SŁOWNIK TERMINÓWUŻYWANYCH

PRZYSTANDARYZACJINAZWGEOGRAFICZNYCH

GLOSSARY OF TERMINOLOGYUSED IN THE STANDARDIZATION

OF GEOGRAPIDCAL NAMES

KOMISJA STANDARYZACJI NAZW GEOGRAFICZNYCHPOZA GRANICAMI POLSKI

przy MINISTERSTWIE EDUKACJI NARODOWEJ

SŁOWNIKTERMINÓWUŻYWANYCHPRZY STANDARYZACJI

NAZW GEOGRAFICZNYCH

GLOSSARY OF TERMINOLOGYUSED IN THE STANDARDIZATION

OF GEOGRAPHICAL NAMES

GŁÓWNYURZĄDGEODEZJI I KARTOGRAFII

Warszawa 1998

Tytuł oryginału:

GLOSSARY OF TOPONYMIC TERMINOLOGYPART l: ENGLISH

Edited by Naftali Kadmon, ConvenorUnited Nations Group ofExperts on Geographical Names

Working Group on Toponyrnic Terminology

Tłumaczenie

Jerzy Kondracld

Weryfikacja merytoryczna i językowaEwa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Ostrowski

RecenzenciKazimierz Rymut, Wojciech Pomianowski

Opracowanie redakcyjneIzabella Krauze-Tomczyk, Jerzy Ostrowski

© Copyright by Główny Geodeta Kraju

ISBN 83-7239-441-5

Łamanie i druk: Instytut Geodezji i Kartografiiul. Jasna 2/4, 00-950 Warszawa

Spis treści

Od Wydawcy , 5

Wprowadzenie 7

Słownik terminów 11

Indeks terminów polskich 83

3

Od Wydawcy

Zainteresowanie terminologią stosowaną przy standaryzacji nazw geograficz­nych w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych znalazło odzwierciedlenie wpowołaniu specjalnej grupy roboczej (Working Group on Toponymic Terminology)wewnątrz Grupy Ekspertów ONZ do spraw Nazw Geograficznych (UNGEGN)i przygotowanie przez nią słownika terminologicznego, Na VII Konferencji ONZw sprawie Standaryzacji Nazw Geograficznych w styczniu 1998 r. w Nowym Jorkupro! N Kadmon, koordynator prac, przedstawił końcowy tekst wjęzyku angielskimpt. "Glossary ofToponymic Terminology",

Wydanie "Słownika terminów używanych przy standaryzacji nazw geograficz­nych" jest zgodne z zaleceniem Organizacji Narodów Zjednoczonych. W myśl tegozalecenia słownik jest przygotowywany i będzie wydany w pozostałych językach

ONZ, a także przetłumaczony przez organy nazewnicze w poszczególnych pań­

stwach na potrzeby wewnętrzne. Polska wersja jest tłumaczeniem tekstu angielskie­go, z zachowaniem haseł uwzględnionych w oryginale.

Żywimy nadzieję, że publikacja ta ułatwi wzajemne porozumiewanie się orazprace nad standaryzacją nazw geograficznych wszystkim zajmującym się tą dzie­dziną specjalistom, Z'A-,łaszcza wramach współpracy na forum międzynarodowym.

Główny Geodeta Kraju

From the Editor

The interest in the terminology used in the standardization of geographicalnames within the United Nations has led to the creation of a special WorkingGroup on Toponymic Terminology. The Group, working within the United NationsGroup ofExperts on Geographical Names (UNGEGN) has prepared the "Glossaryof Toponymic Terminology". The final text of the English version of the glossaryhas been presented during the 7th United Nations Conference on GeographicalNames (New York, January 1998) by the coordinator ofworks, pro! N Kadmon.

The publication of the "Glossary of Toponymic Terminology" in alf the ojfi­cial UN languages and translation into languages of the member countries hasbeen recommended by the UN The Polish version of the glossary is a translationfrom English. It contains alf the entries present in the original.

We hope that this publication will facilitate the works on the standardizationofgeographical names, particularly in cooperation with specialists from differentcountries.

General Surveyor ofPoland

5

Wprowadzenie

Jednym z ważniejszych rezultatów współpracy międzynarodowej przystandaryzacji nazw geograficznych w ramach Organizacji Narodów Zjedno­czonych jest czwarta już angielska wersja słownika terminów używanych wtejdziedZ:inie, wraz z definicjami i licznymi odnośnikami. Zalecane przetłu­

maczertte słownika na pozostałe oficjalne języki ONZ, a także na inne języki

narodowe powinno upowszechnić zebraną terminologię i ułatwić wzajemneporozumiewanie się zarówno na szczeblu wewnątrzkrajowym, jak i między­

narodm-vym.Niniejsza publikacja jest zweryfikowanym tłumaczeniem tego angiel­

skojęzycznego dokumentu, dokonanym przez profesora Jerzego Kondrackie­go, wieloletniego przewodniczącego Komisji Standaryzacji Nazw Geograficz­nych poza Granicami Polski przy Ministerstwie Edukacji Narodowej, zmarłe­

go tragicznie w kwietniu 1998 roku.Opracowanie ma postać słownika terminologicznego (glosariusza). Za­

wiera ono 375 haseł, z czego 237 posiada definicje, 138 zaś to odsyłacze.

Słownik obejmuje terminologię geograficzną (głównie odnoszącą się do topo­nimów i położenia obiektów), językoznawczą i komputerową. Terminy zwią­

zane z techniką komputerową, szeroko ostatnio wykorZystywaną także przypracach nazewniczych, mają charakter uniwersalny, tzn:mogą odnosić się doinformacji każdego typu. Haseł takich jest 28, np. format zbioru, oprogra­mowanie, rekord danych. Z terminologii językoznawczej wybrano tylko tehasła, które mają zastosowanie przy definiowaniu innych haseł oraz przypracach standaryzacY.inych. Szczególnie wiele miejsca w słowniku zajmują

terminy, którymi posługują się onomastyka, ekologia języka i teoria przekła­

du. Z onomastyką związane są takie terminy, jak egzonim, hydronim, topo­nim itp., z ekologią języka - bilingwizm (dwujęzyczność), język potoczny,narzecze, wspólnota językowa itd., z teorią przekładu - język przyjmujący,

przekład, transliteracja, transkrypcja itp. W słowniku znajdujemy ponadtoznaczną liczbę terminów z zakresu ortografii, np. alfabet, ideogram, ligatu­ra, litera itp.

Prof. Jerzy Kondracki nie sporządził niewolniczego tłumaczenia z języka

angielskiego na polski. Swój tekst wzbogacił polskimi przykładami, pominął

natomiast przykłady mało istotne dla polskiego użytkownika, w szczególności

z pism niełacińskich, a także z języków angielskiego i hiszpańskiego. Defini­cje w angielskim tekście nieprecyzyjne lub zbyt ogólnikowe tłumacz zmodyfi-

7

kował lub zupełnie przerobił, opierając się na polskich publikacjach. Odnosisię to zwłaszcza do tenninologii językoznawczej, która w oryginale w wieluprzypadkach ma nieostre definicje, odbiegające ponadto od przyjętych w Pol­sce.

Niespodziewana śmierć profesora J. Kondrackiego nie pozwoliła Mu naostatecznąredakcję tekstu. Przed oddaniem tłuma<;zenia do druku przejrzanozatem całość pod względem merytorycznym i językowym. Sprawdzono i do­stosowano do polskiej normy językowej takie terminy, jak np. dyglosja (niediglosja). Niekiedy zmieniono definicje, zgodnie z jaśniejszymi, bardziej zro­zumiałymi hasłami w polskich słownikach terminologicznych (przypadki takiesygnalizowane są gwiazdką). Dodano terminy synonimiczne, np. akronim(skrótowiec), dwujęzyczność (bilingwizm); wreszcie uzupełniono terminytam, gdzie tłumacz nie podał polskich odpowiedników. Skorzystano przy tymz fą.chowej pomocy recenzentów, uwzględniając ich uwagi i propozycje,zwłaszcza z zakresu terminologii komputerowej.

Należy zaznaczyć, że w słowniku znajduje się wiele terminów używa­

nych w nauce dopiero od niedawna lub użytych w tym tekście w zawężonym,

specjalnym znaczeniu. Co prawda, spotyka się je w nowszej literaturze fa­chowej, ale nie weszły one jeszcze do słowników terminologicznych i ency­klopedii (np. egzonim, gazeter, glosariusz, język mniejszościowy). Funkcjo­nują zatem często terminy oboczne; występują one zresztą także w angielskimoryginale. Wydaje się przeto, że niniejsza próba systematyzacji i ujednolice­nia terminologii stosowanej przy standaryzacji nazw geograficznych jest ce­lowa i potrzebna.

Przy opracowywaniu polskiej wersji słownika zostały wykorzystane na­stępujące źródła:

Encyklopedia języka polskiego. Pod red. S. Urbańczyka. Wyd. 2 popra­wione i uzupełnione. Zakł. Nar. im. Ossolińskich, Wyda\\n. PAN, Wrocław1991;

Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Pod red. K. Polańskiego. Zakł.

Nar. im. Ossolińskich, Wyda\\TI. PAN, Wrocław 1995;Z. Gołąb, A. Heinz, K. Polański: Słownik terminologii językoznawczej.

PWN, Warszawa 1968;W. Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych.

Wyd. XVI rozszerzone. Wiedza Powszechna, Warszawa 1989;M. Marciniak, J. Szaniawski: Słownik angielsko-polski dla informaty­

ków. Wyd. drugie. Wyda\\TI. Naukowo-Techniczne, Warszawa 1993;

8

Problemy standaryzacji nazw geograficznych. Tłum. i oprac. J. Kon­dracki. Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej, R. 1989, z. 1, IGiPZPAN, Warszawa;

Słownikjęzyka polskiego. Pod red. M. Szymczaka. T. I-III i Suplement.PWN, Warszawa 1978-81, Suplement 1992;

Słownik ortograficzny języka polskiego. Pod red. E. Polańskiego. Wy­dawno Naukowe PWN, Warszawa 1997;

Słownik współczesnego języka polskiego. Pod red. B. Dunaja. Wydawn.Wilga, Warszawa 1996;

Tezaurus terminologii translatorycznej. Pod red. 1. Lukszyna. Wydawn.Naukowe PWN, Warszawa 1998.

W słowniku zastosowano następujące oznaczenia:II - przykłady fonemów[] - przykłady głosek

-)- - odsyłacze do innych haseł angielskich{} - tekst dodany w wersji polskiej* - tekst w istotnym stopniu zmieniony w stosunku do oryginału angiel­skiego

Redakcja

9

Słownik terminów

001 acronym

002 address

003 allograph

004 allomorph

akronim,skrótowiec

adres

alograf

alomorf

11

Wyraz utworzony z począt­

kowych liter lub początko­

wych sylab kolejnych wyra­zów tworzących określenie

wielowyrazowe. Przykłady:

Soweto (South West Town­ships); Radar {Radio De­tecting and Ranging};UNGEGN {United NationsGroup of Experts on Geo­graphical Names}.

*{Lokalizacja danego obiek­tu w pamięci komputera, do­stępna dla programisty} .

Każde z graficznych przed­stawień danego grafemu (-+grapheme). Przykłady: w ję­

zyku angielskim ff, ph i ghsą alografami grafemu f ,który reprezentuje fonem I f I(-+ phoneme); w języku

niemieckim: ss=sz=j3, d=ae.Zob. również wariant znakugraficznego (-+ character,variant).

Każdy z wariantów fonolo­gicznych (-+ phonological)danego morfemu (-+ mor­pheme). Przykłady: es w wy­razie boxes i en w wyrazie

005 allonym

006 allonym,standardized

007 allophone

008 alphabet

alonim

alonimstandaryzowany

alofon

alfabet

12

oxen są alomorfami morfe­mu liczby mnogiej.

{Każda z nazw, odnosząca

się do tego samego obiektu.W kontekście tego słowni­

ka:}Każdy z dwu lub więcej

toponimów, odnoszących się

do jednego obiektu topogra­ficznego (~ topographic fe­ature). Przykłady: Hull,Kingston upon Hull; Vester­havet, Nordsee; Swansea,Abertawe; Johannesburg,Egoli, {Ś~ża, Sobótka}.

