SOCIJALNA I ETIKA ODGOVORNOST MENADMENTADIPLOMSKI RAD

SADRAJ:

1. UVOD ............................................................................................................ 3 2. MENADMENT I NJEGOVA ULOGA U PREDUZEU .. 5 3. SOCIJALNA I ETIKA ODGOVORNOST MENADMENTA 9 3.1. Pojam etike i morala . 9 3.2. Poslovna etika . 11 3.3. Drutvena odgovornost menadmenta 14 3.4. Etika i moral savremenog menadmenta 18 3.5. Etiki kodeks preduzea .. 21 3.6. Podsticanje etikog ponaanja u poslovanju ... 23 4. ZAKLJUAK .. 25 5. LITERATURA 26

1. UVOD

2

Menadment svakog preduzea mora osigurati trajno i uspjeno poslovanje u okviru vrlo sloenog sistema odnosa koji se uspostavljaju izmeu ostvarivanja interesa preduzea, s jedne strane, i okruenja preduzea s druge strane. Uz uticaje drave na menadment preduzea, esti su i pritisci drugih subjekata iz politiko-pravne okoline, npr. politikih stranaka, ime dolazi do politizacije menadmenta. Menaderi su iz tog razloga esto upleteni u politika pitanja, a posebno vrhovni menaderi, ime gube svoju tradicionalnu ulogu i preuzimaju ulogu politikog pregovaranja. Ba u ovim situacijama potovanje etikih i moralnih naela menaderskog poslovanja postaje vano pitanje. Socijalna i etika odgovornost menadmenta je bitna i u odnosu preduzea sa konkurentima, kojih je na savremenom tritu veoma mnogo. Konkurenti su druga preduzea koja se natiu za resurse. Konkurenti se moraju identifikovati, pratiti i nadmudriti. Do informacija o konkurentima moe biti jako teko doi, a esto to podrazumijeva i otkrivanje njihovih poslovnih tajni. Praenjem konkurencije utvruju se njezine prednosti i slabosti sa ciljem lakeg eliminisanja iz trine utakmice. Ovi odnosi su izuzetno sloeni i menaderi moraju biti oprezni prema tom segmentu poslovne okoline, i stalno imati u vidu etiku poslovanja preduzea. Etike i moralne vrijednosti propisuju sva drutveno politika ureenja, odnosno drave, od samih poetaka ljudske civilizacije do savremenih drutava. To proizlazi iz potrebe da odnosi meu ljudima (socijalni, ekonomski, poslovni) budu zasnovani na moralnim naelima, jer u suprotnom meuljudski odnosi ne bi niti bili mogui. U skladu s navedenim, svaki poslovni odnos mora biti utemeljen na kodeksu moralnog ponaanja. Biznis pretpostavlja postojanje moralne pozadine i bez nje bi bio nemogu. Kad bi se svi ukljueni u biznis kupci, prodavci, proizvoai, uprava, radnici i potroai ponaali nemoralno li ak amoralno, poslovna aktivnost bi se uskoro zaustavila. Cilj poslovne etike nije nuno promjena ma ijih moralnih ubjeenja, ve oslanjanje na njih. Odgovornost i obaveza su blisko povezane. Uopteno, imamo obavezu ili dunost da ispunimo svoje odgovornosti, a odgovorni smo za ispunjenje obaveza. Ipak, dunost i odgovornost nisu jedno te isto. Uzrona odgovornost je sastavni dio i moralne i zakonske odgovornosti. Kauzalni lanac je ponekad dug. Da bi jedna radnja bila moralna mora biti

3

uinjena svjesno i voljno. Kad kaemo da je neko moralno odgovoran za neku radnju tad se misli: da je obavio radnju, da je radnju obavio svjesno i da je radnju obavio voljno. Mit o amoralnom biznisu izrazava popularno, opteraireno gledanje na ameriki biznis. Prema mitu, biznis i ljudi u biznisu ne mare izriito za etiku.. Prema mitu poslovni ljudi postupaju neetino, ne zato to ude da nanesu zlo, ve prosto zato to ele da ostvare dobit, a pri tom zanemaruju neke od posledica svog djelovanja. Mit o amoralnom biznisu predstavlja ne samo nain na koji mnogi ljudi u poslovnom svijetu i izvan njega danas shvataju biznis, ve i nain na koji bi mnogi voleli da ga i dalje shvataju. Ako se menaderi pokoravaju zakonu, ispunili su svoje drutvene obaveze. Zakon zabranjuje kradju, obezbjeuje sprovoenje ugovora, stavlja ogranienja reklami i potkrepljuje mnege moralne norme. Izjednaavanje zahtjeva koji se postavljaju biznisu i zahtjeva koje postavlja zakon postala je norma zgodna i laka za usvajanje.. Pribjegavanje zakonu kao jedinoj normi prema kojoj bi se upravljalo poslovanjem djelimice je odraz injenice da veina rukovodilaca ne zna kako da izae na kraj sa mnogim moralnim nedoumicama u poslu.

