SOSYALİST DÜŞÜNCESOSYALİST DÜŞÜNCE

Sosyalizmin tam bir tanımını yapmak Sosyalizmin tam bir tanımını yapmak güçtür. Kamu mülkiyetinin kapsamı, güçtür. Kamu mülkiyetinin kapsamı, sosyalizmi kurmak için izlenecek yollar, sosyalizmi kurmak için izlenecek yollar, üretim ve tüketimin organizasyon biçimleri üretim ve tüketimin organizasyon biçimleri bakımından değişik sosyalist sistemler bakımından değişik sosyalist sistemler düşünmek mümkündür. düşünmek mümkündür.

Bununla beraber, ekonomide Bununla beraber, ekonomide sosyalizmden söz edildiği zaman, en sosyalizmden söz edildiği zaman, en azından büyük çapta üretimde kullanılan azından büyük çapta üretimde kullanılan maddi üretim araçları kamu mülkiyetinde maddi üretim araçları kamu mülkiyetinde olan, üretim, bölüşüm ve tüketimin merkezi olan, üretim, bölüşüm ve tüketimin merkezi otorite tarafından hazırlanan planlarla otorite tarafından hazırlanan planlarla düzenlenerek yürütülen bir sis tem düzenlenerek yürütülen bir sis tem anlaşılmaktadır.anlaşılmaktadır.

Sosyalistler özel mülkiyete, ekonomik Sosyalistler özel mülkiyete, ekonomik faaliyetlerin kişisel çıkar ve kâr motifine faaliyetlerin kişisel çıkar ve kâr motifine göre, rekabet serbestisi içinde göre, rekabet serbestisi içinde yürütülmesine karşıdırlar. Onlara göre, yürütülmesine karşıdırlar. Onlara göre, özel mülkiyet ve girişim serbestisine özel mülkiyet ve girişim serbestisine dayanan kapitalist iktisat düzeni gelir dayanan kapitalist iktisat düzeni gelir bölüşümünde eşitsizliğe neden olmakta, bölüşümünde eşitsizliğe neden olmakta, emeğinin geliri ile geçinen işçi sınıfının emeğinin geliri ile geçinen işçi sınıfının sömürülmesine yol açmaktadır; bütün sömürülmesine yol açmaktadır; bütün kötülüklerin kaynağı ise, özel mülkiyettir. kötülüklerin kaynağı ise, özel mülkiyettir.

Bu nedenle maddi üretim araçlarının Bu nedenle maddi üretim araçlarının mülkiyeti özel kişilerden alınarak topluma mülkiyeti özel kişilerden alınarak topluma mal edilmelidir; rekabet kaynak israfına yol mal edilmelidir; rekabet kaynak israfına yol açtığından kaldırılmalıdır.açtığından kaldırılmalıdır.

Sosyalizm demokratik yollarla veya Sosyalizm demokratik yollarla veya devrimle (ihtilalle) gerçekleştirilebilir. K. devrimle (ihtilalle) gerçekleştirilebilir. K. Marx'a göre, kapitalizm, içindeki tezatlar Marx'a göre, kapitalizm, içindeki tezatlar nedeni ile yıkılarak, sosyalizmin nedeni ile yıkılarak, sosyalizmin kurulmasına yol açacaktır; ancak geçiş kurulmasına yol açacaktır; ancak geçiş devresi kısaltılabilir. Devrimci sosyalistler devresi kısaltılabilir. Devrimci sosyalistler sosyalizmin devrimle sosyalizmin devrimle gerçekleştirilmesinden yanadırlar. gerçekleştirilmesinden yanadırlar.

GEÇMİŞTE SOSYALİZM GEÇMİŞTE SOSYALİZM

Tarihin her döneminde insanlar arasında Tarihin her döneminde insanlar arasında görülen eşitsizlik ve iktisadi farklılaşma görülen eşitsizlik ve iktisadi farklılaşma iktisaden zayıf olanların iktisaden güçlü iktisaden zayıf olanların iktisaden güçlü olanlar tarafından sömürülmesinin olanlar tarafından sömürülmesinin önlenmesi, çalışanların ekonomik önlenmesi, çalışanların ekonomik bakımdan korunması düşüncelerini bakımdan korunması düşüncelerini beslemiş, ilk çağlardan beri sosyalist beslemiş, ilk çağlardan beri sosyalist düşüncelerin oluşmasına neden olmuştur.düşüncelerin oluşmasına neden olmuştur.

Eski çağlarda Yunan filozoflarından Eski çağlarda Yunan filozoflarından Eflatun yapıtlarında kollektivist - sosyalist Eflatun yapıtlarında kollektivist - sosyalist düşüncelere yer vermiştir. Ancak, Orta ve düşüncelere yer vermiştir. Ancak, Orta ve Yeni Çağda İran'daki Mazdek devrimi, Yeni Çağda İran'daki Mazdek devrimi, Güney Amerika'da İnkalar bir yana Güney Amerika'da İnkalar bir yana bırakılacak olursa, tarihte sosyalizmin bir bırakılacak olursa, tarihte sosyalizmin bir takım roman ve hikayelerde ileri sürülen takım roman ve hikayelerde ileri sürülen düşüncelerde yer aldığı görülmektedir.düşüncelerde yer aldığı görülmektedir.

XVIII inci yüzyılın sonlarında ve XIX üncü XVIII inci yüzyılın sonlarında ve XIX üncü yüzyılın başlarında Batı Avrupa'da yüzyılın başlarında Batı Avrupa'da meydana gelen sanayileşme hareketi ile meydana gelen sanayileşme hareketi ile gelişen kapitalist iktisat düzeninde modern gelişen kapitalist iktisat düzeninde modern teknolojinin birlikte çalışmayı zorunlu kılma teknolojinin birlikte çalışmayı zorunlu kılma sı; buna karşın üretime katılanların maddi sı; buna karşın üretime katılanların maddi üretim araçları ile hukuki ilişkilerinin aynı üretim araçları ile hukuki ilişkilerinin aynı olmaması, olmaması,

başkalarını çalıştıracak sermayeye sahip başkalarını çalıştıracak sermayeye sahip olan burjuva sınıfı ile emeklerini satmaktan olan burjuva sınıfı ile emeklerini satmaktan başka geçim olanağı bulunmayan işçi başka geçim olanağı bulunmayan işçi sınıfı (proletarya) arasında meydana gelen sınıfı (proletarya) arasında meydana gelen iktisadi farklılaşma ve çıkar çatışması iktisadi farklılaşma ve çıkar çatışması ekonomik eşitliğe dayanan, insanların ekonomik eşitliğe dayanan, insanların daha mutlu olabilecekleri bir toplum daha mutlu olabilecekleri bir toplum düzenine karşı özlemi artırmış, düzenine karşı özlemi artırmış, zamanımıza dek sosyalist - komünist zamanımıza dek sosyalist - komünist iktisat düzeninin kurulmasını isteyen çeşitli iktisat düzeninin kurulmasını isteyen çeşitli düşünceler gelişmiştir. düşünceler gelişmiştir.

Hayali sosyalizme örnek olmak üzere Hayali sosyalizme örnek olmak üzere 1478 -1535 yılları arasında yaşayan 1478 -1535 yılları arasında yaşayan Thomas More'un Utopia adlı yapıtı ile Thomas More'un Utopia adlı yapıtı ile 1568 -1639 arasında yaşayan Thomas 1568 -1639 arasında yaşayan Thomas Campanella'nın Güneş Beldesi adlı yapıtı Campanella'nın Güneş Beldesi adlı yapıtı zikredilebilir.zikredilebilir.

Thomas More Utopia adlı yapıtında içinde Thomas More Utopia adlı yapıtında içinde yaşadığı toplum düzenini eleştirerek ideal yaşadığı toplum düzenini eleştirerek ideal bir toplum düzeni ileri sürmüştür. bir toplum düzeni ileri sürmüştür.

Thomas MoreThomas More 1478 -1535 1478 -1535

BirBir Utopia adası düşünerek; bu adada akıllı, Utopia adası düşünerek; bu adada akıllı, hümanist, diğerkam insanların oturacağını; bu hümanist, diğerkam insanların oturacağını; bu insanlar arasında belli işlerde kesin bir insanlar arasında belli işlerde kesin bir uzmanlaşma bulunmayacağını, herkesin iki yıl uzmanlaşma bulunmayacağını, herkesin iki yıl tarımda, iki yıl kentte çalışmasının gerekli tarımda, iki yıl kentte çalışmasının gerekli olduğunu, hasat zamanındaki genel çalışma olduğunu, hasat zamanındaki genel çalışma mecburiyeti hariç, günlük çalışma süresinin 6 mecburiyeti hariç, günlük çalışma süresinin 6 saati geçmeyeceğini, elde edilen mahsûlün saati geçmeyeceğini, elde edilen mahsûlün topluma ait olduğunu, altın, gümüş gibi kıymetli topluma ait olduğunu, altın, gümüş gibi kıymetli maddelerin topraktan daha değersiz olduğunu, maddelerin topraktan daha değersiz olduğunu, ağır işlerde canilerin veya başka uluslardan ağır işlerde canilerin veya başka uluslardan alınan tutsakların çalıştırılacağını...... hikaye alınan tutsakların çalıştırılacağını...... hikaye etmiştir. etmiştir.

