Standardi Za Celik

UDRUENJE CRNE METALURGIJE

JUS-EN

* * STANDARDI

ZA V 0>

ELIK 0>

OZNAAVANJE - NAMENA - POREENJE

*

% +

2005.

UDRUENJE CRNE METALURGIJE

STANDARDI ZA

ELIK

JUS - JUS EN - EN DIN - GOST OZNAAVANJE - NAMENA POREDJENJE

Autor Dr Savo Markovi, dipl.nz.metalurgie

Beograd, 2005. godine

Izdava: GRAFOPAN BEOGRAD

Autor: Dr Savo Markovi, dipl.in.metalurgije

Izdava: Grafopan-Beograd

Rccenzija: U elezarama u Smederevu i Nikiu

CIP Karajioi M3auHja y ny6jiHKaanjn

1 lapoAiii f)Mi>jiMTei

S A L) R A J

Strana

1. D E F I N I C I J E Z A E L E Z O , G V O D J E ! E L I K I t . l . E L E Z O ' 1.2. G V O D J E I 1.3. E L I K !

2. P O D E L A E L I K A 2.1. P O D E L A E L I K A PO O S N O V U L E G I R A N O S T I 2 2.2. P O D E L A E L I K A PO O S N O V U K V A L I T E T A 2

2.2.1. Nelegirani osnovni elik 2.2.2. Nelegirani kvalitetni elik 2.2.3. Nelegirani plemeniti elici ;

2.3. L E G I R A N I E L I C I ' 2.3.1. Lcgirani kvalitetni elici *

2.3.2. Leirani plemeniti elici

3. S I S T E M Z A O Z N A A V A N J E E L I K A - Deo 1. ( J U S E N 10027-1) ! 3.1. P R E D M E T I P O D R U J E PR1MENE . 4

3.2. D E F I N I C I J E -i 3.3. PR INC IP -I 3.4. K L A S I F I K A C I J A U O K V I R U O Z N A K A 3.5. S T R U K T U R A O Z N A K E :

3.5.1. el ic i koji se oznaavaju na osnovu upotrebe "> 3.5.2. elici koji se oznaavaju na osnovu hemijskog sastava

4. S I S T E M Z A O Z N A A V A N J E E L I K A - Deo 2. ( J U S E N 10027-2) " 4. i . P R E D M E T I P O D R U J E PRI M E N E l>

4.2 D E F I N I C I J E ' '> 4.3. P R I N C I P '' 4.4. S T R U K T U R A B R O J A N I H O Z N A K A E L I K A i "

5. S I S T E M Z A O Z N A A V A N J E E L I K A ( J U S C U 10260) 20 5.1. P R E D M E T I P O D R U J E P R I M E N E 2 5.2. D E F I N I C I J E 5.3. D O D A T N E O Z N A K E 20

6. SISTE.VI O Z N A A V A N J A E L I K A B R O J A N O M O Z N A K O M

6.1. G L A V N A G R U P A W 6.2. E T V H R O C J F A K S K A G R U P A Z A E L I K V> 6.3. C I F R E N A E S TOM I S E D M O M M E S T U 40

7. S I S T E M O Z N A A V A N J A E L I K A ( D I N 17006) 7.1. N E L E G I R A N I E L I C I 11

7.2. L E G I R A N I E L I C I

8. S I S T E M O Z N A A V A N J A E L I K A ( J U S C.U0.002) 45 8 . ! . U G L J E N I N I E L I K 8.2. L E G I R A N I E L I K '5 8.3. M I K R O L E G I R A N 1 E l . I C i 46

Slrami

8.4. O Z N A A V A N J E V R S T A E L I K A 46

9. OZNAAVANJE EL IKA PO GOST-u 5.3

9.1. K L A S I F I K A C I J A E L I K A PO H E M U S K O M S A S T A V U 53

10. DEF IN IC I JE PRO IZVODA OD EL IKA (JUS EN 10079) 58 10.1. P R E D M E T I P O D R U J E P R I M E N E 58 10.2. N O R M A T I V N E R E F E R E N C E 58 10.3. T E N I E L I K 58 10.4. INGOTI I P O L U P R O I Z V O D I 58

10.4.1. Ingoti 58 10.4.2. Poluproizvodi 59

10.5. PLJOSNAT1 PROIZVODI 60 10.5.1. Definicija 60 10.5.2. Pljosnati proizvodi bez prevlake 60 10.5.3. cl ic i za primenu u elektrotehnici 62 10.5.4. Pljosnati proizvodi za ambalau 63 10.5.5. Toplovaljani i hladnovaljani pljosnati proizvodi sa prevlakom ... 61 10.5.6. Profdisani limovi 66 10.5.7. Kompozitni proizvodi 67

10.6. D U G A K I P R O I Z V O D I 6~ 10.6.1. Definicija 7 10.6.2. Valjana ica 67 10.6.3. Vuena ica 68 10.6.4. ipke izradjene deformacijom u toplom stanju 68 10.6.5. Hladnodeformisani.proizvodi sasvetlom povrinom 69 10.6.6. Proizvodi (betonski elici) sa rebrastim ili nazubljenim

povrinama 70 10.6.7. Toplovaljani profili 70 10.6.8. Zavareni profili 73 10.6.9. Hladnooblikovani profili 73 10.6.10.Proizvodi u obliku cevi 74

10.7. O S T A L I P R O I Z V O D I 10.7.1. Otkovci dobijeni sobodnim kovanjem 10.7.2. Otkovci dobijeni kovanjem ili kovakim presovatijem

u kalupima 7> 10.7.3. Odlivci 10.7.4. Proizvodi metalurgije praha '5

11. UPOREDN1 PREGLED NAJVANI J IH STANDARDA

D1N-EN-JUSEN (JUS) (od DIN 174 do DIN 59470) 88

12. UPOREDNI P R E G L E D STANDARDA ZA E L I K A I PRO IZVODE

OI) E L I K A JUS (JUS EN) - DIN-EN 147

13. UPOREDNI P R E G L E D NAJVANI J IH STANDARDA EN-DIN-JUS i 52

14. OZNAKE 1 PORBDJENJE EL IKA PO A-B-C-D-nom

REDOSLEDU 1 5 6

15. PREGLED EL IKA PO RASTUIM B R O J A N I M O Z N A K A M A 212

II

KOMENTAR AUTORA UZ TEKST KOJI SLEDI

Skoro est godina nakon objavljivanja prirunika "Standardi za elik" je period u kojem su

se desile izvesne promerie zbog zamene nacionalnih standarda Evropskim standardima, u

kojem su Evropski standardi prihvaeni u potpunosti kao fUS-EN standardi i u kojem su se

stekla odredjena saznanja u smislu poboljanja sadraja pomenutog prirunika.

estogodinje korienje ovog prirunika omoguilo je korisnicima da sagledaju

eventualne nedostatke po osnovu kojih su dobijene i konkretne sugestije kako bi prirunik

bio to prikladniji za svakodnevnu upotrebu.

Pnhvatajui sugestije i registrujui sve promene nastale u prethodnih est godina, autor

ovog prirunika je izvrio znaajne promene i dopune sadraja prvotampancg izdanja, a

one se prvenstveno odnose na novousvojene Evropske standarde umesto nacionalnih, kao

i na upotpunjavanje vrsta elika koje se redje sreu u upotrebi. Osim toga, kako je u

medjuvremenu prihvaeno oko 40 Evropskih standarda kao JUS-EN standardi, s ime su

adekvatni JUS-standardi stavljeni van upotrebe, to je samo po sebi bio dovoljan razlog da

se sve te promene prezentiraju strunim licima koja su po bilo kom osnovu upuena na

korienje standarda za elik.

Autor

Dr Savo Markovi, dipl.in.metalurgije

Beograd, 2005.godine

1. DEFINICIJE ZA ELEZO, GVODJE I ELIK

1.1. ELEZO

elezo je metal sa prosenim atomskim brojem S5,85 i takoin topljenja 1530C (5

C). U vrstom stanju moe se nalaziti u dve modifikacije: ot-i 5-elezo sa prostorno

centriranom kubnom reetkom i -/-elezo sa povrinski centriranom kobnom

reetkom, -elezo postojano je ispod 911C, y-elezo je postojano izmedju 911C

i 1392C, a 8-elezo iznad 1392 C. Iznad Kiri-temperature (768 C) .-elezo je

nemagnetno i ponekad se naziva 1-elezo.

(IRON-eng., EISEN-nem.)

1.2. GVODJE

Gvodje je legura eleza sa preko 2% ugljenika, a najee je proizvod iz visoke

pei. Ovakvo gvodje (iz visoke pei) se koristi kao uloak za proizvodnju elika,

koristi se kao gotov proizvod ili se naknadno obradjuje mainskm obradom

(skidanjem strugotine). Nepogodno je za dalje postupke plastine prerade. Pored

ugljenika, u gvodju su prisutni i dragi elementi (legirajui ili pratei), a naroito

silicijuin i mangan. Prema izgledu preloma razlikuju se belo (sa ugljenikom u

obliku karbida) i sivo gvodje (sa ugljenikom u obliku grafita), a prema obliku

izdvojenog grafita razlikuje se sivo gvodje sa lamelamim grafitom i gvodje sa

nodulamim grafitom.

(PIG IRON-eng., ROHEISEN-nem.)

1.3. ELIK

elik je legura na bazi eleza koje sadri ugljeriik ili ugljenik i druge hemijske

elemente. elici se najee proizvode u konvertorima, zatim u elektropeima i

sve manje u. tzv. SM-peima. Prema hernijskom sastavu elici se dele na ugljenine

(nelegirane) i legirane. Ugljenini elici se dele na niskougljemne (do 0,25%C),

srednjeugljenine (0,25-0,60%C) i visokougljenir.e elike (vie od 0,60%C). Kod

ugljeninih elika najvei sadraj ugljenika je oko 2,0%C, a u visokolegiranim

elicima i do 2,5%C. Opte prihvaena granica pri podeli na nisko i visokolegirane

elike je na oko 5% ukupnog sadraja legirajuih elemenata, mada je po novini

vaeim standardima legiranost elika definisana pojedinanim sadrajem svakog

legirajueg elementa (vidi standard EN 10020).

Prema nameni, elici se najee dele na konstrukcione i alatne, na elike

sposobne za deformaciju u toplom i hladnom stanju, na elike za termiku obradu,

na kvalitetne i plemenite itd.

elik se razlikuje od gvodja (po sadraju ugljenika), kao i od tehnikog eleza

koje, ipak, ima u sebi malo ugljenika.

(STEEL-eng., STAHL-nem.)

I

2. PODELA ELIKA

2.1. PODELA ELIKA PO OSNOVU LEGIRANOSTI

Definicija i klasifikacija elika date su u standardu EN 10020, odnosno u JUS EN 10020.

Tim standardom elici se dele na nelegirane i legirane, pri emu je granica izmedju

njih odredjena sadrajem svakog pojedinanog elementa u narednoj tabeli:

Hem.simbol E l e m e n t Granina vrednost

% (m/m)

, Al Aluminijum 0,10

B Bor 0,0008

Bi Bizmut 0,10

Co Kobalt 0,10

Cr Hrom 0,30

Cu Bakar" 0,40

La Lantanidi (svaki) 0,05

Mn Mangan 1,653)

Mo Molibden" 0,08 .

Nb Niobijum2) 0,06

Ni Niki 0,30

Pb Olovo 0,40

Se Selen 0,10

Si Silicijum 0,50

Te Telur 0,10

Ti Titan2> 0,05

V Vanadijum2' 0.10

W Volfram 0,10

Zr Cirkonijum 0,05

Ostali (osim C, P,S,N) pojedinano 0,05

1) Kada je sadraj elementa naveden u kombinaciji po dva, tri ili etiri; kada su sadraji manji od onih koji su dati u tabeli, granina vrednost je na nivou od 70% od zbira pojedinanih elemenata u tabeli.

2) Primedba pod 1) se primenjuje i za ove elemente. 3) Kada je utvrdjen samo max. sadraj mangana, granina vrednost je 1,80%.