2. MENADMENT I NJEGOVA ULOGA U PREDUZEU4

Rije menadment, kao prevedenica engleske rijei management, se u najirem drutvenom smislu, moe poistovjetiti s pojmom procesa i koordinacije efikasno koritenih ljudskih i materijalnih resursa, kako bi se postigli odreeni ciljevi. Menadment je vrlo sloen pojam, te ga je mogue promatrati i definisati s razliitih aspekata, kao to su: menadment kao poslovni proces, menadment kao nosilac odreenih funkcija u preduzeu, menadment kao vjetina, menadment kao nauna disciplina, menadment kao profesija ili menadment kao funkcija u preduzeu. Menadment je proces oblikovanja i odravanja okruenja u kojemu pojedinci, radei zajedno u grupama ostvaruju odabrane ciljeve. To je zapravo proces postizanja eljenih rezultata kroz efikasno koritenje ljudskih i materijalnih resursa. Sistemski nain usmjeravanja pojedinaca, grupa, poslova i operacija s ciljem ostvarivanja imenovanih organizacionih ciljeva sa sredstvima koje organizaciji stoje na raspolaganju je sutina postojanja svakog menadmenta. Savremeni menaderi u principu obavljaju tri zadatka:

Usmjeravaju poslove i organizacije Usmjeravaju (upravljaju) ljude Usmjeravaju (upravljaju) operacije (proizvode i usluge) Meutim, takva opta i polazna definicija nuno trai dopune koje je mogue svesti

na sljedee: menaderi izvravaju funkcije planiranja, organizovanja, kadrovskog popunjavanja, voenja i kontrolisanja; menadment se moe primijeniti u bilo kojoj vrsti organizacije; odnosi se na menadere svih organizacionih nivoa; cilj svih menadera je stvoriti viak vrijednosti; 5

upravljanje se bavi proizvodnou, to pretpostavlja uinkovitost i efikasnost. Ukoliko se naglasak stavi na vjetinu, menadment je mogue definisati kao vjetinu

postizanja odreenog uinka stvorenog putem drugih osoba. Prema tom pristupu menadment je skup osoba koje povezuju ljudske i materijalne resurse, te usmjeravaju operacije kako bi preduzee ostvarilo ciljeve. Menadment ne izvrava neposredno operativne zadatke poslovanja preduzea ve se u tome oslanja na druge zaposlenike koji su nosioci pojedinanih zadataka. Menadment osigurava tzv. logistiku podrku kako bi se stvorili uslovi za efektivnu i efikasnu upotrebu drugih u svrhu ostvarivanja ciljeva preduzea, to uvijek zahtjeva kolektivnu akciju koja pretpostavlja menadment. Ciljevi odreuju svrhu, smjer i akcije menadmenta, a ostvarenost ciljeva ukazuje upravo na nivo uspjenosti menadmenta. Efikasnost se ovdje shvaa kao odnos uloenog i ostvarenog, dok efektivnost podrazumijeva veliinu profita kojeg je potrebno ostvariti. Za njihovu ravnoteu je odgovoran menadment. Efikasan menadment redukuje trokove, dok efektivan menadment poveava profit poveavajui produktivnost. Racionalna upotreba resursa uslovljena je njihovom ogranienou, ali i visokom cijenom. Efikasnom i efektivnom upotrebom ogranienih resursa menadment vri primjenu ekonomike poslovanja. Osnovne funkcije menadmenta su planiranje, organizovanje odluivanje, kadrovisanje, komuniciranje, motiviranje, voenje.

6

Bitne karakteristike menadmenta su:

Rad s ljudima i pomou njih Menadment osigurava da se ciljevi preduzea ostvare kolektivnom akcijom nositelja pojedinanih zadataka.

Ciljevi preduzea Preduzee postoji da bi ispunilo svrhu i misiju i ostvarilo zadane ciljeve.

Efikasnost i efektivnost Efikasnost - raditi prave stvari na pravi nain (djelotvornost). Efektivnost - raditi prave stvari, tj. odabrati prave ciljeve (uinkovitost).

Ogranieni resursi Potrebno je racionalno postupati sa materijalnim resursima i energentima.

Promjenjivo okruenje Okruenje je sloeno i heterogeno i zahtijeva stalnu kontrolu uticaja iz okruenja. Odraava neizvjesnost. Svaki menader, da bi bio uspjean u svom radu, mora da posjeduje sljedee vjetine:

1. Koncepcijske vjetine 2. Vjetine oblikovanja 3. Vjetine rada s ljudima (humana vjetina) 4. Tehnike vjetine Menadment je svakodnevno suoen s brzim promjenama, kako unutranjim tako i vanjskim. U sklopu menadmenta potrebno je voditi rauna o vanjskom i unutranjem

7

okruenju preduzea. Vanjsko okruenje predstavlja prilike i prijetnje za preduzee, a unutranje okruenje predstavlja slabosti i snage samog preduzea. Vanjsko okruenje obuhvata: 1. ekonomsko 2. ekoloko 3. etiko 4. zakonodavno 5. politiko 6. drutveno 7. tehnoloko Unutranje okruenje obuhvata sljedee faktore: 1. ciljevi 2. strategija 3. zadaci 4. tehnologija 5. veliina preduzea 6. ivotni ciklus preduzea 7. ljudski potencijali 8. proizvodi i/ili usluge 9. lokacija

