Sofiści

Sofista - pierwotnie "znawca wiedzy", "posiadacz wiedzy”, ale także „mądrala”.

Później, za sprawą krytyki ze strony Sokratesa, a na pewno Platona i Ksenofonta, jest to ten, kto posługuje się, rozumowaniem, by osłabić prawdę i wzmocnić fałsz. Krzewiciel mądrości pozornej, nastawiony na zysk, a nie na bezinteresowne poszukiwanie prawdy.

Bez sofistów nie byłoby Sokratesa i Platona. Platońska krytyka sofistów nie powinna nam przesłaniać ich znaczenia dla filozofii. Mnogość wykluczających się teorii metafizycznych, filozofii physis (natury), sprawiła iż problematyka physis musiała zejść na plan dalszy.

Sofistyka przenosi zainteresowanie filozofii na człowieka i wszystko, co jest w nim typowo ludzkie - na człowieka jako byt jednostkowy i członka społeczności, stad też dziedziny podstawowe w sofistyce, to etyka, polityka, retoryka, sztuka, język, religia, wychowanie – czyli we współczesnym języku: kultura humanistyczna.

Metoda dociekań sofistycznych ma charakter empiryczno-indukcyjny, w przeciwieństwie do dedukcjonizmu filozofów przyrody.Cel sofistyki praktyczny, bo przedmiot ich dociekań miał taką naturę. Posiadanie uczniów istotne, bo wychowanie i pedagogika wysuwają się na plan pierwszy. Wychowanie opiera się na wiedzy.Cnota etyczna opiera się na wiedzy, mogą ją zdobyć wszyscy. Nauczali jednak elitę. Sofiści byli zarówno przekazicielami, jak i twórcami opinii.

Trzy nurty w sofistyce:

1. ojcowie założyciele, cechujący się moralnym umiarem, 2. eryści, upowszechniający logomachię, 3. politycy-sofiści, dążący do władzy immoraliści.

Protagoras z Abdery, ur.491-481 r. p.n.e. zm. pod koniec V w. p.n.e.

Relatywizm. Zasada homo mensura (dosł. człowiek- miara): "człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących, że istnieją, i nie istniejących, że nie istnieją". Miara to norma sądu, rzeczy to fakty.

Nie ma absolutnego kryterium pozwalającego odróżnić, byt od nie-bytu, prawdę od fałszu. Kryterium jest jednostkowy człowiek. Zasada homo mensura była normą tylko w nauczaniu areté, a więc w wychowywaniu.

Wprawdzie wg Protagorasa nie ma absolutnych wartości moralnych, ale istnieją relatywnie bardziej pożyteczne, korzystne. Mniemania mogą być lepsze-korzystniejsze (np. dla państwa) od innych, ale nie mogą być prawdziwsze. Stąd każdy człowiek jest miarą prawdy i fałszu, ale nie jest miarą tego, co pożyteczne i szkodliwe.

Gorgiasz z Leontinoi (Sycylia), ur. 485/480 r. p.n.e. żył ponad sto lat.

Nihilizm. Tezy Gorgiasza:1. nie istnieje byt, tzn. nic nie istnieje,2. gdyby nawet istniał, nie mógłby być poznany,3. gdyby nawet uznać, że mógłby być poznany, nie mógłby być przekazany, ani wyjaśniony innym.Technika argumentacji wzięta od eleatów. Cel - wykluczenie możliwości istnienia, osiągnięcia, a na pewno wyrażenia prawdy. Prawda nie istnieje i wszystko jest fałszem. Nie ma kryteriów prawdziwości.

Etyka sytuacyjna. Cnoty są wielorakie zależnie od czynności, wieku, płci, roli społecznej. Podstawą do poznania cnót są zjawiska.

W związku z nieistnieniem prawdy i nieistnieniem bytu, słowo uzyskuje autonomię, jest nośnikiem sugestii, perswazji i przekonywania. Retoryka jest więc sztuką przekonywania: „umieć na ludzi przekonująco działać słowami [...], w sądzie skłaniać sędziów, a w radzie radców, a na zgromadzeniu publicznym publiczność i na każdym innym zebraniu, jakie tylko bywają zebrania obywatelskie.” (Platon, Gorgiasz, 452e). Przy czym retoryka ma służyć wartościom moralnym powszechnie przyjmowanym w Grecji. Retoryka i sztuka poruszają uczucia.