2.2. PODELA ELIKA PO OSNOVU KVALITETA

2.2.1. Nelegirani osnovni elik

Kod ovih elika se ne zahtevaju posebni uslovi za proizvodnju niti termika obrada,

a mehanike osobine su vezane za dimenzije proizvoda (tanji ili deblji od 16mm).

2.2.2. Nelegirani kvalitetni elici

Po osnovu zahteva slini su nelegiranim osnovnim elicima izuzev vrste

preloma (ilav), veliine zrna i sposobnosti oblikovanja.

2.2.3.Nelegirani plemeniti elici

Ovi elici imaju vei stepen istoe od prethodnih, posebno s obzirom na nemetalne

ukljuke. U najveem broju sluajeva predvidja se kaljenje i poputanje (oputanje),

odnosno otvrdnjavanje povrine, te da su pogodni za svaku mainsku obradu.

Posebna panja je usmerena na otpornost teenja i otvranjavanja, kao i plastinog

oblikovanja.

2.3. LEGIRANI ELICI

2.3.1. Legirani kvalitetni elici

Sadraj legirajuih elemenata mora biti vei od onih koji su dati u narednoj tabeli:

Hem.simbol E l e m e n t Granina vrednost u

% Cr Hrom 0,50

Cu Bakar 0,50

La Lantanidi (pojedinano) 0,06

Mn Mangan 1,80

Mo Moiibden 0,10 .

Nb Niobijum 0,08

Ni Niki 0,50

Ti Titan 0,12

V Vanadijum 0,12

Zr Cirkonijum 0,12

Ostali (pre,ma tabeli iz poglavlja 2.1)

U grupu ovih elika spadaju:

- zavarivi finozrnati konstrukcioni elici

- elici za elektrotehniku

elici za ine, radarske podgraae

- elici kod kojihje bakar jedini legirajui element.

2.3.2. Legirani plemeniti elici

Kod ovih elika zahteva se precizna hemijska kontrola i uslovi proizvodnje

koji osiguravaju poboljane osobine.

U ovu grupu spadaju:

- nerdjajui elici

- elici otporni na toplotu i teenje

specijalni konstrukcioni elici

- elici sa specijalnim fizikim osobinama.

Detaljniji pregled elika po osnovu legiranosti dat je u standardu JUS EN 10027-1/2

i standardu JUS CR 10260.

3. SISTEM ZA OZNAAVANJE ELIKA - Deo 1: Oznaavanje, osnovne

oznake (prema JUS EN 10027-1)

3.1. PREDMET I PODRUJE PRIMENE

U ovom delu evropskog standarda EN 10027 utvrdjuju se pravila za oznaavanje

elika slovnim i brojanim oznakama koje izraavaju neke osnovne karakteristike,

na primer: osnovnu primenu, mehanike osobine, fizike osobine, hemijske osobine,

da bi elici mogli da se identifikuju na pregledan nain.

Da bi se izbegle sve dvosmislenosti, neophodno je da se osnovne oznake definisane

u ovom evropskom standardu upotpune dodatnim oznakama za identifikovanje

dopunskih karakteristika elika ili metalurkih proizvoda, na primer pogodnosti

za upotrebu na visokoj ili iskoj temperaturi, stanja povrine, stanja posle termike

obrade, naina dezoksidacije.

Sistem za brojano oznaavanje elika definisan je u EN 10027-2.

3.2. DEFINICIJE

Za potrebe ovog evropskog standarda primenjuju se definisije date u EN 10020

i EN 10079.

3.3. PRINCIP

Oznaka

Za svaku vrstu elika predvidja se samo jedna oznaka.

Nain pisanja oznaka

Osnovne oznake koje se koriste za oznaavanje piu se bez medjusobnih razmaka,

osim ako postoji drugaije uputstvo u ovom evropskom standardu ili dokumentu IC 10. Dodeljivanje oznaka

Za elike specificirane u evropskim standardima ili dokumentima za harmonizaciju,

oznake dodeljuje odgovarajui tehniki komitet ECISS.

Za elike specificirane u nacionalnim standardima zemalja lanica CEN i za ostale

elike, oznake dodeljuje nacionalna organizacija za standardizaciju ili se one

dodeljuju pod njenom odgovornou.

Da bi se izbeglo da se razliite oznake daju jednom istom eliku, Evropski biro

za registrovanje mora, onako kako je definisano u EN 10027-2, posle dobijanja zahteva

za dodeljivanje broja elika da saradjuje sa nacionalnom organizacijom za

standardizaciju kako bi se osigurala ujednaenost oznaka.

4

3.4. KLASIFIKACIJA U OKVIRU OZNAKA

Za potrebe oznaavanja oznake su svrstane u dve osnovne grupe:

- grupa 1 za elike koji se oznaavaju na osnovu upotrebe i mehanikih ili

fizikih osobina

- grupa 2 za elike koji se oznaavaju na osnovu hemijskog sastava, podeljene u

etiri podgrupe

3.5. STRUKTURA OZNAKE

Prva oznaka kod livenih elika

Kada je elik specificiran u obliku odlivka. ispred oznake se stavlja slovna oznaka G.

3.5.1. elici koji se oznaavaju na osnovu upotrebe i mehanikih ili fizikih osobina

(grupa 1)

Oznaka mora da sadri sledee osnovne oznake:

a) S konstrukcioni elici u koje spadaju i posle koje se pie broj koji se

b) B betonski elici,

posle koje se pie broj koji ima vrednost utvrdjenu za napon teenja1',

u N/mm2;

c) Y elici za prednaprezanje betona,

posle koje se pie broj koji ima vrednost utvrdjenu za zateznu vrstou, u

N/mm2;

d). R elici za ine ili u obliku ina,

posle koje se pie broj koji ima najmanju vrednost utvrdjenu za zateznu

vrstou, u N/mm2;

I) Termin "napon teenja" korien u ovom standardu odnosi se na gornji ili donji napon teenja (ReH ili Rol) konvencionalni napon teenja (Rp) ili napon pri utvrdjenom trajnom izduenju (R,) u zavisnosti od zahteva u odgovarajuem standardu za proizvod.

finozrni elici

P elici za opremu pod pritiskom

L elici za cevi za evovode

E elici za mehanike konstrukcije

odnosi na najmanju utvrdjenu

vrednost napona teenja1',

u njutnima, za opseg najmanjih

debljina

5

e) H hladnovaljam pljosnati proizvodi od elika,

posle koje se pie broj koji ima najmanju vrednost utvrdjenu za

napon teenja, u N/mm2 ili, ako je specificirana samo zatezna

vrstoa, slovo T iza kojeg se pie broj koji oznaav najmanju

vrednost utvrdjenu za zateznu vrstou, u N/mm2;

f) D pljosnati proizvodi za hladno oblikovanje (osim onih pod (e)),

iza koje se pie jedna od sledeih slovnih oznaka:

1) C za hladnovaljane proizvode,

2) D za topfovaljane proizvode namenjene za oblikovanje u hladnom

stanju,

3) X za proizvode za koje uslovi valjanja nisu naznaeni,

i dve oznake koje karakteriu elik, a koje dodeljuje odgovorna organizacija;

g) T fini lim, beli lim, hromirani lim (proizvodi od elika za ambalau),

1) za proizvode za jednostruku redukciju: slovo H iza kojeg je broj ija

vrednost predstavlja utvrdjenu srednju vrednost tvrdoe po Rokvelu HR

30 Tm,

2) za proizvode za dvostruku redukciju: broj ija vrednost predstavlja

utvrdjenu nazivnu vrednost napona teenja, u N/mm2;

h) M elici za primenu u elektrotehnici,

iza koje se pie:

1) broj koji je stostruka vrednost ukupnih utvrdjenih gubitaka, izraena u

vatima po kilogramu, za nazivnu debljinu proizvoda pri frekvenciji od 50

Hz i za indukciju od:

1,5 T za polupreradjene limove, za limove sa neorijentisanom

strukturom (zmom) i za limove sa orijentisanom strukturom (zrnom),

1,7 T za magnetske limove sa neorijentisanom strukturom (zrnom) sa

smanjenim gubicima i visokom permeabilnou;

2) stostruka nazivna debljina, u milimetrima,

3) slovna oznaka kojom se oznaava vrsta magnetskog elika:

- A za limove sa neorijentisanom strukturom (zrnom),

- D za polupreradjene limove od nelegiranog elika (koji nije zavrno

aren),

E za polupreradjene limove od legiranog elika (koji nije zavrno

aren),

- N za limove sa normalno orijentisanom strukturom (zrnom),

- S za limove sa orijentisanom strukturom (zrnom) sa smanjenim

gubicima,.

- P za limove sa orijentisanom strukturom (zmom) sa visokom

permeabilnou.

6

3.5.2. elici koji se oznaavaju na osnovu hemijskog sastava (grupa 2)

Nelegirani elici (osim elika za obradu na automatima) sa srednjim

sadrajem mangana < 1%

Oznaka sadri sledee (osnovne) oznake poredjane jedna iza druge:

a) slovnu oznaku C,

b) stostruki utvrdjeni srednji sadraj ugljenika u procentima. Kada sadraj

ugljenika nije utvrdjen jednoznano, struna organizacija odgovorna za

standard za proizvod mora da izabere odgovarajuu reprezentativnu

vrednost sadraja ugljenika.

Nelegirani elici sa sadrajem mangana > 1%, nelegirani elici za obradu na

automatima i legirani elici (osim brzoreznih elika) kod kojih je sadraj

svakog legirajueg elementa < 5%


a) strostruki utvrdjeni srednji sadraj ugljenika, u procentima. ICada sadraj

ugljenika nije utvrdjen jednoznano, struna organizacija odgovorna za

standard za proizvod mora da izabere odgovarajuu reprezentativnu

vrednost sadraja ugljenika;

b) hemljske simbole kojima se oznaavaju legirajui elementi koji

karakteriu elik. Redosled hemijskih simbola je isti kao redosled

opadajuih brojeva koji pokazuju sadraje legirajuih elemenata. Kada

su brojevi koji oznaavaju vrednosti za sadraj dvaju ili vie elemenata

jednaki, simboli se redjaju po abecednom redosledu;

c) brojevi koji oznaavaju vrednosti sadraja legirajuih elemenata. Svaki

broj, istim redom, predstavlja srednji sadraj naznaenog legirajueg

elementa u procentima, pomnoen faktorom daiitu u tabeli 1. i zaokruen

na najblii ceo broj. Brojevi koji se odnose na razliite elemente

razdvajaju se crticama.

Legirani elici (osim brzoreznih elika) kod kojih je sadraj najmanje

jednog legirajueg elementa > 5%


a) slovnu oznaku X;

b) stostruki srednji utvrdjeni sadraj ugljenika. Kada sadraj ugljenika nije

utvrdjen jednoznano, struna organizacija odgovorna za standard za

proizvod mora da izabere odgovarajuu reprezentativnu vrednost

sadraja ugljenika;

c) hemijske simbole kojima se oznaavaju legirajui elementi koji

karakteriu elik. Redosled hemijsldh simbola je isti kao redosled

opadajuih brojeva koji pokazuju sadraje legirajuih elemenata. Kada

7

su brojevi koji pokazuju vrednost sadraja dva ili vie elemenata jednaki,

simboli se redjaju po abecednom redosledu;

d) brojeve koji oznaavaju vrednosti sadraja legirajuih elemenata. Svaki

broj, istim redom, predstavlja srednji sadraj najznaajnijeg legirajneg

elementa u procentima, zaokruen na najblii ceo broj. Brojevi koji se

odnose na razliite elemente razdvajaju se crticom.

Brzorezni elici


a) slovnu oznaku HS;

b) brojeve koji pokazuju vrednosti sadraja legirajuih elemenata u

sledeem redosledu:

- volfram (W)

- molibden (Mo)

- vanadijum (V)

- kobalt (Co)

Svaki broj predstavlja srednji sadraj elementa, zaokruen na najblii ceo

broj. Brojevi koji se odnose na razliite elemente razdvajaju se crticom.