8

3. SOCIJALNA I ETIKA ODGOVORNOST MENADMENTA 3.1. Pojam etike i moralaEtika je nauka o moralu; (filozofija morala), koja istrauje smisao i ciljeve moralnih normi, osnovne kriterije za moralno vrijednovanje, kao i uopte zasnovanost i izvor morala. Strana rije etika se je u naem drutvu postala skoro domaom. Svi je esto upotrebljavamo. Prva i prava tajna rijei etika krije se u njezinu korijenu, a on se nalazi u grkoj rijei ethos, koja znai: boravite, zaviaj, obiaj, ud, ponaanje, vladanje. Do naeg vremena su tako doprla i posebna znaenja ove rijei: obiaj, ud i ponaanje. Praksu ljudskog ponaanja - a kasnije i nauku o ponaanju - stari su Grci nazivali ethike tehne. S vremenom se taj naziv skratio izostavljanjem rijei tehne (vjetina, znanje, nauka) pa je ostalo samo ethike. (Paralelno s tim procesom je nastala i skraenica ta ethica. Slinim postupkom je nastala veina termina koji se odnose na pojedine nauke: logika, matematika, pedagogika, muzika, fizika, metafizika i sl.). Rimljani su latinizovali taj termin (ethica) i njihovim smo posredstvom i mi doli u posjed rijei etika. Istim se izrazom slui i veina europskih naroda (etica, ethique, ethics, Ethik i sl.). Danas se u meunarodnom moralnom argonu samo ponaanje zove etos, a nauka o ponaanju je etika. Etika je postala internacionalna rije i pojam. Ali, uz nju se pojavio gotovo istoznani izraz koji je takoer uao u meunarodnu upotrebu - moral. Ovaj pojam je doao iz latinskog jezika, od imenice "mos" ( moris), koja ima potpuno isto znaenje kao i grki etos. Moral je u najirem smislu oblik drutvene svijesti, skup nepisanih pravila, obiaja, navika i normi koji su prihvaeni u ivotu neke zajednice. Moral odreuje kakvo ljudsko djelovanje treba biti, a pripadnici zajednice prihvataju te principe kao opte i podvrgavaju im se, na taj nain reguliui meuljudske odnose. Moralna pravila nisu apsolutno vaea, ve se razlikuju i vremenski i prostorno. Za razliku od pozitivnih zakona, moralna pravila - kada su prekrena - ne donose politike ili ekonomske sankcije. Kao sankcije nemoralnog ponaanja javljaju se grinja savjesti, prijekor ili bojkot okoline. 9

Etika je filozofska disciplina koja istrauje moralne tenje i ciljeve, te izvore i temelje morala. Etika je iri pojam od morala jer etika predstavlja filozofsko i teoretsko shvaanje morala, dok je moral konkretni oblik ljudske slobode, normiran pravilima ponaanja meu ljudima. Moral moemo definisati kao sveukupnost vaeih moralnih normi, odnosno skup pisanih i nepisanih pravila o ponaanju ljudi, koji se temelje na etikim normama. Etika moe biti: normativna (formira i povezuje razliite moralne norme, pravila i vrijednosti drutva, pronalazi temelj za izvoenje posebnih ili pojedinanih normi, te opravdava temeljne principe moralnosti) deskriptivna (podrazumijeva prouavanje i opisivanje morala ljudi, kulture i drutva te osigurava temeljnu materiju normativnoj etici) metaetika (bavi se znaenjem moralnih termina te logikom moralnog zakljuivanja). Menaderska etika se ubraja u deskriptivne (opisuje moralnost koja se koristi u poslovanju), te normativne (predstavlja moral kojim treba biti voen u poslovnom procesu). Etika se primjenjuje u svim oblicima ljudskog ponaanja. S aspekta naunih disciplina, etiku dijelimo u dvije grupe: 1. profesionalna etika: etika i nauka; etika i politika; etika i ekonomija (poslovna etika); etika i medicina; etika i ekologija; etika i biologija. socijalna etika; etika i pravo; etika i zakon.

2. primijenjena etika:

10

3.2. Poslovna etikaU posljednjih nekoliko godina poslovna etika je sve ee tema razgovora u poslovnim krugovima. Na sve uestalije promiljanje o poslovnoj etici uticalo je vie motiva. Jedan od najvanijih je poslovni neuspjeh ili gubitak ugleda, te pad vrijednosti na tritu nekih svjetski poznatih poduzea. Neodgovorni pojedinci i same organizacije svojim odlukama i djelovanjem nanose velike gubitke preduzeima. Te propuste je vrlo teko ili gotovo nemogue nadoknaditi. Svjesni istinitosti ove injenice, mnoga preduzea su zapoela ozbiljnije voditi brigu o etici u svom poslovanju. Ako posao definiemo kao djelovanje s ciljem ili kao misiju, a etiku kao nauku koja regulie pravila ljudskog ponaanja, poslovna etika bi bila primjenjivanje ili uvaavanje etikih principa u svim poslovnim aktivnostima. Praktino provoenje etikih principa u poslovnom svijetu kljuni je problem poslovne etike. Poslovnu etiku ne moemo izjednaiti s istom etikom, jer je polje njenog djelovanja izmeu tenje za dobiti i istih etikih principa kao to su istina, prijateljstvo i slino. Kod poslovne etike, za dobro obavljeni posao oekujemo da i druga strana izvri svoj dio obveze. Etinost se ogleda u izvravanju ciljeva svih dogovorenih strana. U poslovnom djelovanju gotovo nita ne inimo samo za opte dobro, nego je prisutna i lina korist, odnosno dobit. Etinost se u poslovnom svijetu odnosi na korektno izvravanje preuzetih ciljeva za koje smo odgovorni drugoj strani. U savremenom drutvu, poslovanje se obavlja uglavnom za novac, premda npr. umjetnici, ljekari ili naunici veliki dio svog djelovanja razmjenjuju za ugled, mo i slino. Poslovnu etiku dakle trebamo shvatiti i ire od pojma dobiti. Iz poslovne etike iskljueni su oni koji obavljaju posao, a za njega ne primaju nikakvu korist, jer se to ne smatra njenim poljem obuhvatnosti. Relevantnost poslovne etike u zadnjih nekoliko decenija postala je neupitna u svakom poslovanju. Primjeri iz poslovnog ivota u velikim, razvijenim dravama, dokazali su da je etiki i moralno neispravno poslovanje ujedno i neuspjeno poslovanje.