Każdy z dwu lub więcej

standaryzowanych toponi­mów (~ standardized, topo­nym) odnoszących SIę dojednego obiektu topograficz­nego. Przykłady: Biel IBienne; Casablanca i Dar

al-Bay~ii'; Kaapstad i CapeTown; Matterhorn i MonteCervino. {Odra i Oder}.

Jeden z d\W lub więcej wa­riantów fonetycznych reali­zujących dany fonem (~

phoneme). {Przykłady: [t] wtu, [\] w trzeba, [1'] w apa­tia dla fonemu Iti}. Zob. gło­

ska (~phone).

Zbiór wszystkich liter (~

letter) używanych w języku

009 alphabetic

ol O alphabet,conversion

011 alphabet,transcription

012 alphabet,transliteration

alfabetyczny

alfabetkonwersyjny

alfabettranskrypcyjny

alfabettransliteracyjny

13

stosującym pismo alfabe­tyczne (~ alphabetic script),uporządkowanych w ustalo­nej kolejności, przy czymkażda litera jest nazwana.

Odnoszący się do alfabetu(~ alphabet).

~ alphabet. Alfabet stoso­wany w konwersji nazw (~

conversion). Skrócony ter­min dla alfabetów transkryp­cyjnego (~ transcription al­phabet) i transliteracyjnego(~transliteration alphabet).

~ alphabet. Alfabet stoso­wany w transkrypcji (~

transcription). Przykłady:

używanie tylko z, nie c, dlaoddania zębowego fonemu/ts/ w transkrypcji na język

niemiecki; albo tylko k, nie c,w transkrypcji tylnojęzyko­

wego fonemu /ki na język

angielski.

~ alphabet. Alfabet, którymoże zawierać znaki dia­krytyczne (~diacritic) sto­sowane w transliteracji (~

transliteration). Przykłady:

alfabet stosowany w latyni­zacji pisma niełacińskiego,

np. opuszczający w klasycz-

013 alphabetic script

014 alphabeticsequence

015 alphabeticsequence mles

016 alphanumeric

017 anthroponym

018 article

(a) kolejność

alfabetyczna

(b) wykazalfabetyczny

reguły kolejności

alfabetycznej

alfanumeryczny

antroponim

rodzajnik

14

nym języku arabskim literyC, E, 0, P, V, X, ale zawie­rający znak ' oraz inne zna­ki.

Zob. script, alphabetic.

(a) Porządek, według które­go są zwyczajowo zestawio­ne litery (~ letter) alfabetu(~ alphabet).

(b) Zestaw pozycji uporząd­

kowanych w \\)mienionywyżej sposób.

Zasady kolejności (~ se­quence mles) w piśmie alfa­betycznym (~ alphabeticscript).

*{W terminologii kompute­rowej: takie przedstawienie},w którym stosuje się litery,cyfry, a niekiedy róvvUież

znaki interpunkc~jne, sym­bole matematyczne i inne.

Nazwa osobowa. Przykłady:

Alfred; 'Alf: Everest: (So­bieski).

Morfem (~ morpheme)określający (zwykle) pewną

właściwość rzeczo\\nik.a,a niekiedy jego rodzaj, liczbę

019 articulation

020 batchprocessmg

021 bilingualism

022 biscriptual

artykulacja

przetwarzaniewsadowe

dwujęzyczność,

bilingwizm

dwupismo~'Y

15

i przypadek. Przykłady: an­gielskie the; hiszpańskie el,los, las; francuskie le, la,les; arabskie al-; hebrajskieha-; rumuńskie -ul.

Ruchy i układ narządów

głosowych, modyfikujące

przepływ powietrza przezkanał głosowy w celu wy­twarzania dźwięków mowy.

{Metoda przetwarzania da­nych, w której komputer re­alizuje dłuższy ciąg poleceń

wydanych przez użytkowni­

ka}. Termin komplementar­ny: przetwarzanie interak­tywne (~ interactive pro­cessing).

Zwyczajowe posługiwanie

się dwoma językami (~ lan­guage) przez pojedynczą

osobę lub wspólnotę języko­

wą (~ linguistic communi­ty).

Pisany lub drukowany dwo­ma różnymi rodzajami pisma(~ script). Zob. również

mapa wielopismowa (~multiscriptual map), gazeterwielopismowy (~ multi­scriptual gazetteer).

023 character

024 character,modified

025 character,simplified

026 character,variant

znak graficzny

znak graficznyzmodyfikowany

znak graficznyuproszczony

wariant znakugraficznego

16

Graficzny symbol stosowanyjako jednostka przy pisaniu;w węższym znaczeniu - gra­ficzny symbol w niealfabe­tycznym systemie pisma.{Przykłady: pismo chińskie,

amharskie, japońska hiraga­na}.'

Ogólny termin dla znakugraficznego uproszczonego(-t simplified character) idla wariantu znaku graficz­nego (-t variant character).

Wariant znaku graficznego(-t character) mniej złożony

niż jego forma oryginalna.Przykłady: uproszczone wa­rianty pisma chińskiego {lubjapońskiego} .

Każdy z dWll lub więcej

znaków graficznych w sys­temie pisma (-t writingsystem) przedsta\\iający ta­ką samą wartość fonolo­giczną (-t phonological)iIlub morfologiczną (-tmorphological), a w piśmie

alfabetyczn~m należący dotego samego kroju pisma (-ttypeface), ale różniący się

kształtem. \V alfabetachniemcmskichróżnicekształtu

mogą zależeć od miejsca

027 character,vowel

028 choronym

029 c1ass, feature

030 codedrepresentation

znak graficznysamogłoskowy

choronim

klasa obiektów

przedstawieniekodowe

17

w wyrazie, np. w piśmie

arabskim i hebrajskim {por.także greckie (J" w środku

wyrazu i q na końcu. Zob.alograf~ allograph} .

W piśmie alfabetycznym (~

alphabetic script) albo syla­bicznym (~ syllabic script)znak graficzny (~ charac­ter), a nie znacznik (~ mar­ker) oznaczający samogłoskę

(~ vowel), np. łacińskie a.

Toponim (~ toponym) sto­sowany do obiektów po­wierzchniowych.

Grupa obiektów np. topogra­ficznych zebranych według

podobieństwa ich cech, wcelu ułatwienia klasyfikacji,badania i porządkowania.

{Przykład: rzeka, potok,strumień, struga zaliczane są

do klasy cieków wodnych} .

Przedstawienie obiektu lubklasy obiektów topograficz­nych za pomocą kodu alfa­numerycznego lub graficz­nego; rezultat zastosowaniakodu do danego zbioru.Przykłady: A7 - droga mię­

dzynarodowa; {/\ - góra} .

031 colloquiallanguage

032 composite name

033 compound name

034 computer file

035 computerprogram

036 computer record

037 consonant

038 consonantletter

039 consonant script

040 conventionalname

041 converSlOn

spółgłoska

nazwazwyczajowa

konwersja

18

Zob. language, colloquia!.

Zob. name, composite.

Zob. name, composite.

Zob. file, computer.

Zob. program, computer.

Zob. record, computer.

Jedna z dwu głównych klasdźwięków mowy (~ speech)wytworzonych przez *zwar­cie lub silne zbliżenie narzą­

dów mowy podczas prze­pływu powietrza przez kanał

głosowy. Przykłady: [bJ, [c],[d], [fi. Termin komplemen­tarny: samogłoska (~ vo­wel).

Zob. letter, consonant.

Zob. script, consonant.

Zob. exon~m. W języku

angielskim ..conventionalname" odpo\\iada terminowi"exon~m".

Proces przenoszenia ele­mentów fonologicznych iIlubmorfologicznych (~ pho­nological andior ~ mor-

042 conversionalphabet

043 conversion table

044 coordinates,geographical

045 coordinates,rectangular

tabelakonwersyjna

współrzędne

geograficzne

współrzędne

prostokątne

19

phological) z jakiegoś języka

do innego albo z jednego ro­dzaju pisma (~ script) dodrugiego. Konwersję prze­prowadza się przez tran­skrypcję (~ transcription)lub transliterację (~ trans­literation).

Zob. alphabet, conversion.

Ogólny termin dla kluczytranskrypcyjnych (~ trans­cription key) i transliteracyj­nych (~ transliteration key).Zob. również klucz do la­tynizacji (~ romanizationkey).

(a) Sieć (sferoidalna) rów­noleżników i południków,

służąca do określenia poło­

żenia na powierzchni Ziemi(bez uwzględnienia wysoko­ści) za pomocą miar kąto­

wych (stopnie, minuty i se­kundy łuku).

(b) Oznaczenie położenia

punktu za pomocą tej sieci.

(a) Sieć współrzędnych pła­

skich złożona z linii pro­stych, przecinających się podkątem prostym w jednako-

046 coordinates,topographic

047 creole

048 cultural feature

049 data

współrzędne

geograficzne

język kreolski

dane, infonnacje

20

wych od&ępach na obuosiach, nałożona (głównie)

na mapę topograficzną (-?topographic map). Zob.również układ UTM (-?UTM grid).

(b) Oznaczenie położenia

punktu w odniesieniu do ta­kiej sieci.

Zob. coordinates, rectangu­lar.

*Język mieszany typu pidgin(-? pidgin), który stał się je­dynym lub głównym języ­

kiem (-? principal language)jakiejś wspólnoty językowej

(-? speech community).Przykład: haitański język

kreolski (wywodzący się zfrancuskiego) .

Zob. feature. mao-made.

Zestawienie \\ sposób sfor­malizowany faktów lub po­jęć, nadające się do przeka­zywania. interpretacji alboprzetwarzania przez czło­

wicka lub komputer. Terminkomplementarny w termino­logii komputerowej: programkomputerowy ( -? program,computer).

050 data ba~e (also., .. ' ."'-,,.,;-

databa~ę), digital

051 data base, digitaltoponymic

052 data basemanagementsystem

053 data dictionary

cyfrowa bazadanych

cyfrowa bazadanychtoponimicznych

system zarządzania

bazą danych

słownik

bazy danych

21

Obszerny zestaw logiczniepowiązanych zbiorów da­nych w komputerze (~computer file) odnoszących

się do określonego tematu.Przykład: zestaw zbiorówkomputerowych dotyczących

wszystkich obiektów wod­nych w kraju.

Cyfrowa baza danych (-+digital data base) zawierają­

ca (wszystkie) toponimy (~

toponym) w określonym re­gionie i obejmująca (lub nie)informacje dodatkowe wczytelnej komputerowo po­staci.

Oprogramowanie (-+ soft­ware) potrzebne do cyfrowejbazy danych (-+ digital database), umożliwiające nieza­leżnemu użytkownikowi do­stęp do niej.

Zestaw określeń zawartości

cyfrowej bazy danych (-+digital data base), zawierają­

cy odsyłacze do jej składni­

ków (-+ data element), for­maty pliku (-+ file format),wewnętrzne kody odniesie-

054 data directory

055 data element

056 data field

057 data interchange,translingual

058 data item

katalog danych

składnik infonnacji

pole infonnacji

IT'ięcizyjęzykowa

wymienność

danych

element danych

22

nia, wejścia tekstu, jak rów­nież ich powiązania.

Zob. również słownik bazydanych (---+ data dictionary).

Podstawowa jednostka dają­

cej się zidentyfikować i zde­finiować infonnacji, którazajmuje określone pole (---+data field) w rekordzie kom­puterowym (---+ computer re­cord). Przykład: "Data za­twierdzenia nazwy przez or­gan nazewniczy".

Jednoznacznie wyodrębnione

i nazwane miejsce określo­

nego składnika infonnacji(---+ data element) w rekor­dach danych (---+ computcrrecord). Przykład: polewspółrzędnych w zapisiekomputerowym nazwy miej­scoweJ.

Wymiana danych (zwłaszcza

komputerowa) przez standa­ryzowane kody i/albo tenni­nologię nie związaną z okre­ślonym językiem.

