Seminarski rad

Tema: Sistem i instrumenti platnog prometaSADRAJ: 1. UVOD....................................................................................................................................................2 2. POSREDOVANJE U PLATNOM PROMETU...................................................................................3 3. UNUTRAANJI PLATNI PROMET (UPP)........................................................................................4 3.1. INSTRUMENTI UNUTRANJEG PLATNOG PROMETA......................................................5 3.2. OSTALI INSTRUMENTI PLAANJA UPP-A...........................................................................7 4. PLATNI PROMET SA INOSTRANSTVOM (IPP)............................................................................8 4.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE IPP-A.....................................................................................8 4.2. SISTEMI MEUNARODNIH PLAANJA................................................................................9 4.3. INSTRUMENTI PLAANJA U MEUNARODNOM PLATNOM PROMETU...................10 4.3.1. MEUNARODNA BANKARSKA DOZNAKA................................................................11 4.3.2. MEUNARODNI DOKUMENTARNI AKREDITIV.......................................................13 4.3.3. MEUNARODNI DOKUMENTARNI INKASO..............................................................21 5. OSTALI INSTRUMENTI MEUNARODNOG PLATNOG PROMETA......................................22 5.1. KREDITNO PISMO....................................................................................................................22 5.2. BANKARSKA GARANCIJA.....................................................................................................23 6. SISTEM MEUNARODNOG PLAANJA S.W.I.F.T.................................................................24 7. PLATNI PROMET U BANKAMA PODSTICAJ RAZVOJU ELEKTRONSKOG BANKARSTVA......................................................................................................................................25 8. ZAKLJUAK......................................................................................................................................27 9. LITERATURA....................................................................................................................................28

1

1. UVOD

Svako podruje ivota se mora dobro poznavati kako bi se moglo to bolje iskoristiti i na najbolji nain organizovati. Tako je i sa platnim prometom. Potrebno je prijeko poznavanje sistema platnog prometa i njegovih instrumenata da bi on mogao funkcionisati na najbolji nain. Bit lei u njegovoj organizaciji.

Danas je svaki ovjek na neki nain vezan za platni promet i nalazi se unutar toga, moemo rei, krunog kretanja. Da bi taj ovjek mogao funkcionisati i ostvariti eljene ciljeve potrebno je da poznaje okruenje u kojem djeluje i da obiluje odreenim znanjem kao sredstvom kojim e se sluiti.

To znanje, odnosno samu sutinu platnog prometa, pokuat emo da Vam prenesemo i prikaemo u predstojeem izlaganju. Smatramo da su to jako bitne stvari koje treba primiti k znanju i da su vrijedne panje u svakom pogledu.

2

S tim razlogom, mi smo za obradu izabrali temu Sistem i instrumenti platnog prometa, temu bez koje se ne moe spoznati dalje poslovanje, od koje sve kree i sa kojom, blago reeno, sve zavrava.

Za sam uvod, najbitnije je da shvatimo da se radi o vanom podruju za poslovanje i da moramo znati upravljati sa onim to se nalazi u naim rukama, sa ime se susreemo svakodnevno.

Maturski.weebly.com

2.

POSREDOVANJE U PLATNOM PROMETU

Platni promet (eng. Payments system) predstavlja sva plaanja koja prate duniko povjerilake odnose izmeu fizikih i pravnih lica, izmeu pravnih lica kao i izmeu fizikih lica. U uem smislu platni promet podrazumijeva sva plaanja koja se vre posredstvom banke. Znaaj platnog sistema manifestuje se kao vitalna komponenta finansijske infrastrukture, neophodan kanal za uspjeno upravljanje privredom, posebno putem monetarne politike, a znaajni su i kao sredstvo unapreivanja njene efikasnosti. Oblici platnog prometa: - gotovinski platni promet - bezgotovinski platni promet - inkaso poslovi

Prema mjestu gdje se nalaze lica koja uestvuju u platnom prometu razlikujemo:

3

- unutranji platni promet (tuzemni) - platni promet sa inostranstvom

Obavljanje platnog prometa zasniva se na sljedeim naelima : jedinstvenoj i racionalnoj tehnologiji obavljanja platnog prometa (povezane baze podataka); racionalnoj mrei organizacionih jedinica nosilaca platnog prometa (mrea mora biti tako organizovana da na optimalan nain zadovoljava potrebe svih uesnika u platnom prometu); primjeni meunarodnih i domaih finansijskih standarda u izvravanju platnog prometa; jedinstvenoj komunikacionoj mrei za prenos sredstava i podataka u platnom prometu; brzom, sigurnom i racionalnom prenosu sredstava izmeu uesnika u platnom prometu; slobodnom raspolaganju sredstvima na raunu; obezbeivanju finansijskih podataka i njihovoj obradi

Maturski.weebly.com

3.

UNUTRAANJI PLATNI PROMET (UPP)

Unutranji platni promet u irem smislu podrazumjeva sva plaanja (unutar zemlje) koja se obavljaju izmeu graana (fizikih lica), izmeu fizikih i pravnih lica, i izmeu samih pravnih lica.