11

Poslovna etika ne ukljuuje samo pravila poslovanja i obavljanje poslova na legalan nain, nego i: postojanje etikog kodeksa kompanije ili struke, brigu za sve zainteresovane uesnike u poslovanju odreenog preduzea od strane menaderskog tima, ali i svih zaposlenika uzajamno, obrazovanje koje e osposobiti menaderski tim za donoenje etiki i moralno ispravnih odluka... Poslovnu etiku jedne organizacije najee, posebno kad je rije o privatnim preduzeima, diktira osoba koja vodi tu organizaciju. Poslovna etika se primjenjuje na sve oblasti djelovanja datog preduzea, od stratekih odluka o poslovanju, do ponaanja prema kupcima i dobavljaima. Etiki zahtjevi poslovanja idu mnogo dalje od zahtjeva koji su regulisani zakonom, to znai da se poslovna etika primjenjuje na ponaanje pojedinaca i organizacije u cjelini. Poslovnom etikom preduzea se moe upravljati, zapravo sve vee i uspjenije kompanije to i ine. Poslovnom etikom upravlja menaderski tim kroz sopstveno ponaanje kojim daje moralni primjer ostalim zaposlenicima. Poslovna etika se postepeno uvodi u mnoge kolede, u kole biznisa, i razne programe postdiplomskih studija. Ponikla je u vreme posle afere Votergejt, i neprestano je potkrepljivana sve novim i novim razotkrivenim sluajevima podmiivanja, podmazivanja poslovnih ugovora, nezakonitih politikih priloga, avionskih nesrea, prodaje defektnih guma, automobila i drugih proizvoda. Potroaki pokret, jasna potreba za veom vladinom kontrolom, izmenjeni stav velikog broja ljudi prema biznisu i njegovoj drutvenoj odgovornosti, sve ovo je pitanje poslovne etike uinilo predmetom opte potrebe. Veina krupnih korporacija preduzela je mjere da bar neka obiljeja etinosti unese u svoje poslovanje. Poslovna etika se bavi tehnikama moralnog rasuivanja i obrazlaganja, potrebnim za analizu moralno spornih pitanja u biznisu. Potom razmatra aroliko mnotvo tekuih i pogresnih moralnih problema u poslovnoj delatnosti od prava radnika do legitimne upotrebe kompjutera i ostale tehnike opreme u poslovanju preduzea.

12

Poslovna etika ujedinjuje individualnu, institucionalnu i socijalnu ili drutvenu etiku. Osnovni razlog zbog kojeg u poslednjih nekoliko decenija dolazi do sve vee potrebe za promocijom poslovne etike je u sljedeem: dolo je do poveanja svijesti javnosti i njenog interesovanja za poslovne aktivnosti drutva, razvila se svijest o ogranienosti prorodnih resursa i ugroenosti ivotne sredine, mo velikih korporacija u svijetu je postala velika, ali i vidljiva i oita za cijelo drutvo, u svim drutvima su otkriveni brojni skandali vezani za korupciju u poslovanju Predmet poslovne etike ine tri stava: 1. pitanje etike i moralne odgovornosti svakog pojedinca kao lana radnog kolektiva preduzea, 2. pitanje moralne i etike odgovornosti menadmenta preduzea i 3. pitanje etike i moralne odgovornosti cijelog kolektiva, odnosno preduzea. Osnovna naela poslovne etike su: naelo pravednosti, naelo solidarnosti, naelo podreenosti dijelova preduzea, preduzeu kao cjelini, naelo zakonitosti

