што со вас повторно рамо до рамо застануваат членовите на вашиот тим, кои секогаш се од голема помош кога има потреба од одвлекување на огнот од вас, но и кога треба да се елиминира некој противник и кога треба да влезете во одре-дени објекти.Неверојатните и фасцинантни дета-ли видени на мапата, однесувањето на војниците, звукот, физичките пресметки за патувањето на куршумот до својата цел –

сето тоа е земено од реалниот живот. При-стапот кој тимот задолжен за развојот на CoD � го одбрал како начин за детаљно запознавање со условите на теренот е по-беднички – тој учествувал на вежбовни-те активности на американските маринци во Центарот за обука во Твинтин Палмс, Калифорнија.

ГРАФИЧКИ ЕНЏИН И ЗВУКДинамичко осветлување со „HDR“ (high dinamic range) ефекти, динамични сенки и огромна длабочина на погледот во околина-та...пат на куршумот и негова пенетрација во објектот калкулирани во физички вели-чини – сето тоа и многу повеќе доаѓа со фантастичниот енџин искористен како под-

��

лога на CoD �, наречен „IW“. Секако важно е да се спомене и дека гејмплејот дозво-лува уништување на одредени возила и објекти, што, пак, ве принудува да внима-вате која пречка ја користите како заштита од истрелите на непријателот. Графиката на реалистичен начин ги презентира сите елементи кои се дел од бојното поле – чад, разрушени објекти, кратери на површина-та, уништена воена опрема, со еден збор сè е на своето место. А, каков е ефектот на хорор-филм кога звукот е мјутиран? Токму зашто звукот игра голема улога во интензивирањето на севкупното доживување, нему му е посвет-но посебно внимание. Истрелите од AK-�� слушнати во далечина звучат како да се наоѓате на прагот на една вистинска и ре-

ална војна. Можеби токму реалноста пре-несена на екранот е еден од најголемите адути на овој производ, што, секако, про-излегува од тоа дека FPS-симулациите се гејмерски жанр чиј успех целосно зависи од тоа колку гејмерот ќе заборави на сè околу него и ќе навлезе во чудесниот спој на енергија, чипови и бинарни кодови.

ПРИКАЗНА ЗА УСПЕШНА КАМПАЊАОсобено ме воодушеви еден елемент ин-корпориран во приказната на CoD �, при-казната е линеарна но е прикажана од повеќе перспективи, овозможувајќи му на гејмерот да ја преземе формата на шест оперативци од наредникот Џон Соуп Мек-тавиш (британски САС-регрут), преку на-

редникот Пол Џексон (американ-ски маринец на задача на Средни-от Исток), капетан Џон Прајс (офи-цер во САС) и уште неколку помал-ку присутни но во никој случај неин-тересни ликови како Јасир ал Фула-ни, претседател на неименуваната средноисточна земја (на почетокот, пред врзс него да биде извршен успешен атентат), како оператор на термална камера монтирана на AC-��� и како британски антитерори-стички оперативец инфилтриран во киднапиран авион, со мисија да спа-си VIP-личност во авионот.А, кога ќе стане збор за приказна-та, таа не може да започне поек-сплозивно отколку првата мисија

да инволвира потрага по нуклеар-на бомба. Неколку оперативци на британски САС (меѓу кои и вие) се истоварени на брод во Берингово-то Море каде барајќи ја нуклеарна-та бомба ќе морате да ја неутрали-зирате нејзината одбрана – руски-те војници стационирани на бро-дот. Но, при крајот на мисијата, ру-ски „мигови“ извршуваат успешен напад врз бродот и тој започнува да тоне. Тимот успева да се спаси и истовремено наоѓа докази за повр-заност помеѓу руска ултранацио-налистичка партија и бунтовничка фракција на Средниот Исток. Повр-заноста помеѓу лидерот на нацио-

на FPS-симулациите сметаат дека кам па ња та во која се развива при-казната е кратка, тоа според мене е еден особено позитивен елемент, секако имајќи ја предвид намерата кампањата да биде како што велат „action-packed“.