Tabela 1 - Faktori za legirajue elemente u elicima

Element Faktor

Cr, Co, Mn, Ni, Si, W 4

Al, Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr 10 Ce, N, P, S 100 B 1000

8

4. SISTEM ZA OZNAAVANJE ELIKA - Deo 2: Brojani sistem (prema JUS EN 1002-7 - 2)


U ovom delu standarda EN 10027 utvrdjuje se sistem za dodeljivanje brojeva za

oznaavanje vrsta elika. U standardu se daju struktura brojanih oznaka elika (u

daljem tekstu: broj elika), kao i organizacija za njihovo registrovanje, dodeljivanje

i proirivanje. Ovaj sistem se naziva brojani sistem. Odgovarajui brojevi elika

dopunjeni su oznakama opisanim u Delu 1 standarda EN 10027.

Primena ovog Dela 2 evropskog standarda EN 10027 obavezna je za vrste elika

definisane u evropskim standardima. Primena ovog standarda je neobavezna

(primerijuje se prema izboru) za nacionalne vrste elika gde se podrazumevaju

elici koji imaju oznake.

Brojane oznake elika ustanovljene prema ovom sistemu imaju ogranien broj

mesta. Prema tome, one su bolje prilagodjene za obradu podataka nego oznake

elika utvrdjene u standardu EN 10027-1, Deo 1.

Zahtevi za dodeljivanje brojeva za vrste elika definisane u evropskim standardima

u nadlenosti su odgovarajueg tehnikog komiteta ECISS. Za nacionalne vrste

elika ista odgovornost pripada kompetentnoj nacionalnoj organizaciji.

4.2. DEFINICIJE

Za potrebe ovog standarda primenjuju se definicije date u standardima EN 10020 i

EN 10079.

4.3. PRINCIP

Za svaku vrstu elika dodeljuje se samo jedna brojana oznaka. I obrnuto, svaka

vrsta elika odgovara samo jednom broju elika. Prema tome, broj koji je dodeljen

za jednu vrstu elika ne moe, u principu, da bude dodeljen za drugu vrstu elika,

ak i ako se ta vrsta elika 'rie ne proizvodi.

Brojeve elika u skladu sa Prilogom A dodeljuje Biro za registrovanje.

Evropski biro za registrovanje periodino mora da revidira listu elika

registrovanih u odredjenim intervalima. Svrha tih periodinih revizija jeste da se, u

saradnji sa organizacijama odgovornim za zahteve za dodeljivanje brojeva elika,

proveri da li neki brojevi odgovaraju elicima koji se vie ne proizvode. Ako bi se

to dogodilo, ti brojevi se uvode u odgovarajui prilog listi (registru) i vae u jednom

prelaznom vremenskom periodu, a zatim se briu. Tada se objavljuje revidovana

lista (registar) registrovanih elika.

9

Posle ove procedure eliminisani brojevi elika se mogu ponovo upotrebiti za vrste

elika koje e se eventualno tek proizvoditi.

4.4. STRUKTURA BROJANIH OZNAKA ELIKA

Struktura brojeva elika (brojanih oznaka elika) definisana je na sledei nain:

1. X X XX (XX)

Redni broj

Brojke u zagradama su predvidjene za

eventualno (budue) proirenje oznake.

Vide ti napomenu 2.

Broj grupe elika

Videti u tabeli 1.

Broj grupe materijala

1 = elik

Videti napomenu 1.

Napomene: 1: Brojevi od 2 do 9 mogu dk budu dodeljeni za druge materijale. 2. Sada redni broj sadri dva mesta (brojke). U sluaju da u kasnijem stadijumu bude

neophodno da se broj mesta (brojki) proiri zbog mogueg poveanja broja vrsta elika koje se prate, predvidja se da se predvidi redni broj koji sadri etiri mesta (brojke). Tada bi se Deo 2 evropskog standarda EN 10027 na odgovarajui nain revidirao i bilo bi objavljeno novo izdanje.

10

Tabela 1 Grupa elika

Br

Neleglran! allcl Legirani siici

Br Osnovni sJkj KvaKMnf M ci

Specijalni ferfici

KvaJiaeini fenci

Specijalni eiici

Br Osnovni sJkj KvaKMnf M ci

Specijalni ferfici

KvaJiaeini fenci s!ci ZB

eiaia FUzni feilci

Katr!ul 6e!ci I eiid

otpojlll crsrfsa toplcil

KfiftSinifcciOftl aEci eitei a opremu pod p/ft-akaro

0 00 |SO Osnovni elid

10 crifci sa po-sebnim feiidm osobinama

20 Cr

30 40 fierfsj'ji fefici sa Ni < 2.5 % S>3Z Mo, Nb, Ti

50 Mn-S-Cu

80 Cr-Ni sa ZO % S Cr < 3 %

70 a Cr-S

60 Cr-Si-Mo Cr-Si-MrvMo Ct-SHSo-V Cr-S-Mn-Mo-V

1 01 KORSBUkciOi jopfej upotral i/J, < 500 M i 1 1

91 sfci za

bu S3 irnrrr

11 Konsfrufcaoni aSa za opra-mu pod prife-taro sa C < 0,50 %

25 Cr-Si Cr-Mn Cr-ffe-Si

31- 41 Narajud isiid sa Ni < % sa Mo, bez Nb, Ti

51 MfvSi Mn-C-r

61 71 Cr-Si Ci-Un Cr-Mn-fJ Cr-S-Mn

81 Cr-S-V Ci-Mn-V Cr-SHAv-V

2 02 92 Kor&frjiscfcoi elici za sp&oiaina nanwne koji nt$n namonjsni za ter-miku obradu se 0.

Tabela 1 (zavretak)

Nelegirani elici Legirani elici

Br. Osnovni elici

0 6 f i i

elici sa srednjim sadr-ajem C i 0,55 % ili f l 700 N/mm2

Kvalitetni elici Specijalni elici

Specijalni elici

Kvalitetni elici elici 2a

alate Razni elici Nerajui

elici i elici otporni prema

toploti

Kcnstrukcloni elici elici za opremu pod pritiskom

16 elici za alate

26 W osim grupa 24, 25 i 27

36 Materijali sa posebnim magnetskim osobinama bez Co

46 Nerajui elici i elici otporni prema toploti legirani Ni

66 Cr-Ni-Mo sa Mo < 0,4 % 2,0 % 5 Ni < 3.5 %

76 Cr-V sa Cr i 2,0 %

86

07 197 elici sa visokim sadr-ajem P ili S.

17 elici za alate

27 sa Ni

37 Materijali sa posebnim magnetskim osobinama sa Co

47 elici otporni prema toploti sa Ni < 2,5 H

57 Cr-Ni sa Cr < 1,0 %

67 Cr-Ni-Mo sa Mo < 0,4 % 3.5 % 5 Ni < 5,0 % Mo S 0,4 %

77 Cr-Mo-V

87-S8-89: elici koji nisu namenjeni za termiku obradu koja se vri kod korisnika

18 elici za alate

08 elici sa posebnim fizikim osobina-ma

28 Ostali

38 Materijali sa posebnim fizikim osobinama bez Ni

48 elici otporni prema toploti sa Ni 2> 2,5 %

58 Cr-Ni sa 1 % < Cr S 1,5 %

68 Cr-Ni-V Cr-Ni-VV Cr-Ni-V-W

78

88-69: Zavareni elici visoke vrstoe 19

09 [89 elici za ostale ob-lasti pri-mene

29 39 Materijali sa posebnim fizikim osobinama sa Ni

49 Materijali sa posebnim osobinama na povienim temperaturama

59 Cr-Ni sa 1,5 % S Cr < 2,0 %

Cr-Ni osim grupa Od 57 do 68

79 Cr-Mn-Mo Cr-Mn-MoV

NAPOMENE 1 Klasifikacija elika na grupe je u skladu sa klasifikacijom u EN 10020. 2 U poljima tabeis dati su sledei podaci:

a) broj grupe elika (u gornjem levom uglu): b) glavr.a osobina gnjpe elika; c) fi^ je zatezna vrstoa.

Granine vrednosu za hemijski sastav i zateznu vrstou [RJ date su nfoimativno.

Prilog A

(normativan)

Objanjenja i postupak za dodeljivanje brojeva elika

A.l. Brojevi elika se dodeljuju vrstama elika na osnovu odredbi u tald 4, u zavisnosti

od specificiranih karakteristika koje obuhvataju:

a) hemijski sastav,

b) osobine odredjene standardizovanim metodama za ispitivanje, na primer

tvrdoa, osobine definisane na osnovu ispitivanja zatezanjem, osobine vrstoe,

sposobnost za kaljenje (prokaljivost), otpornost prema koroziji, metalografske

karakteristike itd.,

) sposobnost za deformaciju, na primer oblikovanje u hladnom stanju,

d) sposobnost za specifinu primenu, na primer ica za kostur pneumatike.

Razlike u uslovima za isporuku koje ne utiu na osobine materijala, na primer nain

obeleavanja, stanje povrine, mere, ne smatraju se razlogom za dodeljivanje

razliitog broja elika.

A.2. Propisivanje stroih ili dopunskih zahteva za osobine materijala nije neophodan

razlog za dodeljivanje novog broja.

A2.1. Kada proizvodja interno promeni zahteve za osobine jedne vrste elika sa

ciljem da se smanji mogunost za odstupanje u odnosu na specificirane zahteve,

to ne sme da bude razlog za dodeljivanje novog broja.

A2.2. Sluaj kada promene ili dopunski zahtevi imaju za posledicu znaajne promene

osobina materijala ili promenu mesta prema klasifikaciji u EN 10020 (videti,

na primer, sluaj kada bi se najvei sadraj sumpora smanjio od 0,035% na 0,010%)

mora se posmatrati kao razlog za dodeljivanje novog broja elika.

Napomena: iz pragmatikih razloga postojei broj elika moe da se dopuni dodavanjem jednog nastavka ili prigodnog teksta, ime se oznaavaju odredjene specifine karakteristike. U ovim sluajevima ti dodaci ne sainjavaju sastavni deo broja elika.

A.3. Brojevi elika dodeljuju se samo komercijalnim vrstama elika.

A4. Dokaz (potvrda) o novom broju elika, kojim se odredjuje raspolaganje jednim

brojem (videti A. 12), uvek mora da bude verifikovan pozivanjem na poslednju

potpunu listu (registar) dodeljenih brojeva.

A.5. Da bi se dodelio nov broj elika, shodno takama 4.1 i 4.3, osobine elika (videti

A.1) moraju se znaajno razlikovati od osobina svih ostalih vrsta elika za koje je

broj ve dodeljen.

13

A.6. Zahtev za dodeljivanje broja elika mora da bude dat na obrascu za dodeljivanje

broja (videti Prilog B).

A.7. Prepuruke date u Prilogu B moraju se paljivo proitati, a podaci se moraju dostaviti

onako kako je zahtevano.

Napomena: Obrasci su oblikovani tako da mogu da slue za datoteku da bi se olakala obrada svakog zahteva pomou opreme za elektronsku obradu podataka i da bi se smanjile greke nastale prilikom prepisivanja, do konanog izdavanja podataka,

A.8. Da bi se olakalo dodeljivanje broja elika, od podnosioca zahteva se zahteva da

predloi mogui broj grupe elika uzimajui u obzir postojee brojeve (videti A.4.)

A.9. Svaki kompletan obrazac mora da bude upuen na adresu:

Verein Deutscher Eisenhuttenleute (VDEh)

Abteilung Europaische Stahlregistratur

Sohnstrasse 65

4000 DUSSELDORF 1

DEUTSCHLAND

koji je kao Evropski biro za registrovanje nadlean za dodeljivanje brojeva elika

i vodjenje rauna o njima.

Napomena: Kada zalitevi potiu od nekih drugih evropskih organizacija jedna kopija obrasca se alje Evropskom birou za registrovanje.

A. 10. Evropski biro za registrovanje je pod nadlenou EC1SS kojem podnosi godinji

izvetaj.

A.11. Evropski biro za registrovanje mora o preduzetim aktivnostima da inforrriie

podnosioca zahteva u roku od 3 meseca.

U sluaju spora u vezi sa dodeljivanjem broja elika predmet se, posredstvom

nacionalne organizacije za standardizaciju dostavlja na reavanje ECISS (COCOR).