Znaczenie i treść poszcze­gólnego składnika infonnacji(---+ data element) w określo­

nym rekordzie komputero­wym (---+ computer record).

059 data portability

060 default value

061 defectivealphabetic script

062 descriptive tenn

063 designation

064 diacritic

przenośność

danych

wartość domyślna

termin opisowy

oznaczerue

znak diakrytyczny,diakryt

23

Przykład: Ol. Ol. 97 w poluinformacji (----) data field)"data".

Możliwość funkcjonowaniai/lub wykorzystania tychsamych danych w różnych

systemach komputerowych.

Przy posługiwaniu się kom­puterem opcja proponowanaautomatycznie przez kom­puter bez ingerencji użyt­

kownika.

Zob. script, defective alpha­betic.

Wyraz (zwykle rzeczownikpospolity, przymiotnik lubgrupa składniowa) np.umIeszczony na mapie Iokreślający obiekt topogra­ficzny (----) topographic featu­re) przez jego cechy, ale niebędący toponimem (----) top0­

nym). Przykłady: lotnisko;kanał; wieża wodna; stały,

sezonowy (dla cieków wod­nych). Zob. również ozna­czenie (----) designation).

Zob. descriptive tenn.

Znak (zwykle niewielki)umieszczony nad, pod lub w

065 diacritical mark,diacritical sign

066 dialect

067 dictionary,geographical

znak diakrytyczny

dialekt, narzecze,gwara

słownik

geograficzny

24

poprzek litery (-) letter) lubgrupy liter w celu zmiany jejwartości fonologicznej (-)phonemic value), zaznacze­nia akcentu albo tonu, lub wcelu rozrozmema dwóchsłów. Przykłady: niemieckieCi, 0, ił; s i cprzy latynizacjirosyjskiej cyrylicy; polskie ł;

rumuńskie ,t; francuskie au("gdzie") w przeciwstawie­niu do au ("lub"). Zob. rów­nież znacznik (-) marker) iznak diakrytyczny (-) dia­critical mark, diacriticalsign).

Zob. diacritic.

Regionalna lub społeczna

odmiana języka narodowego(-) language), charak"tery­zująca się swoi~m zasobemsłów, strukturą gramatyczną

wymową Rozrożmenie

dialektu od Ję~ ka Jest nie­kiedy trudne lo:' rO\\lueż

dyglosja (-4 illglos51a) orazgwara (-4 \emacular)

Zbiór terrrur.o\\ geograficz­nych i/lub nazw. zcsta\\io­nych zwykle \\ J.;ciejnosci al­fabetyczne.!. zaoparrzonychw defimc}e. ob."a.sruema lub

068 digital data base

069 digital toponymicdata base

070 diglossia

071 diglossic

dyglosja

dyglosyjny

25

dane opisowe do każdego

hasła.

Zob. data base, digital.

Zob. data base, digital topo­nynuc.

Względnie stabilna sytuacjalingwistyczna, kiedy dwieróżne odmiany jednego języ­

ka (~ language) współwy­

stępują we wspólnocie języ­

kowej (~ linguistic cornmu­nity), przy czym jedna("wyższa" odmiana) jestzwykle bardziej sfonnalizo­wana i prestiżowa; druga("niższa") jest używana wsytuacjach mniej fonnal­nych, głównie w rozmowach.Przyklady: grecka kathare­vousa ("wyższa") i dhirnotiki("niższa"); arabskie al-fu~l}a

i al-'ammiyah; w niemiecko­języcznej Szwajcarii Hoch­deutsch i Schwyzerdiitsch.W szerszym rozurrueruurównież współwystępowanie

dwóch niespokrewnionychjęzyków, np. hiszpańskiego

i guarani w Paragwaju.

Odnoszący się do dyglosji(~ diglossia).

072 digraph

073 diphtong

074 donorlanguage

075 donor script

076 endonym

dwuznak,digraf

dyftong

język-dawca

endoniJn

26

Połączenie dwóch liter (~

letter) odpowiadające jedne­mu fonemowi (~ phoneme).Przykłady: dla fonemu II Idwa znaki sj w języku ho­lenderskim, ch we francu­skim, sh w angielskim, {sz,w języku polskim}. W nie­których językach pewnedwuznaki są w porządku al­fabetycznym podawane od­dzielnie, np. II w hiszpań­

skim, ch w czeskim i sło­

wackim. Zob. również liga­tura (~ ligature).

Połączenie dwu (lub trzechw tryftongu) składników

wokalnych w jednej sylabie.*{Te same dyftongi są od­dawane przez różne litery wróżnych alfabetach}. Przy­kłady: dla dyftongu lail sto­suje się dwuznak ei w języku

niemieckim (bej), pojedyn­czą literę i - w języku an­gielskim (time).

Zob. language, source.

Zob. script, source.

Nazwa obiektu geograficz­

nego w jednym z języków

używanych na obszarze,

gdzie dany obiekt się znaj-

077 endonym,standardized

078 entity,topographic

079 eponym

080 epotoponym

081 exonym

endonimstandaryzowany

epomm

epotoponim

egzonim

27

duje. Przykłady: Varanasf

(nie Benares); Aachen (nie

Aix-la-Chapelle); Krung

Thep (nie Bangkok); al­

Uq~ur (nie Luxor); Teverya

(nie Tiberias).

Endonim (---). endonym) za­twierdzony przez organ na­zewniczy. Przykład: spośród

alonimów (---). allonym) Hulli Kingston upon Hull tendrugi jest fonną standaryzo­waną.

Zob. topographic feature.

Imię lub nazwisko osoby, odktórych utworzono toponim.Przykłady: lago (Jakub) wnazwie Santiago; Everest wnazwie Mount Everest;Mu.sa (Mojżesz) w nazwieWadi Mu.sa; (Jan w nazwieJanów).

Toponim (---). toponym) sta­nowiący podstawę lub po­chodzenie rzeczownika po­spolitego. Przykłady: Jerez(dla sherry); Olimpia (dlaolimpiad).

Nazwa używana w określo­

nym języku dla obiektu geo­graficznego (---). geographical

082 extraterrestrialfeature

083 extraterrestrialname

084 false genericelement

085 feature c1ass

086 feature name nazwa obiektu

28

feature) znajdującego się po­za obszarem, gdzie ten język

ma status oficjalny i różnią­

ca się od nazwy oficjalnej wjęzyku lub językach na ob­szarze, gdzie znajduje się

dany obiekt geograficzny.Przykłady: Warsaw jest wjęzyku angielskim egzoni­.mem dla polskiej nazwyWarszawa; Londres w języ-

ku francuskim dla London;Mailand w niemieckim dlaMilana; {Rzym w języku

polskim dla Roma}. Oficjal­nie zlatynizowana Moskvaoraz Beijing (w pinyin) nie

.. .są egzonnnanu; egzonnnemjest natomiast forma Pekin.ONZ zaleca ograniczanie dominimum używania egzoni­mów w stosunkach między­

narodowych. Zob. również

nazwa tradycyjna (-? name,traditional).

Zob. feature, extraterrestrial.

Zob. name, extraterrestrial.

Zob. generic element, false.

Zob. c1ass, feature.

Zob. topon~m.

087 feature, cultural

088 feature,extraterrestrial

089 feature,geographical

090 feature,hydrographic ••

091 feature,man-made

092 feature,natural

obiekt kulturowy

obiektpozaziemski

obiektgeograficzny

. obiekthydrograficzny,obiekt wodny

obiektantropogeniczny

obiektnaturalny

29

Zob. feature, man-made.

Obiekt topograficzny (~topographic feature) na pla­necie innej niż Ziemia albona satelicie. Przykład: kraterna Księżycu.

Obiekt topograficzny (~topographic feature) na po­wierzchni Ziemi.

Obiekt topograficzny (~

topographic feature) wodnyalbo związany z wodą, alenie obejmujący suchego lą­

du. Przykłady: JezIOro;zbiornik podziemny (ale niewyspa).

Obiekt topograficzny (~

topographic feature) wyko­nany albo znacznie zmienio­ny przez człowieka. Przykła­

dy: kanał; droga; osiedle.Termin komplementarny:obiekt naturalny (~ feature,natural). {Zob. również

obiekt kulturowy (~ feature,cultural)}.

Obiekt topograficzny (~topographic feature) nie wy-

093 feature,physical

094 feature,topographic

095 feature,undersea

096 field, data

097 file fonnat

098 file, computer

obiektfizyczny

obiekttopograficzny

obiektpodmorski

zbiórkomputerowy,plik komputerowy

30

konany lub me zmlemonyznacznie przez człowieka.

Przykłady: rzeka (ale nie ka­nał); las (ale nie plantacja).Termin komplementarny:obiekt antropogeniczny (~feature, man-made).

Każdy obiekt topograficzny(~ topographic feature),który może być obserwowa­ny wizualnie. Przykłady: gó­ra; rzeka; droga; budynek;ale np. nie granica admini­stracyjna (nieoznakowana).

Element powierzchni Ziemi,jakiejś innej planety lub sa­telity mający określone ce­chy rozpoznawalne.

Element dna oceanów lubmórz dający się zidentyfiko­wać. Przykłady: DoggerBank; Mariana Trench{(Rów Mariański); Ławica

Słupska}.

Zob. data field.

Zob. fonnat, file.

Uporządkowany i nazwanyzbiór rekordów danych (~

099 finnware

100 font

101 fonnat

102 fonnat,computer

103 fonnat, file

oprogramowarueproducenta

ksztah liter,czcionka

fonnat

fonnat zbioru,format

31

computer record) w kompu­terowej bazie danych.

Programy i procedury kom­puterowe (~ program, com­puter), umieszczone w stałej

pamięci komputera lub nakartach rozszerzeń. Nie na­leży mylić z poleceniamioprogramowania komputera(~ software).

Wygląd liter określonego

typu, stylu i wielkości. Przy­kłady: antykwa Times NewRoman 10 punktów, kursy­wa Broughama 10 punktów.

Wielkość i ogólny układ

pisanego lub drukowanegodokumentu. Zob. również

fonnat zbioru ( ~ fonnat,file).

Zob. format, file.

Sposób zorganizowania(struktura) infonnacji wzbiorze danych w kompute­rze (~ computer file), np.rekordów i pól, zgodnie zwymaganiami jednego lubkilku programów. Zwykleokreślany w uproszczeniujako fonnat.

104 fulI title

105 gazetteer

106 gazetteer,index

107 gazetteer,multilingual

108 gazetteer,multiscriptual

gazeter

gazeter indeksowy

gazeterwielojęzyczny

gazeterwielopismowy

32

Zob. long form.

Spis toponimów (~ topo­nym) w kolejności alfabe­tycznej lub innej z podaniemich położenia, w miarę po­trzeby wariantów nazw, ty­pu obiektu topograficznego(~ topographic feature)oraz innych informacji okre­ślających albo opisowych.

Uporządkowany spis topo­nimów z dodatkowymi in­formacjami lub bez nich,służący jako pomoc przy ko­rzystaniu ze źródła, w któ­rym one występują. Przy­kład: indeks nazw załączony

do atlasu.

*Gazeter, który dla obiektówtopograficznych podaje także

alonimy (~ allonym) w in­nych językach, niekonieczniestandaryzowane. Przykłady:

{Miinchen (Monachium), Po(Pad)}.

Gazeter, który zawiera topo­nimy w dwu lub więcej ro­dzajach albo systemach pi­sma. Przykłady: .uOH

(Don), BJla,LJ,HBOCTOK (Wła­

dywostok). Zob. ró"nież pi-

109 gazetteer,place names

110 generic element

111 generic element,false

112 generic tenn

gazetermiejscowości

elementgatunkowy

fałszywy elementgatunkowy

termin gatunkowy

33

smo (~ script) i system pi­sma (~writing system).

Termin stosowany niekiedydo spisu osiedli. Zob. rów­nież ojkonim (~ name, pla­ce (b».