Bir katolik olan Thomas More'eBir katolik olan Thomas More'e göre aile mukaddestir; boşanma suçtur; iyi göre aile mukaddestir; boşanma suçtur; iyi

olamayacak hastalara arzu ettikleri olamayacak hastalara arzu ettikleri takdirde, doktorlar tarafından canlarının takdirde, doktorlar tarafından canlarının alınması tavsiye edilecektir. Adada aynı alınması tavsiye edilecektir. Adada aynı şekilde inşa edilen 54 kent bulunacak; şekilde inşa edilen 54 kent bulunacak; vatandaşların konutları ve giyecekleri aynı vatandaşların konutları ve giyecekleri aynı olacak; her ay bir bayram yapılacak, olacak; her ay bir bayram yapılacak, hükümet şekli demokratik olacak; artan hükümet şekli demokratik olacak; artan nüfus kolonilere göç ederek, oralarda aynı nüfus kolonilere göç ederek, oralarda aynı yönetim biçimini kuracaklardır. yönetim biçimini kuracaklardır.

Memurlar, rahipler ve prensler bedenen Memurlar, rahipler ve prensler bedenen çalışmayacaklar; ulusal amaç ulusun çalışmayacaklar; ulusal amaç ulusun refahını sağlamak olacaktır. Bolluk, yokluk refahını sağlamak olacaktır. Bolluk, yokluk kadar kötüdür; Adada oturanlara taarruz kadar kötüdür; Adada oturanlara taarruz edilirse taarruzu püskürtmek veya komşu edilirse taarruzu püskürtmek veya komşu ülkeleri saldırganlardan kurtarmak için ülkeleri saldırganlardan kurtarmak için savaş yapılacak; bunun için vahşi savaş yapılacak; bunun için vahşi uluslardan, örneğin, İsviçrelilerden ücretli uluslardan, örneğin, İsviçrelilerden ücretli asker kullanılabilecektir. Savaşta her türlü asker kullanılabilecektir. Savaşta her türlü hile yapılabilecektir. Dış ticaret hile yapılabilecektir. Dış ticaret bilançosunun lehe çevirmek için önlem bilançosunun lehe çevirmek için önlem alınacaktır. alınacaktır.

KOLLEKTİVİST DÜŞÜNCENİN BAŞLANGICIKOLLEKTİVİST DÜŞÜNCENİN BAŞLANGICISAİNT - SİMON (1760-1825) VE SAİNT - SİMONCULARSAİNT - SİMON (1760-1825) VE SAİNT - SİMONCULAR

Saint - Simon aristokrat bir ailenin çocuğudur. Saint - Simon aristokrat bir ailenin çocuğudur. Fakat aristokrasinin düşmanı olmuştur. Saint - Fakat aristokrasinin düşmanı olmuştur. Saint - Simon ve öğrencileri Utopistlerin düşüncelerinde Simon ve öğrencileri Utopistlerin düşüncelerinde yer bulan ilkel ve hayali eşitlikten bir yarar yer bulan ilkel ve hayali eşitlikten bir yarar görmemekte, teknik ilerleme ve bilimsel görmemekte, teknik ilerleme ve bilimsel buluşlara dayanan bir endüstri düzenini buluşlara dayanan bir endüstri düzenini savunmaktadır.savunmaktadır.

İktisadi düşünceler tarihinde önemli bir yere İktisadi düşünceler tarihinde önemli bir yere sahip olan Saint - Simonizm'isahip olan Saint - Simonizm'i

i) Saint - Simon ve ii) Öğrencilerinin düşünceleri i) Saint - Simon ve ii) Öğrencilerinin düşünceleri olmak üzere iki bölümde incelemede yarar olmak üzere iki bölümde incelemede yarar vardır.vardır.

i) Saint - Simon belli ölçüde sosyalist i) Saint - Simon belli ölçüde sosyalist çizgiler taşıyan, fakat esas itibariyle çizgiler taşıyan, fakat esas itibariyle ekonomik liberalizmle birleştirilebilen bir ekonomik liberalizmle birleştirilebilen bir sanayi düzenin savunuculuğunu yapmıştır. sanayi düzenin savunuculuğunu yapmıştır. O macerayı seven bir insandır. Amerika O macerayı seven bir insandır. Amerika bağımsızlık hareketine, Fransız ihtilaline bağımsızlık hareketine, Fransız ihtilaline katılmış; asalet unvanını bırakmış; çeşitli katılmış; asalet unvanını bırakmış; çeşitli girişimlerde bulunmuş, yüzeysel de olsa girişimlerde bulunmuş, yüzeysel de olsa bazı bilimsel araştırmalar yapmış olan bir bazı bilimsel araştırmalar yapmış olan bir kimsedir.kimsedir.

XVIII inci yüzyılın sonları ile XIX uncu XVIII inci yüzyılın sonları ile XIX uncu yüzyılın başlarından itibaren gelişmeye yüzyılın başlarından itibaren gelişmeye başlayan sınai toplum Saint - Simon'un başlayan sınai toplum Saint - Simon'un düşünceleri üzerinde derin etkiler yapmış; düşünceleri üzerinde derin etkiler yapmış; teknik ilerleme ve bilimsel buluşlara teknik ilerleme ve bilimsel buluşlara dayanan bir sanayi düzeni savunan bir çok dayanan bir sanayi düzeni savunan bir çok broşür yayınlamış; bu broşürler fazla ilgi broşür yayınlamış; bu broşürler fazla ilgi toplamamakla beraber, öğrencileri Saint - toplamamakla beraber, öğrencileri Saint - Simon'la başlayan düşünce akımını Simon'la başlayan düşünce akımını geliştirerek, XIX uncu yüzyıldaki komünist geliştirerek, XIX uncu yüzyıldaki komünist akımlarına öncü sayılabilecek fikirler akımlarına öncü sayılabilecek fikirler ortaya atmışlardır. ortaya atmışlardır.

Saint - Simon bütün malların ve refahın Saint - Simon bütün malların ve refahın yegâne kaynağı olan sanayie yönelik bir yegâne kaynağı olan sanayie yönelik bir sosyal düzenin savunuculuğunu yapmıştır. sosyal düzenin savunuculuğunu yapmıştır. O sosyal düzenin bir atölyedeki düzenin O sosyal düzenin bir atölyedeki düzenin örnek alınarak kurulmasını istemekte; buörnek alınarak kurulmasını istemekte; budüzen içinde başlangıçta ana görevin düzen içinde başlangıçta ana görevin üretim metodunun belirlenmesi,üretim metodunun belirlenmesi,müteşebbisin çıkarları ile işçilerin ve müteşebbisin çıkarları ile işçilerin ve tüketicilerin çıkarları arasındatüketicilerin çıkarları arasındauyum sağlanması olacağını; uyum sağlanması olacağını;

hükümetin insanları yönetecek yerde, in hükümetin insanları yönetecek yerde, in sanların gereksinme duydukları malların sanların gereksinme duydukları malların yönetimini üstlenmesini; politikanın şekil yönetimini üstlenmesini; politikanın şekil değiştirerek, pozitif bir bilime dönüşerek değiştirerek, pozitif bir bilime dönüşerek üretim bilimi olmasını ileri sürmektedir. O üretim bilimi olmasını ileri sürmektedir. O yürütme gücünü ticaret, sanayi ve tarımyürütme gücünü ticaret, sanayi ve tarımtemsilcilerinden meydana gelen bir temsilcilerinden meydana gelen bir parlamentoya bırakmayı teklif etmekte; parlamentoya bırakmayı teklif etmekte;

parlamentonun görevini mühendisler, parlamentonun görevini mühendisler, sanatkârlar ve bilim adamlarından oluşan sanatkârlar ve bilim adamlarından oluşan ikinci bir meclis tarafından hazırlanan ikinci bir meclis tarafından hazırlanan kanun tekliflerini kabul veya ret etmekte kanun tekliflerini kabul veya ret etmekte görmektedir. Ona göre, kanun teklifleri görmektedir. Ona göre, kanun teklifleri ülkenin maddi refahını geliştirmeye yönelik ülkenin maddi refahını geliştirmeye yönelik olmalı; politik yönetim yerini iktisadi olmalı; politik yönetim yerini iktisadi yönetime bırakmalıdır. yönetime bırakmalıdır.