13

3.3. Drutvena odgovornost menadmenta

Razvojem trita i industrijskim razvojem drutva, preduzee postaje opti model organizacije proizvodnje dobara i usluga, odnosno preduzetnike aktivnosti. Savremeni trendovi u razvoju preduzea, koje je usmjerio, prije svih, ubrzani razvoj nauke i tehnologije, stalno jaaju vanost informacija i organizovanog znanja kao vanog faktora u poslovanju svakog preduzea. To dovodi menadment, kao nosioca znanja o upravljanju, u situaciju da preuzima preduzetniku ulogu od vlasnika materijalnog kapitala. Sve istaknutija drutvena misija preduzea, zahtijeva drutvenu promociju i prihvatanje i usvajanje odgovarajueg sistema vrijednosti koji istie socioekonomske vrijednosti zajednitva, etinosti i drutvene odgovornosti, posebno u procesu poslovanja i upravljanja kapitalom preduzea. Menaderska etika i drutvena odgovornost su podruje djelovanja menadmenta koje se odnosi na interne vrijednosti organizacijske kulture preduzea i njihove refleksije na odgovornost ponaanja preduzea prema okolini. To je podruje jako isprepleteno s faktorima eksterne i interne okoline preduzea i tek poznavanjem njihovih karakteristika moe se razumjeti i ocjenjivati ponaanje menadmenta i usmjeravati njegovo djelovanje. Temeljni zadatak etike je davanje vrijednosnih sudova o postojeoj moralnoj praksi i ukazivanje na prave i istinske vrijednosti, upoznavajui ljude to je moral i koje su njegove komponente. Menaderska etika obuhvata standarde za procjenjivanje ispravnosti ponaanja menadmenta i odluka koje menaderi koriste u svom djelovanju prema drugima u organizaciji i prema eksternoj okolini. Ona predstavlja skup standarda upravljakog ponaanja koji obvezuju menadment da pravi izbore i preduzima akcije na nain koji doprinosi dobrobiti poduzea, ali i interesima drutva u cjelini. Menadment postaje odgovoran za ostvarivanje ekonomskih ciljeva kao pretpostavke za odgovorno ponaanje poduzea prema interesima drutva u cjelini. Ponaanje menadmenta u znaajnoj je mjeri odreeno faktorima eksterne okoline kao i faktorima interne okoline preduzea kojim upravlja.

14

Ono to je najvanije istai je da brza zarada i elja za brzim sticanjem dobiti za preduzee mora nuno da se kosi sa etikim naelima poslovanja. Brz novac nije ujedno i ist novac.

Menadmentu je osnovni posao efikasno i efektivno ostvarivanje ciljeva pomou organizacije ljudi s ogranienim resursima u promjenljivoj okolini. Odgovornost prema internoj i eksternoj okolini je utkana u samu sutinu menaderskog posla. Menadment upravlja etikim ponaanjem i drutvenom odgovornou poduzea, svjesno ili nesvjesno. Da bi bio uspjean to upravljanje mora biti ciljno i sistemski organizovano. Drutvena odgovornost podrazumijeva obavezu menadmenta da pravi izbore i poduzima akcije koje e doprinositi dobrobiti i interesima i poduzea i drutva. U tom kontekstu javlja se dilema: da li je preduzee ekonomski entitet, kojemu je cilj ostvarivanje profita za vlasnike, ili je preduzee socioekonomski entitet, kojemu je cilj ostvarivanje ekonomskog i socijalnog doprinosa drutvu.

15

U zavisnosti od odgovora razlikuju se dva modela: 1. Klasini ekonomski model - preduzee u privatnom vlasnitvu - iskljuivo ostvarivanje maksimalnog profita. Menaderi vode rauna o financijskim interesima dioniara, a ne o etikim i moralnim interesima drutva kao cjeline. 2. Savremeni socioekonomski model - nema samo jedan, ve vie ciljeva, sa pretpostavkom profitabilnosti poslovanja. Menadment svoju drutvenu odgovornost ostvaruje vodei rauna o interesima cijelog drutva, poveanjem kvalitete ivota za sve lanove preduzea i drutvene zajednice - dioniare, radnike, kupce, dravu, ouvanjem resursa i skladnim saivotom s prirodnim okruenjem, uz uravnoteeni ekonomski i drutveni povrat resursa i sl. Ovaj model ukljuuje hijerarhiju ciljeva i drutvene odgovornosti menadmenta. Osnovne pretpostavke drutveno odgovornog poslovanja preduzea su sljedee: Socijalna odgovornost preduzea, odnosno menadmenta preduzea, kroz solidarnost svih zaposlenih, Etika odgovornost ili moralnost preduzea i menadmenta (eksterna i interna), Zakonska odgovornost preduzea i menadmenta koja se ogleda u potovanju zakonskih propisa u poslovanju, Ekonomska odgovornost preduzea koja se ostvaruje kroz dobit i profitabilnos poslovanje preduzea. Turbulentna okolina, kao posljedica ubrzanog razvoja tehnologije i mogunosti zadovoljavanja stalno rastuih potreba kupaca, koji trae sve originalnije i jedinstvenije proizvode i usluge, jednostavno prisiljava savremeni menadment na dinamiko prilagoavanje preduzea promjenama okoline. Uspjenost savremenog preduzea odreena je njegovom sposobnou postizanja sklada s promjenama okoline.

16

Socijalna odgovornost (solidarnost)

Etika odgovornost (moralnost)

Zakonska odgovornost (zakonitost) Ekonomska odgovornost (profitabilnost)

Nemoralni menadment zapostavlja etika naela i nema osjetljivosti za moralne posljedice svog djelovanja. Njega vodi zarada po bilo koju cijenu, a zakone pri tome vidi kao zapreke koje ponekad treba zaobii. Moralni, odnosno normalni menadment profesionalno obavlja svoje funkcije, razvijajui preduzetniku tehnologiju upravljanja preduzeem u okviru vrstih etikih naela, ideala potenja i pravde, te brige o posljedicama svog djelovanja za druge ljude i okolinu. Nemoralni menadment je problem sociokulturne i institucionalne okoline preduzea, koja ga mora izolovati i eliminisati, a fokus prouavanja preduzetnike tehnologije menadmenta treba usmjeriti na moralni, tj.normalni.