Ta część toponimu (~ topo­nym), którą tworzy termingatunkowy. Przykłady: Port­au-Prince; Sierra Nevada;Newport; {Dobre Miasto;Pagóry Chehnskie}. Elementgatunkowy nie musi ozna­czać typu lub klasy obiektu,w skład nazwy któregowchodzi. Zob. również fał­

szywy element gatunkowy(~ false generic element).Tennin komplementarny:element odróżniający (~specific element).

Element gatunkowy (~ge­

neric element), który nieoznacza typu obiektu wcho­dzącego w skład nazwy.Przykłady: Mount Isa, {Jele­nia Góra}, Redhill, Rio deJaneiro, {Nowy Staw} są

osiedlami, a nie górami,wzgórzem, rzeką, stawem.

Rzeczownik pospolity, któryokreśla obiekt topograficzny

113 geographicaldictionary

114 geographicalentity

115 geographicalfeature

116 geographicalname

117 geographica!names standardization

(~ topographic feature) po­przez jego cechy, a nie na­zwę własną. Przykłady:

mountain, sierra, san, shan,dag, jabal, {góry, zatoka,jezioro}. Może tworzyć

część toponimu (~ topo­nym). Zob. także elementgatunkowy (~generic ele­ment) i fałszywy elementgatunkowy (~ generic ele­ment, false).

Zob. dictionary, geographi­cal.

Zob. feature, geographical.

Zob. feature, geographical.

Zob. name, geographical.

Zob. standardization, geo­graphical names.

118 geographicinfonnationsystem (GIS)

system infonnacjigeograficznej (GIS)

34

Komputerowy system pozy­skiwania, przetwarzania iudostępniania danych (~data) geograficznych, zawie­rający często mapy i topo­nimy (~ toponym).

119 GIS

120 glossary

121 grammar

122 grapheme

123 graphic form

GIS

słownik

specjalistyczny,glosariusz

gramatyka

grafem

forma graficzna

35

Zob. geographic informationsystem.

Systematyczny wykaz termi­nów odnoszących SIę dookreślonej dziedziny badań

lub zainteresowań, którymoże zawierać objaśniające

lub opisowe informacje do­tyczące tych terminów.Przykład: glosariusz termi­nów stosowanych przy stan­daryzacji nazw geograficz­nych.

*{Nauka o zasadach budowyjęzyka (----» language) w za­kresie fonetyki, fleksji, sło­

wotwórstwa i składni; zbiórreguł obowiązujących w da­nym języku} .

Graficzne przedstawieniefonemu (----» phoneme) wokreślonym języku (----» lan­guage). Przykłady: j jestgrafemem fonemu /dg/ w ję-

zyku angielskim i fonemu /g/

w języku francuskim; {rz i żsą grafemami (alografarni ----»allograph) fonemu /g/ w ję-

zyku polskim}.

*Pisane lub drukowane literyo określonym kroju (----» cha­racter), niekiedy ze znakami

124 graticule

125 grid,topographic

126 guidelines,toponymic

127 hardware

128 historical name

129 hodonym

130 homonym

siatkakartograficzna

siatkawspółrzędnych

prostokątnych

przewodniktoponimiczny

sprzęt

komputerowy

homonim

36

diakrytycznymi (~ diacri­tic). Forma graficzna różni

się od formy mówionej i cy­frowej.

Zob. coordinates, geographi­cal (a).

Zob. coordinates, rectangu­lar (a).

Zestawienie zasad obowią­

zujących w standaryzacji(~ standardization) nazwobiektów topograficznych(~ toponym) jakiegoś krajui ich przedstawianiu na ma­pach i w gazeterach (~ ga­zetteer).

{Materialne składniki syste­mu komputerowego: sprzęt iurządzenia peryferyjne, m.in. drukarki, plotery, skaneryitp.}. Termin komplementar­ny: oprogramowanie (~soft­

ware).

Zob. name, historical.

Zob.odonym.

Każdy z dwu lub więcej

identycznych toponimów (~

l 3 l hyd.rographicfeature

132 hydronym

133 hyphenization,also hyphenation

134 ideogramm

hydronim

pIsownIaz łącznikiem

ideogram

37

toponym), oznaczających

różne obiekty topograficzne(---)o topographic feature).Przykład: Monaco (księ­

stwo) i Monaco (di Baviera)- włoski egzonim dla Miin­chen; {Wisła (rzeka) i Wisła

(miasto)}.

Zob. feature, hydrographic.

Toponim (---)o toponym) od­noszący się do obiektu wod­nego (---)o hydrographic featu­re).

(a) W toponimii łączenie

dwu lub więcej elementównazwy złożonej (---)o compo­site name) znakiem łącznika

{dywizu, ang. hyphen}; za­pobiega to zmianie porządku

wyrazów w zestawieniachalfabetycznych, np. w gaze­terach. Przykłady: Tel-Aviv;Pointe-Sapin-Centre; {Biel­sko-Biała; Duszniki-ZdróJ}.

(b) Umieszczenie łącznika

(dywizu) między dwiemasylabami wyrazu lub między

wyrazamI.

(a) Symbol graficzny ozna­czający przedmiot lub poję­

cie, ale niekoniecznie odpo­wiednik jakiegoś wyrazu.Używany niekiedy jako sy-

135 ideographicscript

136 index, names

137 index, indeks nazwplace names miejscowości

138 index, toponymic indeks toponimów

139 indigenouslanguage

140 indigenousname

141 interactive przetwarzanieprocessmg interaktywne

38

nonim logogramu (~ logo­gram).

(b) W hieroglifach egipskichwskaźnik znaczenia fonogra­mów (~phonogram).

Zob. script, logographic.

Zob. index, toponymic.

Zob. index, toponymic. Nie­kiedy używa się w odniesie­niu tylko do wykazu osiedli.Zob. również nazwa miej­scowa (~place name).

Uporządkowany wykaz to­ponimów, zawierający danedotyczące ich umiejscowie­nia, ale nie dający żadnych

(lub mało) dodatkowych in­formacji.

Zob. language, indigenous.

Zob. name, indigenous.

W systemie komputerowymmetoda przetwarzania da­nych, w której komputer re­alizuje pojedyncze poleceniaużytkownika, umożliwiając

mu ingerencję i cofnięcie się

142 interface

143 InternationalPhoneticAlphabet (IPA)

144 internationalstandardization

145 language

interfejs

międzynarodowy

alfabet fonetyczny

międzynarodowa,

standaryzacja

język

39

do poprzedniego kroku. Ter­min komplementarny: przet­warzanie wsadowe (~ batchprocessing).

*Układ łączący dwa roznesystemy komputerowe lubich części w sposób umożli­

wiający ich współpracę. Mo­że się również odnosić dointerakcji między użytkow­

nikiem a komputerem.

Uznany międzynarodowo

zbiór symboli do transkryp­cji fonetycznej (~ phonetictranscription). Przykłady

znaków IPA: [11] dla dźwię­

ku "ng" w języku angielskimw sing; [fl dla angielskiegobrzmienia "sh" w ash; [aldla "a" wart; ale [gl dla "a"w any ; [q] dla niezgłosko­

twórczego "u" we francu­skim Suisse.

Zob. standardization, inter­national, geographical na­mes.

*{System znaków (pierwot­nie dźwiękowych, wtórniepisanych i innych) służący

do porozumiewania się wobrębie danej społeczności}.

146 language,

colloquial

147 language,donor

148 language,indigenous

149 language,literary

15O language,minority

język potoczny

język

autochtoniczny

język literacki

język

mniejszościowy

40

Odmiana języka (~ langu­age) używana głównie w

wersji mówionej (~ speech),różniąca się w sposób za­uważalny od języka literac­kiego (~ language, literary).Zob. również dialekt (~

dialect) oraz dyglosja (~ di­glossia).

Zob. language, source.

Język (~ language) rodzimydla danego obszaru.

{Pisana odmiana języka (~

language), którym posługuje

się ogół ludzi wykształco­

nych, używany w literaturze

pięknej, prasie itp.}. Przy­kład: arabski na1}wi. Zob.również dyglosja (~ diglos­sia).

Występujący na pewnymobszarze język (--+ language)mniejszości narodowej, któryróżni się od języka oficjalne­go (~ official language)administracji państwowej.

Może mieć lub nie mieć sta­tusu oficjalnego. Przykłady:

szwedzki w Finlandii; bre-

151 language,national

152 language,non-official orunofficial

153 language,official

język narodowy

język nieoficjalny

język oficjalny

41

toński we Francji; fryzyjskiw Holandii.

*{Język (~ language), któ­rego jako ojczystego po­wszechnie używają członko­

wie jakiegoś społeczeństwa iktóry często stanowi o ichtożsamości}. Może mieć lubnie mieć statusu oficjalnego.Przykład: język retoromański

w części Szwajcarii.

Język (~ language), którychoć stosunkowo szerokoużywany, nie ma oficjalnieuznanego statusu w legalnieukonstytuowanej jednostcepolitycznej. Przykłady: język

francuski w Libanie, język

angielski w Izraelu.

Język (~ language) mający

legalny status w legalnieukonstytuowanej jednostcepolitycznej takiej jak pań­

stwo lub część państwa iktórym posługuje się admini­stracja. Przykłady: język

hiszpański w Chile; języki

włoski i niemiecki w GórnejAdydze (Włochy).

154 language,principal język główny W społeczności językowej

(~ linguistic community),która porozumiewa się kil­koma językami, język mają­

cy najwięcej użytkowników.

Przykłady: język niemiecki, anie włoski w Górnej Adydze(Włochy); język angielski, anie walijski w Walii.

155 language,recelver

156 language,source

157 language,standard

język przyjmujący Zob. language, target.

język oryginału Język (~ language), z któ­rego została zaadaptowanalub przekształcona nazwa winnym języku, przyjmującym

(~ target. language). Przy­kład: w konwersji (~

conversion) z języka rosyj­skiego do chińskiego języ­

kiem oryginału jest rosyjski.

język standardowy Taka fonna mó\\ienia i/lubpisania w dan)m języku,

która została uznana za po­pra\\ną przez oficjalnie po­wołany albo cieszący się

pO\"iszechn~m autorytetemorgan, prZ)jęta na całym ob­szarze wspólnoty językowej

(~ linguistic community).PrZ)'kłady Hochdeutsch wniemieckim: Algemeen Be­schaafd 1\ederlands w ni­derlandzkim

42

158 language,target język przyjmujący ·Język, w którym np. toponim

zostaje przejęty lub prze­kształcony z języka orygi­nału. Przykład: w konwersji(~ conversion) z języka

arabskiego do francuskiegoten drugi jes.t. językiemprZYJmującym.

159 language,vehicular

160 letter

161 letter, basic

162 letter,consonant

język

pośredniczący

litera

litera podstawowa

litera oznaczająca

spółgłoskę

43

Język, który służy do poro­zumiewania się między

członkami różnych społecz­

ności językowych. Przykład:

angielski jest językiem po­średniczącym lotnictwa cy­wilnego na całym świecie.

Znak graficzny pisma alfa­betycznego oznaczający naj­częściej jedną głoskę.

Zasadnicza postać litery (-)letter) bez znaków diakry­tycznych (-) diacritic).Przykłady: w języku polskiml jest literą podstawową dlał; w języku islandzkim literaD dlaD.

Litera (~ letter) alfabetureprezentująca spółgłoskę.

Przykłady: łacińskie b, d;greckie P, <5; {rosyjskie 6, .n.}.

163 letter, vowel

164 lettering, map

165 lettering,multilingual

166 lettering,multiscriptual

167 letters, cardinal

litera omaczająca

samogłoskę

liternictwona mapie

napisywielojęzycme

napisywielopismowe

litery główne

44

Litera (~ letter) alfabetureprezentująca samogłoskę.

Przykłady: łacińskie G, e, i,

0, u; greckie a, &, '7, l, 0, U,

w; rosyjskie G, e, u, o, y.

(a) Napisy na mapie (~ mapscript) w alfabetycmymsystemie pisma (~ .alphabe­tic, ~ writing system). W.. .szerszym rOZUffilemu - napi-sy na mapIe.

(b) Umieszczanie napisów namapIe.

Liternictwo na mapie (~map lettering) w przypadkumapy wielojęzycmej (~

multilingual map).