Toplum düzeninin bir atölyedeki düzene Toplum düzeninin bir atölyedeki düzene benzetilmesini isteyen Saint-Simon bir benzetilmesini isteyen Saint-Simon bir yazısında şöyle demektedir:yazısında şöyle demektedir:

Varsayalım ki, Fransa birden 50 yüksek Varsayalım ki, Fransa birden 50 yüksek nitelikli hekimini, 50 yüksek nitelikli nitelikli hekimini, 50 yüksek nitelikli kimyagerini, 50 yüksek nitelikli kimyagerini, 50 yüksek nitelikli fizyologunu, bankacısını, 200 birinci fizyologunu, bankacısını, 200 birinci nitelikte tüccarını, 600 yüksek nitelikli nitelikte tüccarını, 600 yüksek nitelikli çiftçisini, 50 madencisini ... v.b. kaybetse, çiftçisini, 50 madencisini ... v.b. kaybetse, bu kimseler Fransa'nın birinci derecede bu kimseler Fransa'nın birinci derecede üretken kişileri oldukları, en önemli üretimi üretken kişileri oldukları, en önemli üretimi bunlar meydana getirdikleri için, Fransa bir bunlar meydana getirdikleri için, Fransa bir anda başsız kalmış bir gövdeye döner.anda başsız kalmış bir gövdeye döner.

Varsayalım ki, Fransa bilim, sanat, ticaret Varsayalım ki, Fransa bilim, sanat, ticaret alanında bu nitelikli insanlara sahiptir. alanında bu nitelikli insanlara sahiptir. Fakat kralın kardeşi, asilzadeler, tahtın Fakat kralın kardeşi, asilzadeler, tahtın yüksek generalleri, koltuksuz mebuslar, yüksek generalleri, koltuksuz mebuslar, valiler büyük arazi sahiplerinden bazıları ... valiler büyük arazi sahiplerinden bazıları ... ölmüştür. Bu olay Fransızları üzer. Çünkü ölmüştür. Bu olay Fransızları üzer. Çünkü onlar iyi kalpli insanlardır. Ancak, bu tip onlar iyi kalpli insanlardır. Ancak, bu tip 30.000 kişinin ölümü yastan başka Fransa 30.000 kişinin ölümü yastan başka Fransa için bir zarar vermez.için bir zarar vermez.

Saint - Simon'a göre, toplum hükümetsiz Saint - Simon'a göre, toplum hükümetsiz yaşayabilir. Fakat yukarıda işaret edilen yaşayabilir. Fakat yukarıda işaret edilen yüksek nitelikli üretken insanların kaybı yüksek nitelikli üretken insanların kaybı kötü sonuçlar doğurur. Ülkeyi yöneten bu kötü sonuçlar doğurur. Ülkeyi yöneten bu tür üretkenlerdir. Ona göre, içinde tür üretkenlerdir. Ona göre, içinde yaşadığımız Dünya endüstriye yaşadığımız Dünya endüstriye dayanmaktadır. O 1814 Anayasası'nı dayanmaktadır. O 1814 Anayasası'nı savunan ve eleştirenlere fazla önem savunan ve eleştirenlere fazla önem vermemiş, insanların bundan daha iyi vermemiş, insanların bundan daha iyi şeyler yapabileceğini söylemiştir. Ona şeyler yapabileceğini söylemiştir. Ona göre, önemli olan feodal düzenden göre, önemli olan feodal düzenden endüstri düzenine geçmektir. endüstri düzenine geçmektir.

Saint - Simon toplumu,Saint - Simon toplumu, a) üretkenler (çalışanlar), a) üretkenler (çalışanlar), b) hiç bir iş yapmayan tembeller diye iki b) hiç bir iş yapmayan tembeller diye iki

sınıfa ayırmakta; sınıfa ayırmakta; toplumda üretkenlerin egemen olmasını, toplumda üretkenlerin egemen olmasını,

sınaî organizasyon içinde tembellere yer sınaî organizasyon içinde tembellere yer olmadığını ileri sürmekte; sosyal düzenin olmadığını ileri sürmekte; sosyal düzenin bir atölyedeki düzenin örnek alınarak bir atölyedeki düzenin örnek alınarak kurulmasını istemektedir.kurulmasını istemektedir.

Saint - Simon'un bu düşünceleri onu Saint - Simon'un bu düşünceleri onu liberalizmden ayrılarak, sosyalizme bazı liberalizmden ayrılarak, sosyalizme bazı materyal veren bir kişi durumuna materyal veren bir kişi durumuna getirmektedir. Bununla beraber, Saint - getirmektedir. Bununla beraber, Saint - Simon sosyalist sayılmaz. Çünkü, özel Simon sosyalist sayılmaz. Çünkü, özel mülkiyete karşı değildir. Onun için emek mülkiyete karşı değildir. Onun için emek kadar sermaye de önemlidir, üretimdeki kadar sermaye de önemlidir, üretimdeki fonksi yonunun karşılığını alır. Saint - fonksi yonunun karşılığını alır. Saint - Simon bireyci de değildir. O müdahaleci, Simon bireyci de değildir. O müdahaleci, tesanütçü, sosyal ıslahatçıdır.tesanütçü, sosyal ıslahatçıdır.

ii) Saint - Simon'un öğrencileri onun ii) Saint - Simon'un öğrencileri onun düşüncelerini geliştirmişler; sosyalist düşüncelerini geliştirmişler; sosyalist düşüncelere dönüştürmüşlerdir. Bunlar arasında düşüncelere dönüştürmüşlerdir. Bunlar arasında Enfantin ve Bazard özellikle zikre değer.Enfantin ve Bazard özellikle zikre değer.

Bunlar Saint - Simon'un ölümünden sonra Bunlar Saint - Simon'un ölümünden sonra yayınlamaya başladıkları «Le Producteur» adlı yayınlamaya başladıkları «Le Producteur» adlı gazetede Saint - Simon'un düşüncelerini gazetede Saint - Simon'un düşüncelerini yaymaya çalışmışlardır. Ancak bir yıl yaymaya çalışmışlardır. Ancak bir yıl çıkarılabilen bu gazetedeki iktisadi makaleler çıkarılabilen bu gazetedeki iktisadi makaleler genel olarak Enfatin tarafından kaleme genel olarak Enfatin tarafından kaleme alınmıştır. alınmıştır.

EnfantinEnfantin

Sayıları giderek artan ve Saint - Simon'un Sayıları giderek artan ve Saint - Simon'un düşüncelerinin gerçek modern bir inancın düşüncelerinin gerçek modern bir inancın esasını teşkil ettiğine ve yıkılmakta olan esasını teşkil ettiğine ve yıkılmakta olan Katolikliğin ve politik liberalizmin yerine Katolikliğin ve politik liberalizmin yerine geçeceği inancında olan Saint - geçeceği inancında olan Saint - Simoncular aralarında bir çeşit hiyerarşi Simoncular aralarında bir çeşit hiyerarşi teşkil etmişler; başlarında baba dedikleri teşkil etmişler; başlarında baba dedikleri başkanları ile birlikte bir College meydana başkanları ile birlikte bir College meydana getirmişlerdir. Daha sonra organize bir getirmişlerdir. Daha sonra organize bir tekke karakteri alan Saint - Simonculuğun tekke karakteri alan Saint - Simonculuğun halka anlatılması görevi Bazard'a halka anlatılması görevi Bazard'a verilmiştir. verilmiştir.

Bu arada «Saint - Simon'un Bu arada «Saint - Simon'un Düşüncelerinin Açıklanması» adı altında Düşüncelerinin Açıklanması» adı altında iki ciltlik bir kitap yayınlanmıştır. Bu kitabın iki ciltlik bir kitap yayınlanmıştır. Bu kitabın birinci cildi Okulun sosyal görüşlerini, ikinci birinci cildi Okulun sosyal görüşlerini, ikinci cildi felsefe ve ahlâk konularını içermekte cildi felsefe ve ahlâk konularını içermekte olup, ekonomi düşünceleri tarihi olup, ekonomi düşünceleri tarihi bakımından birinci cilt önemlidir. Ch. Gide bakımından birinci cilt önemlidir. Ch. Gide ve Ch. Rist'e göre bu kitaplar modern ve Ch. Rist'e göre bu kitaplar modern sosyalizmin önemli bir yapıtıdır sosyalizmin önemli bir yapıtıdır

Ancak Enfantin'in etkisi ile Saint - Ancak Enfantin'in etkisi ile Saint - Simonculuğun felsefi ve mistik yönü sosyal Simonculuğun felsefi ve mistik yönü sosyal yönüne üstün gelmeye başlamış; bu ise, yönüne üstün gelmeye başlamış; bu ise, Saint – Simonculuğun sonu olmuştur. Saint – Simonculuğun sonu olmuştur. Enfantin ve Bazard tekkenin babaları idi. Enfantin ve Bazard tekkenin babaları idi. Bazard'ın çekilmesi üzerine baba Bazard'ın çekilmesi üzerine baba mevkiinde kalan Enfantin 40 öğrencisi ile mevkiinde kalan Enfantin 40 öğrencisi ile birlikte bir eve çekilerek, Nisan - Aralık birlikte bir eve çekilerek, Nisan - Aralık 1831 de bir çeşit manastır hayatı yaşadı. 1831 de bir çeşit manastır hayatı yaşadı.