4

Ukoliko se u obzir uzimaju samo plaanja koja se obavljaju izmeu pravnih lica, unutar zemlje, i to uz pomo odreenih institucija, onda govorimo o unutranjem platnom prometu u uem smislu rei.

3.1.

INSTRUMENTI UNUTRANJEG PLATNOG PROMETA

Kako bi platni promet funkcionisao u jednoj zemlji ili vie zemalja moraju postojati instrumenti koji se koriste kako bi se uspostavio normalan protok novanih transakacija. Pod instrumentima unutranjeg platnog prometa podrazumevaju se popunjeni obrasci koji se koriste u novanim transakcijama u korist ili na teret rauna deponenata. Instrumenti UPP-a:

nalog nalog nalog nalog

za za za za

uplatu, isplatu, prenos, naplatu.

Nalog za uplatu i nalog za isplatu su instrumenti gotovinskog platnog prometa, dok nalog za prenos i nalog za naplatu predstavljaju instrumente za bezgotovinsko plaanje. Nalog za uplatu koristi se za uplate gotovog novca kada klijent vri uplatu na svoj tekui raun (npr. uplatu dnevnog pazara), kao i kada graani izmiruju svoje obaveze i vre druge uplate u korist rauna koji vode kod banke.

Nalog za isplatu koristi pravno ili fiziko lice kada podie sredstva sa svog rauna u gotovom novcu. 5

Nalog za prenos dunik nalae banci da na teret njegovog rauna prenese sredstva u korist rauna povjerioca. Ovaj nalog se koristi i za prenos sredstava sa jednog na drugi raun istog klijenta, kao i za evidentiranje istog iznosa sredstava u korist i na teret istog rauna po osnovu izmirivanja meusobnih novanih obaveza kao to su cesija, kompenzacija, asignacija...

Nalog za naplatu je instrument bezgotovinskog platnog prometa kojim povjerilac inicira da se izvri naplata sredstava sa rauna dunika i to u skladu sa ovlatenjem dobijenim od njega. Koristi se u sluajevima naplate dospjelih hartija od vrijednosti i drugih instrumenata obezbeenja plaanja, otvorenih akreditiva, pri naplati provizije za usluge platnog prometa i drugim slinim sluajevima.

6

3.2.

OSTALI INSTRUMENTI PLAANJA UPP-A

ek je instrument plaanja koji se izdaje u zakonski propisanoj formi, u kojoj njegov izdavalac (trasant) daje nalog banci (trasatu), da na teret njegovog pokria kod te banke isplati odreeni iznos novca korisniku eka (remitentu), samom izdavaocu eka ili donosiocu. ek koriste pravna i fizika lica za isplatu gotovog novca na teret rauna izdavaoca eka i za bezgotovinska plaanja. ek moe glasiti na ime, po naredbi i na donosioca. U momentu izdavanja eka, izdavalac mora imati pokrie na raunu kod banke kod koje je deponovao novana sredstva.

Platna kartica1 je instrument bezgotovinskog naina plaanja i instrument za podizanje gotovog novca kod izdavaoca kartice ili preko bankomata.

Platne kartice se mogu podeliti u 3 grupe :1

KBC Kreditni rijecnik

7

1. Kredine kartice sadre odreeni kreditni limit koji potroa moe koristiti prilikom kupovine robe ili povlaenja gotovine. Klijent banke kome je banka izdala kreditnu karticu ima odvojen raun po kreditnoj kartici od njegovog tekueg rauna. 2. Debitna kartica omoguava vlasniku da direktno zadui svoj raun kod banke. Komitent putem komunikacionih veza povlai novac sa svog tekueg rauna kod banke, bez potrebe da fiziki doe u banku. 3. Unaprijed plaene kartice - na ovim karticama je uskladitena odreena vrijednost, tj. unaprijed uplaena sredstva koja su na raspolaganju klijentu.. Unaprijed plaene kartice mogu biti jednonamjenske i vienamjenske. Jednonamjenske kartice su obino jednokratne, tako da se po iskoritavanju na njima uskladitenih vrijednosti ne mogu " dopuniti " (halo kartice) i ponovo koristiti (za razliku od vienamjenskih). Kod platnih kartica sigurnost je obezbjeena putem personalnog identifikacionog broja (PIN) koji se sastoji od digitalnih znakova i ugraen je na magnetnu traku ili ip, u zavisnosti od vrste kartice. Po ovom kriterijumu kartice se mogu podjeliti na kartice sa magnetnom trakom i inteligentne kartice (smart kartice).

Maturski.weebly.com

4.

PLATNI PROMET SA INOSTRANSTVOM (IPP)

4.1. OSNOVNE KARAKTERISTIKE IPP-A U savremenom svijetu, realizovanje bilo koje finansijske ili bilo koje druge poslovne transakcije u meunarodnim okvirima, moe se obaviti samo posredstvom meunarodnog platnog prometa (inostranog platnog prometa IPP). Inostrani platni promet (IPP) podrazumijeva plaanja izmeu privrednih subjekata razliitih zemalja, odnosno sve oblike plaanja van teritorija jedne drave.