Liternictwo mapowe (~map lettering) na mapachwielopismowych (~ multi­scriptual map).

Te litery pisma (~ script),które występują w większo­

ści alfabetów posługujących

się danym pismem. Przykła­

dy: alfabet łaciński opróczliter K, Q, X; tradycyjne lite­ry arabskie alfabetu perskie­go (farsi). Termin komple-

168 letters, special

169 lex.icon

170 lex.icon,logographic

171 ligature

litery specjalne

leksykon,słownik

leksykonlogograficzny

ligatura

45

mentamy: litery specjalne(~ letters, speciał).

Te litery alfabetu jakiegoś

języka, które są charaktery­styczne, albo unikalne, tylkodla tego języka i nie wystę­

pują w większości alfabetówposługujących Się tym sa­mym pismem. {Przykłady:

duńskie f; niemieckie fi;{polskie ł}. Termin komple­mentarny: litery podstawowe(~ letters, cardinal).

(a) Słownik lub glosariusz(~glossary)jakiegoś języka

albo określonej dziedzinyzainteresowań.

(b) Słownictwo pojedynczejosoby, grupy zawodowej lubdziedziny.

Uporządkowany spis znaków(~ character) pisma logo­graficznego (~ logographicscript); odpowiednik alfabetuw piśmie alfabetycznym (~

alphabetic script) i sylaba­riusza (~ syllabary) w pi­śmie sylabicznym (~ sylla­bic script).

Stylizowana graficznie kom­binacja dwóch liter albo łą­

cząca je linia lub łuk, wska-

172 lingua franca

173 linguistic area

174 linguisticcommunity

175 linguistic region

176 linguistics

lingua franca

wspólnotajęzykowa

obszar językowy

językoznawstwo

46

zujące, że kolejne dźwięki

należy wymawiać łącmie ja­ko jeden. Przykłady: ce (po­chodzące od o + e); kh ([x]~ IPA) wymawiane jakniemieckie ch wach.

Język pomocniczy używany

do porozumiewania się mię­

dzy grupami ludzkimi o róż­

nych językach rodzimych.Przykłady: suahili w AfryceWschodniej, keczua w regio­nach andyjskich. Zob. rów­nież język pośredniczący (~

language, vehicular oraz ~pidgin).

Zob. linguistic region.

Grupa ludzi, która w łatwy

sposób porozumiewa się jed­nym językiem (~ language)lub dialektem (~ dialect).

Obszar, na którym danyjęzyk jest językiem oficjal­nym lub głównym (~ offi­cial language, ~ principallanguage). Przykład: obszaryjęzykowe flamandzki i wa­loński w Belgii.

Nauka o języku ludzkim wewszystkich aspektach, obej­mująca fonetykę (~ phone­tics), fonologię (~ phono­10gy), morfologię (~ mor-

177 literary language

178 local name

179 logogram

180 logographic

181 logographiclexieon

182 logographicscript

183 long form(ofa name)

logogram

logograficzny

pełna nazwa

47

phology), składnię (~ syn­tax) i semantykę (~ seman­tics).

Zob. language, literary.

Zob. name, local.

Graficzny symbol lub kom­binacja symboli oznaczają­

cych wyodrębniony morfemjako wyraz bez wyróżniania

składających go fonemów(~ phoneme) lub sylab (~

syllable) stosowany np. wpismach chińskim i japoń­

skim.

Składający się z logogramówlub odnoszący się do logo­gramu (~logogram).

Zob. lexicon, logographic.

Zob. script, logographic.

Pełna postać np. toponimu(w szczegółności nazwy pań­

stwa), zawierająca wszystkieskładniki. Przykłady: Al­Mamlakah al-Urdunniyyahal-Hashimiyyah (Jordańskie

Królestwo Haszymidzkie);Zhonghua Renmin Gonghe­guo (Chińska Republika Lu­dowa). Termin komplemen-

184 lunar nąwe

185 man-madefeature

186 map lettering

187 map,multilingual

188 map,multiscriptual

189 map script

190 mapscnpt,multilingual

mapawielojęzyczna

mapawielopismowa

. .napIsy na mapIe

48

tamy: nazwa skrócona (-)short form); w podanychdwu przykładach: Al-Urdunn(Jordania), Zhongguo (Chi­ny).

Zob. name, lunar.

Zob. feature, man-made.

Zob. lettering, map.

Mapa, która zawiera aloni­my (-) allonym) w różnych

językach, ale niekonieczniestandaryzowane. Przykłady:

Moscou, Moskva; {Drezno,Dresden}.

Mapa, która zawiera topo­nimy w dwu lub więcej ro­dzajach pisma (-) script, -)writing systems). Przykład:

BJla()ueocmoK, Vladivostok.

Toponimy (-) toponym)oraz inne słowne lub liczbo­we oznaczenia obj3Śniąjące,

umieszczone na mapie. Zob.również liternictwo na mapie(-) lettering, map).

Napisy na mapie (-) mapscript) wielojęzycznej (-)multilingual map).

191 map script,multiscriptual

192 map, thematic

193 map,topographic

194 maritime name

195 marker

mapa tematyczna

mapatopograficzna

znacznik

49

Napisy na mapie (~ mapscript) wielopismowej (~

multiscriptual map).

Każda mapa poświęcona

wybranemu zagadnieniu iprzedstawiająca nie tylkoukształtowanie powierzchniZiemi i jej pokrycie. Przy­kłady: mapa geologiczna,{mapa gospodarcza}, mapalotnicza. Termin komple­mentarny: mapa topogra­ficzna (~ map, topogra­phic).

Mapa, której treścią jestpowierzchnia Ziemi, Księży­

ca, innej planety lub satelityoraz znajdujące się na niejobiekty topograficzne (~topographic feature) - natu­ralne i antropogeniczne.Termin komplementarny:mapa tematyczna (~ map,thematic).

Zob. name, maritime.

Graficzny symbol oznacza­jący fonem (~ phoneme),morfem (~ morpheme) lubinny element języka, używa­

ny tylko w połączeniu z ja­kąś literą (~ letter) lub sy­labogramem (~ syllabo-

196 marker, vowel

197 menu, computer

198 minoritylanguage

199 minority name

200 modifiedcharacter

20 l morpheme

znaczniksamogłoski

menukomputera

morfem

50

gram) {np. w alfabecie arab­skim}.

Graficzny symbol w defek­tywnym piśmie alfabetycz­nym (~ defective alphabeticscript) oznaczający samogło­

skę (~ vowel) {np. w pis­mach arabskim, hebrajskim,tajskim}.

Wykaz poleceń, które może

zrealizować program poka­zany na ekranie komputeraw postaci graficznej lub al­fanumerycznej (~ alphanu­meric).

Zob. language, minority

Zob. name, minority.

Zob. character, modified.

Najmniejsza jednostka języ­

ka (~ language), spełniająca

funkcję leksykalną lub. gra­matyczną, posiadająca zna­czenie. Przykłady: wyraz"names" składa się z morfe­mu leksykalnego "name" idołączonego morfemu liczbymnogiej "s"; {wyraz "koty"składa się z morfemu leksy-

202 morphological

203 morphology

morfologiczny

morfologia

kalnego "kot" i morfemugramatycznego "y"}.

Odnoszący się do morfologii(~ morphology).

Dział gramatyki (~ gram­mar) zajmujący się budową iformą wyrazów języka.

204 mother tongue język ojczysty

205 multilingualgazetteer

206 multilingualmap

207 multiscriptualgazetteer

208 multiscriptualmap

209 name nazwa

210 name, nazwaalternative oboczna

211 name, nazwaapproved aprobowana

212 name, nazwa złożona,

composite compositum

51

Pierwszy język nabywany wrodzinie.

Zob. gazetteer, multilingual.

Zob. map, multilinguaI.

Zob. gazetteer, multiscrip­tuaI.

Zob. map, multiscriptual.

Zob. noun, proper.

Zob. allonym.

Zob. name, standardized.

{W kontekście tego słowni­

ka:} toponim {~ toponym}składający się z elementugatunkowego (~ genericelement) i elementu odróż-

213 name, compound

214 name,conventional

215 name,

extraterrestrial

216 name,geographical

217 name, historical

nazwapozaziemska

nazwageograficzna

nazwa historyczna

52

mającego (~ specific ele­ment), który również może

się składać z więcej niż jed­nego wyrazu. Przykłady:

Mount Cook; Rostov na Do­nu; Sierra Nevada Oriental:{Solec nad Wisłq}. Terminkomplementarny: nazwaprosta (~name, simplex).

Zob. name, composite.

Zob. exonym.

Toponim (~ toponym) od­noszący się do obiektu poza­ziemskiego (~ extraterre­strial feature). Przykład: NixOlympica (na Marsie).

Nazwa odnosząca się doobiektu na Ziemi; szczególnyprzypadek nazwy topogra­ficznej (0 topograprJc na­me) czyli toponimu (~ to­ponym).

Toponim występujący wdokumentach historycznych inie będący później w obiegu.Przykłady: Eboracum (dlaYorku, Anglia); New Am­sterdam (dla Nowego Jorku,USA); Edo (dla Tokio, Ja­ponia); {Rastenburg (dlaKętrzyna, Polska)}.

218 name,indigenous

219 name, locał

220 name, lunar

221 name, maritime

222 name, minority

223 name, official

nazwaautochtoniczna

nazwa lokalna

nazwa księżycowa

nazwa morska

nazwamniejszościowa

nazwa oficjalna

53

Toponim w języku autochto­nów (~ indigenous langu­age), albo pochodzący z tegojęzyka. Przykłady: CulabahGęzyk aborygenów, Austra­lia); Empangeni (Zulu,Afryka Południowa).

Toponim stosowany doobiektu położonego w ogra­niczonym geograficznie ob­szarze wspólnoty językowej.

Może się różnić od nazwystandaryzowanej (~ stan­dardized name).

Toponim odnoszący się doobiektu na powierzchniKsiężyca. {Przykład: Gaga­rin; Mare Tranquillitatis(Morze Spokoju)}.

Nazwa obiektu wodnegoZWIązana z morzem. Przy­kłady: Cieśnina Magellana(Estrecho de MagalIanes);{Zatoka Pucka}.

Toponim w języku mniejszo­ści narodowej (-)o minoritylanguage).

Toponim zatwierdzony przezurzędowo utworzony (np.państwowy) organ nazewni­czy (~ names authority)

224 name, place

225 name, primary

226 name, proper

227 name, śimplex

228 name,standardized

(a) nazwarmeJscowa

(b) ojkonim

nazwa pierwotna

nazwa prosta

nazwastandaryzowana

54

i stosowany na obszarze jegokotnpetencj i.

(a) Zob. toponym.

(b) Synonim używany rue­kiedy dla nazwy osiedla.

Nazwa opisowa wyrażona wlokalnych określeniach i ję­

zyku. Przykłady: Ar-Rub'al-Khali ("pusta stronaświata", Arabia Saudyjska);Dasht-e Kavir ("wielka pu­stynia", Iran).

Zob.noun,proper.

Jednowyrazowy toponim,zwykle sam element odróż­

niający. Przykłady: Kyiv;Temuko; Malawi; {Tatry;Poznań}. AI.Qahirah (Kair)jest również nazwą prostą,

ponieważ w oryginalnej for­mie arabskiej przedimek al­jest złączonym morfemem,tzn. integralnym przedrost­kiem. Termin komplemen­tarny: nazwa złożona (-+name, composite).

Nazwa zatwierdzona przezorgan nazewniczy jako pre­ferowana pośród alonimów(-+ allonym) dla danegoobiektu. Jednakże jeden

229 name,topographic

230 name, traditional

231 name, variant

232 names, authority

nazwatopograficzna

nazwa tradycyjna

wariant nazwy

organ nazewruczy

obiekt może mieć więcej niż

jedną nazwę standaryzowa­ną. Przykład: Kaapstad iCape Town (ale nie Cape­towo).

Zob. toponym.