Dışarıda eskisinden daha canlı Dışarıda eskisinden daha canlı propaganda devam ediyordu. Fakat propaganda devam ediyordu. Fakat Enfantin ve iki arkadaşının kanunsuz birlik Enfantin ve iki arkadaşının kanunsuz birlik kurma suçu ile yargılanarak bir yıl hapis kurma suçu ile yargılanarak bir yıl hapis cezası ile mahkûm edilmesi Saint - cezası ile mahkûm edilmesi Saint - Simonculuğun bir sosyal bilim olarak Simonculuğun bir sosyal bilim olarak karanlığa gömülmesine yol açtı. karanlığa gömülmesine yol açtı.

Enfantin ve Bazard özel mülkiyete, insanın Enfantin ve Bazard özel mülkiyete, insanın insan tarafından sömürülmesine yol açtığı insan tarafından sömürülmesine yol açtığı gerekçesi ile karşı çıkmışlardır. Saint - gerekçesi ile karşı çıkmışlardır. Saint - Simonizmden önce Sismondi, aşağıda Simonizmden önce Sismondi, aşağıda düşünceleri açıklanacak olan K. Marx da düşünceleri açıklanacak olan K. Marx da sömürüden söz etmişlerdir. Ancak, bunlar sömürüden söz etmişlerdir. Ancak, bunlar sömürüyü aynı anlamda sömürüyü aynı anlamda kullanmamışlardır. kullanmamışlardır.

Sismondi'ye göre, işveren bolluk içinde Sismondi'ye göre, işveren bolluk içinde yaşarken, işçiye yaşamını sürdürmek için yaşarken, işçiye yaşamını sürdürmek için yeter ücret verilmezse, sömürü vardır. yeter ücret verilmezse, sömürü vardır. Yani sömürü iktisadî organizasyonun Yani sömürü iktisadî organizasyonun doğasında mevcut bir aksaklık olmayıp, bir doğasında mevcut bir aksaklık olmayıp, bir kötü kullanmadır. Sistemi bozmadan bu kötü kullanmadır. Sistemi bozmadan bu kötü kullanmayı önlemek ve sömürüyü kötü kullanmayı önlemek ve sömürüyü ortadan kaldırmak mümkündür. ortadan kaldırmak mümkündür.

Saint - Simonculara göre, sömürü basit bir Saint - Simonculara göre, sömürü basit bir kötüye kullanma değil, iktisadi kötüye kullanma değil, iktisadi organizasyonun doğasında mevcut organizasyonun doğasında mevcut aksaklıktan; özel mülkiyetten doğmaktadır. aksaklıktan; özel mülkiyetten doğmaktadır. Çünkü özel mülkiyet çalışmadan gelir Çünkü özel mülkiyet çalışmadan gelir sağlanmasına imkân vermektedir. Bu sağlanmasına imkân vermektedir. Bu açıdan sömürü yalnız emekçiler için söz açıdan sömürü yalnız emekçiler için söz konusu da değildir. Malike ödemede konusu da değildir. Malike ödemede bulunan herkes için; örneğin, sermayedara bulunan herkes için; örneğin, sermayedara faiz ödeyen bir müteşebbis için de söz faiz ödeyen bir müteşebbis için de söz konusudur. konusudur.

Müteşebbisin kârı işçinin sömürüsüne Müteşebbisin kârı işçinin sömürüsüne dayanmaz; kâr yönetime bağlı bir ücrettir. dayanmaz; kâr yönetime bağlı bir ücrettir. Müteşebbis durumu kötüye kullanarak, Müteşebbis durumu kötüye kullanarak, işçilerin ücretlerini aşırı ölçüde düşürebilir. işçilerin ücretlerini aşırı ölçüde düşürebilir. Bu anlamda Saint -Simoncular Sismondi Bu anlamda Saint -Simoncular Sismondi gibi düşünmektedirler. Fakat bu zorunlu gibi düşünmektedirler. Fakat bu zorunlu değildir. Aksine onlara göre, gelecek değildir. Aksine onlara göre, gelecek sanayi toplumunda özel nitelikte emeklere sanayi toplumunda özel nitelikte emeklere büyük ücret ödenecektir.büyük ücret ödenecektir.

K. Marx da sömürüyü kapitalist sistemin K. Marx da sömürüyü kapitalist sistemin bir hatası olarak görmekle beraber, onu bir hatası olarak görmekle beraber, onu Saint - Simonculardan farklı biçimde ele Saint - Simonculardan farklı biçimde ele alır. Aşağıda daha ayrıntılı biçimde alır. Aşağıda daha ayrıntılı biçimde açıklanacağı gibi, ona göre değeri emek açıklanacağı gibi, ona göre değeri emek yaratır; kapitaliste kalan faiz ve kâr yaratır; kapitaliste kalan faiz ve kâr emekçiden bir hırsızlıktır. emekçiden bir hırsızlıktır.

. Kısaca K. Marx'ın sömürü teorisi onun . Kısaca K. Marx'ın sömürü teorisi onun emek - değer teorisine dayanmaktadır. emek - değer teorisine dayanmaktadır. Oysa, Saint - Simoncular değerle Oysa, Saint - Simoncular değerle uğraşmamışlardır. Onlar sadece emeğin uğraşmamışlardır. Onlar sadece emeğin geliri ile mülkiyet geliri arasındaki fark geliri ile mülkiyet geliri arasındaki fark üzerinde durmuşlar; sanayi organizasyonu üzerinde durmuşlar; sanayi organizasyonu içinde tembellere yer olmadığı içinde tembellere yer olmadığı düşüncesinden hareket ederek, düşüncesinden hareket ederek, çalışmadan gelir sağlayan mülkiyete karşı çalışmadan gelir sağlayan mülkiyete karşı çıkmışlardır.çıkmışlardır.

Onların istediği eşitlik fırsat eşitliğidir. Onların istediği eşitlik fırsat eşitliğidir. Doğuma bağlı imtiyazların kaldırılmasını; Doğuma bağlı imtiyazların kaldırılmasını; herkesin yerinin niteliklerine göre, ücretinin herkesin yerinin niteliklerine göre, ücretinin yaptığı işe göre düzenlenmesini isterler. yaptığı işe göre düzenlenmesini isterler. Onlara göre mülkiyet kurumu doğal bir Onlara göre mülkiyet kurumu doğal bir kurum olmayıp, sosyal bir kurumdur; kurum olmayıp, sosyal bir kurumdur; değiştirilebilir. değiştirilebilir.

Miras hakkı kaldırılmalı, devlet yegâne Miras hakkı kaldırılmalı, devlet yegâne mirasçı olmalıdır. Böylece devlete geçen mirasçı olmalıdır. Böylece devlete geçen maddi üretim araçları devlet tarafından maddi üretim araçları devlet tarafından produktif olanlara verilerek işletilmesi produktif olanlara verilerek işletilmesi olanağı sağlanmış olur. Saint - olanağı sağlanmış olur. Saint - Simoncuları eleştirenler bu görüşü Simoncuları eleştirenler bu görüşü gerçekçi bulmamaktadırlar.gerçekçi bulmamaktadırlar.

Saint - Simoncular XIX uncu yüzyılda Saint - Simoncular XIX uncu yüzyılda gelişen sosyalist akımlara esas olabilecek gelişen sosyalist akımlara esas olabilecek düşünceler ortaya atmışlardır. Klasik düşünceler ortaya atmışlardır. Klasik ekonomistlerin fonksiyonel gelir ekonomistlerin fonksiyonel gelir bölüşümünü incelemelerine karşın, onlar bölüşümünü incelemelerine karşın, onlar kişisel gelir bölüşümünü ele almışlar; kişisel gelir bölüşümünü ele almışlar; klasik iktisatçıların toplumsal çıkar olarak klasik iktisatçıların toplumsal çıkar olarak tüketicilerin çıkarları ile kişisel çıkar olarak tüketicilerin çıkarları ile kişisel çıkar olarak üreticilerin çıkarları arasındaki tezat üreticilerin çıkarları arasındaki tezat üzerinde durmalarına karşın, tembellerle üzerinde durmalarına karşın, tembellerle çalışkanlar arasındaki tezat üzerinde çalışkanlar arasındaki tezat üzerinde durmuşlardır. durmuşlardır.