НАПРЕД ВО „MULTIPLAYER“ БОРБАДоколку не се согласувате со начи-нот на кој е составена кампањата, на располагање ви стои секогаш инте-ресниот „multiplayer“ кој има повеќе модови на игра. Вкупно �� гејмери можат да ги испробаат своите спо-собности на �� различни мапи кои нудат сè – од тесни снајперски пози-ции до широко отворени простран-ства. Во однос на модовите, тука се стандардните „team deathmatch“ и „free for all deathmatch“, потоа мо-довите кои имаат малку поинак-ва цел како „capture control points“ или заштита на сопствената база од непријателот. Она што е од го-лема помош е можноста да пови-кате беспилотно набљудувачко ле-тало, воздушна поддршка или воз-душен напад во зависност од тоа колку непријатели сте елиминира-ле, без тие вас да ве елиминира-ат. Токму тоа е новиот елемент кој внесува свежина во играњето – со елиминација на три непријатели до-бивате можност повремено пози-циите на непријателите да ви би-дат откриени цели цели �� секунди. Пет убиства носат воздушен напад, додека седум – воздушна хеликоп-терска поддршка. Мора да се при-знае дека овие елементи ретко се среќаваат во една FPS-симулација, но се повеќе од добредојдени.

ANY FINAL WORDS?Во духот на кратката, но слатка кампања во CoD �, финалниот ко-ментар ќе ми биде јасен, недвос-мислен и краток. CoD � стана свое-видна основа врз која се гради еден нов пристап кон „пукачките“ симула-ции. Затоа, CoD �: Modern Warfare е достигнување кое ниту еден гејмер кој е посветен на FPS-симулациите не смее да го пропушти!

Иван Петрушевски

налистичката руска партија Закајев и сепаратистичкиот лидер на сред-ноазиската земја доведува до воз-буда и константно менување на условите на теренот. Тоа оди до-таму што при инвазијата на амери-канските маринци на средноазиска-та земја, во потрага по нејзиниот нелегитимен лидер, американска-та команда добива информации за постоење на руска нуклеарна бом-ба блиску до главниот град. И покрај напорите за разоружување на бом-бата, таа ненадејно детонира и зад себе остава пустош – поголемиот дел од градот е срамнет со земја, а жртвите се непроценливи: домаш-ната армија, голем број цивили и ��.��� американски маринци. Приказната потоа ве носи во Азербејџан (каде сепаратистички-от лидер Ал Асад е пронајден и ег-зекутиран), во Припјат, Украина (�� години пред основната мисија, каде се објаснува поврзаноста помеѓу Ал Асад и Закајев), како и во Русија каде се одвива потрага по Закајев. И тука нуклеарните оружја повтор-но стапуваат на сцена. Закајев со намера да им се одмазди на САД, сметајќи ги виновни за само-убиството на својот син, лансира повеќе интерконтинентални бали-стички ракети, но тимот успева да ги детонира во воздух.Приказната носи уште возбуда, но тоа ви го оставам вам и на ваша-та упорност да стигнете до финал-ниот кадар. Иако некои познавачи

��

СИСТЕМСКИ ПОБАРУВАЊАминимални (препорачани)

MS Windows XP (Servis pack �, �) /Vista

CPUIntel Pentium � �.� GHz single core, �.� Duo Core или AMD Athlon �� ����+ (�.� GHz dual core)

RAM меморија��� MB/��� MB Vista (�.� GB/� GB Vista)

HDD�.�� GB

VGANvidia GeForce ���� или ATI Radeon ���� Pro (Nvidia GeForce ���� или ATI X����)

и жена со истрижена глава во панталони претставува маж“, вели бабата. Малото девојче се вработува кај стар пријател на покојниот татко, но веднаш стану-ва цел на талибанските регрути. За неа сè е ново во машкиот свет, облеката, однесувањето, дневните молитви, и не е тешко да се забележи дека не припаѓа таму. А тие работи се непознати за- се непознати за-тоа што во нивното општество машки-от и женскиот свет не се допираат ни-како. Тие работи се одвоени и се сосема различни. Но што се случува кога некој ќе се обиде да ги прекрши строго поста-вените закони и ќе се обиде да го раз-ниша системот? Се разбира, оној кој го создал, ќе направи сè што е во негова моќ да го одржи, без разлика дали тоа бара и пролевање крв. По регрутацијата започнува вистинскиот терор за мало-то девојче. Пред неа е застрашувачки-от предизвик како да го скрие нејзиниот вистински идентитет и да ја спаси соп-ствената глава кога знае дека тоа не е возможно. Порано или подоцна, таа знае дека ќе биде откриена и дека ќе следи казна која треба да ја плати.