Egzonim (~ exonym) sto­sunkowo szeroko używany wjakiejś wspólnocie językowej

(~ linguistic community) izwykle ugruntowany w tra­dycji i literaturze. Przykłady:

{Aleksandria (po polsku)}dla Al-Iskandariyyah (poarabsku); {Jerozolima (popolsku)} dla Yerushalayim(po hebrajsku); Pekin {(popolsku)} dla Beijing (pochińsku). {Zob. ró\vnież na­zwa zwyczajowa (~ name,conventional)} .

Zob. allonym.

(a) Osoba, biuro albo komi­sja wyznaczona urzędowo dofunkcji doradczej ilIub decy­zyjnej w sprawach toponimii(~ toponymy).

(b) Organ, któremu powie­rzono publikowanie toponi­mów standaryzowanych (~

standardized, toponym).

233 names, conversion konwersja nazw

55

Zob. conversion.

234 names index

235 names survey

236 namestransformation

237 nationallanguage

238 nationalstandardization,geographicalnames

239 natural feature

indeks nazw Zob. index, toponymic.

służba nazewnicza Zob. survcy, toponymic.

Zob. transformation, names.

Zob. language,national.

Zob. standardization, natio­nal, geographic names.

Zob. feature, natura!.

240 nois, graphic

241 non-officiallanguage

242 non-vocalized

243 non-vowelled

244 normalization

szum graficzny

niezwokalizowany

normalizacja

56

To, co przeszkadza, utrudnialub zaciemnia jasny przekazlub recepcję informacji gra­ficznej. Przykłady: "śnieg"

na ekranie telewizyjnym;chaos na mapie wskutek zbytgęstego rysunku; niewyraźne

. .napISy na mapIe.

Zob. language, non-official.

Taki napIsany wyraz lubtekst, który nie zawiera wo­kalizacji (---) vocalization).

Zob. non-vocalized.

Zob. standardization.

245 noun,conunon

246 noun, proper

247odonym

248 officiallanguage

249 onomastics

rzeczownikpospolity,apelatyw

nazwa własna

odonim,hodonim

onomastyka

57

Wyraz oznaczający jeden zwielu przedmiotów lub jedną

z wielu istot. Przykłady: to­ponim, gazeter, miasto.{Tennin komplementarny:nazwa własna (~ name,proper, ~ noun, proper)}.

Wyraz identyfikujący indy­widualną osobę, miejsce lubrzecz. Przykłady: Albert,Beijing, Budapest, {Stomil}.

Nazwa własna (~ propernoun) obiektu komunikacyj­nego. Przykłady: AirwayAmber (nazwa linii lotni­czej); M4 (droga samocho­dowa); Fleet Street (nazwaulicy); Picadilly Circus (na­zwa placu); {Linia Hutni­czo-Siarkowa (nazwa liniikolejowej)} .

Zob. language, official.

(a) Nauka, zajmująca się

badaniem nazw {własnych}

(~ name, proper, ~ noun,proper).

(b) *{W języku polskim:zbiór nazw własnych; w ję­

zyku angielskim:} czynność

nadawania nazw.

250 oronym

251 orthography

252 phone

253 phoneme

oromm

ortografia

głoska

fonem

58

Nazwa odnosząca się dotakich obiektów topograficz­nych, jak góry i wzgórza.Przykłady: Matterhorn; FujiSan; Sierra Madre; {Rysy;Gorgany}.

*Ogół zasad i przeplSOWdotyczących poprawnego pi­sania w danym języku; spo­sób pisania wyrazów według

ustalonych przez tradycję

norm.

W fonetyce (~ phonetics)najmmejsza rozróżnialna

jednostka dźwięku w tokumowy, zwykle oznaczananawiasem kwadratowym.

Przykłady: [P] dla dźwięku

"b" w hiszpańskim saber wprzeciwieństwie do [b] dladźwięku "b" w hiszpańskim

Barcelona; {[k], [o], [t] wwyrazie polskim kot}.

*{Najkrótszy odcinek ciągu

mowy, zdolny do różnicowa­

nia znaczeń wyrazów} ,oznaczany zwykle nawiasemskośnym. {Przykład polski:porównanie wyrazu bas zmas, pas, bal, bar pozwalana wyodrębnienie w bastrzech elementarnych jedno­stek: fonemów Ibl, lal, Isl,tworzących łącznie formę te­go wyrazu i pozwalających

na jego odróżnienie od

254 phonemic

255 phoneticphonetical

256 phonetics

257 phonogram

258 phonological

259 phonology

fonemiczny

fonetyczny

fonetyka

fonogram

fonologiczny

fonologia

59

wszystkich innych wyrazóww języku polskim} . Wpraktyce fonem jest realizo­wany przez warianty, zwanealofonami (~ allophone).Zob. również głoska (~

phone).

Odnoszący się do fonemów(~ phoneme).

Odnoszący się do fonetyki(~ phonetics).

Nauka badająca klasyfi­kująca dźwięki mowy (~

speech): głoski (~phone).

(a) Znak graficzny, przed­stawiający dźwięk.

(b) W szczególności pikto­gram (~ pictogram), ozna-. . .czająCY me znaczemeprzedmiotu, ale brzmieniejego nazv,ry w jakimś języku.

Przykłady: piktogramy egip­skich hieroglifów reprezen­tujące wartość fonetyczną,

np. O ("siedzenie") dla "p",początkowego dźwięku sło­

wa "siedzenie".

Odnoszący się do fonologii(~ phonology).

*{Nauka badająca funkcjo­nalne właściwości dźwięków

260 physicalfeature

261 pictogram

262 pidgin

piktogram

pidgin(pidżyn)

60

mowy} w określonym języku

(----) language) lub w kilkujęzykach, rozpatrywanychłącznie w celach porównaw­czych.

Zob. feature, physical.

*{Znak graficzny o charak­terze obrazkowym}, przed­stawiający jakiś przedmiotlub sytuację w celu przeka­zania znaczenia albobrzmienia nazwy. Zobaczrównież fonogram (----) pho­nogram).

*{Język mieszany, utworzo­ny na podstawie dwóch języ­

ków w celu ułatwienia ko­munikacji językowej}. Słow­

nictwo i zakres użycia pi­dżynu są ograniczone, zaś

jego gramatyka (----) gram­mar), struktura fonologiczna(----) phonological) i styl są

prostsze niż w językach (----)language), z których się wy­łonił. Przykłady: tok pisin(neomelanezyjski) oparty naangielskim; petit mauresque(w Afryce Północnej, opartyna francuskim); Janagaló (wAfryce Południowej, opartyna zuluskim). Pidgin, którystaje się językiem ojczystym(----) mother tongue) społecz-

263pixel

264 place name

265 place namesindex

266 portability, data

267 principallanguage

268 program,computer

269 proper name

270 proper noun

piksel

nazwa nueJscowa

programkomputerowy

nazwa własna

61

ności językowej (----; lingu­istic community) nazywa się

językiem kreolskim (----; cre­ole).

*Akronim (----; acronym) od"picture element"; najmniej­szy możliwy do wyróżnienia

element obrazu w kompute­rze, uzyskany w trybie ra­strowym (----; raster mode).

Zob. toponym; name, place(b).

Zob. index, place names.

Zob. data portability.

Zob. language, principal.

*Podstawowy samodzielnyelement oprogramowania (----;software) komputera, służą­

cy do przetwarzania określo­

nego rodzaju danych lubdostarczania określonych

usług. Termin komplemen­tarny: dane (----; data); możnanimi operować za pomocą

programu.

Zob. noun, proper.

Zob. noun, proper.

271 radical, radix rdzeń podstawQ\.vy (a) Podstawowa forma logo­gramu (~ logogram). Przy­kład: jeden z około 240 pod­stawowych znaków (~ cha­racter) chińskich, przedsta­wiających kategorie znacze­niowe (np. "drzewo"), naktórych oparte są logogramyuszczegóławiające znaczenieznaku (np. gatunki drzew).

(b) Zob. root.

272 raster mode

273 recelverlanguage

274 receiver script

275 record,computer

tryb rastrowy

pismo przyjmujące

rekord, rekorddanych

62

Sposób zbierania i przetwa­rzania danych w komputerzeoparty na sztucznej gęstej

siatce pikseli (~ pixel) zor­ganizowanych w kolumny iszeregi. Przykład: obrazysatelitarne są zwykle wyko­nywane w trybie rastrowym.Termin komplementarny:tryb wektorowy (~ vectormode).

Zob. language, target.

Zob. script, target.

Zawarty w komputerze ze­staw informacji w bazie da­nych odnoszący się do jed­nego obiektu i traktowanyjako całość. Przykład: poje­dynczy toponim i związane

z nim informacje, np. współ­

rzędne, pochodzenie, datazatwierdzenia.

276 rectangularcoordinates

277 retranscription

278 retransliteration

279 reversibility

280 romanization

281 romanizationkey

retranskrypcja

retransiiteracja

odwracalność

latynizacja

klucz dolatynizacji

63

Zob. coordinates, rectangu­lar.

Powrót od zapisu transkry­bowanego do języka orygi­nału (~ source language).

Powrót od zapisu translite­rowanego (~ transliteration)do pisma oryginału (~ sour­ce script). Zob. również od­wracalność (~ reversibility).

Sposób transliteracji (~

transliteration), który po­zwala na konwersję (~conversion) zapisanej pozy­cji z jednego pisma (~script) do innego, a następnie

na rekonwersję do pismaoryginału (~ source script).

Konwersja (~ conversion) zpisma niełacińskiego do ła­

cińskiego. Przykłady: Mo­CK6a ~ Afoskva.

Tabele zawierające symbolegraficzne jakiegoś pismaniełacińskiego zestawione zliterami pisma łacińskiego,

ewentualnie z dodatkowymiznakami diakrytycznymi.Przykłady: łacińskie ść dla 14w rosyjskiej cyrylicy. Szcze­gólny przypadek klucza do

282 root

283 script

,,) "

pierwiastek,rdzeń

pIsmo

64

transliteracji (~ transIitera­tion key).

*{Podstawowa część skła­

dowa wyrazu, stanowiąca ojego znaczeniu} . Przykład:

zestaw trzech spółgłosek n zl w arabskim wyrazie nazala("pochodzenie") albo y r d whebrajskim wyrazie yarad("pochodzenie") oraz wewszystkich wyrazach po­chodnych; {w języku pol­skim np. chod- w wyrazachchodzić, chodnik}.

*{System znaków graficz­nych odpowiadajacych okre­ślonym dźwiękom lub poję­

ciom; ogól liter tworzących

dany alfabet}. Zespół pisa­nych lub drukowanych sym­boli graficznych w określo­

nym języku różni się od in­nego zespolu nie tylko kro­jem pisma (~ typeface) aleczęsto i kształtem liter (~

fant). Grupy różnych zna­ków graficznych tworzą

systemy pisma (~ writingsystem). Przykłady: pismałacińskie, greckie, cyrylickie,tajskie, arabskie i hebrajskienależą do systemów alfabe­tycznych (~ alphabetic); pi­sma amharskie, japońskie

kana i eskimoskie inuktikutdo sylabicznych (~ sylla-

284 script,alphabetic

285 script,consonant

286 script, defectivealphabetic

pismo alfabetyczne

pIsmospółgłoskowe

defektywnepismo alfabetyczne

65

bic); chińskie han i japońskiekanji do logograficznych (~

logographic).

Pismo należące do alfabe­tycznego (~ alphabetic)systemu pisma (~ writingsystem), w którym jednapojedyncza litera (~ letter),dwu- lub trójznak (~ digra­ph, ~ trigraph) w zasadzieoznaczają pojedynczy fonem(~ phoneme) lub dyftong(~diphtong). Przykłady: pi­sma łacińskie, greckie, cyry­lickie, tajskie, arabskie, he­brajskie są alfabetyczne, aledwa ostatnie należą do de­fektywnych (~ defective al­phabetic script), tzn. zasad­niczo są spółgłoskowe (~

consonant scripts). W alfa­betycznym piśmie koreań­

skim (hangul) litery są gra­ficznie łączone w nieregular­ne czworokątne jednostkisylabiczne.

Zob. script, defective alpha­betic.