Enfantin'e göre, klasik düşüncenin üretici Enfantin'e göre, klasik düşüncenin üretici ve tüketici ayırımı toplumun üyeleri ve tüketici ayırımı toplumun üyeleri arasındaki ilişkileri hatalı biçimde arasındaki ilişkileri hatalı biçimde yansıtmaktadır. Ayırım çalışkanlar ve yansıtmaktadır. Ayırım çalışkanlar ve tembeller arasında yapılmalıdır. Gerçekten tembeller arasında yapılmalıdır. Gerçekten klasik düşünceye göre, eğer tüketici klasik düşünceye göre, eğer tüketici memnun ise, toplumun çıkarı sağlanmıştır. memnun ise, toplumun çıkarı sağlanmıştır. Oysa sosyalistlere göre, emekçiler sosyal Oysa sosyalistlere göre, emekçiler sosyal hasıladan en yüksek payı alırlarsa hasıladan en yüksek payı alırlarsa toplumun çıkarı sağlanmış olur.toplumun çıkarı sağlanmış olur.

Klasik düşüncenin girişim özgürlüğü ve Klasik düşüncenin girişim özgürlüğü ve rekabet serbestisi içinde kişilerin kendi rekabet serbestisi içinde kişilerin kendi çıkarlarına göre hareket etmeleri sonucu çıkarlarına göre hareket etmeleri sonucu toplum çıkarının sağlanacağını ileri toplum çıkarının sağlanacağını ileri sürmesine karşın, Saint - Simoncular sürmesine karşın, Saint - Simoncular kişisel çıkarla toplum çıkarı arasındaki kişisel çıkarla toplum çıkarı arasındaki ahengin sağlanmasındaki yavaşlık, ahengin sağlanmasındaki yavaşlık, beceriksizlik ve yıkıntılara işaret ederek, beceriksizlik ve yıkıntılara işaret ederek, müdahaleci ve plânlı hareketi zorunlu müdahaleci ve plânlı hareketi zorunlu görmüşlerdir.görmüşlerdir.

BİRLİKÇİ (KOOPERATİFÇİ) BİRLİKÇİ (KOOPERATİFÇİ) EKONOMİSTLER EKONOMİSTLER

Ekonomi düşünceleri tarihinde kooperatifçi Ekonomi düşünceleri tarihinde kooperatifçi ekonomistler adı altında anılan Fransada ekonomistler adı altında anılan Fransada Charles Fourier, Louis Blanc, İngiltere'de Charles Fourier, Louis Blanc, İngiltere'de Robert. Owen v.b. Saint - Simon'culardan Robert. Owen v.b. Saint - Simon'culardan farklı olarak sosyal problemlerin çözümünü farklı olarak sosyal problemlerin çözümünü toplumlaştırmada değil kooperatifleşmede toplumlaştırmada değil kooperatifleşmede aramışlardır. Kooperatifçiler aramışlardır. Kooperatifçiler ferdiyetçidirler; küçük gruplardan oluşan ferdiyetçidirler; küçük gruplardan oluşan birliklere dayanarak, sosyal problemlerin birliklere dayanarak, sosyal problemlerin çözülebileceği inancındadırlar. çözülebileceği inancındadırlar.

Onlara göre, böylece fertler kitle içinde Onlara göre, böylece fertler kitle içinde kişiliklerini kaybetmemiş olacaklardır. Öte kişiliklerini kaybetmemiş olacaklardır. Öte yandan, kooperatif kurmak suretiyle yeni bir yandan, kooperatif kurmak suretiyle yeni bir ortam yaratmak istemeleri nedeni ile ortam yaratmak istemeleri nedeni ile liberalizmden ayrılmaktadırlar.liberalizmden ayrılmaktadırlar.

Kooperatifçiler eski lonca ve gediklerin Fransız Kooperatifçiler eski lonca ve gediklerin Fransız İhtilali ile ortadan kalkması sonucu başlayan İhtilali ile ortadan kalkması sonucu başlayan rekabet serbestisinin etkisi altında kalmışlar; rekabet serbestisinin etkisi altında kalmışlar; rekabeti baskı altında tutmak için kooperatiflerin rekabeti baskı altında tutmak için kooperatiflerin yegane araç olduğunu savunmuşlardır.yegane araç olduğunu savunmuşlardır.

Şimdi bunların düşüncelerini kısaca görelim.Şimdi bunların düşüncelerini kısaca görelim.

a) Charles a) Charles Fourier Fourier

(1772-1837)(1772-1837)

Bir tacirin oğludur. Kendisi, Bir tacirin oğludur. Kendisi, babasının arzusuna rağmen tacir babasının arzusuna rağmen tacir olamamış; ticari firmalarda memur olamamış; ticari firmalarda memur olarak çalışmış; yaşamının olarak çalışmış; yaşamının sonuna kadar küçük bir vatandaş; sonuna kadar küçük bir vatandaş; fakat büyük bir hayalperest fakat büyük bir hayalperest kalmıştır.kalmıştır.

Fourier mevcut burjuva toplumunu Fourier mevcut burjuva toplumunu eleştirerek, kooperatiflere dayanan yeni bir eleştirerek, kooperatiflere dayanan yeni bir toplum düzeni kurulabileceğini ileri toplum düzeni kurulabileceğini ileri sürmüş; bu yeni düzende insanların refah sürmüş; bu yeni düzende insanların refah ve mutluluk içinde daha özgür ve mutluluk içinde daha özgür yaşayabileceklerini ileri sürmüştür. yaşayabileceklerini ileri sürmüştür. Fourier'in Phalanstere adını verdiği bu Fourier'in Phalanstere adını verdiği bu kooperatifler üyelerinin tüketim ve kooperatifler üyelerinin tüketim ve üretimde işbirliği yapmalarına üretimde işbirliği yapmalarına dayanmaktadır. dayanmaktadır.

Yani Phalanstere hem tüketim hem de Yani Phalanstere hem tüketim hem de üretim kooperatifi niteliğinde tamamlanmış üretim kooperatifi niteliğinde tamamlanmış bir kooperatif olacaktır. Ch. Gide ve Ch. bir kooperatif olacaktır. Ch. Gide ve Ch. Rist Phalanstere'i dış görünümü Rist Phalanstere'i dış görünümü bakımından 1500 kişi için teçhiz edilmiş bir bakımından 1500 kişi için teçhiz edilmiş bir otele benzetmektedir otele benzetmektedir

Aynı dam altında yaşam, küçük aile Aynı dam altında yaşam, küçük aile bütçelerini büyük bir bütçe ile ikame bütçelerini büyük bir bütçe ile ikame edeceğinden, giderlerden büyük ölçüde edeceğinden, giderlerden büyük ölçüde tasarruf sağlayacak; ortaklara en az tasarruf sağlayacak; ortaklara en az masrafla en yüksek rahatlığı temin masrafla en yüksek rahatlığı temin edecek; insanlar arasında kinlerin giderek edecek; insanlar arasında kinlerin giderek arttığı, saygının azaldığı burjuva arttığı, saygının azaldığı burjuva toplumundaki ilişkiler yerini sempatiye toplumundaki ilişkiler yerini sempatiye dayanan ilişkilere bırakacaktır.dayanan ilişkilere bırakacaktır.

Phalanstere'ler otel etrafında 400 hektar Phalanstere'ler otel etrafında 400 hektar araziye, atölyelere, sınai kuruluşlara sahip araziye, atölyelere, sınai kuruluşlara sahip olacak, ortaklar tarafından tüketilen mallar olacak, ortaklar tarafından tüketilen mallar ortaklar tarafından üretilecektir. Kısaca ortaklar tarafından üretilecektir. Kısaca Phalanstere kendi kendine yeten bir Phalanstere kendi kendine yeten bir mikrokosmos olacak; üretim fazlası olursa, mikrokosmos olacak; üretim fazlası olursa, bununla diğer phalansterelerden eksikliği bununla diğer phalansterelerden eksikliği duyulan ürünler satın alınacaktır. duyulan ürünler satın alınacaktır.

Phalanstere'ler anonim ortaklık biçiminde Phalanstere'ler anonim ortaklık biçiminde kurulacak; elde edilen kârın 4/12 si kurulacak; elde edilen kârın 4/12 si hissedarlara, 5/12 si emekçilere, 3/12 si hissedarlara, 5/12 si emekçilere, 3/12 si beceriye dağıtılacaktır. Beceri çalışanların beceriye dağıtılacaktır. Beceri çalışanların oyu ile belirlenecektir. Phalanstere'de işin oyu ile belirlenecektir. Phalanstere'de işin verimi artacaktır. verimi artacaktır.

Çünkü işçi aynı zamanda hisse sahibidir. Çünkü işçi aynı zamanda hisse sahibidir. İşçi yalnız kendi emeğine dayanarak kâra İşçi yalnız kendi emeğine dayanarak kâra katılmayacak, sermaye payına göre, katılmayacak, sermaye payına göre, becerisine göre de pay alacaktır. Hissedar becerisine göre de pay alacaktır. Hissedar veya seçilmiş direktör olarak yönetime veya seçilmiş direktör olarak yönetime katılabilecektir.katılabilecektir.