8

Osnovni cilj meunarodnog platnog prometa u irem smislu je da omogui obavljanje raznovrsnih trgovinskih transakacija u devizama (konvertibilnim i nekonvertibilnim, kliringu i nacionalnim valutama), koritenjem raznih instrumenata plaanja i u kontaktima subjekata koji se esto i ne poznaju. U uem smislu cilj meunarodnog platnog prometa je da se olaka nain meunarodnih plaanja. U postupku realizacije platnog prometa najee uestvuje vei broj subjekata: nalogodavac koji nareuje, odnosno izdaje nalog za plaanje, domaa i inostrana banka kao posrednici, korisnik plaanja ( primalac) te centralne banke kao regulatori. U poslovima platnog prometa sa inostranstvom najvaniju ulogu imaju ovlatene banke i njihovi inostrani korespondenti i kontokorenti kod kojih banke imaju otvorene raune. Ovlatene banke moraju biti lan SWIFT-a, te moraju voditi rauna o primjeni meunarodnih pravila, obiaja i standarda koji se donose u okviru Meunarodne trgovinske komore u Parizu.

Osnov plaanja izmeu subjekata koji uestvuju u meunarodnom platnom prometu mogu proizilaziti iz obaveza koje se odnose na plaanja u vezi sa: prometom proizvoda i usluga plaanje u vezi sa duniko-povjerilakim odnosima obaveze iz finansijskih odnosa

4.2.

SISTEMI MEUNARODNIH PLAANJA

Transakcije sa IPP-om se preteno obavljaju bezgotovinski.

Konvertibilan sistem plaanja

Sistemi meunarodnih plaanjaKlirinka plaanja

Slobodna devizna plaanja (konvertibilan sistem plaanja) su takva plaanja kod kojih se potraivanja steena u jednoj zemlji mogu koristiti za 9

plaanja u bilo kojoj drugoj zemlji. To je redovan nain plaanja izmeu zemalja koje imaju konvertibilnu valutu. Platni promet sa inostranostvom u konvertibilnim devizama obavljaju banke preko svojih tekuih rauna (kontokorentni rauni) kod korespondentskih banaka u inostranstvu (nostro rauni) i preko rauna stranih banaka drugih stranih lica kod ovlatenih banaka (loro rauni). Banke koje su ovlatene za obavljanje poslova platnog prometa sa inostranstvom, kljuno je odravanje likvidnosti radi izvravanja obaveza plaanja prema inostranstvu. Meutim, moe se desiti da kod veeg obima platnog prometa preko odreenog konokorentnog nostro rauna, da iz raznih nepredvienih razloga npr. zakanjenje oekivanog deviznog priliva, ili ranije prispjee nekih isplata iz akreditivnog poslovanja, banka nema na raunu dovoljno sredstava za isplatu svih dospjelih obaveza plaanja. U takvim situacijama, da ne bi dolo do odlaganja dospjelih isplata, ugovara se odobravanje posebnog kredita za prekoraenje. Tu se obino radi o kratkoronom kreditu, na rok od svega nekoliko dana (koliko je potrebno da se izvri ispravka). Klirinka plaanja se koriste kao plaanja izmeu dvije ili vie zemalja u sluaju da ne postoji konvertibilnost valuta. Kliring omoguava da se meunarodna plaanja izvravaju u domaim, nacionalnim valutama bez upotrebe deviza.

Kliring moe biti: 1. Multilateralni: ovaj sistem plaanja javlja se kada postoji uee vie zemalja i zasniva se na konvertibilnosti valuta; 2. Bilateralni: sutina ovog sistema je da se javlja izmeu dvije zemlje na klirinkoj osnovi, iskljuujui iz tog plaanja treu stranu valutu.

Maturski.weebly.com

4.3. INSTRUMENTI PLAANJA U MEUNARODNOM PLATNOM PROMETU

10

Osnovni cilj instrumenata platnog prometa sa inostranstvom jeste da se zatite interesi i kupaca i prodavaca koji se nalaze u razliitim zemljama te svesti na minimum dejstva faktora rizika. Prilikom primjene odreenog instrumenta plaanja znaajan uticaj imaju pojedini faktori, to se posebno odnosi na razliita zakonodavstva, tj. pravne sisteme, pravne poslove, promjene u deviznim i spoljnotrgovinskim propisima pojedinih zemalja. Najiru upotrebu meu instrumentima meunarodnog platnog prometa imaju: meunarodna bankarska doznaka; meunarodni dokumentarni akreditiv; meunarodni dokumentarni inkaso, te ostali instrumenti.

4.3.1.