СОНОТ ЗА СЛОБОДАТАОсобено моќни и симболични се сцените во кои се опишува раздорот кој се созда-ва кај девојчето, бездната меѓу она што навистина таа е во себе и она што е при-нудена да биде. Нејзината единствена релација со вистинското битие се пресе-чените плетенки од нејзината коса, поса-дени во саксија со земја и наводнувани со помош на интравенска инфузија која мајка ја земала од болницата во која ја земала од болницата во која

��

ако изгледа едно диктаторство во XXI век илустрирано токму од луѓето кои живееле со него? Ток-му тоа е опишано во филмот „Оса-ма“, авганистански филм кој збору-

ва за бруталноста на талибанскиот ре-жим виден низ очите на едно дванаесет-годишно девојче. Неговото значење е уште поголемо поради фактот што ова е првиот филм снимен по паѓањето на талибанскиот режим, бидејќи претход-но снимањето филмови било забране-то во оваа земја. Филмот е снимен со неверојатно мал буџет, но тоа не го спре-чи ова филмско парче да ја земе награ-дата „Златен глобус“ за најдобар филм од неанглиско говорно подрачје и низа други награди на различни филмски фе-стивали низ светот.

ПРАВОТО ВО СЕНКАТА НА ЗАКОНОТРепресија, религиски екстремизам и бру-талност – со овие зборови се опишува владеењето на Талибанците со Авгани-стан во периодот од ���� година па сè до ���� година. Во тој период исламистичка-та група станува интернационален сим-бол за прегазување на основните човеко-ви права, особено во нивниот третман на жената. Жените биле принудени да носат бурки во јавноста, не смееле да работат ниту да се образуваат без навршени осум години. А до осмата година, пак, смееле да ја учат само светата исламска книга Ку-ранот. На жените им било забрането да бидат лекувани од доктори кои се мажи, што довело до голема смртност. Казната за прекршување на талибанските прави-ла била ликвидација на јавно место.„Осама“ се фокусира токму на овој проблем во авганистанското опште-ство, на жената која е понижена и пре-газена и чие лице се смета за мотив за расипување на душата и поведението на мажите. Кога на власт доаѓаат Тали-банците, тие ги затвораат училиштата и донесуваат забрана жените да рабо-тат, што претставува удар врз илјадници семејства на авганистански вдовици. На-еднаш, преку ноќ, тие остануваат без из-вор на егзистенција. Почетната сцена во филмот ги покажува кабулските вдови-ци кои протестираат по улиците, глад-ни и оставени сами на себе. Но проте-стот е прекинат со отворен оган врз нив, гранатирање и млазови вода за да се растера толпата. Многу завршуваат зад решетки, затоа што искажувањето на не-какво мислење во оваа земја не е нив-

„ОСАМА“

ДОКУМЕНТ ЗА ТАЛИБАНСКАТА РЕПРЕСИЈА

но основно човеково право туку строга забрана. Една од жените, затекната во ваква без-излезна ситуација, е и мајката на едно девојче, жена чиј сопруг загинал во војна и која на секакви илегални начини се оби-дува да најде работа и да го прехрани своето семејство, прекршувајќи ги риго-розните закони и ставајќи го на ризик сопствениот живот. Но, кога сите врати се затвораат, семејството во кое остана-ле само жени е очајно. Тогаш одлучува-ат најмладиот член, дванаесетгодишната ќерка, да ја трансформираат во момче и да ја испратат да работи. И не случајно, таа го добива името Осама. „Меѓу мажот и жената нема голема разлика. Маж без брада, а под бурка е жена исто како што