17

3.4. Etika i moral savremenog menadmentaSavremeni menadment razvija nove metode i stilove upravljanja, koji se temelje na upravljanju ljudskim potencijalima, odnosno organizovanim znanjem svih zaposlenih, kao dinamikim kapitalom, koji upravlja poslovanje preduzea skladno potrebama okoline, stvarajui dodatne vrijednosti, kako za okolinu tako i za samo preduzee. Savremeno drutvo je definisalo deset zapovijesti drutveno odgovornog poslovanja preduzea, a to su sljedee: 1. Preduzimanje korektivne akcije prije nego to se to izriito zahtjeva, 2. Rad s graanima i drutvenim grupama na rjeavanju zajednikih problema, 3. Rad na uspostavljanju industrijskih standarda i propisa, 4. Javno priznavanje greaka, 5. Ukljuivanje se u prikladne socijalne programe, 6. Pomaganje u rjeavanju problema okoline, 7. Praenje promjena u drutvenoj okolini, 8. Uspostavljanje i potovanje korporacijskih pravila ponaanja, 9. Prihvaanje javnih standarda o socijalnim pitanjima, 10. Nastojanje ostvarivanja profita na stalnoj osnovi. Ono to je klasini menadment zanemarivao ulogu i znaaj ljudskog faktora, to savremeni menadment stavlja u prvi plan. Menaderi starog kova smatrali su da je bavljenje meuljudskim odnosima, zadovoljstvom na poslu, stavovima, i/ili emocionalnim problemima zaposlenih isto gubljenje vremena. Oni su ignorisali ili potcjenjivali znaaj ljudskih resursa i vanost psiholokih faktora ovjekovih oekivanja, mentalnih navika, sposobnosti, ciljeva i motiva za uspjeh u poslovanju organizacije. Ljudi su nezaobilazan faktor u svakom poslu bilo kojeg poslovnog sistema, a sasvim je nebitno da li se bave proizvodnjom eksera, aviona, raunara, ili unapreenjem obrazovanja. Osnovne karakteristike savremenog menadmenta su decentralizacija i prenoenje ovlaenja. Time se, pored ostalog, olakavaju komunikacije, ukljuivanje i posveenost srednjeg nivoa menadmenta i ostalih, zaposlenih na niim nivoima hijerarhije unutar privrednog drutva. Efektivnost privrednog drutva se ostvaruje povezivanjem strategije i organizacione strukture privrednog drutva. 18

Ono to karakterie savremeni menadment su, naalost: afere neetinog poslovanja raznih preduzea, industrijske krae i pijunae, mito i korupcija u poslovanju preduzea, konflikti interesa, zloupotreba moi, tajni dogovori, prevare sa milijunskim ugovorima Menadment se kao nauka i dalje razvija, a to vai i za poslovni menadment. Zbog toga menaderi moraju konstantno raditi na svom daljem usavravanju i prilagoavanju promjenama u drutvu: okretanje sa tehnikih i materijalnih, ka ljudskim faktorima, promjena uloge-od efa do lana tima, podsticanje kreativnosti i inovativnosti u radu, podsticanje preduzetnikog razmiljanja, konstantan rad na poboljanju poslovne etike, fleksibilnost i spremnost na promjene, stalno obrazovanje, nov pogled na cijelu organizaciju rada Zbog svega navedenog, prije nekoliko godina dolo je do pojave nove nauke, nastavnog predmeta na studijima menadmenta, ali i novog pristupa u pogledu etike u poslovanju menadmenta. Ova nauka zove se sociologija menadmenta. Menadment je veoma sloena drutvena pojava koja obuhvata ekonomske, finansijske, tehniko-tehnoloke, pravne, psiholoke, organizacione, politike i kulturoloke aspekte. Ta sloenost je i razlog to je menadment kao drutvena pojava predmet naunog prouavanja veeg broja nauka. Sve te nauke prouavaju menadment sa razliitih aspekata, sa ekonomskog, istorijskog, pravnog, politikog, psiholokog, ekolokog, organizacionog, etikog, kulturolokog, ali i sa drugih aspekata.