MEUNARODNA BANKARSKA DOZNAKA

Meunarodna bankarska doznaka je pismeni nalog jedne banke drugoj banci za isplatu tano odreenog iznosa, odreenom licu tj. korisniku. Bankarska doznaka je najstariji i najvie koriteni instrument meunarodnim plaanjima, naroito kada su u pitanju nerobna plaanja, pokloni, izdravanja, iseljenike i radnike doznake, a koristi se i kod robnih plaanja, i u situacijama kada postoji puno povjerenje izmeu ugovorenih strana (ne postoji rizik za ugovorene subjekte. Ovaj nalog banka izdaje na temelju naloga svog komitenta, koji je upuuje da s osnova njegova pokria izvri novanu doznaku fizikoj ili pravnoj osobi koju je on u svom nalogu naznaio. Na temelju primljenog i kontroliranog naloga koji je primila od komitenta, banka izrauje nalog za doznaku na posebnoj tiskanici popunjavajui ga sadrajem koji joj je komitent2 priopio te ga usmjerava na odgovarajuu banku.

2

Komitent - Nalogodavac, koji mora platiti banci dogovorenu proviziju za obavljeni posao; stranka.

11

Svaka bankarska doznaka mora imati sljedee elemente: naziv i adresu banke nalogodavca datum i broj doznake iznos i oznaku valute koju treba isplatiti ime nalogodavca ime i adresu korisnika doznake svrhu doznake uslove isplate naziv i adresu isplatne banke rambusnu klauzulu (ukoliko za nju postoji potreba) na iji teret padaju trokovi isplatne banke (po pravilu ih snosni korisnik isplate) U plaanjima putem meunarodne bankarske doznake uestvuju: nalogodavac, koji daje nalog svojoj poslovnoj banci da isplati odreeni iznos korisniku

12

poslovna banka, kao posrednik koji izvrava nalog samostalno ili preko svog korespondenta u zemlji korisnika, banka korespodent, koja izvrava naloge po instrukciji banke posrednika, korisnik, kao fiziko ili pravno lice kome banka korespodent isplauje potraivanja. U platnom prometu sa inostranstvom najee su u upotrebi sljedee vrste bankarskih doznaka: Nostro i loro doznake Kod nostro doznake se radi o slanju sredstava iz zemlje davaoca naloga za doznaku u inostranstvo, posredstvom domae i inostrane banke, dok kod loro doznake u pitanju je transfer sredstava iz inostranstva, uz uee inostrane i dome banke (primalac je domai subjekat). Robne i nerobne doznake Robne doznake koriste se pri uvozu robe (najee po prispijeu),a nerobne doznake za nerobna plaanja (stipendije, darovanja, naslijea, pomoi i sl.) Uslovne i bezuslovne doznake Kod uvjetnih, realizacija doznake je uvjetovana izvrenjem neke inidbe od strane njezina korisnika (npr. predajom mjenice, fakture, garantnog pisma, tovarnog lista i dr.). Konvertibilne i klirinke doznake Doznake u konvertibilnim valutama izvravaju se uglavnom preko uzajamno otvorenih tekuih rauna banke nalogodavca i isplatne banke (bankekorespondenta), a doznake u klirinkim valutama izvravaju se preko zbirnih klirinkih rauna koji se obino vode kod centralnih, emisijskih ustanova. Obine i telegrafske doznake Obine su one koje se usmjeravaju na odredinu banku korespondenta pismenim putem sa zahtjevom da se odreena svota isplati treoj osobi odmah ili na odreeni dan uz potpise ovlatenih osoba banaka-korespondenata. Ukoliko se nalogodavcu uri s doznakom u inozemstvo, on moe banci u svojoj zemlji izdati nalog za telegrafsku isplatu (telegraphic transfer, krat. TT) ili telefaks isplatu (cable transfer; krat. CT). Pri emitiranju brzojavnih doznaka potrebno je koristiti ifru, odnosno tzv. kod (code), tj. brzojavni klju radi sigurnosti. MEUNARODNI DOKUMENTARNI AKREDITIV

4.3.2.

U irem smislu, meunarodni dokumentarni akreditiv je ugovor na osnovu koga banka, po nalogu svoga komitenta, preuzima obavezu da e izvriti plaanje korisniku odreeni iznos i u odreenom roku. U uem smislu, akreditiv 13

je pravni odnos koji se uspostavlja izmeu banke i korisnika akreditiva. Znaaj dokumentarnog akreditiva najbolje pokazuje injenica da se pomou njega obavlja oko 80% meunarodne trgovine. Dokumentarni akreditiv slian dananjem nastaje negdje krajem XVIII vijeka. Osnovne akreditiva: karakteristike meunarodnog dokumentranog

sredstvo za ispunjenje novane obaveze dunika iz osnovnog posla definisano finansijskom klauzulom kupoprodajnog ugovora bazira se na ugovoru podjednako titi interese i kupca i prodavca banke rukuju dokumentima, a ne robom najsigurniji nain plaanja Uloge akreditiva

Dokumentarni akreditiv ima dvojaku ulogu: 1. ulogu sredstva plaanja 2. ulogu instrumenta obezbjeenja plaanja Ulogu obezbjeenja plaanja dokumentarnog akreditiva moemo obajsniti na sljedei nain: Kupac (nalogodavac za otvaranje akreditiva) nalae banci da prodavcu plati odreeni iznos novca, pod uslovom da prodavac (korisnik akreditiva) o roku podnese banci nalogom uslovljena dokumenta. Na ovaj nain su zatiene obje strane iz osnovnog posla i kupac (siguran da prodavac nee moi doi u posjed sredstava prije nego to ispuni ugovornu obavezu najee prezentira dokaz da je roba otpremljena kupcu), i prodavac (koji je obezbjeen da e doi u posjed novca onog trenutka kada dokae da je ispunio ugovornu obavezu, tj. otpremio robu).