работела пред да биде затворе-на. Режисерот Бармак ја користи и паралелата на детската игра и за-творските решетки за да покаже во кој контекст би требало да се наоѓа малото девојче доколку би било во нормална средина, одно-сно, како е во Авганистан, а како во западниот свет каде човечки-от живот има своја тежина и вред-ност. Фантазиите на Осама за еден безгрижен свет се всушност и најчистата слика за тоа како се чувствува човекот кој без разлика каде и да се наоѓа, секогаш сонува за својата слобода.Иако девојчето успева да избег-не да биде егзекутирано, таа до-

на од пресудата, притисокот на меѓународната заедница, како и активирањето на многу невла-дини организации со кампањи, ја одложија нејзината казна и случајот сè уште се разгледува.Филмот е снимен во главниот град на Авганистан, Кабул. Режисерот, наместо да ангажира професио-нални актери, одлучил да ја сними приказната со аматери, жители на градот, кои најдобро ја разбираат ситуацијата. Главната актерка, Ма-рина Голбахари, Бармак ја прона-шол на кабулските улици. Иако е снимен во колор-техника, незаси-теноста со бои е искористена мно-гу умешно за да се илустрира сте-рилноста и студот на исламски-от свет. Режисерот одлучува на-место музика да ја искористи ти-шината како асоцијација за беда-та и самотијата во која живее же-ната. „Осама“ е портрет на една блиска историја. Целиот свет тре-ба да се погрижи за да биде си-гурен дека ова нема да се повто-ри. Овој филм треба да се поглед-не затоа што е ретко нецензури-рано филмско парче, разгледница од едно полуразрушено место и сведоштво за еден апсурден обид да се обезличи, да се обезимени и да се маргинализира женското би-тие. А сето тоа е длабоко мотиви-рано од нерационалниот страв и од природата на една исламистич-ка женска група.

Елена Ѓорѓиевскака женска група.

Елена Ѓорѓиевскака женска група.

бива уште полоша казна, мора да се омажи за Талибанец и це-лиот свој живот да го помине за-клучена во неговата соба како ро-бинка, а не како жена. А неговата куќа е полна со жени со исти суд-бини. Сите жени се принудно доне-сени во неговите одаи, сите полни со омраза и презир кон системот и власта. Тие немаат никаква при-чина за живот, затоа што нивните животи биле прекинати во момен-тот кога стапнале во куќата на Та-либанецот Молат Салих.

ЌЕ ПРОСТАМ, НО НЕМА ДА ЗАБОРАВАМОвие зборови на големиот хума-нист Нелсон Мандела го отвора-ат филмот уште пред воведна-та сцена и можеби најдобро опи-шуваат како се сеќаваат Авгани-станците на она низ кое помина-ле пред само една деценија. Ток-му хуманизмот е она што е во контраст со самата приказна. Пре-ку филмот ние стануваме све-доци на едно обесправување и обезвреднување на луѓето и на нелегитимната власт која си дава за право секому да суди. Може-би овој проблем денес е уште по-актуелен отколку во ���� годи-на кога и е снимен „Осама“ пора-ди неодамнешниот случај во Иран со ��-годишната Сакине Моха-мади Аштиани, осудена на смрт со каменување поради прељуба. Иако Аштиани не е ослободе-

��

Оваа рубрика ја посветуваме на ВОЈНИКОТ – ЧОВЕКОТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – ЧОВЕКОТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – ЧОВЕКОТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – ЧОВЕКОТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – ЧОВЕКОТ кој, на крај, сепак, е само ЧОВЕК.И затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на ШТИТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за ПОЧИТ.