XIX uncu yüzyılda sanayileşme ile birlikte XIX uncu yüzyılda sanayileşme ile birlikte ortaya çıkan sınıf mü cadelesini ortaya çıkan sınıf mü cadelesini körükliyecek yerde emek ve sermaye körükliyecek yerde emek ve sermaye birliğini sağlamak, mülkiyeti kaldıracak birliğini sağlamak, mülkiyeti kaldıracak yerde yaygınlaştırmak suretiyle ücret yerde yaygınlaştırmak suretiyle ücret sisteminin kaldırılmasını amaçlayan sisteminin kaldırılmasını amaçlayan sosyalist hareketlerde Fourier'in sosyalist hareketlerde Fourier'in düşünceleri etkili olmuştur. Örneğin düşünceleri etkili olmuştur. Örneğin İngiltere'de «co-partnership», Fransa'da İngiltere'de «co-partnership», Fransa'da «société de participation ouvriére», «société de participation ouvriére», Almanya'daki «Arbeitsgewinnbeteiligung»ı Almanya'daki «Arbeitsgewinnbeteiligung»ı zikredebiliriz. zikredebiliriz.

Fourier'e göre, barbar ve esarete dayanan Fourier'e göre, barbar ve esarete dayanan toplumlarda olsun, uygar toplumlarda toplumlarda olsun, uygar toplumlarda olsun, insanı çalışmaya sevk eden itici güç olsun, insanı çalışmaya sevk eden itici güç zorlama, sefalet veya kişisel çıkardır. O zorlama, sefalet veya kişisel çıkardır. O insanın sefalet veya kâr saiki ya da insanın sefalet veya kâr saiki ya da efendisinin emri ile çalışmaya zorlandığı efendisinin emri ile çalışmaya zorlandığı bir sosyal düzene karşıdır. Ona göre, bir sosyal düzene karşıdır. Ona göre, çalışma cazip hale konmalı, bir spor, bir çalışma cazip hale konmalı, bir spor, bir eğlence olmalı. eğlence olmalı.

Bu ise, şu üç koşul altında gerçekleşebilir:Bu ise, şu üç koşul altında gerçekleşebilir: i) Sınai işin mümkün olduğu kadar i) Sınai işin mümkün olduğu kadar

tarımsal, daha iyisi bahçe işi ile ikame tarımsal, daha iyisi bahçe işi ile ikame olunması;olunması;

ii) üretimin çeşitli kademelerinde herkesin ii) üretimin çeşitli kademelerinde herkesin kendine en uygun gelen, cazip işte kendine en uygun gelen, cazip işte çalışması;çalışması;

iii) herkese en azından asgari geçim hakkı iii) herkese en azından asgari geçim hakkı tanınarak, kendisine en uygun işi seçme tanınarak, kendisine en uygun işi seçme olanağının tanınmasıdır.olanağının tanınmasıdır.

Fourier'e göre, tarım sanayiden daha Fourier'e göre, tarım sanayiden daha önemlidir. Tarımda da bahçecilik caziptir. önemlidir. Tarımda da bahçecilik caziptir. Phalanstere'ler 1500 kişi veya 400 aileyi Phalanstere'ler 1500 kişi veya 400 aileyi kapsıyan güzel köylerden oluşacak; bu kapsıyan güzel köylerden oluşacak; bu köyler ırmağı olan, tepeciklerle çevrili, köyler ırmağı olan, tepeciklerle çevrili, arkası ormana dayalı yerlerde kurulacak; arkası ormana dayalı yerlerde kurulacak; sağlık koşulları yerinde ve estetiği tatmin sağlık koşulları yerinde ve estetiği tatmin edici olacaktır.edici olacaktır.

Fourier kuşkusuz hayali geniş bir kimsedir. Fourier kuşkusuz hayali geniş bir kimsedir. Düşünceleri kooperatifçiliğin gelişmesinde Düşünceleri kooperatifçiliğin gelişmesinde etkili olmuş; XIX uncu yüzyıldaki sosyal etkili olmuş; XIX uncu yüzyıldaki sosyal hareketlere öncülük etmiştir.hareketlere öncülük etmiştir.

b)b)Louis BlancLouis Blanc(1811-1882)(1811-1882)

Zamanının ünlü gazetecilerinden ve ileri Zamanının ünlü gazetecilerinden ve ileri demokrat partinin konuşmacılarından biri demokrat partinin konuşmacılarından biri olan Louis Blanc 1839 da yayınlamaya olan Louis Blanc 1839 da yayınlamaya başladığı «Re-vue de Progres Politique, başladığı «Re-vue de Progres Politique, Social et Litteraire» — Sosyal, Politik ve Social et Litteraire» — Sosyal, Politik ve Ede bi İlerleme Dergisi — inde ve 1841 de Ede bi İlerleme Dergisi — inde ve 1841 de yayınladığı «L'Organisation de Travail» yayınladığı «L'Organisation de Travail» adlı kitabındaki düşünceleri ile 1848 adlı kitabındaki düşünceleri ile 1848 İhtilâlinde Fransız sosyaliz mini en iyi İhtilâlinde Fransız sosyaliz mini en iyi temsil eden bir kişi olarak görülmüş, temsil eden bir kişi olarak görülmüş,

İhtilâlden sonra Fransa'da kurulan geçici İhtilâlden sonra Fransa'da kurulan geçici hükümete işçi temsilcisi olarak katılmış; hükümete işçi temsilcisi olarak katılmış; modern toplumun iyileşmesini modern toplumun iyileşmesini kooperatifçilikte gören sosyalistler grubuna kooperatifçilikte gören sosyalistler grubuna dahil bir kimsedir.dahil bir kimsedir.

Louis Blanc klasik ekonomistlerin liberal Louis Blanc klasik ekonomistlerin liberal görüşüne karşı çıkmış; Kitabının büyük bir görüşüne karşı çıkmış; Kitabının büyük bir bölümünde rekabetin sakıncalarını bölümünde rekabetin sakıncalarını anlatmıştır. Ona göre rekabet ekonomik anlatmıştır. Ona göre rekabet ekonomik krizlerin sebebidir; tekellere yol krizlerin sebebidir; tekellere yol açmaktadır; işçilerin sömürülmesine neden açmaktadır; işçilerin sömürülmesine neden olmaktadır. Rekabet güçlüler yararına olmaktadır. Rekabet güçlüler yararına işitmektedir; rekabet uluslararası işitmektedir; rekabet uluslararası savaşların da sebebidir. savaşların da sebebidir.

Rekabetin bu sakıncalarını ortadan Rekabetin bu sakıncalarını ortadan kaldırmak için rekabeti ortadan kaldırmak kaldırmak için rekabeti ortadan kaldırmak şarttır. Bunun için toplum düzenini sosyal şarttır. Bunun için toplum düzenini sosyal atölyeler kurarak değiştirmek gerekir. atölyeler kurarak değiştirmek gerekir. Sosyal atölyeler Fourier'in Sosyal atölyeler Fourier'in mikrokosmosunda olduğu gibi iktisadi mikrokosmosunda olduğu gibi iktisadi yaşamın her yanını kapsamaz. O bir çeşit yaşamın her yanını kapsamaz. O bir çeşit işçi üretim kooperatifidir. işçi üretim kooperatifidir.

Ona göre, bütün temel üretim kollarında Ona göre, bütün temel üretim kollarında bir sosyal atölye kurulmalı, kuruluş için bir sosyal atölye kurulmalı, kuruluş için gerekli sermaye devletçe sağlanmalıdır. gerekli sermaye devletçe sağlanmalıdır. Sosyal atölyeyi kuranlar yeteneklerine Sosyal atölyeyi kuranlar yeteneklerine göre üretime katılmalı, eşit pay almalıdır. göre üretime katılmalı, eşit pay almalıdır. Bu prensip bugün uygulanamıyorsa, Bu prensip bugün uygulanamıyorsa, bunun sebebi bugünkü nesillere verilen bunun sebebi bugünkü nesillere verilen yanlış, antisosyal eğitimden ileri yanlış, antisosyal eğitimden ileri gelmektedir. gelmektedir.

Gelecekte yeni eğitimle düşünceler ve Gelecekte yeni eğitimle düşünceler ve gelenekler değişecektir. Atölyelerdeki gelenekler değişecektir. Atölyelerdeki hiyerarşi seçimle düzenlenmelidir. Sosyal hiyerarşi seçimle düzenlenmelidir. Sosyal atölyelerin ilk kuruluşunda üyeler en etkin atölyelerin ilk kuruluşunda üyeler en etkin olanı seçmekte güçlük çekeceklerinden, olanı seçmekte güçlük çekeceklerinden, hiyerarşi devlet tarafından düzenlenebilir.hiyerarşi devlet tarafından düzenlenebilir.