Maturski.weebly.com

Uesnici U poslovima sa akreditivom uestvuju najmanje tri lica: Nalogodavac (Aplicant for the Credit) tj. lice koje daje nalog banci za otvaranje akreditiva, najee je to kupac robe ili korisnik usluga. Precizno navodi sve neophodne elemente (uslove i odredbe) akreditiva 14

koji treba da budu ispunjeni da bi se izvrilo plaanje, obavjetava banku o sredstvima iz kojih e izmiriti obavezu. Akreditivna banka ( Issuing Bank), banka koja otvara dokumentarni akreditiv u svoje ime, za raun svog komitenta, a u korist treeg lica tj. korisnika akreditiva. Korisnik akreditiva (Beneficiary), lice u iju korist se otvara akreditiv (obino prodavac robe ili izvrilac usluga).

Ostali uesnici u mogu biti: Avizirajua banka (Advising Bank), banka koja ne preuzima nikakvu obavezu prema korisniku akreditiva, ve samo obavjetava korisnika akreditiva da je otvoren akreditiv u njegovu korist i saoptava uslove pod kojima je akredtiv otvoren. Potvrujua banka (Confirming Bank), avizirajua banka koja prihvata samostalnu obavezu da korisniku akreditiva stavi na rspolaganje akreditivom predvieni iznos. Isplatna banka (Paying Bank), banka koja je ovlatena od akreditivne banke da isplati akreditivni iznos i izvri prijem i pregled predvienih dokumenata. Negocirajua banka, banka koja je od strane akreditivne banke ovlatena da otkupi akreditivne mjenice, pri emu ovlatenje moe biti posebno, kada je samo jedna banka ovlatena za negociranje, ili moe biti opte, kada se kao negocirajua banka moe javiti bilo koja banka.

15

16

Odnos nalogodavca i akreditivne banke zasniva se na ugovoru o otvaranju akreditiva. Ugovor o akreditivu se otvara tako to nalogodavac dostavlja banci zahtjev za otvaranje akreditiva, a banka ga prihvata utnjom. Banka koja se ne slae sa sadrajem primljenog naloga duna je odmah da se ogradi od zahtjeva i da o tome bez odlaganja obavjesti nalogodavca. Svako drugaije ponaanje banke smatra se prihvatanjem zahtjeva za otvaranje akreditiva i smatra se da je ugovor zakljuen. Kod poslova sa meunarodnim dokumentarnim akreditivom, veoma je bitno voditi rauna o usklaenoj prezentaciji. Usklaena prezentacija znai prezentacija dokumenta koja je u skladu sa odredbama i uslovima akreditiva i meunarodnom standardnom bankarskom praksom. Prezentacija podrazumijeva i uruenja dokumenata po akreditivu nominovanoj ili akreditivnoj banci. Obaveza akreditivne banke mora biti usmjerena prema odreenim dokumentima navedenim u samom akreditivu. Ako korisnik akreditiva ne prezentira dokumenta u predvienim rokovima ili prezentira dokumenta koja ne odgovaraju uslovima iz akreditiva, banka je duna da odbije honorisanje takvih dokumenata.

Pravni odnos po osnovu akreditiva nastaje izmeu:

17

kupca i prodavca nalogodavca i akreditivne banke akreditivne i korespondentske banke avizirajue banke i korisnika

Podjela akreditva U savremenoj poslovnoj i bankarskoj praksi postoji vie oblika u kojima se moe pojaviti meunarodni dokumentarni akreditiv. Svaki od tih oblika ima svoje karakteristike i postoje razliiti kriterijumi za razvrstavanje meunarodnog dokumentarnog akreditiva. Vrste meunarodnog dokumentarnog akreditiva: Nostro i loro meunarodni dokumetrarni akreditivi Opozivi (revocable - znai da akreditivna banka moe u svakom momentu da izmjeni ili poniti akreditiv bez prethodnog obavjetenja korisniku) i neopozivi (irrevocable predstavlja vrstu i neopozivu obavezu banke prema korisniku akreditiva da e iznos biti isplaen nakon ispunjenja predvienih uslova). Potvreni (konfirmirani akreditiv znai da od trenutka kada je potvren akreditiv, preuzimaju se obaveze prema korisniku za isplatu akreditvnog iznosa pod uslovom da korisnik ispuni uslove naveden u akreditivu) i nepotvreni akreditiv (korespondentska banka ima obavezu samo da obavijesti korisnika akreditiva da je u njegovu korist otvoren akreditiv pod odreenim uslovima). Prenosivi akreditiv (korisnik ima pravo da banci koja je pozvana da izvri isplatu ili akceptiranje ili bilo kojoj drugoj ovlatenoj banci, izda uputstvo da akreditiv u cjelini ili djelimino prenese na drugog korisnika) i neprenosivi akreditiv.