A12. Evropski biro za registrovanje mora u odgovarajuim intervalima da pripremi i izda

listu (registar) svih vrsta registrovanih elika sa njihovim brojevima.

M

Prilog B

(normativan)

Preporuke za ispravno popunjavanje obrazaca i i II

B.l. Obrasci

Fonnulari za dodeljivanje brojeva elika definisani su u daljem tekstu i prikazani su u

ovom prilogu:

a) Obrazac I za dodeljivanje brojeva vrstama elika za koje je osnovni utvrdjeni kriterijurn

hemijski sastav.

b) Obrazac II za dodeljivanje brojeva vrstama elika za koje su osnovni utvrdjeni

kriterijurn mehanike osobine.

Pre nego to popuni obrazac, podnosilac zahteva mora potpuno da se upozna sa

evropskim standardom EN 10027, Deo 2, a naroito sa Priiogom A.

B.2. Broj elika koji predlae podnosilac zahteva

Broj elika koji je predloio podnosilac zahteva mora da bude u skladu sa zahtevima u

evropskom standardu EN 10027, Deo 2. Premda predloeni broj moe i ne mora da bude

konano doaeljen, taj predloeni broj e pomoi Birou za registrovanje.

B.3. Naziv elika

Naziv vrste elika mora da bude u skladu sa evropskim standardom EN 10027-1.

B.4. Proizvod

Oznaava se:

a) oblik proizvoda, korienjem termina utvrdjenih u EN 10079 ili odgovarajuih

skraenih oznaka kao to su:

F pljosnati proizvod,

B ipka ili profil

TS beavna cev,

TW avna cev,

W ica,

FO kovani proizvod,

C liveni proizvod;

b) debljina, u milimetrima, pri emu se daje prvenstveno opseg, na primer:

> 16, > 16 do < 40 > 40 do < 100, > 100 mm;

15

c) uslovi obrade, uz korienje oznaka prema saoptenju IC 10, za koje se primenjuju

najmanje vrednosti za mehanike osobine (vidi B.6).

Primer: F < 16/N oznaava pljosnati proizvod debljine manje ili jednake 16 mm u

normalizovanorn stanju.

Nacionalna napomena: Smatrajui da je u originalnom tekstu standarda napravljena greka, u primeru je data oznaka zasnovana na objanjenjima u B.4 pod a) b) i c).

B.5. Hemijski sastav

Granine vrednosti u henmijskom sastavu izraavaju se, na primer, ovako: 0,13 - 0,18 (a ne

,13 - ,18 ili 0,13 do 0,18), > 1,50, < 0,040.

B.6. mehanike osobine

Oznake koje se upotrebljavaju su sledee:

R0 utvrdjeni napon teenja (RefI ili Rpo,2)i u njutnima po kvadratnom milimetru, uz navodjenje vrednosti, na primer Ro l I > 240;

Rm utvrdjena zatezna vrstoa, u njutnima po kvadratnom milimetru, na primer:

400-650, < 700;

A ili Ajjo utvrdjeno najmanje izdunje posle prekida, u procentima (videti obrazac II);

KV min najmanja energija udara koja se troi prilikom preloma, uz korienje epruvete sa

V-zarezom po Sarpiju, u dulitna:

L - epruveta uzeta uzdruno;

T - epruveta uzeta popreno;

RT - temperatura okoline;

TTkv - najvia prelazna temperatura, u stepenima Celzijusa, na krivoj

utroene energije udara prilikom preloma - temperatura ispitivanja,

sa energijom KV = 27 J kao kriterijumom za prelaznost (prelaz).

B.7. Kolona "utvrdjeno u"

Moraju se navesti standard ili specifikacija u kojima je utvrdjena vrsta elika.

B.8. Primena

Navodi se najvanija primena, na primer: konstnikcioni elik, elik za cementaciju, elik

za elektrode, elik za turbine, elik za alate, elik za uad ltd.

l

B.9. Karakteristike

Navode se karakteristike, na primer: pogodnost za kovanje ili presovanje u hladnom

stanju, nemagnetinost itd.

B.10. Dodatne informacije

Ako u obrascu nema dovoljno mesta za taan opis elika na koji se odnosi, konsti se

prostor sa zaglavljem "dodatne informacije".

B . l l . Napomena za upozorenje

Organizacije ili lica koji su zadueni za dodeljivanje i vodjenje evidencije o brojevima

elika ne zauzimaju stav u pogledu valjanosti patentnih prava koje se odnose na elik o

kojem se radi. Korisnici brojeva elika izriito se upozoravaju da su odredjivanje valjanosti

ovih patentnih prava i rizik od prekraja u potpunosti njihova odgovornost.

17

Obrazac I Dodeljivanje brojeva vrstama elika za koje je osnovni utvreni kriterijum hemijski sastav

Podnosilac zahteva Ime

Organizacija

Adresa

Telefon, teleks, telefaks

Broj elika Naziv elika

Oblik Debljina

proizvoda (mm)

1) Stanje

C % S i % Mn % P % S %

Podnosilac zahteva (D) 1. -

Dodeljiva (A) 1. CO

Cr % Mo % Ni % Utvreno u Primena Osobine Datum

Dopunske informacije (od strane D ili A):

1) Za razive proizvoda koriste se termini i definicije iz EN 10079,

Dodeljivanje brojeva elika vrstama elika 2a koje su osnovni utvreni kriterijum mehanike osobine

Podnosilac zahteva Ime

Organizacija

Adresa

Telefon, teleks, telefaks

Broj elika Naziv elika

Obiik Debljina

proizvoda (mm)

D Stanje

ft.

(N/mm2) (N/mm2)

2) Anin

%

KV

L

(J)

min, ?r

T

(J)

TTys

L

5. SISTEM ZA OZNAAVANJE ELIKA - DODATNE OZNAKE (prema JUS CR 10260)


Ova preporuka CEN-a sastavni je deo EN 10027-1 i EN 10027-2. Njom se utvrdjuju dodatne

oznake koje mogu da budu dopuna osnovnim oznakama defmisanim u EN 10027-1 i

dodatne oznake koje mogu da dopune brojane oznake definisane u EN 10027-2 i

upotpune identifikaciju vrsta elika ili proizvoda od elika.

5.2. DEFINICIJE

Za potrebe ove Preporuke CEN-a primenjuju se definicije prema EN 10020 i EN 10079.

5.3. DODATNE OZNAKE

Osnovne oznake elika

Osnovne oznake dodeljene prema EN 10027-1 mogu se upotpuniti dodatnim

oznakama prema tabelama u prilogu.

Dodatne oznake su podeljene u dve grupe: grupu 1 i grupu 2 (vidi u narednim

tabelama).

Oznake iz grupe 2 moraju da se koriste samo zajedno sa oznakama iz grupe 1 i

stavljaju se iza njih.

Dodatne dopunske oznake moraju da se biraju prema narednim tabelama 1, 2 i 3 i

stavljaju se posle dodatnih oznaka iz grupe 1 i grupe 2. Ove oznake se odvajaju od

prethodnih oznaka znakom plus (+).

Da bi korisniku bilo pogodnije, date su osnovne oznake elika prema EN 10027-1, ali u

saetom'obliku. Za potpune zahteve koji se odnose na osnovne oznake poziva se na

EN 10027-1

Brojane oznake elika

Dodatne oznake biraju se iz tabela 1, 2 i 3 i dodaju se brojanim oznakama dodeljenim

prema EN 10027-2. Ove oznake moraju da se izdvoje od brojane oznake znakom plus

(+)

20

5.4.;a) (1)"

el ic i oznaeni na osnovu upotrebe I mehanik ih Ili f iz ikih osobina Konst rukc ion l el ici

Osnovne oznake Dodatne oznake za elik

Dodatne oznake za proizvode od elika

G S n | n n | an +an+an

Osnovne oznake Dodatne oznake

Slovna oznaka Mehanike

osob ine

Za elik

Grupa 13) Grupa 2 ' Za proizvode

od elika

G = liveni elik (ako je potrebno)

= konstrukcioni elik

nnn = najmanja vrednost napona te-enja (/?), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina

Utroena energi ja uda-ra pri l ikom preloma

Temperatura ispit ivanja

27J 40J 60J C J R KR LR 20

J 0 KO I.0 0

J 2 K2 L2 - 2 0

J3 K 3 L3 - 3 0 J4 K4 L4 - 4 0

J 5 K5 L5 - 5 0

J 6 K6 L6 - 6 0 A = otvrdnjavanje termi-kim taloenjem " M = termomehaniko valja-nje N = normalizovanje ili nor-malizaciono valjenje Q = kaljenje i otputanje G = ostale karakteristike, a ako je potrebno, u nastav-ku je 1 ili 2 mesta

C = specijalno oblikovanje u hladnom stanju D = prevlaka nanesena po-tapanjem u rastop E = emajliranje F = kovanje H = uplji profil L = niska temperatura M = termomehaniko obliko-vanje

N = normalizovanje ili nor-malizaciono valjanje O = offshore"' P = potporni zid Q/= kaljenje i otputanje S = brodske konstrukcije ili konstrukcije za plovidbu T = cevi

W = otpornost prema atmosferskoj koroziji an = hemijski simbol utvre-nog legirajueg elementa, na primer Cu, s a jednom broj kom koja predstavlja deseto-struku srednju vrednost (zaokrugljeno na 0,1 %) iz opsega utvrenog sadraja tog elementa

Tabele 1, 2 i 3

1) (a) (1) odgovara.5.1a) u EN 10027-1. 2> n = brojana karakterizacija, a = slovna karakterizacija, an = siovno-brojana karakterizacija. 3) Oznaka A, M, N i Q iz grupe 1 prirnenjuju se na finozrne elike. -1) Oznake iz grupe 2, osim hemijskih simbola, mogu da imaju 1 ili 2 mesta u nastavku, tako da so mogu razlikovati dva kvaliteta prema odgovarajuem standardu za proizvod. Nacionalna fusnota *' U srpskom jeziku ne postoji odgovarajui termin.

2]

S.4.(a) (1) nastavak Konst rukc ion l el ic i

Primer! oznaavan ja konstrukclonlh al ika

Standard Prethodna oznaka i) Oznaka prema E N 10027-1 I CR 10260

EN 10025

EN 10113-2

EN 10149-2

EN 10149-3

EN 10137-2

EN 10147

EN 10155

Fe 310-0

Fe 510 B

Fe 510 C

Fe 510 D1

Fe 510 D2

Fe 510 DD1

Fo 510 DD2KQ

Fe E 355 K G N

Fe E 355 KT N

Fe E 355-TM

Fe E 355-TD

Fe E 460 V

Fe E 350 G

Fe E 350 GZ 100

F e 360 C Kl

Fe 360 D Kl

Fe 510 C1 Kl

Fe 510 D1 K!

Fe 510 C 2 Kl

Fe 510 D2 Kl

Fe 510 DD2 Kl

S185

S 3 5 5 J R

S355J0

S355J2G3

S355J2G4

S355K2G3

S355K2G4C

S355N

S355NL

S3S5MC

S355NC

S460Q

S350GD

S350GD + Z100

S235J0W

S235J2W

S355J0WP

S355J2WP

S355J0W

S 3 5 5 J 2 G I W

S355K2G2W

1) Prethodne oznake su uglavnom prema EU 27:1974.

22

5.4.(a) (2)"

el ic i oznaeni na osnovu upotrebe I mehanik ih Ili f iz ikih osobina

el ic i za opremu pod prit iskom

Osnovne oznake Dodatne oznake Dodatne oznake za Osnovne oznake za elik proizvode od elika

Osnovne oznake

Slovna oznaka Mehanike osobine

Dodatne oznake

Za elik

Grupa 1 " Grupa 2 "

Za proizvode od elika

G = liveni elik (ako je potrebno) P = elici za opremu pod pritiskom

nnn = najmanja vred-nost napona teenja (/?), u N/mm', za opseg najmanjih debljina

M = termomehaniko valjanje

N = normalizovanje ili nor-

malizaciono valjanje

Q = kaljenje i otputanje

B = boce za gas*'

S = jednostavne posude

pod pritiskom

T = cevi

G = ostale karakteristike, a ako je potrebno, u nastavku je 1 ili 2 mesta

H = poviena temperatura

L = niska temperatura

R = temperatura okoline

X = niska i poviena

temperatura

Tabele 1, 2 i 3

1) (a) (2) odgovara3.5.1(a) u EN 10027-1.