Ch. Gide ve Ch. Rist'e göre 18, sosyal atölyeler Ch. Gide ve Ch. Rist'e göre 18, sosyal atölyeler gelecekteki kollektivist toplumun tohumunu gelecekteki kollektivist toplumun tohumunu oluşturmuştur. Louis Blanc'ın sosyal atölyelere oluşturmuştur. Louis Blanc'ın sosyal atölyelere kuruluş sermayesinin devletçe sağlanması kuruluş sermayesinin devletçe sağlanması yolundaki düşüncesi Fourier ve R. Owen'e yolundaki düşüncesi Fourier ve R. Owen'e nazaran daha gerçekçi gösterilmesine neden nazaran daha gerçekçi gösterilmesine neden olmuştur. Ona göre, sosyal atölyelerin kuruluşu olmuştur. Ona göre, sosyal atölyelerin kuruluşu için ilk sermayeyi veren devlet bu atölyeleri için ilk sermayeyi veren devlet bu atölyeleri kontrol etmelidir. O kooperatifçi sosyalizmle kontrol etmelidir. O kooperatifçi sosyalizmle devlet sosyalizmini birleştirmiş olmaktadır. devlet sosyalizmini birleştirmiş olmaktadır. Atölyelerde ekonomik motif kişisel çıkar yerine, Atölyelerde ekonomik motif kişisel çıkar yerine, iş yapma şerefi olacaktır.iş yapma şerefi olacaktır.

Atelyede sağlanan safi kazancın, 1/3 i Atelyede sağlanan safi kazancın, 1/3 i işçilerin ücretlerine ilaveten işçilere işçilerin ücretlerine ilaveten işçilere dağıtılacak; 1/3 i hastaların, yaşlıların, dağıtılacak; 1/3 i hastaların, yaşlıların, malûllerin bakımına harcanacak; 1/3 i malûllerin bakımına harcanacak; 1/3 i atölye kuruluşlarına harcanacaktır. atölye kuruluşlarına harcanacaktır. Üretimin maliyetine devletten alınan Üretimin maliyetine devletten alınan sermaye için ödenecek faiz de dahildir. sermaye için ödenecek faiz de dahildir.

Böylece o faizi meşru görmekte; ancak Böylece o faizi meşru görmekte; ancak kârı kabul etmemektedir. Ona göre, yalnız kârı kabul etmemektedir. Ona göre, yalnız üretime emekle katılmanın payı vardır, üretime emekle katılmanın payı vardır, çalışma bir haktır. İşsizler devletten iş çalışma bir haktır. İşsizler devletten iş isteme hakkına sahip olmalıdırlar. Devlet isteme hakkına sahip olmalıdırlar. Devlet işsizlere iş bularak, onlara asgari geçim işsizlere iş bularak, onlara asgari geçim sağlamakla yükümlü olmalıdır.sağlamakla yükümlü olmalıdır.

Louis Blanc 1848 İhtilalinden sonra Louis Blanc 1848 İhtilalinden sonra kurulan hükümete bakan olarak girdikten kurulan hükümete bakan olarak girdikten sonra, düşüncelerini uygulamaya çalışmış; sonra, düşüncelerini uygulamaya çalışmış; işsizlere iş sağlamak için milli atölyeler işsizlere iş sağlamak için milli atölyeler kurulmuştur. Ancak bu kuruluşlar kurulmuştur. Ancak bu kuruluşlar bekleneni verememiş, normal koşullara bekleneni verememiş, normal koşullara dönülünce ortadan kaldırılmışlardır. dönülünce ortadan kaldırılmışlardır.

Louis Blanc hiç bir zaman eylemci Louis Blanc hiç bir zaman eylemci olmamıştır. Ona göre, kurulacak sosyal olmamıştır. Ona göre, kurulacak sosyal atölyeler özel teşebbüslere örnek olacak; atölyeler özel teşebbüslere örnek olacak; onlar da sosyal atölyeler biçiminde onlar da sosyal atölyeler biçiminde organize olmak isteyeceklerdi. organize olmak isteyeceklerdi.

Çünkü sosyal atölyelerle rekabet Çünkü sosyal atölyelerle rekabet edemeyeceklerdi. O sosyal atölyelerin edemeyeceklerdi. O sosyal atölyelerin kuruluşunu devletten beklemekle daha kuruluşunu devletten beklemekle daha gerçekçi idi ve Fourier ve Robert gerçekçi idi ve Fourier ve Robert Owen'den ayrılıyordu.Owen'den ayrılıyordu.

Fransa'da işçi üretim kooperatifleri Louis Fransa'da işçi üretim kooperatifleri Louis Blanc'in etkisi altında genellikle devlet Blanc'in etkisi altında genellikle devlet yardımı ile kurulmuşlardır. Ancak, bu yardımı ile kurulmuşlardır. Ancak, bu kooperatifler Louis Blanc'in düşüncelerinin kooperatifler Louis Blanc'in düşüncelerinin aksine başarılı olamamışlardır. Çünkü aksine başarılı olamamışlardır. Çünkü işçiler modern işletmelerin gerektirdiği işçiler modern işletmelerin gerektirdiği büyük sermayeyi sağlayacak ekonomik büyük sermayeyi sağlayacak ekonomik güce sahip değildirler; hem işçi hem güce sahip değildirler; hem işçi hem patron durumunda olmaları patron durumunda olmaları küçümsenmeyecek yönetim güçlükleri küçümsenmeyecek yönetim güçlükleri meydana getirmektedir, v.b.meydana getirmektedir, v.b.

c) c) Robert Owen Robert Owen

(1771-1858) (1771-1858)

Babası bir küçük sanatkâr olan R. Babası bir küçük sanatkâr olan R. Owen çocukluk yaşlarını çalışarak Owen çocukluk yaşlarını çalışarak geçirmiş; genç yaşta büyük geçirmiş; genç yaşta büyük tecrübe sahibi olmuş; çırak olarak tecrübe sahibi olmuş; çırak olarak işe başlayarak, fabrikatörlüğe işe başlayarak, fabrikatörlüğe kadar yükselmiş büyük bir kadar yükselmiş büyük bir işadamıdır. O bütün sosyalistler işadamıdır. O bütün sosyalistler arasında kendine özgü bir kişiliğe arasında kendine özgü bir kişiliğe sahiptir. sahiptir.

O işçilere kapitalistlerin sermayesinin O işçilere kapitalistlerin sermayesinin kamulaştırılması amacını tavsiye etmemiş; kamulaştırılması amacını tavsiye etmemiş; yeni sermaye yaratılmasını önermiştir. yeni sermaye yaratılmasını önermiştir. Günümüzde de kooperatifçiliği Günümüzde de kooperatifçiliği kollektivizmden ayıran önemli noktalardan kollektivizmden ayıran önemli noktalardan biri budur.biri budur.

R. Owen bir sosyal ıslahatçıdır. O işçi R. Owen bir sosyal ıslahatçıdır. O işçi refahını sağlayan bir çok kurumlar refahını sağlayan bir çok kurumlar meydana getirmiştir. New-Lanark'daki meydana getirmiştir. New-Lanark'daki fabrikasında günümüzde işletme fabrikasında günümüzde işletme düzeyinde sosyal politika konusuna giren düzeyinde sosyal politika konusuna giren bir çok kurumlar meydana getirmiş, reform bir çok kurumlar meydana getirmiş, reform hareketlerine girişmiştir. hareketlerine girişmiştir.

Örneğin, işçiler arasında tasarruf ve Örneğin, işçiler arasında tasarruf ve yardımlaşma sandığı kurulması, kantin yardımlaşma sandığı kurulması, kantin açılması, bahçeli işçi evi yapılması, kitaplık açılması, bahçeli işçi evi yapılması, kitaplık kurulması, işçi çocuklarının bakımını kurulması, işçi çocuklarının bakımını sağlayacak kreşler meydana getirilmesi, sağlayacak kreşler meydana getirilmesi, işçi ücretlerinin yükseltilmesi, çalışma işçi ücretlerinin yükseltilmesi, çalışma süresinin 17 saatten 10 saate indirilmesi, süresinin 17 saatten 10 saate indirilmesi, hastalık ve kazalara karşı tedbir alınması hastalık ve kazalara karşı tedbir alınması v.b. Ona göre, kısa çalışma süresi, yüksek v.b. Ona göre, kısa çalışma süresi, yüksek ücret ödenmesi emeğin verimini ücret ödenmesi emeğin verimini yükseltmektedir.yükseltmektedir.