19

Sve te nauke su, naravno, uspele da prue odreena saznanja o pojedinim aspektima upravljanja. Meutim, ni jedna od ovih nauka nije uspela da prui celovito saznanje o menadmentu kao drutvenoj pojavi. To su osnovni razlozi za nastanak sociologije menadmenta, koja bi trebalo da izui drutvene odnose vezane za upravljanje, odnosno koja bi trebalo nauno da proui menadment kao drutvenu pojavu u njegovoj ukupnoj sloenosti i obuhvatnosti. Postavlja se i pitanje-koja je razlika izmeu poslovne etike i sociologije menadmenta? Poslovna etika je, kao i sociologija menadmenta, jedna od najmlaih posebnih nauka. Kao takva, poslovna etika jo nije potpuno izgradila svoj predmet, svoj metod i jo nije utvrdila odnos sa drugim srodnim naukama. Poslovna etika izuava skup moralnih pravila ponaanja u svim poslovnim aktivnostima, pri emu su etike norme utemeljene na vrednostima koje se zasnivaju na osnovnim etikim principima, njihov sadraj se izraava sudovima o dobrom i loem, uspenom i neuspenom poslovnom ponaanju, a njihov je cilj da se svi uesnici u poslovnim procesima obaveu na etiko ponaanje. Tako se poslovna etika moe odrediti kao skup moralnih normi o ponaanju prema socio-kulturnoj sredini, prema drugim ljudima sa kojima se stupa u poslovni kontakt i prema dunostima, obavezama, pravima, odgovornostima i odluivanju u svim aspektima i sferama poslovanja. Polazei od toga, poslovna etika izuava moralno ponaanje svih aktera u svim sferama poslovnih aktivnosti. U skladu sa tim osnovnim polazitem, poslovna etika izuava i etiko ponaanje u oblasti upravljake delatnosti. Tako da se tu mogu nai neke dodirne take poslovne etike i sociologije menadmenta. Jer, i sociologija menadmenta izuava moral i etiku u savremenom menadmentu.

20

3.5. Etiki kodeks preduzeaEtiki kodeksi predstavljaju izjave o normama i stavovima preduzea, ako i oekivanja menadera o ponaanju i razmiljanju zaposlenika. Njihova osnovna namjera je podstaknuti nain razmiljanja i model odnosa koji e dovesti do eljenog ponaanja. Etiki kodeks bi trebao upuivati na opta moralna naela jednog drutva i pomoi u izgradnji moralne atmosfere unutar jednog preduzea ili poslovne grane. Donoenjem etikih kodeksa u poslovanju se ele ostvariti sljedee prednosti: da zaposlenici ponu razmiljati o etikim pitanjima prije nego se sa njima susretnu u realnim poslovnim situacijama, omoguavanje zaposlenicima da odbiju izvravanje neetinih aktivnosti i poslova, definisanje jasnih granica izmeu prihvatljivog i neprihvatljivog ponaanja, omoguavanje poduavanja zaposlenika u etinom ponaanju u radu Etika odgovornost obuhvata one standarde, norme i oekivanja, koji odraavaju zainteresovanost za ono to korisnici, zaposleni, akcionari i zajednica smatraju kao fer, poteno i titi moralna prava vlasnika dionica, ali i eksternog okruenja. Kroz etike kodekse preduzea podvlae da je vano da preduzee posluje na transparentan nain, sa oekivanjima drutvenog morala i etikih normi, da se uoe i respektuju nove ili rastue etike/moralne norme usvojene od drutva, da se sprei kompromitovanje etikih normi u nastojanju da se ostvare ciljevi preduzea. Nesumnjivo, etike norme su neto ''stroije'' u odnosu na pravne norme ponaanja. Veina etikih kodeksa modernih preduzea u svijetu u svojoj sadrini dotie se sljedeih kritinih taaka: zloupotreba droga i alkohola, krae od strane zaposlenih, sukobi interesa, kontrola kvaliteta,

21

zloupotreba privatnih informacija, zloupotreba poslovnih informacija, zloupotreba trokovnih rauna, zloupotreba sredstava kompanije, sukob individua-organizacija, interkulturni konflikt vrijednosti, interpersonalni konflikt vrijednosti, zagaenje okoline, metode skupljanja informacija o konkurenciji, netanost u voenju poslovnih knjiga, primanje poklona, lano reklamiranje, davanje poklona, mito i korupcija, trgovina povlatenim informacijama Ovo su samo neka od tzv. sivih poduja o kojima menaderi moraju voditi brigu i

zbog kojih postoje etiki kodeksi ponaanja i poslovanja unutar preduzea ili struke. Iskustvo je pokazalo da uoptena pravila ponaanja tipa poteno poslovanje, profesionalizam ne djeluju, zbog ega se i pristupa izradama detaljnih etikih kodeksa u poslovanju preduzea, koji tano odreuju kakvi oblici ponaanja nee biti tolerisani u preduzeu, odnosno kakvi oblici ponaanja su u preduzeu okarakterisani kao neetini, a samim tim i nepoeljni i nedozvoljeni.

22

3.6. Podsticanje etikog ponaanja u poslovanjuMjere koje je mogue poduzeti za unapreivanje etike klime i drutvene odgovornosti preduzea su: voenje pomou primjera, etiki kodeks, etike strukture, etiki treninzi Voenje pomou primjera podrazumijeva da menader linim primjerom pokazuje najbolji nain poslovanja i obavljanja radnih zadataka u skladu sa etiki prihvatljivim naelima kompanije. Etiki kodeks predstavlja formalni iskaz vrijednosti (etikih i drutvenih) poduzea, a oni mogu biti zasnovani na etikim naelima drutva i na aktuelnoj drutvenoj politici. Etike strukture su razliiti organi u poduzeu zadueni za implementaciju etikog ponaanja (etiki komitet i etiko povjerenstvo). Etiki treninzi podrazumijevaju uenje zaposlenika etici i prijavljivanje bilo kakvog problema ili moralne dileme istog trenutka kada do njih doe. Mjere koje je mogue poduzeti u preduzeu da se etika naela zaista sprovode u djelo su: podsicanje slobode izraavanja kontroverznih i razliitih stajalita, efikasna organizacija procedure pritubi (sasluavanje bez odgaanja), este anonimne ankete i upitnici o tome ta zaposleni misle o politici drutvene odgovornosti preduzea i eventualnim promjenama, davanje do znanja zaposlenicima da menadment potuje njihovu savjesnost,