2) n = brojana karakterizacija, a = slovna karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija.

3) Oznake M, N i Q iz grupe 1 primenjuju se na finozrne elike.

4) Oznake iz grupe 2, osim hemijskih simbola, mogu da imaju 1 ili 2 mesta u nastavku, tako da se mogu razlikovati dva kvaliteta prema odgovarajuem standardu za proizvod. Nacionalna fusnota

U jugosiovenskim standardima boce za gas su obuhvaene pojmom "stabilne posude pod pritiskom".

Primeri oznaavan ja el ika

Standard Prethodna oznaka5* Oznaka prema EN 10027-1 I CR 102.60

EN 10120

EN 10020-2

EN 10028-3

Fe E 265 K R P265NB

P265GH

P355NH


23

r

3.4.{a) (3)''

el ic i oznaeni na osnovu upotrebe l mehanik ih ili f iz ikih osobina

el ic i za cevi za cevovode



l- n n n an +an+an 2)

, I + i t


Za proizvode od eilka Slovna oznaka Mehanike osobine

Za el ik Za proizvode od eilka Slovna oznaka Mehanike osobine Grupa 13) Grupa 2

Za proizvode od eilka

L = elici za cevi za cevovode

nnn = najmanja vrednost napona teenja (/?), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina

IVI = termomehaniko valjanje

N = normalizovanje ili nor-malizaciono valjanje Q = kaljenje I otputanje G = ostale karakteristike, a ako je potrebno, u nastavku je 1 ili 2 mesta

a = klasa zahteva posle koje je, ako je potrebno, 1 mesto

Tabele 1, 2 i

1) (a) (3) odgovara 3.5.1 a) u EN 10027-1.

2) n = brojana karakterizacija, a = slovna karaklerizacija, an = slovno-brojana karakterizacija.

3) Oznake M, N i Q iz grupe 1 primenjuju se na finozrne elike.

Primeri oznaavanja el ika

Standard Prethodna oznaka' ' Oznaka prema E N 10027-1 I C R 10260

EN 10208-2 360

360 QT

360 TM

L360NB

L360QET

L360MB


24

5.4.(a) (4)"

el ic i oznaeni na osnovu upotrebe I mehanikih III t iz lklh osobina

el ic i za mehanike konstrukci je



E n n n n n n


Za proizvode od elika S lovna oznaka Mehanike osobine

Za el ik Za proizvode od elika S lovna oznaka Mehanike osobine Grupa 1 Grupa 2


E = elici za mehanike konstrukcije3'

nnn = najmanja vred-nost napona teenja (/?,), u N/mm2, z a opseg najmanjih debljina


C = pogodnost za izvla-enje u hladnom stanju

Tabela 3

1) (a) (4) odgovara3.5.1 a) u EN 10027-1. 2) n = biojana karakterizacija, a = slovna karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija. 3) Bez ijednog utvrenog zahteva za plastinost (sposobnost za deformaciju) ili zavarljivost.

Pr imerl oznaavan ja el ika

Standard Prethodna oznaka"1 Oznaka prema E N 10027-1 I C R 10260

EN 10025 Fe 490-2

Fe 490-2 KZ

Fe 590-2

Fe 690-2

E295

E295GC

E335

E360

4} Prethodne oznake su uglavnom prema EU 27:1074.

elici oznaeni na osnovu upotrebe 1 mehanik ih ili f iz ikih osobina

5.4.'b)" Betonsk i el ic i

Osnovne oznake Dodatne oznake Dodatne oznake za za elik proizvode od elika

B n n n' +an+an n n n'


Slovna oznaka Mehanike osobine Za el ik Za proizvode

od el ika Slovna oznaka Mehanike osobine Grupa 1 Grupa 2

Za proizvode od el ika

B = betonski elici

nnn = najmanja vred-nost napona teenja (/?,), u N/mm2, za opseg najmanjih debljina

a = klasa zahteva posle koje je, ako je potrebno, 1 ili 2 mesta

Tabela 3

1) (b) odgovara3.5!lIb) u EN 10027-1.



Standard Prethodna oznaka Oznaka prema, EN 10027-1 i CR 10260

ENV 10080 B500A

B500B

26

5.4.;q)

elici oznaeni na osnovu upotrebe i mehanik ih ili f iz ikih osobina

el ic i za prednaprezanje betona



Y n n n I n I an +an+an


Za proizvode od elika S lovna oznaka Mehanike osobine

Za elik Za proizvode od elika S lovna oznaka Mehanike osobine Grupa 13' Grupa 2


Y = elici za prednaprezanje betona

nnnn*' = najmanja vrednost zatezne vrstoe (RJ, N/mm2

C = hladnovuena ica

H = ipke oblikovane u

toplom stanju ili

prednapregnute

Q = kaljena i otputena ica

S = uad


Tabela 3

1) (c) odgovara3.5.1c) u EN 10027-1.

2) n = brojana karaklerizacija, a = slovna karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija. 3) Oznake iz grupo 1 u nastavku mogu da imaju 1 ili 2 mesta, tako da se mogu razlikovati dva kvaliteta prema odgovarajuem standardu za proizvod.

4) Ako je zatezna vrstoa specificirana sa 3 mesta, na prvom mestu mora da bude nula.

Pr imeri oznaavanja el ika

Standard Prethodna oznaka5 ' Oznaka prema E N 10027-1 I CR 10260

prEN 10138-2 Fe 1770 Y1770C


27

5.4.(d)"

Selici oznaeni na osnovu upotrebe I mehanikih III f iz ikih osobina

Selici za ine ili u obliku ina



n ar, .

Osnovne oznake


Dodatne oznake

Za elik

Grupa 1 Grupa 2


R = elici za ine ili u obliku ina

nnnn3) = najmanja vrednost zatezne vrstoe (/?), N/mm*

Mn = sa visokim sadra-jem Mn

Cr = legiran hromom an = hemijski simbol utvre-nog legirajueg elementa, na primer Cu, sa jednim brojem koji predstavlja 'desetostruku srednju vrednost (zaokruglje-no na 0,1 %) od utvrenog opsega sadraja tog elemen-ta

G = ostale karakteristike, a ako je potrebno, u nastavku je 1 Hi 2 mesta

Q = kaljenje i otputanje

1) (d) odgovara3.5.1d) u EiN 10027-1.

2) n = brojana karakterizacija, a = slovna

3) Ako je zatezna vrstoa specificirana sa karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija.

3 mesta, na pivom mestu mora da bude nula.

Primerl oznaavan ja el ika

Standard

ISO 5003

Prethodna oznaka

3A

38

Oznaka prema E N 10027-1 I C R 10260

R0900

R0900Mn

28

5.4;e)'

e l ic i oznaeni na osnovu upotrebe i mehanikih ili f izikih osobina Hladnoval janl pl josnatl proizvodi od el ika v i soke vrs toe za oblikovanje u hladnom stan ju



H | n | n | n an +an+an H | n | n | n

H T n n

Osnovne oznake

S lovna oznaka Mehanike osobine

Dodatne oznake

Za el ik

Grupa 13> Grupa 23'


H = hladnovaljani pljosnati proizvodi od elika visoke vrstoe za obli-kovanje u hlad-nom stanju

nnn = najmanja vred-nost napona teenja (/?), N/mm2

Tnnn = najmanja vrednost zatezne vrstoe ( / ? J , N/mm2

M = termomehaniko valjanje valjanje u hladnom stanju

B = otvrdnjavanje starenjem

P = sa fosforom

X = dvofazni (elik)

Y = sa slobodnim

intersticijama

G = ostale karakteristike, a ako je potrebno, u nastavku je*1 ili 2 mesta

D = nanoenje prevlake u toplom stanju

Tabela 2

1) (e) odgovara3.5.l!e) u EN 10027-1.

2) n = brojana karakterizacija. a = slovna karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija.

3) Oznake iz grupa 1 i 2 mogu da imaju 1 ili 2 mesta u nastavku, tako da se mogu razlikovati dva kvaliteta prema odgovarajuem standardu za proizvod

Prlmerl oznaavan ja el ika

Standard Prethodna oznaka'1 Oznaka prema E N 10027-1 i CR 10260

prEN 10268 Fe E 400 HF H400M


29

5.4.(0"

elici oznaeni na osnovu upotrebe I mehanik ih ili f iz ikih osobina

Pl josnat i proizvodi z a hladno obl ikovanje [osim onih u 7.2 (e)]


Dodatne oznake za proizvode cd elika

D a n n an +an+an

i Osnovne oznake

Slovna oznaka

D = pljosnati proizvodi za hladno oblikova-nje

Mehanike osobine

Cnn = hladnovaljano, iza su dva mesta Dnn = valjano u top-lom stanju za direktno oblikovanje u hladnom stanju, iza su dva mesta Xnn = proizvod za koji nisu specificirani uslovi za valjanje, iza su dva mesta

Dodatne oznake

Za elik

Grupa 13'

D = z a nanoenje prevlake u toplom stanju (potapanjem u rastop)

E K = za uobiajeno emajliranje

E D = za direktno emajliranje H = z a uplje profile T = z a cevi an = hemijski simbol utvrenog legirajueg elementa, na primer Cu, s a jednim brojem koji predstavlja desetostruku srednju vrednost (zaokrugljeno na 0,1 %) od utvrenog opsega sadraja' tog elementa

G - ostale karakteristike, a ako je potrebno, u nastavku je 1 ili 2 mesta

Grupa 2

Tabele 2 i 3


1) (f) odgovara3.5.l!) u EN 10027-1.


3) Oznake iz grupe 1, osim hemijskih simbola, mogu da imaju 1 ili 2 mesta u nastavku, lako da se mogu razlikovati tlva kvaliteta prema odgovarajuem standardu za proizvod.

Prlmerl oznaavan ja el ika

Standard

EN 10152

EN i b 130

EN 10209

EN 10142

Prethodna oznaka4 '

Fe P03 Z E

Fe P04

Fe K4

Fe P02 G

Oznaka prema EN 10027-1 I CR 10260

DC03 + Z E

DC04

DC04EK

DX51D + Z


30

5.4.(g)'>

elici oznaeni na osnovu upotrebe i mehanikih ili fizikih osobina

Fini lim, beli lim, hromirani lim (proizvodi od elika za ambalau)



T H n n H n n

7 1 "

Osnovne oznake


Dodatne oznake

Za elik

Grupa 1 Grupa 2


T - (ini lim, beli im, hromirani -lim {proizvodi od elika za am-balau)

Hnn = srednja speci-ficirana vrednost za tvrdou po Rokvelu HR30Tm za jedno-truko redukovane

proizvode

nnn nazivna vred-nost napona teenja (/?), u N/mm2, za dvostruko redukovane proizvode

Tabele 2 i 3 NAPOMENA Za fini lim se ne ko-risti nijedna oz-na'ka.

1) (g) odgovara 3.5.lg) u EN 10027-1.

2) n - biojar-a karaklerieacija, a - slovna karakterizacija, an~- slovno-brojana karakterizacija.

Prlmeri oznaavanja elika

Standard

EN 10205

EN 10202

EN 10203

Prethodna oznaka31

T 52

DR 660

T 52

DR 660

T 52

DR 660

Oznaka prema EN 10027-1 i CR 10260

TH52

T660

TH52 + C E

T660 + C E

TH52 + SE.