Режија и сценарио:Siddiq BarmakУлоги: Marina Golbahari, Arif Herati, Zubaida Sahar, Mohamad Nader KhadjehМузика Mohammad Reza DarvishiКамераEbrahim GhaforiНагради: „Златен глобус“ за најдобар филм од неанглиско говорно подрачје, � награди на Канскиот филмски фестивал и уште �� награди и � номинации

Наслов на оригиналот:

Glen H. SnyderALLIANCE POLITICS

Глен Х. СнајдерПОЛИТИКИ НА АЛИЈАНСИТЕ

Печат: АКАДЕМСКИ ПЕЧАТ – Скопје ����

нигата „Политики на алијансите“, „Политики на алијансите“, „Политики на алијансите“од Глен Х. Снајдер е дел од про-Глен Х. Снајдер е дел од про-Глен Х. Снајдерграмата на Владата на Републи-ка Македонија за преведување на ��� стручни, научни книги и учебни-

ци од кои се учи на врвните, најдобрите и најреномираните универзитети во САД и во земјите од Европската унија.Глен Х. Снајдер е почесен професор по Глен Х. Снајдер е почесен професор по Глен Х. Снајдерполитички науки на Универзитетот „Ча-пел Хил“ во Северна Каролина. Тој е ав-тор на бројни книги, вклучувајќи ја и „Кон-фликтите меѓу народите“, напишана заед-но со Пол Дизинг.Оваа книга претставува обид да се надо-полни недостигот на теорија за алијансите, изведувајќи одредени суштински заклучо-ци од меѓународниот систем, позајмувајќи од неколку теории од општествени-те науки и емпириски генерализирајќи ја меѓународната историја.Анализата се концентрира на две фа-зи од животот на алијансата: нејзи но то формирање и подоцнежниот „менаџ-мент“. Менаџментот се донесува на заед-ничките и на унилатералните процеси со кои членките на алијансата се обидуваат да ја одржат алијансата и во неа да ги уна-предат сопствените интереси. Доминант-на тема во двете фази е договарањето. Во фазата на формирање, идните сојузници се договараат за условите на алијансата: обемот на нивните обвр-ски, силите со кои ќе придонесуваат, во кои случаи и слично. Во фазата на управување тие може да се договара-ат за нивото на подготвеност, за воени-те планови или за големината и видот на поддршка која треба да ја обезбедат при кризните конфронтации со противници-те, но можно е и целосно да го ревидира-ат почетниот договор. Глен Снајдер креира теорија за алијан си-те со дедуктивно резонирање на меѓу-на родниот систем, со интегрирање на иде ите за неореализам, формирање на коалиции, преговарање и теорија на игри и со емпириски генерaлизации од меѓународната историја.Користејќи случаи од ����-���� за да ја претстави теоријата за формирање на алијансите и за управување во мултипо-ларен меѓународен систем, тој се фоку-сира посебно на три случаи: Австрија–Германија, Австрија–Германија–Русија и Франција–Русија и проучува �� епизоди на договарање внатре во алијансите.Богата и комплексна, ова е книга која треба да биде задолжително четиво

за секој кој сериозно сака да се занима-ва со овие теми, таа е рангирана меѓу најдобрите книги кои досега се појавиле и за кои вредеше да се чека. Во Политики на алијансите Глен Х. Снајдер ја обезбе-на алијансите Глен Х. Снајдер ја обезбе-на алијанситедува многу потребната теоретска анали-за на формирањето и управувањето со сојузите. Книгата се обидува и во голема мера успева во она што Снајдер го наре-кува „теоретска историја“, со користење на емпириски и историски податоци да се истражува комплексноста на теорија на алијансата.Книгата е поделена на два дела: првиот ги истражува условите за формирање на сојузи во мултиполарен меѓународен си-стем, а вториот истражува како партне-вториот истражува како партне-вториотрите во алијансата се обидуваат да ги из-бегнат сите „сцили и харибди“. Термините „алијанса“ и „сојуз“ често се употребуваат како синоними, но корисно е да се наведат и нивните донекаде пои-накви значења. Поширок и пофундамен-тален термин е сојуз, дефиниран како очекување на државите да бидат под-држани или оспорени од другите држави во идните меѓесебни односи. Сојузот под-разбира здружување „против“, но и „со“ и ги идентификува можните противници и пријатели.Формалните алијанси се само еден од на-чините на однесување за создавање и за јакнење на сојузите. Затоа алијансите се алијансите се алијанситесамо подгрупа на сојузите кои произлегле од нив и се формализирале со јасна спо-годба, обично во форма на договор. Поради променливиот карактер на али-јан сите и на сојузите, нивната јасна дефи-ниција е од суштинско значење. Нудејќи една таква дефиниција, авторот мисли на потребата од објаснување на предме-тот на начин соодветен на целта на кни-гата, како и користење на термини со вообичаено значење. Така според него „алијансите се формални заедници на држави кои со (или без) употреба на во-ена сила во одредени околности им се спротивставуваат на државите надвор од нивната заедница“.од нивната заедница“.од нивната заедницаВо основните средства на национална-та безбедност, покрај оружјето, воените акции и решавањето на кофликтите со непријателите, спаѓаат и алијансите. Во историјата најголемите алијанси биле вое-ни алијанси, организирани за да се порази некоја особено силна и агресивна држава (како Наполеонова Франција, Хитлерова Германија и др.). Ваквите алијанси се на-(како Наполеонова Франција, Хитлерова Германија и др.). Ваквите алијанси се на-(како Наполеонова Франција, Хитлерова