R. Owen fabrikasının zamanında örnek R. Owen fabrikasının zamanında örnek fabrika olarak gösterilmesine karşın, öteki fabrika olarak gösterilmesine karşın, öteki işverenleri aynı ıslahat tedbirleri almaya işverenleri aynı ıslahat tedbirleri almaya itmediğini görünce, hükümetleri tedbir itmediğini görünce, hükümetleri tedbir almaya inandırmak için çalışmış; almaya inandırmak için çalışmış; çocukların asgari çalışma yaşını 9 a çocukların asgari çalışma yaşını 9 a yükselten 1819 tarihli fabrika kanununun yükselten 1819 tarihli fabrika kanununun çıkarılmasında etkili olmuş; çıkarılmasında etkili olmuş;

yabancı kralları ve politikacıları benzer yabancı kralları ve politikacıları benzer ıslahat tedbirlerinin yararlarına ıslahat tedbirlerinin yararlarına inandırmağa çaba harcamıştır. Bu yüzden inandırmağa çaba harcamıştır. Bu yüzden R. Owen uluslararası sosyal politikanın R. Owen uluslararası sosyal politikanın gelişmesini hazırlayan bir kişi olarak da gelişmesini hazırlayan bir kişi olarak da görülmektedir.görülmektedir.

R. Owen sosyal problemlerin çözümü için R. Owen sosyal problemlerin çözümü için yeni bu ortam yaratılması yeni bu ortam yaratılması düşüncesindedir. Ona göre, insan doğal düşüncesindedir. Ona göre, insan doğal olarak iyidir; insanı bozan çevredir. O olarak iyidir; insanı bozan çevredir. O halde çevreyi düzeltmek gereklidir. Ona halde çevreyi düzeltmek gereklidir. Ona göre, kâr motifi bütün fenalıkların temelidir. göre, kâr motifi bütün fenalıkların temelidir. Kâr maliyeti aşan bir gelirdir. Kâr maliyeti aşan bir gelirdir.

Adil fiyat maliyete eşit olan fiyattır. Ürünler Adil fiyat maliyete eşit olan fiyattır. Ürünler maliyet fiyatına göre satılmalıdır. Kâr maliyet fiyatına göre satılmalıdır. Kâr sadece gayrı adil değil, aynı zamanda sadece gayrı adil değil, aynı zamanda fazla üretim, az tüketime yol açarak fazla üretim, az tüketime yol açarak ekonomik krizlere neden olmaktadır. ekonomik krizlere neden olmaktadır. Çünkü kâr işçinin emeğinin ürününü satın Çünkü kâr işçinin emeğinin ürününü satın alma olanağını ortadan kaldırmaktadır.alma olanağını ortadan kaldırmaktadır.

Bilindiği gibi, liberal ekonomistler rekabetin Bilindiği gibi, liberal ekonomistler rekabetin aşırı ,kâra engel olacağı inancındadırlar. aşırı ,kâra engel olacağı inancındadırlar. R. Owen bu görüşe katılmaz. Ona göre, R. Owen bu görüşe katılmaz. Ona göre, rekabet ve kâr birbirinden ayrılmaz; biri rekabet ve kâr birbirinden ayrılmaz; biri savaş ise, öteki ganimettir. Kârı ortadan savaş ise, öteki ganimettir. Kârı ortadan kaldırmak için parayı ortadan kaldırmak kaldırmak için parayı ortadan kaldırmak lâzımdır. Çünkü kâr para ile lâzımdır. Çünkü kâr para ile gerçekleşmektedir. gerçekleşmektedir.

Paranın ortadan kaldırılması, para yerine Paranın ortadan kaldırılması, para yerine emek-notu kullanılması ile emek-notu kullanılması ile gerçekleştirilebilir. R. Owen bu maksatla gerçekleştirilebilir. R. Owen bu maksatla 1832 de Londra'da bir emek mübadele 1832 de Londra'da bir emek mübadele borsası «National Equitable Labour borsası «National Equitable Labour Exchange» kurarak, bu borsada malların, Exchange» kurarak, bu borsada malların, bu malların üretiminde harcanan emek bu malların üretiminde harcanan emek oranına göre değiştirilmesi denemesine oranına göre değiştirilmesi denemesine girişmiştir. girişmiştir.

Borsanın ortaklarına, borsaya getirdikleri Borsanın ortaklarına, borsaya getirdikleri mallar karşılığında, bu malların üretimi için mallar karşılığında, bu malların üretimi için harcadıkları iş-saatine göre emek-notu harcadıkları iş-saatine göre emek-notu verilecek; borsadan bu emek-notu verilecek; borsadan bu emek-notu değerinde mal alabileceklerdi. Önceleri değerinde mal alabileceklerdi. Önceleri nisbi bir başarı kazanıldı ise de, sonraları nisbi bir başarı kazanıldı ise de, sonraları ortakların dışarıda satabildikleri malları ortakların dışarıda satabildikleri malları serbest piyasada satarak, satamadıkları serbest piyasada satarak, satamadıkları malları mübadele mağazasına getirip iş malları mübadele mağazasına getirip iş bonosu almaları mağazanın satılmayan bonosu almaları mağazanın satılmayan mallarla dolmasına yol açtı ve mağaza mallarla dolmasına yol açtı ve mağaza iflas etti. iflas etti.

Oysa, bu denemeden on sene sonra Oysa, bu denemeden on sene sonra Rochdale’de öncülerini kurdukları tüketim Rochdale’de öncülerini kurdukları tüketim kooperatifi ile üretici ile tüketici arasındaki kooperatifi ile üretici ile tüketici arasındaki ticaret halkalarını ortadan kaldırmak veya ticaret halkalarını ortadan kaldırmak veya azaltmak yolu ile kâra engel olmak azaltmak yolu ile kâra engel olmak istemişler; para kurumuna istemişler; para kurumuna dokunmamışlardır. Gerçekten para ile kâr dokunmamışlardır. Gerçekten para ile kâr arasında doğrudan bir ilişki yoktur. arasında doğrudan bir ilişki yoktur. Nitekim, Batılı tacirlerin Afrika'da silah Nitekim, Batılı tacirlerin Afrika'da silah karşılığında kauçuk almak suretiyle para karşılığında kauçuk almak suretiyle para kullanmadan büyük kârlar sağladıkları kullanmadan büyük kârlar sağladıkları bilinmektedir. bilinmektedir.

R. Owen'in çevreyi düzeltme amacına R. Owen'in çevreyi düzeltme amacına yönelik girişimlerinden diğer birisi yönelik girişimlerinden diğer birisi Amerika'da kurduğu kolonidir. Bunun için Amerika'da kurduğu kolonidir. Bunun için Amerika'ya gönderdiği 2500 kişinin Amerika'ya gönderdiği 2500 kişinin genellikle çiftçi ve tembel insanlardan genellikle çiftçi ve tembel insanlardan oluşması, bunların çalışmadan refaha oluşması, bunların çalışmadan refaha kavuşacakları inancında olmaları, girişimin kavuşacakları inancında olmaları, girişimin başarısızlıkla sonuçlanmasına neden başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olmuştur.olmuştur.

R. Owen'in Londra'daki mübadele R. Owen'in Londra'daki mübadele mağazası, Amerika'daki koloni girişimi mağazası, Amerika'daki koloni girişimi başarılı olmamakla beraber, başarılı olmamakla beraber, kooperatifçiliğin gelişmesinde etkili kooperatifçiliğin gelişmesinde etkili olmuştur. O kooperatifleri rekabeti baskı olmuştur. O kooperatifleri rekabeti baskı altında tutacak bir araç olarak görmekte, altında tutacak bir araç olarak görmekte, kâr güdüsüne ve rekabet serbestisine kâr güdüsüne ve rekabet serbestisine dayanan iktisadi ve sosyal organizasyonun dayanan iktisadi ve sosyal organizasyonun kooperatifçiliği geliştirerek kooperatifçiliği geliştirerek değiştirilebileceğine inanmaktadır. Onun değiştirilebileceğine inanmaktadır. Onun girişimleri XIX uncu yüzyıldaki büyük girişimleri XIX uncu yüzyıldaki büyük sosyal hareketlerin başlangıç noktası sosyal hareketlerin başlangıç noktası olmuştur.olmuştur.

R. Owen mübadele mağazası, R. Owen mübadele mağazası, Amerika'daki koloni girişiminde başarı Amerika'daki koloni girişiminde başarı sağlayamamakla beraber, kooperatifçiliğin sağlayamamakla beraber, kooperatifçiliğin gelişmesinde etkili olmuştur. Rochdale'de gelişmesinde etkili olmuştur. Rochdale'de 28 dokuma işçisi tarafından kurulan 28 dokuma işçisi tarafından kurulan tüketim kooperatifine hakim olan düşünce tüketim kooperatifine hakim olan düşünce R. Owen tarafından ortaya atılmıştır.R. Owen tarafından ortaya atılmıştır.