T660 -i- SE


31

elici oznaeni na osnovu upotrebe i mehanik ih ili f iz ikih osobina

'5-4 (h)1' el ic i za primenu u elektrotehnici

Osnovne oznake | Dodatne oznake

| M n n n n - 1 n n a


Slovna oznaka Osobine T ip proizvoda Dodatne oznake

M = elici za primenu u elek-trotehnici

nnnn = najvei utvr-eni gubici, u W/kg x 100 nazivna debljina, u mm

Ove dve osobine se moraju odvojiti crticom

Za magnetsku indukciju od 1,5 T pri frekvenciji od 50 Hz A = neorijentisana struktura (zrno)

D = nelegiran poluproizvod (bez zavrnog arenja) E '= legiran poluproizvod (bez zavrnog arenja) N = normalno Orijentisana struktura (zrno) Za magnetsku indukciju od 1,7 T pri frekvenciji od 50 Hz S = orijentisana struktura (zrno) s a smanjenim gubicima P = orijentisana struktura |zrno) sa visokom permeabilnou

1) (h) odgovara 3.5. l(h) u EN 10027-1.

2) n = brojana karakterizacija, a - slovna karakterizacija, ari = slovno-brojana karaklerizacija.


Standard Prethodna oznaka" Oznaka prema E N 10027-1 i C R 10260

EN 10106

EN 10107

EN 10126

EN 10165

Fe V 400-50HA

Fe M 140-30S

Fe V 660-50HD

Fe V 390-50HE

M400-50A

M140-30S

MG60-50D

M390-50E

3) Prethodne ozrrake su uglavnom prema EU 27:1974.

32

S .5 . "

el ic i oznaeni na osnovu heml jskog sas tava

Neiecjiranl elici (osim elika za obradu na automatima) sa srednjim sadrajem mangana < 1 %



G C n n n I an

U - J I , I I -

" I

Osnovne oznake

Slovna oznaka Sadra j ugljenika5 '

Dodatne oznake

Za el ik

Grupa 1 S) Grupa 2


G = liveni elik (ako je potrebno) C = ugljenik

nnnn = 100 x srednji utvreni sadraj ugljenika. Ako opseg sadraja ugljenika nije utvren, mora se izabrati odgovarajua reprezentativna vrednost

E = sa najveim utvrenim sadrajem sumpora R = sa utvrenim opsegom sadraja sumpora D = za icu za izvlaenje C = za oblikovanje u hlad-nom stanju, na primer kova-ko presovanje u hladnom sta-nju ili presovanje istiskiva-njem u hladnom stanju S = z a opruge U = za alate

W = z a icu za elektrode G = ostale karakteristike,-a ako je potrebno, u nastavku je' 1 ili 2 mesta

an = hemijski simbol utvrenog legirajueg elementa, na primer Cu, sa jednim brojem koji predstavlja deseto-struku srednju vrednost (zaokrugljeno na 0,1 %) od utvrenog opsega sadraja tog elementa

Tabela 3

1) odgovara 3.5.1 u EN 10027-1. 2) n = brojana karakterizacija. a =.slovna karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija. 3) Da bi se razlikovale dve sline vrste elika, broj koji pokazuje sadraj ugljenika moe se uveati za 1. 4) Oznake iz grupe 1, osim E i R, mogu da imaju 1 ili 2 mesta u nastavku, tako da se mogu razlikovati dva kvaliteta prema odgovarajuem standardu za proizvod.

5) Iza oznake E i R iz grupe 1 moe biti jedno mesto koje predstavlja 100 x najvei sadraj ili srednji sadraj sumpora zaokrugl|er.o na najblii 0,1 %.


Standard

EN 10083-1

Prethodna oznaka'1

2C35

3C35

Oznaka prema E N 10027-1 I CR 10280

C 3 5 E

C35R


33

5.5

elici oznaeni na osnovu hemljskog sastava

Neleglranl elici s a srednjim sadrajem mangana 1 %, neleglranl el ic i za obradu na automatima l legiranl elici (osim brzoreznih) kod kojih Je sadraj svakog legirajueg elementa < 5 %

Dodatne oznake Dodatne oznake za Osnovne oznake za elik proizvode od elika

i n Osnovne oznake Dodatne oznake

Slovna oznaka Sadraj ugljenika3* Legirajui element! Za elik

Grupa 1 Grupa 2


G = liveni elik (ako je potrebno)

nnnn = 100 x srednji specificirani sadraj ugljenika. Ako opseg sadraja ugljenika nije specificiran, mora se izabrati odgovara-jua reprezentativna vrednost.

a = hemijski simboli legirajuih elemenata koji karakteriu elik i iza kojih su: n-n = brojevi, razdvojeni crticom, koji predstavljaju srednji sadraj elemenata, u %, umnoen sledeirn faktorima:

Tabele 1 i 3

Element

Cr, Co, Mn, Ni, Si, W

Al. Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta , Ti, V r Zr

Ce. N, P, S

B

Faktor

10

100

1000

1) odgovara 3.5.2 U EN 10027-1.

?) n = brojana karakterizacija, a = slovna karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija.

3) Da bi so razlikovale dva sline vrsie elika, broj koji oznaava sadraj ugljenika moe se uveali za 1.

Standard

EN 10028-2

EN 10083-1

prEN 10087

Prethodna oznaka"'

13CrMo4-5

28Mn6

11SMnPb30

Prlmeri oznaavanja elika

Oznaka prema EN 10027-1 I CR 10260

13CrMo4-5

28Mn6

11SMnPb30

Prethodne oznako su uglavnom prema EU 27:1974.

34

3.S. "

elic i oznaeni na osnovu hemi jskog sas tava

Legirani el ic i (osim brzoreznih) kod koj ih je sadraj bar jednog od lealrajuih elemenata > 5 %

Dodatne oznake Dodatne oznake za Osnovne oznake za elik proizvode od elika

G X n I n a... n-n... I I +an+an !

I , ! , I I T r ' i


S lovna oznaka Sadra j ugl jenika ' Legira ju l elementi Za elik

Grupa 1 Grupa 2


G = liveni elik (ako je potrebno) X = sadraj naj-manje jednog legirajueg eiementa > 5 %

nnnn = 100 x srednji specificirani sadraj ugljenika. Ako opseg sadraja ugljenika nije specificiran, mora se izabrati odgovarajua reprezentativna vred-nost.

a = hemijski simboli legirajuih elemenata koji karakteriu elik iza kojih su:

n-n = brojevi, razdvojeni crticom, koji predstavljaju srednji sadraj elemenata, u %, zaokruglierio na najblii ceo broj

Tabele 1 i 3

; odgovara 3.5.2 u EN 10027-1.

2) r, = brojana karakterizacija, a = slovna karakterizacija, an = siovno-brojana karakterizacija. 3; Da bi se raz:.kova'e dve sline vrste elika, broj koji pokazuje sadraj ugljenika moe se uveati za 1.


Standard

EN 10038-1

Prethodna oznaka"'

X5CrNi1S-10

Oznaka prma EN 10027-1 i CR 10260

X5CrNi18-10

4 Prethodne oznake su uglavnom prema EU 27:1974.

35

S.5. v'

el ic i oznaeni na osnovu hemi jskog sas tava

Brzorezni el ic i



1 1 H S I n-n |+an+ar> j

1

I

1 1


Slovna oznaka Sadra j ugl jenika Za elik Za proizvode od

el ika Slovna oznaka Sadra j ugl jenika G rupa 1 Grupa 2


HS = brzorezni elik

n-n = brojevi razdvo-jeni crticom, koji predstavljaju srednji sadraj legirajuih elemenata, u %, prema sledeem redoslcdu:

volfram (W)

molibden (Mo)

vanadijum (V)

-- kobalt (Co)

Tabela 3

1) ' odgovara 3.5.2 u EN 10027-1.

2) n = brojana karakterizacija, a - slovna karakterizacija, an = slovno-brojana karakterizacija.

Pr lmeri oznaavan ja el ika

Standard Prethodna oznaka Oznaka prema EN 10027-1 i C R 10260

prEN ISO 4957 HS2-9-1-8 HS2-9-1 -8


36

Tabela 1 Oznake za speci jalne zahteve

Oznaka Znaenjo

+H Sposobnost za kaljenje (prokaljivost)

iZ15 Garantovane osobine po celoj debljini; najmanje suenje 15 %

+Z25 Gararitovane osobine po celoj debljini; najmanje suenje 25 %

+Z35 Garantovane osobine po ceioj debljini; najmanje suenje 35 %

NAPOMENA Oznake so odvajaju od prethodnih znakom plus (+); videti 6.1 i 6.2. Ove oznake se odnose na specijalne zahteve za neto to predstavlja uobiajenu karakteristiku elika. Iz praktinih razloga ove oznake su svrstane u oznake za proizvode od elika.

Tabela 2 Oznake za vrste prevlaka

Oznaka Znaenje

+A Prevlaka od aluminijuma nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

4AR Prevlaka od aluminijuma nanesena oblaganjem

+AS Prevlaka od legure alurninijum-silicijum

+AZ Prevlaka od legure cink-alurninijum (> 50 % Al)

4 C E Prevlaka od Uorn/hrom-oksida nanesena elektrolitikim postupkom (ECCS)

+CU Prevlaka od bakra

+IC Neorganska prevlaka

+OC Organska prevlaka

+s Prevlaka od kalaja nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

t-SE Prevlaka od kalaja nanesena elektrolitikim postupkom

+T Prevlaka od legure .olovo-kalaj nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

+TE Prevlaka od legure olovo-kalaj nanesena elektrolitikim postupkom

+Z Prevlaka od cinka nanesena toplim postupkom (gaivanizacijom)

+ZA Prevlaka od legure cink-aluminijurn (> 50 % Zn) nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

+ZE Prevlaka od cinka nanesena elektrolitikim postupkom

+ZF Prevlaka od legure cink-elezo nanesena toplim postupkom (potapanjem u rastop)

+ZN Prevlaka od legure cink-nikal nanesena elektrolitikim postupkom

NAPOMENA Ove oznake se od prethodnih odvajaju znakom plus (+); videti 6.1 i 6.2. Da bi se izbegio mesari; sa ostalim oznakama, ispred ovih oznaka rnoe se staviti slovo S, na primei: +SA.

37

Tabela 3 Oznake za stanje posle obrade

Oznaka Znaenje

+A areno radi omekavanja (smanjenja tvrdoe)

+AC areno radi globulizacije (sferoidizacije) ugljenika

+AR Neobraeno posle valjanja (bez posebniti uslova valjanja ili termike obrade)

+AT areno radi rastvaranja

+C Otvrdnjavanje hladnom obradom

+Cnnn Otvrdnjavanje hladnom obradom da bi se dobila najmanja zatezna vrstoa od nnn, u N/mmJ

+CR Valjano u hladnom stanju

+DC Uslov za isporuku koji je preputen izboru proizvoaa

+FP Termiki obraeno radi dobijanja feritno-perlitne strukture i tvrdoe u odreenom opsegu

+HC Valjano u toplom stanju i otvrdnuto u hladnom

+1 Termiki obraeno na konstantnoj temperaturi (izotermiki)

Ravnanje (dresiranje) ili vuenje u hladnom stanju

+M Termomehaniki oblikovano

+ N Normalizovano ili normalizaciono oblikovano

+NT Normalizovano i otputeno

+P Otvrdnjavanje termikim taloenjem

+Q Kaljeno

+QA Kaljeno na vazduhu

+QO Kaljeno u ulju

+QT Kaljeno i otputeno

+QW Kaljeno u vodi

+RA areno radi rekristalizacije

+S Termiki obraeno radi seenja makazama (obrezivanja) u hladnom stanju

+T Otputeno

+TH Termiki obraeno za dobijanje tvrdoe u odreenom opsegu

+U Neobraeno

+WW Preraeno u toplom stanju

NAPOMENA Ove oznake se odvajaju od prethodnih znakom plus {+); videti 6.1 i 6.2. Da bi se izbeglo meanje sa ostalim oznakama, ispred ovih oznaka moe se staviti slovo T, na primer: +TA.