Maturski.weebly.com

18

Shema Prenosivog Akreditiva 1) Nalogodavac daje nalog akreditivnoj banci da otvori neopoziv prenosiv akreditiv u korist korisnika K1; 2) Akreditivna banka otvara akreditiv i prosleuje korisniku K1 preko avizirajue banke; 3) Avizirajua banka avizira akreditiv korisniku K1; 4) Prvi korisnik daje banci nalog za prenos akreditiva u cjelosti ili djelimino korist drugog korisnika K2; 5) Banka prenosi akreditiv preko avizirajue banke II; 6) Avizirajua banka II avizira akreditiv korisniku K2; 7) Korisnik K2 otprema robu i dostavlja dokumenta avizirajuoj banci II. Rotativni akreditiv (revolving predstavlja sluaj kada se poslije izvjesnog vremena akreditivni iznos vraa na prvobitni iznos, sve dok se ne dostigne odreeni maximum, ija se visina utvruje sumom ili brojem obnavljanja prvobitnog iznosa.) Akceptni meunarodni dokumentarni akreditiv (korisnik akreditiva u zamjenu za uredno podnijeta dokumenta, dobiva akcept na mjenici koju je vukao na akreditivnu banku ili nalogodavca u zavisnosti od akreditivnih uslova)

Akreditiv sa odgoenim plaanjem (Differred payment Credits) predstavlja situaciju kada akreditivna banka preuzima obavezu prema korisnik da e odreeno vrijeme poslije prezentacije dokumenata isplatiti akreditivni iznos korisniku akreditiva.

Stand-by meunarodni dokumentarni akreditiv (Stan-by Letter of credit situacija u kojoj obaveza banke dospijeva u asu kada korisnik prezentira banci svoju pismenu izjavu u kojoj se konstatuje da dunik iz osnovnog ugovora do odreenog roka nije ispunio svoju novanu obavezu koju je bio duan da ispuni.

Dokumenti za otvaranje dokumentarnog akreditiva Dokumenti koji se podnose banci za otvaranje meunarodnog dokumentarnog akreditiva su: otpremna dokumenta (konosman, eljezniki, rijeni i vazduni tovarni list, skladinica, potanska potvrda ...), dokumenti o osiguranju, trgovake fakture i ostali dokumenti (skladine priznanice, nalozi za isporuku, konzularne fakture, specifikacije robe) 19

Transportni dokumenti: Kamionski tovarni list (truck consignment note CMR) eljezniki tovarni list (railway bill) Avionski tovarni list (airway bill AWB) Pomorski konosman (ocean bill of lading BL) Nain prestanka dokumentarnog akreditiva Redovan nain prestanka akreditiva jeste kada se korisniku isplati akreditivni iznos. Takoe, akreditiv se gasi i protokom odgovarajueg perioda predvienog u akreditivu, a postoji mogunost da i nalogodavac predvidi neke uslove za prijevremeno gaenje akreditiva.

20

4.3.3. MEUNARODNI DOKUMENTARNI INKASO Meunarodni dokumentarni inkaso3 podrazumijeva bankarski posao kod koga banka preuzima obavezu da e po nalogu i za raun svog komitenta naplatiti novano potraivanje koje prodavac ima prema treem licu uz istovremenu predaju dokumenata. Komitent se obavezuje da e platiti banci proviziju i trokove koje je banka imala prilikom izvrenja naloga. Posao meunarodnog dokumentarnog inkasa funkcionie tako to prodavac odmah po otpremanju robe alje dokumenta svojoj banci. Banka ih potom dostavlja za naplatu korespodentskoj banci (inkaso banci) u zemlji kupca (trasata) sa nalogom da ih ta banka preda kupcu tek onda kad kupac bude isplatio kupovnu cijenu ili akceptirao mjenicu i prikljuio ostalim dokumentima. laanje cijene uz istovremenu predaju dokumenata predstavlja zatitu prodavca od rizika da kupac preuzme robu prije isplate kupovne cijene. Meunarodni dokumentarni inkaso se javlja u vie oblika, vrsta u zavisnosti od potraivanja koja se naplauju: ist meunarodni dokumentarni inkaso loro i nostro meunarodni dokumentarni inkaso

Osnovna razlika izmeu istog i dokumentarnog inkasa je to da kod istog inkasa (clean collection) prodavac upuuje trgovake dokumente izravno kupcu, a finansijske dokumente banci. Kod dokumentarnog inkasa (documentary collection) prodavac sve dokumente upuuje kupcu preko banke.