23

imati na umu da e nepovoljan tretman nezadovoljnih radnika konano dovesti do mnogo veih problema u kompaniji Savremene kompanije i preduzea koriste etiri osnovna modela u kontrolisanju etinosti poslovanja njihovih zaposlenika. To su: 1. etiki trening 2. etiki advokati 3. etiki kodeks 4. duvanje u pitaljku Etiki trening podrazumijeva konstantne obuke i usavravanja kroz razne tipove seminara o etikim oblicima ponaanja u poslovanju. Veoma je vano za preduzee da menaderski tim redovno prolazi etike treninge. Etiki advokat je strunjak iz oblasti poslovne etike koji djeluje kao lan kolektiva, najee kao lan upravnog odbora preduzea, i svojim savjetima usmjerava poslovanje preduzea u skladu sa etikim naelima poslovanja. O etikim kodeksima i kodovima je bilo rijei u prethodnom dijelu teksta, gdje je istaknuta njihova vanost za etiki ispravno poslovanje svake kompanije. Tzv.duvanje u pitaljku je metod koji se primjenjuje kada su sve druge opcije iskoritene i nisu pokazale rezultate, dakle kada je cijelo poslovanje preduzea i svih zaposlenih u kolektivu jasno okarakterisano kao neetiko i nemoralno. Podrazumijeva jednostavno prijavljivanje problema javnosti, kroz izlazak u medije, obavjetavanje zainteresovanih organizacija ili vladinih agencija o neetinom poslovanju preduzea.

24

Podsticanje etinog ponaanjaDuvanje u pitaljku

Etiki trening

Etiki advokati

Etiki kodeks

4. ZAKLJUAKEtinost je nain razmiljanja, funkcionisanja i djelovanja. Ona izravno utie na imid preduzea u javnosti, ali i u njegovom najbliem poslovnom okruenju. Mali broj preduzea i menadera sposobni su odgovoriti na temeljne etike dileme i probleme. Jo uvijek veina kompanija nema svoje etike kodekse. Nedostatak etike blokira i ekonomski rast cijelog drutva. Etika ne eli zauzeti mjesto odnosa s javnou ili menadmenta. Etika ima svoje posebno mjesto unutar svake organizacije. Njeno polje djelovanja usmjereno je na unutranje odnose, odnose prema kupcima, konkurenciji i okolini. U mnogim uima poslovna etika ni danas ne zvui jako poslovno ili profitabilno. Rije je prije svega o nedovoljnom poznavanju temeljnih termina poslovne etike. Niko se nee odvaiti i javno rei da je poslovno nepotenje prihvatljivo i opravdano. U isto vrijeme mnogima je teko definisati to je to poteno i prihvatljivo. Nepoznavanje svrhe i cilja poslovne etike dovodi do njezinog zapostavljanja. Kompanija ili preduzee ne moe dugorono dobro poslovati ako su ljudi u njoj uvjereni da je odnos prema njima nekorektan, da ih se vara ili zakida. Jedino e etika preduzea zadrati stabilnost u turbulentnim vremenima koja se danas dogaaju na svim tritima, posebno zbog narastajue ekonomske krize koja je zahvatila itav svijet. Neprisutnost edukacije na tom podruju otvara prostor neznanju i nerazumijevanju svrhe poslovne etike i njenih principa. Nedostatak etinosti povlai za sobom lou ekonomiju s 25

kratkoronim ciljevima poslovanja. Iz ovih zakljuaka jasno je da e u globalizacijskom procesu gdje se svi poznaju, neetine kompanije i preduzea biti izbaeni iz igre. Naa ekonomija uvelike je okrenuta ka razvijanju malog i srednjeg preduzetnitva. Upravo ta injenica primorava nas na bolju i kvalitetniju edukaciju na podruju poslovne etike. Etika postavlja pravila i kodekse poslovnih ponaanja u skladu s zakonom i temeljnim ljudskim principima i pravima. Promijenjiva pravila trita svoje pravce kretanja trebaju traiti i regulisati u skladu s poslovnom etikom. Kljunu ulogu u poslovnoj etici imaju menaderi. Voa je onaj kojega svi slijede. U njihovom primjeru i drugi e traiti svoje uzore i naine ponaanja i djelovanja. Zbog te odgovornosti vano je da dio vremena menaderi uloe i u svoj etiki imid.

5. LITERATURA

1.

prof. Dr Vunjak, N. (1994); Finansijski menadment, Subotica 2. prof. Dr Risti, . i prof. Komazec, S. (1999); Globalni finansijski menadment, Subotica 3. Prof. Dr Rakas, S. (2001); Uvod u poslovnu etiku, Beograd 4. Prof. Dr Grinberg, D. i Baron, R.A. (1998); Ponaanje u organizacijama, Beograd 5. Prof. Dr iin-ain, D. (2005); Osnove menadmenta, ibenik

OSTALA LITERATURA:1. www.sve-mo.ba 2. www.menagement.cg.yu 3. www.poslovnamreza.hr

26

4.

Razne zabiljeke sa predavanja i slajdovi

27