рекуваат и коалиции. Голем број држави

се здружуваат со посебна цел, а кога цел-та ќе се постигне, групата се расформи-ра. Таков беше и примерот со коалиции-те што ги организираше и ги предводеше САД во Кувајт и во Ирак.Има повеќе видови на поделби на коали-циите кои според бројот на членките мо-жат да бидат унилатерални, билатерал-ни и мултилатерални. Според целта мо-жат да бидат офанзивни и дефанзивни; според внатрешните односи помеѓу член-ките–рамноправни и нерамноправни, а според нивниот претпоставен период на времетраење: ад хок–коалиции, стандар-дни и долгорочни/трајни коалиции.Алијансата е ветување за заедничка вое-на помош меѓу две или повеќе суверени држави. Второто поглавје од книгата претставу-ва дедуктивна теорија за создавањето на алијансите во мултиполарниот систем. Типот што се разгледува е заедничка од-бранбена/дефанзивна алијанса, формира-на во мирновременски услови. Основните прашања кои притоа се разгледуваат се:

Кои се придобивките и трошоците на алијансите?Кои иницијативи за здружување произ-легуваат од анархичната и од мултипо-ларната структура на системот?Какви иницијативи произлегуваат од неструктуралните фактори како што се нерамноправноста на воената сила и конфликтните или заеднички интереси?Што определува кој со кого ќе коалици-ра/ ќе формира алијанса?Што определува како се распределу-ваат придобивките и трошоците меѓу членките на алијансата?

Важен фактор при процената на тро-шоците и придобивките на алијансата е дали сојузниците имаат стратегиски ин-терес за меѓусебна одбрана, дури и без обврска од алијансата. Друг важен еле-мент на ситуацијата пред стапување во алијансата е можното постоење на кон-фликт меѓу идните сојузници. Основната задача на последното поглавје � од книгата ги сумира откритијата од проучувањето на случаите кои се од-несуваат на безбедносната дилема на алијансата, односно како државите пред ���� година се справувале со нивните стравови од напуштање и од фаќање во замка. Последниот дел опфаќа не-колку дополнителни теми, вклучувајќи ја и улогата на нормите во алијансата и на тензијата меѓу сојузите и алијансите.

м-р Јулијана Стојанова

��

дејата за искачување до мана-стирот „Успение на Пресвета Богородица“ – „Трескавец“, кој се наоѓа во близината на При-