Pismo alfabetyczne, w któ­rym litery wyłącznie lubprzeważnie przedstawiają

spółgłoski (~ consonant),natomiast samogłoski (~

287 script, donor

288 script,ideographic

289 script,logographic

290 script, map

291 script, original

292 script, receiver

293 script, source

pIsmoideograficzne

pIsmologograficzne

pismo oryginału,

pisownia oryginału

66

vowel) są przedstawianeprzez znaczniki (~ marker)w postaci kropek albo kreseknad, pod lub między literamioznaczającymi spółgłoski

(~ consonant letter). Przy­kłady: pisma arabskie i he­brajskie. Zob. również

znacznik samogłoski (~vowel marker).

Zob. script, source.

Zob. script, logographic.

Pismo (~ script) składające

się z logogramów (~ logo­gram), należące do logogra­ficznego (~ logographic)systemu pisma (~ writingsystem). Przykłady: pismochińskie; japońskie kanji.

Zob. map script.

Zob. script, source.

Zob. script, target.

Pismo (~ script), w którympowstał jakiś toponim (~toponym) i na tej podstawiezostał zapisany w innym ro­dzaju pisma, noszącym na­zwę pisma przyjmującego

(~ target script).

294 script, sylIabic

295 script, target

296 segment

297 semantics

pismo sylabiczne Pismo (~ script) należące

do sylabicznego (~ syllabic)systemu pisma (~ writingsystem), w którym wszystkielub większość znaków gra­ficznych (~ character) re­prezentuje całą sylabę. Przy­kłady: pismo amharskie wEtiopii; pisma katakana i hi­ragana w Japonii. Koreański

hang li l jest wprawdzie pi­smem alfabetycznym, alegraficznie i wizualnie syla­bicznym.

pismo przyjmujące Pismo (~ script), do któregotoponim (~ topon)'m) jest

. . . .przemeSlOny z pisma OrygI-nału (~ source script). Zob.również transliteracja (~

transliteration). Przykład: la­tynizacja (~ romanisation)pisma greckiego.

jednostka W językoznawstwie (~

linguistics) każda wyodręb­

niona jednostka, którą możnawyróżnić w toku o' mówienia.Przykłady: fonemy (~ pho­neme), spółgłoski (~ conso­nant), samogłoski (~ vo­wel).

semantyka Dział językoznawstwa (~

linguistics), który zajmujesię znaczeniem wyrażeń ję­

zykowych.

67

298 sequencerules

299 short fonn(ofa name)

300 short title

30 l sign, diacritical

302 simplex name

303 simplifiedcharacter

304 software

zasady kolejności

postać skrócona

oprogramowame

68

Zasady wskazujące, w jakimporządku powinny następo­

wać wyrazy (np. toponimy wgazeterze) ze względu nakolejność liter (~ letter),sylabogramów (~ syllabo­gram) lub logogramów (~

logogram). Problemy mogą

pojawić się z literami pomi­janymi w konwencjonalnymalfabecie (np. "ll" w hisz­pańskim), zwłaszcza z lite­rami posiadającymi diakryty,jak "a", ,,6", "ii" w języku

niemieckim, "fi" w hiszpań­

skim itp.

W toponimii skrócona postać

nazwy. Przykłady: Chiny dlaChińskiej Republiki Ludo­weJ, Jordania dla Jordań­

skiego Królestwa Haszy­midzkiego. Termin komple­mentarny: pełna nazwa (~

long fonn).

Zob. short fonn (of a name).

Zob. diacritic.

Zob. name, simplex.

Zob. character, simplified.

*{Programy (~ program),procedury i dane (~ data)umożliwiające funkcjonowa-

305 sourcelanguage

306 source script

307 specific element

308 speech

309 speechcommunity

310 standardlanguage

elementodróżniający

mowa

ustna wspólnotajęzykowa

69

nie sprzętu komputerowego irealizację wymagań użyt­

kowników} . Termin kom­plementarny: sprzęt kompu­terowy (~hardware).

Zob. language, source.

Zob. script, source.

Ta część toponimu (~topo­

nym), która nie jest terminemgatunkowym (~ genericterm) i która odróżnia go odinnych należących do tej sa­mej klasy obiektów (~ fea­ture class). Może zawierać

rodzajnik (~ article) iJalboinny element językowy.

Przykłady: Port Elisabeth;Rio Negro; Cape oj GoodHope; {Barania Góra; Ka­nał Gliwicki}.

Ustna realizacja języka (~

lal1guage) .

Grupa ludności, którawzględnie łatwo porozumie­wa się ustnie we wspólnymjęzyku (~ language) lubdialekcie (~dialect).

Zob. language, standard.

311 standardization

l;

312 standardization,geographicalnames

313 standardization,international,geographicalnames

standaryzacja

standaryzacjanazwgeograficznych

międzynarodowa

standaryzacjanazwgeograficznych

70

(a) Ustalenie przez odpo­wiedni organ zbioru standar­dów lub norm, dotyczących

np. jednolitego przedstawie­nia toponimów (~ topo­nym).

(b) Tworzenie nowych topo­nirnów (~ toponym) zgodniez tymi normami.

Zalecenie przez organ na­

ze"'IDCzy (~ names autho­rity) stosowania określonej

nazwy lub nazw wskazanegoobiektu geograficznego (~geographical feature) wraz zformą ich zapisu, a także

warunków do korzystania ztych nazw. W szerszym ro­zumieniu: standaryzacja to­ponirnów (~ toponym).

Działalność skierowana naosiągnięcie praktycznie mak­symalnej jednolitości wprzedstawianiu ustnym i pi­semnym wszystkich po­szczególnych nazw na Ziemi(a także szerzej - toponimówna obiektach pozaziemskich)za pośrednictwem

314 standardization,national,geographicalnames

315 standardizedallonym

316 standardizedname

317 standardized,toponym

318 survey, names

319 survey,toponymic

320 syllabary

narodowastandaryzacjanazwgeograficznych

toponimstandaryzowany

służba

toponimiczna

sylabariusz

71

(l) standaryzacji narodowej (-+national standardization)iIlub

(2)konwengimiędzynarodow~,

obejmującej przekładalność

języków i systemów pisma.

Standaryzacja (-+ standar­dization) nazw geograficz­nych (-+ geographical na­mes) na obszarze wspólnotynarodowcj jako państwa.

Zob. al1onym, standardized.

Zob. name, standardized.

Zob. namc, standardizcd.

Zob. survey, toponymic.

Całokształt czynności zwią­

zanych ze zbieraniem, zapi­sywamem l opracowywa­niem toponimów (-+ topo­nym) na określonym obsza­rze.

Uporządkowany zbiór syla­bogramów (-+ syllabogram)zawierający wszystkie syla­by (---t syllable) jakiegoś ję-

321 syllabic(as a noun)

322 syll~ic

(as;an adjective)

323 syllabic script(writing)

324 syllabification

325 syllable

326 syllabogram

327 synonym

328 syntax

sylabiczny

podział na sylaby

sylaba

sylabogram

synomm

składnia

72

zyka, posługującego się pi­smem sylabicznym (~ syl­labie script). Przykładami są

zbiory sylabogramów japoń­

skiego pisma katakana lubeskimoskiego inuktitut.

Zob. syllabogram.

Składający się z sylab lubodnoszący się do sylab (~

syllable).

Zob. script, syllabic.

Podział wyrazu na sylaby.Przykład: Val.pa-ra-i-so.

Jednostka mowy (~speech),

której ośrodkiem jest samo­głoska (~ vowel) lub dy­ftong (~ diphtong). Przy­kłady: Ge-ne-wa; Hei-del­berg; {War-sza-wa}.

Znak graficzny (~ charac­ter) przedstawiający sylabę

(~ syllable) w piśmie syla­bicznym (~ syllabic script).

Każdy z dwóch lub więcej

wyrazów mających w przy­bliżeniu to samo znaczenie.

*{Dział językoznawstwa (~

linguistics) badający budowę

329 targetlanguage

330 target script

331 tetragraph

332 thematic map

333 topographiccategory

334 topographicfeature

335 topographicmap

336 topographicname

337 topography

tetragraf

topografia

73

zdań. Także: budowa zda­nia}.

Zob. language, target.

Zob. script, target.

Cztery litery (-)o letter) sto­sowane łącznie w określo­

nym porządku do przedsta­wienia jednego elementu fo­nologicznego (-)o phonologi­cal) w jakimś języku. Przy­kłady: niemieckie tsch dlafonemu (-)o phoneme) / tS /w nazwie Tschad (Czad).

Zob. map, thematic.

Zob. feature class.

Zob. feature, topographic.

Zob. map, topographic.

Zob. toponym.

(a) Zespół cech zewnętrz­

nych powierzchni Ziemi, in­nej planety, satelity albo ichczęści, obejmujące aspektypowierzchniowy i wysoko­ściowy.

338 toponomastics

339 toponym

340 toponym,standardized

341 toponym,variant···

342 toponymicguidelines

343 toponymic,index

344 toponymy

toponomastyka,toponimia

toponim

wariant toponimu

toponimia

74

(b) Opis i graficzne przed­stawienie powierzchni Ziemii jej części; {także dział geo­dezji i kartografii, zajmujący

się sporządzaniem map to­pograficznych (-+ topogra­phic map)}.

*{Dział językoznawstwa

zajmujący się toponimami}.

Nazwa własna obiektu topo­graficznego (-+ topographicfeature). Termin obejmujący

nazwy geograficzne (-+ geo­graphical name) i pozaziem­skie (-+ exstraterrestrial na­me).

Zob. name, standardized.

Zob. allonym.

Zob. guidelines, toponymic.

Zob. index, toponymic.

(a) Dział językoznawstwa

zajmujący się toponimami, aw szczególności nazwamigeograficznymi.

b) Ogół toponimów (-+ to­ponym) na jakimś obszarze.

345 traditionalname

346 transcription transkrypcja

75

Zob. name, traditional.

(a) Metoda fonetycznej kon­wersji (~ conversion) nazwmiędzy dwoma językami, wktórej głoski języka orygi­nału (~ somce language) są

zanotowane według norm ję­

zyka przxjmującego (~ tar­get language) w jego piśmie

(~ script), zwykle bez sto­sowania dodatkowych zna­ków diakrytycznych (~ dia­critic).

(b) Wynik takiego postępo­

wania. Przykłady: tureckieAnkara ~ greckie AYKapa;rosyjskie 11..JyI<.UHO ~ angiel­skie Shchukino, {polskieSzczukino} .Transkrypcja zwykle nie jestodwracalna. Retranskrypcja(~ retranscription), np.komputerowa, może dać wy­nik różniący się od pierwo­wzoru. W podanych przy­kładach retranskrypcja zapi­su greckiego dałaby wynik:Agkara, zaś retranskrypcjazapisu angielskiego: l1l'łyKU­

HO.

Pinyin, zlatynizowana postać

zapisu języka chińskiego,

chociaż umożliwia konwersję

między obu pismami (~script), polega na fonetycz­nej nieodwracalnej tran-

347 transcriptionalphabet

348 transcription,key

349 transfonnation,names

350 translation

klucztranskrYpcyjny

transfonnacjanazw

przekład

76

skrypcj i, a nie transliteracji(~ transliteration). Zob.również klucz transkrypcyj­ny (~transcription key).

Zob. alphabet, transcription.

Tabela zestaWIająca znakigraficzne jakiegoś języka

oryginału (~ source langu­age) z odpowiednimi znaka­mi języka przyjmującego (---+target language). Przyklady:angielskie sh dla węgierskie­

go s; niemieckie sch dla ho­lenderskiego sj; {polskie czdla czeskiego c}. Zob. rów­nież transkrypcja (---+ trans­cription).

W toponimii tennin ogólny,obejmujący przekład (---+translation), transkrypcję (---+transcription) i transliterację

(---+ transliteration) toponi­mów. Dwa ostatnie terminyobejmuje pojęcie konwersji(---+ conversion).

(a) Proces wyrażania zna­czeń zawartych w języku

oryginału (---+ source langu­age) przez wyrazy języka

przyjmującego (~ targetlanguage).