INSTRUMENTI IPP-A Meunarodna bankarska doznaka

-

UESNICI nalogodavac poslovna banka banka korespondent korisnik

Meunarodni dokumentarni akreditiv

-

nalogodavac akreditivna banka korisnik potvrujua banka isplatna banka negocirajua banka

VRSTE - nostro i loro doznake - robne i nerobne - uslovne i bezuslovne - konvertibilne i klirinke doznake - obine i telegrafske - nostro i loro me. dok. akred. - opozivi i neopozivi - potvreni i nepotvreni dok. akred. - prenosivi i neprenosivi - rotativni

3

Inkaso (engl. collection, njem. Inkasso)

21

- akceptni

Meunarodni dokumentarni inkaso

- nalogodavac - dostavna banka - inkaso banka - prodavac - banka prodavca - banka naplate u inostranstvu - kupac

-ist me. dok. inkaso - loro i nostro me. dok. inkaso

Tabela 1 Instrumenti meunarodnog plaanja, uesnici i vrste

5.5.1.

OSTALI INSTRUMENTI MEUNARODNOG PLATNOG PROMETA

KREDITNO PISMO

Kreditno pismo moemo definisati kao pismeni nalog domae banke kojim ona ovlauje banku kontokorenta u inostranstvu da licu koje je navedeno u pismu isplati odreenu sumu novca, odjednom ili djelimino u unaprijed definisanom vremenskom periodu. Mnogi autori smatraju kreditno pismo posebnim oblikom dokumentarnog akreditiva. Razlike izmeu ova dva instrumenta postoje: 1. dokumentarni akreditiv je instrument obezbjeenja plaanja i instrument izvrenja plaanja, dok je kreditno pismo samo instrument plaanja. 2. kreditno pismo je uvijek neprenosiva i neopoziva isprava, to kod akreditiva ne mora da bude sluaj. 3. kreditno pismo se najee predaje direktno u ruke korisniku, dok kod akreditiva korisnik samo dobija informaciju da mu je otvoren akreditiv pod odreenim uslovima.

22

5.2.

BANKARSKA GARANCIJA

Bankarska garancija kao instrument meunarodnog platnog prometa predstavlja instrument osiguranja plaanja kojim se banka garant obavezuje prema korisniku garancije da e ako glavni dunik ne ispuni svoje obaveze platiti svotu na koju garancija glasi. Dva su bitna svojstva bankarske garancije dovele do toga da ih povjerioci rado prihvataju, a to su: 1. neopozivost 2. bezuslovnost Bankarska garancija se redovno izdaje u pismenoj formi, a samo u izuzetnim sluajevima usmenim putem. Osnovna razlika izmeu bankarske garancije i akreditiva je to to se akreditivom obezbjeuju podjednako obje ugovorene strane, dok kod bankarske garancije zatiena je samo jedna strana bilo kupac ili prodavac, tj. zatiena je ona strana u iju se korist garancija izdaje. Transakcija

Nalogodavac Korisnik

Zahtjev za izdavanje garancije

Garancija

BankaBANKARSKA GARANCIJA SHEMA

MJENICA Mjenica je pismeni dokument, izdat u strogo zakonskoj formi, u kome se izdavalac (trasant) obavezuje da e u roku isplatiti odreeni iznos, ili pak poziva drugo lice (trasata) da izvri tu isplatu. Mjenica je instrument sa tri uesnika. Uesnici su : trasant, trasat i primalac novca. U mjenici trasant nareuje trasatu da isplati primaoca novca. Mjenica je jedinstvena po tome to primalac novca ne mora da prenese mjenicu trasatu. Umjesto toga, primalac novca moe da prenese mjenicu drugom uesniku, koji moe mjenicu da podnese trasatu na naplatu ili da je prenese opet drugom uesniku. Sve izjave u vezi sa mjenicom daju se napismeno i potpisano na mjenici, a svaki potpisnik na mjenici je i obaveznik.

23

6.

SISTEM MEUNARODNOG PLAANJA S.W.I.F.T.

U poslovnim korespodentskim odnosima meu bankama koristi se jedinstveni finansijski telekomunikacioni sistem SWIFT4. Razmjena roba i usluga, a time i cirkulacija novanih sredstava izmeu uesnika u razmjeni, dostigla je takav nivo da klasian nain obavljanja platnog prometa sa inostranstvom putem pote i teleprintera nije vie mogao da zadovolji uesnike u poslu. Naplata je usporavana zbog vremena koje je nalog provodio na putu, pa zbog identifikacije potpisa radi provjere sigurnosti plaanja.. Pored sporosti, u ovakvom nainu rada javljale su se i greke. U cilju prevazilaenja navedenih problema, ali i radi ubrzanja transfera sredstava i unificiranja raznolike bankarske prakse i navika, grupa od 239 vodeih banaka iz 15 zemalja Europe i Amerike osnovala je 1973. godine specijalizovanu meunarodnu bankarsku kompjutersku mreu, koja e bankama omoguiti da na standardizovan, brz i siguran nain razmjenjuju meunarodne platne naloge, izvode i druge poruke vezane za obavljanje servisa u meunarodnom bankarstvu. Tako je osnovan SWIFT (Society Worldwide Interbank Financial Telecommunication) akcionarsko drutvo za meunarodne meubankarske finansijske telekomunikacione transakcije. Prednosti SWIFT-a su mnogobrojne: jedinstveni jezik i jedinstveni postupci, sigurnost i tajnost, promptan prenos poruka (najkasnije 2 sata), olakana dalja automatizacija, smanjen rizik od greaka i nesporazuma, smanjeni trokovi, poveana produktivnost, brzo dobijanje podataka o stanjima na raunima, efikasnije upravljanje sredstvima.4

SWIFT (engl. Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications) je udruenje za meunarodne meubankarske financijske telekomunikacije.