38

6. SISTEM OZNAAVANJA ELIKA BROJANOM OZNAKOM

- Werkstoffnummer prema DIN 17007

Brojana oznaka (Werkstoffnummer) su sedmociireni brojevi podeljeni u tri dela, !j.

odvojeni takama

Dodatne dve cifre koje oznaavaju postupak

dobijanja i naknadnu obradu

6.1. GLAVNA GRUPA (MATERIJALA)

Za oznaavanje vrste materijala koristi se prva cifra, pri emu one imaju znaenje

0 - sirovo gvodje, ferolegure, liveno gvodje

1 - elik, elini liv

2 - laki metali

4 do 8 - nemetalni materijali

. 9 - slobodni broj za inteijio oznaavanje

6.2. ETVOROCIFARSKA GRUPA ZA ELIK

Iza prve cifre koja je odvojena takom sledi etvorocifarska grupa (broj) koja

oznaava vrstu elika.

Cifre na drugom i treem mestu oznaavaju vrstu elika prema liemijskom

sastavu, a cifre na etvrtom i petom mestu predstavljaju brojnu (numeriku)

oznaku.

Brojane oznake vrste (2. do 5.mesto) rasporedjene su prema "Stahl-Eisen" kako

je lo prikazano u nastavku:

X.XXXX.XX

Cifra koja oznaava glavnu grupu materijala

(elika, livenog elika - odlivka)

Grupa cifara (broj) koja oznaava vrstu elika

Broj vrste Vrste e l i k a

1500 - 1899 2000 - 3399

Alatni elik (namenjen za izradu alata)

1100- 1299 5000 - 8599 3500 - 3599 4000 - 4999

Konstnikcioni - plemeniti nelegirani - plemeniti legirani - za kugline leaje - nerdjajui

0500 - 0799 0900 - 0999

Kvalitetni - nelegirani

- legirani 1 0000 - 0499 Obini

39

6.3. CIFRE NA ESTOM I SEDMOM MESTU

Posle etvorociirene grupe, koja je takocije odvojena takom, slede cifre na

estom i sedmom mestu.

Znaenje cifre na estom mestu (za elik) je sledee:

0 neodredjeno ili bez znaenja

1 - neumiren Thomas-elik

2 - umiren Thomas-elik

3 - posebni oblici topljenja, neumireni

4 - posebni oblici topljenja, umireni

5 - neumiren SM-elik

6 - umiren SM-elik

7 - neumiren konvertorski elik (sa 0 ? )

8 - umiren konvertorski elik (sa 0 2 )

9 - elektroelik

Znaenje cifre na sedmom mestu (za elik) je sledee:

0 - bez ili sa proizvoljnom obradom

1 - nonnalizovan

2 - meko aren

3 - oaren na dobru obradivost skidanjem strugotine

4 - poboljana ilavost

5 - termiki poboljan *

6 - otvrdnut poboljanjem

7 - hladno otvrdnut

8 - hladno ovrsnut za opruge

9 - tretiran po posebnom zahtevu

Primer brojanog oznaavanja proizvoda od umirenog elika S235, odnosno

St37-2, koji je dobijen u SM-pei, a nakon normalizacije, je sledei:

1.0037.61

10

7. SISTEM OZNAAVANJA ELIKA PO DIN 17006

Prema DIN 17006, elici su razvrstani na nelegirane i legirane.

Nelegirani elici su oni, kod kojih nije prekoraen sadraj:

- silicijuma od 0,3%

- mangana od 0,8%

- aluminijuma i titana od 0,1%

- bakra od 0,25%

Legirani elici su oni, kod kojih su napred navedeni maksimalni sadraji

prekoraeni ili kojima su bili, za postizanje naroitih osobina, namerno dodati

legirajui elementi.

Legirane elike DIN deli potpuno jednako kao i JUS na "niskolegirane" i

"visokolegirane" elike. Pod niskolegiranim elicima podrazumevaju se oni elici,

kod kojih zbir legirajuih elemenata nije vei od 5%, a pod visokolegiranim oni

elici, kod kojih zbir legirajuih elemenata premauje 5%.

7.1. NELEGIRANI ELICI

a) Nelegirani elici, i to obini konstrukcioni elici, koji se upotrebljavaju bez

naknadne termike obrade, oznaavaju se:

- sa slovnim simbolom St (Stahl)

- brojem najmanje zatezne vrstoe u kp/mm2

npr. elik sa 34 do 42 kp/mm2 zatezne vrstoe ima oznaku:

St 34

elik sa 50 do 60 kp/mm2 zatezne vrstoe ima oznaku:

St 50

b) Nelegirani elici i to kvalitetni ugljenini i plemeniti ugljenini elici za

cementaciju i poboljanje koji se pre upotrebe podvrgavaju termikoj obradi za

koje nisu merodavne mehanike osobine u stanju isporuke nego one u termiko

obradjenom stanju oznaavaju se:

- Kod kvalitetnih ugljeninih elika: po srednjem sadraju ugljenika u %

pomnoeno sa 100 i ispred toga simbolom C. Pri tome treba napomenuti, da

se u kvalitetne elika ubrajaju oni elici kod kojih sadraj fosfora, isto tako i

sumpora, ne premauje 0,045%.

Primer 1.

elik za cementaciju sa sadrajem ugljenika od 0,12% do 0,18%, dalde srednjim

sadrajem ugljenika od 0,15%. Simbol za kvalitetne ugljenine elike za

cementaciju i poboljanje je C. Srednji sadraj 0,15% ugljenika x 100 je 15.

Dakle, oznaka elika glasi C 15.

ti

Primer 2.

elik za poboljanje sa srednjim sadrajem ugljenika od 0,35%. Simbol je opet

C, srednji sadraj ugljenika 0,35% pomnoeno sa 100 daje 35. Dakle oznaka

elika je C 35.

- Kod plemenitih ugljeninih elika: to su elici, kod kojih je sadraj fosfora i

sumpora naroito mali i koji ne sme prei 0,035%, dobije simbol C i jo

dodatno slovo malo - "k". U sluaju kada bi imali pre navedene elike C 15 i

C 35 sadraj sumpora max. 0,035% i fosfora isto tako 0,035%, to bi bili plemeniti

ugljenini elici sa oznakom Ck 15 odnosno Ck 35.

7.2. LEGIRANI ELICI

a) Niskolegirani elici

Oznaka niskolegiranih elika sastoji se iz tri dela, i to:

- broja srednjeg sadraja ugljenika u % x 100,

- legirajuih elemenata i to poredjanim po stvarnim % sadraja u eliku,

Legirajui elementi su:

Hemijski elementi S i m b o l

Aluminijum A1

Hrom Cr

Kobalt Co

Ugljenik C

Bakar Cu

Mangan Mn

Molibden Mo

Nild Ni

Fosfor P

Sumpor S

Silicijum Si

Titan Ti

Vanadijum V

Volfram W

- broj najuticajnijeg legirajueg elementa, dobije se po osnovu njegovog sadraja

pomnoenog sa faktorom vrednosti po sledeoj tabeli:

Legirajui elementi Faktor vrednosti za niskolegirani elik

Cr Co Mn Ni Si W 4

A1 Pb

Cu B

Mo Nb

Ti Ta

V Zr

Be 10

P S N C Ce 100

42

Primer 1.

Ustanoviti oznaku elika, koji je sastavljen iz:

- srednji sadraj C 0,15% (analiza 0,12 do 0,18% C),

- srednji sadraj Cr 0,70% (analiza 0,50 do 0,80% Cr

Prva oznaka je 0,15 x 100 = 15

Druga oznaka je Cr (legirajui element)

Trea oznaka je 0,70 x 4 = 2,8 tj. zaokrueno 3

Oznaka elika je dakle 15Cr3. To je Hromov elik za cementaciju.

Primer 2.

Ustanoviti oznaku elika, koji je sastavljen iz:

- srednji sadraj C 0,25% (analiza 0,22 do 0,29% C)

- Srednji sadraj Cr 1% (analiza od 0,9 do 1,2% Cr)

- Srednji sadraj Mo 0,20 (analiza 0,15 do 0,25% Mo)

Prva oznaka je: CrMo (najuticajniji elemenat je Cr, poto je njegov sadraj u %

vei od Mo. Dakle, na prvom mestu je Cr)

Trea oznaka je: 1% Cr x 4 4

Oznaka elika dakle: 25CrMo4. To je hrom-molibdenski elik za poboljanje.

Primer 3.

Ustanoviti oznaku elika, koji se sastoji iz:

- srednji sadraj C 0,35% (analiza 0,32 do 0,40% C)

- srednji sadraj S 0,20% (analiza 0,15 do 0,25% S)'

Prva oznaka je: 0,35 x 100 = 35

Druga oznaka je: S (sumpor je u ovom sluaju namerno dodat kao legirajui

element)

Trea oznaka je: 0,20 x 100 = 20 (sumpor ima brojani simbol 100).

Oznaka elika dakle je: 35S20. To je elik za automate. Kod tog primera treba

napomenuti, da se po JUS standardu elik sa dodatkom P ili S kao legirajui

elemenat ne smatra kao niskolegirani elik, nego kao nelegirani elik.

b) Visokolegirani elici u principu se oznaavaju jednako kao i niskolegirani elici.

Da bi zbog vieg sadraja legirajuih elemenata zadrali kratke oznake,

upotrebljava se za sve legirajue elemente faktor vrednosti "1", osim za ugljenik,

gde ostaje faktor "100". Za brzo razlikovanje od niskolegiranih elika sa oznakom

visokolegiranih elika napred se dodaje X. Po potrebi moe se znak X i broj za

ugljenik takodje ispustiti. Tako se npr. kod elika za icu za grejanje to obino

isputa, jer se procenat ugljenika dri po mogunosti to nie.

Dopunske oznake

1. Nain izrade i livenja:

Ova slovna oznaka se naelno uvek stavlja ispred nazivne oznake i znai:

B = Bessemerov elik

M = Siemens-Martinov elik

T = Thomasov elik

W = elik duvan po posebnom nainu

E = elik izradjen u elektropeima (elektroelik)

43

2. Za naroite osobine:

Oznake-slovne se stavljaju isto tako ispred nazivne oznake:

S = zavariv

A = otporan protiv starenja

U = neurnireno liven

R = umireno liven

RR= naroito umireno liven

Z = sposoban za vuenje

3. Za stanje elika:

Ove slovne oznake stavljaju se uvek iza nazivne oznake i znae:

B = najbolja obradivost

E = cementiran

G = meko aren

K = hladno deformisan (vuen)

U = u toplo valjanom stanju

V = u poboljanom stanju

N = u normalno arenom stanju

4. Nain obrade:

A = poputanje

Ak= iskuvavanje

AS= gaenje

G = meko arenje

V = Poboljanje

H = kaljenje (opte)

5. Garantovane vrednosti: O z n a k a 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Granica razvlaenja X X X X

Savijanje ili gnjeenje X X X X

ilavost X X X X

Toplotna ili trajna vrstoa X

Elektrine ili magnetne osobine X

Dopunske oznake 1. i 2. stavljaju se ispred osnovne oznake, a dopunske oznake

pod 3. i 4. stavljaju se iza osnovne oznake.

Na primer: E13CrV5 3.8 znai elektro hrom - vanadijumov elik sa C = 0,13%

Cr = 1,25%, V 0,3% sa garantovariom ilavou i toplotnom vrstoom.

elini liv: Liv se oznaava po istom sistemu kao i elik. Razlikuje

se samo u predznaku, na primer GS = elini liv,

GG = sivi liv.

44

8. SISTEM OZNAAVANJA VRSTE ELIKA I

ELINOG LIVA - JUS C.B0.002

Ovaj standard je nastao revizijom standarada JUS.C.B0.002 iz 1966.godine, a bio je

u upotrebi, odnosno vaio je do usvajanja standarda JUS EN 10027.

a) Predmet standarda

Ovim standardom se utvrdjuje sistem oznaavanja elika i elinog liva (u daljem

tekstu: elika), kao i pravila za oznaavanje stanja i osobina elika.

Standardom su utvrdjena i osnovna pravila za dopunsko oznaavanje i dopunske

oznake koje se koriste za elika razliite namene.

Oznake za vrste elika utvrdjene po ovom standardu koriste se u svim

jugoslovenskim standardima koji se odnose na elik i proizvode od elika.

b) Termini i definicije

Nie navedeni termini u smislu ovog standarda, imaju sledee znaenje:

Vrsta, elika - elik kod kojeg se sadraj odredjenih elemenata nalazi u utvrdjenim

granicama, a sadraj drugih elemenata ne prelazi odredjene vrednosti ili nije od

njih manji.