35 l translingualdatainterchange

352 transliteration transliteracja

77

(b) Rezultat takiego procesu.Przykłady: francuskie MerNoire dla rosY.iskiego Cor­noje More; angielskie LakeComo dla włoskiego Lago diComo; angielskie MountFuji dla japońskiego FujiSan; {polskie Góry Smoczedla afrykanerskich Drakens­berge}.

Zob. data interchange,translingual.

(a) Metoda konwersji nazw(--) names conversion) mię­

dzy dwoma różnymi pisma­mi alfabetycznymi (--) al­phabetic script) {w ten spo­sób, że każdemu znakowigraficznemu jednego alfa­betu odpowiada tylko jedenznak graficzny w drugim}.Transliteracja możliwa jestteż w odniesieniu do pismasylabicznego (--) syllabicscript), przy czym pojedyn­czy znak graficzny (--) cha­racter) lub digraf (trigraf,tetragraf) w pisowni orygi­nału (--) source script) jestprzedstawiany w piśmie

przyjmującym (--) targetscript) w zasadzie przez je­den znak graficzny lub di­graf (trigraf, tetragraf), atakże znak diakrytyczny (--)

353 transliterationalphabet

354 transliterationkey

klucztransliteracyjny

trigraf

78

diacritic) albo przez kombi­nację tych sposobów. Trans­literacja w przeciwieństwie

do transkrypcji (~trans­

cription) ma na celu pełną

odwracalność (~ reversibi­lity) zapisu (choć nie zawszejest to możliwe). Warunkiemtransliteracji jest ustalenieklucza transliteracyjnego (~

transliteration key).

(b) Wynik tego postępowa­

nia. Przykłady transliteracjiz alfabetów arabskiego, he­brajskiego, cyrylickiego naalfabet łaciński, np. BJlaou­eocmOK -f Vladivostok .

Zob. alphabet, translitera­tion.

Tabela zestawIająca znakigraficzne (~ character) da­nego pisma oryginału (~source script) z odpowied­nimi znakami graficznymiokreślonego pisma przyjmu­jącego (~ target script).Używa się też nazwy tabelikonwersyjnej (~ conversiontable). Przykłady: o, Ul w cy­rylicy na d, s w alfabecie ła­

cińskim.

Następstwo trzech liter,przedstawiających jeden fo-

356 typeface

357 underseafeature

358 UNGEGN

359 unvocalized

360 unvowelled

361 UTM grid

krój pisma

układ UTM

79

nem (~ phoneme). Przy­kład: niemieckie sch dla fo­nemu /1/.

Styl albo kształt zbioru dru­kowanych znaków graficz­nych (~ character) jakiegoś

alfabetu, niezależnie od ichwielkości. Przykłady: TimesNew Roman; Univers BoldItalie. Zob. również kształt

liter, czcionka (~font).

Zob. feature, undersea.

Akronim (~ acronym):United Nations Group ofExperts on GeographicalNames.

Zob. vocalization.

Zob. vocalization.

Układ współrzędnych płas­

kich prostokątnych służą­

cych do określenia położenia

geograficznego nadrukowanyna mapy opracowane w um-wersalnym odwzorowaniupoprzecznym Merkatora(Universal Transverse Mer­cator). Pokrywa cały globziemski w 60 sferach polu­dnikowych, każda o rozcią­

głości 6 stopni długości geo­graficznej.

362- variahtcharacter

363 variant name

364 vector mode

365 vehicularlanguage

366 vernacular

367 vocabulary

368 vocalization

tryb wektorowy

gwara

słownik

wokalizacja

80

Zob. character, variant.

Zob. allonym.

Sposób zbierania i przetwa­rzania danych graficznych wkomputerze przy pomocypunktów w pewnym układzie

współrzędnych (zwykle pro­stokątnych). Termin kom­plementarny: tryb rastrowy(--+ raster mode).

Zob. language, vehicular.

Język (--+ language) lubdialekt (--+ dialect) miejsco­wy na pewnym obszarze,różniący się od języka stan­dardowego (--+ language~

standard) {głównie wymową

i zasobem wyrazów}.

(a) Spis wyrazów jakiegoś

języka.

(b) Zbiór wyrazów używa­

nych przez pewną jednostkę.

Zob. również --+ lexicon.

Dodanie znaczników samo­głosek (--+ vowel marker) dotekstu napisanego w defek­tywnych pismach alfabe­tycznych (--+ dcfective al­phabetic script), takich jakarabski albo hebrajski. Poza

369 vocalized

370 vowel

371 vowelletter

372 vowel marker

373 vowel point

374 vowelled

375 writing system

wokalizowarl\'

samogłoska

system pisma

81

tekstami szkoleniowymi tyl­ko teksty religijne oraz trud­ne lub obce wyrazy, np. to­ponirny (---jo toponym) są

wokalizowane w druku.

Zob. vocalization.

Jedna z dwu głównych klasdźwięków mowy (obejmują­

ca również dyftongi ---jo di­phtong) i tryftongi, przy któ­rych artykulacji kanał gło­

sowy nie jest blokowany lubzwężany. Samogłoska jestośrodkiem sylaby (---jo sylla­ble). Przyklady: lal, leI, IiI,101, lu! Termin komplemen­tarny: spółgłoska (---jo conso­nant).

Zob. letter, vowel.

Zob. marker, vowel.

Zob. vowel marker.

Zob. vocalization.

Metoda przedstawiania jed­nostek fonologicznych (---jophonological) i morfologicz­nych (---jo morphological) ję­

zyka przez zbiór symboligraficznych składających się

na alfabet (---jo alphabet), sy­labariusz (---jo syllabary) lubleksykon logograficzny (---jologographic lexicon) szcze-

82

gólnie dla alfabetycznego (~alphabetic), sylabicznego (~syUabic) i logograficznego(~ logographic) systemu pi­sma.

Indeks terminów polskich

adres 002akronim 001alfabet 008alfabet konwersyjny Ol Oalfabet transkrypcyjny 011alfabet transliteracyjny 012alfabetyczny 009alfanumeryczny 016alofon 007alograf003alomorf 004alonim 005alonim standaryzowany 006antroponim O17apelatyw 245artykulacja 019bilingvvizm 021choronim 028compositum 212cyfrowa baza danych 050cyfrowa baza danych toponimicz-

nych 051czcionka 100dane 049defektywne pismo alfabetyczne 286diakryt 064dialekt 066digraf072dwujęzyczność021dwupismowy 022dwuznak 072dyftong 073dyglosja 070dyglosyjny 071egzonim 081

83

element danych 058element gatunkowy 110element odróżniający 307endonim 076endonim standaryzowany 077eponim 079epotoponim 080fałszywy element gatunkowy 111fonem 253fonemiczny 254fonetyczny 255fonetyka 256fonogram 257fonologia 259fonologiczny 258forma graficzna 123format 101, 103format zbioru 103gazeter 105gazeter indeksowy 106gazeter miejscowości 109gazeter wielojęzyczny 107gazeter wielopismowy ]08GIS 119glosariusz 120głoska 252grafem ł22

gramatyka ł 21gwara 066, 366hodonim 247homonim 130hydronim 132ideogram 134indeks nazw 234indeks nazw miejscowości 137

indeks toponimów 138infonnacje 049interfejs 142jednostka 296język 145język autochtoniczny 148język-dawca 074język główny 154język kreolski 047język literacki 149język mniejszościowy 150język narodowy 151język nieoficjalny 152język oficjalny 153język ojczysty 204język oryginału 156językoznawstwo 176język pośredniczący 159język potoczny 146język przyjmujący 155, 158język standardowy 157katalog danych 054klasa obiektów 029klucz do latynizacji 281klucz transkrypcyjny 348klucz transliteracyjny 354kolejność alfabetyczna 014konwersja 041konwersja nazw 233krój pisma 356kształt liter 100latynizacja 280leksykon 169leksykon logograficzny 170ligatura 171lingua franca 172litera 160litera oznaczająca samogłoskę 163litera oznaczającaspółgłoskę 162

84

litera podstawowa 161liternictwo na mapie 164litery główne 167litery specjalne 168logograficzny 180logogram 179mapa tematyczna 192mapa topograficzna 193mapa wielojęzyczna187mapa wielopismowa 188menu komputera 197międzyjęzykowa wymienność

danych 057międzynarodowa standaryzacja 144międzynarodowa standaryzacja nazw

geograficznych 313międzynarodowyalfabet fonetycz-

ny 143morfem' 201morfologia 203morfologiczny 202mowa 308napisy na mapie 189napisy wielojęzyczne 165, 190napisy wielopismowe 166, 191narodowa standaryzacja nazw geo-

graficznych 314narzecze 066nazwa 209nazwa aprobowana 211nazwa autochtoniczna 218nazwa geograficzna 216nazwa historyczna 217nazwa księżycowa 220nazwa lokalna 219nazwa miejscowa 224,264nazwa mniejszościowa222nazwa morska 221nazwa obiektu 086

nazwa oboczna 210nazwa oficjalna 223nazwa pierwotna 225nazwa pozaziemska 215nazwa prosta 227nazwa topograficzna 229nazwa standaryzowana 228nazwa tradycyjna 230nazwa własna 246, 269nazwa złożona 212nazwa zwyczajowa 040niezwokalizowany 242nonnalizacja 244obiekt 095obiekt antropogeniczny 091obiekt fizyczny 093obiekt geograficzny 089obiekt hydrograficzny 090obiekt kulturowy 087obiekt naturalny 092obiekt podmorski 095obiekt pozaziemski 088obiekt topograficzny 094obiekt wodny 090obszar językowy 175odonim 247odwracalnośĆ 279ojkonim 224onomastyka 249oprogramowanie 304oprogramowanie producenta 099organ nazewniczy 232oronim 250ortografia 25 loznaczenie 063pełna nazwa 183pidgin (pidżyn) 262pierwiastek 282piksel263

85

piktogram 261pismo 283pismo alfabetyczne 284pismo ideograficzne 288pismo logograficzne 289pismo oryginału 293pismo prZY.imujące 274,295pismo spółgłoskowe 285pismo sylabiczne 294pisownia oryginału 293pisownia z łącznikiem 133plik komputerowy 098podział na sylaby 324pole infonnacji 056postać skrócona 299program komputerowy 268przedstawienie kodowe 030przekład 350przenośność danych 059przetwarzanie interaktywne 141przetwarzanie wsadowe 020przewodnik toponimiczny 126rdzeń 282rdzeń podstawowy 271reguły kolejności alfabetycznej 015rekord 275rekord danych 275retranskrypcja 277retransliteracja 278rodzajnik 018rzeczownik pospolity 245samogłoska 370semantyka 297siatka kartograficzna 124siatka współrzędnych prostokąt-

nych 125składnia 328składnik informacji 055skrótowiec 00 l

słownik 169, 367słownik bazy danych 053słownik geograficzny 067słownik specjalistyczny 120służba nazewnicza 235służba toponimiczna 319spółgłoska 037sprzęt komputerowy 127standaryzacja 311standaryzacja nazw geograficz-

nych 312system informacji geograficznej(GIS) 118system zarządzania bazą danych 052sylaba 325sylabariusz 320sylabiczny 322sylabogram 326synonim 327system pisma 375szum graficzny 240tabela konwersyjna 043termin gatunkowy 112termin opisowy 062tetragraf 331topografia 337toponim 339toponimia 338,344toponim standaryzowany 317

86

toponomastyka 338transformacja nazw 349transkrypcja 346transliteracja 352trigraf355tryb rastrowy 272tryb wektorowy 364układ UTM 361ustna wspólnota językowa 309wariant nazwy 231wariant toponimu 341wariant znaku graficznego 026wartość domyślna 060wokalizacja 368wokalizowany 369wspólnota językowa 174współrzędne geograficzne 044,046współrzędneprostokątne045wykaz alfabetyczny 014zasady kolejności 298zbiór komputerowy 098znacznik 195znacznik samogłoski 196znak diakrytyczny 064,065znak graficzny 023znak graficzny samogłoskowy 027.znak graficzny uproszczony 025znak graficzny zmodyfikowany 024