24

Pouzdanost Swift-a je 99,52%. Provjera autentinosti i ispravnosti baninih naloga i obavjetenja ugovaraju se koritenjem ifre. ifra zamjenjuje potpise ovlatenih lica na porukama koje se upuuju preko sredstava telekomunikacije i slui za spreavanje moguih zloupotreba kod koritenja istih i eventualnih greaka u ciframa poruka. ifra se sastoji iz dogovorene kombinacije brojeva koji odraavaju datum, iznos plaanja, redni broj poruke...ifra je strogo uvana poslovna tajna, jer se njenom zloupotrebom mogu banci nanijeti velike materijalne i reputacione tete. Swift standardi predviaju deset grupa i tipova poruka, razvrstanih prema obliku bankarske aktivnosti od 0 do 9. Danas SWIFT okuplja preko 7000 finansijskih institucija iz 198 zemalja.

7.

PLATNI PROMET U BANKAMA PODSTICAJ RAZVOJU ELEKTRONSKOG BANKARSTVA

Bankarstvo je ulo u procese ubrzanih promjena, osobito na planu tehnologije poslovanja. Novi tehnoloki procesi imali su snaan uticaj na poslovanje banaka, pa se smatra da e bankarstvo u budunosti sve manje sliiti tradicionalnom bankarstvu. Elektronsko bankarstvo predstavlja vid savremenog bankarstva koje se zasniva na raunarima, raunarskim vezama i telekomunikacijskim sistemima. Ovaj vid savremenog poslovanja obuhvata sve naine izvoenja transakcija putem specijaliziranih raunarskih mrea.

Evolucija elektronskog sistema poslovanja se kretala od razvoja interbankarskih sistema zatvorenih mrea (SWIFT) i e-transfera sredstava (EFT) do plaanja na otvorenim mreama 25

(Internet). Organizacija mree: Banka iz jedne zemlje, po nalogu nalogodavca, formatizuje poruku (nalog za plaanje) i prenese je terminalom ili putem mikroraunara do nacionalnog centra. Centar prosleuje transakciju (povlaenje novca sa rauna, elektronski novac) komunikacionom mreom do operativnog centra Operativni centar poruku prenosi (elektronski transfer tehnike dokumentacije) na nacionalni procesor druge zemlje u kojoj se nalazi sredite banke kod koje se obavlja plaanje.

Maturski.weebly.com

26

8.

ZAKLJUAK

Kako smo na poetku rekli da nam je cilj bio da se upoznamo sa platnim prometom te njegovim instrumentima bez kojih sve to to je zamiljeno kao platni promet ne bi ni bilo mogue. Dakle, saznali smo: ta je to ''Platni promet'', kako se on dijeli, koji su to instrumenti platnog prometa; gotovinskog, bezgotovinskog, instrumenti plaanja instrumenti obezbjeenja plaanja. Upoznali smo se takoer i sa transakcijama plaanja kao i sa sigurnosnim kodovima banaka. Razvojem tehnologije sistem platnog prometa se pojednostavljuje te svodi na elektronsko bankarstvo to vodi ka pretpostavci da e u budunosti bankarstvo sve manje obavljati na tradicionalan nain. Na kraju moemo rei da platni promet tei sve vie ka bezgotovinskom platnom prometu, dakle svi ele da imaju svoje iroraune, svi ele da imaju platne kartice, itd (makar u svijetu). U Bosni i Hercegovni je situacija neto drugaija, mi jo uvijek vjerujemo samo u gotovinu, ali sigurno da se i to postepeno mijenja te da i ljudi u BiH postaju svjesniji bezgotovinskog novca.

27

Maturski.weebly.com

9.

LITERATURA Dr. Adnan Rovanin, Upravljanje finansijama, Sarajevo 2006 Dr.Aleksandar ivkovi, Dr. Rade Stanki, Dr. Borko Krsti Bankarsko poslovanje i platni promet, Ekonomski fakultet Beograd 2004 Dr. Vojin Bjelica, Bankarstvo, teorija, praksa i budunost, Novi Sad 2001 www.limun.hr www.wikipedia.com www.raiffeisenbank.ba www.fimabanka.ba www.cbbh.go.ba www.worldbank.org www.ecb.int www.bis.org www.aktivasistem.co.rs

28

Maturski.weebly.com

29