леп, постоеше одамна, но почекавме да дојде есента за да се искачиме зара-ди живописноста на ова годишно вре-ме. Искачувањето започна од насел-бата Варош каде се наоѓа преубави-от женски манастир „Св. Архангел Ми-хаил“. Таму нè пречека една од сестри-те која ни ја раскажа историјата на ма-настирот кој дури трипати бил уриван и повторно граден. Направен е на све-то место каде живеел еден од ученици-те на Св. Климент. Таму се наоѓа и вто-риот по старост старословенски нат-пис кој датира од ��� година. Оттаму продолживме по патеката под Марко-ви Кули. Речиси целата патека се проте-га низ карпест терен. Тука не е потреб-но да се носи вода бидејќи на неколку места има извори со студена вода за пиење. Манастирот не може да се види при искачувањето бидејќи го кријат две големи карпи познати како „лавот“ и „желката“, имиња кои ги добиле според формата што им ги дала природата. Зад карпите се гледа врвот Златоврв, висок ���� метри, кој се наоѓа веднаш над комплексот Трескавец. На негови-от врв имало поставено златно јаболко кое требало да направи громовите да не удираат во манастирскиот комплекс кога имало невреме, па оттаму доаѓа и името на врвот. Јаболкото било укра-дено, па било поставено ново жолто јаболко донесено од Виена, а денес на негово место има метална топка.„Трескавец“ датира од XIV век и за него се врзани интересни легенди. Една од нив вели дека овде се подвизувале ��� монаси. Царската ќерка Каламарија, от-како била одбиена да се причести во Света Гора, побарала истото да го на-прави во „Трескавец“. Но откако по-вторно била одбиена, наредила мана-стирот и монасите да бидат запалени. Од крвта на монасите се создала ламја, па ��� години тука никој не доаѓал. Ламјата ја усмртил грмеж кој направил засек во карпите што може да се види и денес. Во црквата има стари визан-тиски икони со огромна вредност и го-лем дел од нив сè уште се во процес на реставрација.Иако многупати бил уништуван и па-лен, „Трескавец“ и ден денес му пркоси на времето и неговата убавина привле-кува многу гости.

Елена Ѓорѓиевска

„ТРЕСКАВЕЦ“ – „ТРЕСКАВЕЦ“ – „ТРЕСКАВЕЦ“ – ЦАРСТВО НА ДУХОВНОСТА ЦАРСТВО НА ДУХОВНОСТА ЦАРСТВО НА ДУХОВНОСТА

И НА СПОКОЈОТИ НА СПОКОЈОТИ НА СПОКОЈОТ

леп, постоеше одамна, но почекавме да дојде есента за да се искачиме зара-ди живописноста на ова годишно вре-ме. Искачувањето започна од насел-бата Варош каде се наоѓа преубави-от женски манастир „Св. Архангел Ми-хаил“. Таму нè пречека една од сестри-те која ни ја раскажа историјата на ма-настирот кој дури трипати бил уриван и повторно граден. Направен е на све-то место каде живеел еден од ученици-те на Св. Климент. Таму се наоѓа и вто-риот по старост старословенски нат-пис кој датира од ��� година. Оттаму продолживме по патеката под Марко-ви Кули. Речиси целата патека се проте-га низ карпест терен. Тука не е потреб-но да се носи вода бидејќи на неколку места има извори со студена вода за пиење. Манастирот не може да се види при искачувањето бидејќи го кријат две големи карпи познати како „лавот“ и „желката“, имиња кои ги добиле според формата што им ги дала природата. Зад карпите се гледа врвот Златоврв, висок ���� метри, кој се наоѓа веднаш над комплексот Трескавец. На негови-от врв имало поставено златно јаболко кое требало да направи громовите да не удираат во манастирскиот комплекс кога имало невреме, па оттаму доаѓа и името на врвот. Јаболкото било укра-дено, па било поставено ново жолто јаболко донесено од Виена, а денес на негово место има метална топка.„Трескавец“ датира од XIV век и за него се врзани интересни легенди. Една од нив вели дека овде се подвизувале ��� монаси. Царската ќерка Каламарија, от-како била одбиена да се причести во Света Гора, побарала истото да го на-прави во „Трескавец“. Но откако по-вторно била одбиена, наредила мана-стирот и монасите да бидат запалени. Од крвта на монасите се создала ламја, па ��� години тука никој не доаѓал. Ламјата ја усмртил грмеж кој направил засек во карпите што може да се види и денес. Во црквата има стари визан-тиски икони со огромна вредност и го-лем дел од нив сè уште се во процес на реставрација.Иако многупати бил уништуван и па-лен, „Трескавец“ и ден денес му пркоси на времето и неговата убавина привле-кува многу гости.У

бави

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

����