- elik koji ima odredjene mehaniko-tehnoloke karakteristike uz odredjena

ogranienja hemijskog sastava.

8.1. UGLJENINI (NELEGERANI) ELIK) - elik kod kojeg odluujui uticaj na osobine

ima sadraj ugljenika, a sadraj ostalih elemenata ne prelazi vrednosti date u

tabeli 1.

Tabela 1. Sadraj hemijskih elemenata u eliku koji se ne smatraju legirajuim

Hemijski Si Mn Cr Ni W Mo V Co Ti Cu A1

element

Sadraj, u % manje od1'

0,60 0,80 0,30 0,30 0,10 0,08 0,10 0,10 0,05 0,40 0,10

1) Sadraj u % mase (analiza are)

Ako je sadraj nekog hemijskog elementa u eliku vei zbog poboljanja neke osobine, on se ne mora uzeti u obzir kao legirajui prilikom utvrdjivanj a

oznaka, ako je to utvrdjeno u odgovarajuim jugoslovenskim standardima

8.2. LEGIRANI ELIK - elik kod kojeg odluujui uticaj na osobine ima sadraj

legirajuih elemenata. To su elici koji sadre jedan ili vie legirajuih elemenata u

koliinama jednakim ili veim od navedenih u tabeli 1.

t>

8.3. MIKROLEGIRANI ELIGI - elici sa dodatkom Nb, V, Ti i eventualno jo nekih

elemenata koji se dodaju u cilju postizanja boljih mehanikih osobina i mogu prei

granice u tabeli 1, a oznaavaju se prema mehanikim osobinama za ugljenine

elike.

Legirajui elementi - hemijski elementi koji se dodaju eliku da bi se postigle

odredjene osobine.

8.4. OZNAAVANJE VRSTA ELIKA

Struktura oznake

elici se oznaavaju oznakom koja se sastoji iz najvie etiri dela:

XXXX(X).X(X)...-X(X...)

slovni simbol - ili L kojim se oznaava materijal,

elik ili elini liv:

osnovna oznaka - sastoji se iz etiri odnosno pet

brojanih simbola, kojima se oznaava vrsta elika:

dopunska oznaka - sastoji se iz jednog, dva ili vie brojanih ili slovnih simbola i njihovih kombinacija, ,

kojima se po potrebi oznaava namena, odnosno stanje elika

ostale dopunske oznake - sastoje se iz jednog, dva

ili vie brojanih ili slovnih simbola i njihovih

kombinacija, kojima se po potrebi oznaavaju

druge karakteristike elika

Osnovna oznaka od dopunske oznake za namenu odnosno stanje elika razdvaja se

takom.

Dopunska oznaka od ostalih dopunskih oznaka razdvaja se povlakom (crticom)

ako u odgovarajuim jugoslovenskim standardima nije drugaije utvrdjeno.

Oznaka materijala

Oznaka materijala je slovni simbol:

- za elik i

L - za elini liv

Osnovna oznaka

Osnovna oznaka se sastoji iz arapskih brojeva koji oznaavaju osobine elika

ili pripadnost elika nekoj grupi.

46

Struktura osnovne oznake data je za elike, i to:

- sa utvrdjenim mehanikim osobinama

- sa utvrdjenim hemijskim sastavom i hemanikim osobinama.

Grupa elika sa utvrdjenim mehanikim osobinama

Ovoj grupi pripadaju ugljenini elici sa utvrdjenim mehanjikim osobinama i

delimino utvrdjenim ili neutvrdjenim hemijskim sastavom

Struktura osnovne oznake za ovu grupu elika data je kako sledi:

Simbol na prvom mestu

Za ovu grupu elika simbol na prvom mestu osnovne oznake je broj 0 koji oznaava

pripadnost elika grupi sa utvrdjenim mehanikim osobinama.

Simbol na drugom mestu

Simbol na drugom mestu osnovne oznake po pravilu oznaava nazivnu, odnosno

minimalnu zateznu vrstou koja je utvrdjena za elik u toplooblikovanom ili

normalizovanom stanju.

Znaenje simbola na drugom mestu za elike sa utvrdjenim mehanikim osobinama

dato je u narednoj tabeli:

Tabela 2. Brojani simbol na drugom mestu

Simbol Nazivna zatezna vrstoa - N/mm2

0 ' nije utvrdjena

1 do 320

2 od 330 do 350

3 od 360 do 380

4 od 390 do 480

5 od 490 do 580

6 od 590 do 680

7 od 690 do 780

8 od 790 do 880

9 preko 880

Simbol na treem, etvrtom i petom mestu

Simbol na treem i etvrtom, odnosno treem, etvrtom i petom mestu oznaava

pripadnost elika odredjenoj podgrupi. Znaenje simbola dato je u tabeli 3.

47

Tabela 3. Brojani simbol na treem, etvrtom i petom mestu za elike sa

utvrdjenim mehanikih osobinama Simbol" 2> Podgrupa elika

00 do 44 Podgmpa ugljeninih elika bez utvrdjenog sadraja P i S

101 do 449 Slobodno

45 do 79 451 do 799

Podgrupa elika sa ogranienim sadrajem S i P. Za elike iz ove podgnipe delimino se ograniava sadraj osnovnih hemijskih elemenata (C, Si i Mn)

80 do 99 801 do 999

Podgrupa elika sa ogranienim sadrajem P i S, delimino utvrdjenim sadrajem osnovnih hemijskih elemenata (C, Si i Mn) i sa dodatkom legirajuih elemenata koji se dodaju eliku u cilju postizanja specijalnih mehanikih osobina

1) Na petom mestu se ne koristi broj 0. 2) Simbol na treem i etvnom mestu 80 do 89, upotrebljavan do 1985.godine. ne

odgovara podgmpi elika, ali i zadrava stani oznaku.

Grupa elika sa utvrdjenim hemijskim i mehanikim osobinama

Ovoj grupi pripadaju ugljenini elici sa utvrdjenim hemijskim sastavom i mehanikim

osobinama i legirani elici.

Struktura osnovne oznake za ovu grupu elika data je kako sledi:


Simbol na prvom mestu osnovne oznake oznaava najuticajniji hemijski element, i to:

za ugljenine elike sa utvrdjenim sastavom je broj 1, a

- za legirane elike, zavisno od uticaja legirajuih elemenata, koriste se simboli dati

u tabeli 4, izuzev broja 1.

Tabela 4. Brojani simbol za najuticajnije hemijske elemente

Brojani simbol legirajueg elementa

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Legirajui elementi C Si Mn Cr Ni W Mo v ostali

Najuticajnijim legirajuim elementom prema ovom standardu smatra se onaj koji ima

brojano najvei proizvod, dobijen mnoenjem srednjeg procentualnog sadraja u

eliku tog elementa i faktora uticajnosti datog u narednoj tabeli kao drugi utieajni

legirajui element smatra se onaj koji ima prvu manju vrednost ovog proizvoda.

Tabela 5. Faktori uticajnosti legirajuih elemenata

Legirajui elementi

Si Mn Cr Ni W Mo v Co Ti Cu Al Ostali

Faktor uticajnosti

1 1 4 4 7 14 17 20 30 1 1 30

48

Ako kod viestruko legiranih elika vie legirajuih elemenata imaju isti proizvod

procentualnog srednjeg sadraja i faktora uticajnosti, smatra se najuticajnijim

elementom onaj koji po tabeli 4. nosi vei broj, a kao drugi uticajni elemenat onaj koji

po tabeli 4 nosi prvi manji broj.

Primer: Kod elika koji sadri 0,30% Si, 1,4% Mn i 0,35% Cr, bez drugih legirajuih

elemenata, najuticajniji element je hrom sa brojanom oznakom 4 (proizvod

procenta sadraja i faktora za Mn i za Cr je 1,40, medjutim Cr nosi vei broj

od Mn prema tabeli 4; ako isti elik sadri jo 0,1% Mo, najuticajniji element

je Mo).

Simbol na drugom mestu

Simbol na drugom mestu osnovne oznake oznaava, kod ugljeninih elika sa

utvrdjenim sastavom, desetostruku vrednost maksimalnog procenta sadraja

ugljenika zaokruenog na desetine; ako elik sadri 0,90% C ili vie od 0,90% C,

brojani simbol na drugom mestu je uvek 9.

Primer: Brojani simbol na drugom mestu, kod svih ugljeninih elika sa utvrdjenim

sastavom, koji imaju sadraj ugljenika u granicama na primer 0,18% do 0,25%,

bie 3 (najvei procenat C je 0,25%; maksimalni procenat C zaokruen na

desetine je 0,3; desetostruka vrednost od 0,3 je 3, i to je broj koji se uzima

za brojani simbol).

Kod legiranih elika, drugi po uticaju element odredjuje se prema tabeli 4. Kod

jednostruko legiranih elika simbol na drugom mestu je uvek broj 1.

Simbol na treem, etvrtom i petom mestu

Znaenje simbola na treem i etvrtom, odnosno treem, etvrtom i petom mestu

osnovne oznake dato je u tabeli 6.

Tabela 6. Brojani simbol na treem, etvrtom i petom mestu osnovne oznake za elike sa utvrdjenim sastavom

Simbol1 3> Podgrupe elika po nameni

00 do 19 i 101 do 199 Ugljenini elici sa utvrdjenim sastavom i legirani elici koji

nisu namenjerii termikoj obradi 20 do 29 i 201 do 299 Ugljenini i legimi elici za cementaciju

30 do 39 i 301 do 399 Ugljenini i legirani elici za poboljanje

20 do 59 i 401 do 599 Ugljenini i legirani elici za alate

60 do 69 elik sa naroitim fizikim osobinama

601 do 699 Slobodno za elike koji ne pripadaju ostalim podgnipama

70 do 79 i701 do 799 elici hemijski postojani i vatrootpomi

80 do 89 Brzorezni elici

801 do 899 Slobodno2'

90 do 99 elici za automate

901 do 999 Slobodno za elike koji ne pripadaju ostalim podgrupama 1) Na petom mestu se ive koristi broj 0. 2) Rezervisano za nove podgrupe ili za podgrupe koje su popunjene. 3) Simbol na treem i etvrtom mestu 80 do 89, upotrebljavan do 1985.godine, ne odgovara

podgrupi elika ali zadrava staru oznaku.

i;

Pregled osnovnih oznaka elika

Pregled osnovnih oznaka za obe grupe elika dat je u tabeli 7.

Tabela 7. Pregled osnovnih oznaka

Grupa elika Ugljenini elici sa utvrdjenim mehanikim osibinama

elici sa utvrdjenim hemijskim sastavom i

mehanikim osobinama Grupa elika Ugljenini elici sa utvrdjenim

mehanikim osibinama

Ugljenini Legirani


0 1 Brojani simbol najuticajnijeg legirajueg elementa (vidi tabelu 4)

Simbol na dnigom mestu

Simbol Nazivna zatezna vrstoa N/mm2

Brojani simbol Kod viestruko legiranih

elika na drugom mestu osnovne oznake nalazi se brojani simbol drugog po uticaju legirajueg elementa (vidi tabelu 4)

Kod jednostruko legiranih elika na drugom mestu osnovne oznake uvek se nalazi brojani simbol 1 (vidi tabelu 4)

Simbol na dnigom mestu 0 nije utvrdjeno

Oznaava 10 x najvei sadraj C zaoknien na desetine; brojani simbol 9 oznaava 0,90% C i vie od 0,90% C

Kod viestruko legiranih elika na drugom mestu osnovne oznake nalazi se brojani simbol drugog po uticaju legirajueg elementa (vidi tabelu 4)



1" do 320 Oznaava 10 x najvei sadraj C zaoknien na desetine; brojani simbol 9 oznaava 0,90% C i vie od 0,90% C




2 od 330 do 350





3 od 360 do 380





4 od 390 do 480





S od 490 do 580



Kod jednostruko legiranih elika na drugom m

Documents

Standardi Za Celik